Τι είναι η Οικονομική Επιστήμη; Κατανομή ΑΕΠ σε επιλεγμένες χώρες. Παράδειγμα πρώτο Μεταβολή της τιμής του πετρελαίου

Transcript

1 Τι είναι η Οικονομική Επιστήμη; Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ είναι η μελέτη του πως η κοινωνία αποφασίζει: ΤΙ, ΠΩΣ και ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ θα παράγει. Αγαθά υπηρεσίες Περιορισμένοι πόροι Συμπεριφορά των ατόμων Κοινωνική Επιστήμη Κατανομή ΑΕΠ σε επιλεγμένες χώρες Παράδειγμα πρώτο Μεταβολή της τιμής του πετρελαίου 1

2 Γιατί; Συνέπειες Μικρο-οικονομικό επίπεδο Μακρο-οικονομικό επίπεδο Μια αύξηση στην τιμή του πετρελαίου επηρεάζει: ΤΙ: Προϊόντα μικρότερης εντάσεως-πετρελαίου ΠΩΣ: Παραγωγικές τεχνικές μικρότερης εντάσεως-πετρελαίου ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ: Οι παραγωγοί πετρελαίου έχουν μεγαλύτερη αγοραστική δύναμη, οι εισαγωγείς έχουν μικρότερη. Παράδειγμα δεύτερο Παγκόσμια κατανομή εισοδήματος Poor Middle Rich Πληθυσμός ΑΕΠ Πλούσιες και φτωχές χώρες αλλά και πλούσιοι και φτωχοί εντός χωρών Γιατί; Συνέπειες Μικρο-οικονομικό επίπεδο Μακρο-οικονομικό επίπεδο ΤΙ: Προϊόντα που ζητούν κυρίως οι πλούσιοι ΠΩΣ: Τεχνικές ανάλογα με το αν υπάρχει ελευθερία στο διεθνές εμπόριο ΓΙΑ ΠΟΙΟΝ: Κυρίως για τους πλούσιους κατανομής εισοδήματος μεταξύ/εντός χωρών ρόλος 2

3 Υποθέσεις σχετικά με τη διαδικασία επιλογής Στα οικονομικά υποδείγματα, υποθέτουμε ότι οι οικονομικοί παράγοντες έχουν κίνητρα (incentives) και ενεργούν ορθολογικά (rationally) Η προθυμία για πληρωμή (willingness to pay) μας βοηθά να ποσοτικοποιούμε τα μη χρηματικά κόστη και οφέλη των αποφάσεών μας Όταν υπάρχει σπάνις πόρων, όλες οι επιλογές έχουν ένα κόστος ευκαιρίας (opportunity cost) Το κόστος ευκαιρίας μιας δραστηριότητας είναι η αξία της καλύτερη εναλλακτικής λύσης που θα πρέπει να θυσιαστεί Σπανιότητα και κατανομή πόρων Ι Η σπανιότητα ωθεί στο να γίνονται οικονομικές επιλογές Η ΚΑΜΠΥΛΗ ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΩΝ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΩΝ (production possibility frontier): δείχνει το μέγιστο επίπεδο παραγωγής του ενός αγαθού, με δεδομένο το επίπεδο παραγωγής του άλλου αγαθού (αποτελεσματική παραγωγή) Κανόνια (C) A C= 4 B = B C/ B = κόστος ευκαιρίας (=1/2) Καμπύλη Παραγωγικών Δυνατοτήτων Βούτυρο (B) Σπανιότητα και κατανομή πόρων ΙΙ Το ΚΟΣΤΟΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ (opportunity cost) ενός αγαθού είναι η ποσότητα των άλλων αγαθών τα οποία πρέπει να θυσιαστούν έτσι ώστε να αποκτηθεί μια επιπλέον μονάδα του αγαθού αυτού. (Ισούται με την κλίση της καμπύλης παραγωγικών δυνατοτήτων) Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΠΟΡΩΝ σε μια κοινωνία είναι ζήτημα κεφαλαιώδους σημασίας Όχι μόνο μεταξύ συγκεκριμένων αγαθών Αλλά και, π.χ., μεταξύ τομέων παραγωγής Μεταξύ καταναλωτικών και επενδυτικών αγαθών Μεταξύ ιδιωτικών αγαθών και δημοσίων υπηρεσιών 3

