Πέτρα είχαμε...πέτρα δουλέψαμε

Transcript

1 Πέτρα είχαμε...πέτρα δουλέψαμε :50 %CE%B5%CE%AF%CF%87%CE%B1%CE%BC%CE%B5- %CF%80%CE%AD%CF%84%CF%81%CE%B1- %CE%B4%CE%BF%CF%85%CE%BB%CE%AD%CF%88%CE%B1%CE%BC% CE%B5-/ ουμ α τ τορα Η αρχιτεκτονική της περιοχής είναι ενιαία, όχι μόνο για τα χωριά της Κοινότητας Πενταλόφου, αλλά και των περισσοτέρων οικισμών του Βοΐου. Τα παραδοσιακά αυτά πετρόχτιστα χωριά, τα λεγόμενα Μαστοροχώρια αποτελούν οργανωμένους οικιστικούς και πολιτιστικούς ιστούς. Ο τοπικός λαϊκός πολιτισμός τους είναι συνυφασμένος κατά κύριο λόγο με τους μαστόρους της πέτρας. Σε ολόκληρο το Βόϊο υπάρχουν αξιοθαύμαστα δείγματα μιας ιδιαίτερης Λαϊκής Αρχιτεκτονικής που κυριάρχησε από τις αρχές του 18ου αιώνα, φορείς της οποίας ήταν οι φημισμένοι Μαστοροκαλφάδες. Οι μάστορες αυτοί αποτέλεσαν την αφετηρία μιας ιστορικής πορείας που έδωσε στους Έλληνες το δικαίωμα να αισθάνονται περήφανοι για τα έργα τους στα χρόνια της τουρκοκρατίας. Οργανωμένοι σε σινάφια και συντεχνίες, μιλώντας τη δική τους γλώσσα, τα Κουδαρίτικα, έχτισαν σε όλη τη χώρα, αλλά και πέρα από αυτή. Γι αυτό το λόγο ο κάθε μάστορας με υπερηφάνεια έλεγε Οι Ζουπανιώτες έχτισαν τον κόσμο. Οι ικανοί αυτοί τεχνίτες κατασκεύασαν στολίδια μοναδικά της Μακεδονικής αρχιτεκτονικής, όπως μεγαλόπρεπα αρχοντικά, εκκλησίες και μοναστήρια, καμπαναριά, καλντερίμια, περίτεχνες βρύσες και ένωσαν τις όχθες των

2 ποταμών υψώνοντας μονότοξα και πολύτοξα πέτρινα γεφύρια. Ολόκληρο το χωριό σχημάτιζε πομπή που τους συνόδευε μέχρι τα τελευταία σπίτια και με τον ίδιο τρόπο τους υποδέχονταν όταν επέστρεφαν. Η τεχνική των μαστόρων είναι αποτυπωμένη κυρίως στις τοπικές κατοικίες. Κτισμένες όλες με εμφανή πέτρα, ξύλινα παράθυρα και πόρτες και ξύλινη στέγη καλυμμένη από πέτρινες πλάκες, βρίσκονται σκαρφαλωμένες στις πλαγιές των βουνών και προσαρμοσμένες τόσο τέλεια στο ανάγλυφο, που νομίζει κανείς ότι αποτελούν τμήμα του φυσικού τοπίου. Δεν πρόκειται απλά για ισόγεια κτίσματα, αλλά για διώροφα και τριώροφα, με σχέδια που εξυπηρετούσαν τις ανάγκες των κατοίκων και τον καθημερινό τρόπο ζωής τους. Τα αγκωνάρια υπογραμμίζουν το περίγραμμα των κτιρίων, ενώ χαρακτηριστικές είναι οι πλάκες που βρίσκονται στις γωνίες τους, όπου σκαλίζεται η ημερομηνία κτίσης τους, οι μορφές του ιδιοκτήτη ή του πρωτομάστορα, ή ακόμη και θρησκευτικά σύμβολα, με σκοπό να προστατέψουν το σπίτι και τους ενοίκους από το κακό. Τα κτίσματα ολοκληρώνονται από τις αυλές, που οριοθετούνται από ψηλούς πέτρινους μαντρότοιχους με χαρακτηριστικό τους γνώρισμα τις ξύλινες αυλόθυρες. Διακοσμημένες με γυφτόκαρφα σε ενδιαφέροντα σχέδια, προστατεύονται με δικές τους σκεπές από