ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ. Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων

Transcript

1 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ι ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Βασική υπόθεση: Επιδίωξη κάθε επιχείρησης, η μεγιστοποίηση των κερδών της (Profit maximization) Κέρδη: Συνολικά έσοδα Συνολικό κόστος (profits: total revenues total costs) Έσοδα: Tα ποσά που η εταιρία εισπράττει από την πώληση αγαθών ή υπηρεσιών σε μια δεδομένη περίοδο Κόστος: Οι δαπάνες που προκύπτουν κατά την παραγωγή των αγαθών και των υπηρεσιών στη διάρκεια μιας περιόδου Μορφές οργάνωσης των επιχειρήσεων Ατομικές επιχειρήσεις: Ανήκουν σε μεμονωμένα άτομα, τα οποία είναι και οι δικαιούχοι των εσόδων της επιχείρησης, αλλά και πλήρως υπεύθυνοι για τις τυχόν ζημιές της. Προσωπικές επιχειρήσεις: Ανήκουν από κοινού σε δύο ή περισσότερα άτομα τα οποία υπόκεινται σε απεριόριστη ευθύνη ως προς τα κέρδη ή τις ζημίες της επιχείρησης. Ανώνυμες επιχειρήσεις: Η ιδιοκτησία μοιράζεται μεταξύ των μετόχων της επιχείρησης. Οι μέτοχοι έχουν περιορισμένη ευθύνη. Οι μετοχές μεγάλων ανωνύμων επιχειρήσεων, εισηγμένων στο χρηματιστήριο, μπορούν να μεταπωληθούν σε αυτό. Κύριο χαρακτηριστικό σύγχρονου καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής: Η ανώνυμη εταιρεία Μέτοχοι (shareholders): Περιορισμένη ευθύνη Αμοιβή: (α) Μερίσματα (dividends) (β) Κέρδη κεφαλαίου (capital gains) 1

2 Ρόλος διευθυντικών στελεχών (managers) Πολυπλοκότητα αποφάσεων Πιθανή διαφορά επιδιώξεων με τους μετόχους π.χ. Μεγιστοποίηση κερδών ή μεγέθους Πρόβλημα ιδιοκτησίας και ελέγχου (ownership and control) / εντολοδόχου-εντολέα (principal-agent) Πιθανές λύσεις: Ρόλος επιθετικής εξαγοράς (takeover) Σύνδεση αμοιβών με πορεία μετοχής (share options ) ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Ισολογισμός (balance sheet): Αποτύπωση ενεργητικού (περιουσιακά στοιχεία) και παθητικού (υποχρεώσεις) μιας εταιρείας σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή Μέγεθος-απόθεμα (stock variable) Αποτελέσματα χρήσης (income statement): Αποτύπωση εσόδων, δαπανών και κερδών ή ζημιών μιας επιχείρησης σε μία συγκεκριμένη χρονική περίοδο Μέγεθος-ροή (flow variable) Φυσικό κεφάλαιο (physical capital): Μηχανήματα, εξοπλισμός, κτίρια που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή Οικονομικός ορισμός: Αγαθά που δεν καταναλώνονται πλήρως στην παραγωγική διαδικασία σε μία συγκεκριμένη περίοδο (Κόστος χρήσης κόστος αγοράς) Απόσβεση (depreciation): Η απώλεια της αξίας του φυσικού κεφαλαίου που προκαλείται από τη χρήση του εντός μίας συγκεκριμένης περιόδου (Πραγματικό οικονομικό κόστος) 2

3 Αποθέματα (inventories): Αγαθά που διατηρεί η επιχείρηση στις αποθήκες της για μελλοντικές χρήσεις (επομένως, μορφή κεφαλαίου) Ανεξόφλητοι και εισπρακτέοι λογαριασμοί Χρηματικές ροές (cash flow): Ποσά που πραγματικά εισπράχθηκαν στη διάρκεια μίας περιόδου Δανεισμός (borrowing) και τόκοι κεφαλαίου (interest payments) Καθαρή θέση (net worth): Ενεργητικό - παθητικό Καθαρή θέση, «φήμη και πελατεία» (goodwill) και τιμή εξαγοράς της επιχείρησης 3