4 Συγκριτικό και απόλυτο πλεονέκτημα Ένας οικονομικός παράγοντας έχει συγκριτικό πλεονέκτημα (comparative advantage) στην παραγωγή ενός αγαθού σε σύγκριση με ένα άλλο οικονομικό παράγοντα αν έχει μικρότερο κόστος ευκαιρίας για την παραγωγή του αγαθού Ένας οικονομικός παράγοντας έχει απόλυτο πλεονέκτημα (absolute advantage) στην παραγωγή ενός αγαθού σε σύγκριση με ένα άλλο οικονομικό παράγοντα αν είναι πιο αποτελεσματικός στην παραγωγή του αγαθού. Για τον προσδιορισμό των οφελών από την ανταλλαγή αγαθών (εμπόριο) ατόμων ή χωρών καθοριστικός παράγοντας είναι το συγκριτικό πλεονέκτημα Ο ρόλος της αγοράς Ι Σήμερα, οι περισσότερες οικονομίες κατανέμουν τους πόρους τους με βάση το μηχανισμό της αγοράς ΑΓΟΡΑ (market): Η διαδικασία με βάση την οποία οι αποφάσεις των νοικοκυριών για το τι θα καταναλώσουν, οι αποφάσεις των επιχειρήσεων για το τι και πως θα παράγουν και οι αποφάσεις των εργατών για το πόσο και για ποιόν θα εργασθούν συντονίζονται μέσω των μεταβολών των τιμών Ο ρόλος της αγοράς ΙΙ Σε μια ΚΕΝΤΡΙΚΑ ΕΛΕΓΧΟΜΕΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (command economy) η κυβέρνηση λαμβάνει όλες τις αποφάσεις για την παραγωγή και την κατανάλωση. Σε μια ΜΙΚΤΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ (mixed economy) η κυβέρνηση και ο ιδιωτικός τομέας αλληλεπιδρούν στην επίλυση οικονομικών προβλημάτων. Οι αγορές στις οποίες οι κυβερνήσεις δεν επεμβαίνουν είναι γνωστές ως ΕΛΕΥΘΕΡΕΣ ΑΓΟΡΕΣ (free markets). (Αόρατο χέρι Adam Smith. Αλλά λειτουργούν πάντα ικανοποιητικά;) 4

5 Ο ρόλος της αγοράς ΙΙΙ Οι περισσότερες χώρες έχουν μικτές οικονομίες, όμως ο ρόλος των κυβερνήσεων διαφέρει ευρέως μεταξύ των κοινωνιών Σε μία μικτή οικονομία, η κυβέρνηση και ο ιδιωτικός τομέας λύνουν από κοινού τα οικονομικά προβλήματα Η κυβέρνηση επηρεάζει της αποφάσεις των οικονομικών παραγόντων μέσω της φορολογίας, των επιδοτήσεων και της παροχής δημοσίων υπηρεσιών Επιπλέον, η κυβέρνηση ορίζει το ρυθμιστικό πλαίσιο εντός του οποίου λειτουργούν οι οικονομικοί παράγοντες Προσανατολισμός προς την αγορά Κούβα Ινδία Σουηδία Ουγγαρία ΜΒ ΗΠΑ Κεντρικά Ελεγχόμενη Οικονομία Οικονομία Ελεύθερης Αγοράς Θετική και Κανονιστική Οικονομική Ι Διαφωνίες μεταξύ Οικονομολόγων (;) Θετική Οικονομική (positive economics): Ασχολείται με τις αντικειμενικές και τις επιστημονικές εξηγήσεις για το πως λειτουργεί η οικονομία. Η έμφαση εδώ είναι στην ΕΞΗΓΗΣΗ με ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΤΗΤΑ Παράδειγμα: «Εάν επιβληθεί φόρος σε ένα αγαθό, η τιμή του θα τείνει να αυξηθεί.» 5

6 Θετική και Κανονιστική Οικονομική ΙΙ Κανονιστική Οικονομική (normative economics): Προσφέρει ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ΒΑΣΙΣΜΕΝΕΣ ΣΕ ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΑΞΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΚΡΙΣΕΙΣ. Η έμφαση εδώ είναι περισσότερο ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ, λ.χ. πάνω στο τι νομίζουμε ότι ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ να γίνει. Παράδειγμα: «Ένας φόρος ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ να επιβληθεί στα καπνά ώστε να αποθαρρύνει το κάπνισμα.» Συχνά: σύνδεση των δύο. Pόλος οικονομολόγων στο δημόσιο διάλογο Μικρο-οικονομική & Μακρο-οικονομική Μικροοικονομική (microeconomics): Προσφέρει μια λεπτομερή πραγμάτευση των ατομικών αποφάσεων σε συγκεκριμένες αγορές. Μακροοικονομική (macroeconomics): Δίνει έμφαση στις αλληλεπιδράσεις μέσα στην οικονομία ως ενότητα Παραδείγματα Μικρο-οικονομικές θεμελιώσεις της Μακρο- Οικονομικής Τα εργαλεία της Οικονομικής Επιστήμης (Υποδείγματα και Δεδομένα) ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ (model): Ένας σκελετός, βασισμένος σε απλουστευτικές υποθέσεις, ο οποίος μας βοηθά να οργανώσουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε για κάποιο πρόβλημα. Παράλειψη λεπτομερειών Έμφαση μόνο στις βασικές πλευρές ΔΕΔΟΜΕΝΑ (ΣΤΟΙΧΕΙΑ, data): Ο σύνδεσμος ο οποίος μας παρέχει τη δυνατότητα να συγκρίνουμε τη θεωρία με την οικονομική πραγματικότητα. Ποσοτικοποίηση θεωρητικών υποδειγμάτων Έλεγχος υποδειγμάτων Λεπτή σχέση (συσχέτιση αιτιότητα) 6

