ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012

Transcript

1 ΜΗΝΙΑΙΟ ΔΕΛΤΙΟ ΙΟΥΝΙΟΥ 2012 ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Κατά τη συνεδρίαση της 6ης Ιουνίου το Διοικητικό Συμβούλιο, βασιζόμενο στην οικονομική και νομισματική ανάλυση που διενεργεί τακτικά, αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητα τα βασικά επιτόκια της. Αν και οι ρυθμοί πληθωρισμού είναι πιθανόν να παραμείνουν πάνω από το 2% για το υπόλοιπο του 2012, το Διοικητικό Συμβούλιο αναμένει ότι οι εξελίξεις στις τιμές θα παραμείνουν σε επίπεδα συμβατά με τη σταθερότητα των τιμών στον ορίζοντα που ενδιαφέρει τη νομισματική πολιτική. Με αυτή την εικόνα συνάδει και το γεγονός ότι ο υποκείμενος ρυθμός της νομισματικής επέκτασης συνεχίζει να είναι υποτονικός. Οι προσδοκίες για τον πληθωρισμό όσον αφορά την οικονομία της ζώνης του ευρώ εξακολουθούν να είναι σταθεροποιημένες σε επίπεδα συμβατά με την επιδίωξη του Διοικητικού Συμβουλίου να διατηρεί τους ρυθμούς πληθωρισμού κάτω αλλά πλησίον του 2% μεσοπρόθεσμα. Ταυτόχρονα, η οικονομική ανάπτυξη στη ζώνη του ευρώ εξακολουθεί να είναι υποτονική, ενώ η υψηλή αβεβαιότητα επηρεάζει αρνητικά την εμπιστοσύνη και το οικονομικό κλίμα, γεγονός που συντελεί στην αύξηση των καθοδικών κινδύνων για τις οικονομικές προοπτικές. Τους προηγούμενους μήνες το Ευρωσύστημα εφάρμοσε συμβατικά και μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής. Αυτός ο συνδυασμός μέτρων στήριξε τη μετάδοση της νομισματικής πολιτικής. Στις 6 Ιουνίου το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να συνεχίσει να διενεργεί τις πράξεις κύριας αναχρηματοδότησης (ΠΚΑ) ως δημοπρασίες σταθερού επιτοκίου με πλήρη κατανομή για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο, και τουλάχιστον μέχρι τη λήξη της 12 ης περιόδου τήρησης του 2012 στις 15 Ιανουαρίου Η ίδια διαδικασία θα συνεχίσει να χρησιμοποιείται και στις ειδικές πράξεις αναχρηματοδότησης διάρκειας ίσης με μία περίοδο τήρησης τις οποίες το Ευρωσύστημα θα εξακολουθήσει να διενεργεί για όσο χρονικό διάστημα κρίνεται απαραίτητο. Το σταθερό επιτόκιο αυτών των ειδικών πράξεων αναχρηματοδότησης θα είναι το ίδιο με το επιτόκιο που εφαρμόζεται στις ΠΚΑ την ίδια περίοδο. Επιπλέον, το Διοικητικό Συμβούλιο αποφάσισε να διενεργήσει τις πράξεις πιο μακροπρόθεσμης αναχρηματοδότησης (ΠΠΜΑ) διάρκειας τριών μηνών που πρόκειται να κατανεμηθούν μέχρι το τέλος του 2012 ως δημοπρασίες σταθερού επιτοκίου με πλήρη κατανομή. Τα επιτόκια αυτών των πράξεων διάρκειας τριών μηνών θα είναι ίσα με το μέσο επιτόκιο των ΠΚΑ όπως θα διαμορφωθεί στη διάρκεια της αντίστοιχης ΠΠΜΑ. Λαμβανομένου υπόψη ότι όλα τα μη συμβατικά μέτρα νομισματικής πολιτικής είναι προσωρινού χαρακτήρα, το Διοικητικό Συμβούλιο θα παρακολουθεί προσεκτικά τις περαιτέρω εξελίξεις και θα διασφαλίζει τη σταθερότητα των τιμών στη ζώνη του ευρώ μεσοπρόθεσμα, ενεργώντας έγκαιρα και αποφασιστικά. Όσον αφορά την οικονομική ανάλυση, ο τριμηνιαίος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ της ζώνης του ευρώ ήταν στάσιμος το α τρίμηνο του Οι διαθέσιμοι δείκτες για το β τρίμηνο του έτους υποδηλώνουν επιβράδυνση της ανάπτυξης και καταδεικνύουν την επικρατούσα αβεβαιότητα. Πέρα από τον βραχυπρόθεσμο ορίζοντα, το Διοικητικό Συμβούλιο εξακολουθεί να αναμένει ότι η οικονομία της ζώνης του ευρώ θα ανακάμψει 1

2 σταδιακά. Ωστόσο, οι συνεχιζόμενες εντάσεις σε ορισμένες αγορές κρατικών χρεογράφων της ζώνης του ευρώ και οι επιπτώσεις τους στις πιστωτικές συνθήκες, η διαδικασία προσαρμογής των ισολογισμών στον χρηματοπιστωτικό και τον μη χρηματοπιστωτικό τομέα, καθώς και η υψηλή ανεργία εκτιμάται ότι θα συνεχίσουν να επηρεάζουν αρνητικά την υποκείμενη δυναμική της ανάπτυξης. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος για τη ζώνη του ευρώ του Ιουνίου 2012, ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ θα διαμορφωθεί μεταξύ -0,5% και 0,3% το 2012 και μεταξύ 0,0% και 2,0% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων της του Μαρτίου 2012, το διάστημα για το 2012 παραμένει αμετάβλητο, ενώ το διάστημα για το 2013 είναι ελαφρώς μειωμένο. Κατά την εκτίμηση του Διοικητικού Συμβουλίου, οι οικονομικές προοπτικές για τη ζώνη του ευρώ υπόκεινται σε αυξημένους καθοδικούς κινδύνους, οι οποίοι αφορούν ειδικότερα το ενδεχόμενο περαιτέρω όξυνσης των εντάσεων σε αρκετές χρηματοπιστωτικές αγορές της ζώνης του ευρώ και τη δυνητική μετάδοσή τους στην πραγματική οικονομία της ζώνης του ευρώ. Οι καθοδικοί κίνδυνοι αφορούν επίσης το ενδεχόμενο περαιτέρω αυξήσεων των τιμών των βασικών εμπορευμάτων μεσοπρόθεσμα. Ο ετήσιος πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) της ζώνης του ευρώ ήταν 2,4% τον Μάιο του 2012, σύμφωνα με την προκαταρκτική εκτίμηση της Eurostat, έναντι 2,6% τον προηγούμενο μήνα. Εκτιμάται ότι ο πληθωρισμός είναι πιθανόν να παραμείνει πάνω από το 2% για το υπόλοιπο του έτους, κυρίως λόγω της εξέλιξης των τιμών της ενέργειας και των έμμεσων φόρων. Ωστόσο, σύμφωνα με τις σημερινές τιμές των συμβολαίων μελλοντικής εκπλήρωσης επί των βασικών εμπορευμάτων, οι ετήσιοι ρυθμοί πληθωρισμού αναμένεται να μειωθούν ξανά κάτω του 2% στις αρχές του Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, σε ένα περιβάλλον συγκρατημένης ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ και σταθεροποιημένων μακροπρόθεσμων προσδοκιών για τον πληθωρισμό, οι υποκείμενες πιέσεις στις τιμές αναμένεται να παραμείνουν περιορισμένες. Σύμφωνα με τις μακροοικονομικές προβολές των εμπειρογνωμόνων του Ευρωσυστήματος για τη ζώνη του ευρώ του Ιουνίου 2012, ο ετήσιος πληθωρισμός (βάσει του ΕνΔΤΚ) θα διαμορφωθεί μεταξύ 2,3% και 2,5% το 2012 και μεταξύ 1,0% και 2,2% το Σε σύγκριση με τις μακροοικονομικές προβολές του Μαρτίου 2012 των εμπειρογνωμόνων της, τα διαστήματα των προβολών για το 2012 και το 2013 έχουν μειωθεί. Το Διοικητικό Συμβούλιο εξακολουθεί να θεωρεί ότι οι κίνδυνοι που περιβάλλουν τις προοπτικές για την εξέλιξη των τιμών μεσοπρόθεσμα είναι σε γενικές γραμμές ισορροπημένοι. Οι ανοδικοί κίνδυνοι σχετίζονται με το ενδεχόμενο περαιτέρω αυξήσεων των έμμεσων φόρων λόγω της ανάγκης για δημοσιονομική εξυγίανση, καθώς και με το ενδεχόμενο υψηλότερων από το αναμενόμενο τιμών των βασικών εμπορευμάτων μεσοπρόθεσμα. Οι βασικοί καθοδικοί κίνδυνοι αφορούν την επίδραση της ασθενέστερης σε σχέση με την αναμενόμενη ανάπτυξης στη ζώνη του ευρώ. Από τη νομισματική ανάλυση προκύπτει ότι ο υποκείμενος ρυθμός της νομισματικής επέκτασης παρέμεινε συγκρατημένος τους τέσσερις πρώτους μήνες του Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης του M3 υποχώρησε σε 2,5% τον Απρίλιο, από 3,1% τον Μάρτιο, έπειτα από τις σημαντικές εισροές προς τα πιο ρευστά χρηματοδοτικά μέσα που είχαν σημειωθεί το α τρίμηνο του έτους. Η υποχώρηση του ετήσιου ρυθμού αύξησης του Μ3 τον Απρίλιο οφείλεται κυρίως σε εκροές από τις καταθέσεις μίας ημέρας που ανήκουν σε μη 2

