«Οι Κέδαρες Άλλοτε και σήμερα» Ιούλιος 2015

Transcript

1 «Οι Κέδαρες Άλλοτε και σήμερα» Ιούλιος 2015

2 Φωτογραφία: Νεόφυτος Σ. Χριστοδουλίδης

3 «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα» Ετήσιο περιοδικό Εκδίδεται από το Σύνδεσμο Αποδήμων & Φίλων Κεδαριτών Τεύχος τέταρτο Ιούλιος 2015 Πωλείται προς ϐ5.00 Τα κείμενα έγραψαν: Αντιγόνη Χριστοδουλίδου Αχιλλέας Ιωάννου Ειρήνη Θεοφίλου Φωτογραφικό υλικό: Στέφανος Χριστοδουλίδης Νεόφυτος Σ. Χριστοδουλίδης Αθηνούλα Χαμπουλλά Καλλιτεχνική επιμέλεια: Στέφανος Χριστοδουλίδης Εξώφυλλο: Στυλιανός Πέτρου (Στυλλής Πετράτζη) 1942 Οπισθόφυλλο: Δρομάκια στις Κέδαρες, 2015 Εσώφυλλο μπροστά: Άγιος Αντώνιος, Κέδαρες, 2015 Εσώφυλλο πίσω: Τίμιος Πρόδρομος, Κέδαρες, 2015 ISSN X 1

4 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Χορηγοί του προηγούμενου περιοδικού Χαιρετισμός του Προέδρου του Σ. Α. Κεδαριτών Χαιρετισμός του Προέδρου της κοινότητας... 5 Σύνδεσμος Αποδήμων Κεδαριτών Χοροεσπερίδα Δεντροφύτευση στο χωριό Πασχαλινά παιχνίδια Εξέχουσες φυσιογνωμίες με καταγωγή τις Κέδαρες Ο κορτζής, η δεκάτη και ο Στούπουρος Ο τυφλός Παναγιώτης και οι απαιτήσεις του Συγχωριανοί μας που έφυγαν Ψαρεύοντας στο ποτάμι Δυο μαθητικές περιπέτειες Συγκλονιστικές αλλαγές στις Κέδαρες Μετεωρολογία Παλιά δημοτικά τραγούδια Κεδαρίτες που υπηρέτησαν στο Σουέζ Παρατράγουδα στο Σουέζ Τρεις Κεδαρίτες μοναχοί στο Όρος Σινά Θερισμός και αλώνισμα στο χωριό Πολεμιστές Β` Παγκοσμίου Πολέμου Παραδοσιακοί χοροί Κολοκοτές Το Ενωτικό Δημοψήφισμα του Οι Κεδαρίτισσες και τα κεντήματά τους Εκδρομή με το καφενείο των γυναικών

5 ΧΟΡΗΓΟΙ ΤΟΥ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ Χορηγοί του προηγούμενου τεύχους του περιοδικού μας «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα» που εκδόθηκε τον Ιούλιο του 2014 και τους οποίους ευχαριστούμε από καρδιάς είναι οι ακόλουθοι: Πανοσιολογιότατος ηγούμενος Ιεράς Μονής Χρυσορροϊατίσσης κ. κ. Διονύσιος Ο πρόεδρος της κοινότητας Αντώνης Περικλέους Κυριάκος Μιχαήλ - Παιδικές τροφές Milupa Εταιρεία Comparts LTD - Φώτος Φωτίου Ο πρόεδρος και τα μέλη του Συμβουλίου Αποδήμων & Φίλων Κεδαριτών ευχαριστούν όλους όσους βοήθησαν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ώστε να γίνει το όνειρό μας πραγματικότητα. Ευχαριστούμε επίσης τον δικηγόρο κύριο Φάνη Φιλίππου χορηγό της ιστοσελίδας μας καθώς και τον κύριο Στέφανο Χριστοδουλίδη σχεδιαστή και επιμελητή της ιστοσελίδας του χωριού μας 3

6 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΑΠΟΔΗΜΩΝ & ΦΙΛΩΝ ΚΕΔΑΡΙΤΩΝ Αγαπητοί αναγνώστες, Ένας ολόκληρος χρόνος έχει περάσει και να μας και πάλιν εδώ, πρόθυμους και πανέτοιμους να οργανώσομε την ετήσια χοροεσπερίδα μας αλλά και να χαιρετίσομε την τέταρτη έκδοση του περιοδικού «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα». Όπως και τα προηγούμενα τεύχη του περιοδικού μας έτσι και το φετινό ζωντανεύει παλιές, ξεχασμένες ιστορίες επαναφέροντας στην μνήμη μας γεγονότα και ανθρώπους που έζησαν στο χωριό μας πριν από πολλά χρόνια. Επιτρέψτε μου να επαναλάβω και σ` αυτό το τεύχος ότι η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί ένα αναπόσπαστο στοιχείο ταυτότητας για εμάς τους Κεδαρίτες. Όπου κι αν βρισκόμαστε, όσο μακριά απ` τη γενέτειρά μας κι αν ζούμε, ποτέ δεν πρέπει να ξεχνάμε τις ρίζες μας, μα ούτε και τα ήθη και έθιμα των προγόνων μας. Έχομε μέγιστη υποχρέωση και καθήκον όχι μόνο να τα κρατήσομε ζωντανά αλλά και να τα μεταφέρομε στις επόμενες γενιές. Είναι γεγονός ότι οι Απόδημοι που βρίσκονται στο εξωτερικό νοσταλγούν το μέρος που γεννήθηκαν και έζησαν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους. Έτσι κι εμείς φροντίσαμε μέσα από την επίσημη ιστοσελίδα μας, να ενημερώνονται για τα όσα συμβαίνουν εδώ στο μικρό αλλά τόσο όμορφο και γραφικό χωριό μας. Ευελπιστώντας ότι θα εξακολουθήσετε να μας συμπαραστέκεστε και να συνεργάζεστε μαζί μας, υποσχόμαστε ότι το περιοδικό θα συνεχίσει να εκδίδεται και κάθε φορά με καινούργιες ιστορίες και καινούργια πρόσωπα. Επίσης, είμαστε πρόθυμοι να συμπεριλάβομε σε επόμενα τεύχη, δικά σας άρθρα και δικές σας παλιές φωτογραφίες, φτάνει να μας τα προμηθεύσετε. Εκ μέρους του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών σας εύχομαι ολόψυχα προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Με αγάπη κι εκτίμηση Νεόφυτος Χριστοδουλίδης 4

7 ΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΕΔΡΟΥ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ Αγαπητοί Απόδημοι και φίλοι των Κεδαριτών, Σας καλωσορίζω στην αποψινή συγκέντρωση και σας εύχομαι να έχετε μιαν όμορφη κι απολαυστική βραδιά. Χαίρομαι με την καρδιά μου κάθε φορά που βλέπω Απόδημους να επιστρέφουν στις ρίζες τους. Με μεγάλη χαρά και απέραντη ικανοποίηση χαιρετίζω την τέταρτη έκδοση του περιοδικού «Οι Κέδαρες άλλοτε και σήμερα». Ένα περιοδικό που ξυπνά τις μνήμες, κεντρίζει τη νοσταλγία της επιστροφής και κρατά όσους βρίσκονται μακριά δεμένους με τη γενέτειρά τους. Θα ήθελα να σας διαβεβαιώσω ότι το Κοινοτικό Συμβούλιο κάνει ό,τι μπορεί για να βοηθήσει στη βελτίωση του χωριού, στον ευπρεπισμό και στην ποιοτική αναβάθμιση της ζωής των κατοίκων. Τα έργα που οραματιζόμαστε να κάνομε στην κοινότητά μας είναι πολλά και ποικίλα, οι χαλεποί όμως και δύσκολοι καιροί μας καθυστερούν. Θα ήθελα όμως να σας διαβεβαιώσω ότι εμείς δεν τα βάζομε κάτω. Θα αγωνιζόμαστε με όλη τη δύναμη της ψυχής μας μέχρι να πετύχομε τους στόχους μας. Στις 8 Φεβρουαρίου 2015, σε συνεργασία με τον Σύνδεσμο Αποδήμων, φυτέψαμε εκατό νεαρά δενδρύλλια στην είσοδο και έξοδο του χωριού. Πεύκα, κυπαρίσσια και μερικά μαστιχόδεντρα. Υπό μελέτη βρίσκεται και η κατασκευή ενός μονοπατιού της φύσης, που θ` αναδείξει τις ομορφιές και το πράσινο του χωριού μας. Το μονοπάτι αυτό θα είναι πηγή έλξης όχι μόνο για τους Απόδημους Κεδαρίτες αλλά και για πολλούς λάτρεις της φύσης. Όπως ανέφερα και άλλες φορές, υπό εξέλιξη βρίσκονται τα σχέδια για ανακαίνιση του κτιρίου στην περιοχή «Δρυς του Αρφανού», που σήμερα λειτουργεί ως καφεστιατόριο, καθώς και η κατασκευή πάρκου εις μνήμη των δεκατριών θυμάτων του Μαρί, που θα γίνει στην περιοχή κοντά στον Άγιο Αντώνιο. Το κοινοτικό Συμβούλιο κι εγώ ευχόμαστε σε όλους σας κάθε προσωπική και οικογενειακή ευτυχία. Με αγάπη κι εκτίμηση Αντωνάκης Περικλέους 5

