Eλλειμματικής Προσοχής Yπερκινητικ τητας και Mαθησιακές Δυσκολίες
|
|
- Τελεσφόρος Φωτόπουλος
- 8 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 H Προσχολική Περίοδος: Διαταραχή Eλλειμματικής Προσοχής Yπερκινητικ τητας και Mαθησιακές Δυσκολίες π ƒ ªª º πoà È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfi- ÙËÙ OÚÈÛÌfi Î È X Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÓÓÔÛËÚfiÙËÙ ÓÔ ÚÔ Ï Ì Ù ÍÂÏÈÎÙÈÎ ÔÚ ÈÙÈÔÏÔÁ O YappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfi ÚÔÚÌËÙÈÎfi T appleô ÂÚÈÂÎÙÈÎfi MÔÓÙ ÏÔ O T appleô ŒÏÏÂÈ Ë ÚÔÛÔ Ú Ì ÛË ª ıëûè Î ÛÎÔÏ Â OÚÈÛÌfi Î È X Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ ÓÔ ÚÔ Ï Ì Ù : ÏÏ ÌÌ Ù ÛÙÈ KÔÈÓˆÓÈÎ ÂÍÈfiÙËÙÂ Ó ÁÓˆÛÙÈÎ ÛÎÔÏ Â Ú Ì ÛË XÚ ÛË ÙË T ÓÔÏÔÁ πως μ λις είδαμε στο Kεφάλαιο 5, η πρωτοβουλία μπορεί να λοξοδρομήσει κατά τη νηπιακή ηλικία, να γίνει υπέρμετρη και να οδηγήσει στην εναντιωματική διαταραχή. Ωστ σο, η πρωτοβουλία εμπεριέχει χι μ νο την εμπιστοσ νη στον εαυτ και την αυτονομία, αλλά επίσης και την περιέργεια και την εξερε νηση. πως μας δίδαξε ο Piaget, ακ μη και τα βρέφη επιλ ουν προβλήματα και έμμεσα αναρωτιο νται «τι είναι αυτ ;» και «πώς δουλε ει αυτ ;», ώσπου, απ το τέλος του πρώτου χρ νου, να αρχίσουν να πειραματίζονται ενεργά με το φυσικ και κοινωνικ τους περιβάλλον. Με παρ μοιο τρ πο, τα νήπια έχουν μια εξαιρετική ικαν τητα να εστιάζουν την προσοχή τους αποκλειστικά σε έργα που σχετίζονται με την εξερε νηση. Στη συνέχεια, το σχολείο προσθέτει το στοιχείο του καθήκοντος στην εγγενή περιέργεια, η οποία με τη σειρά της μετασχηματίζεται στο έργο της μάθησης συγκεκριμένων γνωστικών αντικειμένων (βλ. Κεφάλαιο 2). Ωστ σο, αυτή η ικαν τητα συγκέντρωσης στο έργο κατά τη νηπιακή και προσχολική ηλικία μπορεί να περιοριστεί σημαντικά απ την υπερκινητικ τητα και τα ελλείμματα στην προσοχή, τα οποία εμποδίζουν τα παιδιά να διατη- 253
2 H Προσχολική Περίοδος ρήσουν τη συγκέντρωση της προσοχής τους σε συγκεκριμένα έργα (βλ. Taylor, 1995, για μια γενική συζήτηση της ανάπτυξης της προσοχής και των δυσλειτουργιών της). ταν αρχίζει η σχολική φοίτηση, μια διαφορετική παρέκκλιση μπορεί να κάνει την εμφάνισή της σε έξυπνα και κινητοποιημένα παιδιά: η ανικαν τητα επίτευξης εν ς κατάλληλου επιπέδου σε ένα ή περισσ τερα σχολικά μαθήματα, πως η ανάγνωση ή η αριθμητική. Αυτή η παρέκκλιση ονομάζεται μαθησιακή δυσκολία (ΜΔ). Σ αυτ το κεφάλαιο, θα συζητήσουμε κατ αρχάς τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικ τητας και στη συνέχεια θα εξετάσουμε τις μαθησιακές δυσκολίες και τις συνέπειές τους. È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ OÚÈÛÌfi Î È X Ú ÎÙËÚÈÛÙÈÎ OÚÈÛÌfi Θα ξεκινήσουμε παρουσιάζοντας και συζητώντας τα κριτήρια του DSM-IV για τη διαταραχή ελλειμματικής προσοχής υπερκινητικ τητας (ΔΕΠ-Υ), επειδή αυτά αντανακλο ν την ταραγμένη ιστορία του εγχειρήματος να οριστεί αυτή η μορφή ψυχοπαθολογίας (βλ. Πίνακα 6.1) Αξίζει να επισημανθεί τι υπάρχουν τρεις κ ριοι τ ποι της ΔΕΠ-Υ: ο πρώτος σχετίζεται με την έλλειψη προσοχής, ο δε τερος με την υπερκινητικ τητα παρορμητικ τητα και ο τρίτος με ένα συνδυασμ των δ ο. Τα παιδιά που εντάσσονται στον τ πο της έλλειψης προσοχής αδυνατο ν να διατηρήσουν τη συγκέντρωση της προσοχής τους σ ένα κατάλληλο για την ηλικία τους επίπεδο. Οι γονείς και οι δάσκαλοι συνήθως παραπονιο νται τι τα παιδιά δεν μπορο ν να συγκεντρωθο ν, τι η προσοχή τους διασπάται ε κολα, τι ξεκινο ν τη μία δραστηρι τητα μετά την άλλη και τι τείνουν να ξεχνο ν και να ονειροπολο ν. ταν τα παιδιά παρουσιάζουν υπερκινητικ τητα, βρίσκονται συνέχεια «σε κίνηση», σαν να είναι «κουρδισμένα». Αυτή η τάση για συνεχή δραστηρι τητα μπορεί να εκδηλώνεται με σκαρφάλωμα ή άσκοπο τρέξιμο, με υπερβολική ομιλητικ τητα ή με το να σηκώνονται συνέχεια και με ακατάλληλο τρ πο απ τη θέση τους κατά τη διάρκεια του μαθήματος. Η παρορμητικ τητα είναι το να δρα κανείς χωρίς να σκέφτεται. Τα παιδιά μπορεί να δίνουν βεβιασμένες απαντήσεις χωρίς να πάρουν το χρ νο τους για να σκεφτο ν τη λ ση εν ς προβλήματος, μπορεί να διακ πτουν ή να παρεμβαίνουν σε συζητήσεις και παιγνίδια, ή μπορεί να μην έχουν υπομονή να περιμένουν τη σειρά τους. λα τα συμπεριφορικά κριτήρια διαβαθμίζονται ανάλογα με τις κατάλληλες συμπεριφορές για κάθε ηλικία, αφο πολλές απ τις παραπάνω συμπεριφορές απαντώνται σε παιδιά μικρ τερης ηλικίας με φυσιολογική ανάπτυξη (βλ. Barkley, 1996, για μια λεπτομερή παρουσίαση της ΔΕΠ-Υ. Για μια πιο σ ντομη περίληψη της διαταραχής, βλ. Cantwell, 1996).
3 6. H Προσχολική Περίοδος 255 Παλαι τερα οι διαγνώσεις στηρίζονταν στην πιο προφανή εκδήλωση της διαταραχής, την υπερκινητικ τητα. Για παράδειγμα, το DSM-II (American Psychiatric Association, 1968) ον μαζε τη διαταραχή «υπερκινητικές αντιδράσεις της παιδικής ηλικίας», και ριζε ως χαρακτηριστικά της την υπερκινητικ τητα, τη διάσπαση της προσοχής, την ανησυχία και το μικρ χρ νο συγκέντρωσης της προσοχής. Κατοπινή έρευνα, και ειδικά η έρευνα της Virginia Douglas, υπέδειξε τι το κ ριο έλλειμμα αφορά στην προσοχή και χι στην κινητική δραστηρι τητα (βλ. Douglas, 1983, για μια συζήτηση της έρευνάς της). Αυτή η έρευνα οδήγησε στη διατ πωση της κ ριας διάγνωσης της διαταραχής ελλειμματικής προσοχής στο DSM-III (American Psychiatric Association, 1980), η οποία μπορεί να περιλαμβάνει ή να μην περιλαμβάνει την υπερκινητικ τητα. Πιο πρ σφατες μελέτες αμφισβήτησαν τον κεντρικ ρ λο της ελλειμματικής προσοχής, ενώ παράλληλα έδειξαν τι η υπερκινητικ τητα και η παρορμητικ τητα είναι τ σο στενά συσχετιζ μενες που θα πρέπει να συνδυαστο ν σε μια ενιαία κατηγορία. Έτσι προέκυψε η τριμερής διάγνωση στο DSM-IV, ΔΕΠ-Υ Τ που Έλλειψης Προσοχής, ΔΕΠ-Υ Τ που Υπερκινητικ τητας Παρορμητικ τητας και ΔΕΠ-Υ Συνδυασμένου Τ που, που περιλαμβάνει και τις δ ο μορφές συμπεριφοράς. Τρία άλλα χαρακτηριστικά της ταξιν μησης του DSM χρήζουν προσοχής: (1) οι συγκεκριμένοι χρ νοι που ορίζουν την ηλικία έναρξης, (2) η διάρκεια των συμπτωμάτων και (3) η σημασία του πλαισίου. Ηλικία έναρξης Η ηλικία έναρξης των συμπτωμάτων ορίζεται στο DSM-IV πριν απ τα 7 χρ νια. Ωστ σο, η εξέταση εν ς κλινικο δείγματος 380 ατ μων 4 έως 17 ετών έδειξε τι τα παιδιά που πληρο ν αυτ το κριτήριο ανήκουν κυρίως στον υπερκινητικ -παρορμητικ τ πο. Η εξέταση βρήκε τι 43% των παιδιών που ανήκουν στον τ πο έλλειψης προσοχής και 18% των παιδιών που ανήκουν στο συνδυασμένο τ πο εμφάνισαν συμπτώματα μετά την ηλικία των 7 ετών. Έτσι τα κριτήρια του DSM-IV μειώνουν την ακρίβεια του προσδιορισμο αυτών των δ ο υποομάδων (βλ. Applegate et al., 1997). Αξίζει επίσης να επισημανθεί τι η περίοδος έναρξης επηρεάζει τον τρ πο εκδήλωσης της ψυχοπαθολογίας, αν και δε γνωρίζουμε γιατί συμβαίνει αυτ. Διάρκεια των συμπτωμάτων σον αφορά στη διάρκεια των συμπτωμάτων, υπάρχουν στοιχεία που υποδεικν ουν τι η περίοδος των 6 μηνών που ορίζεται απ το DSM-IV είναι υπερβολικά σ ντομη, ειδικά για τα παιδιά προσχολικής ηλικίας. Μελέτες δείχνουν τι μία περίοδος 12 μηνών είναι πιο κατάλληλη για τη διάρκεια των συμπτωμάτων στα παιδιά προσχολικής ηλικίας (βλ. Barkley, 1996). Πλαίσιο Τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ μπορεί να εμφανίζονται μ νο σε ένα
