ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ-ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ-ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ"

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΟΜΕΑΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ-ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ-ΚΛΙΝΙΚΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΤΩΝ ΕΞΑΡΤΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΟΜΑΔΕΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΙΣ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ ΩΣ ΕΝΑ ΚΑΙΝΟΤΟΜΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΥΝΔΕΣΗΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΒΟΗΘΕΙΑ» ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΦΟΙΒΟΣ ΖΑΦΕΙΡΙΔΗΣ ΦΟΙΤΗΤΡΙΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΙΝΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΜΑΪΟΣ 2014

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περιεχόμενα Πίνακα... 4 Εισαγωγή...5 Κεφάλαιο 1: Η έννοια της εξάρτησης και διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις Η έννοια της εξάρτησης Θεραπείες εξάρτησης-διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις Θεραπευτικές Κοινότητες Αυτοβοήθεια..13 Κεφάλαιο 2:Ομάδες αυτοβοήθειας Ανώνυμοι Αλκοολικοί και Ναρκομανείς Ανώνυμοι Ομάδες αυτοβοήθειας-ορισμός και εξελικτική πορεία των ομάδων αυτοβοήθειας Βασικά χαρακτηριστικά των ομάδων αυτοβοήθειας Ανώνυμοι Αλκοολικοί (ΑΑ) και Ναρκομανείς Ανώνυμοι (ΝΑ)-Ιστορικά και δημογραφικά στοιχεία Βασικές Αρχές των ΑΑ και ΝΑ Τρόπος λειτουργίας των ομάδων ΑΑ και ΝΑ Τι δεν κάνουν οι ομάδες των 12 Βημάτων 36 Κεφάλαιο 3: Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας Παρουσίαση του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Οι στόχοι του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Η φιλοσοφία του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας Οργάνωση και Λειτουργία του προγράμματος.42 2

3 3.5 Οι δράσεις του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας..44 Κεφάλαιο 4: Σημεία κριτικής - Όρια των ομάδων αυτοβοήθειας των Ανωνύμων Αλκοολικών και Ανωνύμων Ναρκομανών Έρευνες και συμπεράσματα για την αποτελεσματικότητα των ομάδων αυτοβοήθειας...70 Βιβλιογραφία.76 Παράρτημα 81 3

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΑ Πίνακας 1:Αντιπροσωπευτικές Οργανώσεις Αυτοβοήθειας για της εξαρτήσεις στις ΗΠΑ

5 Εισαγωγή Η σύνδεση του προβλήματος της εξάρτησης με το κοινωνικοπολιτικό σύστημα και τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο για την κατανόηση της συνεχώς αυξανόμενης κατάχρησης ουσιών που παρατηρείται τα τελευταία χρόνια στους πληθυσμούς. Οι εγκυρότερες μελέτες που έχουν διεξαχθεί από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τα ψυχοκοινωνικά προβλήματα και την πορεία εξάπλωσής τους, τοποθετούν σε πρώτη θέση τόσο τις εξαρτήσεις από νόμιμες και παράνομες ψυχοτρόπες ουσίες όσο και τις εξαρτήσεις που έχουν να κάνουν με μη φαρμακευτικές ουσίες, όπως για παράδειγμα εξαρτήσεις από το διαδίκτυο, το τζόγο, την υπερκατανάλωση, τη διατροφή (Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, 2001). Μέχρι και σήμερα, βρισκόμαστε σε μία ακόμα πιο έντονη και τεταμένη περίοδο καθημερινών καταστάσεων έντονου στρες και άγχους, αβεβαιότητας, απομόνωσης, κατάθλιψης λόγω της οικονομικής κρίσης των τελευταίων χρόνων και των πιέσεων που δέχεται ο άνθρωπος από αυτή την κατάσταση. Η ανεργία, η οικονομική εξαθλίωση, οι ανισότητες στην υγεία και την παιδεία είναι πολλά από αυτά που συνθέτουν την σύγχρονη κοινωνία και αποτελούν την πηγή της εμφάνισης διαφόρων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων του ανθρώπου. Το κλείσιμο στον εαυτό μας, η εσωστρέφεια, η αποκοπή από τον κοινωνικό περίγυρο οδηγούν το άτομο στη χρήση ουσιών και στην εμφάνιση εξαρτητικών συμπεριφορών προκειμένου να καταπνίξει τα προβλήματα και τις ανησυχίες με τα οποία πρέπει να έρθει αντιμέτωπος. Ο Καρλ Μαρξ (1844), από την εποχή του ακόμα, απέδειξε ότι η ταχύτατη και αέναη οικονομική ανάπτυξη του καπιταλιστικού συστήματος προϋποθέτει την αλλοτρίωση του ανθρώπου και την καταστροφή του περιβάλλοντος υπογραμμίζοντας έτσι την αναγκαιότητα ανατροπής του. Προέβλεψε επίσης ότι για αυτούς τους λόγους το πολιτικό σύστημα θα αποτελεί πάντα πηγή δυστυχίας για την ανθρώπινη ύπαρξη και για αυτό έχουμε όλοι χρέος να καταστήσουμε αυτό το κοινωνικοπολιτικό περιβάλλον ανθρώπινο. Απαιτείται λοιπόν, και ιδιαίτερα σήμερα, κοινωνική αλλαγή. Αυτό σημαίνει πως ο κάθε άνθρωπος θα πρέπει να κρατήσει μία κριτική και ασυμβίβαστη στάση απέναντι στους μηχανισμούς αλλοτρίωσης και συρρίκνωσής του και όχι να υποχωρήσει και να συμβιβαστεί στις συνήθειες και τις αξίες που επιβάλλει η καπιταλιστική πραγματικότητα. Με αυτόν τον τρόπο θα επιτευχθεί και η προσωπική αλλαγή. Η προσωπική αλλαγή λοιπόν, προϋποθέτει την κοινωνική αλλαγή. Όταν αξίες όπως η δικαιοσύνη, η τιμιότητα και η αλληλεγγύη υπάρχουν έμπρακτα στην κοινωνία τότε και ο εξαρτημένος θα μπορέσει να 5

6 υιοθετήσει νέους τρόπους συμπεριφοράς, νέα πρότυπα και στάσεις ζωής. Στο σημείο αυτό, η έννοια της αυτοβοήθειας και οι ομάδες αυτοβοήθειας που συγκροτούνται αποτελούν το μέσο για την επίτευξη της κοινωνικής και προσωπικής αλλαγής. Και αυτό διότι η αυτοβοήθεια ενεργοποιεί τους άμεσα εμπλεκόμενους πολίτες προς την κατεύθυνση της ανάληψης της ευθύνης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους και αναιρεί την παθητικότητα που χαρακτηρίζει τη στάση των ανθρώπων απέναντι στα διάφορα προβλήματα υγείας. Το παράδειγμα των ομάδων αυτοβοήθειας των Ανωνύμων Αλκοολικών και Ναρκομανών όπως και το παράδειγμα του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας που παρουσιάζονται στην παρούσα εργασία αποτελούν τα πλέον επιτυχημένα θεραπευτικά εγχειρήματα στο πεδίο των εξαρτήσεων καθώς προάγουν τις αρχές και τις αξίες της αυτοβοήθειας. Σε κάθε περίπτωση βέβαια η αυτοβοήθεια δεν αποτελεί πανάκεια. Αποτελεί μία αυτόνομη πρακτική με δική της κοσμοθεωρία που παρεμπιπτόντως θεραπεύει και όχι ένα επιπλέον επαγγελματικό εργαλείο θεραπείας ενός προβλήματος ανάμεσα σε πολλά άλλα (Μπαϊρακτάρης, 1994). Και λέγοντας παρεμπιπτόντως θεραπεύει εννοούμε τη μετακίνηση από μία τεχνική/εργαλειακή βάση σε μία ευρύτερη ιδεολογική όπου πρωτεύοντα ρόλο για την αντιμετώπιση της εξάρτησης έχει η προσωπική ανάπτυξη του εξαρτημένου μέσω της καλλιέργειας των ανθρωπιστικών αξιών που θα τον οδηγήσουν στην ανάληψη της προσωπικής του ευθύνης, στην αυτενέργεια και αυτοπραγμάτωσή του. Με τη θεώρηση αυτή λοιπόν, η θεραπεία της εξάρτησης απομακρύνεται από κάθε είδους προσπάθεια θεραπείας ενός απρόσωπου περιστατικού ή ασθένειας που απλά συμπίπτει σε κάποια άκαμπτη διαγνωστική κατηγορία. Τα παραδείγματα των ΑΑ και ΝΑ όπως και η πλαισίωσή τους από το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας υποχρεώνουν τις επιστήμες υγείας και τους ειδικούς να απομακρυνθούν από την υπεροπτική στάση του ειδικού και της αυθεντίας και να στραφούν προς μία εναλλακτική στάση που βασίζεται στις πρωτοβουλίες των πολιτών και στη συνεργασία μαζί τους. Η επιτυχία τέτοιων προσπαθειών είναι που θα οδηγήσει στην ενίσχυση και διαιώνιση και άλλων παρόμοιων αυτοδιαχειριζόμενων ομάδων ως απάντηση στην κρατική αδυναμία και αδιαφορία για την αντιμετώπιση του προβλήματος της εξάρτησης. 6

7 1. Η έννοια της εξάρτησης και διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις 1.1Η έννοια της εξάρτησης Η απάντηση στο ερώτημα τί είναι εξάρτηση εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο η επιστήμη προσεγγίζει και αιτιολογεί το φαινόμενο αυτό. Στις μέρες μας γινόμαστε όλοι μάρτυρες μιας γενικευμένης κρίσης που αγγίζει όλα τα επίπεδα της κοινωνίας και αντανακλάται σε όλες τις μορφές της ανθρώπινης συνείδησης. Η επιστήμη που είναι και αυτή μία από τις μορφές της ανθρώπινης συνείδησης αντανακλά με το δικό της τρόπο το φαινόμενο της εξάρτησης. Καθώς λοιπόν, η εξάρτηση είναι ένα ανθρώπινο φαινόμενο που αφορά πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες της ανθρώπινης ύπαρξης-βιολογικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτιστικούς απαιτείται μία διεπιστημονική προσέγγιση του πολυπαραγοντικού αυτού φαινομένου. Αυτό όμως που παρατηρείται είναι το γεγονός πως επιστήμες όπως η ιατρική, η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η φαρμακολογία μελετούν η κάθε μια από την πλευρά της το πρόβλημα της εξάρτησης με αποτέλεσμα τέτοιου είδους επιμέρους και αποσπασματικές προσεγγίσεις να απομακρύνονται από την ανάγκη για μία καθολική και διεπιστημονική ερμηνεία της έννοιας της εξάρτηση. Έτσι, από την πλευρά της ιατρικής που βασίζεται στο βιο-ιατρικό μοντέλο, η εξάρτηση ιατρικοποιείται και θεωρείται νόσος που δεν αντιμετωπίζεται και χαρακτηρίζεται ως ανίατη και από την πλευρά της ψυχολογίας ψυχολογικοποιείται. Με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται τόσο η μετάθεση των προβληματισμών από το κοινωνικό στο ιατρικό ή ψυχολογικό επίπεδο, όσο και η αλλαγή του περιεχομένου τους (Ζαφειρίδης, 2001). Σαν άμεσο αποτέλεσμα έχουμε τη συσκότιση των αιτιών που παράγουν και αναπαράγουν το πρόβλημα της εξάρτησης, οι ρίζες του οποίου θα πρέπει μάλλον να αναζητηθούν στις κοινωνικές δομές, τα ψυχολογικά αδιέξοδα, στην ποιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων, την ποιότητα ζωής, στην υποβάθμιση και καταστροφή του φυσικού μας περιβάλλοντος. Με λίγα λόγια στο ίδιο το αναπτυξιακό μας μοντέλο. Η απόλυτη ταύτιση της ανθρώπινης ευτυχίας με την οικονομική άνοδο και τη δυνατότητα υπέρμετρης κατανάλωσης, η περιφρόνηση των πνευματικών και συναισθηματικών αναγκών μπροστά στην ανάπτυξη του καπιταλισμού είναι μερικά μόνο από τα αντιανθρώπινα δεδομένα που στοιχειοθετούν τον παραλογισμό των επιλογών μας. Οι συνεπακόλουθες ψυχοπιεστικές συνθήκες αυτής της <<παρά φύση>> πορείας δημιουργούν στην ανθρώπινη ύπαρξη ψυχικό πόνο (Ζαφειρίδης, 1989). Ο άνθρωπος νομοτελειακά πλέον προσφεύγει και θα προσφεύγει ολοένα μαζικότερα στην κατάχρηση ψυχοτρόπων ουσιών, νόμιμων ή παράνομων στην εναγώνια προσπάθειά του να ανακουφιστεί, δηλαδή να 7

8 αυτοθεραπευτεί. Έτσι ερμηνεύεται ο τρόπος με τον οποίο η κατάχρηση ουσιών ανάγεται σταδιακά από προσωπική ανάγκη ελεγχόμενη, κοινωνικά αποδεκτή και σε περιορισμένη κλίμακα- σε φαινόμενο πολιτισμικό, με μαζικό χαρακτήρα και ανεξέλεγκτες διαστάσεις (Ζαφειρίδης 1989). 1.2 Θεραπείες εξάρτησης-διάφορες θεραπευτικές προσεγγίσεις Το πρόβλημα της αιτιολογίας της ουσιοεξάρτησης, με απώτερο σκοπό τον τρόπο θεραπείας της, αποτελεί ένα θέμα το οποίο ερευνήθηκε και συνεχίζει να ερευνάται από πολλούς επιστήμονες. Παρόλο που μέχρι σήμερα έχουν περιγραφεί πολλοί παράγοντες που εμπλέκονται στην κατάχρηση και εξάρτηση από ψυχοτρόπες ουσίες κανείς δεν μπορεί να ισχυριστεί ότι γνωρίζει πλήρως την αιτιολογία. Αυτή η διαπλοκή τόσο πολλών ψυχολογικών, κοινωνικών και πολιτικών παραγόντων προδιαγράφει σε ένα βαθμό τις θεραπευτικές δυσκολίες της εξάρτησης (Ζαφειρίδης,1983). Οι πολιτικές που χρησιμοποιούν τα δυτικά κράτη για την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων στηρίζονται σε θεωρίες ενός βιολογικού-νοσολογικού μοντέλου παρά το γεγονός ότι έχει αμφισβητηθεί για την ορθότητά του ( Peele S., 1991). Αυτός θα μπορούσε να είναι και ο λόγος για τον οποίο ενώ η εξάρτηση ως κοινωνικό πρόβλημα υπάρχει εδώ και 150 χρόνια περίπου οι πραγματικές θεραπευτικές προσπάθειες αρχίζουν μόλις τις τελευταίες δεκαετίες (Ζαφειρίδης, 1983). Οι θεραπευτικές αυτές προσπάθειες διαχωρίζονται σε δύο κατηγορίες: 1. Σε θεραπείες που βασίζονται στη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών 2. Σε θεραπείες που βασίζονται στη χρήση ψυχοκοινωνικών θεραπευτικών τεχνικών, δηλαδή στα <<στεγνά>> θεραπευτικά προγράμματα όπου δεν χορηγούνται φαρμακευτικές ουσίες. Η ιστορική αναδρομή των θεραπειών που βασίζονται στη χορήγηση φαρμακευτικών ουσιών ξεκινά από τις αρχές του 19 ου αιώνα στις ΗΠΑ, όπου υπάρχουν ήδη χιλιάδες εξαρτημένοι από το όπιο. Έτσι, σε μια πρώτη προσπάθεια αντιμετώπισης των οπιομανών, το 1830 παράγεται η κωδεϊνη, φυσικό παράγωγο του οπίου, που όχι μόνο δεν θεραπεύει αλλά με δημιουργεί μία νέα σειρά εξαρτημένων από κωδεϊνη. Στη συνέχεια, το 1860 εμφανίζεται η μορφίνη που χρησιμοποιείται ως αναλγητικό στον αμερικανικό εμφύλιο πόλεμο και δημιουργεί με τη σειρά της την επόμενη τάξη εξαρτημένων από μορφίνη. Δέκα χρόνια αργότερα, καθώς οι εξαρτημένοι από τη μορφίνη και την κωδεΐνη έχουν αυξηθεί κατακόρυφα, παράγεται η κοκαΐνη με σκοπό τη θεραπεία των εξαρτημένων και με αποτέλεσμα για άλλη μια φορά την εμφάνιση 8

9 εξαρτημένων από κοκαΐνη. Φτάνοντας λοιπόν στα τέλη του 19 ου αιώνα, οι εξαρτημένοι από τη κωδεϊνη, τη μορφίνη και την κοκαΐνη έχουν κατακλύσει πλέον τις ΗΠΑ. Τότε, το 1898, η φαρμακοβιομηχανία BAYER εισάγει στην αγορά ένα νέο και πολλά υποσχόμενο φάρμακο για τη θεραπεία των εξαρτημένων, την ηρωίνη. Από εκείνη τη στιγμή και μέχρι σήμερα η ηρωίνη αποτελούσε και αποτελεί την κύρια πηγή του προβλήματος της εξάρτησης. Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1950, εμφανίζονται τα ψυχοφάρμακα που και αυτά με τη σειρά τους προσπαθούν να θεραπεύσουν τους εξαρτημένους από ηρωίνη κρατώντας τους έγκλειστους στα ψυχιατρεία για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Για ακόμη μια φορά τα ψυχοφάρμακα δεν καταφέρνουν να λύσουν το πρόβλημα της εξάρτησης. Η ιστορία όμως συνεχίζεται. Την επόμενη δεκαετία,1960, κάνει την εμφάνισή της η μεθαδόνη που τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια χρησιμοποιείται ως ισχυρά αναλγητικό και στη συνέχεια ως θεραπεία των ηρωινομανών. Έτσι, δημιουργούνται τα πρώτα προγράμματα μεθαδόνης στις ΗΠΑ από τους Dole και Nyswander οι οποίοι έπειτα από μια δεκαετία αναγνωρίζουν μέσα από τις μελέτες τους ότι η θεραπεία της εξάρτησης αποτελεί μια ευρύτερη διαδικασία από την απλή χορήγηση υποκατάστατων (Ζαφειρίδης, 1983). Ακόμα και αυτοί όμως, ιατρικοποίησαν το πρόβλημα της εξάρτησης υποστηρίζοντας πως είναι μια νόσος με αποτέλεσμα να απενοχοποιήσουν έμμεσα το αμερικανικό πολιτικό σύστημα. Έτσι, η αμερικανική κοινωνία αντί να προβεί στις αναγκαίες πολιτικές αλλαγές για την αντιμετώπιση του προβλήματος των εξαρτημένων, υιοθέτησε τα προγράμματα μεθαδόνης και κατ επέκταση και το νοσολογικό μοντέλο του προβλήματος. Τέλος, κατά τα τελευταία χρόνια, εμφανίζονται και νέα υποκατάστατα των οπιούχων ή ανταγωνιστές αυτών χωρίς κανένα απολύτως αποτέλεσμα στην αντιμετώπιση της τοξικοεξάρτησης. Η ίδια η ιστορία λοιπόν, αποδεικνύει την χρόνια επανάληψη μιας προσπάθειας θεραπείας των εξαρτημένων με τη χορήγηση ενός <<φαρμάκου>>, διαφορετικού κάθε φορά, που όχι μόνο δεν θεραπεύει αλλά προκαλεί μία νέα και το ίδιο ισχυρή εξάρτηση. Η δημιουργία αυτού του φαύλου κύκλου έχει ως αποτέλεσμα την ιατρικοποίηση του προβλήματος της εξάρτησης αγνοώντας πλήρως τις κοινωνικές παραμέτρους που ενυπάρχουν στην κατάχρηση παράνομων ψυχοτρόπων ουσιών. Περνώντας τώρα στο πεδίο των μη φαρμακευτικών θεραπειών, οι μέχρι σήμερα ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις, αν και συνέβαλαν στην κατανόηση επιμέρους διαστάσεων της εξάρτησης, δεν κατόρθωσαν να συγκροτήσουν αποτελεσματικές προτάσεις αντιμετώπισης του προβλήματος (Yablonsky, 1994). Αυτό που παρατηρείται είναι ότι ακόμη και από τα πλέον επιτυχημένα από τα επαγγελματικά θεραπευτικά προγράμματα, δεν παρουσιάζουν διαχρονικά ικανοποιητικά 9