8 6 ΣΥΝΔΕΣΜΟΣ ΑΠΟΔΗΜΩΝ & ΦΙΛΩΝ ΚΕΔΑΡΙΤΩΝ Ίδρυση του Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών οι στόχοι και οι δραστηριότητές του Το 1992 ένας μικρός αριθμός Αποδήμων Κεδαριτών μαζί με τον τότε κοινοτάρχη του χωριού μας κ. Ευριπίδη Δημητρίου αισθάνθηκαν την επιθυμία να συμβάλουν στον σχηματισμό του «Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών», που σκοπό θα είχε την περαιτέρω σύσφιξη των σχέσεων Αποδήμων και μόνιμων κατοίκων του χωριού, την επίλυση προβλημάτων της Κοινότητας καθώς και την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας. Αφού ωρίμασε για καλά η σκέψη κι έγιναν όλες οι αναγκαίες προεργασίες, καθώς και μερικές επιτυχημένες εκδηλώσεις, τον Απρίλη του 1994 έγινε Γενική Συνέλευση όπου εξελέγησαν ο κ. Σάββας Θεοχάρους πρόεδρος, ο κ. Τοτός Θεοδοσίου αντιπρόεδρος και η δασκάλα κ. Μαρούλλα Γιάγκου Κυριάκου γραμματέας. Ο κύριος Τοτός Θεοδοσίου προχώρησε τότε στη σύνταξη καταστατικού του Συνδέσμου κι αφού υπεβλήθη στο αρμόδιο τμήμα τον Οκτώβριο του ιδίου χρόνου τους δόθηκε ο αριθμός μητρώου Ο Σάββας Θεοχάρους είναι το πρωτότοκο παιδί του Ιωάννη Θεοχάρους και της Ευφροσύνης Ηρακλέους από τις Κέδαρες. Αδέρφια του ο Φίλιππος που είναι παντρεμένος και εγκατεστημένος στην Ελβετία και ο Παντελάκης που ήταν αστυνομικός. Ήταν μαθητής στο Γυμνάσιο Πάφου ο Σάββας όταν ξέσπασε ο απελευθερωτικός αγώνας της Ε.Ο.Κ.Α και παρόλο το νεαρό της ηλικίας του ούτε λεπτό δεν δίστασε να ενταχθεί στους κόλπους της οργάνωσης. Μια μέρα συνελήφθη από τους Άγγλους και βασανίστηκε άγρια για να τους αποκαλύψει τα όσα γνώριζε. Ο Σάββας όμως καθόλου δεν δείλιασε, ούτε στιγμή δεν πτοήθηκε. Με θάρρος και σιγουριά απαντούσε και επέμενε πως τίποτα δεν ήξερε κι ας διατηρούσε στο σπίτι του στις Κέδαρες ένα κρησφύγετο έτοιμο να φιλοξενήσει όποιον καταζητούμενο χρειαζότανε καταφύγιο. Ο Σάββας ήταν από τους πρώτους που κατετάγη στον «Κυπριακό Στρατό» ως μόνιμος ανθυπολοχαγός. Μερικά χρόνια αργότερα νυμφεύτηκε την Άννα Νικολάου Κυριάκου από τη Νεάπολη της Λευκωσίας και απέκτησαν τρία παιδιά. Την Έλενα, τη Φρόσω και τον Γιάννη. Η αγάπη του Σάββα για την πατρίδα, ο ζήλος και η εργατικότητά του, η ειλικρίνεια και η τιμιότητά του τον βοήθησαν να ανελιχθεί στο αξίωμα του ταξίαρχου. Αφυπηρέτησε το 2000 με τον βαθμό του αντιστράτηγου. Ο Σάββας ήταν ένα από τα ιδρυτικά στελέχη της Ε.Κ.Ε., (Επιτροπή Κοινοτικής Ευημερίας) περιφέρειας Πραιτωρίου, Κεδάρων και Φιλούσας, που στεγάζεται στις Κέδαρες. Για κάποια χρονική περίοδο ήταν επίσης και επίτροπος της εκκλησίας μας. Λίγο καιρό μετά την ίδρυση του «Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών», και μετά από εισήγηση του Αιμίλιου Πατσαλίδη και επικρότηση των ακολούθων: Τεύκρου

9 Πατσαλίδη, Φοίβου Κ. Παναγιώτου, Φώτου Φωτίου, Γιώργου Κυριάκου, Αριστείδη Χριστοδούλου, Ευάνθη Σοφοκλέους, Στέλιου Αχιλλέως, Πόλυ Πελοπίδα, Νάκη Θεοφίλου και μερικών άλλων ιδρύθηκε ο «Κυνηγετικός Σύλλογος» με πρόεδρο τον Νίκο Τόκα. Ο κυνηγετικός Σύλλογος απέκτησε πολλά μέλη από την πρώτη κιόλας μέρα της ίδρυσής του. Κάθε τόσο διοργάνωναν και διαγωνισμό σκοποβολής, όπου οι λάτρεις του αγωνίσματος έτρεχαν να δηλώσουν συμμετοχή. Τον Απρίλιο του 2003 ο κ. Σάββας Θεοχάρους αποχώρησε από τον Σύνδεσμο Αποδήμων Κεδαριτών κι αφού έγινε Γενική Συνέλευση την προεδρία του Συνδέσμου ανέλαβε ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου κ. Τοτός Θεοδοσίου. Τοτός Θεοδοσίου Ο Τοτός Θεοδοσίου εργάστηκε από το με τον Βρετανικό Σταθμό Ζυγίου BEMRS ως ανώτερος λειτουργός. Έφυγε με πρόωρη αφ` υπηρέτηση κι από τότε ασχολείται με τις δικές του επιχειρήσεις. Το 1986 ίδρυσε τη γνωστή μονάδα Tototheo Trading Ltd, Επικοινωνίες πλοίων με Παγκόσμια Συστήματα Ναυσιπλοΐας. Η εταιρία του εργοδοτεί 37 άτομα στην Κύπρο, 3 άτομα στην Αθήνα, 3 στη Σιγκαπούρη και 3 στην Κίνα. Ο κύριος Θεοδοσίου υπήρξε πρόεδρος της Ιστιοπλοϊκής Ομοσπονδίας Κύπρου για 30 ολόκληρα χρόνια. Υπήρξε επίσης μέλος της Κυπριακής Ολυμπιακής Επιτροπής για 16 χρόνια. Αρχές του 2012 ο κ. Θεοδοσίου υπέβαλε την παραίτησή του από την προεδρία του Συνδέσμου και στις 16 Απριλίου 2012 πραγματοποιήθηκε Γενική Συνέλευση Αποδήμων όπου εξελέγη καινούργιο Διοικητικό Συμβούλιο με πρόεδρο τον κ. Νεόφυτο Χριστοδουλίδη, που μέχρι τη μέρα εκείνη κατείχε τη θέση του ταμεία. 7

10 Νεόφυτος Χριστοδουλίδης Ο Νεόφυτος Χριστοδουλίδης γεννήθηκε στο γειτονικό χωριό Πραιρώρι. Εργάστηκε για 48 χρόνια ως ανώτερος αποθηκάριος στο Υπουργείο Άμυνας της Αγγλίας (Βρετανικές Βάσεις Κύπρου), στον Άγιο Νικόλαο και στο Ακρωτήρι. Υπήρξε για πολλά χρόνια Πρόεδρος, Οργανωτικός και Γραμματέας της Συντεχνίας των Υπαλλήλων των Βρετανικών Βάσεων. ΤΟ ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΩΝ ΑΠΟΔΗΜΩΝ ΚΕΔΑΡΙΤΩΝ ΟΠΩΣ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΕΡΑ Νεόφυτος Χριστοδουλίδης Νίκος Γεωργίου Αντιγόνη Χριστοδουλίδου Κούλα Μούγη Κάτια Κυριάκου Πρόεδρος Αντιπρόεδρος Γραμματέας Ταμίας Οργανωτικός Αθηνούλα Χαμπουλλά Ελεγκτής Σοφία Αντωνίου» Δημήτρης Χριστοδούλου Μέλος Φροσούλα Χρίστου» Χρυστάλλα Παντελή» Ειρήνη Θεοφίλου» 8 Δήμητρα Τούγκουλου Επιλαχόντες Θεόδωρος Θεοδώρου» Μάριος Χρυσοστόμου»

11 ΧΟΡΟΕΣΠΕΡΙΔΑ 2014 Το Σάββατο 26 Ιουλίου 2014 έγινε η καθιερωμένη χοροεσπερίδα του χωριού. Κατά τη διάρκεια της εκδήλωσης τιμήθηκε ο ιερέας του χωριού μας αιδεσιμότατος Μάριος Πολυκάρπου για την πολύπλευρη και πολύτιμη προσφορά του στη θρησκευτική και πνευματική ζωή του χωριού μας. Ο κ. Νεόφυτος Χριστοδουλίδης προσφωνεί τον ιερέα του χωριού κ. Μάριο Πολυκάρπου 9

12 10 Το φαγοπότι κι ο χορός συνεχίστηκαν γι` αρκετή ώρα

13 Δεντροφύτευση στο χωριό Με συνεργασία Συνδέσμου Αποδήμων Κεδαριτών και Κοινοτικού Συμβουλίου Κεδάρων οργανώθηκε, στις 08 Φεβρουαρίου 2015 δεντροφύτευση. Φυτεύτηκαν εκατό δέντρα στην είσοδο και έξοδο του χωριού: πεύκα, κυπαρίσσια και μαστιχόδεντρα. Η ομάδα εργάστηκε με χαρά και μεγάλο ζήλο Ο Ζήνων Νεάρχου και ο αντιπρόεδρος του Συνδέσμου Νίκος Νικηφόρου ποτίζουν τα νεοφύτευτα δενδρύλλια 11

14 Με την αποπεράτωση της εργασίας ένιωσαν όλοι μεγάλη ικανοποίηση 12 Ο πρόεδρος της κοινότητας Αντώνης Περικλέους, ο πρόεδρος των Αποδήμων Νεόφυτος Χριστοδουλίδης και ο Χρήστος Παντελή

15 ΠΑΣΧΑΛΙΝΑ ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ Όπως και τα προηγούμενα χρόνια έτσι και φέτος συνεχίσαμε τις προσπάθειές μας για διατήρηση των εθίμων που μας άφησαν οι πρόγονοί μας. Το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα, ένας μεγάλος αριθμός Κεδαριτών συμμετείχε στα Πασχαλινά παιχνίδια που είχε οργανώσει ο Σύνδεσμος Αποδήμων Κεδαριτών. Λίγο πριν αρχίσει η τόμπολα 13

16 Η εκδήλωση ευχαρίστησε μικρούς και μεγάλους 14 Οι «σακκουλοδρομίες» κι ο «ζίζυρος» ήταν τα πιο αγαπημένα παιχνίδια των μικρών μας φίλων.