ξύλινο σκελετό και σχιστόπλακες. Είναι αξιοθαύμαστο το γεγονός πως οι μάστορες εκείνης της εποχής, με τα ελάχιστα μέσα που διέθεταν, κατάφεραν να κατασκευάσουν κτίσματα με τέτοια ομορφιά και αντοχή έτσι ώστε να μπορούμε εμείς σήμερα, μετά από περίπου δύο αιώνες, να τα καμαρώνουμε και να τα χρησιμοποιούμε. ΑΣΤ Ρ ΧΩΡΙΑ Πέτρ ζωή ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΝΙΚΟΣ ΕΞΑΡΧΟΠΟΥΛΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΝΑΤΑΣΣΑ ΜΠΛΑΤΣΙΟΥ, Είκοσι πέντε είναι συνολικά τα Μαστοροχώρια του Βοΐου και οι άνθρωποί τους φημίζονταν

3 κάποτε για τη μαστορική τους τέχνη. Σήμερα διατηρούνται ζωντανά από λιγοστούς κατοίκους, ενώ ελάχιστοι είναι εκείνοι που συνεχίζουν το σμίλεμα της πέτρας. Α φορίζουμε τ ή ε λαγ έ του Βοΐου για να φτάσουμε στις φημισμένες Κυδωνιές. Η ντουντούκα ενός ημιφορτηγού αντιλαλεί μέσα στην ησυχία διαφημίζοντας φρέσκα ψάρια και στο άκουσμά της ηλικιωμένες κυρίες προβάλλουν στις καγκελόπορτες των σπιτιών με το πορτοφολάκι τους ανά χείρας. Εδώ και δέκα χρόνια, μας λέει ο κύριος Τάσος ο ψαράς, γυρίζει τα χωριά του Βοΐου. Χειμώνα - καλοκαίρι. Αυτό δεν είναι δουλειά, είναι λειτούργημα! Περνούν ακόμα ο ψωμάς, ο μανάβης και ο παλιατζής, και έτσι οι 60 ηλικιωμένοι μόνιμοι κάτοικοι δεν αγωνιούν για τα ψώνια τους. Καταλήγουμε τ λατεία. Ο αλλοτινός πλούτος και η καλλιτεχνία των μαστόρων αποκαλύπτονται στα καλοφτιαγμένα σπίτια με τις λιθανάγλυφες επιγραφές, στο παλιό σχολείο του 1859 με το άτυπο καμπαναριό, στην εκκλησία του Αγίου Αθανασίου και στην κρήνη που κρύβεται πίσω από την προτομή του μυστακοφόρου δωρητή της, του κυρίου Βασιλειάδη εκ Βουκουρεστίου. Εδώ ακούμε για πρώτη φορά το όνομα του δημιουργού της κρήνης: Βράγκας. Με αυτό το όνομα έμελλε να μείνει στην ιστορία ο Γεώργιος Λάζος, ο σπου-δαιότερος λιθοξόος των Μαστοροχωρίων, που έζησε στα τέλη του 19ου αιώνα και τα έργα του βρίσκονται διασκορπισμένα σε όλα τα χωριά. Παρότι ανυπόγραφα, δεν δυσκολευόμαστε να τα αναγνωρίσουμε, γιατί απλώς έχουν τη μοναδική προσωπική του σφραγίδα, όπως άλλωστε όλα τα έργα των σπουδαίων καλλιτεχνών. Κώ τα Τ αμ αρλή μ ξε αγεί το μ κρ, αλλ αξ λογο λαογραφ κ μου είο ου τεγ ζετα το αλ χολείο. «Ολα είναι δωρεές από χωριανούς. Εχουμε έξι συλλόγους στην Ελλάδα, αλλά και στο εξωτερικό, οι σύλλογοι στο Σικάγο και στην Κωνσταντινούπολη υπάρχουν από τα τέλη του 19ου αιώνα», μας λέει. Μάλλινα υφαντά, γεωργικά εργαλεία, μαγειρικά σκεύη και το αξιόλογο φωτογραφικό υλικό των μεταναστών μάς ταξιδεύουν στην εποχή της ακμής των Κυδωνιών. Η ζε τή φ λοξε ία τω Κυδω ωτώ κ ε δύ κολο το α οχωρ μ μα. «Να ερ ετε α τ Παλ έ Εκκλ έ», μας προτρέπει η κυρία Γιώτα, που φρόντισε να