10 αποτελέσματα (Simpson, 1986). Το γεγονός αυτό οφείλεται στην αδυναμία αυτών των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα της εξάρτησης από τη ρίζα του, θεραπεύοντας τις αιτίες του και όχι προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν το σύμπτωμα της εξάρτησης. Με αυτό τον τρόπο το πρόβλημα συνεχίζει να διογκώνεται και τα αποτελέσματα των διαφόρων θεραπευτικών προγραμμάτων να μειώνονται. Παρ όλες όμως τις παραπάνω αποτυχίες αντιμετώπισης της εξάρτησης η ιστορία μας αποδεικνύει πως με την εμφάνιση των πρώτων θεραπευτικών κοινοτήτων και των πρώτων ομάδων αυτοβοήθειας, τα οποία αναλύονται στη συνέχεια, το μέλλον της αντιμετώπισης αυτού του προβλήματος διαγράφεται αισιόδοξο και πολλά υποσχόμενο. 1.3 Θεραπευτικές κοινότητες Η πρώτη ιδέα της θεραπευτικής κοινότητας ανήκει στον M.Jones, ο οποίος το 1947 μετέτρεψε ένα τμήμα του νοσοκομείου του Henderson στη Δυτική Ευρώπη σε θεραπευτική κοινότητα με καθημερινές συναντήσεις προσωπικού και ασθενών. Στη λεγόμενη Δημοκρατική Κοινότητα του M.Jones, ο ασθενής είχε ένα σημαντικό ρόλο στη θεραπευτική διαδικασία και οι ρόλοι του προσωπικού και των ασθενών ήταν ανοιχτή προς συζήτηση ( Kooyman, 1993). Το μοντέλο αυτό βασιζόταν σε 5 αρχές της θεραπευτικής κοινότητας: 1) αμφίδρομη επικοινωνία σε όλα τα επίπεδα, 2) λήψη αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα, 3)καταμερισμός εργασίας, 4)ομοφωνία στη λήψη αποφάσεων και 5)κοινωνική μάθηση μέσω της κοινωνικής αλληλεπίδρασης εδώ και τώρα. Δεκαπέντε χρόνια μετά την εμφάνιση αυτών των δημοκρατικών θεραπευτικών κοινοτήτων εμφανίστηκαν οι θεραπευτικές κοινότητες για εξαρτημένα άτομα, που από πολλούς ονομάστηκαν δομημένες ή ιεραρχημένες θεραπευτικές κοινότητες (Ζαφειρίδης, 1987). Σύμφωνα με τον B.Sugarman (σε G. DeLeon, 1986), οι ιεραρχικές θεραπευτικές κοινότητες έχουν απαιτητικά όρια με βάση τα οποία οι εξαρτημένοι πρέπει να μάθουν να αυτοελέγχονται και να βιώσουν την ασφάλεια ενός σταθερού πλαισίου κανόνων. Δίνεται έμφαση στην αυτοκαταστροφικότητα, την παρορμητικότητα, την ανευθυνότητα και κατ επέκταση στην αδυναμία του εξαρτημένου να βοηθήσει τον εαυτό του χωρίς κάποια εξωτερική πίεση. Επίσης, οι αποφάσεις λαμβάνονται 10

11 από αυτούς που βρίσκονται σε θέσεις εξουσίας.. Αντίθετα, οι δημοκρατικές θεραπευτικές κοινότητες υποστηρίζουν ότι αυτού του είδους οι κανόνες αποξενώνουν τους πελάτες και τους απομακρύνουν από τη θεραπεία. Σε αυτές, η καθημερινή συνάντηση προσωπικού και διαμενόντων της κοινότητας είναι μία συνάντηση ομοφωνίας ακόμη και για μείζονος σημασίας ζητήματα ( G. De Leon, 1986). Καθώς λοιπόν, το ιεραρχικό μοντέλο θεραπευτικών κοινοτήτων χαρακτηριζόταν από μια αυστηρή ιεραρχία και διαφοροποιούνταν σημαντικά από το πρώτο δημοκρατικό μοντέλο, η κριτική που ασκήθηκε σε αυτό ήταν έντονη. Ψυχίατροι και άλλοι επαγγελματίες ψυχικής υγείας αδυνατούσαν να δεχθούν αυτό το μοντέλο. Αυτό το γεγονός αποδεικνύει την τάση αυτών των επαγγελματιών να προσεγγίζουν και να ερμηνεύουν τα πάντα βασιζόμενοι μόνο στην επιστημονική τους γνώση και τα πανεπιστημιακά τους εφόδια, τα οποία αποδείχθηκαν άχρηστα στην αντιμετώπιση της φαρμακευτικής εξάρτησης (Ζαφειρίδης, 1987). Το 1958, ο C.Dederich, μέλος τον Ανώνυμων Αλκοολικών, ίδρυσε την πρώτη θεραπευτική κοινότητα για εξαρτημένους, το Synanon. Πιο συγκεκριμένα, μετέτρεψε τις συναντήσεις των Α.Α. που γινόταν στο σπίτι του σε ομάδες, που τις ονόμασε <<games>> και στις οποίες τα μέλη αντιμετώπιζαν το ένα το άλλο με έναν άμεσα συναισθηματικό τρόπο. Οι συμμετέχοντες των ομάδων αυτών απείχαν από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. Αυτοί λοιπόν. ίδρυσαν ένα κοινόβιο στη Σάντα Μόνικα της Καλιφόρνια που το ονόμασαν Synanon (Kooyman, 1993). Η φιλοσοφία του Synanon στηριζόταν στην αρχή ότι δεν είναι οι χρήστες οι άρρωστοι ή οι κακοί αλλά η ίδια η κοινωνία, που όχι μόνο δεν μπορεί να τους θεραπεύσει αλλά ούτε και πρέπει να ξαναγυρίσουν πίσω σε αυτή. Για αυτόν ακριβώς το λόγο η ένταξη των χρηστών στο Synanon ήταν θεωρητικά εφ όρου ζωής. Ο στόχος ήταν ο χρήστης να επανεκπαιδευτεί με τέτοιο τρόπο ούτως ώστε να τον βοηθήσει να αλλάξει τον παλιό τρόπο ζωής με ένα νέο που να εμποδίζει την επανάληψη των παλιών του συμπεριφορών και όχι απλά να επιλέξει να μην κάνει χρήση ουσιών. Η όλη αυτή εκπαιδευτική διαδικασία αποσκοπεί στο να δημιουργήσει από την αρχή τα ηθικά και πνευματικά χαρακτηριστικά των εξαρτημένων. Το Synanon ήταν αυτοχρηματοδοτούμενο, δεν είχε δηλαδή καμία κρατική χρηματοδότηση. Ήταν ένα κοινόβιο πρωτοχριστιανικού τύπου όπου επικρατούσε το συλλογικό στοιχείο έναντι του ατομικού και τα χρήματα έμπαιναν σε ένα κοινό ταμείο για τις ανάγκες των μελών τους. 11

12 Το κοινόβιο αυτό επέφερε μία ριζοσπαστική αλλαγή των απόψεών μας για την εξάρτηση από σκληρές ναρκωτικές ουσίες, προσφέροντας για πρώτη φορά στην ιστορία των εξαρτήσεων θεραπευμένους χρήστες αποδεικνύοντας έτσι πως τελικά η τοξικομανία δεν είναι μία ανίατη ασθένεια (Ζαφειρίδης, 1987). Στη συνέχεια, το 1963, ιδρύεται η θεραπευτική κοινότητα για εξαρτημένους Daytop η οποία βασίστηκε στην εμπειρία του Synanon.To << σπίτι Daytop>> άρχισε σαν παράρτημα του τμήματος επιτήρησης του ανωτάτου δικαστηρίου της Νέας Υόρκης και απευθυνόταν σε άντρες τοξικομανείς. Καθώς όμως τον πρώτο χρόνο λειτουργίας του σχεδόν απέτυχε, η διεύθυνσή του άλλαξε και την ανέλαβε ο D.Deitch αλλάζοντας εντελώς τη λειτουργία του. Συγκεκριμένα, το προσωπικό αποτελούνταν από πρώην χρήστες οι οποίοι αμοιβόμενοι πρόσφεραν τις υπηρεσίες τους, η εισαγωγή προϋπόθετε τη συναίνεση του ίδιου του χρήστη και η θεραπεία συνοψιζόταν σε 10 βασικούς κανόνες:1.εντιμότητα, 2.υπευθυνότητα, 3.υπεύθυνη αγάπη και ενδιαφέρον, 4.κάνε σαν να, 5.όχι δωρεάν φαγητό, 6.ότι δώσεις θα πάρεις, 7.εμπιστεύσου το περιβάλλον, 8.καλύτερα να καταλαβαίνεις από το να σε καταλαβαίνουν, 9.καλύτερα να δίνεις αντί να παίρνεις, 10.δεν μπορείς να κρατήσεις αν δεν το χαρίσεις Το Daytop σε αντίθεση με το Synanon, δεν ήταν αυτοχρηματοδοτούμενο και η ένταξη σε αυτό δεν ήταν εφ όρου ζωής. Υποστήριζε ότι η κοινωνία είναι βέβαια άρρωστη αλλά οι θεραπευμένοι χρήστες θα πρέπει να γυρίσουν πίσω σε αυτή για να την αλλάξουν (Ζαφειρίδης, 1990). Έτσι ξεκινάει από την Αμερική, μια πορεία ίδρυσης και άλλων θεραπευτικών κοινοτήτων από πρώην μέλη του Synanon, η οποία επεκτείνεται και σε άλλες χώρες. Το 1968, ο M. Picchi ίδρυσε το CEIS στη Ρώμη, το 1970 ο I. Christi ίδρυσε το Alpha House στο Portsmouth στην Αγγλία, ο G. Edwards το Phoenix House στο Λονδίνο, το 1972 ιδρύθηκε το Emiliehoeve στη Χάγη της Ολλανδίας κ.α. (Kooyman, 1993). Στην Ελλάδα, η ίδρυση των θεραπευτικών κοινοτήτων ξεκινάει το 1983 με την ίδρυση της «Ιθάκης» και το 1987 του κέντρου θεραπείας εξαρτημένων ατόμων «ΚΕ.Θ.Ε.Α.» από τον Φ. Ζαφειρίδη. Σχηματικά λοιπόν, η ίδρυση των θεραπευτικών κοινοτήτων μπορεί να χωριστεί σε τρεις «γενιές»: την πρώτη, που ανήκει το Synanon, τη δεύτερη που ανήκουν το Daytop και άλλες αμερικανικές κοινότητες και την τρίτη που ανήκει η θεραπευτική κοινότητα «Παρέμβαση» (Ζαφειρίδης, 1990). Η «Παρέμβαση» ιδρύθηκε το 1989 ως μια εναλλακτική κοινότητα στην Ελλάδα που αποτέλεσε φορέα κοινωνικής αλλαγής καθώς κύριος στόχος της δεν είναι η θεραπεία αυτή καθ αυτή 12

13 όπως ήταν μέχρι τώρα, αλλά πολύ περισσότερο η κοινωνική αλληλεπίδραση και η κοινωνική παρέμβαση. Τοποθετεί δηλαδή τον εξαρτημένο σε μία θέση ενεργού μέλους που προσφέρει ένα έργο μέσα στην κοινωνία με αποτέλεσμα την κοινωνική αλληλεπίδρασή του με την ίδια την κοινωνία. Υπάρχουν πολλές ενδείξεις ότι τέτοιου είδους θεραπευτικές προτάσεις που βασίζονται στη συνολική αλλαγή τρόπων και στάσεων ζωής των εξαρτημένων, έχουν μεγαλύτερα αποτελέσματα από αυτές που έχουν ως στόχο την αντιμετώπιση του συμπτώματος της εξάρτησης και όχι των αιτιών της. Η επιτυχία αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι τέτοιου είδους θεραπευτικές προτάσεις προσφέρουν μία εναλλακτική κοινωνική συμβίωση μέσα από τις θεραπευτικές κοινότητες, που παρεμπιπτόντως «θεραπεύει» τους χρήστες ναρκωτικών ουσιών (Ζαφειρίδης, 1999). Ο στόχος λοιπόν είναι η αναδόμηση της προσωπικότητας του πρώην χρήστη. Η αναβίωση της ψυχοσυναισθηματικής του ανάπτυξης και η ανατροπή της συμπεριφοράς του μέσα από την προσωπική και κοινωνική αλλαγή. Καθώς όμως εξελίσσονταν οι θεραπευτικές κοινότητες, προέκυψαν κάποια προβλήματα σχετικά με τη φυσιογνωμία τους και τα χαρακτηριστικά τους. Με το πέρασμα του χρόνου, άρχισαν να επαγγελματοποιούνται με αποτέλεσμα να παραμερίζονται σταδιακά βασικές αρχές όπως η αυτοβοήθεια, η αυτοδιαχείριση, η αυτονομία. Έτσι, σιγά-σιγά, προσωπικό και θεραπευόμενοι άρχισαν να ιδρυματοποιούνται. Παρατηρούνταν επίσης μία τάση κατάχρησης της εξουσίας. Όλα αυτά αναπαρήγαγαν το μοντέλου του κυρίαρχου τρόπου ζωής και απομάκρυναν της γνήσιες προτάσεις αυτοβοήθειας που παρεμπιπτόντως «θεραπεύουν» Αυτοβοήθεια Η αυτοβοήθεια έχει μεταβάλλει σημαντικά την αντίληψη για την έννοια της βοήθειας. Ένας παραδοσιακός ορισμός της βοήθειας αναφέρει: «βοήθεια είναι μία πράξη που έχει ως συνέπεια την παροχή κάποιου οφέλους προς ένα άλλο άτομο ή την προαγωγή της ευημερίας του» (Riessman, 1997). Το πρόβλημα με αυτή τη διατύπωση είναι ότι παραλείπει ένα ευρύ φάσμα που περιλαμβάνει τους ανθρώπους που λαμβάνουν βοήθεια ως αποτέλεσμα της δικής τους προσφοράς βοήθειας. Κατά ένα παράδοξο τρόπο, φαίνεται ότι είναι πιο εύκολο για κάποιον να δώσει βοήθεια από το να τη δεχτεί και φαίνεται ότι αυτή η παροχή βοήθειας βοηθά περισσότερο το άτομο που την παρέχει παρά αυτόν που τη δέχεται. Για αυτό και ένα από τα ουσιώδη στοιχεία της φιλοσοφίας και των αξιών των ομάδων αυτοβοήθειας είναι η προτροπή των μελών τους όχι μόνο στο να δέχονται βοήθεια αλλά και στο να την προσφέρουν σε 13

14 άλλους. Αυτό το στοιχείο είναι το ουσιώδες και για τον ορισμό της αυτοβοήθειας. Με τον όρο αυτοβοήθεια λοιπόν, εννοείται η ενεργοποίηση των πολιτών ως προς την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους μέσα σε ένα πλαίσιο συλλογικότητας και αλληλεγγύης. Βασικό χαρακτηριστικό της αυτοβοήθειας είναι η αυτενέργεια και η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και συνεπώς η αναίρεση της παθητικότητας που τείνει να χαρακτηρίζει σήμερα τη στάση των πολιτών σε ζητήματα υγείας. Ο ορισμός αυτός της αυτοβοήθειας σε συνάρτηση με τους αιτιοπαθογενετικούς μηχανισμούς των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων οδηγεί νομοτελειακά στον επαναπροσδιορισμό του ρόλου των λειτουργών υγείας και στην αποδοχή ενός ρόλου περισσότερο εμψυχωτή και περιφερειακού υποστηριχτή των πρωτοβουλιών των πολιτών (Ζαφειρίδης και άλλοι, 2003). Στην αυτοβοήθεια, οι άνθρωποι με προβλήματα είναι εν δυνάμει φορείς βοήθειας περισσότερο αλληλοστηριζόμενοι παρά εξαρτώμενοι. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το άτομο που αποδέχεται βοήθεια σε μια δεδομένη χρονική στιγμή να γνωρίζει ότι αργότερα θα παρέχει ο ίδιος βοήθεια σε κάποιον άλλον και κατά αυτόν τον τρόπο εξαλείφεται η αίσθηση της «υποδεέστερης» θέσης που βιώνει κάποιος που έχει πάντα το ρόλο αυτού που δέχεται βοήθεια. Έτσι, η αυτοβοήθεια προκαλεί μία φοβερή μετατόπιση δύναμης επιτρέποντας σε κάθε άτομο που έχει ένα πρόβλημα ή μια ασθένεια, να μπορεί εν δυνάμει να προσφέρει βοήθεια σε άλλους που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση. Αντί λοιπόν να βλέπουμε μόνο ότι η κοινωνία έχει χιλιάδες εξαρτημένους που χρήζουν βοηθείας, μπορούμε να δούμε ότι η κοινωνία έχει ταυτόχρονα και χιλιάδες ανθρώπους που δυνητικά μπορούν να προσφέρουν βοήθεια. Αυτή η αντίληψη της έννοιας της αυτοβοήθειας είναι το εργαλείο που βοηθάει στην κατανόηση των προβλημάτων της εξάρτησης με ένα μη παθολογικό τρόπο και συμβάλλει στην επίτευξη της κοινωνικής αλλαγής. Η αυτοβοήθεια λειτουργεί διευκολυντικά προς τον τομέα παροχής κοινωνικών υπηρεσιών. Ο θεμέλιος λίθος κάθε διαδικασίας αυτοβοήθειας είναι ο τρόπος με τον οποίο παρέχεται και ταυτόχρονα λαμβάνεται βοήθεια. Στον πυρήνα της πρακτικής της αυτοβοήθειας βρίσκεται η βασική αντίληψη ότι: η βοήθεια παρέχεται από ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα ή που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση, δεν παρέχεται από ειδικούς, βασίζεται στην προσωπική εμπειρία και η διαδικασία αναζήτησης βοήθειας δεν στιγματίζεται (Riessmann, 1997). Η δύναμη της αυτοβοήθειας στηρίζεται στη βαθιά πίστη στην εμπειρική μάθηση, στη σοφία της ομάδας που έχει την ικανότητα να προάγει τη βοήθεια και στα οφέλη για την ψυχική υγεία τα οποία προέρχονται μέσα από την αμοιβαία σχέση συνεργασίας. Η εφαρμογή αυτών των αντιλήψεων λοιπόν, μπορεί να ενισχύσει πολλούς τύπους παρεμβάσεων που αφορούν στην παροχή υπηρεσιών. Οι 14