7 Οικονομικά Δεδομένα Χρονολογικές σειρές (time series data): Καταγράφουν διαδοχικές μετρήσεις μίας μεταβλητής σε διαφορετικές χρονικές στιγμές Χρονικά διαστήματα (ανάλογα με το πρόβλημα) Μέσος όρος διαστήματος (μεταβλητότητα) Οικονομικά Δεδομένα Διαστρωματικά στοιχεία (cross sectional data): Καταγράφουν για μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή τις τιμές μίας μεταβλητής για διαφορετικές οικονομικές μονάδες ή σύνολο μονάδων Επίπεδο ομαδοποίησης Οικονομικά Δεδομένα Στοιχεία πάνελ (panel data): Καταγράφουν τις τιμές μίας μεταβλητής για συγκεκριμένες οικονομικές μονάδες ή σύνολο μονάδων σε διαφορετικές χρονικές στιγμές 7

8 Αριθμοδείκτες (index numbers) Εκφράζουν τα δεδομένα σε σύγκριση με μία δεδομένη τιμή βάσης Συνήθως, σταθμικοί (σταθμισμένοι, weighted) μέσοι όροι Σχεδόν πάντα: Δείκτες τιμών ή δείκτες ποσοτήτων Σταθμά: Χαλκός 0.8, Ασήμι 0.2 Ευρύτατα χρησιμοποιούμενος δείκτης: Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Retail Price Index) Τρόπος κατασκευής του Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (Ελλάδα ΕΟΠ 2008 & 2012) 8

9 Ονομαστικές και αποπληθωρισμένες (πραγματικές) μεταβλητές Οι μεταβλητές που μετρώνται σε τρέχουσες χρηματικές τιμές, ονομάζονται ονομαστικές μεταβλητές (nominal variables) Οι μεταβλητές που μετρώνται σε σταθερές χρηματικές τιμές αφού έχει αφαιρεθεί η επίδραση του πληθωρισμού ονομάζονται αποπληθωρισμένες ή πραγματικές μεταβλητές (real variables) Αγοραστική δύναμη του χρήματος (purchasing power of money): Δείκτης της ποσότητας των αγαθών που μπορεί να αγοράσει μία χρηματική μονάδα (ευρώ) Σχέση με πληθωρισμό Απόλυτες μεταβολές (absolute changes) Σχετικές μεταβολές ή ποσοστιαίες μεταβολές (relative or proportional changes) Ρυθμός μεταβολής (rate of change) Οικονομικά υποδείγματα ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ: Ένας σκελετός, βασισμένος σε απλουστευτικές υποθέσεις, ο οποίος μας βοηθά να οργανώσουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεπτόμαστε για κάποιο πρόβλημα Παράδειγμα: Ζήτηση για εισιτήρια και ανάλυση εσόδων της «Αττικό Μετρό» Έσοδα = τιμή εισιτηρίου x αριθμός επιβατών (Η «Αττικό Μετρό» ελέγχει μόνο την τιμή του εισιτηρίου) 9

10 Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τη ζήτηση εισιτηρίων του μετρό; Τιμή εισιτηρίου Τιμή βενζίνης Τιμή εισιτηρίων λεωφορείων Άλλοι παράγοντες; Θέσεις παρκαρίσματος Πρόστιμα παράνομου παρκαρίσματος Θερμοκρασία Κλειστοφοβία (Μόνο βασικοί παράγοντες στο υπόδειγμα) Βασικός παράγοντας: τιμή εισιτηρίου μετρό Αντίστοιχο πρόβλημα στο μετρό του Λονδίνου Κόστος σχεδόν σταθερό, άρα μεγιστοποίηση κερδών μέσω μεγιστοποίησης εσόδων 10

11 Εμπειρική διερεύνηση Αρχικά, στικτό διάγραμμα (scatterplot): ζεύγη τιμών που παρατηρούνται ταυτόχρονα για δύο διαφορετικές μεταβλητές Σχέση τιμής εισιτηρίου και συνολικών εσόδων; Οικονομική επιστήμη: μη πειραματική επιστήμη Δεν μπορούν να γίνουν πειράματα σε ελεγχόμενες συνθήκες εργαστηρίου Ανάλυση υπό την υπόθεση των άλλων παραγόντων παραμενόντων σταθερών (ceteris paribus other things being equal) Τρόπος ελέγχου υποθέσεων/θεωριών: Οικονομετρία (+ έλεγχος σημαντικότητας μεταβλητών) Με τη βοήθεια της Οικονομετρίας, προσδιορίζουμε την κατάλληλη συνάρτηση Σταθερός όρος, κλίση, γραμμική, μη γραμμική Αρνητική συνάρτηση Γραμμική Μη γραμμική 11

12 Θετική συνάρτηση Γραμμική Μη γραμμική συνάρτηση Μη μονοτονική Όταν οι λοιποί παράγοντες παραμένουν σταθεροί (Ceteris paribus) Στάδια ανάλυσης οικονομικού προβλήματος 1. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ και τυποποίηση του προβλήματος. 2. ΕΞΗΓΗΣΗ με την ανάπτυξη κάποιας θεωρίας. 3. ΕΛΕΓΧΟΣ της θεωρίας με την αντιπαράθεσή της προς τα δεδομένα. 12