3 νομισματικούς φορείς χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης (όπου περιλαμβάνονται φορείς όπως κεντρικοί αντισυμβαλλόμενοι, αμοιβαία κεφάλαια επενδυτικού χαρακτήρα και εταιρίες τιτλοποίησης απαιτήσεων). Ο ετήσιος ρυθμός αύξησης των δανείων προς τον ιδιωτικό τομέα (διορθωμένος ως προς τις πωλήσεις και τις τιτλοποιήσεις δανείων) επιβραδύνθηκε σε 0,8% τον Απρίλιο (από 1,2% τον Μάρτιο), λόγω των αρνητικών ροών των δανείων προς μη νομισματικούς φορείς χρηματοπιστωτικής διαμεσολάβησης. Ταυτόχρονα, οι μηνιαίες ροές των δανείων προς τις μη χρηματοπιστωτικές επιχειρήσεις και προς τα νοικοκυριά διαμορφώθηκαν σε συγκρατημένα θετικά επίπεδα τον Απρίλιο και οι αντίστοιχοι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης (διορθωμένοι ως προς τις πωλήσεις και τις τιτλοποιήσεις δανείων) διαμορφώθηκαν σε 0,7% και 1,5% τον Απρίλιο, παραμένοντας σε γενικές γραμμές αμετάβλητοι σε σχέση με τον Μάρτιο. Τα νομισματικά και πιστωτικά στοιχεία έως τον Απρίλιο καταδεικνύουν ότι, όπως επιδιωκόταν με τα μέτρα νομισματικής πολιτικής του Διοικητικού Συμβουλίου, δεν συνέβη η απότομη και μη ομαλή προσαρμογή των ισολογισμών των πιστωτικών ιδρυμάτων. Με δεδομένη την τρέχουσα οικονομική συγκυρία και τη συνεχιζόμενη προσαρμογή των ισολογισμών των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων, την προσεχή περίοδο είναι πιθανόν να επικρατήσει συγκρατημένη ζήτηση πιστώσεων. Όσον αφορά τις μελλοντικές εξελίξεις, είναι απαραίτητο οι τράπεζες να ενισχύσουν περαιτέρω την ανθεκτικότητά τους. Η ευρωστία των ισολογισμών των τραπεζών θα αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα που θα διευκολύνει τόσο την κατάλληλη παροχή πιστώσεων προς την οικονομία όσο και την αποκατάσταση της λειτουργίας όλων των διαύλων χρηματοδότησης των τραπεζών. Συνοπτικά, από την οικονομική ανάλυση προκύπτει ότι οι εξελίξεις στις τιμές αναμένεται να παραμείνουν συμβατές με τη σταθερότητα των τιμών μεσοπρόθεσμα. Η διασταύρωση με τις ενδείξεις της νομισματικής ανάλυσης επιβεβαιώνει αυτή την εικόνα. Σε ό,τι αφορά τη δημοσιονομική και την οικονομική πολιτική, έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος ως προς τη δημοσιονομική εξυγίανση τα τελευταία έτη. Η συνέχιση των προσπαθειών επανόδου σε υγιείς δημοσιονομικές θέσεις και αποκατάστασης της ανταγωνιστικότητας είναι καίριας σημασίας, καθώς αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για σταθερή οικονομική ανάπτυξη. Ως φυσικό συμπληρωματικό μέτρο, είναι αναγκαία η εφαρμογή του νέου πλαισίου μακροοικονομικής επιτήρησης στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού εξαμήνου. Σε αρκετές χώρες της ζώνης του ευρώ παρατηρούνται υπερβολικές ανισορροπίες οι οποίες πρέπει να διορθωθούν. Προς αυτή την κατεύθυνση, η υλοποίηση ολοκληρωμένων μεταρρυθμίσεων στις αγορές προϊόντων και εργασίας καθώς και στον χρηματοπιστωτικό τομέα θα συμβάλουν στην ενίσχυση της διατηρήσιμης ανάπτυξης. Ο ανταγωνισμός στις αγορές προϊόντων πρέπει να ενδυναμωθεί, κυρίως με την ολοκλήρωση της Ενιαίας Αγοράς, ενώ οι μισθοί θα πρέπει να προσαρμόζονται με ευέλικτο τρόπο, αντανακλώντας τις συνθήκες στην αγορά εργασίας και την παραγωγικότητα. Αυτές οι μεταρρυθμίσεις που προάγουν την ανάπτυξη θα επισπεύσουν την απαραίτητη διαδικασία προσαρμογής και θα ενισχύσουν τη δημιουργία θέσεων εργασίας. Τέλος, το Διοικητικό Συμβούλιο εκφράζει τη μεγάλη ικανοποίησή του για το ότι οι Ευρωπαίοι ηγέτες κατά την τελευταία σύνοδο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου συμφώνησαν να εμβαθύνουν τον στοχασμό τους σχετικά με το μακροπρόθεσμο όραμα της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης. Το Διοικητικό Συμβούλιο θεωρεί ότι πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό βήμα. 3

4 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΝΟΜΙΣΜΑΤΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ 1 ΤΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας παραμένει εύθραυστη. Τα διαθέσιμα στοιχεία των τελευταίων μηνών επιβεβαιώνουν τη σταδιακή επιτάχυνση της παγκόσμιας δραστηριότητας. Στις περισσότερες μεγάλες προηγμένες οικονομίες εκτός της ζώνης του ευρώ υπάρχουν περαιτέρω ενδείξεις για συγκρατημένη επέκταση, αλλά εμπόδια διαρθρωτικού χαρακτήρα εξακολουθούν να συγκρατούν τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές για οικονομική ανάπτυξη. Πρόσφατα, στις αναδυόμενες οικονομίες η ανάπτυξη μετριάστηκε κάπως, αλλά σε γενικές γραμμές παραμένει στιβαρή, συμβάλλοντας σημαντικά στην παγκόσμια ανάπτυξη. Συμβαδίζοντας με την παγκόσμια δραστηριότητα, το διεθνές εμπόριο σημείωσε μικρή άνοδο το α τρίμηνο του Στις περισσότερες χώρες, ωστόσο, ο πληθωρισμός συνέχισε να υποχωρεί τους τελευταίους μήνες, αντανακλώντας κυρίως την εξέλιξη των τιμών της ενέργειας. 1.1 ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ Η ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας παραμένει εύθραυστη. Ταυτόχρονα, τα διαθέσιμα στοιχεία των τελευταίων μηνών επιβεβαιώνουν τη σταδιακή επιτάχυνση της παγκόσμιας δραστηριότητας. Όσον αφορά τις χώρες του ΟΟΣΑ, οι προσωρινές εκτιμήσεις δείχνουν ότι ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν αποκλίσεις μεταξύ τους το ΑΕΠ αυξηθηκε σε τριμηναία βάση κατά 0,4% το α τρίμηνο του 2012, έναντι 0,3% το προηγούμενο τρίμηνο. Το α τρίμηνο η παγκόσμια δραστηριότητα υποβοηθήθηκε πρόσκαιρα από τη βελτίωση των παγκόσμιων χρηματοπιστωτικών συνθηκών, οι οποίες όμως επιδεινώθηκαν τις τελευταίες εβδομάδες σε ένα κλίμα ανησυχίας για ορισμένες οικονομίες της ζώνης του ευρώ. Η εξασθένηση των αγορών εργασίας και κατοικιών στις κύριες προηγμένες οικονομίες, καθώς και η ανάγκη εξυγίανσης των ισολογισμών ενδέχεται να συνεχίσουν να αποτελούν προσκόμματα για το ρυθμό ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας. Παρόλο που η αναδιάρθρωση του χρέους του ιδιωτικού τομέα προχωρεί, τα επίπεδα χρέους των νοικοκυριών διατηρήθηκαν υψηλά σε αρκετές από τις μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες. Στις αναδυόμενες οικονομίες, ενώ η ανάπτυξη άρχισε να μετριάζεται κάπως, λόγω προηγούμενων περιοριστικών πολιτικών και της ασθενέστερης εγχώριας και εξωτερικής ζήτησης, παραμένει σε γενικές γραμμές στιβαρή, συμβάλλοντας σημαντικά στην παγκόσμια οικονομική ανάπτυξη. 4 Σε όλες τις μεγάλες προηγμένες οικονομίες εκτός της ζώνης του ευρώ, με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο, υπάρχουν περαιτέρω ενδείξεις για μέτρια επέκταση της συνολικής οικονομικής δραστηριότητας. Σε διεθνές επίπεδο, ο ρυθμός αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής επίσης ανέκαμψε το α τρίμηνο του Τα τελευταία στοιχεία των ερευνών εξακολουθούν να είναι συμβατά με τη σταδιακή ανάκαμψη της παγκόσμιας οικονομίας. Παρόλο που ο παγκόσμιος Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών (ΡΜΙ) για την παραγωγή κατέγραψε περαιτέρω μικρή υποχώρηση σε 52,1 το Μάιο (βλ. Διάγραμμα 1), η υποχώρηση αυτή επήλθε μετά τις πολύ ισχυρές επιδόσεις του α τριμήνου, αντανακλώντας τη σημαντική επιβράδυνση του δείκτη ΡΜΙ για την παραγωγή στον τομέα της μεταποίησης, η οποία αντισταθμίστηκε εν μέρει από τη βελτίωση του δείκτη δραστηριότητας στον τομέα των υπηρεσιών. Μεταξύ των χωρών, η υποχώρηση του δείκτη ΡΜΙ αντανακλούσε κυρίως τις ασθενείς επιδόσεις της ζώνης του ευρώ, ενώ ο δείκτης παρέμεινε σταθερός για τις ΗΠΑ και παρουσίασε βελτίωση για αρκετές από τις βασικές αναδυόμενες οικονομίες. Από την πλευρά της κατανάλωσης, οι δείκτες εμπιστοσύνης των καταναλωτών έδειξαν τάσεις βελτίωσης σε όλες τις επιμέρους χώρες.