15 αρχές της αυτοβοήθειας μπορούν να προσθέσουν μια νέα ευρύτερη διάσταση σε άλλες μορφές βοήθειας όπως στη συμβουλευτική, στις θεραπευτικές κοινότητες, στις ομάδες ομοτίμων, στις κοινοτικές υπηρεσίες. Για παράδειγμα, τα προγράμματα αυτοβοήθειας έχουν ως κοινό προσανατολισμό την αρχή της εσωτερικής εστίασης καθώς δε βασίζονται σε εξωτερικές παρεμβάσεις «ειδικών». Η έμφαση δίνεται στο τι υπάρχει μέσα στο κάθε άτομο με αποτέλεσμα να εξυψώνονται και άλλες έννοιες που αφορούν την αυτοβοήθεια όπως ο αυτοπροσδιορισμός, η εσωτερική δύναμη, ο εσωτερικός χαρακτήρας μιας ομάδας, η αυτοθεραπεία και η ευελιξία. Έτσι κατανοείται η φύση και η δυναμική μερικών από τα πιο σημαντικά κινήματα της εποχής μας όπως το γυναικείο κίνημα, το κίνημα των ομοφυλοφίλων, των αναπήρων και της δημιουργίας πολιτικής ταυτότητας. Ομάδες αυτοβοήθειας ατόμων που σταμάτησαν το κάπνισμα μόνοι τους, μπορούν να αντιπαρατεθούν προς τα αντικαπνιστικά προγράμματα της αμερικανικής αντικαρκινικής εταιρείας ή οι ομάδες αυτοβοήθειας των Ανωνύμων Αλκοολικών μπορούν επίσης να αντιπαρατεθούν προς τις παραδοσιακές προσεγγίσεις που δίνουν έμφαση στη δύναμη της θέλησης και αντιλαμβάνονται το πρόβλημα του αλκοολισμού μέσα από μια ηθική διάσταση η οποία είναι πολλή διαφορετική από τη φιλοσοφία που έχουν αναπτύξει οι ίδιοι οι αλκοολικοί. Επιπλέον, με βάση τις αρχές της αυτοβοήθειας ενισχύεται και η αίσθηση της κοινότητας καθώς δίνεται έμφαση στο γεγονός ότι η παρεχόμενη βοήθεια είναι ουσιαστικά δωρεάν, μοιράζεται ανάμεσα στους ανθρώπους που συμμετέχουν και δεν στιγματίζει. Οι συναντήσεις των Ανωνύμων Αλκοολικών, παραδείγματος χάριν, περιγράφονται ως μια κοινότητα αγνώστων τους οποίους τους ενώνει μια κοινή δέσμευση. Το μοίρασμα μέσα στην κοινότητα, η υπευθυνότητα και η ιδέα της συνεργασίας αποτελούν μια σημαντική διάσταση των ηθικών αξιών των Α.Α. Η ουσία της αυτοβοήθειας και της αμοιβαίας βοήθειας είναι η ομαδική συνεργατική τους δράση. Υπάρχει ένα βαθύ πνευματικό υπόστρωμα στη φιλοσοφία και στη κοσμοθεωρία της αυτοβοήθειας. Ο Colin Greer (σε Riessman, F. 1997) παραθέτει τέσσερις διαστάσεις κλειδιά για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η αυτοβοήθεια. Συγκεκριμένα, η αυτοβοήθεια αναδεικνύεται ως μία από τις καλύτερες άμυνες ενάντια στην ατομικότητα που προβάλλει ο καταναλωτικός πολιτισμός. Επίσης, οι σχέσεις που δημιουργούνται με άξονα την αυτοβοήθεια και μέσα από διάφορες καταστάσεις, παράγουν μία πρωτοποριακή ανάμειξη τάξεων και φυλών στην κοινωνία μας. Ακόμη, ο ακτιβισμός των ανθρώπων που συμμετέχουν σε οργανώσεις αυτοβοήθειας βοηθά στην αναζωπύρωση της δημοκρατικής ζωής μεταξύ των απλών ανθρώπων της κοινωνίας μας, κάτι που είναι κρίσιμο για την προστασία και την ανάκτηση της δημοκρατίας. Τέλος, οι άνθρωποι που οργανώνονται σε ομάδες αυτοβοήθειας κάνουν μία επένδυση σε 15

16 αποτελεσματικές υπηρεσίες και μπορούν να αποδειχτούν ένας σημαντικός διαμεσολαβητής για τη διαπραγμάτευση απαιτήσεων σχετικά με το ρόλο της επίσημης πολιτείας με σκοπό να επιτευχθεί επαρκής χρηματοδότηση και παροχή υπηρεσιών. Οι δέκα αρχές της αυτοβοήθειας Πιο συγκεκριμένα τώρα, σύμφωνα με τον F. Riessman (1997) οι δέκα αρχές της αυτοβοήθειας είναι οι εξής: 1. Η αρχή των ομοτίμων-κοινωνική ομοιογένεια Σύμφωνα με τη αρχή των ομοτίμων, οι νέοι άνθρωποι για παράδειγμα επηρεάζονται και ακούν περισσότερο τους συνομηλίκους τους παρά από τους γονείς τους, τους δασκάλους τους ή άλλα πρόσωπα της εξουσίας. Μεταξύ τους οι συνομήλικοι μιλούν την ίδια γλώσσα και μιμούνται περισσότερο το παράδειγμα των παιδιών στην ηλικία τους παρά των ενηλίκων. Η αρχή των ομοτίμων λοιπόν, έχει παίξει πολύ σημαντικό ρόλο στη διαδικασία σχηματισμού της ταυτότητας των ανθρώπων όπως επίσης και στην ανάπτυξη του γυναικείου κινήματος, του κινήματος των gay, των μαύρων και του κινήματος για τα δικαιώματα των αναπήρων. Όσον αφορά τώρα την κοινωνική ομοιογένεια, η αρχή αυτή εμφανίζεται στις ομάδες αυτοβοήθειας των οποίων τα μέλη χαρακτηρίζονται από αυτή την αρχή καθώς κατανοούν ο ένας τον άλλο όπως κανένας άλλος δεν μπορεί. Τα μέλη μιας ομάδας μοιράζονται την ίδια κατάσταση πέρα από τις ατομικές και κοινωνικές διαφορές που θα έχουν. Το γεγονός του να κατανοείς τον άλλον και ταυτόχρονα να δέχεσαι και να προσφέρεις βοήθεια αποδεικνύει τη δύναμη που έχει η αυτοβοήθεια και το πόσο σημαντικό είναι το θεραπευτικό της αποτέλεσμα. 2. Αυτοπροσδιορισμός και νέες φόρμες συμμετοχής Σύμφωνα με την αρχή του αυτοπροσδιορισμού η ενέργεια καθορίζεται εσωτερικά από τη «μονάδα» αυτοβοήθειας είτε αυτή είναι το άτομο είτε μια ομάδα ή μια κοινότητα. Με τον τρόπο αυτό 16

17 εμφανίζεται μια καινούρια διάσταση μιας δημοκρατικής συμμετοχής όπου στο προσκήνιο βρίσκεται το μοίρασμα της ομάδας ενώ στο παρασκήνιο βρίσκονται οποιαδήποτε θέματα ελέγχου και εξουσίας που μπορεί να ενυπάρχουν. 3. Η θεραπεία αυτού που παρέχει βοήθεια και η αναδόμηση της ίδιας της βοήθειας Η αρχή αυτή υπαγορεύει να σχεδιάζουμε καταστάσεις όπου ο αποδέκτης βοήθειας έχει την ευκαιρία να γίνει και ο ίδιος βοηθός. Γιατί το να παρέχει βοήθεια κάποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να δεχθεί βοήθεια όσο παράδοξο και αν φαίνεται. Η αρχή αυτή μπορεί να εφαρμοστεί όχι μόνο στις ομάδες αυτοβοήθειας αλλά και σε ένα ευρύ φάσμα πεδίων όπως στα σχολεία, στα κοινοτικά κέντρα κ.α. Ακόμη, η δυνατότητα του να παρέχεις βοήθεια αφού πρώτα έγινες αποδέκτης αυτής μειώνει την εξάρτηση και οδηγεί στη δημιουργία ομάδων που αντέχουν στο χρόνο γιατί οι συμμετέχοντες δεν φεύγουν απαραίτητα μόλις προσκομίσουν τα οφέλη της ομάδας. Παραδείγματος χάριν, οι χήρες σε μια ομάδα μπορεί να ξαναπαντρευτούν αλλά παραμένουν ενεργά μέλη της ομάδας και δεν αποχωρούν από αυτή λόγω αυτών που κερδίζουν βοηθώντας άλλους στην ομάδα. Έτσι, σύμφωνα με αυτή την αρχή δεν μπορεί να είναι κάποιος αβοήθητος εάν μπορεί να βοηθήσει κάποιον άλλον. 4. Ο καταναλωτής ως παραγωγός και το κεφάλαιο του καταναλωτή Σε κάθε ομάδα αυτοβοήθειας ένα μέλος μπορεί να δίνει βοήθεια και ταυτόχρονα να λαμβάνει βοήθεια. Για παράδειγμα στην αυτόφροντίδα, όταν οι διαβητικοί κάνουν μόνοι τους την ένεση ινσουλίνης, παρέχουν βοήθεια και δέχονται ταυτόχρονα. Με άλλα λόγια, το κεφάλαιο του καταναλωτή είναι η αύξηση στην παραγωγικότητα καθώς το άτομο λειτουργεί ως καταναλωτής βοήθειας. Το άτομο δηλαδή μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του, εξοικονομώντας έτσι χρόνο αφού δεν περιμένει στην ουρά για να εξυπηρετηθεί από άλλους και απαλλάσσει έτσι και τους εργαζόμενους των υπηρεσιών, οι οποίοι μπορούν πλέον να αφιερωθούν σε μια πιο εξειδικευμένη δουλειά που ο καταναλωτής δεν μπορεί να κάνει. 17

18 5. Δύναμη εναντίον παθολογίας Η προσέγγιση της αυτοβοήθειας βασίζεται στις εσωτερικές δυνάμεις του ατόμου, της ομάδας ή της κοινότητας και στην κινητοποίηση και ενεργοποίηση των δυνάμεων αυτών κάτι που έρχεται σε αντίθεση με τον προσανατολισμό προς την παθολογία και την επακόλουθη παθητικότητα του ατόμου. Ένα παράδειγμα είναι αυτό που μας δίνουν οι δύο συγγραφείς John Kretzman και John McKnight στο χτίζοντας κοινότητες από μέσα προς τα έξω : Ένα μονοπάτι προς την αναζήτηση και κινητοποίηση του ενεργητικού της κοινότητας (σε Riessman. F. 1997). Συγκεκριμένα προτείνουν πως οι κοινότητες δεν μπορούν να ξαναχτιστούν εστιασμένες στις δικές τους ανάγκες, τα προβλήματα και τα μειονεκτήματά τους αλλά πολύ περισσότερο εστιασμένες στις ικανότητες, στις δεξιότητες και στο ενεργητικό των κατοίκων τους σε συνεργασία με τους τοπικούς οργανισμούς. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τα άτομα να μπορέσουν να επιλύσουν τόσο τα προσωπικά τους προβλήματα όσο και τα γενικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινότητα. Οι ομάδες αυτοβοήθειας λοιπόν, μαζί με άλλους κοινοτικούς συνεταιρισμούς όπως είναι τα σχολικά συμβούλια, τα συμβούλια των πολυκατοικιών, οι εκκλησίες, οι ομάδες διαφόρων αθλημάτων αποτελούν τα βασικά εργαλεία της κοινότητας για τη δημιουργία τοπικών γειτονιών. Προκειμένου να μπουν όλα αυτά σε εφαρμογή οι Kretzman και McKnight προτείνουν μία προσέγγιση 5 βημάτων. Σύμφωνα με αυτά, θα προσδιοριστούν οι ικανότητες των κατοίκων και το τι μπορούν να προσφέρουν στην κοινότητα, θα δημιουργηθούν οι κατάλληλες σχέσεις μεταξύ τους και θα κινητοποιηθούν για την ανταλλαγή πληροφοριών, θα αναπτύξουν ένα κοινό όραμα και έναν κοινό στόχο και θα κινητοποιήσουν και κάποιες εξωτερικές πηγές για την επίτευξη των στόχων αυτών. Μέσα από όλα αυτά διαφαίνεται καθαρά η ανάγκη κάθε κοινότητας να στηρίζεται στη δύναμη των κατοίκων της προκειμένου να πραγματοποιηθούν τα κοινά τους όνειρα και επιθυμίες. 6. Μη εμπορευματοποίηση Η αρχή αυτή ορίζει πως η βοήθεια που παρέχεται από τη αυτοβοήθεια δεν είναι εμπόριο ώστε να μπορεί να πουληθεί και να αγοραστεί. Αντίθετα οι υπηρεσίες που παρέχονται είναι δωρεάν και αμοιβαίες και δεν έχουν καμία σχέση με οποιοδήποτε βιβλίο για την αυτοβοήθεια πουλιέται στην αγορά με σκοπό το κέρδος. 18

19 7. Κοινωνική στήριξη Κάθε ομάδα αυτοβοήθειας διέπεται από την αρχή της κοινωνικής στήριξης καθώς στηρίζει και επιτρέπει στα άτομα να ανταπεξέλθουν σε μία κρίση ή να αντιμετωπίσουν την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου ή την αποξένωση. Οι σχέσεις στήριξης λοιπόν, που δημιουργούνται μέσα στις ομάδες αυτοβοήθειας προσφέρουν ένα είδος προστασίας στα μέλη τους για να μπορέσουν με ασφάλεια να αντιμετωπίσουν τις στρεσογόνες καταστάσεις και να τις ερμηνεύσουν με έναν διαφορετικό τρόπο. 8. Ήθος Το ήθος της αυτοβοήθειας έχει τόσο παραδοσιακά όσο και μοντέρνα στοιχεία. Χαρακτηρίζεται γενικότερα από ιδέες όπως η αντι-εξάρτηση, αντι-ελιτισμός, αντι-γραφειοκρατία, το μοίρασμα της κοινότητας,η ενεργός συμμετοχή σε αυτή και η ανάληψη των ευθυνών, ανεπισημότητα, αντι-εξάρτηση από ουσίες, πνευματικότητα στη σκέψη και δημιουργική συμμετοχή στη διαδικασία παροχής βοήθειας. Το ήθος αυτό της αυτοβοήθειας αντανακλάται στους Α.Α. σε 3 βήματά τους: Βήμα 8 : Κάνουμε έναν κατάλογο όλων των ατόμων που έχουμε βλάψει και γινόμαστε πρόθυμοι να τους αποζημιώσουμε όλους. Βήμα 9: Αποζημιώνουμε άμεσα αυτούς τους ανθρώπους όποτε είναι δυνατό εκτός εάν αποζημιώνοντάς τους θα βλάψουμε τους ίδιους ή τους άλλους. Βήμα 12: Έχοντας μία πνευματική αφύπνιση ως αποτέλεσμα αυτών των βημάτων, προσπαθούμε να μεταφέρουμε αυτό το μήνυμα σε άλλους αλκοολικούς και να εφαρμόσουμε αυτές τις αρχές σε όλες μας τις υποθέσεις. 9. Η λύση της αυτοβοήθειας Η αυτοβοήθεια είναι αυτή που κάνει τις υπηρεσίες των ανθρώπων πιο εύκολες καθώς είναι ο μοναδικός τρόπος με τον οποίο λαμβάνεται και παρέχεται βοήθεια ταυτόχρονα. Η βοήθεια αυτή δίνεται από ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα ή που βρίσκονται στην ίδια κατάσταση και όχι από ειδικούς. Επίσης, δεν βασίζεται στην προσωπική εμπειρία και μόνο και δεν στιγματίζεται. Αντίθετα βασίζεται στην μάθηση μέσω της εμπειρίας, στη σοφία όλης της 19

20 ομάδας και στην πνευματική υγεία που προσφέρει μέσα από την αμοιβαία σχέση και συνεργασία των μελών της ομάδας. 10. Εσωτερικότητα Η αρχή της εσωτερικότητας έχει να κάνει με το γεγονός πως τα προγράμματα αυτοβοήθειας εστιάζονται στο εσωτερικό τους και δεν βασίζονται σε εξωτερικές παρεμβάσεις ειδικών ή γενικότερα σε επίσημους φορείς της πολιτείας. Αντίθετα, η έμφαση δίνεται στο τι υπάρχει μέσα στο κάθε άτομο ή στην κοινότητα. Μία άλλη διάσταση της εσωτερικότητας είναι και η σύλληψη της ιδέας της αυτοθεραπείας (healing) που διαφέρει σημαντικά από την έννοια της θεραπείας (curing). Ο πρώτος όρος αναφέρεται σε αυτά που κάνει ο ίδιος ο ασθενής ή το σώμα του προκειμένου να λύσει ένα πρόβλημα του σώματός του, του μυαλού ή του πνεύματος, ενώ ο δεύτερος αναφέρεται στο τί γίνεται στον ασθενή από το γιατρό ή τον θεραπευτή. 2.Ομάδες αυτοβοήθειας Ανώνυμοι Αλκοολικοί και Ναρκομανείς Ανώνυμοι 2.1 Ομάδες αυτοβοήθειας Ορισμός και εξελικτική πορεία των ομάδων αυτοβοήθειας Ένα αξιοσημείωτο γεγονός είναι το έντονο ενδιαφέρον των κυρίαρχων ρευμάτων των κοινωνικών επιστημών για τη φιλοσοφία και τις εφαρμογές της αυτοβοήθειας τόσο στο πεδίο των εξαρτήσεων όσο και σε γενικότερα θέματα υγείας. Και χαρακτηρίζεται ως αξιοσημείωτο καθώς οι έννοιες της αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας δεν είναι καινούριες αλλά παρατηρούνται ιστορικά σε όλες τις εποχές και τις κοινωνίες. Πολλοί θεωρητικοί υποστηρίζουν πως οι έννοιες αυτές αποτελούν κινητήρια δύναμη για την εξέλιξη του ανθρώπου και των σύγχρονων κοινωνιών. Παρ όλα αυτά, πρωτοβουλίες αλληλεγγύης ή αυτοβοήθειας των άμεσα ενδιαφερομένων πολιτών για την αντιμετώπιση των προβλημάτων τους εμφανίζονται τα τελευταία 150 χρόνια. Το όψιμο αυτό ενδιαφέρον των κυρίαρχων ρευμάτων των κοινωνικών επιστημών και των επιστημών υγείας για την προσπάθεια κατανόησης και ενσωμάτωσης της ιδέας της 20