17 Η πλατεία του χωριού αναβίωσε, έστω και για λίγο, τις παλιές καλές μέρες. 15

18 ΕΞΕΧΟΥΣΕΣ ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΕΣ ΤΩΝ ΚΕΔΑΡΩΝ Χριστόδουλος Παναγιώτου Το παρακάτω άρθρο είναι παρμένο από την ιστοσελίδα του Ραδιοφωνικού Ιδρύματος Κύπρου και αναφέρεται στον Χριστόδουλο Παναγιώτου, γιο του συγχωριανού μας Αντώνη Παναγιώτου και της Μαίρης Κωνσταντίνου Βασιώτη. Χριστόδουλος Παναγιώτου Ο Χριστόδουλος είναι ένας νεαρός καλλιτέχνης που η φήμη του στις εικαστικές τέχνες έχει ξεφύγει, όχι μόνο από τα σύνορα της Κύπρου αλλά και ολόκληρης της Ευρώπης, καθιστώντας τον γνωστό σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη μας. 16 Ο διεθνώς αναγνωρισμένος καλλιτέχνης Χριστόδουλος Παναγιώτου θα εκπροσωπήσει την Κύπρο στην 56η Μπιενάλε Τέχνης της Βενετίας, που θα πραγματοποιηθεί από τις 9 Μαΐου μέχρι τις 22 Νοεμβρίου Σε ανακοίνωση τους οι Πολιτιστικές Υπηρεσίες του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού αναφέρουν ότι την ευθύνη για την επιλογή είχε ο Omar Kholeif, επιμελητής της Κυπριακής συμμετοχής στην επικείμενη διοργάνωση. Η επιλογή έγινε μέσα από τη διαδικασία Ανοικτής Πρόσκλησης, η οποία προσέλκυσε πέραν των 70 προτάσεων. Ο κ. Kholeif ανέφερε ότι ο αριθμός των προτάσεων, αλλά και το μεγάλο ενδιαφέρον που εκφράστηκε στον ίδιο, τον εντυπωσίασαν και προσθέτει: «Εκτός αυτού, βρίσκω τον τρόπο με τον οποίο ανταποκρίθηκε η διεθνής καλλιτεχνική κοινότητα αξιοσημείωτο από την πιο πάνω διαδικασία διαφάνηκε η επιτακτική ανάγκη θεώρησης της Κύπρου από πολλαπλές γεωγραφικές και χωρικές οπτικές. Ταυτόχρονα, φάνηκε ότι η συνεργασία αυτή θα μπορούσε να οδηγήσει τόσο σε μια εξαιρετική συμμετοχή, όσο και σε ουσιαστικές και συνεχιζόμενες συζητήσεις γύρω από το καλλιτεχνικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο της Κύπρου».

19 Ο κύριος Kholeif επεσήμανε πως από τους καλλιτέχνες που ανταποκρίθηκαν, η πιο ξεκάθαρη συσχέτιση προήλθε από τον Χριστόδουλο Παναγιώτου. «Η δουλειά του Παναγιώτου χαρακτηρίζεται, πιστεύω, από ένα μοναδικό καλλιτεχνικό όραμα, που λεκτικοποιεί σειρά από κοινωνικές, πολιτικές και ιστορικές τοποθετήσεις. Το έργο του δεν αφορά μόνο στο πλαίσιο της Κύπρου, αλλά προεκτείνεται στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου και πέρα από αυτήν. Πρόθεσή μου είναι να συνεργαστώ με τον καλλιτέχνη για μια ατομική παρουσίαση, η οποία να περιλαμβάνει υπάρχοντα και καινούργια έργα. Η έκθεση θα συνοδεύεται από μια ειδική έκδοση και πρόγραμμα παράλληλων εκδηλώσεων που θα διευρύνουν την εμβέλεια της συμμετοχής της Κύπρου πέρα από τα στενά όρια μιας απλής έννοιας της γεωγραφίας». Βιογραφικό Καλλιτέχνη Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου γεννήθηκε το 1978, στη Λεμεσό. Είναι ένας διεθνώς αναγνωρισμένος καλλιτέχνης με ευρύ πεδίο έρευνας που εστιάζει στον εντοπισμό και την αποκάλυψη των κρυμμένων εκείνων αφηγημάτων που ενυπάρχουν στο οπτικό αρχείο της ιστορίας και του χρόνου. Ατομικές εκθέσεις του παρουσιάστηκαν στο Spring Workshop, Χονγκ Κονγκ, Κίνα / Moderna Museet, Στοκχόλμη, Σουηδία / Casino Luxembourg, Λουξεμβούργο / CCA Kitakyushu, Ιαπωνία / Centre d Art Contemporain de Brétigny, Γαλλία / Museum of Contemporary Art, St. Louis, ΗΠΑ / Museum of Contemporary Art, Λειψία, Γερμανία / Kunsthalle Zürich, Ελβετία και Cubitt, Λονδίνο, ΗΒ. Συμμετείχε, επίσης, σε μεγάλες διεθνείς εκθέσεις όπως: 8th Berlin Biennale / 7th Liverpool Biennial / Documenta 13, Κάσσελ / 6th Taipei Biennale / Busan Biennale2008κ.ά. Η δουλειά του παρουσιάστηκε σε πολλά μουσεία και κέντρα τέχνης όπως: Museion, Μπολζάνο, Ιταλία / Migros Museum, Ζυρίχη, Ελβετία / CCA Wattis Institute for Contemporary Arts, Σαν Φρανσίσκο, ΗΠΑ / Joan Miro Foundation, Βαρκελώνη, Ισπανία / Witte de With, Ρόττερνταμ, Ολλανδία / Bonniers Konsthall, Στοκχόλμη, Σουηδία / Philadelphia Museum of Art, Φιλαδέλφεια, ΗΠΑ / Ashkal Alwan Center for Contemporary Arts, Βυρητός, Λίβανος / Artist Space, Νέα Υόρκη, ΗΠΑ / MoCA Miami, Μαϊάμι, ΗΠΑ. Το 2010 του απονεμήθηκε το Βραβείο The Future of Europe και το 2005 το Βραβείο ΔΕΣΤΕ. Πηγή: Ραδιοφωνικό Ίδρυμα Κύπρου Σύνταξη: Στέλλα Ολυμπίου 10 Δεκεμβρίου

20 Ο ΚΟΡΤΖΗΣ, Η ΔΕΚΑΤΗ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΥΠΟΥΡΟΣ Αντιγόνης Χριστοδουλίδου Η στρατηγική θέση της Κύπρου σε συνδυασμό με τ` αποθέματα της σε χαλκό και ξυλεία αποσπούσαν το ενδιαφέρον του κάθε ισχυρού έθνους. Πολλοί ήταν οι κατακτητές που πέρασαν από τα εδάφη της. Τελευταίοι οι Βρετανοί που οι Κύπριοι υποδέχτηκαν με ανακούφιση. Πίστεψαν ότι, ως χριστιανική και δημοκρατική χώρα που ήταν η Αγγλία, θα τους κυβερνούσε καλύτερα και πως η ζωή τους από μίζερη και βασανιστική θα γινότανε πιο άνετη και πιο αξιοπρεπής. Πολύ γρήγορα όμως οι ελπίδες και οι προσδοκίες τους αποδείχτηκαν μάταιες κι απατηλές, αφού η φτώχεια κι η δυστυχία συνέχισαν να είναι η καθημερινή τους συντροφιά. Οι Άγγλοι επέβαλαν επιπρόσθετες φορολογίες και οι κάτοικοι του νησιού δυσκολεύονταν ν` αντεπεξέλθουν. Εκτός από τον κτηματικό φόρο, τον σχολικό, τον επαγγελματικό, τον φόρο του αλατιού, τον φόρο επί των προβάτων και μερικούς άλλους που υπήρχαν και επί Τουρκοκρατίας, προστέθηκε και ο «φόρος υποτελείας». Δηλαδή το συμφωνηθέν ποσό των , που η Αγγλία έπρεπε να πληρώνει κάθε χρόνο στην Υψηλή Πύλη και εξασφαλιζόταν από τους Κύπριους πολίτες. Στο ποσό αυτό προστέθηκαν και μερικά άλλα κονδύλια ανεβάζοντάς το γύρω στις Υπήρχε επίσης η «Δεκάτη». Σύμφωνα με το νόμο αυτό ο κάθε σιτοπαραγωγός ήταν υποχρεωμένος να παραχωρεί το 1/10 της παραγωγής του στους κατακτητές. Ο συγχωριανός μας Δημήτρης Κωνσταντίνου, γνωστός σε όλους ως Στούπουρος, θεωρούσε άδικο κι εντελώς απαράδεχτο να παραχωρεί στους κατακτητές του τόπου μας ένα μέρος από το σιτάρι ή το κριθάρι που με τόσους κόπους και μόχθους παρήγαγε. Έτσι σαν έφτασε η μέρα που θα τον επισκεπτόταν ο «κορτζιής», (υπάλληλος της Κυβέρνησης που έλεγχε την παραγωγή), πήγε από νωρίς στο αλώνι του και φρόντισε να κάνει ένα μεγάλο σωρό από σιτάρι και δυο άλλους αρκετά μικρότερους. Φτάνοντας στο αλώνι του Στούπουρου ο κορτζιής, που ήταν Τούρκος, παραξενεύτηκε μ` αυτό που αντίκρισε. Ύστερα χαμογέλασε ειρωνικά και με σπασμένα ελληνικά ρώτησε: «Ήντα `καμες δαμαί, πε κουμπάρος;» «Εμοίρασα το σιτάρι για ευκολία σου», απάντησε με τσαμπουκά ο Στούπουρος κοιτάζοντάς τον ευθείαν στα μάτια. «Το μιάλο εν ο σπόρος τζιαι να μεν το βουλλώσεις. Να πιάσεις ένα που τα μιτσιά. Όποιον θέλεις, εν έσιει πρόβλημα» «Έτσι πράμα εν γινίσκεται Εμένα εν να βουλλώσει ούλλο σιτάρι» «Είπα σου, το μιάλο εν ο σπόρος τζιαι να μεν ηντζίσεις πάνω» επανέλαβε ο Στούπουρος μα εκείνος τον αγνόησε και προσπάθησε να κάνει τη δουλειά του. Ακολούθησε μια έντονη λογομαχία και τελικά ο κορτζιής απείλησε ότι θα πήγαινε στους ανωτέρους του να τον καταγγείλει. Δεν πρόλαβε όμως γιατί ο Στούπουρος τον πλησίασε με γρήγορο βήμα. Γύρισε το θερνάτζι (γεωργικό ξύλινο εργαλείο), που κρατούσε στα χέρια του και το κατέβασε με δύναμη στο κεφάλι του. «Πάρε για να μάθεις ν` ακούεις ήντα που σου λαλούν» του φώναξε έξαλλος. «Τζι` αν τολμήσεις να ξανάρτεις άλλη φορά ομπρός μου εν να σου κόψω τα πόδκια. Εκατάλαβες, ρε κιοπέκ κιογλούμ όξα να σου το ξαναπώ;» Ο κορτζιής δεν περίμενε τέτοιο θάρρος από έναν αγρότη και τα έχασε. Έφερε την παλάμη του και σκούπισε από το μέτωπό του τα αίματα που έτρεχαν ακατάπαυστα κι αφού σηκώθηκε από χάμω ανέβηκε στο άλογό του κι έφυγε βιαστικός. Από φόβο δεν κατάγγειλε στους ανωτέρους του αυτό που του είχε συμβεί και ούτε φυσικά τόλμησε να παρουσιαστεί άλλη φορά μπροστά στον Στούπουρο. Είχε πάρει το μάθημά του. 18