4 H Προσχολική Περίοδος πλαίσιο, πως το σχολείο ή το σπίτι, ή να εκτείνονται σε λα τα πλαίσια. Για παράδειγμα, ένας κλινικ ς παιδοψυχολ γος, αφο διαβάσει την έκθεση παραπομπής εν ς υπερκινητικο παιδιο, μπορεί να ετοιμάζεται να αντιμετωπίσει το «τέρας» που περιγράφει η μητέρα του και αντ αυτο να δει ένα παιδί που είναι πρ τυπο συνεργατικ τητας στο πλαίσιο της εξέτασης. π 6.1 ÚÈÙ ÚÈ ÙÔ DSM-IV ÁÈ ÙË È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ. Ù (1)  Ù (2): (1) ŒÏÏÂÈ Ë appleúôûô : ŒÍÈ ( appleâúèûûfiùâú ) applefi Ù apple Ú Î Ùˆ Û ÌappleÙÒÌ Ù ÏÏÂÈ Ë appleúôûô Ô Ó ÂappleÈÌ ÓÂÈ ÁÈ ÙÔ Ï ÈÛÙÔÓ 6 Ì Ó Û ıìfi ÛappleÚÔÛ ÚÌÔÛÙÈÎfi Î È Î Ù ÏÏËÏÔ ÁÈ ÙÔ ÂÍÂÏÈÎÙÈÎfi Âapple appleâ Ô: Ó ÂÓ Î Ù Ê ÚÓÂÈ Ó ÂappleÈÎÂÓÙÚˆı Û ÏÂappleÙÔÌ ÚÂÈ ΠÓÂÈ Ï ıë appleúôûâí ÛÙÈ Û ÔÏÈÎ ÂÚÁ Û Â, ÛÙË Ô ÏÂÈ Û ÏÏÂ Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Ó ÛÎÔÏ ÂÙ È Ó È ÙËÚ ÛÂÈ ÙË Û ÁÎ ÓÙÚˆÛË ÙË appleúôûô ÙÔ Û ÚÁ Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ apple ÈÁÓÈ ÈÔ Ó Ê ÓÂÙ È Ó ÌËÓ ÎÔ ÂÈ, fiù Ó Î appleôèô ÙÔ ÌÈÏ Ó ÂÓ ÎÔÏÔ ıâ Ô ËÁ  ÌÂ Û Ó appleâè Î È ÂÓ Î Ù Ê ÚÓÂÈ Ó Ù Ê ÚÂÈ Û apple Ú ÙÈ Û ÔÏÈÎ ÂÚÁ Û Â Î È Ù Î ı ÎÔÓÙ ÛÙÔ Ûapple ÙÈ ÛÙË Ô ÏÂÈ (fi È ÂÍ ÈÙ ÂÓ ÓÙÈˆÌ - ÙÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ appleôù ÛÙËÓ Î Ù ÓfiËÛË ÙˆÓ Ô ËÁÈÒÓ) Ó ÛÎÔÏ ÂÙ È Ó ÔÚÁ ÓÒÛÂÈ ÚÁ Î È Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Ó appleôêâ ÁÂÈ, ÓÙÈapple ıâ Â Ó È appleúfiı ÌÔ Ó ÂÌappleÏ Î Û ÚÁ appleô apple ÈÙÔ Ó ÓÔËÙÈÎ appleúôûapple ıâè (fiappleˆ ÙÈ Û ÔÏÈÎ ÂÚÁ Û Â ) Ó ÓÂÈ appleú ÁÌ Ù appleô Â Ó È apple Ú ÙËÙ ÁÈ ÚÁ Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ (apple.. apple ÈÁÓ - È, Ô ËÁ  ÁÈ Û ÔÏÈÎ ÂÚÁ Û Â, ÌÔÏ È, È Ï ÂÚÁ Ï ) Ó appleôûapple Ù È Â ÎÔÏ applefi Â͈ÙÂÚÈÎÔ ÂÚÂıÈÛÌÔ Ó ÍÂ Ó ÙÈ Î ıëìâúèó Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙ (2) ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ : ŒÍÈ ( appleâúèûûfiùâú ) applefi Ù apple Ú Î Ùˆ Û - ÌappleÙÒÌ Ù appleâúîèóëùèîfiùëù apple ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ Ô Ó ÂappleÈÌ ÓÂÈ ÁÈ ÙÔ Ï ÈÛÙÔÓ 6 Ì - Ó Û ıìfi ÛappleÚÔÛ ÚÌÔÛÙÈÎfi Î È Î Ù ÏÏËÏÔ ÁÈ ÙÔ ÂÍÂÏÈÎÙÈÎfi Âapple appleâ Ô. ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ Ó ÎÔ Ó Ó ÚÈÎ Ù ÚÈ Î È Ù applefi È ÙÔ ÛÙÚÈÊÔÁ Ú ÂÈ ÛÙË ı ÛË ÙÔ Ó ÛËÎÒÓÂÙ È applefi ÙË ı ÛË ÙÔ Î Ù ÙË È ÚÎÂÈ ÙÔ Ì ı Ì ÙÔ Û ÏÏ Π٠- ÛÙ ÛÂÈ, fiappleô Ó Ì ÓÂÙ È Ó apple Ú Ì ÓÂÈ Î ıèûùfi Ó ÛÙÚÈÊÔÁ ÚÓ ÛÎ ÚÊ ÏÒÓÂÈ appleâú ÔÏÈÎ Û Π٠ÛÙ ÛÂÈ fiappleô Ùfi Â Ó È Ó ÚÌÔÛÙÔ (ÛÙÔ ÂÊ Ô Î È ÙÔ ÂÓ ÏÈΠÙfi ÌappleÔÚÂ Ó appleâúèôú ÂÙ È Û appleôîâè- ÌÂÓÈÎfi ÛıËÌ ÓËÛ ) Ó ÛÎÔÏ ÂÙ È Ó apple ÍÂÈ Ó ÂÌappleÏ Î Û ÁˆÁÈÎ Ú ÛÙËÚÈfiÙËÙÂ Û μú ÛÎÂÙ È Û Ó «Û ΠÓËÛË» Î È Û Ó ÂÓÂÚÁÂ Û Ó Ó Â Ó È «ÎÔ Ú ÈÛÌ ÓÔ» Ó ÌÈÏ appleâú ÔÏÈÎ ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ Ó ÓÂÈ Â È ÛÌ Ó apple ÓÙ ÛÂÈ, appleúèó ÎfiÌË ÔÏÔÎÏËÚˆıÂ Ë ÂÚÒÙËÛË Ó ÛÎÔÏ ÂÙ È Ó appleâúèì ÓÂÈ ÙË ÛÂÈÚ ÙÔ Ó È ÎfiappleÙÂÈ ÙÔ ÏÏÔ (apple.. apple ÚÂÌ ÓÂÈ ÛÂ Û ËÙ ÛÂÈ Û apple ÈÁÓ È )
5 6. H Προσχολική Περίοδος 257 μ. appleôè applefi Ù Û ÌappleÙÒÌ Ù appleâúîèóëùèîfiùëù apple ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ ÏÏÂÈ Ë appleúô- ÛÔ appleô appleúôî ÏÔ Ó ÎappleÙˆÛË ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfiÙËÙ Û Ó apple ÚfiÓÙ appleúèó applefi ÙËÓ ËÏÈ- Î ÙˆÓ 7 ÂÙÒÓ. appleôèô ıìfi ÎappleÙˆÛË ÙË ÏÂÈÙÔ ÚÁÈÎfiÙËÙ ÂÍ ÈÙ ÙˆÓ Û ÌappleÙˆÌ ÙˆÓ Â Ó È apple - ÚÒÓ ÛÂ Ó appleâúèûûfiùâú appleï ÛÈ (apple.. ÛÙÔ Û ÔÏÂ Ô ÙË Ô ÏÂÈ Î È ÛÙÔ Ûapple ÙÈ) ˆ ÈÎfi appleô Û ÂÙ È ÛÙÔÓ Ù appleô: È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ / ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ, Ó ÛÌ ÓÔ Δ appleô : Ó appleïëúô ÓÙ È Î È Ù ÎÚÈÙ ÚÈ 1 Î È Ù ÎÚÈÙ ÚÈ 2 Î Ù ÙÔ ÙÂÏÂ Ù Ô 6 Ì ÓÂ È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ / ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ, Ú ˆ Δ appleô ŒÏÏÂÈ Ë ÚÔ- ÛÔ : Ó appleïëúâ Ù È ÙÔ ÎÚÈÙ ÚÈÔ 1, ÏÏ fi È ÙÔ ÎÚÈÙ ÚÈÔ 2 Î Ù ÙÔ ÙÂÏÂ Ù Ô 6 Ì ÓÂ È Ù Ú ÏÏÂÈÌÌ ÙÈÎ ÚÔÛÔ / ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfiÙËÙ, Ú ˆ Δ appleô ÀappleÂÚÎÈÓËÙÈÎfi- ÙËÙ - ÚÔÚÌËÙÈÎfiÙËÙ : Ó appleïëúâ Ù È ÙÔ ÎÚÈÙ ÚÈÔ 2, ÏÏ fi È ÙÔ ÎÚÈÙ ÚÈÔ 1 Î Ù ÙÔ ÙÂÏÂ Ù Ô 6 Ì Ó : È ÁÓˆÛÙÈÎfi Î È Ù ÙÈÛÙÈÎfi Á ÂÈÚ ÈÔ ÙˆÓ æ ÈÎÒÓ È Ù Ú ÒÓ, Δ Ù ÚÙË ŒÎ ÔÛË, ÙfiappleÈÓ Â. appleèappleôï ÛÌfi Ο επιπολασμ ς της ΔΕΠ-Υ υπολογίζεται συχνά στο 3-5% του σχολικο πληθυσμο. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδεικν ουν τι μειώνεται με την ηλικία, ειδικά στα αγ ρια. Δεν είναι, ωστ σο, ξεκάθαρο κατά π σο πρ κειται για πραγματική μείωση ή για επίπλαστη μείωση, που οφείλεται στη φ ση του εργαλείου αξιολ γησης. Τα κριτήρια, παραδείγματος χάριν, ενδέχεται να μην είναι τ σο κατάλληλα για τους εφήβους σο είναι για τα παιδιά της μέσης παιδικής ηλικίας (βλ. Barkley, 1996). È Ê ÏÈÎ È ÊÔÚ Ο καθορισμ ς των διαφυλικών διαφορών περιπλέκεται απ τις στρεβλώσεις που οφείλονται στις παραπομπές. Αφο τα αγ ρια εμφανίζουν συχν τερα απ τα κορίτσια τα συνοδά προβλήματα της εναντιωματικ τητας και της διαταραγμένης συμπεριφοράς, είναι πιο πιθαν να παραπεμφθο ν για διάγνωση της ΔΕΠ-Υ. Παραδείγματος χάριν, η αναλογία αγοριών και κοριτσιών σ ένα κλινικ δείγμα είναι απ 6:1 έως 9:1 υπέρ των αγοριών, ενώ η αναλογία είναι αντίστοιχα 2:1 έως 3:1 σ ένα μη κλινικ δείγμα. Στη βιβλιογραφία, δεν φαίνεται να υπάρχει συμφωνία σχετικά με το κατά π σο η περαιτέρω επεξεργασία των κριτηρίων θα μπορο σε να εξουδετερώσει τις διαφυλικές διαφορές (βλ. Arnold, 1996, για μια λεπτομερή συζήτηση των ζητημάτων που σχετίζονται με τις διαφυλικές διαφορές).