21 αυτοβοήθειας/αλληλοβοήθειας, συνέβαλε σε δύο γεγονότα. Πρώτον, στην αδυναμία αντιμετώπισης των σύγχρονων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων από τις παραδοσιακές δομές και τις επαγγελματικές προσεγγίσεις και δεύτερον, στη μεγάλη ανάπτυξη των ομάδων αυτοβοήθειας στην αντιμετώπιση προβλημάτων ψυχικής και σωματικής υγείας (Ζαφειρίδης, Λαϊνάς, 2007). Ο όρος «ομάδα αυτοβοήθειας» αναφέρεται σε μια ομάδα ομότιμων ανθρώπων που βιώνουν κοινά προβλήματα ή καταστάσεις και με συλλογικές διαδικασίες προσπαθούν να τα αντιμετωπίσουν (Kurtz, 1997, Levine, 1988). Βασικό χαρακτηριστικό της αυτοβοήθειας θεωρούμε την ενεργό εμπλοκή των άμεσα ενδιαφερομένων, την ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και κατ επέκταση την αναίρεση της παθητικότητας που τείνει να χαρακτηρίζει σήμερα τη στάση των πολιτών σε θέματα υγείας (Ζαφειρίδης, Λαϊνάς, 2009). Η εμφάνιση των πρώτων ομάδων αυτοβοήθειας ξεκινά από τον 19 ο αιώνα όταν οι δυτικές κοινωνίες άρχισαν να διανύουν μία περίοδο σημαντικών αλλαγών σε οικονομικό, κοινωνικό και πολιτικό επίπεδο. Τότε λοιπόν, άρχισε να λαμβάνει χώρα μια ταχύτατη βιομηχανική ανάπτυξη και η εμφάνιση μιας νέας καπιταλιστικής οργάνωσης των πραγμάτων. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μετακίνηση του πληθυσμού από την ύπαιθρο και τη συσσώρευσή του στα μεγάλα αστικά κέντρα αλλάζοντας ριζικά τον τρόπο ζωής του. Σιγά-σιγά άρχισαν να εγκαταλείπονται οι κοινοτικές παραδόσεις και αξίες καθώς ήταν αδύνατο να καλλιεργηθούν μέσα στις απρόσωπες και πολυπληθείς πόλεις. Αυτή η διάλυση των μικρών κοινοτήτων, η μείωση της αγροτικής οικονομίας και η ταχύτατη εκβιομηχάνιση άρχισαν να αποδιοργανώνουν τον κοινωνικό ιστό με αποτέλεσμα να εμφανιστούν μαζικά ψυχοκοινωνικά προβλήματα. Καθώς αυτά τα προβλήματα άρχισαν να αυξάνονται, εμφανίστηκαν οι πρώτες πρωτοβουλίες πολιτών-εργαζομένων για τη συγκρότηση ομάδων αυτοβοήθειας και αλληλοβοήθειας σε μία προσπάθειά τους να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής τους μέσα από την κοινή δράση. Από τα μέσα του 20 ου αιώνα, άνθρωποι που πάσχουν από ψυχικά προβλήματα, ξεκινούν κάποιες προσπάθειες ανάληψης πρωτοβουλιών με στόχο να βελτιώσουν της συνθήκες ζωής τους και να διεκδικήσουν τα δικαιώματά τους ως ψυχικά πάσχοντες. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα αυτών των προσπαθειών αποτελεί το παράδειγμα του Clifford W. Beers ο οποίος ίδρυσε τη National Committee on Mental Hygiene, η οποία εξελίχθηκε στη National Mental Health Association. Οι συλλογικές προσπάθειες των ψυχικά πασχόντων ξεκίνησαν στα τέλη της δεκαετίας του 1930 με την ίδρυση της οργάνωσης Recovery Inc. από τον ψυχίατρο Low. Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1940 ιδρύεται η ομάδα αυτοβοήθειας WANA (We 21

22 Are Not Alone), από μία ομάδα πρώην εγκλείστων σε ψυχιατρικά ιδρύματα. Η ομάδα αυτή μετεξελίχθηκε στον οργανισμό Fountain House, ο οποίος αποτέλεσε τη βάση για τη δημιουργία του μοντέλου των Clubhouse που ασχολούνταν με την ψυχοκοινωνική αποκατάσταση των ψυχικά πασχόντων. Στη συνέχεια, τη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκε ο οργανισμός αυτοβοήθειας Grow, ο οποίος αποτελεί σήμερα ένα διεθνές δίκτυο ομάδων αυτοβοήθειας. Στα τέλη της δεκαετίας του 60 στην Ευρώπη, στο πλαίσιο των ευρύτερων κοινωνικών ζυμώσεων, γίνονται ιδιαίτερα σημαντικές προσπάθειες αυτοοργάνωσης ψυχικά πασχόντων με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Σοσιαλιστική Κοινότητα Ασθενών στη Χαϊδελβέργη (Μπαϊρακτάρης, 1994). Τέλος, στις αρχές της δεκαετίας του 70, ιδρύεται τι κοινόβιο ΣΩΤΗΡΙΑ για ανθρώπους με ψυχικά προβλήματα, από τον Ψυχίατρο Mosher. Η λειτουργία του κοινοβίου βασίστηκε στις αρχές της συμμετοχής και της αλληλοβοήθειας των άμεσα ενδιαφερομένων, με την υποστήριξη ευαισθητοποιημένων εθελοντών και όχι επαγγελματιών. Αποτελεί έτσι, ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα συνεισφοράς αυτοβοήθειας στο πεδίο της ψυχικής υγείας (Μπαϊρακτάρης, 1994). Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί η διαφοροποίηση που παρατηρείται μεταξύ των πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας που αφορούν τη ψυχική και σωματική υγεία και των πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας που αφορούν τις εξαρτήσεις και αναλύονται στη συνέχεια. Αυτή η διαφοροποίηση οδηγεί σε δύο διαφορετικούς ορισμούς τις αυτοβοήθειας. Όσον αφορά τον ορισμό της αυτοβοήθειας σε θέματα ψυχικής και σωματικής υγείας, ενδείκνυται η απλή συμμετοχή επαγγελματιών ή άλλων εθελοντών με συγκεκριμένους ρόλους και θεωρείται ότι δεν ανατρέπει την έννοια της αυτοβοήθειας. Αντίθετα, όσον αφορά τον ορισμό της αυτοβοήθειας σε θέματα εξαρτήσεων, εκεί αποκλείεται η συμμετοχή επαγγελματιών ή ακόμη απλών εθελοντών (Gartner and Riessman, 1984). Στο πεδίο των εξαρτήσεων λοιπόν, οι ομάδες και οι πρωτοβουλίες αυτοβοήθειας είναι ιδιαίτερα διαδεδομένες και έχουν συμβάλλει στην παραγωγή των πλέον επιτυχημένων παραδειγμάτων παρέμβασης διαχρονικά, επηρεάζοντας άμεσα και τα διάφορα επαγγελματικά μοντέλα (Ζαφειρίδης 2001). Οι πρώτες ομάδες αυτοβοήθειας που αφορούν ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης από το αλκοόλ εμφανίζονται στα μέσα του 19 ου αιώνα στα πλαίσια της ανάπτυξης του κινήματος της εγκράτειας. Τη δεκαετία του 1930 λοιπόν, οι ομάδες αυτές, με το όνομα Washingtonians, γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη και το κίνημα έφτασε να αριθμεί μέλη σε ολόκληρη τη χώρα των ΗΠΑ. Βασικά χαρακτηριστικά των ομάδων 22

23 αυτών ήταν η έννοια της αλληλοβοήθειας μεταξύ των μελών, η μακρά διάρκεια αποχής και επιπλέον η προσπάθειά τους νε επηρεάσουν τις ευρύτερες πολιτικές γύρω από το ζήτημα του αλκοόλ. Οι ομάδες αυτές όμως εξαφανίστηκαν στα μέσα του 20 ου αιώνα (Μakela et al., 1996) Στις αρχές του 20 ου αιώνα, το 1920, δημιουργείται το κίνημα των Ομάδων της Οξφόρδης (Oxford Group) και είχε ένα θρησκευτικόπνευματικό χαρακτήρα. Συγκεκριμένα, διακήρυσσε ότι οι συμβιβασμοί και οι εκπτώσεις σε ηθικά ζητήματα καταστρέφουν τον ίδιο τον άνθρωπο και ως εκ τούτου η ηθική καθαρότητα θα πρέπει να είναι προαπαιτούμενο για μία δίκαιη κοινωνία. Οι ομάδες αυτές απευθύνονταν σε ανθρώπους με υπαρξιακές ανησυχίες αλλά και σε εξαρτημένους από το αλκοόλ. Στόχος τους ήταν η προσωπική αλλαγή των μελών τους μέσα από τη συνάντηση σε ομαδικά πλαίσια και το μοίρασμα έχοντας ως άξονα ένα πολύ συγκεκριμένο αξιακό σύστημα, επηρεασμένο από την ευαγγελική παράδοση. Το 1935, ο Bill Wilson και ο Robert Smith, οι οποίοι είχαν εμπειρία από τις ομάδες της Οξφόρδης, ίδρυσαν τους Αλκοολικούς Ανώνυμους και ενσωμάτωσαν πολλά στοιχεία από τις αρχές και τον τρόπο λειτουργίας των ομάδων της Οξφόρδης στο νέο κίνημα των Ανωνύμων. Δημιούργησαν τις ομάδες των Α.Α. καθώς διαπίστωσαν την ανάγκη εστίασης στο ζήτημα του αλκοόλ και έρχονταν σε αντίθεση με τον θρησκευτικό προσανατολισμό τον ομάδων της Οξφόρδης. Οι Α.Α. αποτέλεσαν και συνεχίζουν μέχρι σήμερα να αποτελούν την πιο γνωστή και διαδεδομένη ομάδα αυτοβοήθειας στον κόσμο συνιστώντας το πρότυπο για τη δημιουργία δεκάδων ομάδων αυτοβοήθειας 12 βημάτων για διάφορα ζητήματα.. Στις αρχές της δεκαετίας του 1950, εμφανίζονται οι πρώτες ομάδες Ναρκομανών Ανώνυμων οι οποίες αν και ως τις αρχές του της δεκαετίας του 1970 παρουσίασαν μικρή ανάπτυξη, στη συνέχεια όμως αναπτύχθηκαν ραγδαία και αποτελούν μέχρι και σήμερα τη δεύτερη πολυπληθέστερη ομάδα σε διεθνές επίπεδο. Το 1958, ιδρύεται το κοινόβιο Synanon από τον Charles Dederich, πρώην μέλος των Α.Α. Το Synanon άλλαξε την πορεία αντιμετώπισης του προβλήματος τον ναρκωτικών καθώς κατέρριψε το μύθο που υπήρχε έως τότε ότι ο τοξικομανής είναι αθεράπευτος. Για πρώτη φορά λοιπόν, εμφανίζονται άνθρωποι που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα της εξάρτησης με επιτυχία. Το Synanon επηρέασε βαθύτατα τόσο τον τομέα της εξάρτησης όσο και ευρύτερα τις ανθρωπιστικές επιστήμες (Ζαφειρίδης, 2007). Μετά το 2 ο παγκόσμιο πόλεμο στις Η.Π.Α και στην Ευρώπη αναπτύσσονται τόσο ομάδες αυτοβοήθειας για ειδικές κατηγορίες εξαρτήσεων που βασίζονται στο μοντέλου των Α.Α. και Ν.Α., όσο και 23

24 ομάδες αυτοβοήθειας που δημιουργούνται ως αντίδραση σε αυτό το μοντέλο. Στις πρώτες ομάδες ανήκουν οι Cocaine Anonymous που ιδρύθηκαν το 1982, οι Women for Sobriety το 1976, οι Secular Organization for Sobriety το 1985 και στις δεύτερες ομάδες ανήκουν οι Rational Recovery το 1986, οι Moderation Management το 1993 και οι Self Management and Recovery Training το 1996 (Kelly 2003). Ο παρακάτω πίνακας (1) συγκεντρώνει κάποιες αντιπροσωπευτικές οργανώσεις αυτοβοήθειας για της εξαρτήσεις στις ΗΠΑ. Τα δεδομένα προέρχονται από τους White και Mandara (2002) και από τον Humphreys (2004). Alcoholics Anonymous / Ανώνυμοι Αλκοολικοί Al-anon Family Groups/ Οικογένειες Αλ-ανον Narcotics Anonymous / Ανώνυμοι Ναρκομανείς Adult Children of Alcoholics / Ενήλικα Τέκνα Αλκοολικών Cocaine Anonymous/ Κοκαϊνομανείς Ανώνυμοι Marijuana Anonymous/ Ανώνυμοι Χρήστες Μαριχουάνας Oxford House / Σπίτι της Οξφόρδης Nicotine Anonymous / Νικοτινομανείς Ανώνυμοι Secular Org. for Sobriety / Κοσμική Οργ. Για τη Νηφαλιότητα Double Trouble in Recovery / Διπλό Πρόβλημα στην ανάρρωση SMART Recovery / SMART Ανάρρωση Women for Sobriety / Γυναίκες για τη Νηφαλιότητα Εκτιμώμενος αριθμός μελών στις ΗΠΑ

25 Dual Diagnosis Anonymous/ Ανώνυμοι με διπλή Ανάρρωση 700 Η μεγαλύτερη και πιο γνωστή από τις οργανώσεις του παραπάνω πίνακα είναι αυτή των ΑΑ, μία οργάνωση των 12 βημάτων. Όλες οι οργανώσεις με τη λέξη «Ανώνυμοι» (Anonymous) ή Anon στο όνομά τους χρησιμοποιούν προσεγγίσεις των 12 βημάτων για την ανάρρωση όπως κάνουν η Oxford House (Σπίτι της Οξφόρδης) που είναι ένα πλαίσιο εσωτερικής διαμονής βασισμένο στην ισότιμη συνύπαρξη και η Double Trouble in Recovery (Διπλό πρόβλημα στην ανάρρωση) που είναι μία οργάνωση αυτοβοήθειας για εξαρτημένα άτομα που έχουν επιπλέον και κάποια σοβαρή ψυχική ασθένεια. Οι ακόλουθες οργανώσεις του πίνακα που δεν είναι 12 βημάτων, παρ ότι είναι μικρότερες και λιγότερο γνωστές, αντιπροσωπεύουν εναλλακτικές λύσεις για άτομα εξαρτημένα από ουσίες (Humphreys et all 2004). Η Secular Org. for Sobriety (Κοσμική Οργάνωση για τη Νηφαλιότητα) υποστηρίζει τη λογική και την επιστημονική γνώση και δεν έχει καθόλου πνευματικό περιεχόμενο. Συγκεκριμένα πιστεύει ότι η αποχή μπορεί να επιτευχθεί μέσω της υποστήριξης από την ομάδα και μέσω της νηφαλιότητας ως πρωταρχικού στόχου ζωής. Η SMART Recovery βλέπει την υπερβολική χρήση αλκοόλ και άλλων ναρκωτικών περισσότερο ως μία δυσπροσαρμοστική συμπεριφορά παρά ως ασθένεια. Στόχος της είναι η χρήση επιστημονικά τεκμηριωμένων γνωστικών-συμπεριφορικών τεχνικών για την προαγωγή της κινητοποίησης των ασθενών για αποχή, την ανάπτυξη της ικανότητάς τους να αντιμετωπίζουν τη μεγάλη επιθυμία τους για την ουσία, τον τρόπο να αναγνωρίζουν και να αλλάζουν τις παράλογες σκέψεις και την ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης ούτως ώστε να μπορούν να ισορροπούν ανάμεσα στις στιγμιαίες και μακροπρόθεσμες απολαύσεις. Η Women for Sobriety (Γυναίκες για τη Νηφαλιότητα) ιδρύθηκαν το Η οργάνωση αυτή υποστηρίζει την ανάρρωση αλκοολικών γυναικών μέσω ενός θετικά προσανατολισμένου, φεμινιστικού προγράμματος το οποίο ενθαρρύνει την αυτό-ανάπτυξη και προάγει τη συναισθηματική και πνευματική ωρίμανση. Επίσης δίνει έμφαση στο σημαντικό ρόλο που παίζουν οι αμιγώς γυναικείες ομάδες ως προς τη βελτίωση της αυτοεκτίμησης των μελών και τη διευκόλυνση της ανακάλυψης του εαυτού (Humphreys et all 2004). Όλες αυτές οι οργανώσεις αυτοβοήθειας έχουν αρκετές διαφορές μεταξύ τους. Οι διαφορές αυτές έχουν να κάνουν τόσο με την προσέγγιση, τη φιλοσοφία και το μέγεθος της κάθε ομάδας όσο και με την οργανωτική της δομή και τις παραδόσεις της, δηλαδή για παράδειγμα αν δέχονται με προθυμία εξωτερική οικονομική βοήθεια ή 25

26 αν ενθαρρύνουν τη δια βίου συμμετοχή. Ακόμη μπορεί να διαφέρουν και σε διάφορα φυλετικά η εθνικά χαρακτηριστικά των μελών τους. Παρά όμως όλες αυτές τις διαφορές καμία από όλες τις παραπάνω οργανώσεις δεν παίρνει χρήματα για τη συμμετοχή, καμία δεν προαπαιτεί κάποιο κλείσιμο ραντεβού και καμία δεν βάζει όρια στον αριθμό των επισκέψεων των μελών της. Για αυτό και τα μέλη των ομάδων αυτών μπορούν να συμμετέχουν αν το επιθυμούν και για απεριόριστο χρόνο. Όλες αυτές οι ομάδες αυτοβοήθειας λοιπόν, αποτελούν μία πολύ σημαντική και ενδυναμωτική στήριξη του κάθε ανθρώπου που επιθυμεί να αναρρώσει από χρόνια προβλήματα υγείας που έχουν να κάνουν με την εξάρτηση από διαφορες ουσίες(humphreys et all 2004). 2.2 Βασικά χαρακτηριστικά των ομάδων αυτοβοήθειας Η διαχρονική αξιοπιστία όλων των παραπάνω ομάδων και πρωτοβουλιών αυτοβοήθειας που αναφέρθηκαν, έχει να κάνει με τα βασικά χαρακτηριστικά τους τα οποία αντιμετωπίζουν ριζικά τις γενεσιουργίες αιτίες του προβλήματος της εξάρτησης. Ένα πρώτο χαρακτηριστικό που αποτελεί κομβικό χαρακτηριστικό της αυτοβοήθειας είναι η αρχή των ομοτίμων. Η συνάντηση, το μοίρασμα εμπειριών και η κοινή δράση ανθρώπων που αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα ή καταστάσεις αποτελούν βασικό παράγοντα κατανόησης του θεραπευτικού δυναμικού της αυτοβοήθειας (Riesman, 1997). Η ανταλλαγή των κοινών βιωμάτων μεταξύ τους δημιουργεί μία αίσθηση του «ανήκειν» σε μία ομάδα που είναι κεντρικής σημασίας για την αντιμετώπιση της εξάρτησης. Έτσι αποδομείται η αίσθηση του μοναδικού προβλήματος και του μοναχικού δρόμου. Το άτομο σιγά-σιγά ενδυναμώνεται, κερδίζει ξανά τη χαμένη του αξιοπρέπεια, την αυτοπεποίθηση και την πίστη του στη δυνατότητα αλλαγής και αρχίζει να ενεργοποιείται. Η αρχή των ομοτίμων λοιπόν, σε συνδυασμό με τις αρχές τις αυτενέργειας και της αυτοδιαχείρισης που χαρακτηρίζουν μια ομάδα αυτοβοήθειας, οδηγούν σε αλλαγές. Οι άμεσα ενδιαφερόμενοι υιοθετούν νέες στάσεις και αντιλήψεις που χαρακτηρίζονται από την ενεργό δράση τους και την ανάληψη της ευθύνης των προβλημάτων τους, γεγονός που αντιτίθεται πλήρως με τους αιτιοπαθογεννετικούς 26