5 Ωστόσο, όσον αφορά τις προηγμένες οικονομίες, οι δείκτες αυτοί παραμένουν σε ιστορικώς χαμηλά επίπεδα, ενώ η εμπιστοσύνη στις αναδυόμενες αγορές παρέμεινε αρκετά ικανοποιητική. Συμβαδίζοντας με την παγκόσμια δραστηριότητα, το διεθνές εμπόριο ενισχύθηκε ελαφρώς το α τρίμηνο του Σύμφωνα με τα στοιχεία του CPB Netherlands Bureau for Economic Policy Analysis, το παγκόσμιο εμπόριο αγαθών σημείωσε αύξηση 1,6% το α τρίμηνο (σε τριμηνιαία βάση), μετά την κάμψη που είχε σημειώσει το τελευταίο τρίμηνο του Η ανάκαμψη αυτή υποβοηθήθηκε από την αρκετά εύρωστη ανάπτυξη στις μεγάλες αναδυόμενες οικονομίες, αντικατοπτρίζοντας εν μέρει την ομαλοποίηση των διασυνδέσεων στην αλυσίδα της προσφοράς, οι οποίες είχαν διαταραχθεί από τις πλημμύρες στην Ταϊλάνδη. Παράλληλα, η δυναμική του εξωτερικού εμπορίου στις μεγάλες ανεπτυγμένες οικονομίες παρέμεινε μάλλον υποτονική. Οι πιο πρόσφατοι δείκτες ερευνών υποδηλώνουν επιβράδυνση των παγκόσμιων εμπορικών συναλλαγών στο άμεσο μέλλον. Ο παγκόσμιος δείκτης ΡΜΙ για τις νέες παραγγελίες εξαγωγών, ο οποίος είχε σημειώσει άνοδο υπερβαίνοντας μάλιστα το όριο μηδενικής μεταβολής (50) τον Ιανουάριο, υποχώρησε σε 49,7 το Μάιο. Ο πληθωρισμός στις προηγμένες οικονομίες συνέχισε να μετριάζεται τους τελευταίους μήνες. Κατά το δωδεκάμηνο έως τον Απρίλιο, οι τιμές καταναλωτή στις χώρες του ΟΟΣΑ αυξήθηκαν κατά 2,5%, έναντι 2,7% κατά το δωδεκάμηνο έως το Μάρτιο. Ο μετριασμός του ετήσιου ρυθμού πληθωρισμού στις χώρες του ΟΟΣΑ αντανακλά κυρίως τις εξελίξεις στις τιμές της ενέργειας, οι οποίες μειώθηκαν σε 4,8% τον Απρίλιο, από 6,5% τον προηγούμενο μήνα. Ο ετήσιος πληθωρισμός χωρίς τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας ήταν γενικά σταθερός στο 2,0% στις χώρες του ΟΟΣΑ. Στις αναδυόμενες αγορές, οι ετήσιοι ρυθμοί πληθωρισμού παρουσίασαν γενικότερη τάση για περαιτέρω υποχώρηση, με αποτέλεσμα τον Απρίλιο να διαμορφωθούν κάτω από τα μέσα επίπεδα του 2011 στις μεγάλες οικονομίες. ΗΝΩΜΕΝΕΣ ΠΟΛΙΤΕΙΕΣ Στις ΗΠΑ, η επέκταση της οικονομικής δραστηριότητας προχωρεί με συγκρατημένο ρυθμό. Σύμφωνα με τη δεύτερη εκτίμηση του Bureau of Economic Analysis, το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε με ετήσιο ρυθμό 1,9% το α τρίμηνο του 2012 (δηλ. 0,5% σε τριμηνιαία βάση), έναντι 3% το προηγούμενο τρίμηνο. Σε σχέση με την προκαταρκτική ( advance ) εκτίμηση του 2,2%, η προς τα κάτω αναθεώρηση οφείλεται κυρίως στη μικρότερη συμβολή των αποθεμάτων που αντισταθμίστηκε μερικώς από τις προς τα άνω αναθεωρήσεις των ιδιωτικών επενδύσεων πάγιου κεφαλαίου. Η ανάπτυξη που παρατηρήθηκε το α τρίμηνο υποβοηθήθηκε πρωτίστως από την ιδιωτική καταναλωτική δαπάνη, την οποία χρηματοδότησε εν μέρει η μείωση του ποσοστού ιδιωτικής αποταμίευσης, δεδομένου του υποτονικού ρυθμού αύξησης των εισοδημάτων. Οι δείκτες ερευνών και τα στοιχεία υψηλής συχνότητας υποδηλώνουν συνεχιζόμενη μικρή επέκταση της οικονομίας το β τρίμηνο του Ενώ η βιομηχανική παραγωγή και η καταναλωτική δαπάνη συνέχισαν την ανοδική τους πορεία, η επιβράδυνση του ρυθμού δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας τον Απρίλιο και το Μάιο προκάλεσε ανησυχίες σχετικά με τη δυναμική της ανάπτυξης, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη αβεβαιότητα στις διεθνείς χρηματοπιστωτικές αγορές. Το Πλαίσιο 1 εξετάζει συνοπτικά τις εξελίξεις στα ποσοστά συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ και τις ΗΠΑ. Οι πιέσεις επί των τιμών εξακολούθησαν να ελαττώνονται. Τον Απρίλιο ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ υποχώρησε περαιτέρω σε 2,3%, έναντι 2,7% τον προηγούμενο μήνα και πολύ χαμηλότερα από το ανώτατο επίπεδο του 3,9% όπου είχε φθάσει το Σεπτέμβριο του Η υποχώρηση αυτή εξακολουθούσε να αντανακλά το 5

6 μετριασμό του ετήσιου ρυθμού μεταβολής των τιμών της ενέργειας και των ειδών διατροφής. Χωρίς τις συνιστώσες αυτές, ο ετήσιος ρυθμός του πληθωρισμού διατηρήθηκε σταθερός στο 2,3%, όπως και το Μάρτιο. Η ακαμψία του υποκείμενου πληθωρισμού συντηρήθηκε το τελευταίο διάστημα λόγω των αυξήσεων στις τιμές της ιατρικής περίθαλψης, των οχημάτων και της ένδυσης, ως αποτέλεσμα της σταθεροποιούμενης ζήτησης. Όσον αφορά το προσεχές διάστημα, στο πλαίσιο άσκησης μακροοικονομικών πολιτικών για την τόνωση της οικονομίας και σταδιακής χαλάρωσης των πιστοδοτικών συνθηκών, η ανάκαμψη αναμένεται να συνεχιστεί με συγκρατημένους ρυθμούς στηριζόμενη από την εγχώρια ζήτηση. Συγκεκριμένα, η δραστηριότητα στην αγορά κατοικιών φαίνεται να έχει σταθεροποιηθεί, η αγορά εργασίας έχει γίνει πιο υποστηρικτική τα πρόσφατα τρίμηνα, παρότι το τελευταίο διάστημα η δυναμική της έχει κάπως αποδυναμωθεί, και οι τιμές της ενέργειας έχουν μετριαστεί. Ταυτόχρονα, η ευρωστία της καταναλωτικής δαπάνης θα συνεχίσει να υπονομεύεται από τις πιέσεις για απομόχλευση, ωθώντας τα νοικοκυριά να ανακτήσουν το προηγούμενο επίπεδο αποταμιεύσεων λόγω του χαμηλού ρυθμού αύξησης των εισοδημάτων. Αντανακλώντας την κάμψη της παγκόσμιας ζήτησης, ο ρυθμός αύξησης των εξαγωγών ενδέχεται να παραμείνει υποτονικός στο άμεσο μέλλον. Εξακολουθούν να επικρατούν σημαντικοί καθοδικοί κίνδυνοι, αλλά και αβεβαιότητα για την πορεία της δημοσιονομικής εξυγίανσης στο μέλλον. Όσον αφορά την εξέλιξη των τιμών, η πρόσφατη αποκλιμάκωση των τιμών των καυσίμων μετρίασε τους ανοδικούς κινδύνους που προέρχονταν από τη δυναμική των τιμών της ενέργειας. Το υψηλό επίπεδο του πλεονάζοντος παραγωγικού δυναμικού αναμένεται να συγκρατήσει τις υποκείμενες πιέσεις επί των τιμών, εν μέσω προσδοκιών για σταθερό πληθωρισμό. Στις 25 Απριλίου 2012 η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς των ΗΠΑ (FOMC) δήλωσε ότι η οικονομία επεκτείνεται με μέτριο ρυθμό και αναγνώρισε τη βελτίωση των συνθηκών στην αγορά εργασίας τους τελευταίους μήνες. Η Επιτροπή αποφάσισε να διατηρήσει αμετάβλητο το επιτόκιο-στόχο μεταξύ 0% και 0,25% και προέβλεψε ότι οι οικονομικές συνθήκες πιθανότατα θα απαιτήσουν τη διατήρηση του επιτοκίου-στόχου σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα τουλάχιστον έως τα τέλη του Πλαίσιο 1 ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΣΤΟ ΕΡΓΑΤΙΚΟ ΔΥΝΑΜΙΚΟ: ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΗ ΖΩΝΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΤΙΣ ΗΠΑ Αφότου ξεκίνησε η ύφεση το 2008, το ποσοστό ανεργίας στις ΗΠΑ αυξήθηκε από περίπου 5% σε 8,1% στην αρχή του β τριμήνου του 2012, αν και τώρα έχει υποχωρήσει κάπως σε σχέση με το ανώτερο επίπεδό του 10,0% στο οποίο είχε φθάσει το δ τρίμηνο του Το συνολικό ποσοστό ανεργίας στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε από 7,2% το α τρίμηνο του 2008 σε 10,9% το α τρίμηνο του Ενώ μέρος της αύξησης στη ζώνη του ευρώ αντανακλά τις συνεχιζόμενες προσαρμογές των αγορών εργασίας σε αρκετές χώρες-μέλη, η απόκλιση μεταξύ της εξέλιξης της ανεργίας στη ζώνη του και στις ΗΠΑ σχετίζεται ως ένα βαθμό με τις πολύ διαφορετικές εξελίξεις της συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό στις δύο οικονομίες. Πράγματι, αφότου εκδηλώθηκε η χρηματοπιστωτική κρίση, το ποσοστό συμμετοχής έχει σημειώσει άνοδο στη ζώνη του ευρώ, ενώ έχει υποχωρήσει σημαντικά στις ΗΠΑ. Το παρόν πλαίσιο διερευνά τις διαφορές μεταξύ των ποσοστών συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ από το 2000 και μετά, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις εξελίξεις με βάση την ηλικία και το φύλο. 6