4 Κόστος ευκαιρίας (opportunity cost): Το ποσό που χάνεται από τη μη χρησιμοποίηση του οικονομικού πόρου (φυσικού κεφαλαίου, χρηματοοικονομικού κεφαλαίου ή εργασίας) στην άριστη εναλλακτική του χρήση Παραδείγματα: Αυτοαπασχολούμενος Τεκμαρτό ενοίκιο (imputed rent) Κόστος ιδίων κεφαλαίων Υπερκανονικά κέρδη (supernormal profits): Τα κέρδη που υπερβαίνουν την απόδοση που θα είχαν τα κεφάλαια των ιδιοκτητών μιας επιχείρησης αν είχαν τοποθετηθεί κάπου αλλού, με επιτόκιο το επιτόκιο της αγοράς Διάκριση μεταξύ: Κόστους ευκαιρίας και λογιστικού κόστους Λογιστικών και οικονομικών (ή υπερκανονικών) κερδών 4

5 Πηγές χρηματοδότησης επενδύσεων Ι Παρακρατηθέντα κέρδη (retained profits) Τραπεζικός Δανεισμός (bank lending) Εταιρικά Ομόλογα (corporate bonds) Έκδοση νέων μετοχών (new shares) Κατανομή επιχειρηματικού κινδύνου (+ Κίνδυνος χρεοκοπίας bankrupcy) Έλεγχος επιχείρησης και επιθετική εξαγορά (hostile takeover) Πηγές χρηματοδότησης επενδύσεων ΙΙ Οι ΗΠΑ και η Βρετανία έχουν συστήματα που βασίζονται στην αγορά ή εξωτερικά συστήματα που βασίζονται στα ενεργά χρηματιστήρια που συναλλάσσονται υφιστάμενες μετοχές και χρέος και είναι διαθέσιμα προς έκδοση νέων μετοχών και χρέους. Η Ιαπωνία και μεγάλο μέρος της ηπειρωτικής Ευρώπης, ιδιαίτερα η Γερμανία, έχουν παραδοσιακά ένα εσωτερικό σύστημα, στο οποίο οι χρηματοπιστωτικές αγορές παίζουν σχετικά μικρό ρόλο. Οι γερμανικές εταιρίες έλαβαν μακροχρόνια δάνεια από τράπεζες που στη συνέχεια τοποθέτησαν μέλη στα διοικητικά συμβούλια των εταιριών και, επομένως, απέκτησαν πρόσβαση σε εσωτερικές πληροφορίες γύρω από την οικονομική κατάσταση της επιχείρησης. 5

6 ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΙ ΘΕΩΡΙΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Τα διάφορα αγαθά και υπηρεσίες που ζητούν οι καταναλωτές τα παράγουν και τα προσφέρουν οι ιδιωτικές και δημόσιες επιχειρήσεις χρησιμοποιώντας συνδυασμούς παραγωγικών συντελεστών (factors of production - εργασία, κεφάλαιο, φυσικοί πόροι, κλπ - κάθε αγαθό ή υπηρεσία που χρησιμοποιείται για την παραγωγή του προϊόντος). Η συνάρτηση παραγωγής (production function) προσδιορίζει τις τεχνολογικές δυνατότητες για την αποτελεσματική παραγωγή ενός αγαθού ή μίας υπηρεσίας με τη χρήση των παραγωγικών συντελεστών. Στη βραχυχρόνια ανάλυση θεωρούμε την τεχνολογία ως δεδομένη. Παραγωγικοί συντελεστές: εισροές (inputs) Παραγόμενα αγαθά και υπηρεσίες: εκροές (outputs) Εισροές: Βραχυχρόνια: Σταθερές (fixed) και μεταβλητές (variable) Μακροχρόνια: Όλες μεταβλητές Συνήθης υπόθεση: απλή συνάρτηση παραγωγής, ένα μόνο προϊόν, δύο παραγωγικοί συντελεστές (συνήθως εργασία και κεφάλαιο labour and capital) π.χ. Q = AK a L b (Cobb-Douglas) Βραχυχρόνια ανάλυση Δύο παραγωγικοί συντελεστές: Κεφάλαιο (σταθερός) και εργασία (μεταβλητός) Μέσο προϊόν της εργασίας (APL - average product of labour): Συνολικό προϊόν διαιρεμένο διά του αριθμού των εργατών (Q/L) Οριακό προϊόν της εργασίας (MPL - marginal product of labour): Η μεταβολή που επέρχεται στο συνολικό προϊόν από την απασχόληση κάθε επιπλέον εργάτη (μονάδας εργασίας) που μπαίνει στην παραγωγή (dq/dl, ισούται με την πρώτη παράγωγο της συνάρτησης παραγωγής) Σχέση APL και MPL 6