6 H Προσχολική Περίοδος ÔÈÓˆÓÈÎÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ Î Ù ÛÙ ÛË Î È Ê Ï Δεν υπάρχουν ξεκάθαρες ενδείξεις τι είτε η κοινωνικοοικονομική κατάσταση είτε η φυλή επηρεάζουν τον επιπολασμ της ΔΕΠ-Υ. Κάποιες μελέτες βρίσκουν μεγαλ τερα ποσοστά της ΔΕΠ-Υ σε παιδιά χαμηλ τερης κοινωνικοοικονομικής κατάστασης και σε παιδιά αφρικανικής αμερικανικής καταγωγής. Αυτ, ωστ σο, μπορεί να οφείλεται στην α ξηση των συννοσηρών συνθηκών της επιθετικ τητας και των προβλημάτων της συμπεριφοράς στους πληθυσμο ς αυτο ς, παρά στην ίδια τη ΔΕΠ-Υ (βλ. Barkley, 1996). ÓÓÔÛËÚfiÙËÙ Η συννοσηρ τητα επηρεάζει πολλά απ τα κλινικώς σημαντικά χαρακτηριστικά της ΔΕΠ-Υ, πως επίσης και τη σ νδεσή τους με άλλες διαταραχές. Στη σ νοψη που ακολουθεί θα συνδυάσουμε τις μελέτες σχετικά με τη διαταραχή της συμπεριφοράς με τις μελέτες σχετικά με την επιθετικ τητα, αφο οι επιπτώσεις των δ ο είναι παρ μοιες. λες οι συγκρίσεις γίνονται με παιδιά που έχουν μ νο ΔΕΠ-Υ (η συννοσηρ τητα της ΔΕΠ-Υ και των μαθησιακών δυσκολιών δε θα συζητηθεί εδώ, αλλά θα εξεταστεί αργ τερα, στην εν τητα αυτο του κεφαλαίου που συζητά τις μαθησιακές δυσκολίες.) Η παρουσίασή μας ακολουθεί τους Jensen, Martin,& Cantwell (1997), εκτ ς απ σημεία που γίνεται αναφορά σε άλλη πηγή. ΔΕΠ-Υ + Διαταραχή της συμπεριφοράς Υπάρχει ισχυρή συσχέτιση μεταξ της ΔΕΠ-Υ και των διαταραχών διαταρακτικής συμπεριφοράς. Απ την ηλικία των 7 ετών 35-60% των παιδιών που παραπέμπονται με ΔΕΠ-Υ λαμβάνουν επίσης τη διάγνωση της εναντιωματικής-προκλητικής διαταραχής και 30-50% θα λάβουν και την επιπρ σθετη διάγνωση της διαταραχής της συμπεριφοράς κατά τη μέση παιδική ηλικία και την εφηβεία. Ο συνδυασμ ς ΔΕΠ-Υ και διαταραχής της συμπεριφοράς χαρακτηρίζεται απ μικρ τερη ηλικία έναρξης και απ υψηλ τερη αναλογία αγοριών-κοριτσιών σε σ γκριση με τη ΔΕΠ-Υ αυτή καθ εαυτήν. Γενικά, πρ κειται για περισσ τερο σοβαρά επίπεδα διαταραχής, που επηρεάζουν αρνητικά ένα μεγάλο ε ρος μεταβλητών στα ίδια τα παιδιά, στις σχέσεις τους με τους γονείς τους και στην επίδοσή τους στο σχολείο (βλ. Kuhne, Schachar, & Tannock, 1997). ΔΕΠ-Υ + Αγχώδης διαταραχή Η επικάλυψη μεταξ της ΔΕΠ-Υ και των αγχωδών διαταραχών χαρακτηρίζει 25-40% του κλινικο πληθυσμο. Η παρουσία μιας αγχώδους διαταραχής, σε αντίθεση με την παρουσία διαταραχής της συμπεριφοράς, τείνει να μετριάζει παρά να εντείνει το βαθμ της διαταραχής. Πιο συγκεκριμένα, στα παιδιά με συνδυασμ ΔΕΠ-Υ και αγχώδους διαταρα-
7 6. H Προσχολική Περίοδος 259 χής παρατηρείται μείωση της συμπεριφοράς εξωτερίκευσης γενικά και της παρορμητικ τητας ειδικ τερα. Αυτ, με τη σειρά του, συντελεί στην εκδήλωση λιγ τερο σοβαρών συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ. ΔΕΠ-Υ + Μαθησιακές δυσκολίες (ΜΔ) 19-26% των παιδιών με ΔΕΠ-Υ τείνουν να παρουσιάζουν και μαθησιακές δυσκολίες. Η σημασία της αναγνώρισης της συννοσηρ τητας Ο κίνδυνος της αποτυχίας να ληφθεί υπ ψη η συννοσηρ τητα είναι τι η ΔΕΠ-Υ θα θεωρηθεί υπε θυνη για διαταραχές που, στην ουσία, οφείλονται στη συννοσηρή ψυχοπαθολογία. Για παράδειγμα, οι Satterfield & Schnell (1997) βρήκαν τι ο κίνδυνος να εξελιχθο ν τα υπερκινητικά παιδιά σε νεαρο ς παραβάτες συνδε ταν με την παράλληλη παρουσία προβληματικής συμπεριφοράς κατά την παιδική ηλικία και σοβαρής αντικοινωνικής συμπεριφοράς κατά την εφηβεία. Η υπερκινητικ τητα απ μ νη της δεν αυξάνει την πιθαν τητα κατοπινής εγκληματικής συμπεριφοράς. ÓÔ ÚÔ Ï Ì Ù Οικογενειακές σχέσεις Το DSM-IV χαρακτηρίζει τη ΔΕΠ-Υ ως μια «διαταραχή διαταρακτικής συμπεριφοράς», επειδή τα συμπτώματά του η επιθετικ τητα, η εναντιωματικ τητα, η παρείσφρηση και η έλλειψη οργάνωσης διαταράσσουν το συνηθισμένο δο ναι-λαβείν της κοινωνικής αλληλεπίδρασης. πως είναι αναμεν μενο, τέτοιου είδους συμπτώματα έχουν αρνητικ αντίκτυπο στις οικογενειακές σχέσεις (η παρουσίασή μας ακολουθεί τον Barkley, 1996, εκτ ς απ σημεία που αναφέρεται άλλη πηγή). Οι μητέρες ανταποκρίνονται λιγ τερο στα παιδιά τους με ΔΕΠ-Υ και τα ενισχ ουν λιγ τερο, και είναι πιο αρνητικές και πιο κατευθυντικές, ταν απαντο ν σε αυτά. Ενώ τα παιδιά είναι κάπως λιγ τερο προβληματικά για τους πατέρες τους, παρατηρο νται επίσης αυξημένα επίπεδα σ γκρουσης μεταξ του πατέρα και του παιδιο. Υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδεικν ουν τι δεν είναι η ΔΕΠ-Υ αυτή καθ εαυτήν, αλλά η εναντιωματική προκλητική διαταραχή και η διαταραχή της συμπεριφοράς που τη συνοδε ουν, που συνδέονται με τις περισσ τερες διαπροσωπικές συγκρο σεις κατά την παιδική ηλικία και την εφηβεία. Το ίδιο μοτίβο συννοσηρ τητας συνδέεται με μεγαλ τερο ποσοστ γονεϊκής ψυχοπαθολογίας, συζυγικών συγκρο σεων και διαζυγίου συγκριτικά με την αποκλειστική παρουσία της ΔΕΠ-Υ (βλ. Anastopoulos et al., 1992). Το μ νιμο πρ βλημα με τις διαδράσεις αφορά την κατε θυνση της επίδρασης. Αποτελο ν οι αρνητικές γονεϊκές συμπεριφορές την αιτία των συμπτωμάτων της ΔΕΠ-Υ ή μήπως αποτελο ν αντίδραση σ αυτά τα συμπτώματα; Τα δεδομένα υποδεικν ουν το δε τερο, τι δηλαδή οι γονείς αντιδρο ν στη συμπε-
8 H Προσχολική Περίοδος ριφορά του παιδιο τους. Τα δεδομένα προέρχονται κυρίως απ έρευνες που χρησιμοποιο ν διεγερτικά φάρμακα με στ χο τη βελτίωση της συμμ ρφωσης και τη μείωση της αρνητικ τητας, της ομιλητικ τητας και γενικά της υπερβολικής συμπεριφοράς των παιδιών. Σ αυτές τις συνθήκες, οι γονείς γίνονται επίσης λιγ τερο αρνητικοί και κατευθυντικοί (βλ. Barkley, 1996). Σχέσεις με συνομηλίκους Η ενοχλητική, παρεισφρητική και απρ σεκτη συμπεριφορά των παιδιών με ΔΕΠ-Υ αυξάνει σημαντικά τις πιθαν τητες κοινωνικής απομ νωσης και απ ρριψης απ τους συνομηλίκους (βλ. Hinshaw et al., 1997). Επιπλέον, ο χρ νος που χρειάζονται οι συνομήλικοι για να προσέξουν και να αντιδράσουν αρνητικά σε παιδιά με ΔΕΠ-Υ που μ λις γνωρίζουν είναι οδυνηρά σ ντομος, και μετριέται σε λεπτά και ώρες. Η γονεϊκή συμπεριφορά διαδραματίζει επίσης ένα ρ λο στη σχέση των παιδιών με τους συνομηλίκους τους. Ο Hinshaw και οι συνεργάτες του (1997) βρήκαν τι η αυστηρή διαπαιδαγώγηση, με το συνδυασμ των σταθερών ορίων, της κατάλληλης αντιπαράθεσης, των λογικών επιχειρημάτων, της ζεστασιάς και της υποστήριξης, βελτίωνε σημαντικά τις κοινωνικές ικαν τητες των παιδιών με ΔΕΠ-Υ. Σχολικά προβλήματα Η πλειοψηφία των παιδιών που παραπέμπονται κλινικά με ΔΕΠ-Υ παρουσιάζουν δυσκολίες στις σχολικές τους επιδ σεις, ενώ περίπου ένα τέταρτο απ αυτά παρουσιάζει συννοσηρές μαθησιακές δυσκολίες, πως αναφέραμε και προηγουμένως. Είναι ενδιαφέρον τι οι χαμηλ τερες βαθμολογίες σε τυποποιημένες δοκιμασίες επιτε ξεων απαντώνται ακ μη και κατά την προσχολική περίοδο (Mariani & Barkley, 1997). Οι χαμηλές σχολικές επιτε ξεις φαίνεται να αποτελο ν φυσική συνέπεια για τα παιδιά με τον τ πο έλλειψης προσοχής της ΔΕΠ-Υ, εξαιτίας της δυσκολίας στη διατήρηση της προσοχής, της διάσπασης της προσοχής, της αδυναμίας να ακολουθήσουν οδηγίες με συνέπεια και των προβλημάτων στην οργάνωση. Υπάρχει επίσης μια μικρή αλλά σημαντική σχέση μεταξ χαμηλο δείκτη νοημοσ νης και του υπερκινητικο -παρορμητικο τ που της ΔΕΠ-Υ, η οποία με τη σειρά της συμβάλλει στις χαμηλ τερες σχολικές επιδ σεις (βλ. Barkley, 1996). ÍÂÏÈÎÙÈÎ ÔÚÂ Επιμένοντας στη θέση μας τι η ψυχοπαθολογία είναι η φυσιολογική εξέλιξη που έχει λοξοδρομήσει, θα παρουσιάσουμε πρώτα σχετικ υλικ που αφορά τη φυσιολογική εξέλιξη. Αυτ το υλικ, με τη σειρά του, θα χρησιμε σει ως σημείο εκκίνησης για την παρουσίαση των αποκλίσεων που εκδηλώνονται στα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ. Η νηπιακή/προσχολική περίοδος Ο Campbell (1990) επισημαίνει τι η φυσιο-
9 6. H Προσχολική Περίοδος 261 λογική ανάπτυξη περνά ανεπαίσθητα στη ΔΕΠ-Υ, ειδικά κατά τα πρώτα 6 χρ νια της ζωής. Παραδείγματος χάριν, είναι αναμεν μενο τα νήπια να τρέχουν παντο και να ασχολο νται με τα πάντα, και εάν συνδυάζουν υψηλά επίπεδα ενεργητικ τητας με την αποφασιστικ τητα να κάνουν αυτ που θέλουν ταν το θέλουν, δεν είναι ε κολο να προσδιορίσει κανείς αν είναι διαταραγμένα ή χι, αφο πρ κειται για κατάλληλες για την ηλικία τους συμπεριφορές. Επιπλέον, η ρευστ τητα της πρώιμης ανάπτυξης καθιστά δ σκολη την πρ βλεψη κατά π σο ένα παιδί θα «ξεπεράσει» τη συμπεριφορά, ταν αυτή αρχίσει να αποκλίνει. Τα φυσιολογικά παιδιά προσχολικής ηλικίας αναμένεται να είναι αρκετά προσανατολισμένα προς το έργο που καλο νται να φέρουν σε πέρας, ώστε να τελειώνουν,τι αρχίζουν και να ελέγχουν κατά π σο το κάνουν σωστά. Είναι επίσης αρκετά συνεργάσιμα, ώστε να αναλαμβάνουν έργα που τους δίνονται απ άλλους και να συμμετέχουν σε δραστηρι τητες με συνομηλίκους. πως και κατά τη νηπιακή ηλικία, οι αποκλίσεις απ τις αναμεν μενες συμπεριφορές μπορεί να αποτελο ν τμήμα της φυσιολογικής ανάπτυξης και να εμφανίζονται εξαιτίας προσωρινών δυσκολιών στην προσαρμογή ή του χαρακτήρα ή των μη ρεαλιστικών απαιτήσεων των ενηλίκων. Οι κυρι τερες ενδείξεις της διαταραχής σχετίζονται με τη σοβαρ τητα, τη συχν τητα, την έκταση και τη χρονι τητα των προβληματικών συμπεριφορών (Campbell, 1990). Ας εξετάσουμε τώρα την ίδια τη ΔΕΠ-Υ. Πριν απ την ηλικία των 3 ετών τα νήπια εκδηλώνουν ένα αδιαφοροποίητο σ μπλεγμα συμπεριφορών, το οποίο έχει ονομαστεί υποελεγχ μενο μοτίβο συμπεριφοράς. Ωστ σο, περίπου στην ηλικία των 3 ετών αυτ το μοτίβο αρχίζει να διαφοροποιείται, ώστε καθίσταται δυνατ να διαφοροποιηθο ν απ τη μια πλευρά η υπερκινητική και η παρορμητική συμπεριφορά και απ την άλλη η επιθετική και η εναντιωματική συμπεριφορά. Επομένως, η ηλικία των 3 με 4 ετών αποτελεί το κατώτατο ριο για την ανίχνευση της ΔΕΠ-Υ (Barkley, 1996). Τα υπερκινητικά και τα παρορμητικά παιδιά προσχολικής ηλικίας, των οποίων ο έλεγχος εξακολουθεί να είναι δ σκολος για ένα ή περισσ τερα χρ νια, είναι πολ πιθαν να παρουσιάσουν ΔΕΠ-Υ κατά τη μέση παιδική ηλικία (Campbell, 1990). Η ΔΕΠ-Υ, με τη σειρά της, είναι πιο πιθαν να επιμένει εάν ο γονέας και το παιδί εγκλωβιστο ν σ ένα μοτίβο αρνητισμο και κατευθυντικ τητας απ την πλευρά της μητέρας και εναντιωματικ τητας απ την πλευρά του παιδιο. Πράγματι, το γονεϊκ στρες φτάνει στα υψηλ τερά του επίπεδα κατά την προσχολική περίοδο (Campbell et al., 1991). Η μέση παιδική ηλικία Κατά τη μέση παιδική ηλικία, τα πρ τυπα του αυτοελέγχου, του προσανατολισμο προς το έργο, του ελέγχου των κατάλληλων και ανάρμοστων συμπεριφορών και της συνεργασίας εντ ς της οικογένειας και με συνομηλίκους έχουν πάρει ξεκάθαρη μορφή, ώστε η διαφορά μεταξ της φυ-