μάθουμε όλα τα μυστικά της περιοχής. Πράγματι φτάνουμε στο μικρό χωριό, χτισμένο μέσα σε καταπράσινο τοπίο, με τα παλιά πέτρινα σπίτια να φανερώνουν τη μαστοριά των δημιουργών τους. Μόνο που όλα είναι ερείπια πια Εκτός από ένα: της κυρίας Ελευθερίας, που μαζί με τον άντρα της είναι από τους ελάχιστους που επιμένουν να δίνουν ζωή στον τόπο με τα 400 ζωντανά τους. «Βγάζουμε μπάτζιο, ανεβατό, φέτα και το υπόλοιπο γάλα το δίνουμε στον γαλατά», μας εξηγεί και μας γεμίζει το αυτοκίνητο με ό,τι έχει στην αυλή της. Περνάμε και από τον οικισμό του Αγίου Κοσμά, που πήρε το όνομά του από τον Κοσμά τον Αιτωλό, ο οποίος πέρασε από εδώ και δίδαξε. Τα σπίτια έχουν χάσει τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα, παρόλο που αυτός είναι ο τόπος του σπουδαίου Βράγκα, όχι όμως και οι άνθρωποι, που μας εκπλήσσουν με την εγκάρδια φιλοξενία τους. Χ ρμα οφθαλμώ τα ρώτα κτίρ α ου α τ κρίζουμε φτ ο τα το Κυ αρί. Η μεγαλοπρεπής εκκλησία του Αγίου Γεωργίου, το γλυπτό προσκυνητάρι του Βράγκα και το

4 παλιό σχολείο είναι πραγματικά έργα τέχνης. Στο εσωτερικό του σχολείου στεγάζεται ένα λαογραφικό μουσείο-έκπληξη. Ο Φώτης Δημόπουλος, αστυνομικός κατ' επάγγελμα, συνέλεξε, συντήρησε με αγάπη και παρουσιάζει με ιδιαίτερη καλαισθησία εκατοντάδες αντικείμενα από τα Μαστοροχώρια. Το σημαντικότερο; Είναι το μοναδικό μουσείο που φιλοξενεί με συνέπεια τα εργαλεία της μαστορικής τέχνης: των πελεκάνων, των κτιστών, των σοβατζήδων και των μαραγκών. Μπορεί να μην έχει ωράριο λειτουργίας το χειμώνα, αλλά τα κλειδιά κρέμονται στο ταβερνάκι του Βαγγέλη, στην πλατεία του χωριού. ουλούκ α έφευγα ο μ τορε, ο α οκαλούμε ο κουδαρίτε, τ ο ξ κα γυρ ού α ί ω το κτώβρ ο. Εφταναν μέχρι την Κωνσταντινούπολη, τη Μικρά Ασία, ακόμα και τη Μέση Ανατολή. «Τα παλιά χρόνια, η μαστορική ήταν η μοναδική επαγγελματική διέξοδος», μας λέει ο Χρήστος Ευαγγελόπουλος από το Κυπαρίσσι. «Σήμερα οι ντόπιοι μάστορες είναι ελάχιστοι. Η μαστοριά άνοιξε το μυαλό τους, γι' αυτό και κατά 90% η νέα γενιά είναι επιστήμονες. Δεν υπάρχει άνθρωπος που να μην έχει τελειώσει το πανεπιστήμιο εδώ. Αναγκάστηκαν εκ των πραγμάτων να σπουδάσουν τα παιδιά τους, για να φύγουν από τις δύσκολες συνθήκες». Πράγματι, οι μοναδικοί που βλέπουμε να δουλεύουν την πέτρα είναι Αλβανοί. Εάν έμαθαν στην πατρίδα τους ή τους έμαθαν οι λιγοστοί εναπομείναντες Ελληνες πετράδες, είναι ένα θέμα για το οποίο οι γνώμες διίστανται Καλλο ή ομα κα ρ μα Πρ φτ ουμε τ Καλλο ή, ου φ μίζετα ω το ομορφ τερο χωρ τ ερ οχή, οδεύουμε ρο το Δα ύλλ ο. Πρώτα κάνουμε μια στάση στο ειδυλλιακό γεφύρι του Παλαιομάγερου. Δεν χρησιμοποιείται πλέον, αλλά χάρη στη φροντίδα των κατοίκων