7 Συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και δυναμική του πληθυσμού: ζώνη του ευρώ και ΗΠΑ Το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό ορίζεται ως το ποσοστό του πληθυσμού που απασχολείται ή αναζητεί ενεργά εργασία προς το συνολικό πληθυσμό σε ηλικία εργασίας. 1 Το διάγραμμα συγκρίνει τις εξελίξεις στο συνολικό ποσοστό συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ σε σχέση με τους αντίστοιχους πληθυσμούς σε ηλικία εργασίας μπλε καμπύλη και στα δύο τμήματα του διαγράμματος από το 2000 (το πρώτο έτος για το οποίο υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τη ζώνη του ευρώ) και μετά. 2 Δύο σημαντικές διαφορές γίνονται αμέσως αντιληπτές: πρώτον, το μεγαλύτερο ύψος του ποσοστού συμμετοχής στις ΗΠΑ (το οποίο κατά μέσο όρο υπερέβαινε οριακά το 75% την περίοδο ) σε σύγκριση με αυτό της ζώνης του ευρώ (το οποίο κατά μέσο όρο ήταν οριακά κάτω από το 70% την ίδια περίοδο) και, δεύτερον, η πολύ διαφορετική φύση των εξελίξεων από το 2000 και μετά, διάστημα κατά το οποίο παρατηρείται σημαντική υποχώρηση των ποσοστών συμμετοχής στις ΗΠΑ, ενώ αντίθετα καταγράφεται άνοδος για ένα μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου των ποσοστών συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ. Μεταξύ 2000 και 2011 το συνολικό ποσοστό συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ αυξήθηκε από 68% σε 72% του συνολικού πληθυσμού σε ηλικία εργασίας, ενώ στις ΗΠΑ μειώθηκε από 78% σε 73%. Το ποσοστό συμμετοχής επηρεάζεται τόσο από τα ποσοστά συμμετοχής των επιμέρους τμημάτων του πληθυσμού όσο και από τη στάθμιση των τμημάτων αυτών στο συνολικό πληθυσμό. Ένας απλός τρόπος διαχωρισμού του ρόλου που παίζει αφενός η συμπεριφορά ως προς τη συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό και αφετέρου η δυναμική του πληθυσμού είναι να ληφθούν ως σταθερά τα ποσοστά συμμετοχής ή οι σταθμίσεις ανά ηλικία, και σε διαφορετικές ηλικίες και στα δύο φύλα, για μια συγκεκριμένη περίοδο και κατόπιν να αξιολογηθούν οι εξελίξεις της προσαρμοσμένης σειράς που θα προκύψει. Το διάγραμμα παρουσιάζει τα αποτελέσματα της άσκησης, στο πλαίσιο της οποίας η τιμή κάθε μεταβλητής ορίστηκε ίση με το προ της κρίσης επίπεδό της το Οι σταθερές σταθμίσεις στον πληθυσμό (διακεκομμένη πράσινη καμπύλη και στα δύο τμήματα του διαγράμματος) επιτρέπουν να απομονωθούν οι εξελίξεις του συνολικού ποσοστού συμμετοχής που οφείλονται αποκλειστικά σε μεταβολές των αποφάσεων συμμετοχής, σε επίπεδο επιμέρους ομάδων, όπως αυτές ορίζονται με βάση την ηλικία και το φύλο. Οι μεταβολές των αποφάσεων συμμετοχής ιδίως από ορισμένες ομάδες εντός της αγοράς εργασίας, όπως αναλύεται στην επόμενη ενότητα ευθύνονται σχεδόν για τη συνολική μεταβολή του παρατηρούμενου συνολικού ποσοστού συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ κατά την περίοδο Οι αποφάσεις συμμετοχής είχαν σημαντική επίδραση και στις ΗΠΑ το ίδιο διάστημα, αλλά δεν ήταν ο αποκλειστικός προσδιοριστικός παράγοντας των εξελίξεων. Η διαφορά μεταξύ του παρατηρούμενου συνολικού ποσοστού συμμετοχής στις ΗΠΑ και του δείκτη που μετρά τις μεταβολές στη ροπή συμμετοχής των διαφόρων υποομάδων εξηγείται από την επίδραση των μεταβολών της σύνθεσης του πληθυσμού (για τον υπολογισμό της οποίας καθορίζεται ότι τα ποσοστά συμμετοχής θα είναι ίσα με τα επίπεδά τους το 2007 η διακεκομμένη κόκκινη καμπύλη στο διάγραμμα). Όπως δείχνει το διάγραμμα, από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η επίδραση της σύνθεσης του πληθυσμού είχε αποτέλεσμα να μειωθεί κατά περίπου 1 εκατοστιαία μονάδα το συνολικό ποσοστό συμμετοχής στις ΗΠΑ. 3 Η επίδραση αυτή οφείλεται κυρίως στη γενιά των baby boomers στις ΗΠΑ (που γεννήθηκαν μεταξύ 1946 και 1964), καθώς και στη μετάβασή τους από την ομάδα των ατόμων στην πλέον παραγωγική ηλικία προς τις ομάδες των ηλικιωμένων, που ο δεσμός τους με την αγορά εργασίας είναι λιγότερο 7

8 ισχυρός. Αντίθετα, στη ζώνη του ευρώ οι πληθυσμιακές επιδράσεις είχαν πολύ μικρή επίπτωση στο συνολικό ποσοστό συμμετοχής την ίδια περίοδο. Εξέλιξη της συμμετοχής κατά φύλο και ηλικία Και στις δύο οικονομίες, οι μεταβολές των αποφάσεων συμμετοχής σε επίπεδο επιμέρους ομάδων άσκησαν σημαντική επίδραση στα συνολικά ποσοστά συμμετοχής. Στη διάρκεια της περιόδου περιορίστηκε σημαντικά η διαφορά μεταξύ του ποσοστών συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ σε σχέση με τους αντίστοιχους πληθυσμούς σε ηλικία εργασίας. Αυτό οφείλεται τόσο στην αύξηση της συνολικής συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ όσο και στη μείωση της συνολικής συμμετοχής στις ΗΠΑ (βλ. πίνακα). Οι άνδρες αποτελούν το μεγαλύτερο μέρος του εργατικού δυναμικού και στις δύο οικονομίες. Από το 2000 και μετά το ποσοστό συμμετοχής των ανδρών στη ζώνη του ευρώ ως σύνολο παραμένει αξιοσημείωτα σταθερό (σε επίπεδο περίπου 78% κατά μέσο όρο την περίοδο , όπως δείχνει ο πίνακας, αν και εμφανίζει ελαφρά κάμψη αφότου ξεκίνησε η ύφεση). Στις ΗΠΑ αντίθετα, τα ποσοστά συμμετοχής των ανδρών παρουσιάζουν σχετικά σταθερή πτωτική τάση (που, κατά μέσο όρο, ισοδυναμεί με μείωση κατά περίπου 0,2 της εκατοστιαίας μονάδας ετησίως) από τις αρχές της δεκαετίας του Αυτό οφείλεται σε παράγοντες όπως η μείωση των πραγματικών μισθών των εργαζομένων με χαμηλή επαγγελματική εξειδίκευση και η ευκολότερη πρόσβαση σε παροχές κοινωνικής ασφάλισης, παράγοντες που καθιστούν την εργασία λιγότερο ελκυστική από οικονομική άποψη. Οι εξελίξεις στη διάρκεια της δεκαετίας του 2000 είναι μάλλον ανάμικτες, δεδομένου ότι στα μέσα της δεκαετίας παρατηρήθηκε κάποια σταθεροποίηση αυτής της τάσης το διάστημα κατά το οποίο η απασχόληση αυξανόταν με εντονότερο ρυθμό ( ). Ωστόσο, αφότου ξεκίνησε η ύφεση, η συμμετοχή των ανδρών άρχισε να μειώνεται και πάλι. Οι διαφορετικές αυτές εξελίξεις στις δύο οικονομίες είχαν αποτέλεσμα να σημειωθεί έως το 2011 αξιοσημείωτη σύγκλιση μεταξύ του ποσοστού συμμετοχής των ανδρών στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ. Το συνολικό μέγεθος για το ποσοστό συμμετοχής των ανδρών υποκρύπτει σαφείς διαφορές μεταξύ των διαφόρων ηλικιακών ομάδων. Όσον αφορά τους άνδρες νεότερης ηλικίας, η συμμετοχή τους, αν και ήταν εν πολλοίς πολύ χαμηλότερη κατά την επισκοπούμενη περίοδο, παρέμεινε γενικά σταθερή, ενώ στις ΗΠΑ μειώθηκε. Αυτή η έντονα καθοδική τάση είναι πιθανόν να αντικατοπτρίζει εν μέρει τη γενικότερη αύξηση των ποσοστών εγγραφής των νέων σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, αλλά φαίνεται να έχει ενισχυθεί σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό στις ΗΠΑ από ό,τι στη ζώνη του ευρώ από την κρίση του Όσον αφορά την ομάδα των αντρών στην πλέον παραγωγική ηλικία, τα ποσοστά συμμετοχής τους στη ζώνη του ευρώ υπερέβαιναν εκείνα των ΗΠΑ καθ όλη τη διάρκεια της περιόδου και η διαφορά τους διευρύνθηκε ακόμη περισσότερο με την ύφεση. Εν μέρει το γεγονός αυτό μπορεί να αντικατοπτρίζει την έντονη αύξηση της απασχόλησης στη ζώνη του ευρώ στα μέσα της περιόδου σε τομείς που παραδοσιακά συνδέονται με άνδρες εργαζόμενους στην πλέον παραγωγική ηλικία. Επιπλέον, οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που συντελούνται σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ προκειμένου να αυξηθεί η συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό μπορεί επίσης να έχουν διαδραματίσει κάποιο ρόλο. Τέλος, στη ζώνη του ευρώ η ενίσχυση της νομοθεσίας για την προστασία της απασχόλησης είναι πιθανόν να συνέβαλε και αυτή σε μεγαλύτερο βαθμό από ό,τι στις ΗΠΑ στον περιορισμό της απώλειας θέσεων απασχόλησης εργασίας μεταξύ των ανδρών στην πλέον παραγωγική ηλικία σε τομείς που υπέστησαν βαρύ πλήγμα. 8