10 H Προσχολική Περίοδος σιολογικής διαφοροποίησης της συμπεριφοράς και της ΔΕΠ-Υ να καθίσταται πιο άμεσα ορατή. Έτσι, ένας συνδυασμ ς διαταρακτικής συμπεριφοράς στο σπίτι και το σχολείο που επιμένει, μαζί με αποδιοργάνωση και ανικαν τητα να ακολουθεί κανείς ρουτίνες, εγείρουν σοβαρές ανησυχίες για την παρξη ψυχοπαθολογίας (Campbell, 1990). Η υπερκινητική-παρορμητική συμπεριφορά τείνει να επιμένει καθ λη τη διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας. Επιπλέον, παρατηρο νται δ ο νέες εξελίξεις. Η πρώτη είναι η εμφάνιση προβλημάτων διατήρησης της προσοχής, δηλαδή της ικαν τητας να παραμένει κανείς συγκεντρωμένος σ ένα έργο έως την ολοκλήρωσή του. Αυτά τα προβλήματα εμφανίζονται περίπου στην ηλικία των 5 με 7 ετών (Loeber et al., 1992). Η αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής προκαλεί δυσκολίες στην ολοκλήρωση των έργων, λήθη, φτωχή οργάνωση και διάσπαση της προσοχής. λα τα παραπάνω, με τη σειρά τους, μπορο ν να επηρεάσουν αρνητικά τη λειτουργικ τητα του παιδιο στο σπίτι και το σχολείο (βλ. Barkley, 1996). Υπάρχουν στοιχεία που υποδεικν ουν τι η αδυναμία συγκέντρωσης της προσοχής παραμένει σταθερή κατά την περίοδο της μέσης παιδικής ηλικίας, ενώ η υπερκινητική-παρορμητική συμπεριφορά μειώνεται (Hart et al., 1995). πως έχουμε ήδη επισημάνει, δεν είναι ξεκάθαρο εάν η τελευταία επίδραση αποτελεί ένα γνήσιο εξελικτικ φαιν μενο ή εάν πρ κειται για ένα τεχνητ αποτέλεσμα του γεγον τος τι λο και πιο ανάρμοστες συμπεριφορές χρησιμοποιο νται για να προσδιορίσουν την υπερκινητικ τητα και την παρορμητικ τητα, π.χ., ανάρμοστο άσκοπο τρέξιμο και σκαρφάλωμα (Barkley, 1996). Η δε τερη σημαντική εξέλιξη κατά τη μέση παιδική ηλικία είναι ο αυξημένος επιπολασμ ς συννοσηρών διαταραχών (Barkley, 1996). Στην αρχή της μέσης παιδικής περι δου, μπορεί να εμφανιστεί εναντιωματική προκλητική διαταραχή σ ένα σημαντικ αριθμ παιδιών, και κατά την ηλικία των 8 με 12 ετών αυτές οι πρώιμες μορφές εναντιωματικ τητας και εχθρικ τητας συχνά εξελίσσονται σε συμπτώματα διαταραχής της συμπεριφοράς σε έως και τα μισά απ αυτά τα παιδιά (Hart et al., 1995). Αυτή η εξέλιξη είναι ιδιαίτερα πιθανή μεταξ των μεγαλ τερων παιδιών που παρουσιάζουν ΔΕΠ-Υ που εκτείνεται μεταξ πλαισίων παρά ΔΕΠ-Υ που περιορίζεται σε συγκεκριμένα πλαίσια (McArdle, O Brien, & Kolvin, 1995). Εφηβεία Η προηγο μενη πεποίθηση τι η ΔΕΠ-Υ ξεπερνιέται στην εφηβεία έχει αποδειχθεί λανθασμένη. Μεταξ 50% και 80% των παιδιών που έχουν παραπεμφθεί κλινικά συνεχίζει να παρουσιάζει ΔΕΠ-Υ κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Ενώ ντως η εφηβεία σηματοδοτεί τη μείωση των συμπτωμάτων της υπερκινητικ τητας και της παρορμητικ τητας, η ίδια μείωση παρατηρείται και στα φυσιολογικά υποκείμενα ελέγχου. Ενδέχεται επίσης να παρατηρηθεί αλλαγή στην εκδήλωση των συμπτωμάτων. Για παράδειγμα, η έντονη κινητική συμπεριφορά μπορεί να μετατραπεί σε εσωτερικ αίσθημα ανησυχίας ή σε επικίν-
11 6. H Προσχολική Περίοδος 263 δυνη συμπεριφορά, κι έτσι π.χ. τα ατυχήματα με το ποδήλατο να αντικατασταθο ν απ αυτοκινητιστικά δυστυχήματα (Cantwell, 1996). Συνοψίζοντας, οι έφηβοι με ΔΕΠ-Υ είναι σημαντικά πιο διαταραγμένοι απ αυτο ς χωρίς ΔΕΠ-Υ και πρέπει να αντιμετωπίσουν τις υπαρκτές προκλήσεις των φυσιολογικών αλλαγών, της σεξουαλικής προσαρμογής, της αποδοχής απ τους συνομηλίκους και των επαγγελματικών επιλογών υπ το βάρος των πολλαπλών προβλημάτων που προέρχονται απ προηγο μενες εξελικτικές περι δους. Επομένως, μια σχετική α ξηση των προβληματικών συμπεριφορών είναι αναμεν μενη. Οι Klein και Mannuzza (1991), στην ανασκ πησή τους των διαχρονικών ερευνών, βρήκαν τι μια σημαντική υποομάδα (25%) των εφήβων με ΔΕΠ-Υ εμπλέκονταν σε αντικοινωνικές δραστηρι τητες, πως κλοπές και εμπρησμο ς. Μεταξ 57% και 70% των ατ μων που ανήκαν σε αυτή την ομάδα έτειναν να μένουν στην ίδια τάξη και η ομάδα συνολικά ήταν 8 φορές πιο πιθαν να αποβληθεί απ το σχολείο ή να το εγκαταλείψει, σε σ γκριση με τη φυσιολογική ομάδα ελέγχου (Barkley, 1990). Ενήλικη ζωή Ο Cantwell (1996) υπολογίζει τι περίπου 30% των εφήβων «ξεπερνο ν» τη ΔΕΠ-Υ, 40% εξακολουθο ν να εκδηλώνουν συμπτώματα ανησυχίας, έλλειψης προσοχής και παρορμητικ τητας, ενώ 30% αναπτ σσουν επιπρ σθετες διαταραχές. Για παράδειγμα, διαχρονικές έρευνες παιδιών με ΔΕΠ-Υ δείχνουν τι ως ενήλικες εκδηλώνουν περισσ τερο ΔΕΠ-Υ, διαταραχές της συμπεριφοράς, αντικοινωνικές διαταραχές και κατάχρηση ουσιών σε σ γκριση με τη φυσιολογική ομάδα ελέγχου (Klein & Mannuzza, 1991). Παρ τι ο κίνδυνος εκδήλωσης αντικοινωνικής συμπεριφοράς αυξάνεται στην ενήλικη ζωή, αυτ ισχ ει μ νο γι αυτο ς που παρουσιάζουν και ΔΕΠ-Υ και διαταραχή της συμπεριφοράς ή άλλες αντικοινωνικές συμπεριφορές. Δεν υπάρχει άμεση σ νδεση μεταξ της ΔΕΠ-Υ και της εγκληματικ τητας. Παρ τι δεν έχουν καταγραφεί γνωστικά ελλείμματα στους ενήλικες, διαπιστώνονται σημαντικά προβλήματα στη σχολική επίδοση και το εκπαιδευτικ ιστορικ. Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ ολοκληρώνουν περίπου δ ο χρ νια λιγ τερα εκπαίδευσης σε σ γκριση με τις ομάδες ελέγχου. πως είναι αναμεν μενο, στη συνέχεια κατέχουν θέσεις εργασίας με χαμηλ τερο κ ρος. Ωστ σο, το ποσοστ απασχ λησής τους δεν διαφέρει σημαντικά απ αυτ των ομάδων ελέγχου (Mannuzza et al., 1997). ÂÚ ÏË Ë ÙË EÍÂÏÈÎÙÈÎ ÔÚÂ Κατά την προσχολική περίοδο η υπερκινητική-παρορμητική συμπεριφορά και η επιθετική και εναντιωματική συμπεριφορά διαφοροποιο νται απ το γενικευμένο μοτίβο της ανεξέλεγκτης συμπεριφοράς. Συνεπώς, η ηλικία των 3 με 4 ετών αποτελεί το κατώτατο ριο για τη διάγνωση της ΔΕΠ-Υ. ταν η ΔΕΠ-Υ
12 H Προσχολική Περίοδος επιμένει κατά την προσχολική περίοδο, αυξάνεται η πιθαν τητα να συνεχιστεί και στη μέση παιδική ηλικία. Στην αρχή της μέσης παιδικής ηλικίας εμφανίζεται επιπλέον και ο τ πος έλλειψης προσοχής της ΔΕΠ-Υ. Επίσης, κατά την ίδια περίοδο προστίθεται και η συννοσηρή εναντιωματική-προκλητική διαταραχή, ενώ η διαταραχή της συμπεριφοράς ενδέχεται να προστεθεί αργ τερα. Παρ τι η έλλειψη προσοχής παραμένει συνεχής καθ λη τη διάρκεια της μέσης παιδικής ηλικίας, η υπερκινητικ τητα και η παρορμητικ τητα μειώνονται. Η ΔΕΠ-Υ επιμένει κατά την εφηβεία και την ενήλικη ζωή. Ενώ η υπερκινητικ τητα μπορεί να μειωθεί στα άτομα με ΔΕΠ-Υ, εξακολουθεί να είναι σημαντικά υψηλ τερη σε σ γκριση με τις ομάδες ελέγχου χωρίς ΔΕΠ-Υ, και η κινητική συμπεριφορά αντικαθίσταται απ αισθήματα ανησυχίας. Ο έφηβος με ΔΕΠ-Υ τείνει να εμπλέκεται σε αντικοινωνική συμπεριφορά και να έχει χαμηλή σχολική επίδοση. Οι ενήλικοι τείνουν να έχουν προβλήματα με τον αλκοολισμ και την κατάχρηση ουσιών, πως επίσης και με αντικοινωνική συμπεριφορά. Ωστ σο, η αντικοινωνική συμπεριφορά σχετίζεται με τη συννοσηρή διαταραχή της συμπεριφοράς παρά με την ίδια την υπερκινητικ τητα. Παρ τι τα ποσοστά επαγγελματικής απασχ λησης των ενηλίκων με ΔΕΠ-Υ δεν διαφέρουν απ τα αντίστοιχα ποσοστά ενηλίκων χωρίς ΔΕΠ-Υ, τα άτομα με ΔΕΠ-Υ κατέχουν επαγγελματικές θέσεις χαμηλ τερου κ ρους. ÈÙÈÔÏÔÁ ÂÓÈÎ fiïè Στην παρουσίασή μας δε θα συζητήσουμε το διαπροσωπικ περιβάλλον, αφο οι γενετικές μελέτες δείχνουν τι οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, πως η σχέση γονέων-παιδιών, εξηγο ν μ νο 10-15% της διακ μανσης στη συμπτωματολογία της ΔΕΠ-Υ. Ενώ αυτ το μικρ ποσοστ σημαίνει τι το διαπροσωπικ περιβάλλον διαδραματίζει έναν πολ μικρ ρ λο στην αιτιολογία, αυτ δε σημαίνει τι το περιβάλλον πρέπει να θεωρηθεί ως ασήμαντο. πως ήδη συζητήσαμε, η σχέση γονέων-παιδιο παίζει σημαντικ ρ λο στη σοβαρ τητα και την επιμονή της ΔΕΠ-Υ και, πως θα δο με αργ τερα, είναι σημαντικ για την αντιμετώπισή του (μπορείτε να βρείτε λεπτομέρειες για την παρουσίασή μας στο Barkley, 1996, 1997a). ΔÔ OÚÁ ÓÈÎfi ÂÚÈ ÏÏÔÓ Μη επικυρωμένες υποθέσεις Θα επισημάνουμε εδώ έναν αριθμ οργανικών υποθέσεων, οι οποίες ήταν κάποτε δημοφιλείς, αλλά δεν έτυχαν υποστήριξης, ταν ελέγχθηκαν απ αντικειμενικές μελέτες. Μια σημαντική αιτιολογική υπ θεση περίπου 30 χρ νια πριν υποστήριζε
À π. apple Ú Â ÁÌ Ù. π À Ã ª ªπ À À À. ÂÚ ÛÙÈÔ ÙÔ fiêâïô ÙˆÓ appleúôóôèòó ÙË
ÂÚ ÛÙÈÔ ÙÔ fiêâïô ÙˆÓ appleúôóôèòó ÙË À π Àªµ 2008-2010 π À à ª ªπ À À À appleâíëáëì ÙÈÎ apple Ú Â ÁÌ Ù Η υπογραφή της νέας Συλλογικής Σύµβασης µεταξύ ΕΤΥΚ ΚΕΣΤ για τα έτη 2008 2010 θεωρήθηκε µια µεγάλη
Διαβάστε περισσότεραΔιαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή Υπερκινητική Διαταραχή
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή Υπερκινητική Διαταραχή Δρ. Αναστασία Κουμούλα Παιδοψυχίατρος Συντ. Διευθύντρια Τμ. Ψυχιατρικής Παιδιών & Εφήβων Διευθύντρια ψυχιατρικού Τομέα Σισμανόγλειο
Διαβάστε περισσότεραISBN 960-431-204-9. K ıâ ÁÓ ÛÈÔ ÓÙ Ù appleô appleôáú ÊÂÙ È applefi ÙÔÓ Û ÁÁÚ Ê Â ÙÂÚË Î ÔÛË 1993
2 K ıâ ÁÓ ÛÈÔ ÓÙ Ù appleô appleôáú ÊÂÙ È applefi ÙÔÓ Û ÁÁÚ Ê Â ÙÂÚË Î ÔÛË 1993 Copyright 1989, 1993,. ËÌËÙÚÔappleÔ ÏÔ - æˆìôappleô ÏÔ ISBN 960-431-204-9 Φωτοστοιχειοθεσία-Eκτ πωση: Bι λιοπωλείο: Π. ZHTH
Διαβάστε περισσότεραΑΙΤΗΣΗ π ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ π ΑΣΤΙΚΗΣ π ΕΥΘΥΝΗΣ ΠΡΟΣ ΤΡΙΤΟΥΣ π
ΑΝΩΝΥΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ ΓΕΝΙΚΩΝ ΑΣΦΑΛΕΙΩΝ «Η ΕΘΝΙΚΗ» ΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΗΣ 1891 ΕΤΑΙΡΙΑ ΤΟΥ ΟΜΙΛΟΥ ΤΗΣ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΑΣ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ ΑΡ.Μ.Α.Ε.: 12840/05 B 86/20 Α.Φ.Μ.: 094003849 Δ.Ο.Υ.: ΜΕΓΑΛΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΛΕΩΦ.