στέκεται σε πολύ καλή κατάσταση. Δυστυχώς, δεν μπορούμε να πούμε το ίδιο και για τα λιθόκτιστα σπίτια του χωριού, που δείχνουν να ερειπώνονται. Λόγω των πολέμων, το Δασύλλιο μετακινήθηκε αρκετές φορές μέχρι να καταλήξει στη σημερινή του θέση. Το γνωστό καστανοχώρι μάς ανταμείβει με τους καρπούς του αλλά και με όμορφες γωνιές, όπως τα λιθανάγλυφα πρόσωπα στα αγκωνάρια των σπιτιών. Λένε πως αναπαριστούν τον μάστορα ή τον ιδιοκτήτη και τοποθετούνταν ως ένα είδος φυλακτού. καφενεδάκι του χωριού. Στο α έ α τ λ φο, α μ α α τα κλα α με α τ κα τα έ, ροβ λλε το μ κρ Τρίκορφο, που οδηγεί στα Μαστοροχώρια που ανήκουν διοικητικά στο Νομό Κοζάνης. Εμείς κατηφορίζουμε προς την Καλλονή. Αξίζει το όνομά της! Ανάμεσα στα φουντωτά δέντρα, τα πλακόστρωτα καλντερίμια οδηγούν σε καλοδιατηρημένα διώροφα αρχοντικά με ανθοστόλιστους κήπους, στο σχολείο (λειτουργεί επίσης ως λαογραφικό μουσείο) και στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου. Κεφαλοχώρι της περιοχής το '40, φιλοξενούσε τη χωροφυλακή, το ταχυδρομείο και το ειρηνοδικείο. Η ανάπτυξή του διακόπηκε βίαια από τον Εμφύλιο και σήμερα οι μοναδικοί του κάτοικοι το χειμώνα είναι ο κύριος Αρης και η κυρία Τούλα, που ανοίγουν καθημερινά το Αγ α τεύουμε το Β ο ί ο τα καφέ α τα χερ κ α τ κυρία Κούλα, όμως το σούρουπο έρχεται ολοταχώς και αποφασίζουμε να κατηφορίσουμε μέχρι το Δοτσικό, ίσως τον πιο ιδιαίτερο οικισμό όλων των Γρεβενών. Χωριό κυρίως κυρατζήδων, ερημώνει το χειμώνα,

5 κατά τη συνήθεια των Βλάχων, ενώ κρατάει ζωντανή τη μαστορική τέχνη. Στην πλατεία συναντάμε τον κύριο Χρήστο, που μαζί με μια ομάδα μαστόρων κάνουν έργα στο χωριό. «Τώρα ξαναγυρίζουμε στην παράδοση και το πληρώνουμε πανάκριβα», μας λέει κουνώντας το κεφάλι του. Το χωριό μπορεί να υστερεί (όχι για πολύ ακόμα) όσον αφορά την πρόσβαση στο χιονοδρομικό κέντρο, αλλά διαθέτει τον μοναδικό ξενώνα στην περιοχή. Εχε α ουρου ώ ε. Στεκ μα τε ω το γεφύρ ου ε ώ ε τ δύο γε το έ του Δοτ κού. Η μία όχθη «οδηγεί» στους μάστορες του Βοΐου, στην άλλη όχθη ξεκινάει το μονοπάτι για τη Σαμαρίνα των Βλάχων. Τελικά, βρίσκονται μόνο ένα βήμα μακριά και ας μην κατάφεραν να ανταμώσουν μέσα στο χρόνο Ηταν ανήμερα του Αγίου Γεωργίου όταν αποχαιρετούσαν οι μάστορες τον τόπο τους για να βρουν μεροκάματο και όταν οι Βλάχοι καλωσόριζαν την άνοιξη επιστρέφοντας στα αγαπημένα τους βουνά. Και όταν έφτανε του Αγίου Δημητρίου, ο ξενιτεμός των Βλάχων στον κάμπο σηματοδοτούσε την επιστροφή των μαστόρων στους δικούς τους ανθρώπους. Α θρω ο ου κρατού τα χωρ ζω τα Αρ τείδ Δήμο ο τελευταίος πετράς «Εσύ είσαι για τον κινηματογράφο. Κάτι μεταξύ Roger Moore και Steve McQueen», είχε πει η ηθοποιός