27 μηχανισμούς της εξάρτηση όπως είναι η παθητικότητα, η παραίτηση και η μη ανάληψη ευθύνης ( Ζαφειρίδης, 1988). Ένα δεύτερο, εξίσου σημαντικό, χαρακτηριστικό των ομάδων αυτοβοήθειας είναι η αίσθηση της κοινότητας που δημιουργείται μεταξύ των μελών. Ο βασικός βοηθητικός μηχανισμός στον οποίο οφείλουν τη λειτουργικότητα και την αποτελεσματικότητά τους όλες οι ομάδες αυτοβοήθειας είναι η αγάπη και το γνήσιο ενδιαφέρον του ενός για τον άλλο ( Riesman, 1997). Μία ομάδα λοιπόν μπορεί να λειτουργήσει αποτελεσματικά μόνο και αν υπάρχει μέσα σε ένα πλαίσιο γνήσιου ενδιαφέροντος και αλληλοβοήθειας μεταξύ των μελών. Το χαρακτηριστικό αυτό είναι ιδιαίτερα εμφανές στις ομάδες των 12 βημάτων, που αναλύονται παρακάτω, στις οποίες το αξιακό σύστημα και τα δομικά χαρακτηριστικά τους διευκολύνουν τη δημιουργία ενός ασφαλούς ψυχολογικού κλίματος για τα μέλη, μέσα στο οποίο ευοδώνεται η προσωπική ανάπτυξη. Το αξιακό αυτό σύστημα δίνει έμφαση στις γνήσιες ανθρώπινες σχέσεις, την ειλικρίνεια, το ενδιαφέρον για τον άλλον, την υποχώρηση του προσωπικού για το συλλογικό όφελος και την αμοιβαιότητα στις δραστηριότητες τις ομάδας. Όλα αυτά συνιστούν ένα άλλο ήθος το οποίο αντιμάχεται βασικές διαστάσεις της σύγχρονης πραγματικότητας που ενοχοποιούνται για την τεράστια αύξηση των διάφορων ψυχοκοινωνικών προβλημάτων και κυρίως του προβλήματος της εξάρτησης (Ζαφειρίδης, 2000). Ταυτόχρονα όμως δημιουργούν μία νέα κοινότητα προσώπων μέσα σε ένα πλαίσιο ουσιαστικής διαπαιδαγώγησης και επαναδιαπαιδαγώγησης, νοηματοδότησης και ωρίμανσης ( Ζαφειρίδης, 1998). Αυτή λοιπόν η νέα κοινότητα ξεπερνά την παραδοσιακή αντίληψη για θεραπεία ενός επιμέρους προβλήματος της εξάρτησης καθώς στόχος της είναι η ευρύτερη αλλαγή στη ζωή του ανθρώπου. Τέλος, οι ομάδες αυτοβοήθειας έχουν και κάποια σημαντικά δομικά χαρακτηριστικά που και αυτά με τη σειρά τους συμβάλλουν στη δημιουργία αυτής της νέας κοινότητας. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι η ανεξαρτησία τους και η αυτοδιαχείρισή τους, η ισότιμη σχέση των μελών τους, η αντιεραρχική δομή τους, το μικρό μέγεθός τους που διευκολύνει την πρόσωπο με πρόσωπο επαφή και το ότι δεν λειτουργούν γραφειοκρατικά και είναι εύκολα προσβάσιμες. Όλα αυτά οφείλονται στον τρόπο συγκρότησης των ομάδων που ξεκινάει από τη βάση, χωρίς υστεροβουλίες και άλλα εξουσιαστικά συμφέροντα αλλά με γνώμονα την κάλυψη των πραγματικών αναγκών του ανθρώπου. Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα ενός τέτοιου πλαισίου που συγκροτείται από τη βάση αποτελούν οι ομάδες των Ανωνύμων στις οποίες η απουσία ιεραρχίας και κεντρικής εποπτείας τις καθιστούν ένα από τα πιο καινοτόμα πλαίσια οργάνωσης. Αυτές οι 27

28 ομάδες των 12 βημάτων των Ανωνύμων Αλκοολικών και Ναρκομανών, που εξετάζονται στη συνέχεια, χάρη στις 12 παραδόσεις τους αποτελούν το καλύτερο παράδειγμα οργανωτικής δομής που διευκολύνει τη δημιουργία ενός κλίματος κοινότητας και ισοτιμίας ( Ζαφειρίδης, 2001). 2.3 Ανώνυμοι Αλκοολικοί (ΑΑ) και Ναρκομανείς Ανώνυμοι (ΝΑ) Ιστορικά και δημογραφικά στοιχεία Η έκφραση «οργανώσεις των 12 βημάτων» αναφέρεται στις ομάδες αυτοβοήθειας που ενστερνίζονται μία συγκεκριμένη φιλοσοφία ανάρρωσης η οποία δίνει έμφαση στη σπουδαιότητα του να δέχεται κανείς την εξάρτηση ως μία αρρώστια που μπορεί να ανασταλεί αλλά ποτέ να εξαλειφθεί. Προάγουν την ατομική ωρίμανση και την πνευματική ανάπτυξη μειώνοντας την εγωκεντρικότητα και παρέχοντας βοήθεια σε άλλα εξαρτημένα άτομα (Humphreys et. al., 2004). Οι Ανώνυμοι Αλκοολικοί (ΑΑ) και οι Ναρκομανείς Ανώνυμοι (ΝΑ) είναι οι πιο γνωστές οργανώσεις αυτοβοήθειας που βασίζονται στα 12 βήματα. Τα 12 βήματα των Ανωνύμων Αλκοολικών και Ναρκομανών έχουν εισαχθεί σε επίσημες θεραπευτικές δομές σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Φινλανδία, το Μεξικό, η Ελβετία, η Σουηδία και η Ισλανδία (Makela et. al., 1996). Όλο και περισσότερες θεραπευτικές προσεγγίσεις στηρίζονται αποκλειστικά στη φιλοσοφία των 12 βημάτων ( Wallace, 1996, Nowinski, 1996). Από το 1963 και μετά αναπτύχθηκαν όλο και περισσότερα επαγγελματικά θεραπευτικά προγράμματα που δανείσθηκαν πολλά στοιχεία από τους ΑΑ και ΝΑ. Αυτός ο απλός δανεισμός όμως είχε ως αποτέλεσμα όλες αυτές οι επαγγελματικές προτάσεις να καταφέρουν περιστασιακά μόνο κάποια επιτυχή αποτελέσματα που υπολείπονταν σε σταθερότητα, σε αντίθεση με τις γνήσιες προτάσεις αυτοβοήθειας των ΑΑ και ΝΑ (Miller, 1997). 28

29 Το 1935 αποτελεί την αφετηρία για την ομάδα των ΑΑ, στην οποία βασίστηκαν και όλες οι άλλες ομάδες των 12 βημάτων. Ιδρυτές των ΑΑ ήταν ο Bill W. και ο Dr. Bob οι οποίοι αντιμετώπιζαν οι ίδια σοβαρά προβλήματα κατάχρησης αλκοόλ. Ωθούμενοι λοιπόν, από την ίδια τους την ανάγκη, αλλά και ανάγκη του κάθε ανθρώπου να μιλήσει με κάποιον άλλο άνθρωπο που αντιμετωπίζει παρόμοιο πρόβλημα, εγκαινίασαν μία σειρά από συναντήσεις. Οι συναντήσεις αυτές ήταν βασισμένες στην εμπειρία τους από το κίνημα της Οξφόρδης που ήταν ένα ευαγγελικό προτεσταντικό κίνημα πνευματικής ανανέωσης και διεύρυνσης της αυτογνωσίας. Μετά από λίγους μήνες, συγκεκριμένα στις 10 Ιουνίου του 1935, ο Dr. Bob αποφάσισε την οριστική διακοπή της χρήσης αλκοόλ και η ημερομηνία αυτή ορίστηκες ως ημερομηνία ίδρυσης των Ανωνύμων Αλκοολικών. Έτσι, οι δύο ιδρυτές άρχισαν να αναπτύσσουν μαζί τις βασικές ιδέες και το πρόγραμμα των ΑΑ, προσαρμόζοντας τις αρχές και τις πρακτικές των Ομάδων της Οξφόρδης στο πρόβλημα του ελέγχου του ποτού. Το πρόγραμμα αυτό βασιζόταν στην ομαδικότητα, στην αλληλοβοήθεια, στην αλληλεγγύη και στη συμμετοχή σε κάποιου είδους πνευματική δραστηριότητα. Όλες οι δραστηριότητες θεωρούνταν κρίσιμες για τη διατήρηση της νηφαλιότητας (Makela et. al. 1996). Το 1947, στο Λέξινγκτον του Κεντάκι, έγινε η πρώτη συνάντηση των ΝΑ ως κομμάτι ενός ομοσπονδιακού νοσοκομειακού προγράμματος δημόσιας υγείας. Στη συνέχεια, το 1953 στο Λος Άντζελες, δημιουργήθηκε μια ομάδα ανεξάρτητη και βασισμένη στη κοινότητα η οποία χρησιμοποίησε την εμπειρία του Λέξινγκτον και έγινε η αφετηρία για το κίνημα των NΑ. Στις αρχές της δεκαετίας του 70. το κίνημα αυτό εξαπλώθηκε σε μεγάλες πόλεις της Β. Αμερικής και της Αυστραλίας. Από το 1982 που εκδόθηκε το βασικό κείμενο των Ναρκομανών Ανωνύμων με τον ομώνυμο τίτλο, η ανάπτυξη της αδελφότητας των ΝΑ ήταν εκπληκτική. Νέες ομάδες δημιουργήθηκαν στη Βραζιλία, Κολομβία, Γερμανία Ινδία, Ιρλανδία, Ιαπωνία, Νέα Ζηλανδία και Αγγλία. Στο τέλος του χρόνου είχαν ιδρυθεί 1200 ομάδες σε 11 χώρες. Τρία χρόνια αργότερα, ο αριθμός των ομάδων των ΝΑ είχε τριπλασιαστεί παγκοσμίως (Narcotics Anonymous, 2007). Συμπερασματικά λοιπόν, και οι δύο ομάδες των ΑΑ και ΝΑ ξεκίνησαν από τις ΗΠΑ και πολύ σύντομα αναπτύχθηκαν και στις άλλες αγγλόφωνες κοινωνίες με προτεσταντική παράδοση. Σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα εξαπλώθηκαν και σε μη αγγλόφωνες και μη προτεσταντικές κοινωνίες όπως οι χώρες της 29

30 ανατολικής Ευρώπης. Στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι πρώτες ομάδες των ΑΑ δημιουργήθηκαν από τους εκπατρισμένους αγγλόφωνους. Στην Ελλάδα, το 1957, ένας αμερικανός πιλότος φέρνει το πρώτο μήνυμα των Ανωνύμων Αλκοολικών και γίνεται η πρώτη αγγλόφωνη συγκέντρωση στο λιμάνι του Πειραιά. Το 1975, οι ΑΑ ξεκινούν ως αγγλόφωνη ομάδα στην Αμερικανική Βάση του Ελληνικού (Γλυφάδα). Το πρώτο μεγάλο βιβλίο των ΑΑ στα ελληνικά ήταν χειρόγραφο και κυκλοφορούσε σε φωτοτυπίες. Στη συνέχεια, το 1983 ιδρύεται νέα ομάδα που ονομάζεται «Ομάδα Αθηνών». Το 1990 ένα τμήμα της ομάδας αυτής ιδρύει στο Νέο Φάληρο την ομάδα «Ελπίς». Ακολούθησε η δημιουργία πολλών άλλων ελληνόφωνων και αγγλόφωνων ομάδων ΑΑ στην Αθήνα και σε όλη την Ελλάδα οι οποίες στη συνέχεια δημιούργησαν το Ίντεργκρουπ. Σήμερα υπάρχουν γύρω στις 18 ελληνόφωνες ομάδες στην Ελλάδα, σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη, Καστοριά, Κέρκυρα, Κρήτη, Λήμνο, Ύδρα, Μυτιλήνη, Μύκονο, Πάρο, Πάτρα, Πρέβεζα και Κύπρο. Επίσης υπάρχει και μία ζωντανή, κλειστή ομάδα στο ίντερνετ.( Αλκοολικοί Ανώνυμοι, «Η ιστορία της ανάρρωσης πολλών χιλιάδων ανδρών και γυναικών από τον αλκοολισμό», τέταρτη έκδοση, 2010, πρόλογος της τέταρτης ελληνικής έκδοσης). Όσον αφορά τώρα την πρώτη ομάδα των Ναρκομανών Ανώνυμων στην Ελλάδα, αυτή ξεκίνησε το 1987 στην Αθήνα, με δύο συγκεντρώσεις την εβδομάδα. Σήμερα υπάρχουν 27 ομάδες των ΝΑ και γίνονται 110 συγκεντρώσεις την εβδομάδα σε Αθήνα, Γιαννιτσά, Κατερίνη, Κόρινθο, Λάρισα, Θεσσαλονίκη, Αλεξανδρούπολη, Πάτρα, Νέα Καλλικράτεια, Ναύπλιο, Λευκάδα, Ζάκυνθο, Κέρκυρα, Ρόδο, Κρήτη και Κύπρο καθώς υπάρχει και μία ζωντανή, κλειστή διαδικτυακή ομάδα. Ακόμη, γίνονται ομάδες παρουσίασης σε εβδομαδιαία βάση σε σωφρονιστικά ιδρύματα και θεραπευτικά κέντρα στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη ( Σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, εκτιμάται ότι υπάρχουν περίπου ομάδες των ΑΑ και πάνω από μέλη σε περίπου 170 χώρες (AA Membership survey,2011).αντίστοιχα, ομάδες των ΝΑ έχουν επεκταθεί σε ολόκληρη τη Δυτική Ευρώπη, Βόρεια και Νότια Αμερική, καθώς και στην Αυστραλία. Νέες ομάδες ΝΑ ανοίγουν συνεχώς στη Μέση Ανατολή, στην Ανατολική Ευρώπη, στην Κεντρική Αμερική και σε χώρες τις Ασίας και της Αφρικής. Οι εβδομαδιαίες συγκεντρώσεις ξεπερνούν τις σε 129 χώρες (ΝΑ Membership survey, 2011). 30

31 Το 2011 στην τυχαία δειγματοληπτική έρευνα για τη συμμετοχή στις ομάδες των Ανώνυμων Αλκοολικών και την αποτελεσματικότητά τους, συμμετείχαν πάνω από μέλη από τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Οι έρευνες αυτές διεξάγονται κάθε τρία με τέσσερα χρόνια από το 1968 και σκοπός τους είναι η συνεχής ενημέρωση των μελών για τη φυσιογνωμία των ομάδων και τα χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, αλλά και η παροχή ενημέρωσης για τις ομάδες των Ανωνύμων Αλκοολικών στην επαγγελματική κοινότητα και στο γενικό πληθυσμό. Η ενημέρωση του γενικού πληθυσμού εξυπηρετεί και τον σκοπό των ΑΑ, που είναι η μεταφορά του μηνύματος σε όσους υποφέρουν ακόμη από τον αλκοολισμό (AA Membership Survey, 2011). Οι ερωτήσεις της έρευνας καλύπτουν τα προσωπικά στατιστικά στοιχεία (ηλικία, φύλο, φυλή, επάγγελμα, οικογενειακή κατάσταση), τη δραστηριότητα στις ομάδες των ΑΑ ( συχνότητα των συνεδριάσεων, συμμετοχή στην ομάδα, χορηγία), το πώς το άτομο εισήχθει στην πρώτη συνάντηση των ΑΑ (από άλλα μέλη, από την οικογένεια κτλ) καθώς και την εμπειρία με τους επαγγελματίες υγείας και με άλλους τύπους παροχής βοήθειας. Περιεκτικές έρευνες της συμμετοχής στις ομάδες αυτές δε γίνονται, λόγω της έμφασης που η φιλοσοφία αυτών των ομάδων δίνει στην ανωνυμία. Σύμφωνα λοιπόν με τις αναλύσεις και τα δεδομένα της έρευνας, ο μέσος όρο ηλικίας των μελών των ΑΑ είναι τα 49 χρόνια και ο μέσος όρος χρόνων νηφαλιότητας είναι τα 10 χρόνια. Ένα τυπικό μέλος των ΑΑ παρακολουθεί περίπου 2,6 συναντήσεις την εβδομάδα, ανήκει σε μία οικογενειακή ομάδα και έχει ένα σπόνσορα ( το 72% παίρνει το σπόνσορα μέσα στις πρώτες 90 μέρες νηφαλιότητας). Το 34% εισήχθει στην πρώτη συνάντηση των ΑΑ μέσω ενημέρωσης από άλλα μέλη των ΑΑ ενώ το 40% εισήχθει μετά από έκκληση κάποιου επαγγελματία υγείας. Το 63% έχει λάβει κάποιου είδους θεραπεία ή συμβουλευτική πριν την είσοδό του στους ΑΑ και από αυτούς το 74% δήλωσε ότι έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην είσοδό του στις ομάδες των ΑΑ. Ακολούθως, μετά την είσοδο στους ΑΑ, το 62% των μελών λάμβανε ταυτόχρονα κάποιου είδους θεραπεία ή συμβουλευτική και από αυτούς το 82% δήλωσε ότι έπαιξε σημαντικό ρόλο στην πορεία ανάρρωσης από τον αλκοολισμό. Ο αριθμός των αντρών-μελών ξεπερνά των αριθμό των γυναικώνμελών με ποσοστά 65% και 35% αντίστοιχα. Τέλος, ενώ το 31