Διαβάστε περισσότεραΔιαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ)
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) Σαββίδου Αβρόρα Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς Attention Deficit Hyperactivity Disorder (ADHD) -
Διαβάστε περισσότεραΠίνακες και ερµάρια. διανοµής. ƒ 2010. Plexo 3 στεγανοί πίνακες από 2 έως 72 στοιχεία (σ. 59) Practibox χωνευτοί πίνακες από 6 έως 36 τοιχεία (σ.
χωνευτοί σ. 56 Nedbox χωνευτοί από 12 έως 56 στοιχεία σ. 58 από 1 έως 6 στοιχεία σ. 62 XL 3 160 από 48 έως 144 στοιχεία και ερµάρια διανοµής ισχύος XL 3 σ. 68 Ράγες, πλάτες στήριξης και µετώπες σ. 77 0
Διαβάστε περισσότεραΓεια σου, ήταν να ήξερες κάποιους γενικούς κανόνες συγγραφής (Â Ó È Î appleôèôè applefi ÙÔ appleô
Γεια σου, Είμαι ο Δαμιανός. Το πρώτο μου βιβλίο Ο αδελφός της Ασπασίας έγινε best seller ή ευπώλητο όπως λένε άλλοι, μα αυτό δε χρειάζεται να σου το πω, μιας και το ξέρεις κι εσύ πολύ καλά. Κι εγώ ο πιο
Διαβάστε περισσότεραÓfiÙËÙ 1. ÚÈıÌÔ Î È appleú ÍÂÈ
ÓfiÙËÙ ÚÈıÌÔ Î È appleú ÍÂÈ ª ı Óˆ: ÚÈıÌÔ Î È appleú ÍÂÈ º ÛÈÎÔ ÚÈıÌÔ È ÚÈıÌÔ 0,, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9,... ÔÓÔÌ ÔÓÙ È Ê ÛÈÎÔ. ıâ Ê ÛÈÎfi ÚÈıÌfi, ÂÎÙfi applefi ÙÔ 0, appleúôî appleùâè applefi ÙÔÓ appleúôëáô
Διαβάστε περισσότεραΔημήτριος Ι Ζαφειρίου Καθηγητής Παιδιατρικής Νευρολογίας- Αναπτυξιολογίας ΑΠΘ
Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (Attention Deficit Hyperactivity Disorder,ADHD) στην Εφηβεία Δημήτριος Ι Ζαφειρίου Καθηγητής Παιδιατρικής Νευρολογίας- Αναπτυξιολογίας ΑΠΘ Μαρία Κυριαζή
Διαβάστε περισσότεραΠαιδί: Απλά ζωηρό και απρόσεκτο ή παρουσιάζει Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας;
Παιδί: Απλά ζωηρό και απρόσεκτο ή παρουσιάζει Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής- Υπερκινητικότητας ή ΔΕΠΥ όπως είναι γνωστή από τα ακρωνύμια, αποτελεί
Διαβάστε περισσότεραÁÈ Ù apple È È appleô ı apple Ó ÛÙË μã Ù ÍË
ÁÈ Ù apple È È appleô ı apple Ó ÛÙË μã Ù ÍË Δ Àƒ π ø ø º π π π ª Δ ƒàªª π μàƒπ π ø π π π ª Δ Δƒ À π ƒ Àà ƒ ªÀ π π ª ª Δπ ø, π Δ Ã π, ø ƒ ºπ, ƒ Δ ƒ Δπ Δ Δ, ƒπ π ª ª ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Με το πέρασμα του χρόνου
Διαβάστε περισσότεραΣυντάχθηκε απο τον/την administrator Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :03 - Τελευταία Ενημέρωση Τρίτη, 27 Δεκέμβριος :20
Τι είναι η ΔΕΠΥ; Η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) - διεθνώς ADHD: Attention Deficit Hyperactivity Disorder - είναι μια από τις συχνότερες νευροβιολογικές διαταραχές της παιδικής
Διαβάστε περισσότεραÎ È appleúô Ï Ì Ù ÓÙ ÍË 36
ƒπ ÃOª ƒo O π O ª πøª 9 º πo ƒøδo: Δ À ƒª Δ π ÀΔπ π π π 1.1 ÓÓÔÈ ÙÔ appleâúì ÛÔ 16 1.2 ÀappleÂÚÌ Û, ÎÔÈÓˆÓ Î È ÂÎapple  ÛË 18 1.3 ÂˆÚ Â Ì ıëûë Î È appleâúì Û 27 1.4 ÚfiÙ apple Ú ÛË appleôïôáèûùòó Î È
Διαβάστε περισσότερα<<Μαθησιακές δυσκολίες και διαταραχές συμπεριφοράς. Διαδικασία αξιολόγησης μέσω του ερωτηματολογίου του Achenbach.>>
Παρουσίαση πτυχιακής με θέμα: Επιμέλεια: Κληματσίδα Αικατερίνη (Α.Μ. 11527) Επιβλέπουσα
Διαβάστε περισσότεραª π.. ƒ ø π º ƒ. È ËÙÔ ÌÂÓÂ ÂÈ ÈÎfiÙËÙÂ, Ù apple Ú ÙËÙ appleúôûfióù Î È ÙÔ Â Ô ÙË Û Ì ÛË appleâúèáú ÊÔÓÙ È Î ÙˆÙ Úˆ. π π À & ƒ π ƒ π & π ƒπ ª
ª π.. ƒ ø π º ƒ «ª π.» appleâ ı ÓË ÁÈ ÙË Û ÓÙ ÍË ÙÔ ıóèîô ÙËÌ ÙÔÏÔÁ Ô appleúôûî Ï ÙÔ ÂÓ È ÊÂÚfiÌÂÓÔ ÁÈ ÙËÓ appleô ÔÏ ÈÙ ÛÂˆÓ ÂΠψÛË ÂÓ È Ê ÚÔÓÙÔ, appleúôîâèì ÓÔ Ó ÛÙÂÏ ÒÛÂÈ ÙÈ ÂÓÙÚÈÎ ÙË ÀappleËÚÂÛ Â.
Διαβάστε περισσότεραÁÈ Ù apple È È appleô ı apple Ó ÛÙË ã Ù ÍË
ÁÈ Ù apple È È appleô ı apple Ó ÛÙË ã Ù ÍË Δ Àƒ π ø ø º π π π ª Δ ƒàªª π μàƒπ π øπ π π ª Δ Δƒ À π ƒ Àà ƒ ªÀ π π ª ª Δπ ø, π Δ Ã π, ø ƒ ºπ, ƒ Δ ƒ Δπ Δ Δ, ƒπ π ª ª ΚΑΛΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ Το καλοκαίρι έχει έρθει
Διαβάστε περισσότεραπ Oƒπ O ªº π π ƒ Ã π ø ø π ø π Oƒπ π π ªπO O π Oπà π 137
È Ù Ú È ÁˆÁ 6 ƒ π à O ª π ø π 136 π Oƒπ O ªº π π ƒ Ã π ø ø π ø π Oƒπ π π ªπO O π Oπà π 137 π ƒ Ã π ø π ºÀ O 137 π π π O π π ø π ƒπ ƒπ π ƒ Ã π ø 138 π π π Àª ƒπºoƒ 139 π π π π ƒ Ã π ø 140 µèïáèî apple Ú
Διαβάστε περισσότεραº πo 2: À ª π Ã πƒπ OπO π π ª ƒπø
º πo 2: À ª π Ã πƒπ OπO π π ª ƒπø Η βασική απαίτηση για ένα σύστηµα διαχείρισης ποιότητας είναι ότι ο οργανισµός θα πρέπει να προσδιορίσει και να διαχειριστεί την οικογένεια των απαραίτητων διεργασιών
Διαβάστε περισσότερα(ON THE JOB TRAINING) ΟΡΓΑΝΩΝΕΙ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ «ΚΑΤΑ ΤΗ ΙΑΡΚΕΙΑ ΤΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ» ΕΠΙΒΛΕΠΕΙ ΤΗΝ ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΗΜΟΣΙΩΝ ΧΩΡΩΝ /
Επαγγελµατικό προφίλ: ΠΡΟΪΣΤΑΜΕΝΟΣ ΟΡΟΦΩΝ (ΟΡΟΦΟΚΟΜΟΣ) Επίπεδο: 2 εξιότητες Θέµατα Συνδεδεµένες δεξιότητες C1 ΗΓΕΙΤΑΙ, ΕΠΙΒΛΕΠΕΙ ΚΑΙ ΣΧΕ ΙΑΖΕΙ ΟΛΕΣ ΤΙΣ ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΠΟΥ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ
Διαβάστε περισσότεραΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΑΒΑΘΑ ΨΑΡΑΔΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2011
ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΓΑΒΑΘΑ ΨΑΡΑΔΕΣ ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ µ Àª È Ó Í applefiï ÙÔ Á Ú ˆ, ÌË ÌÂ Ï appleâè Î È ÁÂÏ Ì È Ï ÁÔ Ï ÓÈ ÚË, Û Ó Ú Î È Û Ó ÚÎ ÚË... I ÓÔ ÚÈÔ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24
Διαβάστε περισσότεραÂÚÈ fiìâó. ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô. μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô
ÂÚÈ fiìâó ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô È ÚÈıÌÔ Ì ÚÈ ÙÔ ÃÒÚÔ Î È Û Ì Ù ÂÊ Ï ÈÔ : ÚÔÛ Ó ÙÔÏÈÛÌfi ÛÙÔ ÒÚÔ... ÂÊ Ï ÈÔ : ˆÌÂÙÚÈÎ Û Ì Ù... ÂÊ Ï ÈÔ : ÁÎÚÈÛË Î È ÂÎÙ ÌËÛË appleôûôù ÙˆÓ... ÂÊ
Διαβάστε περισσότεραH ΔΕΠΥ αποτελεί την πιο συχνή αναπτυξιακή- συμπεριφορική διαταραχή της παιδικής ηλικίας
Δρ Μαριάννα Σκουντή H ΔΕΠΥ αποτελεί την πιο συχνή αναπτυξιακή- συμπεριφορική διαταραχή της παιδικής ηλικίας Είναι ελάχιστα μελετημένη στην Ελλάδα, κυρίως σε παιδικό πληθυσμό Κοινό εύρημα των μελετών αυτών,
Διαβάστε περισσότεραΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ. Κ. ΚΑΛΙΑΝΙΩΤΗΣ «Εισαγωγή στη ΔΕΠΥ»
ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΔΗΜΟΥ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Κ. ΚΑΛΙΑΝΙΩΤΗΣ «Εισαγωγή στη ΔΕΠΥ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΙΚΗς ΠΡΟΣΟΧΗς ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑς ΔΕΠΥ ΓΙΑΤΙ ΜΑς ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ Η ΜΕΛΕΤΗ ΤΗς ΔΕΠΥ ΜΑς ΕΝΔΙΑΦΕΡΕΙ ΓΙΑΤΙ: Είναι
Διαβάστε περισσότεραΓεωγραφία Ε Δημοτικού. Μαθαίνω για την Ελλάδα
Γεωγραφία Ε Δημοτικού Μαθαίνω για την Ελλάδα ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ ΚΡΙΤΕΣ-ΑΞΙΟΛΟΓΗΤΕΣ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΣΗ ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΠΕΥΘΥΝOΣ TOY ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΑΤΑ ΤΗ ΣΥΓΓΡΑΦΗ KAI ΥΠΕΥΘΥΝOΣ TOY ΥΠΟΕΡΓΟΥ ΕΞΩΦΥΛΛΟ Κωστής Κουτσόπουλος,
Διαβάστε περισσότεραΤι Είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητα;
Τι Είναι η Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητα; Τα κύρια συμπτώματα των παιδιών με ΔΕΠ-Υ είναι η εκδήλωση συμπτωμάτων απροσεξίας, υπερκινητικότητας και/ή παρορμητικότητας σε βαθμό δυσανάλογο
Διαβάστε περισσότεραÒ Ó Î Ù ÓÔ ÛÂÙÂ ÙËÓ ÂÈıÒ
Ò Ó Î Ù ÓÔ ÛÂÙÂ ÙËÓ appleâèıò Ÿσοι διαθέτουν το χάρισμα της πειθούς έχουν τη δύναμη να αιχμαλωτίζουν το κοινό, να μεταβάλλουν τις απόψεις των άλλων και να μεταπείθουν τους αντιπάλους τους προς όφελός τους.