21 Ο ΤΥΦΛΟΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΑΙ ΟΙ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ Αντιγόνης Χριστοδουλίδου Πριν από πολλά χρόνια ζούσε στο χωριό μας ένας άντρας που ποτέ δεν είχε αντικρίσει το φως του ήλιου. Ονομαζόταν Παναγιώτης Αντωνίου και ήταν εκ γενετής τυφλός. Η αναπηρία του όμως αυτή καθόλου δεν τον εμπόδιζε από το να κυκλοφορεί άνετα μέσα στο χωριό. Είχε τόσο ανεπτυγμένες τις άλλες αισθήσεις που μπορούσε να πηγαίνει όπου ήθελε και να κάνει ό,τι επιθυμούσε η ψυχή του χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα. Κρατώντας μια στιβαρή βέργα που ήταν σιδερένια στο κάτω μέρος, με αποτέλεσμα να κάνει δυνατό θόρυβο καθώς ακουμπούσε τα τσιακίλια που ήταν τότε καλυμμένοι οι δρόμοι, γύριζε το χωριό απ` άκρη σ` άκρη. Είχε τη δυνατότητα να επισκέπτεται όποιο σπίτι ή όποιο χωράφι ήθελε χωρίς τη βοήθεια κανενός. Επίσης, από τη φωνή και μόνο καταλάβαινε αμέσως ποιον είχε απέναντί του. Άλλοτε τον έβλεπες μ` ένα μεγάλο κουβά στον ώμο να κουβαλάει νερό από τη βρύση για κάποιαν οικοκυρά που του το είχε ζητήσει, άλλοτε ν` ανεβαίνει στα πιο ψηλά κυπαρίσσια για να τα καθαρίσει από τους περιττούς κλώνους κι άλλοτε να απασχολεί μικρά παιδιά που οι γονείς τους απουσίαζαν σε αγροτικές δουλειές. Γι` αντάλλαγμα του πρόσφεραν ένα πιάτο φαγητό ή κανένα καφέ με παξιμάδι. Για κάποια χρονική περίοδο αποφάσισε να κάνει εμπόριο. Κρεμούσε με σχοινί από το σβέρκο του ένα μικρό κασόνι που είχε μέσα γλειφιτζούρια, κουφέτες, σοκολατάκια και ό,τι άλλο ήξερε πως αρέσει στα μικρά παιδιά και άραζε τ` απογεύματα εκεί στην πλατεία του χωριού προσπαθώντας να τα πουλήσει και να κερδίσει μερικά χρήματα. Ο Παναγιώτης με την Πέπα Θεοφίλου στα γόνατά του. Δεξιά η βαφτιστικιά του Ειρήνη Ευσταθίου και αριστερά η Φωτούλα Πολυκάρπου

22 20 Το κτύπημα της καμπάνας ήταν κάτι που τον ενθουσίαζε. Είτε Κυριακή είτε γιορτή, την καθορισμένη ώρα ο Παναγιώτης βρισκότανε εκεί, πανέτοιμος σαν τον Κουασιμόδο να κτυπήσει την καμπάνα. Σκαρφάλωνε στον τοίχο κι έπιανε γερά στα χέρια του την άκρη του σχοινιού που ήταν δεμένη στα σίδερα του παραθύρου. Πατούσε με δύναμη τα πόδια του στο έδαφος, άφηνε το κορμί του ν` ανεβαίνει ψηλά λες και ήθελε να πετάξει και ξαναπατούσε στο χώμα με φόρα κάνοντας την τεράστια καμπάνα ν` αφήνει ένα δυνατό ήχο που ακουγότανε μέχρι τα γύρω χωριά. Αλί και τρισαλί σ` αυτόν που θα δοκίμαζε να του πάρει το σχοινί από το χέρι. Έκανε ολόκληρο καυγά. Μια φορά ανέλαβε ν` ανοίξει ένα βαθύ πηγάδι. Είχε σχεδόν τελειώσει αλλά ο ιδιοκτήτης τού ζήτησε να το προχωρήσει λίγο ακόμη, μέχρι να βρούνε νερό και ο Παναγιώτης υπάκουσε κι ετοιμάστηκε να κατέβη και να συνεχίσει το έργο του. Είχε φτάσει μέχρι τη μέση περίπου και τότε σταμάτησε απότομα, με τα πόδια ανοιχτά να πατάνε στις δυο απέναντι πλευρές του λάκκου. Τέντωσε τ` αφτιά του, αφουγκράστηκε για μερικά δευτερόλεπτα κι αμέσως μετά ανέβηκε στην επιφάνεια. «Σήμερα εν θα δουλέψω» τους δήλωσε με σιγουριά. «Για ποιο λόγο;» «Μέσα στο λάκκο έσιει κουφή» «Τζιαι που είδες εσού την κουφή, μωρέ Παναγιώτη, τυφλός άνθρωπος που είσαι;» επέμενε ο ιδιοκτήτης. «Εν τη είδα κουμπάρε, άκουσά την που ετάραξε...» αντέτεινε εκείνος με σοβαρό ύφος κι ο άλλος γέλασε ειρωνικά γιατί πίστεψε πως η τεμπελιά ήταν ο λόγος που ο τυφλός δεν ήθελε να δουλέψει. Μερικοί άντρες που άκουσαν τη συνομιλία τους μαζεύτηκαν τριγύρω, περίεργοι να δουν τι συνέβαινε. Με τη χρήση φαναριών έλεγξαν προσεκτικά τον πυθμένα του λάκκου και τότε διαπίστωσαν πως ο Παναγιώτης είχε απόλυτο δίκαιο. Μια μεγάλη έχιδνα βρισκότανε κουλουριασμένη στο βάθος του λάκκου. Την σκότωσαν και μόνο τότε πείστηκε εκείνος να συνεχίσει τη δουλειά του. Ήταν Αύγουστος όταν τα δύο αδέρφια Αχιλλέας και Γιάννος Παπουής σκέφτηκαν να διοργανώσουν μιαν εκδρομή για τον Απόστολο Αντρέα. Επειδή η απόσταση ήταν πολύ μακρινή αποφάσισαν να διανυχτερέψουν το βράδυ στη Μονή του Αγίου και να επιστρέψουν την επόμενη μέρα. Αρκετοί ήταν οι χωριανοί που δήλωσαν συμμετοχή. Μεταξύ αυτών κι ο Παναγιώτης, που τους έθεσε κι έναν όρο: «Θέλω να κάτσω πρώτη θέση, δίπλα στον οδηγό» «Τζιαι ποιος ο λόγος, Παναγιώτη;» «Για να μου περιγράφει τα μέρη απ` όπου θα περνούμε» αποκρίθηκε με σοβαρό ύφος και τα δυο αδέρφια αλληλοκοιτάχτηκαν για μερικά δευτερόλεπτα. Βρήκαν

23 παράλογο το αίτημά του και το απόρριψαν αμέσως. Εκείνος όμως ήταν επίμονος. «Αν δεν με αφήσετε να κάτσω πρώτη θέση, δίπλα στον οδηγό, εν θα έρτω μαζί σας τζιαι εν να `σιετε το κρίμα μου» τους τόνισε με πείσμα κάνοντάς τους να σωπάσουν. «Μα εν σωστά πράματα τούτα;» είπε αργότερα ο Γιάννος στον αδερφό του όταν βρέθηκαν μόνοι. «Να βάλομε πρώτη θέση έναν τυφλό; Αφού εν θωρεί ποιος ο λόγος να κάτσει μπροστά;» «Εσού πέτου εντάξει τζι` άφησ` τη δουλειά πάνω μου» καθησύχασε ο Αχιλλής τον Γιάννο. «Δηλαδή;» «Θα κάμω ένα κόλπο για να μην τον κακοκαρδίσομε. Όταν πηαίνομε θα οδηγάς εσού αλλά θα του το κρύψομε. Εγιώ θα κάθομαι στο τελευταίο κάθισμα με τον Παναγιώτη δίπλα μου τζιαι θα προσποιούμε ότι οδηγώ. Θ` ακούει όλους τους άλλους να μιλούν μπροστά μας τζιαι θα νομίζει πως κάθονται πίσω μας. Έτσι θα πιστέψει ότι του κάναμε το χατίρι τζιαι θα μείνει ευχαριστημένος» Έτσι κι έγινε. Τη συγκεκριμένη μέρα ο Αχιλλής έβαλε τον Παναγιώτη να καθίσει δίπλα του, στο τελευταίο κάθισμα, αφήνοντάς τον να νομίσει πως οδηγούσε. Κι εκείνος, που πρώτη φορά έμπαινε σε λεωφορείο το πίστεψε κι ένιωσε μεγάλη χαρά και ικανοποίηση που εισακούστηκε η επιθυμία του. Και φυσικά κανείς χωριανός δεν πρόδωσε το κόλπο που είχαν κάνει τα δυο αδέρφια. Σαν έφτασε η ώρα της επιστροφής τον πλησίασε ο Αχιλλής και τον ακούμπησε φιλικά στον ώμο. «Τώρα Παναγιώτη πρέπει να προτείνομε τζιαι στη δασκάλα να κάτσει μπροστά», του ψιθύρισε στ` αφτί. «Εν να μας παρεξηγήσει αν δεν το κάνομε. Εσού ήντα που λαλείς;» «Εν έσιει πρόβλημα, κουμπάρε Αχιλλή Με μεγάλη μου χαρά της παραχωρώ τη θέση μου..» συνήνεσε ο Παναγιώτης χωρίς ποτέ να υποψιαστεί πως κι όταν πήγαιναν η δασκάλα ήταν εκείνη που καθότανε μπροστά, δίπλα στον οδηγό. Υπήρχαν και πολλά παρατράγουδα με τον Παναγιώτη. Μερικοί χωριανοί αρέσκονταν να τον πειράζουν κι αυτός αντιδρούσε και γινότανε έξω φρενών με τη συμπεριφορά τους. Μια φορά κάποιος του συμπεριφέρθηκε κοροϊδευτικά και προσβλητικά και ο τυφλός πληγώθηκε τόσο πολύ που θέλησε να τον εκδικηθεί. Πήγε στο χωράφι όπου γνώριζε πως είχε δεμένο το γαϊδούρι του με σκοπό να του κόψει την ουρά. Για κακή του όμως τύχη, τη στιγμή εκείνη βρίσκονταν πέντε γαϊδούρια δεμένα στη σειρά κι ο Παναγιώτης που δεν μπορούσε να ξεχωρίσει ποιο απ` όλα ήταν το δικό αυτού που τον πίκρανε έκοψε και των πέντε την ουρά! 21