Εύα Κοταμανίδου στον κύριο Αριστείδη όταν έφτιαχνε τα σκηνικά για την ταινία «Μεγαλέξανδρος» του Θόδωρου Αγγελόπουλου στο Δοτσικό. Σήμερα όλοι τον συστήνουν ως τον τελευταίο μάστορα που έμεινε στα Μαστοροχώρια. «Ολοι σπούδασαν και έφυγαν. Μόνο εγώ δεν σπούδασα, παρόλο που αγαπούσα το διάβασμα. Ακόμα διαβάζω, εις βάρος της ανάπαυσης. Ερωμένη μου είναι η εφημερίδα. Τη διάβαζα από τότε που ο παππούς μου έπαιρνε το «Βήμα» της Κυριακής και της Τρίτης, εν έτει Ερωτας όμως είναι και αυτή η δουλειά. Δεκατεσσάρων ετών ήμουν, υπήρχε ένα μπουλούκι, δικοί μας μάστορες, που δούλευαν στη Σαμαρίνα. Με πήρε η μάνα μου, δυο ώρες πορεία από εδώ, περπάτησα άλλες τέσσερις ώρες για να φτάσω, με ένα τσουβάλι στην πλάτη, και εκεί έγινε το βάπτισμα του πυρός. Οι μάστορες ήταν σκληροί μαζί μας, δουλεύαμε όλες τις ώρες που είχε φως. Επέστρεψα στη Σαμαρίνα, εργολάβος, να φτιάξω την πλατεία. Την αγάπησα αυτήν τη δουλειά. Σήμερα δεν έχουν μείνει μάστορες, μόνο μερικοί Αλβανοί μαθαίνουν την τέχνη. Κάποιοι προόδευσαν, έγιναν καλοί μάστορες δίπλα μου. Οπως και να 'χει, αυτοί έχουν πάρει τώρα τις δουλειές». Κώ τα Στ μου Κυδωνιές «Οι μετανάστες μάς τα χάλασαν. Εφυγαν και δεν ξαναγύρισαν», μας λέει ο κύριος Κώστας, ο νεότερος μόνιμος κάτοικος των Κυδωνιών, που δυστυχώς δεν βρήκε σύντροφο να τον ακολουθήσει στη ζωή στο χωριό. Το καφενείο του αποτελεί το σημείο συνάντησης των αντρών του χωριού.

6 Βαγγέλ Πα αδ ουλο Κυπαρίσσι Μεγάλωσε στη Μελβούρνη, σπούδασε Νομικά, άνοιξε το πρώτο «ελληνάδικο» της Αυστραλίας και τελικά επέστρεψε στο Κυπαρίσσι. Μαζί με την οικογένειά του ανοίγουν το ταβερνάκι τους κάθε βράδυ και τα Σαββατοκύριακα. Επίσης,του ανήκει η μονάδα εκτροφής φασιανών, ορτυκιών και περδίκων, στην άκρη του χωριού. Δ μήτρ Σκ δρα Δασύλλιο Οκτώ ηλικιωμένοι κατοικούν το χειμώνα στο Δασύλλιο, αλλά ο κύριος Δημήτρης μένει ανοιχτός όχι μόνο για να τους εξυπηρετήσει, αλλά και γιατί θέλει και ο ίδιος να μένει στο χωριό. Χωρίς πλέον τη γυναικεία βοήθεια, μαγειρεύει λαδερά φαγητά και πουλάει κάστανα τοπικής παραγωγής. Αρ υτ κο Καλλονή Ο κύριος Αρης, παλιός πετράς, διατηρεί λίγα ζωντανά και το καφενείο. Μαζί με την κυρία Τούλα ανοίγουν το καφενείο τα Σαββατοκύριακα αλλά και τις καθημερινές, εάν περάσει κάποιος για καφέ ή φαγητό. Το καλοκαίρι όμως, που το χωριό φτάνει να φιλοξενεί 300 άτομα, δεν προλαβαίνουν να ανασάνουν.