Διαβάστε περισσότεραΚουρίδης Γιάννης, Σάββα Σάββας, Κουρίδης Χρήστος, Τορναρίτης Μιχάλης
ÃÚ ÛÈÌ ÚÂ ÓËÙÈÎ ÙÔÈ Â ÁÈ Îapple È Â ÙÈÎÔ 6. ÂÍÔ ÏÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙˆÓ ÂÊ ˆÓ ÛÂ ÌÓ ÛÈ Î È ÎÂÈ ÙË appleúô Κουρίδης Γιάννης, Σάββα Σάββας, Κουρίδης Χρήστος, Τορναρίτης Μιχάλης 71 ÂÍÔ ÏÈÎ Û ÌappleÂÚÈÊÔÚ ÙˆÓ
Διαβάστε περισσότεραλοι οι άνθρωποι µεγαλώνουν σε ένα κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον και είναι σηµαντικ να γνωρίζουν τι µπορο ν να
λοι οι άνθρωποι µεγαλώνουν σε ένα κοινωνικοπολιτισµικ περιβάλλον και είναι σηµαντικ να γνωρίζουν τι µπορο ν να αντλήσουν πληροφορίες προκειµένου να αποκτήσουν γνώσεις για τον εαυτ τους και τους άλλους.
Διαβάστε περισσότερα«Δυσκολίες μάθησης και αυτορρύθμισης Α! κοίτα ένας σκίουρος»
«Δυσκολίες μάθησης και αυτορρύθμισης Α! κοίτα ένας σκίουρος» Μπότσας Γεώργιος Σχολικός Σύμβουλος Αυτορρύθμιση και Εκτελεστικές λειτουργίες (σχέση) Εμπλέκουν στοχοκατευθυνόμενες και προσανατολισμένες στο
Διαβάστε περισσότερα6. Aπόκριες 7. Πάσχα
TÈ Ù ÍË Â Ó È ÌÔ Ô appleôïèùèûìfi ; 1. O πολιτισµός του τόπου µας 2. Mια επίσκεψη στο µουσείο 3. Tι συµβαίνει στην περιοχή µας; 4. Kάθε τόπος τα έθιµά του και ο χρόνος τα δικά του... 5. Tο βιβλίο των παροιµιών
Διαβάστε περισσότεραwww.infosociety.gr www.hellaskps.gr www.observatory.gr www.ependyseis.gr www.e-oikonomia.gr www.kep.gov.gr www.culture.gr www.edet.
www.infosociety.gr www.hellaskps.gr www.observatory.gr www.ependyseis.gr www.e-oikonomia.gr www.kep.gov.gr www.culture.gr www.edet.gr www.ebusinessforum.gr www.sch.gr www.ika.gr www.ekt.gr www.ktpae.gr
Διαβάστε περισσότεραÂÚÈ fiìâó ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 15 ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΜΕΡΟΣ Ι
ÂÚÈÂ fiìâó ΕΙΣΑΓΩΓΗ................................................... 15 ΙΩΑΝΝΑ ΜΠΙΜΠΟΥ-ΝΑΚΟΥ ΜΕΡΟΣ Ι ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΕΣ ΡΑΣΕΙΣ Α. Η αξιολ γηση της ψυχολογικής και σχολικής λειτουργικ τητας µε τη χρήση τυποποιηµένων
Διαβάστε περισσότεραƒ π ø π ø - Ó ıâ ÙÔ appleèô ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi, ÙfiÙÂ Ó ÓÔÈÎÈ ÛÔ ÌÂ ÙÔ ÏÏÔ appleô Â Ó È Î È ÊıËÓfiÙÂÚÔ...
ƒ π ø π ø - Ô ÚÂÙÈÚ Â Â ÙËÓ ˆÚ ÈfiÙÂÚË ı appleãfiï Î È Ù Ó Î È ÛÙËÓ Î Ï ÙÂÚË appleâúèô. - È, ÁÈ Ùfi Ù Ó Î È ÙÔ ÎÚÈ fiùâúô! - Ó ıâ ÙÔ appleèô ÔÈÎÔÓÔÌÈÎfi, ÙfiÙÂ Ó ÓÔÈÎÈ ÛÔ ÌÂ ÙÔ ÏÏÔ appleô Â Ó È Î È ÊıËÓfiÙÂÚÔ...
Διαβάστε περισσότεραταν τα παιδιά μιλο ν για τον π λεμο και την ειρήνη... 1
KEΦAΛAIO 2 ταν τα παιδιά μιλο ν για τον π λεμο και την ειρήνη... 1 Oπ M ƒπ πoà B ø πo OÀ ÂÚ ÏË Ë Hπαρο σα μελέτη έχει ως στ χο τη διερε νηση των τρ πων με τους οποίους τα παιδιά προσχολικής και σχολικής
Διαβάστε περισσότεραANTIKOIΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ KAI TΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΩΤΗ
ANTIKOIΝΩΝΙΚΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ KAI TΡΟΠΟΙ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΗΣ ΑΝΝΑ ΠΑΡΑΔΕΙΣΙΩΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΔΙΑΓΩΓΗΣ ΟΡΙΣΜΟΣ: Σύμφωνα με το Διαγνωστικό και στατιστικό εγχειρίδιο για τις ψυχικές νόσους DSM-IV,το κύριο
Διαβάστε περισσότεραΧρήστος Σκαλούμπακας Ειδικός Παιδαγωγός M.ED.
Παιδαγωγική προσέγγιση των Διαταραχών Συμπεριφοράς και της Διαταραχής Ελλειμματικής Προσοχής Υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ) Χρήστος Σκαλούμπακας Ειδικός Παιδαγωγός M.ED. ΓΝΠ «Π. & Α. Κυριακού» Β Παιδοψυχιατρικό
Διαβάστε περισσότεραΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας..
8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 1. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Φύση και έννοια της αναπηρίας Η συνειδητοποίηση της αναπηρίας.. Η στάση της οικογένειας απέναντι στο παιδί με αναπηρία Στάσεις της
Διαβάστε περισσότεραθέραπειν Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ ,
θέραπειν Κέντρο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών Ψυχικού Το κέντρο συμβουλευτικών υπηρεσιών θέραπειν αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο ειδικών θεραπειών, πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους
Διαβάστε περισσότεραΟδηγός γονέων Διαταραχή Ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ)
Οδηγός γονέων Διαταραχή Ελλειμματικής προσοχής με ή χωρίς υπερκινητικότητα (ΔΕΠ/Υ) ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΠΥ; Αποτελεί μια ομάδα διαταραχών όπου τα συμπτώματα εμφανίζονται πριν από την ηλικία των 12 ετών. Τα κυριότερα
Διαβάστε περισσότεραΜαθησιακές Δυσκολίες. Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη. Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ Μαθησιακές Δυσκολίες Τίτλος: Διαταραχή Ελλειματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) Αγγελική Μουζάκη Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Διαταραχή Ελλειμματικής
Διαβάστε περισσότερα'A Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 0,01 0,01 ÓÔÏÔ 0,01 0,01 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,72
TÔ ÚÈÛÙÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ EappleÈappleÏˆÌ ÓˆÓ È ÌÂÚÈÛÌ ÙˆÓ TAM. TZøPTZH E..E. AP..E.MH 71601820000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ
Διαβάστε περισσότεραÂÚÈ fiìâó. ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô. μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô μã ÂÚ Ô Ô
2 3 ÂÚÈÂ fiìâó ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ã ÂÚ Ô Ô ÂÊ Ï ÈÔ : Ì Ì È fi,ùè Ì ı applefi ÙËÓ ã Ù ÍË... ÂÊ Ï ÈÔ 2: È ÂÈÚ ÔÌ È ÚÈıÌÔ ˆ ÙÔ 0.000... 5 ÂÊ Ï ÈÔ 3: ÓˆÚ ˆ ÙÔ ÚÈıÌÔ ˆ ÙÔ 20.000... 9 ÂÊ Ï ÈÔ
Διαβάστε περισσότεραÀ ª. π ø º πƒ. À ƒ º πƒ. ª º πƒ. ƒø π ø º πƒ. µπ º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 5 ÎÂÊ Ï ÈÔ 8 ÎÂÊ Ï ÈÔ 9 ÎÂÊ Ï ÈÔ 6 ÎÂÊ Ï ÈÔ 10 ÎÂÊ Ï ÈÔ 7
ª ƒ ƒπ À ª ÎÂÊ Ï ÈÔ 5 π ø º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 6 ª º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 7 π º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 8 À ƒ º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 9 µπ º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 10 ƒø π ø º πƒ ÎÂÊ Ï ÈÔ 5 π ø º πƒ ƒ π Ã O ª ÛÙ Ì Ù Î È appleôû ÛÙ Ì Ù 117 115 º π 5
Διαβάστε περισσότεραΗ ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα
Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Σύμφωνα με τα αποτελέσματα σχετικών ερευνών που διεξάγονται σε σχολεία της χώρας θεωρούνται κοινωνικό πρόβλημα Η ΕΝΔΟΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ ΚΑΙ Ο ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Ορίζουν μια κατάσταση
Διαβάστε περισσότεραAries Dual ÙÔÈ ÔÈ Ï ËÙÂ ÂÚ Ô C 145-01 BRAND NAME
GR Aries Dual ÙÔÈ ÔÈ Ï ËÙ ÂÚ Ô BRAND NAME C 145-01 apple ÙÔÈ ÔÈ Ï ËÙ ÂÚ Ô Aries Dual π º π À π Ã π À ƒ π π ªπ Àæ π Ï ËÙ ARIES DUAL LINE ÛÙËÓ Î ÔÛË CTFS Ó ÎÂÈ ÛÙËÓ Î ÙËÁÔÚ ÙÚÈÒÓ ÛÙÂÚÈÒÓ ( ) Ë ÔappleÔ
Διαβάστε περισσότεραΠαράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες για τη χρήση ουσιών στους εφήβους. Καραμπίνου Κυριακή Ρουσάλη Θωμαϊς Χατζή Γεωργία Χριστάκη Ελένη
Παράγοντες κινδύνου και προστατευτικοί παράγοντες για τη χρήση ουσιών στους εφήβους. Καραμπίνου Κυριακή Ρουσάλη Θωμαϊς Χατζή Γεωργία Χριστάκη Ελένη Ορισμός Παράγοντες κινδύνου: Παράγοντες που αυξάνουν
Διαβάστε περισσότεραÈ ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË )
π Δ ªπ ÀΔπ ª π TMHMA NH π ø ø ƒ Δ ƒπ ø π ƒ ƒ ªª Δø ø π π π π À ƒπ È ÛÎ Ï ÙË ÏÏËÓÈÎ ÏÒÛÛ (ˆ appleúòùë /ÌËÙÚÈÎ,  ÙÂÚË /Í ÓË ) ƒ ƒ ªª Àªº I º øƒπ 4, 5 Î È 6 ÂappleÙÂÌ Ú Ô 2009 E πδƒ π Δ ªO π πδƒo Úfi ÚÔ
Διαβάστε περισσότεραÚÔÎ Ù ÔÏ Î È ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙ ÛÙÔÈ Â applefi Î Ù ÛÎÂ ÓÔÏÔ , , , ,00 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ ,
A ºA EIE KAPY AKH E..E. AP..E.MH 71686220000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ ÎÙ ÛË ) ÔÛ ÎÏÂÈÔÌ. ÔÛ appleúôëá. MË Î ÎÏÔÊÔÚÔ
Διαβάστε περισσότερα11ο. Παγκρήτιο Περιφερικό Συμπόσιο Γενικής Ιατρικής. 7 9 Οκτωβρίου 2011 Ξενοδοχείο Candia Maris Hράκλειο