7 Παράδειγμα I: MPL>APL (>0) II: APL>MPL (>0) III: APL>MPL (<0) Σημεία Β (max APL) και Γ (max Q) Ηεπιχείρηση θα παράγει μεταξύ Β και Γ Περιοχή όπου το συνολικό προϊόν αυξάνει αλλά με φθίνοντα ρυθμό (νόμος των φθινουσών αποδόσεων - law of diminishing returns) Μακροχρόνια ανάλυση: και οι δύο παραγωγικοί συντελεστές είναι μεταβλητοί Δύσκολη γραφική αναπαράσταση (διαγράμματα τριών διαστάσεων) Τι θα συμβεί στο συνολικό προϊόν αν όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές αυξηθούν κατά λ(>1); Αν Q(λL, λk) = λq(l, K) σταθερές αποδόσεις κλίμακας (constant returns to scale). Αν Q(λL, λk) > λq(l, K) αύξουσες αποδόσεις κλίμακας (increasing returns to scale) Αν Q(λL, λk) < λq(l, K) φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας (decreasing returns to scale) 7

8 Οι αύξουσες αποδόσεις κλίμακας είναι συμβατές με φθίνουσες οριακές αποδόσεις των παραγωγικών συντελεστών. Οι αύξουσες αποδόσεις κλίμακας αναφέρονται σε σύμμετρη μεταβολή των ποσοτήτων όλων των παραγωγικών συντελεστών, ενώ ο νόμος της φθίνουσας απόδοσης στη μεταβολή ενός μόνο συντελεστή. Καμπύλες ίσου προϊόντος (isoquant curves): Δείχνουν τους συνδυασμούς παραγωγικών συντελεστών που μπορούν να παράγουν μία συγκεκριμένη ποσότητα προϊόντος. Ιδιότητες: Έχουν αρνητική κλίση Δεν τέμνονται και δεν εφάπτονται Είναι «παντού πυκνές» Είναι κυρτές προς την αρχή των αξόνων Οι ποσότητες προϊόντος που αντιπροσωπεύουν οι καμπύλες αυξάνουν καθώς μεταβαίνουμε από χαμηλότερες σε υψηλότερες καμπύλες 8

9 Οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης (marginal rate of technical substitution): Δείχνει πόσες μονάδες του ενός συντελεστή απαιτούνται για να αντικαταστήσουν μία μονάδα του άλλου συντελεστή χωρίς να μεταβληθεί η ποσότητα του προϊόντος που παράγεται ΟΛΤΥ = (dq/dκ)/(dq/dl) Αρνητικό πρόσημο Ίσος με την κλίση της καμπύλης ίσου προϊόντος Ειδικές περιπτώσεις καμπυλών ίσου προϊόντος Συντελεστές παραγωγής πλήρως υποκατάστατοι Συντελεστές παραγωγής πλήρως συμπληρωματικοί Όταν μεταβάλλεται η τεχνολογία μεταβάλλεται η θέση των καμπυλών ίσου προϊόντος Ρόλος σχετικής εξοικονόμησης συντελεστών 9