24 ΣΥΓΧΩΡΙΑΝΟΙ ΜΑΣ ΠΟΥ ΕΦΥΓΑΝ ΠΡΟΣΦΑΤΑ Ο Χριστόδουλος Παναγιώτου γεννήθηκε στις Κέδαρες στις 15 Μαΐου το Γονείς του ο Παναγιώτης Πατούτσιος και η Ζωή ή Ζωητσού όπως συνήθιζαν να την αποκαλούν οι κάτοικοι του χωριού. Ο Χριστόδουλος καταγόταν από μια πολύ εύπορη οικογένεια αλλά αυτό δεν τον εμπόδισε να ριχτεί από μικρός στη βιοπάλη. Πριν ακόμη δρασκελίσει τα δεκαέξι οδηγούσε το συνεταιρικό αυτοκίνητο που είχαν αγοράσει ο πατέρας και ο θείος του Νεοπτόλεμος από τα Μέσανα. Έτσι πολύ γρήγορα καταπιάστηκε με το επάγγελμα του οδηγού που διατηρούσε ακόμη και μετά τη συνταξιοδότησή του. Άλλοτε μεταφέροντας επιβάτες κι άλλοτε σταφύλια ή οποιαδήποτε άλλα εμπορεύματα ή ήδη οικοδομής, εξυπηρετούσε καθημερινά όχι μόνο τους χωριανούς του αλλά και τα γύρω χωριά. Το 1950 νυμφεύτηκε την Έλλη Λοίζου Χαραλάμπους, μιαν εξαιρετική κοπέλα και μαζί απέκτησαν δύο παιδιά, τον Αντώνη και τη Μαίρη. Είχε γνωστούς και φίλους σ` όλα σχεδόν τα μέρη της Κύπρου που τον εκτιμούσαν κι έλεγαν τα καλύτερα λόγια για το άτομό του. Ήταν ένας άνθρωπος ενάρετος, απλός, ταπεινός, καταδεχτικός, ανοιχτοχέρης, ευχάριστος και με πηγαίο χιούμορ που σκορπούσε χαρά και ευεξία στους γύρω του. Ο Χριστόδουλος εγκατέλειψε τα γήινα την 31 Αυγούστου Αιωνία σου η μνήμη, αγαπημένε μας Χριστόδουλε κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σε σκεπάζει. 22

25 Η Χρυστάλλα Φιλίππου γεννήθηκε στις Κέδαρες στις 26 Νοεμβρίου Ήταν το τρίτο παιδί του Κλεάνθη Αντωνίου από την Πέτρα και της Ευφροσύνης Χριστοδούλου Μουσούλλα. Αδέρφια της ήταν ο Αντρέας, η Βαρβαρού, ο Χαρίλαος, η Μαγδαληνή κι ο Θουκυδίδης. Το 1940 η Χρυστάλλα παντρεύτηκε τον Φίλιππο Φωτίου Σταυρινού, που υπηρέτησε πολλά χρόνια το χωριό μας ως αγροφύλακας και απέκτησαν τρία παιδιά: τον Πάρη, τον Θαλή και τον Αντρέα. Η Χρυστάλλα ήταν μια πολύ άξια, γνωστική και εργατική γυναίκα. Ήταν στοργική μάνα, αφοσιωμένη σύζυγος και εξαιρετική οικοκυρά. Εγκατέλειψε τα γήινα στις 4 Νοεμβρίου Αιωνία σου η μνήμη αγαπημένη μας θεία και συγχωριανή κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σε σκεπάζει. Ο Νίκος Νικηφόρου γεννήθηκε στις Κέδαρες στις 20 Ιανουαρίου Γονείς του ήταν ο Γιαννής και η Ελεονώρα Νικηφόρου. Αποφοίτησε από το Δημοτικό Σχολείο Κεδάρων και μετά φοίτησε στο Β Γυμνάσιο Αρρένων Λεμεσού. Τον Ιούλιο του 1970 κατετάγη στην Εθνική Φρουρά και υπηρέτησε τη στρατιωτική του θητεία. Λίγο αργότερα κατατάγηκε στην Αστυνομία και τον Μάιο του 1973 στο Εφεδρικό Σώμα. Με τα γεγονότα του 1974 συνελήφθη από πραξικοπηματίες στην περιοχή Καράολος του Βαρωσιού, όπου έτυχε άγριων βασανιστηρίων. Αφέθηκε ελεύθερος με την Τουρκική Εισβολή και έτρεξε να υπηρετήσει την πατρίδα στα υψώματα του Αγίου Χρυσοστόμου, στον Πενταδάκτυλο. Έφυγε από την πρώτη γραμμή του πολέμου μόλις έμαθε ότι ο αδερφός του τραυματίστηκε σοβαρά και νοσηλευόταν στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Απελύθη από την 23

26 Αστυνομία από πραξικοπηματίες αλλά μετά την επιστροφή του Μακαρίου στην Κύπρο επαναπροσλήφθηκε και υπηρέτησε σε διάφορα τμήματα. Τον διέκρινε η τιμιότητα, η ειλικρίνεια και η αγάπη προς τους συναδέλφους και συμπολίτες του. Μετά από 34 χρόνια ευδόκιμης υπηρεσίας αφυπηρέτησε από τις τάξεις της Αστυνομίας με το βαθμό του Λοχία. Ήταν παντρεμένος και είχε δύο παιδιά, την Ελεονώρα και τον Γιάννο. Δυστυχώς, δεν χάρηκε πολύ την οικογένειά του αφού αρρώστησε ξαφνικά και εισήχθη στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας. Απεβίωσε στις 5 Νοεμβρίου Αιωνία σου η μνήμη αγαπητέ Νίκο κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σε σκεπάζει. Αφροδίτη και Νίκος Κλεάνθους Σταυρινού Η Αφροδίτη γεννήθηκε στις 22 Νοεμβρίου Γονείς της ο Γιάγκος και η Καλλιόπη Σπύρου. Τον Φεβρουάριο του 1950 παντρεύτηκε τον Νίκο Κλεάνθους Σταυρινού, γιο του Κλεάνθη και της Αρτεμισίας άλλως Μυρτούς και απέκτησαν δύο γιους. Τον Χρήστο που είναι γιατρός στη Μύκονο και τον Πανίκο που είναι δικηγόρος στη Λεμεσό. H Αφροδίτη και ο Νίκος Την περίοδο που τα παιδιά τους φοιτούσαν στην Αθήνα ο μεν Νίκος ξενιτεύτηκε στη Σαουδική Αραβία όπου εργαζόταν ως κτίστης, ενώ η Αφροδίτη εγκαταστάθηκε στην Αθήνα και φρόντιζε τους γιους της. Αργότερα, όταν τα παιδιά τους τέλειωσαν τις σπουδές τους, η Αφροδίτη ακολούθησε τον άντρα της στο Μπαχρέιν όπου εργαζόταν. Ήταν ένα πολύ αγαπημένο και αχώριστο ζευγάρι. Η Αφροδίτη εγκατέλειψε τα γήινα την 1ην Ιανουαρίου 2015 κι ο Νίκος δεν άντεξε τον χωρισμό τους. Πριν ακόμη περάσουν οι σαράντα μέρες, συγκεκριμένα στις 06 Φεβρουαρίου του ιδίου χρόνου έφυγε κι αυτός. Αιωνία σας η μνήμη αγαπημένοι μας συγχωριανοί κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σας σκεπάζει.

27 Η Ρεβέκκα Κυριάκου Σοφοκλή γεννήθηκε στις 20 Αυγούστου 1926 και ήταν το πρώτο παιδί του Ιωάννη Λουκά και της Άννας Δημητρίου Τσαγκάρη. Αδέρφια της ο Χρήστος Καλόγηρος, ο Δήμος, η Θάλεια και η Ανθούλα. To 1945 παντρεύτηκε τον Κυριάκο Σοφοκλή και απέκτησαν δύο παιδιά: τον Χριστάκη και την Αθηνούλα. Η Ρεβέκκα ήταν πολύ καλή μοδίστρα. Όλες σχεδόν οι κοπέλες του χωριού κοντά της έραβαν. Για κάποιο διάστημα έφυγε για το Λονδίνο όπου ήταν εγκατεστημένες η κόρη και οι αδερφές της και εργαζότανε ως ράφτρα σε εργοστάσιο. Ήταν γυναίκα χαμηλών τόνων, ευγενική, πρόσχαρη, ενάρετη και φιλόξενη. Απεβίωσε στις 17 Μαΐου Αιωνία σου η μνήμη, αγαπητή μας συγχωριανή κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σε σκεπάζει. Οι πάρα κάτω στίχοι είναι αφιερωμένοι στη Ρεβέκκα Κυριάκου από την κόρη της Αθηνούλα. Έφυγες μάνα μου καλή και η καρδιά μου στάζει φαρμάκι απ` τον πόνο της, βογκάει κι αναστενάζει. Ήσουν γυναίκα σπλαχνική, καλή, προσγειωμένη κι η θύμηση σου αιώνια στο νου θα παραμένει. Στην αγκαλιά σου έτρεχα σαν ήμουνα παιδάκι, κι εσύ με χάιδευες γλυκά με τ` απαλό χεράκι. Πάνω στα σκούρα μου μαλλιά άφηνες τα φιλιά σου κι εγώ αμέσως ένιωθα όλη τη ζεστασιά σου. 25