9 Η διαφορά μεταξύ των ποσοστών συμμετοχής στη ζώνη του ευρώ και στις ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα υψηλή για τους εργαζομένους μεγαλύτερης ηλικίας (περίπου 14 ποσοστιαίες μονάδες το 2011). Είναι όμως σημαντικά μικρότερη από τη διαφορά των σχεδόν 30 εκατοστιαίων μονάδων που παρουσίαζε η εν λόγω ηλικιακή ομάδα το Από το 2000 και μετά παρατηρείται συνεχής άνοδος των ποσοστών συμμετοχής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας (και των δύο φύλων) στη ζώνη του ευρώ, ενώ αντίθετα στις ΗΠΑ καταγράφεται σταθερή μείωση για μεγάλο μέρος αυτής της περιόδου, όπου όμως είχαν ξεκινήσει από σημαντικά υψηλότερα επίπεδα. Στις ΗΠΑ, τα υψηλότερα ποσοστά συμμετοχής των ατόμων μεγαλύτερης ηλικίας ίσως συνδέονται κυρίως με τη βελτίωση της υγείας και την επιμήκυνση της διάρκειας ζωής, καθώς και με την αυξανόμενη ανάγκη για αποταμίευση για συνταξιοδοτικούς σκοπούς. 4 H προοδευτική σύγκλιση των ποσοστών συμμετοχής των πιο ηλικιωμένων ομάδων στις δύο οικονομίες οφείλεται περισσότερο στην έντονη άνοδο που καταγράφηκε στη ζώνη του ευρώ από ό,τι στη συγκρατημένη μείωση στις ΗΠΑ. Η αύξηση στη ζώνη του ευρώ αποδίδεται σε αρκετούς παράγοντες, όπως η μεταβολή της σύνθεσης της απασχόλησης σε επίπεδο τομέων (η οποία ενδεχομένως έχει καταστήσει ευχερέστερη την παραμονή στο εργατικό δυναμικό σε σύγκριση με ό,τι ίσχυε για τις προηγούμενες γενεές), η κατάργηση των δικαιωμάτων πρόωρης συνταξιοδότησης που είχαν θεσπιστεί σε ορισμένες χώρες της ζώνης του ευρώ κατά τη δεκαετία του 1980 και του 1990 και οι προσπάθειες μεταρρύθμισης των συνταξιοδοτικών συστημάτων σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ κατά τη δεκαετία του Μια από τις πιο ευρέως παρατηρούμενες εξελίξεις στις αγορές εργασίας της ζώνης του ευρώ κατά τη δεκαετία του 2000 ήταν η έντονη αύξηση της συμμετοχής των γυναικών. 5 Σύμφωνα με τον πίνακα, η εξέλιξη αυτή παρατηρείται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες εκτός από αυτή των γυναικών κάτω των 25 ετών και η ανοδική τάση συνεχίστηκε ακόμη και μετά από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Όπως και με τους άνδρες, στη ζώνη του ευρώ η συμμετοχή των γυναικών που βρίσκονται στην πλέον παραγωγική ηλικία υπερβαίνει την αντίστοιχη των ΗΠΑ, αλλά και οι δύο ομάδες εξακολουθούν να εμφανίζουν σημαντικά χαμηλότερα ποσοστά από εκείνα των ανδρών. Ωστόσο, η έντονη αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στη διάρκεια της περιόδου βοήθησε να υποχωρήσει η διαφορά ανδρώνγυναικών στη ζώνη του ευρώ στις 14 εκατοστιαίες μονάδες το 2011, έναντι σχεδόν 22 εκατοστιαίων μονάδων το Την ίδια περίοδο, η διαφορά στις ΗΠΑ μεταβλήθηκε μόνο οριακά. Στη ζώνη του ευρώ, η άνοδος των ποσοστών συμμετοχής ήταν ιδιαίτερα έντονη για τις γυναίκες μεγαλύτερης ηλικίας (από οριακά πάνω από 25% το 2000 σε περίπου 43% το 2011). Την ίδια περίοδο τα ποσοστά συμμετοχής αυξήθηκαν πολύ λιγότερο στις ΗΠΑ. Μάλιστα, αφότου εκδηλώθηκε η χρηματοπιστωτική κρίση του , το ποσοστό συμμετοχής των γυναικών μεγαλύτερης ηλικίας μειώθηκε ελαφρά στις ΗΠΑ, ενώ στη ζώνη του ευρώ συνέχισε να αυξάνεται. Τα ποσοστά συμμετοχής των γυναικών της νεότερης ηλικιακά ομάδας εμφανίζουν σταθερή μείωση και στις δύο οικονομίες, μια τάση που φαίνεται να έχει ενισχυθεί με την κρίση του Συνολικά, τα ποσοστά συμμετοχής των νέων γυναικών είναι πλέον σχεδόν τα ίδια με εκείνα των ανδρών και στις δύο οικονομίες. Οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανοδική τάση που καταγράφει η συμμετοχή των γυναικών στη ζώνη του ευρώ αντανακλούν την αύξηση της ενσωμάτωσής τους στην αγορά εργασίας και την ενίσχυση των δεσμών τους με αυτή, την επίδραση παλαιότερων νομοθετικών ρυθμίσεων κατά των διακρίσεων, διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στο φορολογικό σύστημα και στο σύστημα παροχών που βοηθούν να αυξηθεί το εισόδημα από την απασχόληση, καθώς και μεταρρυθμίσεις στη νομοθεσία που αφορά θέματα απασχόλησης και ωραρίου εργασίας, οι οποίες βοήθησαν να αυξηθούν τα ποσοστά της μερικής απασχόλησης και άλλων ευέλικτων μορφών απασχόλησης οι οποίες παρουσιάζουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις 9