10 Αν γνωρίζουμε το ποσό που είναι διατεθειμένη να διαθέσει μία επιχείρηση (M) και τις τιμές των συντελεστών της παραγωγής (w και r) μπορούμε να κατασκευάσουμε την καμπύλη ίσου κόστους (isocost curve). Συνδυασμοί των παραγωγικών συντελεστών κατά μήκος αυτής της καμπύλης έχουν ακριβώς το ίδιο κόστος για την επιχείρηση. Αλγεβρικά: M = wl + rk [ K = M/r (w/r)l ] Σημεία τομής με τους άξονες (M/w και M/r) Κλίση της καμπύλης (-w/r) Μεταβολή τιμών παραγωγικών συντελεστών (περιστροφή της καμπύλης) Μεταβολή δαπάνης επιχείρησης (παράλληλη μετατόπιση της καμπύλης) Στη μακροχρόνια περίοδο, όταν μπορούμε να μεταβάλουμε όλους τους παραγωγικούς συντελεστές, το τεχνικά αποτελεσματικό σημείο βρίσκεται εκεί όπου η καμπύλη ίσου κόστους εφάπτεται με την καμπύλη ίσου προϊόντος. Σ αυτό το σημείο, ο οριακός λόγος τεχνικής υποκατάστασης ισούται με το λόγο τιμών των παραγωγικών συντελεστών. 10

11 Αν δεν βρισκόμαστε σε τέτοιο σημείο, η επιχείρηση μπορεί να μετακινηθεί σε συνδυασμό παραγωγικών συντελεστών χαμηλότερου κόστους και να επιτύχει την παραγωγή της ίδιας ποσότητας ή να παράγει μεγαλύτερη ποσότητα προϊόντος δαπανώντας το ίδιο συνολικό ποσό. Ενώνοντας τα τεχνικώς αποτελεσματικά σημεία όταν οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών παραμένουν σταθερές ενώ η συνολική δαπάνη της επιχείρησης μεταβάλλεται, λαμβάνουμε την καμπύλη επέκτασης της παραγωγής (production expansion curve) Μακροχρόνια / βραχυχρόνια περίοδος ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΙΙI ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΣΤΟΥΣ Πάντα, αναφορές σε «κόστος ευκαιρίας» (ή, «κόστος άριστης εναλλακτικής χρήσης») Η σχέση που υπάρχει ανάμεσα στο κόστος και το προϊόν ονομάζεται συνάρτηση κόστους (cost function) και προσδιορίζεται από τη συνάρτηση παραγωγής και τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών. Βραχυχρόνια (short-run) και μακροχρόνια (long-run) συνάρτηση κόστους αντίστοιχες με τις συναρτήσεις παραγωγής 11

12 Στη βραχυχρόνια περίοδο, κόστος σταθερό (fixed - ανεξάρτητο του επιπέδου παραγωγής) και μεταβλητό (variable - συνάρτηση του επιπέδου παραγωγής) Στη μακροχρόνια περίοδο όλο το κόστος είναι μεταβλητό. Συνολικό κόστος (Total cost TC) Μέσο κόστος (Average cost AC) Οριακό κόστος (Marginal cost MC=dTC/dQ) Παράδειγμα Συνάρτηση βραχυχρόνιου συνολικού κόστους: STC = F + cq + dq 2 όπου SFC = F και SVC = cq+ dq 2 SMC = dstc/dq = c + 2dQ SAFC = SFC/Q = F/Q SAVC = SVC/Q = c + dq SATC = STC/Q = F/Q + c + dq Παράδειγμα 12

13 TC = TFC + TVC Κλίση καμπύλης TVC = κλίση καμπύλης TC Σημεία Α & Β (Q 1 & Q 2 ) ATC = AFC + AVC Σχέση MC, AVC και ATC Σημεία Γ & Δ (Q 1 & Q 2 ) Στη μακροχρόνια περίοδο, όλοι οι παραγωγικοί συντελεστές είναι μεταβλητοί (όχι σταθερό κόστος) Όταν μεταβάλλονται οι τιμές των παραγωγικών συντελεστών, μεταβάλλεται και ο άριστος συνδυασμός Με δεδομένες τις τιμές των παραγωγικών συντελεστών, η επιχείρηση παράγει κατά μήκος της καμπύλης επέκτασης της παραγωγής 13