28 26 Ο Πρωτοπρεσβύτερος Γρηγόριος Ευσταθίου γεννήθηκε στις Κέδαρες το Γονείς του ο Ευστάθιος και η Δέσποινα. Το 1947 νυμφεύτηκε τη Χρυστάλλα Δημητρίου Μεταξωτού από το Πραιτώρι με την οποία απέκτησε επτά παιδιά. Το 1949 χειροτονήθηκε διάκονος από τον Μητροπολίτη Πάφου Κλεόπα και το 1951 χειροτονήθηκε πρεσβύτερος από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο τον Γ`. Το ίδιο έτος αποφοίτησε από την Ιερατική Σχολή Κύπρου και άρχισε να υπηρετεί τον Ύψιστο εις την Ιερά Μητρόπολη Πάφου. Υπηρέτησε ως ιερέας στο Πραιτώρι, στο Προδρόμι Χρυσοχούς και στην Πάχνα Λεμεσού. Το 1973 αναχώρησε οικογενειακώς για την Ελλάδα όπου υπηρέτησε στην Ιερά Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας και στη συνέχεια στην Ιερά Μητρόπολη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως Θεσσαλονίκης. Τιμήθηκε με το οφφίκιον Σακελλάριος από τον Μητροπολίτη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωνίας κ. κ. Καλλίνικο και από τον Μητροπολίτη Νεαπόλεως και Σταυρουπόλεως κ. κ. Διονύσιο Πρωτοπρεσβύτερος. Το 2001 τιμήθηκε από την Ιερά Σύνοδο της Εκκλησίας της Ελλάδας για την πέραν των πενήντα χρόνων προσφορά του στην Εκκλησία. Ασχολήθηκε με την ποίηση. Τα περισσότερα από τα ποιήματά του αναφέρονται στα παιδικά του βιώματα και στις Κέδαρες, το αγαπημένο του χωριό, που ποτέ δεν έβγαζε από το μυαλό και τη σκέψη του. Στις 30 Μαΐου 2015 ο Πρωτοπρεσβύτερος Γρηγόριος Ευσταθίου εγκατέλειψε τα γήινα. Η τόσο γλυκιά και δυνατή φωνή του σίγησε για πάντα. Αιωνία σου η μνήμη αγαπητέ μας συγχωριανέ κι ελαφρύ ας είναι το χώμα που σε σκεπάζει.

29 ΨΑΡΕΥΟΝΤΑΣ ΧΕΛΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΡΙΖΟ Αχιλλέα Ιωάννου Έχοντας μπροστάρη τον παππού, ξεκινήσαμε με το χάραμα για τον «Κλότσο». Κρατούσε ο καθένας μας έναν κουβά, μια τσάπα, ένα φτυάρι κι ένα κοφτερό μαχαίρι. Παίρναμε ακόμη το μεσημεριανό μας κολατσιό γιατί ξέραμε πως θα μέναμε εκεί όλη τη μέρα. Από μέρες είχε προγραμματιστεί η εξόρμηση αυτή. Μέσα του Ιούλη κι ο καιρός κατάλληλος για το σκοπό μας. Μια μέρα ο παππούς με καλεί και μου λέει: - Μπορείς να μαζέψεις καμιά εικοσαριά σαν κι εσένα; -Μπορώ αλλά πρέπει να ξέρομε για ποιο λόγο θα μαζευτούμε. -Εφέτος έβρεξε καλά ο χειμώνας, ο ποταμός έχει μπόλικο νερό και τα χέλια πρέπει να `ναι άφθονα. Πάμε λοιπόν να τα μαζέψομε. -Μα είναι εύκολο; Πώς θα τα βρούμε και πώς θα τα ψαρέψουμε; -Μη νοιάζεσαι για τούτο. Πρώτα να μαζευτείτε και αργότερα θα γίνει η δουλειά. Είναι κάτι που θα σας ενθουσιάσει και θα το απολαύσετε με την καρδιά σας. Έτσι άρχισα να πλησιάζω διάφορους φίλους που όλοι έδειχναν ενθουσιασμένοι γιατί αποτελούσε πρόκληση η σκέψη πως θα γινόμαστε ψαράδες στα νερά του Διαρίζου. Ωστόσο είχαμε όλοι μεγάλη αγωνία για το αποτέλεσμα της εκστρατείας αυτής καθώς και γενικότερα για τον τρόπο ψαρέματος. Κάθε απόπειρα να αποσπάσομε τις σκέψεις του γέρου για την τεχνική προσέγγιση και τη μέθοδο ψαρέματος ήταν άκαρπη, «Όλα στην ώρα τους», μας είπε. Κατηφορίζοντας μέσα από στενά, ελικοειδή μονοπάτια κι έχοντας κι από τις δυο πλευρές αμπέλια καταπράσινα και χωράφια κατάφυτα με αμυγδαλιές κι ελιές φτάσαμε στην «Πλύστρα». Ήτανε μια πανέμορφη, απότομη κοιλάδα και στη μέση της μια πηγή δρόσιζε τους περαστικούς και τα γύρω περβόλια, δίνοντας ζωή σε οπωροφόρα δέντρα μα και ποτιστικά. Παλιότερα ήταν ο τόπος όπου οι Κεδαρίτισσες, γριές και νιές, έκαναν την μπουγάδα τους. Πόσες και πόσες ιστορίες δε λέγονταν για αγάπες, έρωτες και πάθη, μίση και αντιπαλότητες! Δροσιστήκαμε απ` τα γάργαρα νερά, απολαύσαμε το κελάρυσμα του νερού που κατρακυλούσε στον κατήφορο, ακούσαμε τη μεγάλη ποικιλία τιτιβισμάτων των φτερωτών τραγουδιστών μα και τους ηχηρούς λαρυγγισμούς των τζιτζικιών και συνεχίσαμε την πορεία μας. Στη συνέχεια φτάσαμε στο ποτάμι πριν ακόμη ανατείλει ο ήλιος. Η κοίτη ήταν πλατιά και ξερή, γεμάτη στρογγυλεμένες πέτρες, ενώ στη δυτική πλευρά κυλούσε ήσυχα τα νερά του ατάραχος και υπομονετικός ο Διαρίζος. Και στις δυο όχθες του ποταμού φύτρωναν αρκετές μερίκες, αγκαλιασμένες σαν αδερφές που ολοένα τέντωναν τα κορμιά τους στην προσπάθειά τους ν` ανεβούνε ψηλά. Πού και πού έβλεπες μερικές αροδάφνες, μυρτιές κι άλλους θάμνους. Ήτανε 27

30 28 μια χρωματική ποικιλία υψηλής αισθητικής και άφθαστης ομορφιάς. Συνεχίσαμε την πεζοπορία μας δίπλα στα νερά του ποταμού κι επιτέλους φτάσαμε στον Κλότσο. Ήταν ένα σημείο, σκαμμένο απ` το νερό με τα χρόνια, που έμοιαζε με μικρή λίμνη. Δεν προφτάσαμε ν` απολαύσομε τα κάλλη του πανέμορφου, σαγηνευτικού τοπίου κι ο παππούς άρχισε να σκάφτει δίπλα από τον Κλότσο. Μας εξήγησε πως έπρεπε ν` αλλάξομε την πορεία του ποταμού ώστε ούτε σταγόνα να μην καταλήγει στη λίμνη. Πήραμε τότε εμείς σειρά στο σκάψιμο, ενώ ο παππούς μας παρακολουθούσε μ` άγρυπνο μάτι. Σε λίγο άλλαξε η ροή του νερού, αυτό όμως δεν ικανοποίησε τον παππού, το Βίρα, που έριξε ο ίδιος μερικές πέτρες κι η δουλειά ξαναπέρασε σε μας. Τόσες πολλές πέτρες ρίξαμε που σχηματίστηκε ένας τοίχος εκεί. Επόμενη κίνηση ήταν να ρίχνομε χώμα με τα φτυάρια και τους κουβάδες πάνω στον τοίχο ώστε να παρεμποδίσουμε ακόμη κι ελάχιστο νερό να εισχωρεί στον Κλότσο. Ήμαστε κατάκοποι όταν τελειώσαμε, αφού κόντευε κιόλας μεσημέρι. «Τώρα» λέει «θα πάρομε το μεσημεριανό λιτό φαγητό μας για ν` αρχίσει η πραγματική δράση». Αμέσως μετά πήρε το φτυάρι του και σαν νέος Ποσειδώνας ανατάραζε τα νερά με ισχυρή ένταση. Οι κινήσεις του φαντάζανε στα μάτια μας ως προσπάθειες υπεράνθρωπου κι εμείς παρακολουθούσαμε με απεριόριστο θαυμασμό. Τότε δίνει αστραπιαία μια δυνατή σπρωξιά με το φτυάρι και ρίχνει έξω στην ακροποταμιά ένα χέλι. «Κρατάτε το εκεί», μας φωνάζει. Μα ποιος τολμούσε να το κρατήσει στο έδαφος αφού το βλέπαμε σαν ένα μεγάλο φίδι. Σπαρταρώντας και χοροπηδώντας έπεσε και πάλι στα νερά. Μεμιάς ο γέρος μας αναθέτει νέα αποστολή. Πιο πέρα σε μια απότομη χαράδρα ήταν κάτι θάμνοι με μικρούς σκληρούς καρπούς που λέγονται στιρατζιές. «Θα πάτε με τα μαχαίρια σας να φέρετε ένα καλό φορτί στιρατζιές». Με πολλή προσπάθεια γυρίσαμε πίσω βαριά φορτωμένοι. Με τις οδηγίες του παππού αρχίσαμε να κοπανούμε τα στιρακόμηλα και να τα ανακατεύουμε στο νερό. Έτσι φλομώναμε το νερό κι έβλεπες ν` ασπρίζει παντού εκτός από τα ρηχά. Πραγματικά μετά από σκληρή δουλειά κι αφού ο Βίρας ανακάτεψε γερά, είδαμε τα χέλια να φτάνουν στην άκρη όπου το νερό ήταν καθαρό. Με το καμάκι τα ψάρευε την ώρα που εμείς παρακολουθούσαμε εντυπωσιασμένοι. Πήραμε δυο μεγάλα χέλια και έντεκα μικρά. Αντίθετα με μας ο παππούς ήταν θυμωμένος με το κράτος που για καταπολέμηση των κουνουπιών χρησιμοποιούσε πολύ δραστικά εντομοκτόνα. Προφητικά εκείνη τη στιγμή μας είπε: -Σε μερικά χρόνια κανένα είδος ζωής δε θα υπάρχει στον ποταμό. Όλα θα εξαφανιστούν». Τότε δε δώσαμε και τόση σημασία στα λόγια του όμως τώρα καταλαβαίνομε πόσο δίκαιο είχε στ` αλήθεια.