10 γυναίκες που επιδιώκουν να συνδυάσουν την εργασία με την οικογενειακή ζωή. Η συνεχιζόμενη αύξηση των ποσοστών συμμετοχής των γυναικών στη ζώνη του ευρώ μπορεί επίσης να αντανακλά τις αυξημένες χρηματοδοτικές ανάγκες των νοικοκυριών μετά από τη χρηματοπιστωτική κρίση. Για τις γυναίκες νεότερης ηλικίας, όπως και για τους άνδρες, η μακροπρόθεσμη μείωση της συμμετοχής τους είναι πιθανόν να αντικατοπτρίζει την παράταση του χρόνου σπουδών προκειμένου να έχουν πρόσβαση σε θέσεις εργασίας υψηλότερης ειδίκευσης. Συμπέρασμα Κατά την περίοδο τα ποσοστά συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό στις ΗΠΑ υποχώρησαν ως αποτέλεσμα τόσο της μακροπρόθεσμης μείωσης των ποσοστών συμμετοχής των περισσότερων ομάδων του εργατικού δυναμικού όσο και της επίδρασης δημογραφικών μεταβολών που επηρεάζουν τη συνολική σύνθεση του εργατικού δυναμικού (και ιδίως της γενιάς των baby boomers στις ΗΠΑ που αρχίζει να φθάνει σε ηλικία συνταξιοδότησης). Αντίθετα, στη ζώνη του ευρώ, τα ποσοστά συμμετοχής αυξάνονται συνεχώς από το 2000 και μετά. Η εξέλιξη αυτή έχει επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από την έντονη αύξηση της συμμετοχής των γυναικών και των μεγαλύτερων σε ηλικία. Και οι δύο ομάδες έχουν ωφεληθεί ιδιαίτερα από τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις στη νομοθεσία για την απασχόληση, το φορολογικό σύστημα και το σύστημα παροχών, συμπεριλαμβανομένων των μεταρρυθμίσεων των συνταξιοδοτικών συστημάτων και της νομοθεσίας για το ωράριο εργασίας που συντελούνται σε πολλές χώρες της ζώνης του ευρώ, με στόχο τη μεγαλύτερη ευελιξία και την αύξηση των οικονομικών κίνητρων για εργασία. 1 Συνήθως δημοσιεύονται ποσοστά συμμετοχής για τον πληθυσμό άνω των 15 (ή 16) ετών. Ωστόσο, καθώς η ομάδα αναφοράς είναι ο πληθυσμός σε ηλικία εργασίας, το παρόν πλαίσιο αναφέρεται στην τελευταία αυτή έννοια (δηλ. στον πληθυσμό ηλικίας μεταξύ 15/16 και 64 ετών), που είναι πιο περισσότερο συγκρίσιμη τόσο μεταξύ επιμέρους τομέων της οικονομίας όσο και διαχρονικά. 2 Έως το 2004 τα στοιχεία για τη ζώνη του ευρώ διατίθενται μόνο για ένα τρίμηνο ανά έτος. 3 Πράγματι, μια πιο μακροπρόθεσμη ανάλυση για τις ΗΠΑ δείχνει ότι η πληθυσμιακή σύνθεση είχε αρχίσει να ασκεί καθοδική πίεση στη συνολική συμμετοχή στο εργατικό δυναμικό στα μέσα της δεκαετίας του Για μια διεξοδικότερη ανάλυση με αναφορά και στις μέλλουσες εξελίξεις, βλ. Toossi, Μ., Labor force projections to 2020: a more slowly growing workforce, Monthly Labor Review, US Bureau of Labor Statistics, Ιανουάριος Βλ. π.χ. Task force of the Monetary Policy Committee of the European System of Central Banks, Labour supply and employment in the euro area countries developments and challenges, Occasional Paper Series, No 87, ECB, Frankfurt am Main, ΙΑΠΩΝΙΑ Στην Ιαπωνία, τα πρώτα προκαταρκτικά στοιχεία για τους εθνικούς λογαριασμούς που δημοσιεύθηκαν το α τρίμηνο του 2012 έδειξαν ότι ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ενισχύθηκε κατά 1% σε τριμηνιαία βάση (εποχικώς διορθωμένα στοιχεία), αφού είχε παραμείνει στάσιμος το προηγούμενο τρίμηνο (ο ρυθμός αύξησης για το τελευταίο τρίμηνο του 2011 αναθεωρήθηκε προς τα άνω κατά 0,2 της εκατοστιαίας μονάδας σε 0%). Στην ανάπτυξη συνέβαλαν κατά κύριο λόγο η ιδιωτική κατανάλωση και οι δημόσιες δαπάνες, σε συνδυασμό με τις μεταβολές των ιδιωτικών αποθεμάτων. Η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 1,1%, αντανακλώντας εν μέρει την εκ νέου παροχή κινήτρων από την κυβέρνηση για την αγορά αυτοκινήτων φιλικών προς το περιβάλλον, καθώς και την αποσυμπίεση της ζήτησης, ενώ η ευρωστία των δημόσιων δαπανών αντανακλούσε

11 κυρίως την έντονη αύξηση των δημόσιων επενδύσεων, γεγονός που επιβεβαιώνει ότι οι δημόσιες δαπάνες που σχετίζονται με την ανοικοδόμηση έχουν αρχίσει να αυξάνονται. Από την άλλη πλευρά, οι ιδιωτικές επενδύσεις είχαν αρνητική συμβολή στην ανάπτυξη, καθώς τόσο οι ιδιωτικές επιχειρηματικές επενδύσεις όσο και οι επενδύσεις σε κατοικίες υποχώρησαν σε τριμηνιαία βάση. Οι καθαρές εξαγωγές αγαθών και υπηρεσιών είχαν μικρή συνεισφορά στην ανάπτυξη, ενώ η στιβαρή αύξηση των εξαγωγών αντανακλά σε κάποιο βαθμό την ανάκαμψη από τις διαταραχές στον εφοδιασμό που προκάλεσαν οι πλημμύρες στην Ταϊλάνδη. Σύμφωνα με τα οικονομικά στοιχεία που δημοσιεύθηκαν πρόσφατα, η ανάπτυξη συνεχίστηκε και το β τρίμηνο του 2012, αν και με βραδύτερο ρυθμό, συνάδοντας με την πρόσφατη υποχώρηση των δεικτών ερευνών. Ωστόσο, εκτιμάται ότι οι δαπάνες που σχετίζονται με την ανοικοδόμηση θα εξακολουθήσουν να στηρίζουν την ανάπτυξη στο άμεσο μέλλον, κυρίως μέσω της ανόδου των δημόσιων δαπανών και της ιδιωτικής κατανάλωσης. Επίσης, η σταδιακή ανάκαμψη της εξωτερικής ζήτησης αναμένεται να έχει θετική επίδραση στις εξαγωγές και τη συνολική ανάπτυξη με την πάροδο του χρόνου. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ ήταν 0,1% τον Απρίλιο (έναντι 0,5% τον προηγούμενο μήνα), ενώ ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ χωρίς τις τιμές των ειδών διατροφής και της ενέργειας ήταν -0,3% τον Απρίλιο, έναντι -0,5% το Μάρτιο. Στην τελευταία συνεδρίασή της για τη νομισματική πολιτική στις 23 Μαΐου, η Τράπεζα της Ιαπωνίας αποφάσισε να διατηρήσει μεταξύ 0% και 0,1% το επιτόκιο-στόχο για τοποθετήσεις μίας ημέρας χωρίς παροχή ασφάλειας. ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Στο Ηνωμένο Βασίλειο, οι δείκτες ερευνών για τις επιχειρήσεις το β τρίμηνο του 2012 υποχώρησαν από τα σχετικά υψηλά επίπεδα στα οποία είχαν φθάσει, ενώ η εμπιστοσύνη των καταναλωτών παρέμεινε χαμηλή. Το πραγματικό ΑΕΠ μειώθηκε κατά 0,3% σε τριμηνιαία βάση το α τρίμηνο του 2012 και τόσο οι επενδύσεις όσο και η κατανάλωση των νοικοκυριών συνέβαλαν αρνητικά στην ανάπτυξη. Η κατάσταση στην αγορά εργασίας παρουσίασε ενδείξεις σταθεροποίησης, αλλά το ποσοστό της ανεργίας παραμένει σχετικά υψηλό (8,2% κατά μέσο όρο κατά το τρίμηνο έως το Μάρτιο) και ο ρυθμός αύξησης της απασχόλησης αποδυναμώθηκε. Όσον αφορά το μέλλον, η ανάκαμψη της οικονομίας ενδέχεται να επιταχυνθεί σταδιακά, καθώς η εγχώρια ζήτηση αναμένεται να παραμείνει περιορισμένη λόγω των συνθηκών πιστωτικής στενότητας, της συνεχιζόμενης εξυγίανσης των ισολογισμών των νοικοκυριών και της έντονα περιοριστικής δημοσιονομικής πολιτικής. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΔΤΚ επιβραδύνθηκε σε 3% τον Απρίλιο από 3,5% το Μάρτιο, ενώ ο πληθωρισμός ΔΤΚ χωρίς τις τιμές της ενέργειας και των μη επεξεργασμένων ειδών διατροφής υποχώρησε επίσης κατά 0,5 της εκατοστιαίας μονάδας σε 2,4%. Η μείωση του πληθωρισμού βάσει του ΔΤΚ οφείλεται κυρίως στις επιδράσεις της βάσης σύγκρισης, ενώ, βραχυχρόνια, ο πληθωρισμός πιθανώς θα εξακολουθήσει να επιδεικνύει εμμονή. Σε μεγαλύτερους ορίζοντες ωστόσο, η ύπαρξη πλεονάζοντας παραγωγικού δυναμικού και η βραδεία ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας εκτιμάται ότι θα συμβάλουν στην άμβλυνση των πληθωριστικών πιέσεων. Στις 10 Μαΐου η Επιτροπή Νομισματικής Πολιτικής της Τράπεζας της Αγγλίας διατήρησε αμετάβλητα το επίσημο επιτόκιο της κεντρικής τράπεζας για τα αποθεματικά των εμπορικών τραπεζών στο 0,5% και το σύνολο των αγορών περιουσιακών στοιχείων που χρηματοδοτούνται μέσω της επέκτασης της νομισματικής βάσης σε 325 δισεκ. λίρες συνολικά. 11