(kathimerini.gr) Τα α τοροχώρ α του Βοΐου Όταν μιλάμε για παραδοσιακή αρχιτεκτονική, εννοούμε την περίοδο εκείνη που περιορίζεται σε πέντε κυρίως αιώνες, από τον 15 ο έως τον 20 ο και συνδέει το μεσαιωνικό ελληνισμό με το παρόν, που είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο αναφοράς για την αναζήτηση της ελληνικής ταυτότητας. Είναι γνωστό ότι όπως όλη η Μακεδονία, έτσι και αυτή η περιοχή δέχτηκε πολλές επιδρομές και κατακτήσεις βάρβαρων φυλών, με συνέπεια τις διώξεις, πυρπολήσεις, αιχμαλωσίες και πολλά άλλα, που εξαιτίας τους οι κάτοικοι πολλών χωριών αναγκάστηκαν να μετακινηθούν προς άλλους τόπους. Τη μεγαλύτερη όμως καταστροφή την έπαθαν στα χρόνια της Τουρκοκρατίας και ιδιαίτερα στα χρόνια επέκτασης του Αλή Πασά. Έτσι, λοιπόν, τα χωριά σταθεροποιούνται σε μόνιμες θέσεις από τα μέσα περίπου του 18 ου αιώνα. Κοινό χαρακτηριστικό όλων των οικισμών είναι ότι κτίζονται σε ασφαλή σημεία, μέσα σε πυκνά δάση, μακριά από διαβάσεις, ακριβώς για να «κρυφτούν» και να προστατευθούν από

7 οποιαδήποτε εχθρική επιδρομή. Από εκείνο το σημείο και μετά αρχίζουν να δημιουργούν τις πρώτες βάσεις εξέλιξης και προόδου. Οι κάτοικοι των οικισμών αυτών πέρα από τη γεωργία και την κτηνοτροφία με την οποία ασχολήθηκαν, εξελίχθηκαν σε πολύ καλούς μάστορες της πέτρας. Έτσι, από τις αρχές του 19 ου αιώνα τα σπίτια αρχίζουν να παίρνουν άλλη μορφή και παύουν να είναι καλύβες. Γίνονται κτίρια μονώροφα, διώροφα, τριώροφα, πέτρινα με σχέδια που να εξυπηρετούν τις ανάγκες των κατοίκων και στον αριθμό αλλά και στο επάγγελμα. Σ αυτό συνετέλεσε το βραχώδες του εδάφους της περιοχής, που χαρίζει πέτρα πολλών ειδών και αποχρώσεων. Τα χαρακτηριστικά της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής είναι κατά ένα μεγάλο μέρος προϊόν των αναγκών των ίδιων των κατοίκων και αποτέλεσμα του τρόπου ζωής τους. Τα κύρια χαρακτηριστικά της εντοπίζονται στα κτίρια που σώθηκαν μέχρι σήμερα και είναι τα παρακάτω : 1-- Υλικά δόμησης. Όπως συμβαίνει πάντοτε στην αυθεντική παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τα υλικά δομής των σπιτιών είναι τα υλικά που προσφέρει η φύση. Έτσι, τα κτίσματα κατασκευάζονται από ντόπια πέτρα και ξύλο που προμηθεύονται από τα γύρω δάση. Οι εξωτερικές επιφάνειες των πέτρινων τοίχων παρέμεναν ανεπίχριστες και γενικά οι κατοικίες προσαρμόζονταν στις μορφολογικές και κλιματολογικές συνθήκες του τόπου καθώς και στις φιλοδοξίες και τις οικονομικές δυνατότητες του ιδιοκτήτη. 2-- Αυλή. Οριοθετείται από ψηλούς πέτρινους μαντρότοιχους και συνήθως και από τη μια πλευρά του ίδιου του σπιτιού. Χαρακτηριστικά αρχιτεκτονικά γνωρίσματα αυτών, αποτελούν οι ξύλινες αυλόθυρες των οποίων το μέγεθός τους ήταν τέτοιο που επέτρεπε την είσοδο ενός φορτωμένου ζώου. Πολλές φορές οι πόρτες αυτές ήταν διακοσμημένες με γυφτόκαρφα δημιουργώντας έτσι ενδιαφέροντα σχέδια στην επιφάνειά τους. Προστατεύονται με δικές τους σκεπούλες από ξύλινο σκελετό και σχιστόπλακες.