31 ΔΥΟ ΜΑΘΗΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΠΕΤΕΙΕΣ Αχιλλέα Ιωάννου Α. Ήμουνα τότε μαθητής της Δ` τάξης στη Λεμύθου όταν κόντευαν τα Χριστούγεννα. Κάποιοι γονείς φοβούμενοι μήπως με το κλείσιμο των σχολείων για τις γιορτές, θα ερχόμαστε περπατητοί μέσα στα κρύα του χειμώνα κανόνισαν λεωφορείο για να μας παραλάβει. Αντί ν ακολουθήσει το δρόμο από Φοινί προς Λεμύθου, προτίμησε να πάει από Τροοδίτισσα-Τρικουκιά. Ατύχησε όμως γιατί σε κάποιο σημείο μια μεγάλη κατολίσθηση απέκοψε το δρόμο, ενώ παράλληλα άρχισε να πέφτει πυκνό χιόνι. Μόλις σχολάσαμε το απόγευμα, μας περίμενε ένα άλλο λεωφορείο για να μας μεταφέρει στο σημείο της κατολίσθησης. Φτάσαμε εκεί μα λεωφορείο πουθενά. «Ίσως», είπαν κάποιοι «να προχώρησε πιο πέρα για να βρει κατάλληλο χώρο για επαναστροφή», αφού ο δρόμος στο σημείο εκείνο ήταν πολύ στενός. Το χιόνι ξεπερνούσε το ύψος του ενός ποδιού, γι αυτό και το περπάτημα αποτελούσε πολύ δύσκολο εγχείρημα. Έπρεπε να σηκώνουμε τα πόδια μας προς τα πάνω για να βγαίνουν από το χιόνι και μετά μπροστά. Σε κάθε βήμα βυθίζονταν και πάλι. Στο μεταξύ άρχισε να σκοτεινιάζει αλλ αυτό δε μας εμπόδιζε γιατί το χιόνι έδινε ένα φως ικανοποιητικό για ν αποφεύγουμε κάθε επικίνδυνο σημείο και να βαδίζομε σωστά. Σε λίγο συνειδητοποιήσαμε πως κανένα μεταφορικό μέσο δε θα βρίσκαμε και η παραπέρα πορεία μας θα ήταν υποχρεωτική πεζοπορία. Με γερή προσπάθεια φτάσαμε επιτέλους στο μοναστήρι της Τοοδίτισσας κατάκοποι και πεινασμένοι. Οι καλόγηροι αρχικά ήταν πολύ επιφυλακτικοί αλλά όταν είδαν πως είχαν να κάμουν με μαθητές άνοιξαν την πύλη του μοναστηριού. Σε λίγο μας πρόσφεραν για φαγητό - ήταν περίοδος νηστείαςπαξιμάδι μαύρου κριθαρένιου ψωμιού, ελιές μαύρες και κουνουπίδι ωμό. Κι όμως ήταν από τα πιο νόστιμα, τα πιο εύγευστα φαγητά που δοκιμάσαμε ποτέ. Κοιμηθήκαμε μετά στους κοιτώνες που είχαμε στη διάθεσή μας ύπνο βαθύ και βαρύ. Την επόμενη μέρα ένας ήλιος λαμπερός φώτιζε και ζέσταινε τα πάντα ενώ το χιόνι άρχισε να λειώνει. Ωστόσο το ολόλευκο, πανέμορφο τοπίο έδινε την εντύπωση της ηρεμίας, της ησυχίας, της γαλήνης. Αφού ευχαριστήσαμε τους φιλόξενους μοναχούς συνεχίσαμε τον ποδαρόδρομο μέχρι τις Πλάτρες και τελικά με όχημα φτάσαμε στις Κέδαρες. Αξέχαστη παραμένει μέχρι σήμερα στη μνήμη μας η περιπέτεια ετούτη. Β. Καλοκαίρι του Οι μόνοι τελειόφοιτοι της σχολικής αυτής χρονιάς από χωριά της Ανατολικής όχθης του Διαρίζου ήμαστε ο Κύρος κι εγώ. Από μέρες συμφωνήσαμε πως με το πέρας του τελευταίου μαθήματος των τελικών εξετάσεων θα ξεκινούσαμε πεζοπορία για τα χωριά μας. Το θεωρούσαμε πολύ φυσιολογικό γιατί πολλές φορές παλιότερα είχαμε ακολουθήσει την ίδια πορεία. Έτσι χωρίς καθυστέρηση πήραμε το δρόμο για Τρεις Ελιές- Καμινάρια. Δεν σκεφτήκαμε να φάμε κάτι ή να πάρουμε μαζί μας ό,τι πρόχειρο είχαμε στο σπίτι. 29

32 Περάσαμε τα δυο χωριά και μπήκαμε σε μονοπάτι προς την πανέμορφη κοιλάδα του Διαρίζου. Σε λίγο άρχισε να γουργουρίζει η κοιλιά μας και ψάχναμε για να βρούμε κάτι που να τρώγεται. Σ ένα όμορφο περιβόλι μια γριά πότιζε τα δέντρα και ξεχωρίσαμε μια μηλιά με εμφανισιακά ωραία μήλα. Ζητήσαμε ν αγοράσομε μερικά αλλ η γριά είπε πως δεν ανήκε σ αυτήν το περιβόλι. Κόψαμε από δυο μήλα και της είπαμε πως όταν ξαναπεράσομε θα πληρώσουμε τον ιδιοκτήτη. Κάποτε φτάσαμε σ ένα δίστρατο. Ήμαστε σίγουροι πως θα παίρναμε το ένα απ τα δυο, αυτό προς τα δεξιά για να φτάσομε στον προορισμό μας. Εμείς αντίθετα επιλέξαμε το άλλο με τη σκέψη πως μπορεί να είναι συντόμι. Ωστόσο, αφού προχωρήσαμε δυο με τρία χιλιόμετρα, καταλήξαμε σε αδιέξοδο μέσα στο δάσος. Ταλαιπωρηθήκαμε αρκετά μέχρι να ξαναβρεθούμε στο δρόμο μας. Άλλοτε προχωρούσαμε δίπλα και παράλληλα με το ποτάμι, άλλοτε βγάζαμε τα παπούτσια και περνούσαμε απ` τη μια στην άλλη πλευρά του ποταμού. Το πανέμορφο γεφύρι του Τζιελεφού Φτάσαμε κατάκοποι στο πανέμορφο γεφύρι του Τζιελεφού εκεί που είναι πιο στενό και ορμητικό το νερό, γι αυτό είναι πάντοτε θολό και οι ντόπιοι το λένε «το θολό». Περνώντας στην άλλη πλευρά του ποταμού προς τον Αϊ-Νικόλα, ξαπλώσαμε στο γρασίδι για να ξεκουραστούμε λιγάκι. Τότε δυο Τουρκάλες που είχαν εκεί τις «μάντρες» τους, μας πρόσφεραν φρέσκο, ζεστό ψωμί που μόλις ξεφούρνισαν και ένα χαλλούμι. Πόσο μεγάλη ήταν η ικανοποίηση της πείνας μας με τ ολόφρεσκο ψωμί και το εύγευστο χαλλούμι! Αφού ευχαριστήσαμε τις γυναίκες για την προσφορά τους γυρίσαμε πίσω στα χωριά μας. Ήταν κι αυτή μια περιπέτεια που πάντα θα μένει στο νου και την καρδιά μας σαν κάτι εξαιρετικά ξεχωριστό! 30

33 ΣΥΓΚΛΟΝΙΣΤΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΙΣ ΚΕΔΑΡΕΣ (Υδροδότηση- Ηλεκτροδότηση) Αχιλλέα Ιωάννου Χρόνια ολόκληρα Αγγλοκρατίας του νησιού μας και η πρόοδος στην κυπριακή ύπαιθρο προχωρούσε με ρυθμούς χελώνας. Στο χωριό μας για σκοπούς υδατοπρομήθειας δημιουργήθηκαν τέσσερις βρύσες απ τις οποίες τα νοικοκυριά προμηθεύονταν πόσιμο νερό, ενώ απ το τρεχούμενο ασταμάτητα νερό το περισσευούμενο γέμιζε τις υπάρχουσες τότε δεξαμενές. Αυτό με αυλάκια διοχετευόταν στις κοντινές περιοχές και χρησιμοποιόταν για άρδευση και μετατροπή των γύρω απ το χωριό εκτάσεων σε καταπράσινα, ολόδροσα μποστάνια. Για τούτο οι κάτοικοι ήταν αυτάρκεις σε παντός είδους λαχανικά αλλά παρήγαγαν επιπρόσθετα και διάφορα φρούτα. Ωστόσο μ αυτό το σύστημα οι οικοκυρές είχαν μεγάλες δυσκολίες με το κουβάλημα πόσιμου νερού στα σπίτια. Κάθε είδους στάμνες, μικρές και μεγάλες, ήταν σε καθημερινά αδιάκοπη χρήση, τόσο από γυναίκες όσο και από μικρά και μεγάλα παιδιά για μεταφορά νερού. Συνέβαινε πολλές φορές να συγκεντρώνεται μεγάλος αριθμός νεροκουβαλητών, ιδιαίτερα στην κεντρική βρύση, ώστε αναγκάζονταν να μπαίνουν στη γραμμή και να περιμένουν τη σειρά τους. Οι μεγάλες γούρνες όπου έπεφτε το νερό, προτού περάσει στη δεξαμενή, χρησιμοποιούνταν για πότισμα των ζώων, βοδιών και γαϊδουριών. Αφού γέμιζαν τα σταμνιά τα κουβαλούσαν στα σπίτια, είτε τοποθετώντας τα στον ώμο είτε ακουμπώντας τα στο γοφό. Δύσκολη, σκληρή και κοπιαστική δουλειά αν είχες να κάμεις μπουγάδα, λούσιμο ή γενική καθαριότητα. Παρόμοιο πρόβλημα είχαν φυσικά και με το θέμα του φωτισμού. Έβλεπες γυναίκες, γριές και νιές, τ απομεσήμερο να καθαρίζουν τους φανούς με σχολαστική επιμέλεια, να γεμίζουν με πετρέλαιο τις λάμπες, να φροντίζουν το φυτίλι, να ετοιμάζουν ό,τι χρειαζόταν για το βράδυ. Μα όσο μεγάλη και αποδοτική κι αν ήταν η λάμπα, το φως ήταν αδύνατο, αλλ` όμως μελιχρό. Για οικιακές συσκευές δεν μπορούσε να γίνει λόγος. Η ζωή προσαρμοζόταν σε απλές, παλιές διαδικασίες που θύμιζαν πρωτόγονες καταστάσεις. Οι Άγγλοι δε νοιάζονταν για πραγματική πρόοδο γιατί τόσο η ηλεκτροδότηση όσο και η υδατοπρομήθεια δε θεωρούνταν πρωταρχικής ανάγκης και κεφαλαιώδους σημασίας. Με την ανακήρυξη της Δημοκρατίας ένας διαφορετικός αέρας άρχισε να πνέει. Τα θέματα τούτα αντιμετωπίστηκαν με την ανάλογη σοβαρότητα και την απαραίτητη θέληση, για τούτο τροχοδρομήθηκε η προσπάθεια για να επέλθει η προσδοκούμενη αλλαγή. 31