12 ΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΕ Στις λοιπές χώρες της ΕΕ εκτός της ζώνης του ευρώ, η ανάπτυξη αναμένεται να είναι σχετικά υποτονική στο άμεσο μέλλον, ενώ ορισμένες χώρες βιώνουν ήδη ύφεση. Πάντως, καταγράφηκαν σημαντικές διαφορές στις οικονομικές προοπτικές των επιμέρους χωρών. Στη Σουηδία και τη Δανία, η ανάκαμψη της οικονομικής δραστηριότητας επιταχύνθηκε ελαφρώς μετά την επιβράδυνση που παρατηρήθηκε το δ τρίμηνο του Στη Σουηδία το πραγματικό ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 0,8% σε τριμηνιαία βάση το α τρίμηνο του 2012 και στη Δανία κατά 0,3%, με κύριο προωθητικό παράγοντα την εγχώρια ζήτηση και στις δύο χώρες. Τον Απρίλιο του 2012, ο πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ διαμορφώθηκε σε 2,3% στη Δανία και 1% στη Σουηδία. Στις μεγαλύτερες χώρες της κεντρικής και ανατολικής Ευρώπης (ΚΑΕ), η οικονομική δραστηριότητα ήταν εξασθενημένη το τελευταίο διάστημα. Το α τρίμηνο του 2012, το πραγματικό ΑΕΠ υποχώρησε στην Τσεχία, την Ουγγαρία και τη Ρουμανία (κατά 1%, 1,3% και 0,1% σε τριμηνιαία βάση, αντίστοιχα), ενώ η ανάπτυξη συνεχίστηκε στην Πολωνία (0,8%). Συνολικά, οι οικονομικές προοπτικές, που είχαν επιδεινωθεί το χειμώνα, εμφανίζονται αρκετά σταθεροποιημένες για τις μεγαλύτερες χώρες της ΚΑΕ. Ωστόσο, η ανάκαμψη ενδέχεται να πραγματοποιηθεί πολύ σταδιακά, ενώ η κατάσταση διαφέρει από χώρα σε χώρα. Η υποτονική εξωτερική ζήτηση, η βραδεία ανάκαμψη των αγορών εργασίας και η συνεχιζόμενη δημοσιονομική εξυγίανση ενδεχομένως θα επηρεάσουν δυσμενώς τη δραστηριότητα σε ένα βραχύ ορίζοντα. Επίσης, επικρατούν καθοδικοί κίνδυνοι που συνδέονται με την ανάγκη απομόχλευσης του χρηματοπιστωτικού τομέα στην ΕΕ, οι οποίοι πιθανότατα θα έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην πιστωτική επέκταση και στις συνθήκες εξωτερικής χρηματοδότησης σε πολλές χώρες της ΚΑΕ. Ο ετήσιος πληθωρισμός βάσει του ΕνΔΤΚ εξακολούθησε να υποχωρεί στη Ρουμανία (φθάνοντας το 1,9% τον Απρίλιο), αλλά διατηρήθηκε σχετικά σταθερός στην Τσεχία, την Ουγγαρία και την Πολωνία (σε 4%, 5,6% και 4% τον Απρίλιο, αντίστοιχα). Γενικά, οι πληθωριστικές πιέσεις αμβλύνθηκαν λόγω των μειωμένων τιμών των βασικών εμπορευμάτων, ενώ η αύξηση των έμμεσων φόρων και των διοικητικά καθοριζόμενων τιμών είχε θετική συμβολή στον πληθωρισμό. Στις μικρότερες χώρες της ΚΑΕ, η οικονομική ανάκαμψη συνεχίστηκε, αλλά επικρατούν ακόμη κίνδυνοι που απορρέουν από το εξωτερικό περιβάλλον. Ο τριμηνιαίος ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ διατηρήθηκε σχεδόν αμετάβλητος το α τρίμηνο του 2012 στη Βουλγαρία, τη Λεττονία και τη Λιθουανία. Ωστόσο, οι δείκτες ερευνών δείχνουν σε γενικές γραμμές αποδυνάμωση του οικονομικού κλίματος τους τελευταίους μήνες, ενώ η ανεργία διατηρήθηκε σε υψηλά επίπεδα και στις τρεις χώρες. Ο πληθωρισμός συνέχισε να υποχωρεί στη Λεττονία και τη Λιθουανία (σε 2,8% και 3,3% τον Απρίλιο, αντίστοιχα) και παρέμεινε σχετικά σταθερός στη Βουλγαρία (στο 2% τον Απρίλιο). Το Πλαίσιο 2 αναλύει την εξέλιξη, τους προσδιοριστικούς παράγοντες και την επάρκεια των συναλλαγματικών διαθεσίμων στις χώρες της ΚΑΕ. Πλαίσιο 2 ΠΡΟΣΦΑΤΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΣΥΝΑΛΛΑΓΜΑΤΙΚΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ ΤΩΝ ΧΩΡΩΝ ΤΗΣ ΚΕΝΤΡΙΚΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΕΝΤΟΣ ΤΗΣ ΕΕ ΑΛΛΑ ΟΣ ΤΗΣ ΖΩΝΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩ 12

13 Τα τελευταία χρόνια, πολλές χώρες της κεντρικής και ανατολική Ευρώπης που είναι κράτη-μέλη της ΕΕ αλλά δεν ανήκουν στη ζώνη του ευρώ (εφεξής χώρες της ΚΑΕ) αύξησαν τη συσσώρευση συναλλαγματικών διαθεσίμων για λόγους πρόνοιας. Η εμπειρία της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης του κατέδειξε τη σημασία της τήρησης συναλλαγματικών διαθεσίμων ως αποθεμάτων ασφάλειας που προστατεύουν από κλονισμούς στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και κίνησης κεφαλαίων. Τα συναλλαγματικά διαθέσιμα παρέχουν αξιόλογα οφέλη, αλλά παράλληλα ενέχουν σημαντικό κόστος ευκαιρίας. Με αυτά τα δεδομένα, το παρόν πλαίσιο αναλύει την εξέλιξη, τους προσδιοριστικούς παράγοντες και την επάρκεια των συναλλαγματικών διαθεσίμων στις χώρες της ΚΑΕ. Πρόσφατες τάσεις Η συσσώρευση συναλλαγματικών διαθεσίμων στις χώρες της ΚΑΕ που παρατηρείται από τα τέλη της δεκαετίας του 90 διακόπηκε πρόσκαιρα από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του Σε όλες τις χώρες της ΚΑΕ παρατηρήθηκε μείωση των διαθεσίμων επί ένα τουλάχιστον τρίμηνο μεταξύ Μαρτίου του 2008 και Ιουνίου του 2009, με συνολικές μειώσεις που κυμάνθηκαν από 0,3% (στην Πολωνία) έως 7,7% του ΑΕΠ (στη Βουλγαρία). Τα επόμενα έτη, οι χώρες της ΚΑΕ συσσώρευσαν εκ νέου συναλλαγματικά διαθέσιμα, τα οποία μάλιστα, σε ορισμένες περιπτώσεις, ανήλθαν σε επίπεδα σημαντικά υψηλότερα απ ό,τι πριν από την κρίση (Διάγραμμα Α). Επίσης, κάποιες χώρες συνήψαν πολυμερείς συμφωνίες οικονομικής στήριξης, εν μέρει με σκοπό την ενίσχυση της εμπιστοσύνης των αγορών όσον αφορά την ανθεκτικότητά τους σε μελλοντικούς κλονισμούς. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η αύξηση των συναλλαγματικών διαθεσίμων στις χώρες της ΚΑΕ που ακολουθούν στρατηγική καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό, με αποτέλεσμα τα διαθέσιμά τους να προσεγγίζουν κατά μέσο όρο τα διαθέσιμα των χωρών της ίδιας ομάδας που ακολουθούν στρατηγική καθορισμού στόχου για τη συναλλαγματική ισοτιμία. Υποκείμενοι παράγοντες Η συσσώρευση συναλλαγματικών διαθεσίμων 1 μπορεί να πραγματοποιηθεί για λόγους πρόνοιας ως απόθεμα ασφαλείας έναντι εξωτερικών κλονισμών, καθώς και στο πλαίσιο της επιδίωξης στόχων συναλλαγματικής ή νομισματικής πολιτικής, ή για διαρθρωτικούς λόγους (π.χ. διαγενεακή αποταμίευση από μη ανανεώσιμους πόρους). Ανεξάρτητα από τους αρχικούς λόγους συσσώρευσης διαθεσίμων, υπάρχουν ενδείξεις ότι τα αυξημένα συναλλαγματικά διαθέσιμα μπορούν να συμβάλουν στη θωράκιση της κατανάλωσης σε περιόδους πιέσεων στην αγορά συναλλάγματος 2, καθώς μπορούν: (1) να χρησιμοποιηθούν σε οριστικές συναλλαγές σε περιπτώσεις έλλειψης ρευστότητας σε ξένα νομίσματα, καθώς και για τη χρηματοδότηση των εισαγωγών, (2) να χρησιμοποιηθούν ως μέσο για την υπεράσπιση της σύνδεσης της συναλλαγματικής ισοτιμίας ή την αποτροπή μιας άτακτης υποτίμησης με σκοπό τον περιορισμό των αρνητικών επιδράσεων του πλούτου στη δαπάνη, οι οποίες επιδράσεις προέρχονται από την έκθεση των ισολογισμών του ιδιωτικού τομέα σε συναλλαγματικό κίνδυνο και (3) να προλάβουν ενδεχόμενη επιδείνωση της εμπιστοσύνης των επενδυτών στην πιστοληπτική ικανότητα της οικονομίας. Στην περίπτωση των χωρών της ΚΑΕ, η πρόσκαιρη υποχώρηση των συναλλαγματικών διαθεσίμων τα έτη μπορεί να αποδοθεί στις έντονες διαταραχές που προκάλεσε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση στο διεθνές εμπόριο και στις διασυνοριακές χρηματοοικονομικές ροές. Ο επακόλουθος σχηματισμός συναλλαγματικών διαθεσίμων ενδέχεται να αντανακλά την επαναξιολόγηση, τόσο από τις κεντρικές τράπεζες όσο και 13