14 Σημείο Q* και αποδόσεις κλίμακας Αριστερά του Q*, το LAC είναι φθίνον: αυξανόμενες αποδόσεις κλίμακας (θετικές οικονομίες κλίμακας economies of scale) Δεξιά του Q*, το LAC είναι αύξον: φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας (αρνητικές οικονομίες κλίμακας anti-economies of scale) Σύνδεση με προηγούμενο ορισμό αποδόσεων κλίμακας Αν Q(λL, λk) = λq(l, K) σταθερές αποδόσεις κλίμακας Αν Q(λL, λk) > λq(l, K) αύξουσες αποδόσεις κλίμακας Αν Q(λL, λk) < λq(l, K) φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας Παράδειγμα Έστω ότι η συνάρτηση παραγωγής είναι τύπου Cobb-Douglas Q = AK a L b και η ποσότητα κάθε παραγωγικού συντελεστή μεταβάλλεται κατά λ φορές Η νέα συνάρτηση παραγωγής είναι Q* = A(λK) a (λl) b = Αλ a Κ a λ b L b = Αλ (a+b) K a L b Q* = λ (a+b) Q Αν a+b>1, αύξουσες αποδόσεις κλίμακας Αν a+b<1, φθίνουσες αποδόσεις κλίμακας Αν a+b=1, σταθερές αποδόσεις κλίμακας 14

15 Σχέση βραχυχρόνιας και μακροχρόνιας συνάρτησης κόστους Βραχυχρόνια, Κ σταθερό, Α Β Γ Μακροχρόνια, Κ μεταβλητό, Α Β Γ Σαν αποτέλεσμα, κάθε καμπύλη βραχυχρόνιου συνολικού κόστους εφάπτεται σε ένα μόνο σημείο με την καμπύλη μακροχρόνιου συνολικού κόστους Αντίστοιχα κάθε καμπύλη βραχυχρόνιου μέσου κόστους εφάπτεται σε ένα μόνο σημείο με την καμπύλη μακροχρόνιου μέσου κόστους 15

16 Στη βραχυχρόνια περίοδο, οι επιχειρήσεις μπορεί να παράγουν σε επίπεδο διαφορετικό αυτού που ελαχιστοποιεί το μέσο συνολικό κόστος. Το μέγεθος και η χρονική διάρκεια της απόκλισης μεταξύ βραχυχρόνιου και μακροχρονίου κόστους εξαρτώνται από την ευελιξία της συνάρτησης παραγωγής αλλά και από τις συνθήκες που επικρατούν στις επιμέρους αγορές παραγωγικών συντελεστών Π.χ. ύπαρξη ή μη ευέλικτης κεφαλαιαγοράς, ύπαρξη ή μη αγοράς μεταχειρισμένων μηχανημάτων, ή εταιρειών μισθώσεων, κοκ Συνολικά και οριακά έσοδα Αντίστοιχα με το συνολικό και οριακό κόστος, κάθε επιχείρηση, έχει συναρτήσεις συνολικού και οριακού εσόδου Συνολικά έσοδα: TR = PQ(P) Οριακό έσοδο (dtr/dq): Μεταβολή συνολικών εσόδων από την πώληση μίας επιπλέον μονάδας προϊόντος Οι επιχειρήσεις επιδιώκουν τη μεγιστοποίηση των κερδών τους Π = TR TC Επομένως, Π max όταν dtr/dq = dtc/dq MR = MC + συνθήκες δεύτερης τάξης (αρνητική δεύτερη παράγωγος - η καμπύλη MC πρέπει να τέμνει την καμπύλη MR «από κάτω προς τα επάνω») 16