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ Περιφερικό Τμήμα Κρήτης 11ο Παγκρήτιο Περιφερικό Συμπόσιο Γενικής Ιατρικής 7 9 Οκτωβρίου 2011 Ξενοδοχείο Candia Maris Hράκλειο ΟΡΓΑΝΩTIKH KAI EΠIΣTHMONIKH EΠITPOΠH Αντώνης
Διαβάστε περισσότεραkefalaio 1_2 26-07-06 18:22 Page 7 Eισαγωγή
kefalaio 1_2 26-07-06 18:22 Page 7 Eισαγωγή kefalaio 1_2 26-07-06 18:22 Page 8 8 kefalaio 1_2 26-07-06 18:22 Page 9 1. È Ù Î È appleò ÌÂÏÂÙÔ ÌÂ ÙËÓ πûùôú ÙÔ Ì ıëì Ùfi ı appleïëúôêôúëıô ÌÂ: τι είναι η Ιστορία
Διαβάστε περισσότερα1Ô: PO XO IKH K AI Y H KAI ºY IK I THM
1Ô: PO XO IKH K AI Y H KAI ºY IK I THM διαδικασιών στις Φυσικές Επιστήμες επιβάλλει χι την προσκ λληση σε ιδέες δήθεν γενικο κ ρους, αλλά τη συνεχή αμφισβήτηση κάθε βεβαι τητας. Υπ αυτήν την έννοια, η
Διαβάστε περισσότεραΣτην εν τητα αυτή θα περιγράψουµε το κοινωνικ και οικονοµικ πλαίσιο
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Κοινωνικ Περιβάλλον και Υγεία Στην εν τητα αυτή θα περιγράψουµε το κοινωνικ και οικονοµικ πλαίσιο µελέτης της υγείας. Επίσης θα περιγραφεί και θα συζητηθεί η σχέση µεταξ της υγείας και της κοινωνικής
Διαβάστε περισσότεραΚαινοτομία και Επιχειρήσεις
Καινοτομία και Επιχειρήσεις Πηγές Καινοτομίας Παράγοντες ενίσχυσης Καινοτομίας Καινοτομία και Επιχειρήσεις Οικονομικό Περιβάλλον και Καινοτομία Πηγές Καινοτομίας Ενδογενεις - Επιχείρησεις - Απροσμενο εξωτερικό
Διαβάστε περισσότεραΗ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ
Η ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΩΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΣ ΘΕΣΜΟΣ 1. ÈÛ ÁˆÁ Οπως ήδη τον ορίσαμε, κοινωνικ ς θεσμ ς είναι ένα παγιωμένο πλέγμα σχέσεων μεταξ κοινωνικών ρ λων. Η παρξή του συνδέεται με την επιδίωξη εν ς (τουλάχιστον) κοινωνικά
Διαβάστε περισσότεραÎÔÏÔ ıòóù ÙËÓ ÏË ÙÔ Û ÔÏÈÎÔ È Ï Ô
Á appleëùô ÁÔÓÂ Ô È Ï Ô Ùfi ÂÈ ÛÎÔapplefi Ó Ê ÚÂÈ ÙÔ Ì ıëù ÙË µã ËÌÔÙÈÎÔ Û Âapple Ê ÌÂ È ÊÔÚ Â Ë ÎÂÈÌ ÓˆÓ Î È Ù Ùfi ÚÔÓ Ó ÙÔ ÔËı ÛÂÈ Ó Ó appleù ÍÔ Ó ÙËÓ ÈÎ ÓfiÙËÙ ÙÔ Ó apple Ú ÁÔ Ó Î È ÔÈ ÈÔÈ Ó ÏÔÁ ÎÂ
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï , ,37 ÓÔÏÔ , ,37
A ITE A.E. ÂÓÔ Ô ÂÈ Î Î È TÔ ÚÈÛÙÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ A.E. AP. M.A.E. 14557/80/B/86/376 - AP..E.MH 124316620000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ
Διαβάστε περισσότεραΥΑΛΟΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΕΣ ΕΠΙΒΑΤΙΚΩΝ STANDARD
ΥΑΛΟΚΑΘΑΡΙΣΤΗΡΕΣ ΕΠΙΒΑΤΙΚΩΝ STANDARD Με προσυναρμολογημένο πολλαπλό προσαρμογέα Επανακλειόμενη, μεμονωμένη συσκευασία Δυνατότητα συνδυασμού διαφόρων μηκών Χαμηλό κόστος αποθήκευσης και ελάχιστες ανάγκες
Διαβάστε περισσότερα«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά»
«Μαθησιακές δυσκολίες και παραβατική συμπεριφορά» Θεοδώρα Πάσχου α.μ 12181 Τμήμα Λογοθεραπείας-Τ.Ε.Ι ΗΠΕΙΡΟΥ Εισαγωγικές επισημάνσεις 1) η εκδήλωση διαταραχών στην κατάκτηση μαθησιακών δεξιοτήτων προκαλεί
Διαβάστε περισσότερα2. ΔΙΑΠΙΣΤΕΥΣΕΙΣ: ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ Ε.ΚΕ.ΠΙΣ. - ΠΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ DQS DIN EN ISO 9001:2008
1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το Κέντρο Επαγγελματικής Κατάρτισης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών σας καλωσορίζει στο Πρόγραμμα Συμπληρωματικής εξ Αποστάσεως Εκπαίδευσης και συγκεκριμένα στο εκπαιδευτικό
Διαβάστε περισσότεραΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Κόπτσης Αλέξανδρος
ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ Κόπτσης Αλέξανδρος Ανομοιογενής ομάδα διαταραχών που σχετίζονται με την απόκτηση και χρήση ικανοτήτων ακρόασης-ομιλίας-ανάγνωσης-γραφήςσυλλογισμού-μαθηματικών δεξιοτήτων. Δυσλεξία-Δυσγραφία-Δυσαναγνωσία-Δυσορθογραφία-Δυσαριθμησία
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 8.782, ,41 ÓÔÏÔ 8.782, ,41
ECO PRIME SOLUTIONS E..E. AP..E.MH 72730920000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ ÎÙ ÛË ) ENEP HTIKO ÔÛ ÎÏÂÈÔÌ. ÔÛ appleúôëá.
Διαβάστε περισσότεραΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Η ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΔΕΠ-Υ Η ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΚΛΙΜΑΚΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ... 48
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ... 5 1.1 ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΔΕΠ-Υ... 5 1.2 Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΔΕΠ-Υ... 5 1.2.1 ΑΠΡΟΣΕΞΙΑ... 6 1.2.2 ΥΠΕΡΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ... 7 1.2.3 ΠΑΡΟΡΜΗΤΙΚΟΤΗΤΑ... 8 1.3 Η ΚΛΙΝΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΤΩΝ
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 0,14 0,14 ÓÔÏÔ 0,14 0,14. ÚÔÎ Ù ÔÏ Î È ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙ ÛÙÔÈ Â applefi Î Ù ÛÎÂ 0, ,65 ÓÔÏÔ 0,00 29.
NYMºH E IXEIPH EI E..T.. & EMºIA ø H A.E. AP. MAE 26878/80/B/92/23 - AP..E.MH 71708520000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ
Διαβάστε περισσότεραHMHTPHΣ TZIOBAΣ O ΘEOTOKAΣ, H EΥΡΩΠΗ KAI H ΓENIA TOY 30
HMHTPHΣ TZIOBAΣ O ΘEOTOKAΣ, H EΥΡΩΠΗ KAI H ΓENIA TOY 30 Συµπληρώνονται φέτος 100 χρόνια από τη γέννηση του Γιώργου Θεοτοκά στην Kωνσταντινούπολη το 1905 από Xιώτες γονείς και σχεδόν 40 χρόνια από το θάνατό
Διαβάστε περισσότεραΤΣΑΠΑΤΣΑΡΗ ε.
Ο σακχαρώδης διαβήτης μπορεί να εμφανιστεί στον καθένα ανεξάρτητα από την ηλικία, το χρώμα ή το φύλο. Είναι μια χρόνια νόσος που όταν δεν είναι σωστά ρυθμισμένη μπορεί να δημιουργήσει απειλητικές για τη
Διαβάστε περισσότεραΦωτεινή Πολυχρόνη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώτα Δημητροπούλου Λέκτορας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων
Μαθησιακές Δυσκολίες Φωτεινή Πολυχρόνη Επίκουρη Καθηγήτρια Πανεπιστήμιο Αθηνών Γιώτα Δημητροπούλου Λέκτορας Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων 1 Θεματικές ενότητες του μαθήματος Θεωρητικό πλαίσιο της διαδικασίας εκμάθησης
Διαβάστε περισσότεραΈκπτωση -30% Συγκρότημα Σακόφιλτρων με Φυγοκεντρικό Απορροφητήρα Υψηλής Πίεσης. ÁÎÚfiÙËÌ ÎfiÊÈÏÙÚˆÓ ÌÂ º ÁÔÎÂÓÙÚÈÎfi
Συγκρότημα Σακόφιλτρων με Φυγοκεντρικό Απορροφητήρα Υψηλής Πίεσης ÁÎÚfiÙËÌ ÎfiÊÈÏÙÚˆÓ ÌÂ º ÁÔÎÂÓÙÚÈÎfi appleôúúôêëù Ú À ËÏ ÂÛË Ù ÏÏËÏÔ ÁÈ appleôúúfiêëûë Î È ÊÈÏÙÚ ÚÈÛÌ ÚÔ ÌÂ ÛÎfiÓË, appleúèôó È, ÓÔ È,
Διαβάστε περισσότεραΑλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς
Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Κατανάλωση οινοπνευματωδών στους Έλληνες μαθητές (2011) Στην Ελλάδα, τα αγόρια
Διαβάστε περισσότεραÌ ÌÂ Ù Ê ÛÈÎ Ê ÈÓfiÌÂÓ
Εισαγωγικό Μάθημα 1 ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΦΥΣΗ Ύλη και ενέργεια Σ αυτό και στο επόμενο μάθημα, θα κάνουμε μια γενική αναφορά στα αντικείμενα μελέτης δύο βασικών φυσικών επιστημών, της φυσικής και της χημείας.
Διαβάστε περισσότεραΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΔΙΔΑΚΤΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΠΙΛΟΓΗΣ 6 ΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 01-03-2014 (3 Ο ΜΑΘΗΜΑ) Σύνοψη Μαθησιακών Δυσκολιών Διεπιστημονική
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 549,87 993,42 ÓÔÏÔ 549,87 993,42 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,48
ÂÓÔ Ô ÂÈ Î EÌappleÔÚÈÎ TÔ ÚÈÛÙÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ ˆ ÂÎ Ó ÛÔ A OYT H A.E. AP. M.A.E.12060/80/B/86/23 - AP..E.MH 71457120000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016)
Διαβάστε περισσότερα'A Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï , ,96 ÓÔÏÔ , ,96 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,99
TOYPI TIKAI E IXEIPH EI «PO.KA.Kø A.E.» AP.M.A.E. 12152/80/B/86/115 - AP..E.MH 123448420000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2017 ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2017) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ
Διαβάστε περισσότεραΔÔ Ì Ó Ì ÙÔ Û Ì Ô ÏÔ :
ΔÔ Ì Ó Ì ÙÔ Û Ì Ô ÏÔ : Í ÙË appleôùâïâûì ÙÈÎ È Â ÚÈÛË ÎÚ ÛÂˆÓ ÛÙÈ ÂappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ Τι θα έκανες αν αύριο υπέβαλλε την παραίτησή του ο καλύτερος συνεργάτης σου; Αν το κτίριο των γραφείων όπου εργάζεσαι έπιανε
Διαβάστε περισσότεραΓιατί Πλαίσιο; Οι διακρίσεις μας!
ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Γιατί Πλαίσιο; 1. Ασυναγώνιστη υποστήριξη. Service Η/Υ μέσα σε 4 ώρες σε 20 σημεία στην Ελλάδα. 12ωρη δωρεάν τηλεφωνική υποστήριξη. Συναρμολόγηση Η/Υ στα μέτρα σας. ιαρκής αναβάθμιση Η/Υ 4ωρη
Διαβάστε περισσότεραXÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ appleâúèô ÛÈ Î ÛÙÔÈ Â ÔÈapple 0, ,79 ÓÂÈ Î È apple ÈÙ ÛÂÈ , ,00 ÓÔÏÔ ,
EÌappleÔÚÈÎ BÈÔÙÂ ÓÈÎ ÂÓÔ Ô ÂÈ Î TÔ ÚÈÛÙÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ. OY H A.E. AP. M.A.E. 24169/80/B/91/15 - AP..E.MH 71727120000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015)
Διαβάστε περισσότεραΓράφει: Βασιλειάδης Γρηγόρης, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχολογίας (Ph.D.)
www.iatronet.gr Γράφει: Βασιλειάδης Γρηγόρης, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπευτής, Διδάκτωρ Ψυχολογίας (Ph.D.) Πολλές μπορεί να είναι οι αιτίες που αναγκάζουν ένα παιδί να μην τα πηγαίνει καλά στα μαθήματα: Σχολική
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 0,01 0,01 ÓÔÏÔ 0,01 0,01. ÚÔÎ Ù ÔÏ Î È ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙ ÛÙÔÈ Â applefi Î Ù ÛÎÂ 7.593, ,15 ÓÔÏÔ 7.593,15 7.
ÂÓÔ Ô ÂÈ Î - TÔ ÚÈÛÙÈÎ Î È EÌappleÔÚÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ AMYP IA A.E. M.A.E 15987/80/B/87/90 - AP..E.MH 121765820000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015) (XÚËÌ
Διαβάστε περισσότεραΔιαταραχή ελλειμματικής προσοχής. και υπερκινητικότητα: Δρ Μαρίνα Πατσίδου Ηλιάδου. Σχολική Σύμβουλος ΕΑΕ
Διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητα: Δρ Μαρίνα Πατσίδου Ηλιάδου Σχολική Σύμβουλος ΕΑΕ Η περίπτωση του Ορέστη Προνήπιο Χωρίς προβλήματα στο νοητικό επίπεδο. Έχει πολύ καλό γνωστικό επίπεδο,
Διαβάστε περισσότεραΑξιολόγηση της συμπεριφοράς παιδιών προσχολικής ηλικίας
Πολλές μορφές συμπεριφοράς των παιδιών κατά την προσχολική ηλικία αναπτύσσονται με ταχύ ρυθμό, όπως και άλλες όψεις της ανάπτυξης (π.χ. γνωστική, κινητική), με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένα μεγάλο εύρος
Διαβάστε περισσότεραΑντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής
Το διαγνωστικό και παρεμβατικό πλαίσιο των διαταραχών ΨΑ Αντώνης Καμπάς Αναπληρωτής Καθηγητής Η ανίχνευση και πολύ περισσότερο η διάγνωση είτε της ΑΔΚΣ είτε της ΔΕΠΥ παρουσιάζουν σημαντικές δυσκολίες Διαφορές
Διαβάστε περισσότεραΟΜΙΛΟΣ ΙΝΤΕΑΛ ΑΒΕΕ ΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ
ΟΜΙΛΟΣ ΙΝΤΕΑΛ ΑΒΕΕ ΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Σχετικά µε την τροποποίηση της χρήσης των αντληθέντων κεφαλαίων σύµφωνα µε την Απόφαση 64 του ιοικητικού Συµβουλίου του Χρηµατιστηρίου Αξιών Αθηνών Αθήνα, Ιούλιος
Διαβάστε περισσότεραΑΙΘΟΥΣΑ 4. ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 2 Θετικές σχέσεις: θεωρία και πράξη
TETARTH 15 ΜΑΪΟΥ 2013 14.00-15.00 ΠΡΟΣΕΛΕΥΣΗ ΣΥΝΕΔΡΩΝ-ΕΓΓΡΑΦΕΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΑΓΩΓΗΣ, ΝΕΑ ΧΗΛΗ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ ΑΜΦΙΘΕΑΤΡΟ ΑΙΘΟΥΣΑ 9 ΑΙΘΟΥΣΑ 10 ΑΙΘΟΥΣΑ ΣΥΝΕΛΕΥΣΕΩΝ 15.00-17.00 ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ 1 Σκέφτομαι & Πράττω
Διαβάστε περισσότεραÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,52
ÂÓÔ Ô ÂÈ Î - TÔ ÚÈÛÙÈÎ - EÌappleÔÚÈÎ EappleÈ ÂÈÚ ÛÂÈ ME O EIAKO H IO A.E. AP. M.A.E. 16644/80/B/88/19 - AP..E.MH 123660320000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY
Διαβάστε περισσότεραÚÔÛ ÁÁÈÛË ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎÒÓ ÚÔÛ ÔÏÈÎÒÓ ÓÙÚˆÓ ÙÔ ƒ Ù ÈÔ Ì ÏÈ ÙË πù Ï
ÚÔÛ ÁÁÈÛË ÙˆÓ ËÌÔÙÈÎÒÓ ÚÔÛ ÔÏÈÎÒÓ ÓÙÚˆÓ ÙÔ ƒ Ù ÈÔ Ì ÏÈ ÙË πù Ï 2 37 Τ ο Ρέτζιο Εµίλια είναι µια π λη της Β ρειας Ιταλίας µε 130.000 κατοίκους, της οποίας το δηµοτικ εκπαιδευτικ σ στηµα προσχολικής αγωγής
Διαβάστε περισσότεραΟ ecotec pro με μία ματιά
Επιτοίχιοι λέβητες αερίου συμπύκνωσης ecotec pro Προηγμένη τεχνολογία θέρμανσης για όλους Ο λέβητας ecotec pro με την πρωτοποριακή τεχνολογία συμπυκνώσεως φτάνει σε βαθμό απόδοσης, ο οποίος ξεπερνά κατά
Διαβάστε περισσότεραΗ. Εκπαιδευτική δραστηριότητα: Ελληνικό Τραπεζικό Ινστιτούτο (ΕΤΙ)
Η. Εκπαιδευτική δραστηριότητα: Ελληνικό Τραπεζικό Ινστιτούτο (ΕΤΙ) Το 2005 ήταν χρονιά προκλήσεων και αυξηµένων απαιτήσεων για το ΕΤΙ. Το εκπαιδευτικό πρόγραµµα εµπλουτίστηκε µε νέα θεµατολογία, σηµαντικό
Διαβάστε περισσότερα- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου.
ΑΥΤΙΣΜΟΣ- ΔΙΑΧΥΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης σύμφωνα με το ICD-10 το σύστημα της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων είναι μια διαταραχή που περιλαμβάνει δυσκολίες στην ανάπτυξη
Διαβάστε περισσότεραΟνοματεπώνυμο: Ελένη Ντίμερη Τάξη: Α Λυκείου Τμήμα: Α3 Σχολείο: 7 Λύκειο Καλλιθέας. Δημοσκοπική Έρευνα
Ονοματεπώνυμο: Ελένη Ντίμερη Τάξη: Α Λυκείου Τμήμα: Α3 Σχολείο: 7 Λύκειο Καλλιθέας Δημοσκοπική Έρευνα Εισαγωγή Στην εφηβική ηλικία μπορεί να παρατηρηθούν διαταραχές πρόσληψης της τροφής, για παράδειγμα
Διαβάστε περισσότεραº ø 36 π MEGASTORE K. ΑΠΟΘΗΚΕΣ - ΕΚΘΕΣΗ. 17ο χλμ Λεωφ. Μαραθώνος, Παλλήνη. 17ο χλμ Λεωφ. Σπατών, Παλλήνη
MEGASTORE 17ο χλμ Λεωφ. Μαραθώνος, Παλλήνη ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟ ΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣ ΑΕΡΟΔΡΟΜΙΟ: Έξοδος Νο 15 (Παλλήνη), αριστερά για 2.5 km. ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΑΠΟ ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟ ΜΕ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΠΡΟΣ ΕΛΕΥΣΙΝΑ: Έξοδος
Διαβάστε περισσότερα2000-2006 ( 2) 4, 4.1, 4.1.1, 4.1.1.
2000-2006 ( 2) 4, 4.1, 4.1.1, 4.1.1. : - :. : : ( /,, ) :...., -, -.,,... 1.,, 2,,,....,,,...,, 2008 1. 2. - : On Demand 1. 9 2. 9 2.1 9 2.2 11 2.3 14 3. 16 3.1 16 3.1.1 16 3.1.1. 16 3.1.1. 25 3.1.2 26
Διαβάστε περισσότεραΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Ι. Εισαγωγή. Κεφάλαιο 1. Η ψυχολογία ως επιστήμη: σύντομη γνωριμία... 25
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος... 13 Το αντικείμενο του συγγράμματός μας... 13 Οι στόχοι και το κοινό μας... 14 Οργάνωση του βιβλίου... 15 Άλλα χαρακτηριστικά του βιβλίου... 16 Ευχαριστίες... 18 ΜΕΡΟΣ Ι Εισαγωγή
Διαβάστε περισσότεραI O O I MO 31Ë EKEMBPIOY ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ
ZETA E..E. AP..E.MH72127620000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ ÎÙ ÛË ) ÔÛ ÎÏÂÈÔÌ. ÔÛ appleúôëá. MË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙ ÛÙÔÈ
Διαβάστε περισσότεραA Ï apple ÁÈ ÛÙÔÈ Â ÔÈapple Ï 0,04 0,04 ÓÔÏÔ 0,04 0,04 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,32
"A. KONTOYZO OY-A. MAPA I H " AÓÒÓ ÌË-EÌappleÔÚÈÎ Î È BÈÔÙÂ ÓÈÎ EÙ ÈÚÂ AP. M.A.E. 34608/62/B/95/274 - AP..E.MH 71995320000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015)
Διαβάστε περισσότεραXÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ appleâúèô ÛÈ Î ÛÙÔÈ Â ÔÈapple 957,27 957,27 ÓÔÏÔ 957,27 957,27 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,94
BÈÔÙÂ Ó EappleÂÍÂÚÁ Û Ï ÛÙÈÎÒÓ YÏÒÓ MIX. K A A A.E. AP. M.A.E.17769/B/88/094 - AP..E.MH 71607620000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2016 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2016) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ
Διαβάστε περισσότεραÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ , ,29
KONAN ANøNYMO ENO OXEIAKH KAI TOYPI TIKH ETAIPEIA AP. M.A.E. 49180/80/B/01/26 - AP..E.MH 072308220000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2017 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2017) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ
Διαβάστε περισσότεραMathimata 01-22 04-08-06 14:50 Page 1. Δ ÛÔ Ï ÈÙÛ ÓÔ - apple ÁÚËÁÔÚ Ô ÏÒÛÛ ËÌÔÙÈÎÔ. ª ı Óˆ Ó È ˆ Î È Ó ÁÚ Êˆ  ÎÔÏ Î È ÁÚ ÁÔÚ
Mathimata 01-22 04-08-06 14:50 Page 1 Δ ÛÔ Ï ÈÙÛ ÓÔ - apple ÁÚËÁÔÚ Ô ÏÒÛÛ ËÌÔÙÈÎÔ ª ı Óˆ Ó È ˆ Î È Ó ÁÚ Êˆ  ÎÔÏ Î È ÁÚ ÁÔÚ ø Mathimata 01-22 04-08-06 14:50 Page 9 ÚÔapple Ú ÛΠÛÙÈÎ ª ı Ì Ù Mathimata
Διαβάστε περισσότεραXÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ appleâúèô ÛÈ Î ÛÙÔÈ Â ÔÈapple 1.260, ,94 ÓÔÏÔ 1.260, ,94 ÓÔÏÔ ÌË Î ÎÏÔÊÔÚÔ ÓÙˆÓ ,
A KYøN E Y HPETH EI AEPO KAºøN A.E. AP. M.A.E. 35208/80/B/96/11 - AP..E.MH 71946920000 I O O I MO 31Ë EKEMBPIOY 2015 - ETAIPIKH XPH H (1 IANOYAPIOY - 31 EKEMBPIOY 2015) (XÚËÌ ÙÔÔÈÎÔÓÔÌÈÎ ÛÙÔÈ Â ÛÂ ÎfiÛÙÔ
Διαβάστε περισσότεραΕρωτηματολόγιο προς εκπαιδευτικούς
Ερωτηματολόγιο προς εκπαιδευτικούς Σκοπός της έρευνας αυτής είναι η διερεύνηση των απόψεων των εκπαιδευτικών αναφορικά με την ιδιαίτερη πολιτική του σχολείου τους. Η έρευνα αυτή εξετάζει, κυρίως, την πολιτική
Διαβάστε περισσότερα