14 από τις χρηματοπιστωτικές αγορές, των δυνατοτήτων που θα πρέπει να έχουν όλες οι οικονομίες συμπεριλαμβανομένων και των οικονομιών που βασίζονται στη συναλλαγματική ισοτιμία για τη μερική απορρόφηση των κλονισμών με σκοπό την αντιμετώπιση μελλοντικών κραδασμών παρόμοιου μεγέθους. Το γεγονός αυτό οδήγησε στην αναλογικά μεγαλύτερη αύξηση των διαθεσίμων στις χώρες που ακολουθούν στρατηγική καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό, καθώς οι χώρες της ίδιας ομάδας υπό καθεστώς καθορισμού στόχου για τη συναλλαγματική ισοτιμία τηρούσαν ήδη διαθέσιμα προκειμένου να στηρίξουν τη σύνδεση των νομισμάτων τους. 3 Δεδομένου ότι τα συναλλαγματικά διαθέσιμα ενέχουν κόστος ευκαιρίας και οι αποδόσεις τους είναι φθίνουσες όσον αφορά τα οφέλη που αποφέρουν, το ενδεδειγμένο επίπεδο των συναλλαγματικών διαθεσίμων αποτελεί σημαντικό ζήτημα για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής. Επάρκεια διαθεσίμων Από τη σκοπιά της πρόνοιας, η επάρκεια των συναλλαγματικών διαθεσίμων μπορεί να αξιολογηθεί με γνώμονα μια σειρά από δείκτες αναφοράς που διαμορφώνονται με βάση τη συλλογική εμπειρία των χωρών από προηγούμενες κρίσεις ή που εκτιμώνται με βάση ένα υπόδειγμα ανάλυσης κόστους-ωφέλειας. Σύμφωνα με τους πιο γνωστούς δείκτες υπολογισμού της επάρκειας των διαθεσίμων, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα πρέπει να καλύπτουν κατ ελάχιστον: (1) τις εισαγωγές τριών μηνών, (2) το 100% του βραχυπρόθεσμου χρέους με βάση την εναπομένουσα διάρκειά του (γνωστό και ως κανόνας Greenspan-Guidotti 4 ), (3) το διευρυμένο κανόνα Greenspan-Guidotti, ο οποίος συμπεριλαμβάνει το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, και (4) το 20% της ποσότητας χρήματος με την ευρεία έννοια (Μ2). Πρόσφατα το ΔΝΤ πρότεινε έναν πέμπτο δείκτη μέτρησης που θα περιλαμβάνει τον υπολογισμό των συναλλαγματικών διαθεσίμων χρησιμοποιώντας ως σημείο αναφοράς ένα υπόλοιπο σταθμισμένων ως προς τον κίνδυνο υποχρεώσεων ( risk-weighted liability stock ) όπου θα αντικατοπτρίζεται κάθε πιθανή άντληση από τα διαθέσιμα, σταθμισμένη ως προς το ενδεχόμενο εκδήλωσής της, όπως προκύπτει από την ανάλυση συμβάντων με μικρή πιθανότητα πραγματοποίησης (tailevent analysis) από περιόδους πιέσεων στην αγορά συναλλάγματος κατά το παρελθόν. 5 Στην προσέγγιση του ΔΝΤ, η πιθανή άντληση προσεγγίζεται με βάση το βραχυπρόθεσμο χρέος, το Μ2, τις εξαγωγές και λοιπές υποχρεώσεις έναντι του εξωτερικού, που ορίζονται ως το υπόλοιπο των υποχρεώσεων από επενδύσεις χαρτοφυλακίου έναντι του εξωτερικού, συν το απόθεμα των υποχρεώσεων από λοιπές επενδύσεις έναντι του εξωτερικού, μείον το βραχυπρόθεσμο χρέος με βάση την εναπομένουσα διάρκειά του. Χρησιμοποιούνται διαφορετικές σταθμίσεις ανάλογα με το αν εφαρμόζεται καθεστώς κυμαινόμενης ή σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας, ώστε να αντανακλάται η αυξημένη ευπάθεια της σταθερής συναλλαγματικής ισοτιμίας σε κερδοσκοπικές επιθέσεις. Η προτεινόμενη κάλυψη του δείκτη μέτρησης σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο από τα συναλλαγματικά διαθέσιμα κυμαίνεται μεταξύ 100% και 150%, με τις ενδεδειγμένες διορθώσεις, ώστε να αντικατοπτρίζονται οι ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε χώρας. Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα αποτελέσματα που προκύπτουν από ένα από τα πιο διαδεδομένα υποδείγματα υπολογισμού του βέλτιστου ύψους συναλλαγματικών διαθεσίμων, 6 όταν εφαρμόζεται στις χώρες της ΚΑΕ με παραδοχές βασικής παραμετροποίησης, παράγει παρόμοια αποτελέσματα με τον παραδοσιακό κανόνα του 100% του βραχυπρόθεσμου χρέους. Το Διάγραμμα Β παρουσιάζει τα σχετικά επίπεδα των συναλλαγματικών διαθεσίμων των χωρών της ΚΑΕ έναντι μιας σειράς δεικτών της επάρκειας διαθεσίμων. Όλες οι χώρες της ΚΑΕ έχουν συναλλαγματικά διαθέσιμα ίσα με ή μεγαλύτερα από τουλάχιστον δύο εξεταζόμενους δείκτες. Επιπροσθέτως, όλες οι χώρες της ΚΑΕ που ακολουθούν 14

15 στρατηγική καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό και η Βουλγαρία καλύπτουν το κατώτερο άκρο του σταθμισμένου ως προς τον κίνδυνο δείκτη μέτρησης του ΔΝΤ για την επάρκεια των διαθεσίμων. Η ικανότητα των χωρών της Βαλτικής να διατηρούν χαμηλότερα συναλλαγματικά διαθέσιμα σε σύγκριση με τις άλλες χώρες της ίδιας ομάδας, όπως αποτυπώνεται στο σταθμισμένο ως προς τον κίνδυνο δείκτη επάρκειας διαθεσίμων του ΔΝΤ, οφείλεται ενδεχομένως σε παράγοντες που αφορούν τις επιμέρους χώρες ή ενδέχεται να υποδηλώνει ότι η ανάλυση των κεντρικών τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών αγορών σχετικά με τα σημεία ευπάθειας αυτών των οικονομιών, η οποία βασίζεται στην αξιολόγηση των εσωτερικών και εξωτερικών τους ανισορροπιών και στη δραστικότητα των ασκούμενων διορθωτικών πολιτικών, καταλήγει σε διαφορετικές εκτιμήσεις του ενδεχόμενου εκδήλωσης συμβάντων με μικρή πιθανότητα πραγματοποίησης από τα αποτελέσματα της συναφούς μέτρησης του ΔΝΤ για την επάρκεια διαθεσίμων. Ως εκ τούτου, συνολικά, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα όλων των χωρών της ΚΑΕ ανέρχονται προς το παρόν σε επίπεδα συμβατά με αρκετούς τυποποιημένους δείκτες μέτρησης της επάρκειας διαθεσίμων. Ταυτόχρονα, ενώ η επάρκεια συναλλαγματικών διαθεσίμων και η ύπαρξη πλεγμάτων ασφαλείας έκτακτης ανάγκης μπορούν να συμβάλουν στο μετριασμό των εξωτερικών πιέσεων, σε καμία περίπτωση δεν υποκαθιστούν την άσκηση υγιών μακροοικονομικών πολιτικών και πολιτικών προληπτικής εποπτείας. 1 Σύμφωνα με τον ορισμό του ΔΝΤ, τα συναλλαγματικά διαθέσιμα είναι οι απαιτήσεις έναντι του εξωτερικού που είναι άμεσα διαθέσιμες στις νομισματικές αρχές και οι οποίες βρίσκονται υπό τον έλεγχό τους προκειμένου να ικανοποιούν τις ανάγκες χρηματοδότησης του ισοζυγίου πληρωμών, να επεμβαίνουν στις αγορές συναλλάγματος με σκοπό να επηρεάζουν τη συναλλαγματική ισοτιμία του νομίσματος, καθώς και για άλλους συναφείς σκοπούς (όπως η διατήρηση της εμπιστοσύνης στο νόμισμα και την οικονομία και η παροχή μιας βάσης για δανεισμό από το εξωτερικό). Βλ. Balance of Payments and International Investment Position Manual, sixth edition, IMF, Washington, DC, 2009 (διατίθεται στο δικτυακό τόπο του ΔΝΤ: 2 Βλ. Assessing Reserve Adequacy, staff paper, IMF, Washington, DC, Φεβρουάριος 2011, σελ.10 (διατίθεται στο δικτυακό τόπο του ΔΝΤ: 3 Η συσσώρευση διαθεσίμων στις χώρες της ΚΑΕ που ακολουθούν στρατηγική καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό δεν φαίνεται να οφείλεται σε πολιτικές που στοχεύουν να διατηρήσουν τα νομίσματά τους σε υποτιμημένα επίπεδα για λόγους ανταγωνιστικότητας. Σύμφωνα με τις τελευταίες εκθέσεις του ΔΝΤ (IMF Article IV country reports, όπως διατίθενται στο δικτυακό τόπο του ΔΝΤ: η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία είναι σε γενικές γραμμές συμβατή με τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη στις περισσότερες χώρες της ΚΑΕ που ακολουθούν στρατηγική καθορισμού στόχου για τον πληθωρισμό. 4 Βλ. Guidotti, P., remarks at G33 seminar in Bonn, Germany, 11 Μαρτίου 1999; Greenspan, A., Currency reserves and debt, remarks before the World Bank Conference on Recent Trends in Reserves Management, Washington, DC, 29 Απριλίου 1999 (διατίθεται στο δικτυακό τόπο 5 Βλ. Assessing Reserve Adequacy, staff paper, IMF, Washington, DC, Φεβρουάριος 2011, σελ (διατίθεται και στο δικτυακό τόπο του ΔΝΤ: 6 Βλ. Jeanne, O. and Rancière, R., The Optimal Level of International Reserves For Emerging Market Countries: A New Formula and Some Applications, CEPR Discussion Papers, No 6723, Φεβρουάριος ΑΛΛΕΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΧΩΡΕΣ Η τουρκική οικονομία συνέχισε να επιβραδύνεται το δ τρίμηνο του Ο ρυθμός αύξησης του πραγματικού ΑΕΠ ήταν 5,2% σε δωδεκάμηνη βάση, έναντι 9,1% και 8,4% 15