34 Το 1967 η Αρχή Ηλεκτρισμού αρχίζει την αναγκαία προεργασία κι ετοιμάζεται για την ηλεκτροδότηση του χωριού. Βλέποντας τη δουλειά να προχωρεί, οι κάτοικοι αισθάνονται μιαν αγαλλίαση χαμογελώντας πλατιά ενώ προσμένουν την ποθητή στιγμή. Μικροί και μεγάλοι νιώθουν χαρούμενοι και η συνεχής αναμονή συμβάλλει στο να είναι σε υπερδιέγερση. Επιτέλους την 1ην Οκτωβρίου 1967 γίνεται η ηλεκτροδότηση. Το φως στους δρόμους, στις αυλές, στα διάφορα δωμάτια σηματοδοτεί τεράστιες αλλαγές στη ζωή, που γίνεται πια πιο ανθρώπινη. Οι απαραίτητες συσκευές σταδιακά καταφθάνουν, ολοένα αυξάνονται κι αποτελούν μέρος της ζωής. Χαρά και ικανοποίηση παντού. Δεν είναι πια πολίτες δεύτερης κατηγορίας, αλλά ισότιμοι μ` όλους τους άλλους Κύπριους. Μετά από κάποια χρόνια γίνεται το ίδιο και με την υδροδότηση. Το νερό φτάνει στην κάθε κατοικία και οι στάμνες αποτελούν τώρα πια οριστικά μουσειακά αντικείμενα. Νέα χαρά, νέα ικανοποίηση και οι σκληροτράχηλοι δουλευτές της γης, οι άνθρωποι του μόχθου νιώθουν και πάλιν πως το κράτος νοιάζεται γι` αυτούς. Η ζωή απ εδώ και μπρος θα κυλάει πιο εύκολα, πιο άνετα, πιο απολαυστικά. Παρόλες τις ευχάριστες αλλαγές που συντελέστηκαν, το χωριό σταδιακά φθίνει, ο πληθυσμός ολοένα και μειώνεται, γι αυτό οι οιωνοί δεν είναι αισιόδοξοι. Ποτέ όμως δε θα πάψουμε να ελπίζομε γιατί οι Κέδαρες αξίζουν μιας καλύτερης τύχης. Ελπίδα, πίστη αλλά και προγραμματισμένες ενέργειες θα συμβάλουν αποφασιστικά στην επαναφορά σε τροχιά προόδου και ανάπτυξης. 32

35 ΜΕΤΕΩΡΟΛΟΓΙΑ - ΜΗΝΑΛΛΑΓΙΑ Αντιγόνης Χριστοδουλίδου Μετεωρολογία ονομάζεται ο κλάδος των φυσικών επιστημών που ασχολείται με τη μελέτη και την περιγραφή των «μετεωρολογικών φαινομένων» που συμβαίνουν στα κατώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Μετεωρολογικά φαινόμενα είναι οι μεταβολές των καιρικών συνθηκών όπως η θερμοκρασία, η υγρασία, οι βροχές, τα χιόνια, οι καταιγίδες, οι αστραπές, οι βροντές, η ένταση των ανέμων και άλλα. Εκτός από τους μεγάλους σοφούς της αρχαιότητας ασχολήθηκε κι ο απλός κόσμος με την πρόγνωση των καιρικών συνθηκών. Οι ναυτικοί, οι βοσκοί, οι γεωργοί, οι ψαράδες, οι αγγειοπλάστες και πολλοί άλλοι έπρεπε να προβλέπουν τον καιρό και να κάνουν τις ανάλογες εργασίες την κατάλληλη εποχή, ώστε ν αποφεύγουν δυσάρεστες καταστάσεις. Π.χ. αν ο γεωργός έσπερνε και δεν έπεφτε βροχή ο σπόρος δεν θα φύτρωνε οπότε δεν θα είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Αν ο ψαράς ξανοιγότανε βαθειά στη θάλασσα και τον έπιανε καταιγίδα μπορούσε να χάσει τη ζωή του κι αν ο αμπελουργός άπλωνε τη σταφίδα του στον ήλιο για να ξηραθεί κι έπεφτε βροχή, θα είχε ν` αντιμετωπίσει επί πλέον κόπους και έξοδα. Όλα αυτά ανάγκασαν τους ανθρώπους της υπαίθρου να διατηρήσουν από γενιά σε γενιά την πρακτική γνώση της μελέτης και πρόγνωσης του καιρού. Παρακολουθούσαν καθημερινά και προσεκτικά τα διάφορα φαινόμενα της φύσης όπως τ αστέρια, το φεγγάρι, την ένταση και την κατεύθυνση των ανέμων καθώς και τα κύματα της θάλασσας κι έβγαζαν τα δικά τους συμπεράσματα που τις περισσότερες φορές ήταν σωστά. Τα πάρα κάτω ήταν σε όλους γνωστά: Καλοκαίρι που έχει πολλούς τζίτζικες προμηνύει βαρύ χειμώνα. Το ίδιο αν οι βαλανιδιές φορτωθούν με βαλανίδια και αν τα πεύκα φορτωθούν με κουκουνάρια. Φεγγάρι που έχει χλωμό κύκλο προμηνύει βροχές. Ήλιος που βασιλεύει σε καθαρό ουρανό προμηνύει μιαν όμορφη ηλιόλουστη μέρα. Ήλιος που βασιλεύει σε κόκκινο ουρανό θα φέρει δυνατούς άνεμους, ενώ ήλιος που βασιλεύει πίσω από παχιά, χάλκινα σύννεφα προμηνύει δυνατές βροχές. Βροχές προμηνύει επίσης και ο ανατολικός άνεμος. Στις 20 Ιουλίου, ημέρα του Προφήτη Ηλία, οι πρόγονοί μας παρακολουθούσαν προσεκτικά τα καιρικά φαινόμενα, γιατί πίστευαν ότι ο Άγιος αυτός ήταν εκείνος που όριζε πότε θα βρέξει και πότε θα χιονίσει. Αν λοιπόν κατά τη μέρα αυτή υπήρχε υγρασία στην ατμόσφαιρα, σύννεφα ή δυνατοί άνεμοι, θ ακολουθούσε βαρύς χειμώνας. Το ίδιο αν η θάλασσα ήταν «φουσκωμένη», δηλαδή αν δεν έχει τραβηχτεί προς τα μέσα. Τη μέρα του Προφήτη Ηλία παρακολουθούσαν επίσης 33

36 τη συμπεριφορά των βοδιών. Αν έξυναν το κεφάλι τους στον τοίχο σήμαινε πως ο χειμώνας θα ήταν πρώιμος. Αν έξυναν τα πλευρά τους θα είχαν πολλές βροχές τον Ιανουάριο κι αν έξυναν την ουρά τους ο χειμώνας θα ήταν όψιμος. Από διάφορες παρατηρήσεις που έκαναν οι άνθρωποι διαπίστωσαν πως το ζωικό βασίλειο είχε ένα δικό του τρόπο πρόβλεψης του καιρού, γι αυτό παρακολουθούσαν από κοντά τις αντιδράσεις των ζώων κι έβγαζαν τα δικά τους συμπεράσματα. Π.χ. κόκορας που κράζει σε ασυνήθιστες ώρες προειδοποιεί ότι θ ακολουθήσουν έντονα καιρικά φαινόμενα. Ζώα που τρώνε λαίμαργα ή τσακώνονται μεταξύ τους επίσης προειδοποιούν για κακοκαιρία. Άλλο καιρό θα έχει αν τα βόδια αναμασούν το φαγητό τους όρθια και άλλο αν το κάνουν ξαπλωμένα. Αν σμήνη πουλιών πετούν χαμηλά προβλέπεται ξέσπασμα δυνατής βροχής μέσα στο επόμενο εικοσιτετράωρο. 34 Μηναλλάγια του Αυγούστου Μηναλλάγια: Ο πιο διαδεδομένος τρόπος πρόγνωσης του καιρού στις Κέδαρες ήταν τα «Μηναλλάγια», που σίγουρα τα έχομε όλοι ακουστά. Τι όμως είναι αυτά τα «μηναλλάγια;» Η παράδοση θέλει τις πρώτες 15 μέρες του Αυγούστου να σχετίζονται με τους επόμενους δώδεκα μήνες του χρόνου και να μας «αποκαλύπτουν» τις καιρικές συνθήκες που θα επικρατούν σε κάθε μήνα ξεχωριστά. Π.χ. Οι πρώτες τρεις μέρες αντιπροσωπεύουν τον Αύγουστο. «Άουστος