32 δείγμα τις έρευνας κάλυπτε ένα ευρύ φάσμα επαγγελμάτων των συμμετεχόντων, όπως διευθυντές, τεχνικούς, πωλητές, καθηγητές, επαγγελματίες υγείας κτλ,το μεγαλύτερο ποσοστό αυτών είχε αποσυρθεί από τα επαγγελματικά του καθήκοντα (AA Membership, 2011). Ίδιου είδους δημογραφική έρευνα διεξάγεται και από τους Ανώνυμους Ναρκομανείς. Το 2011 η έρευνα πραγματοποιήθηκε στο Σαν Ντιέγκο της Καλιφόρνια, όπου έγινε το παγκόσμιο συνέδριο των ΝΑ και ήταν διαθέσιμη και σε μέλη μέσω του ίντερνετ, του ταχυδρομείου και του φαξ. Ο αριθμός των μελών που συμμετείχαν στην έρευνα έφτασε τους ποσό μεγαλύτερο από ποτέ. Σύμφωνα λοιπόν με τα δεδομένα της έρευνας, ο μέσος όρος ηλικίας των μελών των Ανωνύμων Ναρκομανών είναι 42,7 και ο μέσος όρος χρόνων νηφαλιότητας είναι χρόνια. Ο μέσος όρος των συναντήσεων που παρακολουθεί ένα τυπικό μέλος είναι 3,24 συναντήσεις τη βδομάδα. Το ποσοστό των αντρών-μελών είναι 53% και υπερτερεί έναντι των γυναικών-μελών που είναι 47%. Στη κλίμακα που μετράει το πόσο σημαντική θεωρείται η πρώτη συνάντηση με τους ΝΑ, από το «καθόλου σημαντική» έως το πολύ σημαντική», το μεγαλύτερο ποσοστό (49%) θεωρεί την πρώτη συνάντηση με τους ΝΑ πολύ σημαντική. Το μεγαλύτερο ποσοστό των μελών των ΝΑ εισήχθει για πρώτη φορά στην ομάδα είτε μέσω ενημέρωσης από άλλα μέλη των ΝΑ (49%) ή μέσω κάποιας θεραπευτικής/συμβουλευτικής υπηρεσίας (49%). Το 61% από το δείγμα της έρευνας εργάζεται κανονικά με πλήρες ωράριο και το 68% δεν παρακολουθεί κάποια άλλη ομάδα των 12 βημάτων. Επίσης, το 95% των συμμετεχόντων δήλωσε πως ο τομέας που βελτιώθηκε περισσότερο, παρακολουθώντας τις ομάδες των ΝΑ, είναι οι οικογενειακές σχέσεις και το 89% δήλωσε τις κοινωνικές επαφές. Ακόμη, πριν την συμμετοχή στους ΝΑ, το 48% δήλωσε πως όλοι οι τομείς της ζωής του επηρεάστηκαν από τη χρήση ναρκωτικών και τι 44% δήλωσε ότι ήταν ικανό να διατηρήσει το επάγγελμά του κατά τη διάρκεια της χρήσης. Τέλος, το αλκοόλ με ποσοστό 78% θεωρείται η πρώτη η ουσία που χρησιμοποιείται από τα μέλη σε καθημερινή βάση.( NA Membership Survey, 2011). Το κοινωνικοοικονομικό υπόβαθρο των συμμετεχόντων στις ομάδες ποικίλλει από χώρα σε χώρα. Όσο οι ομάδες αναπτύσσονται και γίνονται πιο αποτελεσματικές τόσο η βάση των συμμετεχόντων διευρύνεται και περιλαμβάνει άτομα από όλες τις κοινωνικές, πολιτιστικές, οικονομικές τάξεις. Τέλος, στις ομάδες αυτές αντανακλούνται και όλα τα θρησκευτικά δόγματα. 32

33 2.4 Βασικές Αρχές των ΑΑ και ΝΑ Κύριος στόχος των ΑΑ και ΝΑ είναι να επικοινωνήσουν με εξαρτημένους στην κοινότητα ούτως ώστε να τους βοηθήσουν να μάθουν να ζουν μια ζωή χωρίς ουσίες, να αναρρώσουν από τις επιπτώσεις της εξάρτησης και να ξεκινήσουν μια σταθερή και δημιουργική ζωή. Είναι εθελοντικές ομάδες αλληλοβοήθειας και το πρόγραμμά τους στηρίζεται σε ένα σύνολο αρχών που είναι γραμμένες απλά και κατανοητά για να μπορούν τα μέλη να τις εφαρμόζουν στην καθημερινή τους ζωή. Οι αρχές αυτές είναι ο πυρήνας του προγράμματος των ΝΑ και εκφράζονται μέσα από τα 12 βήματα και τις 12 παραδόσεις. Τα βήματα αυτά περιλαμβάνουν την παραδοχή του προβλήματος, την αναζήτηση βοήθειας, την αυτοεκτίμηση, την εμπιστευτική αυτοαποκάλυψη, το να επανορθώνεις όπου έχεις κάνει λάθος και το να δουλεύεις με άλλους ανθρώπους που θέλουν να αναρρώσουν. Οι Ανώνυμοι δίνουν μεγάλη έμφαση στην «πνευματική αφύπνιση», όπως την αποκαλούν, τονίζοντας περισσότερο την πρακτική της αξία παρά κάποια φιλοσοφική ή μεταφυσική υπόσταση αυτής. Τα μέλη ενθαρρύνονται να αναπτύξουν την δική τους, προσωπική κατανόηση για την έννοια της «πνευματικής αφύπνισης» είτε είναι θρησκευτική είτε όχι. Εξάλλου μπορεί να παρακολουθήσει οποιοσδήποτε αυτό το πρόγραμμα των ΝΑ άσχετα από τη θρησκεία ή την έλλειψη θρησκείας, άσχετα από την ηλικία, τη φυλή, τη σεξουαλική ταυτότητα, την κοινωνική τάξη. Η μόνη προϋπόθεση είναι η επιθυμία κάποιου να διακόψει τη χρήση. Η προσέγγιση των ΑΑ και ΝΑ είναι μη επαγγελματική και βασίζεται στην αυτοβοήθεια. Η πρωταρχική θεραπευτική αξία των ομάδων αυτών βασίζεται ακριβώς στο γεγονός ότι εξαρτημένοι βοηθούν άλλους εξαρτημένους. Η θεραπευτική σημασία της αυτοβοήθειας είναι άλλωστε αποδεδειγμένη στον τομέα των εξαρτήσεων και όχι μόνο ( Ζαφειρίδης, 1998). Κάθε μέλος στις συναντήσεις των ομάδων μοιράζεται τις προσωπικές του εμπειρίες και προβληματισμούς μαζί με άλλους, αναζητώντας βοήθεια όχι από ειδικούς αλλά από ανθρώπους που έχουν ξεπεράσει παρόμοιες καταστάσεις και έχουν βρει τη λύση στα προβλήματά τους. Κάθε ομάδα είναι ΝΑ είναι αυτόνομη και αυτοσυντήρητη, χωρίς εξωτερικές συνεισφορές και πρωταρχικός της σκοπός είναι να μεταφέρει το μήνυμα του ΝΑ που είναι το 33

34 εξής : «Ένας ναρκομανής, οποιοσδήποτε ναρκομανής, μπορεί να σταματήσει να κάνει χρήση, να χάσει την επιθυμία για χρήση και να βρει έναν καινούριο τρόπο ζωής» ( Μία από τις βασικές αρχές των ομάδων είναι αυτή της ανωνυμίας. Με την ανωνυμία χτίζεται ένα περιβάλλον ασφάλειας, εμπιστοσύνης και ισότητας μεταξύ των μελών και με αυτό τον τρόπο δεν μπαίνει η προσωπικότητα ή η περίπτωση του καθενός πάνω από το μήνυμα της ανάρρωσης. Και για αυτούς ακριβώς τους λόγους το κίνημα τα ΝΑ διατηρείται και διευρύνεται μέχρι σήμερα. Μέσα σε όλα αυτά προστίθεται και η άποψή τους για τη θεραπεία της εξάρτησης, που αποτελεί τομή στις ομάδες αυτές. Συγκεκριμένα, θεωρούν ως θεραπεία την αλλαγή του τρόπου ζωής του εξαρτημένου και την υιοθέτηση ενός νέου που θα βασίζεται σε ηθικές και πνευματικές αξίες πλέον. Την υιοθέτηση ενός νέου τρόπου συμπεριφοράς που θα χαρακτηρίζεται από εντιμότητα, αληθινή αγάπη και αυτογνωσία. Και όχι απλά και μόνο το σταμάτημα της χρήσης. Η αποχή σε συνδυασμό με όλα τα παραπάνω είναι ο καλύτερος τρόπος απεξάρτησης. Και όσον αφορά την υποτροπή που μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια αυτής της προσπάθειας, οι Ανώνυμοι απαντούν πως πολλές φορές αυτό είναι ένα αναπόσπαστο μέρος στης συνολικής διαδικασίας στην πορεία της ανάρρωσής τους. Όσοι λοιπόν, έχουν κάνει υποτροπή ενθαρρύνονται να μάθουν από την εμπειρία τους, να συνέλθουν και να συνεχίσουν την προσπάθειά τους. Τέλος, είναι σημαντικό να αναφερθεί και το γεγονός πως οι ομάδες των ΝΑ δέχονται και μέλη που έχουν κάποια επιπλέον προβλήματα εκτός από τη χρήση ουσιών, όπως οι άνθρωποι με διπλή διάγνωση, οι οποίοι δύσκολα γίνονται δεκτοί σε κάποιο θεραπευτικό πρόγραμμα καθώς τα προγράμματα αυτά, ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, είναι ελάχιστα. 2.5 Τρόπος λειτουργίας των ομάδων ΑΑ και ΝΑ Οι συγκεντρώσεις της κάθε ομάδας των Ανωνύμων αποτελεί τη βασικότερη υπηρεσία που παρέχεται στα μέλη τους. Οι συγκεντρώσεις αυτές γίνονται τακτικά, σε συγκεκριμένο χώρο και χρόνο και χαρακτηρίζονται από τους ίδιους ως μία διαδικασία ταύτισης, ελπίδας και μοιράσματος εμπειριών. Υπάρχει ποικιλία 34

35 εβδομαδιαίων συναντήσεων. Αυτές είναι οι κλειστές και ανοιχτές συναντήσεις στο κοινό, όπου στις κλειστές συμμετέχουν μόνο άτομα που θέλουν βοήθεια για το προσωπικό τους πρόβλημα με τα ναρκωτικά ή το αλκοόλ ενώ στις ανοιχτές συγκεντρώσεις μπορεί να συμμετέχει οποιοσδήποτε θέλει να έχει την εμπειρία του πώς γίνεται μία συγκέντρωση ΑΑ ή ΝΑ. Επίσης υπάρχουν οι συναντήσεις ομιλιών και συζητήσεων και οι συναντήσεις που είναι αφιερωμένες στη μελέτη των Βημάτων, των Παραδόσεων και του Μεγάλου Βιβλίου. Οι συναντήσεις αυτές κρατούν σε καθημερινή επαφή τα μέλη των ομάδων και τα βοηθούν στην ανάπτυξη των προσωπικών και κοινωνικών σχέσεών τους. Η υποδοχή κάθε νεοεισερχόμενου σε μία ομάδα Ανωνύμων αποτελεί για τους ίδιους ένα πολύ σημαντικό κομμάτι. Ο νεοεισερχόμενος είναι το πιο σημαντικό πρόσωπο μέσα στην ομάδα γεγονός που αντικατοπτρίζεται και από τη φράση των Ανωνύμων : «Οποτεδήποτε κάποιος, οπουδήποτε, απλώσει το χέρι για βοήθεια θέλω το χέρι των ΑΑ να είναι εκεί. Για αυτό, είμαι υπεύθυνος.» Αυτή η εμπειρία του νεοεισερχόμενου είναι, σύμφωνα με κάποιους ερευνητές, πολύ πιο θετική από την αντίστοιχη σε οργανωμένες υπηρεσίες και συστήματα υγείας ( Chappel, 1997). Ένα ακόμη, εξίσου σημαντικό κομμάτι των Ανωνύμων είναι ο ρόλος που παίζει ο χορηγός ή σπόνσορας στη διάρκεια ανάρρωσης του μέλους. Ο χορηγός ή σπόνσορας είναι ένα παλιό μέλος των ομάδων, το οποίο αναλαμβάνει να βοηθήσει το νεοεισερχόμενο να δουλέψει τα Βήματα και να αναπτύξει ένα πρόγραμμα θεραπείας που θα τον βοηθήσει όχι μόνο να αποδεχτεί τη νηφαλιότητά του αλλά και να κερδίσει πράγματα από αυτήν. Έρευνες έχουν αποδείξει πως η σχέση του μέλους με τον σπόνσορά του μειώνει τις πιθανότητες υποτροπής ( Sheeren, 1988, Ζαφειρίδης, 2009). Επίσης, σύμφωνα με την έρευνα του Cross (1990, σε Ζαφειρίδης, 1998), μέσα από τη σχέση αυτή δεν βοηθιούνται μόνο οι χορηγούμενοι αλλά και οι ίδιοι οι χορηγοί καθώς σε ένα δεκαετές follow up, το 91% όσων είχαν γίνει σπόνσορες είχαν διατηρήσει τη νηφαλιότητά τους. Αυτή ακριβώς η αφοσίωση και η προσφορά στον συνάνθρωπο αποτελούν το θεραπευτικό εργαλείο όχι μόνο στις ομάδες των Ανωνύμων αλλά και σε πολλά θεραπευτικά προγράμματα στα οποία η αυτοβοήθεια ήταν ο βασικός άξονας δράσης τους ( Ζαφειρίδης, 1998). Μέσα λοιπόν, από αυτές τις συναντήσεις και των δύο ομάδων δημιουργείται ένα κοινωνικό δίκτυο στο οποίο τα μέλη αλληλεπιδρούν μεταξύ τους με ξεκάθαρους και έντιμους όρους, 35

36 με ειλικρίνεια απέναντι στον άλλο, γεγονός που λειτουργεί θεραπευτικά από μόνο του. Όπως έχει ήδη αναφερθεί, το μοίρασμα των κοινών εμπειριών μεταξύ των μελών, μέσα σε ένα κλίμα εμπιστοσύνης, ασφάλειας και ισοτιμίας οδηγεί στην υιοθέτηση ενός πιο ανθρώπινου τρόπου ζωής και στη δημιουργία πιο αληθινών σχέσεων, πράγματα που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν διαστρεβλωμένα και λανθασμένα για αυτούς. Καθώς λοιπόν, οι ομάδες αυτές προσφέρουν μικροκοινωνικούς χώρους για την καλλιέργεια ανθρωπιστικών αξιών και αυτογνωσίας σε κοινωνίες που κυριαρχούνται από την αλλοτρίωση, τη μοναξιά και την ατομοκεντρικότητα, αποτελούν το πλέον χαρακτηριστικό μέσο για την πρόληψη των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων (Ζαφειρίδης, 1998). 2.6 Τί δεν κάνουν οι ομάδες των 12 Βημάτων Μία ακόμη σημαντική πτυχή των δύο αυτών ομάδων αυτοβοήθειας των Ανωνύμων Αλκοολικών και των Ανωνύμων Ναρκομανών είναι το τί δεν κάνουν αυτές οι ομάδες. Πιο συγκεκριμένα, οι ΑΑ και ΝΑ δεν προσπαθούν να πείσουν όσους έχουν πρόβλημα να συμμετάσχουν, αλλά απευθύνονται σε ανθρώπους που θέλουν να σταματήσουν να έχουν πρόβλημα. Δεν προσπαθούν να παρακολουθούν ή να ελέγχουν τα μέλη τους αλλά αντιθέτως τους βοηθούν να βοηθήσουν οι ίδιοι των εαυτό τους. Δεν είναι θρησκευτικός οργανισμός ούτε προσφέρει θρησκευτικού περιεχομένου υπηρεσίες και έτσι όλα τα μέλη είναι ελεύθερα να αποφασίσουν για την προσωπική τους θεώρηση του νοήματος της ζωής Δεν παρέχουν στα μέλη τους ιατρικές ή ψυχιατρικές διαγνώσεις ή προγνώσεις ούτε προσφέρουν ψυχιατρικές συμβουλές. Επιπρόσθετα, δεν διευθύνουν νοσοκομεία, τμήματα κλινικών, θεραπευτήρια ή άλλου είδους υπηρεσίες νοσηλείας. Ούτε παρέχουν υπηρεσίες για αποτοξίνωση, περίθαλψη ή άλλες υπηρεσίες πρόνοιας. Επιπλέον, δεν παρέχουν φάρμακα ή στέγαση στα μέλη τους, ούτε δουλειά ή χρήματα αλλά τα βοηθούν να μείνουν μακριά από το πρόβλημα ώστε να κερδίσουν αυτά τα πράγματα μόνοι τους. Οι ίδιοι δεν δέχονται χρήματα ή εξωτερικές συνεισφορές για τις υπηρεσίες που παρέχουν ούτε από ιδιωτικές ούτε από δημόσιες πηγές. Δεν συνδέονται με καμία άλλη οργάνωση, ωστόσο συνεργάζονται με οργανώσεις που πολεμούν το ίδιο πρόβλημα και κάποια από τα μέλη δουλεύουν για τέτοιους οργανισμούς αλλά αυτόνομα, όχι δηλαδή ως εκπρόσωποι των ομάδων τους. Επίσης, δεν παρέχουν συστατικές επιστολές σε επιτροπές αποφυλάκισης, δικηγόρους, 36

37 δικαστικούς λειτουργούς, κοινωνικούς λειτουργούς, εργοδότες κλπ. Ακόμη, δεν θέλουν να αποκαλύπτεται το πλήρες όνομα ή το πρόσωπο των μελών τους στο ραδιόφωνο, την τηλεόραση ή σε μέσα που αφορούν νέες τεχνολογίες, όπως το Ίντερνετ, τηρώντας την ανωνυμία που υπάρχει ως όρος και στο όνομα των ομάδων. Ωστόσο τα μέλη δεν ντρέπονται που ανήκουν στις ομάδες αυτές και θέλουν να ενθαρρύνουν και άλλους ανθρώπους με το ίδιο πρόβλημα ώστε να έρθουν στην ομάδα για βοήθεια χωρίς όμως να θέλουν να θεωρηθούν ήρωες ή ηρωίδες απλώς επειδή φροντίζουν για την υγεία τους. Δεν κρατούν μητρώο παρακολούθησης ή ιστορικό συζητήσεων και δεν συμμετέχουν σε «συμβούλια» κοινωνικών υπηρεσιών. Τέλος δεν υποστηρίζουν και δεν εμπλέκονται με την εκπαίδευση, την έρευνα ή την επαγγελματική θεραπευτική αγωγή. Η ανάρρωσή τους στηρίζεται απλά και μόνο στο μοίρασμα της εμπειρίας τους, της δύναμης και της ελπίδας μεταξύ τους ότι μπορούνε να λύσουνε το κοινό τους πρόβλημα. 37

Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα.

Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα. Η χρήση εξαρτησιογόνων ουσιών είναι από τα σημαντικότερα κοινωνικά προβλήματα. Το ΚΕΣΑΝ - Κέντρο Πρόληψη Ηρακλείου, σε συνεργασία με τον ΟΚΑΝΑ, λειτουργεί με σκοπό την πρόληψη της χρήσης ψυχοδραστικών

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΑ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑ ΚΟΛΛΙΝΤΖΑ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Νάκου Αλεξάνδρα Εισαγωγή στις Επιστήμες της Αγωγής Ο όρος ΕΠΙΣΤΗΜΕΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ δημιουργεί μία αίσθηση ασάφειας αφού επιδέχεται πολλές εξηγήσεις. Υπάρχει συνεχής διάλογος και προβληματισμός ακόμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ Α ΕΞΑΜΗΝΟ ΚΑΥΚΙΑ ΘΕΟΔΩΡΑ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ 1 ο Μάθημα Προγραμματισμένα μαθήματα 2/10, 9/10, 16/10, 23/10, 30/10, 6/11, 13/11, 20/11, 27/11, 4/12, 11/12,

Διαβάστε περισσότερα

Εξαρτησιογόνες ουσίες

Εξαρτησιογόνες ουσίες Ναρκωτικά Ναρκωτικά-Εξάρτηση Ο όρος ναρκωτικά χρησιµοποιείται για να χαρακτηρίσει όλες τις τοξικές ψυχοτρόπες ουσίες που διακινούνται παρανόµως και προκαλούν σοβαρή διαστρέβλωση της προσωπικότητας του

Διαβάστε περισσότερα

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος

Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Η Ψυχική υγεία του παιδιού και ο ρόλος του ευρύτερου περιβάλλοντος Κάθε παιδί έχει το δικαίωμα να ζει και να μεγαλώνει σ ένα υγιές περιβάλλον, το οποίο θα διασφαλίζει και θα προάγει την σωματική και ψυχική

Διαβάστε περισσότερα

ΤI ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ; ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ; ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ; ΜΠΟΡΕΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ;

ΤI ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ; ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ; ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ; ΜΠΟΡΕΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ; ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΤΟΥ ΚΕΘΕΑ ΤI ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ; ΠΩΣ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΥΝΤΑΙ; ΠΩΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ; ΜΠΟΡΕΙ Η ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥΣ ΝΑ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΕΙ ΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ; Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΟΥΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΩΘΗΣΕΙ ΤΟΥΣ ΝΕΟΥΣ ΣΤΗ ΧΡΗΣΗ; ΤI ΠΡΟΣΦΕΡΕΙ

Διαβάστε περισσότερα

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org

ENA, Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών Ζαλοκώστα 8, 2ος όροφος T enainstitute.org Ιδρυτική Διακήρυξη 1. 2. 3. Το Ινστιτούτο Εναλλακτικών Πολιτικών - ΕΝΑ ενεργοποιείται σε μια κρίσιμη για την Ελλάδα περίοδο. Σε μια περίοδο κατά την οποία οι κοινωνικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΙΣΤΙΚΕΣ ΘΕΩΡΙΕΣ Λογικοθυμική προσέγγιση (Rational-Emotive Therapy) Αναπτύχθηκε από τον Albert Ellis τη δεκαετία του 1950. Πεποίθηση πως οι συναισθηματικές δυσκολίες οφείλονται σε λανθασμένες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Με τη χρηματοδότηση του Υπουργείου Υγείας. Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων Πρόγραμμα εξειδίκευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων Εισαγωγικά Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας οργανώνει για το ακαδημαϊκό έτος 2013 2014 ένα πρόγραμμα εκπαίδευσης στο πεδίο των εξαρτήσεων. Το εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Μαρία Πρίφτη, Ψυχολόγος MSc, Προϊσταμένη Τμήματος Προστασίας Οικογένειας, Παιδιού, Νεολαίας και Παιδείας, Διεύθυνση Κοινωνικής Πολιτικής

Μαρία Πρίφτη, Ψυχολόγος MSc, Προϊσταμένη Τμήματος Προστασίας Οικογένειας, Παιδιού, Νεολαίας και Παιδείας, Διεύθυνση Κοινωνικής Πολιτικής Μαρία Πρίφτη, Ψυχολόγος MSc, Προϊσταμένη Τμήματος Προστασίας Οικογένειας, Παιδιού, Νεολαίας και Παιδείας, Διεύθυνση Κοινωνικής Πολιτικής Διεξάγει κοινωνικές έρευνες Σχεδιάζει και μεριμνά για την εφαρμογή

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ.

Ατομική Ψυχολογία. Alfred Adler. Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας. Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Ατομική Ψυχολογία Alfred Adler Εισηγήτρια: Παπαχριστοδούλου Ελένη Υπ. Διδάκτωρ Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Υπεύθυνη καθηγήτρια: Μ. Μαλικιώση- Λοΐζου Ατομική Ψυχολογία Τονίζει τη μοναδικότητα της προσωπικότητας

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγικές ενίσχυσης της συμμετοχής του ασθενή στην κατ οίκον φροντίδα

Στρατηγικές ενίσχυσης της συμμετοχής του ασθενή στην κατ οίκον φροντίδα Τμήμα Νοσηλευτικής Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Στρατηγικές ενίσχυσης της συμμετοχής του ασθενή στην κατ οίκον φροντίδα Δρ Πέτρος Κολοβός Ειδικό Εργαστηριακό Διδακτικό Προσωπικό Η Συμμετοχή στη Φροντίδα Υγείας

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ.

ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 22-3-2011 ΑΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΧΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΨΥΧΙΚΗΣ ΝΟΣΟΥ ΣΤΟ 46 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ. 1. Εισαγωγή 2. Η Πρώτη Συνάντηση της Ομάδας Μαθητών. 3. Η Δεύτερη

Διαβάστε περισσότερα

1η συνάντηση: Γνωριμία, σπάσιμο πάγου, αυτοπαρουσίαση μελών ομάδας, κανόνες λειτουργίας ομάδας, ονοματοδοσία ομάδας.

1η συνάντηση: Γνωριμία, σπάσιμο πάγου, αυτοπαρουσίαση μελών ομάδας, κανόνες λειτουργίας ομάδας, ονοματοδοσία ομάδας. Από τον Σεπτέμβριο του 2011 συγκροτούνται ομάδες αυτοβοήθειας ψυχικά ασθενών (πχ πάσχοντες από κατάθλιψη, διάφορα είδη σχιζοφρένειας, σχιζοσυναισθηματική διαταραχή, διάφορα είδη διπολικής διαταραχής ή

Διαβάστε περισσότερα

«Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία

«Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία «Μαζί για την γυναίκα» Κακοποίηση: Ισότητα και Ενεργή Κοινωνία 1 Ο NEWSLETTER ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2015 Ο Σύνδεσμος Μελών Γυναικείων Σωματείων Ηρακλείου & Νομού Ηρακλείου ξεκινά μια σειρά ενημερώσεων της κοινής γνώμης

Διαβάστε περισσότερα

Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας

Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας 1 2 Η ιδέα διεξαγωγής έρευνας με χρήση ερωτηματολογίου δόθηκε από τη δημοσιογραφική ομάδα του Σχολείου μας, η οποία στα πλαίσια έκδοσης της Εφημερίδας μας, διεξήγαγε έρευνα ανάμεσα στους συμμαθητές μας.

Διαβάστε περισσότερα

του ΚΕΘΕΑ εγγράφονται σε δηµόσια σχολεία ως κατ οίκον διδαχθέντες, για να συµµετάσχουν στις προαγωγικές ή απολυτήριες εξετάσεις. Ακόµη, όλες σχεδόν

του ΚΕΘΕΑ εγγράφονται σε δηµόσια σχολεία ως κατ οίκον διδαχθέντες, για να συµµετάσχουν στις προαγωγικές ή απολυτήριες εξετάσεις. Ακόµη, όλες σχεδόν Εκδοτικό σηµείωµα Στη φιλοσοφία και πρακτική του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτηµένων Ατόµων η εκπαίδευση αποτελεί κεντρικό άξονα της θεραπευτικής του προσέγγισης και της λειτουργίας του. Το προσερχόµενο στη

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Γενικοί Δείκτες για την Αξιολόγηση στη Συνεκπαίδευση

Γενικοί Δείκτες για την Αξιολόγηση στη Συνεκπαίδευση Η ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ EL Γενικοί Δείκτες για την Αξιολόγηση στη Συνεκπαίδευση Εισαγωγή Η αξιολόγηση στη συνεκπαίδευση αποτελεί μια προσέγγιση της αξιολόγησης στο πλαίσιο της γενικής

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας

Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας Ψυχική υγεία και εργασία στο επίκεντρο της Παγκόσμιας Ημέρας Ψυχικής Υγείας Συναδέλφισσες, συνάδελφοι, Σήμερα, Τρίτη 10 Οκτωβρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας, αναδεικνύουμε τις πτυχές

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟΤΗΤΑ & ΑΝΑΠΤΥΣΣΟΝΤΑΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Διαστάσεις της διαφορετικότητας Τα παιδιά προέρχονται

Διαβάστε περισσότερα

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε.

ΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε. Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα ανεξάρτητα από την ηλικία, το χρώμα ή το φύλο. Είναι μια χρόνια νόσος που όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένη μπορεί να δημιουργήσει απειλητικές για τη

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΜΑΘΗΤΕΣ ΜΕ ΧΡΟΝΙΑ ΝΟΣΗΜΑΤΑ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ ΤΗΣ ΣΥΝΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κων/νος Καλέμης, Άννα Κωσταρέλου, Μαρία Αγγελική Καλέμη Εισαγωγή H σύγχρονη τάση που επικρατεί

Διαβάστε περισσότερα

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί

Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας. Σκοποί Επιδιώξεις της παιδαγωγικής διαδικασίας Σκοποί Θεματικές ενότητες Διαμόρφωση των σκοπών της αγωγής Ιστορική εξέλιξη των σκοπών της αγωγής Σύγχρονος προβληματισμός http://users.uoa.gr/~dhatziha/ Διαφάνεια:

Διαβάστε περισσότερα

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που

Κάθε επιλογή, κάθε ενέργεια ή εκδήλωση του νηπιαγωγού κατά τη διάρκεια της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι σε άμεση συνάρτηση με τις προσδοκίες, που ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι προσδοκίες, που καλλιεργούμε για τα παιδιά, εμείς οι εκπαιδευτικοί, αναφέρονται σε γενικά κοινωνικά χαρακτηριστικά και παράλληλα σε ατομικά ιδιοσυγκρασιακά. Τέτοια γενικά κοινωνικο-συναισθηματικά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο

ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Κεφάλαιο 2 ο ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΝΙΚΟΛΑΟΣ Χ. ΤΖΟΥΜΑΚΑΣ ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΟΓΟΣ Κεφάλαιο 2 ο Η Επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων 2.1. Εισαγωγικές έννοιες Ο επιστημονικός κλάδος

Διαβάστε περισσότερα

Επιχειρήσεις 2.0 & Η Νέα Επιχειρηματικότητα. Επιχειρηματικότητα. Εισηγητής: Βασίλης Δαγδιλέλης

Επιχειρήσεις 2.0 & Η Νέα Επιχειρηματικότητα. Επιχειρηματικότητα. Εισηγητής: Βασίλης Δαγδιλέλης Επιχειρήσεις 2.0 & Η Νέα Επιχειρηματικότητα Επιχειρηματικότητα Εισηγητής: Βασίλης Δαγδιλέλης Ποια είναι η «δημόσια εικόνα» της; Οπωσδήποτε δεν είναι πάντοτε μια έννοια «θετικά φορτισμένη» τουλάχιστον στη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΣΥΝΘΕΣΗΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΒΙΟΣΥΝΘΕΣΗΣ Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού Προγράμματος Προϋπόθεση για την εγγραφή τους στο πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ»

Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Πρώτη ενότητα: «Η ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ» Επιχειρηματίας είναι ο άνθρωπος που κινητοποιεί τους απαραίτητους πόρους και τους εκμεταλλεύεται παραγωγικά για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής ευκαιρίας με σκοπό

Διαβάστε περισσότερα

Περιγραφή ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Περιγραφή ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Περιγραφή Η ομαδοσυνεργατική διδασκαλία αποτελεί τη διδακτική έκφραση της προβληματικής του σύγχρονου σχολείου, το οποίο επιδιώκει να αναπτύξει τον ολοκληρωμένο και αυτόνομο δημοκρατικό πολίτη, που θα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΩΡΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (Π.Ε.Σ.) ΠΡΑΓΑ 25-29/1/2016

ΠΡΟΩΡΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (Π.Ε.Σ.) ΠΡΑΓΑ 25-29/1/2016 ΠΡΟΩΡΗ ΕΓΚΑΤΑΛΕΙΨΗ ΣΧΟΛΕΙΟΥ (Π.Ε.Σ.) ΠΡΑΓΑ 25-29/1/2016 ΣΚΟΠΟΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗΣ ΤΟΥ ΣΕΜΙΝΑΡΙΟΥ Βασικός σκοπός ήταν η απόκτηση νέων και εμβάθυνση ήδη γνωστών τεχνικών για την πρόληψη της μαθητικής διαρροής.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΓΕΩΡΓΙΑ. Α. Κουτσούρης Γεωπονικό Παν/μιο Αθηνών koutsouris@aua.gr

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΓΕΩΡΓΙΑ. Α. Κουτσούρης Γεωπονικό Παν/μιο Αθηνών koutsouris@aua.gr ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΕΙΦΟΡΟ ΓΕΩΡΓΙΑ Α. Κουτσούρης Γεωπονικό Παν/μιο Αθηνών koutsouris@aua.gr Ενδογενής ανάπτυξη αξιοποίηση των τοπικών πόρων τοπικός προσδιορισμός των αναπτυξιακών προοπτικών - στόχων τοπικός

Διαβάστε περισσότερα

ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΟΙΑ. Ευγενία Β. Γκιντώνη Ψυχολόγος, MSc Επιστημονική Συνεργάτης Ψ.Ν.Τ ΚΕΔΔΥ Αρκαδίας

ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΟΙΑ. Ευγενία Β. Γκιντώνη Ψυχολόγος, MSc Επιστημονική Συνεργάτης Ψ.Ν.Τ ΚΕΔΔΥ Αρκαδίας ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΦΡΟΝΤΙΣΤΕΣ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΑΝΟΙΑ Ευγενία Β. Γκιντώνη Ψυχολόγος, MSc Επιστημονική Συνεργάτης Ψ.Ν.Τ ΚΕΔΔΥ Αρκαδίας ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Εντάσσεται στο Μέτρο 2.3 «Ενέργειες Πρόληψης Ενίσχυσης της Κοινωνικής

Διαβάστε περισσότερα

Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο;

Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο; Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο; Εξωτερικές οµές Εφήβων και Οικογένειας Τα εξωτερικά Προγράµµατα Εφήβων Νεαρών

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ (ΠΕΣΥΠ) ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ ΜΑΘΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων

Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ. Κάππας Σπυρίδων Δεύτερη Συνάντηση ΜΑΘΗΣΗ ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΟΜΑΔΕΣ ΕΡΓΑΣΙΕΣ Κάππας Σπυρίδων ΟΜΑΔΑ είναι μια συνάθροιση ατόμων στην οποία το καθένα έχει συνείδηση της παρουσίας των άλλων, ενώ ταυτόχρονα βιώνει κάποια μορφή εξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα)

Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα) Πιστοποίηση στη Συστημική Οικογενειακή Θεραπεία (4ετές πρόγραμμα) Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το Κε.Συ.Θε.Σ. είναι το μοναδικό Κέντρο Εκπαίδευσης στη Βορειοδυτική Ελλάδα που οργανώνει τετραετές επαγγελματικό

Διαβάστε περισσότερα

Λιμνιωτάκη Δέσποινα Ψυχολόγος MSc Συνιδρύτρια της Κοιν.Σ.Επ The Healing Tree

Λιμνιωτάκη Δέσποινα Ψυχολόγος MSc Συνιδρύτρια της Κοιν.Σ.Επ The Healing Tree Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ) στην βάση μιας μακροπρόθεσμης στρατηγικής για την εργασία των νέων, την επαναδραστηριοποίηση του άνεργου πληθυσμού και την αειφορία Λιμνιωτάκη Δέσποινα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΣΥΜΦΩΝΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΔΙΑΣΚΕΨΗ ΥΨΗΛΟΥ ΕΠΙΠΕΔΟΥ ΜΑΖΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΥΕΞΙΑ Βρυξελλες, 12-13 ιουνιου 2008 Slovensko predsedstvo EU 2008 Slovenian Presidency

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η συχνή επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού εναντίον ενηλίκων και συνομηλίκων, μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη

Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Θεοδωράκης, Γ., & Χασάνδρα, Μ. (2006). Θεσσαλονίκη. Εκδ. Χριστοδουλίδη Μέσα από την εκπαιδευτική διαδικασία οι μαθητές δέχονται κυρίως γνώσεις που είτε τις απομνημονεύουν για ένα χρονικό διάστημα, είτε

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια»

«ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» «ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΣ: Προσθέτει χρόνια στη ζωή αλλά και ζωή στα χρόνια» 1 ο Γενικό Λύκειο Πάτρας Ερευνητική Εργασία Β Τάξης Σχολικού έτους 2012-2013 Ομάδα Ε Ας φανταστούμε μία στιγμή το σχολείο των ονείρων μας.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ 1. Εισαγωγή Το μάθημα εισάγει τους μαθητές και τις μαθήτριες στην σύγχρονη οικονομική επιστήμη, τόσο σε επίπεδο μικροοικονομίας αλλά και σε επίπεδο μακροοικονομίας. Ο προσανατολισμός

Διαβάστε περισσότερα

Ένα διαρκές πείραμα για τη δημιουργία αυτοοργανωμένων δομών υγείας. στην περιοχή της Βέροιας.

Ένα διαρκές πείραμα για τη δημιουργία αυτοοργανωμένων δομών υγείας. στην περιοχή της Βέροιας. Ένα διαρκές πείραμα για τη δημιουργία αυτοοργανωμένων δομών υγείας στην περιοχή της Βέροιας. Βέροια Νοέμβρης 2013 (ΣΥΝ)ΥΓΕΙΑ Η συνέλευση για την υγεία είναι μία άμεση και συμμετοχική διαδικασία. Ένας ζωντανός,

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ;

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ Ο ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥΣ; Η επαγγελματική ανάπτυξη και η ανθρώπινη ανάπτυξη συνδέονται. Η εξελικτική πορεία του ατόμου δεν κλείνει με την είσοδό του στο επάγγελμα ή σε έναν οργανισμό αλλά αντίθετα, την στιγμή εκείνη αρχίζει μία

Διαβάστε περισσότερα

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ: Η ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΑΝΙΣΟΤΗΤΩΝ Ο ρόλος της Δια βίου Μάθησης στην καταπολέμηση των εκπαιδευτικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Τοζήτηματωνκοινωνικώνανισοτήτωνστηνεκπαίδευσηαποτελείένα

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων

Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ο Ρόλος του Κριτικού Στοχασμού στη Μάθηση και Εκπαίδευση Ενηλίκων Ενότητα 9: Φραγμοί στην Κριτικο-στοχαστική Πρακτική Γιώργος Κ. Ζαρίφης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ

ΟΜΟΣΠΟΝΔΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑΔΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2019 A ΦΑΣΗ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: B ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Ημερομηνία: Σάββατο 5 Ιανουαρίου 2019 Διάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη φυσιογνωμία και στον ρόλο

Διαβάστε περισσότερα

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης;

22/2/2014 ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. Επιστήμη Διοίκησης Επιχειρήσεων. Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; ΑΡΧΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Πότε εμφανίστηκε η ανάγκη της διοίκησης; Κεφάλαιο 2 ο Η επιστήμη της Διοίκησης των Επιχειρήσεων Όταν το άτομο δημιούργησε ομάδες. Για ποιο λόγο

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκουσα: Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου

Διδάσκουσα: Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου Διδάσκουσα: Δρ. Κατερίνα Αργυροπούλου Είναι η εξελικτική πορεία του ατόμου αναφορικά με τον προσανατολισμό του στο χώρο της εργασίας και τις αποφάσεις του για το επάγγελμα ή τα επαγγέλματα, που επιθυμεί

Διαβάστε περισσότερα

Υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά στα επίπεδα της αγωνίας στα τρία διαφορετικά στάδια του θεραπευτικού προγράµµατος

Υπάρχει στατιστικά σηµαντική διαφορά στα επίπεδα της αγωνίας στα τρία διαφορετικά στάδια του θεραπευτικού προγράµµατος Γενικά Το παθολογικό άγχος συχνά συνυπάρχει µε την παθολογική σχέση µε ψυχότροπες ουσίες και σε κλινικό επίπεδο υπάρχει αξιοσηµείωτη συννοσηρότητα των αγχωδών διαταραχών µε τις διαταραχές συνδεόµενες µε

Διαβάστε περισσότερα

Ενσωματωμένες υπηρεσίες Συμπεριφορικής Υγείας στις δομές υγείας. Β Μέρος

Ενσωματωμένες υπηρεσίες Συμπεριφορικής Υγείας στις δομές υγείας. Β Μέρος Ενσωματωμένες υπηρεσίες Συμπεριφορικής Υγείας στις δομές υγείας Β Μέρος Κατάθλιψη Αξιολόγηση Χρήση ψυχομετρικών εργαλείων Ερωτήσειςγια: Συναίσθημα Ύπνο Ενδιαφέροντα Ενοχή Ενέργεια Συγκέντρωση Όρεξη Ψυχοκοινωνική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ. ΟΚΑΝΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ Απολογισμός έργου Έτους 2011 Θεσσαλονίκη, 2012 Περιεχόμενα ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΠΡΟΑΓΩΓΗΣ ΑΥΤΟΒΟΗΘΕΙΑΣ... 5 Γενικές Πληροφορίες...

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ

ΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 6: Σχολές σκέψης στην ψυχολογία: IV Θεματική Ενότητα 6 Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις κλινικές καταβολές της ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο

Ο καθημερινός άνθρωπος ως «ψυχολόγος» της προσωπικότητάς του - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχο Έ να πολύ μεγάλο ποσοστό ανθρώπων που αντιμετωπίζουν έντονο άγχος, δυσθυμία, «κατάθλιψη» έχει την «τάση» να αποδίδει λανθασμένα τις ψυχικές αυτές καταστάσεις, σε έναν «προβληματικό εαυτό του», (μία δυστυχώς

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΘΕΡΑΠΕΙΕΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Κωνσταντίνος Ασημακόπουλος Απαρτιωμένη Διδασκαλία 4 πραγματικότητες στη σύγχρονη Ψυχιατρική Η μείωση 40% των νοσηλευομένων σε άσυλα τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους

Εφηβεία και Πρότυπα. 2)Τη στάση του απέναντι στους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους Εφηβεία και Πρότυπα Τι σημαίνει εφηβεία; Η εφηβεία είναι η περίοδος της ζωής του ανθρώπου που αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Είναι μια εξελικτική φάση που κατά τη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ. Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ Φιλία Ίσαρη Επίκουρη Καθηγήτρια Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΣΥΝ-ΒΟΥΛΕΥΟΜΑΙ=συνεξετάζω με κάποιον το πρόβλημα του και

Διαβάστε περισσότερα

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική

Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Oδηγός Σπουδών ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ 2016-17 Εκπαίδευση στην Υπαρξιακή προσέγγιση στην Ψυχοθεραπεία και την Συμβουλευτική Επωνυμία και Βασική Περιγραφή Εκπαιδευτικού

Διαβάστε περισσότερα

Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης

Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης Πτυχιακή Εργασία: «Η Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα» Επιμέλεια Εργασίας: Ταταρίδης Μιχάλης Τουμπουλίδης Ιωάννης Η παρούσα εργασία αποτελεί την Πτυχιακή Εργασία και πραγματοποιήθηκε στα πλαίσια της

Διαβάστε περισσότερα

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά

Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας. Άννα Κουκά Η ανάπτυξη της Εποικοδομητικής Πρότασης για τη διδασκαλία και τη μάθηση του μαθήματος της Χημείας Άννα Κουκά Μοντέλα για τη διδασκαλία της Χημείας Εποικοδομητική πρόταση για τη διδασκαλία «Παραδοσιακή»

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ MANAGEMENT ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ. Ορισμοί Ορισμοί Ηγεσία είναι η διαδικασία με την οποία ένα άτομο επηρεάζει άλλα άτομα για την επίτευξη επιθυμητών στόχων. Σε μια επιχείρηση, η διαδικασία της ηγεσίας υλοποιείται από ένα στέλεχος που κατευθύνει

Διαβάστε περισσότερα

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση,

Στον χρόνιο αλκοολισμό, παρουσιάζονται διαταραχές ποικίλου βαθμού του νευρικού συστήματος (τρεμούλιασμα, πολυνευρίτιδα, διανοητική σύγχυση, Αλκοολισμός ΟΡΙΣΜΟΣ Ο όρος αναφέρεται για πρώτη φορά από έναν Ολλανδό γιατρό στα τέλη της δεκαετίας του 1840, ενώ αναλύθηκε σε νόσο το 1972 από το γιατρό John Coakley Lettson. Αλκοολισμός σημαίνει δηλητηρίαση

Διαβάστε περισσότερα

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου.

1. Άδειας Ασκήσεως του Επαγγέλματος του Ψυχολόγου. Η σοφία, η κατανόηση, η συμπόνια, και η ολοκληρωμένη προσωπικότητα είναι σίγουρα σημαντικές παράμετροι και χαρακτηριστικά που θα ήθελες να έχει ο ψυχοθεραπευτής σου, αλλά δεν είναι επαρκή κριτήρια στα

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες Προστασίας και Κινδύνου

Παράγοντες Προστασίας και Κινδύνου Η ψυχική ζωή του παιδιού οικοδομείται μέσα από μια σχέση αλληλεπίδρασης με τους σημαντικούς Άλλους, τη μητέρα και τον πατέρα αρχικά και το ευρύτερο περιβάλλον στη συνέχεια. Μέσα από αυτήν τη συναισθηματική

Διαβάστε περισσότερα

Το φαρμακείο στην εποχή του internet. Παπαδόπουλος Γιάννης Φαρμακοποιός Οικονομολόγος Υγείας

Το φαρμακείο στην εποχή του internet. Παπαδόπουλος Γιάννης Φαρμακοποιός Οικονομολόγος Υγείας Το φαρμακείο στην εποχή του internet Παπαδόπουλος Γιάννης Φαρμακοποιός Οικονομολόγος Υγείας Χαρακτηριστικά της εποχής μας Χαρακτηριστικά της εποχής μας είναι: η ραγδαία ανάπτυξη της τεχνολογίας η ευρεία

Διαβάστε περισσότερα

«Διαχείριση συναισθημάτων. Αναστοχασμός των εκπαιδευτικών επί των πρακτικών για την προώθηση της εκπαίδευσης των μαθητών στη συναισθηματική ζωή».

«Διαχείριση συναισθημάτων. Αναστοχασμός των εκπαιδευτικών επί των πρακτικών για την προώθηση της εκπαίδευσης των μαθητών στη συναισθηματική ζωή». Με μεγάλη επιτυχία ολοκληρώθηκε στο χώρο του σχολείου μας το βασικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα πρόληψης του ΚΕΘΕΑ που αφορά στην καλλιέργεια δεξιοτήτων για παιδιά του Δημοτικού. Το πρόγραμμα ήταν 4ήμερο και

Διαβάστε περισσότερα

ψυχικής νόσου Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών 2010

ψυχικής νόσου Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών 2010 H ποιότητα ζωής στον αντίποδα της ψυχικής νόσου Εθνικό Ίδρυµα Ερευνών 16-2-2010 2010 Μ. Τζινιέρη Κοκκώση, Ph.D Επικ. Καθηγήτρια Κλινικής Ψυχολογίας Α Ψυχιατρική Κλινική Πανεπιστηµίου Αθηνών-Αιγινήτειο

Διαβάστε περισσότερα

25/6/2015. Ποιο το κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης για τα στελέχη πρόληψης;

25/6/2015. Ποιο το κατάλληλο πρόγραμμα εκπαίδευσης για τα στελέχη πρόληψης; ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΣΤΕΛΕΧΩΝ ΠΡΟΛΗΨΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΥΓΕΙΑΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑ Ή ΠΡΟΚΛΗΣΗ; Άννα Τσιμπουκλή, PhD Υπεύθυνη Τομέα Εκπαίδευσης ΚΕ.Θ.Ε.Α. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ Η αποτελεσματικότητα των προγραμμάτων πρόληψης όπως

Διαβάστε περισσότερα

Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο;

Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο; Αντιµετωπίζω πρόβληµα χρήσης /εξάρτησης και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο; Εξωτερικές οµές Εφήβων και Οικογένειας Τα εξωτερικά Προγράµµατα Εφήβων Νεαρών

Διαβάστε περισσότερα

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου

Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Αποκατάσταση Καρδιοπαθούς Ασθενούς Ο ρόλος του Ψυχιάτρου Πανταζής Α. Ιορδανίδης Διδάκτωρ Ψυχιατρικής Α.Π.Θ Καθηγητής Ψυχολογίας & Διατροφής, ΑΤΕΙ Ιορδανίδης,, 10/3/11 1 ρ.πανταζής Ιορδανίδης, 10/3/11 2

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην πρόληψη και καταπολέµηση του αλκοολισµού στην εφηβεία

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην πρόληψη και καταπολέµηση του αλκοολισµού στην εφηβεία Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην πρόληψη και καταπολέµηση του αλκοολισµού στην εφηβεία Αικατερίνη Φλώρου Εκπαιδευτικός Νοµικός Σύµβουλος ΣΕΠ ΓΕΛ Αναβύσσου Το σχολείο βασικός φορέας κοινωνικοποίησης Οι σύγχρονες

Διαβάστε περισσότερα

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις

14 Δυσκολίες μάθησης για την ανάπτυξη των παιδιών, αλλά και της εκπαιδευτικής πραγματικότητας. Έχουν προταθεί διάφορες θεωρίες και αιτιολογίες για τις ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οι δυσκολίες μάθησης των παιδιών συνεχίζουν να απασχολούν όλους όσοι ασχολούνται με την ανάπτυξη των παιδιών και με την εκπαίδευση. Τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι, μέσα στην τάξη τους, βρίσκονται

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχοθεραπεία και θέματα σεξουαλικής ταυτότητας. Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D., Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια (ECP)

Ψυχοθεραπεία και θέματα σεξουαλικής ταυτότητας. Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D., Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) Ψυχοθεραπεία και θέματα σεξουαλικής ταυτότητας Τσαμπίκα Μπαφίτη, M.Sc., Ph.D., Κλινική Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπεύτρια (ECP) ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ Οι βασικές κατηγορίες θεωριών για την ομοφυλοφιλία Φυσιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

Υπεύθυνη Επιστημονικού Πεδίου Χρυσή Χατζηχρήστου

Υπεύθυνη Επιστημονικού Πεδίου Χρυσή Χατζηχρήστου «ΝΕΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (Σχολείο 21 ου αιώνα) Νέο Πρόγραμμα Σπουδών, Οριζόντια Πράξη» MIS: 295450 Υποέργο 1: «Εκπόνηση Προγραμμάτων Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και οδηγών για τον εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΜΈΡΟΣ I ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Μορφές, Μοντέλα, Ατομικοί, Ψυχοκοινωνικοί, Σχολικοί, Οικογενειακοί παράγοντες

ΜΈΡΟΣ I ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ Μορφές, Μοντέλα, Ατομικοί, Ψυχοκοινωνικοί, Σχολικοί, Οικογενειακοί παράγοντες ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΌΛΟΓΟΣ... 15 ΕΙΣΑΓΩΓΉ Βασικές παραδοχές, δεδομένα και προβληματισμοί σε σχέση με τις συμπεριφορικές και συναισθηματικές δυσκολίες/διαταραχές στην παιδική ηλικία... 17 Παιδιά με διάφορες μορφές

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός Υπηρεσιών Θεραπείας για τις Παράνοµες Ουσίες, το Αλκοόλ και την παθολογική ενασχόληση µε τυχερά παιχνίδια

Οδηγός Υπηρεσιών Θεραπείας για τις Παράνοµες Ουσίες, το Αλκοόλ και την παθολογική ενασχόληση µε τυχερά παιχνίδια Ο ΗΓΟΣ ΥΠΕΡΕΣΙΩΝ ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Οδηγός Υπηρεσιών Θεραπείας για τις Παράνοµες Ουσίες, το Αλκοόλ και την παθολογική ενασχόληση µε τυχερά παιχνίδια οµές Εφήβων & Οικογένειας οµές Αποτοξίνωσης οµές Απεξάρτησης

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο. Εφηβεία (4596)

Κείμενο. Εφηβεία (4596) Κείμενο Εφηβεία (4596) Η εφηβεία αποτελεί μία μεταβατική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, η οποία αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση. Κατά τη διάρκειά της, συντελούνται βιολογικές,

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ

ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΧΡΗΣΗ ΕΞΑΡΤΗΣΗ Αντιμετωπίζω πρόβλημα χρήση /εξάρτηση και θα ήθελα να ζητήσω βοήθεια για θεραπεία. Ποιες επιλογές έχω για θεραπεία στην Κύπρο; Εξωτερικές Δομές Εφήβων και Οικογένειας Τα εξωτερικά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1

Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 Σημειώσεις Κοινωνιολογίας Κεφάλαιο 1 1 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΟΛΟΓΙΑ Γέννηση της κοινωνιολογίας Εφαρμογή της κοινωνιολογικής φαντασίας Θεμελιωτές της κοινωνιολογίας (Κοντ, Μαρξ, Ντυρκέμ, Βέμπερ) Κοινωνιολογικές

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ

ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ (ΠΕΣΥΠ) ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΠΕΔΙΑ ΕΚΠΟΝΗΣΗΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΠΕΣΥΠ ΜΑΘΗΜΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η χρήση ναρκωτικών έχει τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, ωστόσο ο εθισμός στα ναρκωτικά είναι πάθηση που μπορεί να θεραπευτεί.

Η χρήση ναρκωτικών έχει τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, ωστόσο ο εθισμός στα ναρκωτικά είναι πάθηση που μπορεί να θεραπευτεί. 1 Η χρήση ναρκωτικών έχει τεράστιες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις, ωστόσο ο εθισμός στα ναρκωτικά είναι πάθηση που μπορεί να θεραπευτεί. Η θεραπεία απεξάρτησης μπορεί να προσφέρει τα μέγιστα στο

Διαβάστε περισσότερα

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά

Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Απόσπασμα από το βιβλίο «Πως να ζήσετε 150 χρόνια» του Dr. Δημήτρη Τσουκαλά Κεφάλαιο 1 - Το μυστικό της ιατρικής Σε κάθε θέμα ή επιστήμη υπάρχει πάντα ένα δεδομένο που είναι σημαντικότερο σε σύγκριση με

Διαβάστε περισσότερα

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS

Στυλιανός Βγαγκές - Βάλια Καλογρίδη. «Καθολικός Σχεδιασμός και Ανάπτυξη Προσβάσιμου Ψηφιακού Εκπαιδευτικού Υλικού» -Οριζόντια Πράξη με MIS Εκπαιδευτικό υλικό βιωματικών δραστηριοτήτων και Θεατρικού Παιχνιδιού για την ευαισθητοποίηση μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων καθώς και για την καλλιέργεια ενταξιακής κουλτούρας στα σχολικά πλαίσια Στυλιανός

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr

Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Ελληνικό Παιδικό Μουσείο Κυδαθηναίων 14, 105 58 Αθήνα Τηλ.: 2103312995, Fax: 2103241919 E-Mail: info@hcm.gr, www.hcm.gr Το έργο υλοποιείται με δωρεά από το Σύντομη περιγραφή Το Ελληνικό Παιδικό Μουσείο

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΑΤΙ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ & O ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΕΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ;

ΓΙΑΤΙ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ & O ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΕ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΕΙ ΚΑΘΟΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΔΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ; Συμπόσιο για την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αθήνα 15/16 Απριλίου 2011-04-28 Τριανταφύλλου Ελένη Υπεύθυνη Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Β/θμιας Ν. Χαλκιδικής ΓΙΑΤΙ Η ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ & O ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

European Federation of Psychological Associations (EFPA)

European Federation of Psychological Associations (EFPA) European Federation of Psychological Associations (EFPA) Εκπαιδευτικά Κριτήρια για τους ψυχολόγους που ειδικεύονται στην Ψυχοθεραπεία 24/3/2003 http://www.efpa.be/documentsonprofissues/docmain.htm Εκπαιδευτικά

Διαβάστε περισσότερα

Η ψυχιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα του 21 ου αιώνα

Η ψυχιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα του 21 ου αιώνα Η ψυχιατρική περίθαλψη στην Ελλάδα του 21 ου αιώνα Μ. Μαδιανός Κέντρο Κοινοτικής Ψυχικής Υγιεινής Ζωγράφου, Πανεπιστήµιο Αθηνών Ψυχιατρική 2002, 13:297-300 Η Ελλάδα, τρία έτη µετά την ένταξή της από το

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Ενότητα: Μέθοδος Project Διδάσκων: Κατσαρού Ελένη ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση Συνθετικής Ψυχοθεραπείας

Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση Συνθετικής Ψυχοθεραπείας Μεταπτυχιακή Εκπαίδευση Συνθετικής Ψυχοθεραπείας Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΦΟΡΕΑΣ Το Κέντρο Δια Βίου Μάθησης 1 ATHENS SYNTHESIS προσφέρει σε βάθος εκπαίδευση στη συμβουλευτική και ψυχοθεραπεία βασισμένη στην ανθρωπιστική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ ΕΘΕΛΟΝΤΙΚΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ Αναστασοπούλου Γιώτα Λεπιδά Αναστασία Γούργου Εριφύλη Μαυροπούλου Μαρία ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο εθελοντισμός σήμερα αποτελείται από έναν κόσμο ολόκληρο,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Το Κέντρο Πρόληψης «ΦΑΕΘΩΝ» των δήµων Ιλίου, Πετρούπολης, Καµατερού, Αγίων Αναργύρων σε συνεργασία µε τον Οργανισµό κατά των Ναρκωτικών,

ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. Το Κέντρο Πρόληψης «ΦΑΕΘΩΝ» των δήµων Ιλίου, Πετρούπολης, Καµατερού, Αγίων Αναργύρων σε συνεργασία µε τον Οργανισµό κατά των Ναρκωτικών, ΙΛΙΟΝ,16/09/2009 ΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Το Κέντρο Πρόληψης «ΦΑΕΘΩΝ» των δήµων Ιλίου, Πετρούπολης, Καµατερού, Αγίων Αναργύρων σε συνεργασία µε τον Οργανισµό κατά των Ναρκωτικών, ΟΚΑΝΑ, συνεχίζει τις δράσεις στη τοπική

Διαβάστε περισσότερα