8 3-- Όγκος. Ο όγκος των κτισμάτων είναι αυστηρά γεωμετρικός και με πυργόσχημη μορφή. Το περίγραμμα του κτιρίου υπογραμμίζεται και τονίζεται από τους ακρογωνιαίους λίθους, που ονομάζονται αγκωνάρια. Είναι λαξεμένες πρισματικές πέτρες που τοποθετούνται στις γωνίες, στις διασταυρώσεις και στα τέρματα των τοίχων και που συμβάλλουν στην σταθερότητα των κτισμάτων. Τα κτίσματα που είναι ορθογωνικά, διακρίνονται για τη συμμετρία της κύριας όψης, η οποία τονίζεται στα μετέπειτα χρόνια από την κατασκευή ενός εξώστη στον όροφο, που παίζει και προστατευτικό ρόλο για την είσοδο της κατοικίας. 4-- Κάτοψη. Είναι ορθογωνική ή σχήματος «Γ», σπανιότερα τετράγωνη και διαιρείται σε δύο ή τρεις χώρους. Στην περίπτωση αυτή η κύρια είσοδος της κατοικίας τοποθετείται στο κέντρο της όψης του ισογείου και οδηγεί σε έναν κεντρικό χώρο, τη «μεσιά» ή «μπατή», που επικοινωνεί με όλα τα διπλανά δωμάτια. Στο χώρο αυτό συναντούμε τη σκάλα που οδηγεί στον όροφο. Ο όροφος, διαιρείται και αυτός σε τρία τμήματα, κάθετα προς την κύρια όψη. Δημιουργείται, έτσι, το κεντρικό τμήμα και πλευρικά τα δυο δωμάτια. Το ισόγειο προοριζόταν για στάβλους, αποθήκες καυσόξυλων, τροφίμων και γενικότερα αποθηκευτικών χώρων. Στον όροφο ήταν οι χώροι υποδοχής, ύπνου και διημέρευσης. 5-- Παράθυρα. Είναι πάντα ξύλινα και ανάλογα με το ύψος που βρίσκονται διαφέρουν στο μέγεθος. Τα ανοίγματα που είναι χαμηλά, δηλαδή στους βοηθητικούς χώρους, είναι στενόμακρα κα μικρά, όσο χρειάζεται για τον αερισμό του χώρου. Οι σχισμές αυτές από την εξωτερική πλευρά είναι μικρές, ενώ αντίθετα στο εσωτερικό εμφανίζουν μεγαλύτερες διαστάσεις. Στα δωμάτια του πρώτου ορόφου ή πιο συνηθισμένα στο μεσοπάτωμα, όταν

9 υπάρχει, εφαρμόζονται μικρά παράθυρα. Στον τελευταίο όροφο τα παράθυρα είναι μεγάλα και ανοίγονται στο πάχος της τοιχοποιίας. Στα παράθυρα, για λόγους προστασίας, είναι τοποθετημένες σιδεριές που ονομάζονται «ριχτά». Μερικές φορές, πάνω από τα παράθυρα, δημιουργούνται τοξωτά υπέρθυρα. Είναι το τόξο που προκύπτει από την κατάλληλη τοποθέτηση της πέτρας που εκτός από στατικούς εξυπηρετεί και αισθητικούς λόγους. 6-- Όψεις Επιγραφές. Στα περισσότερα κτίρια τοποθετούνται στην πρόσοψη λιθανάγλυφες εντοιχισμένες πλάκες. Το πιο συνηθισμένο είναι να αναγράφεται η χρονολογία ανέγερσης του κτίσματος. Επίσης, συναντάμε κάποια εθνικά σύμβολα καθώς και το σύμβολο του σταυρού που χρησιμοποιείται τόσο για να δηλώσει τη θρησκεία όσο και για να αποτελέσει ένα είδος φυλακτού γι το κτίσμα και τους κατοίκους του. Τον ίδιο ρόλο παίζει και η αναπαράσταση του μάστορα ή του ιδιοκτήτη, που συνήθως το βλέπουμε στα αγκωνάρια που έχει φυλακτικό χαρακτήρα και που πίστευαν ότι θα τους προστάτευε από το κακό. 7-- Στέγη. Το τελείωμα του κτίσματος είναι η στέγη, ξύλινη, που συνήθως καλύπτεται με σχιστόπλακες. Όταν οι μάστορες έφταναν στην στέγη το ανήγγειλαν με τα «κανίσκια». Αφού έστηναν στις δύο άκρες της στέγης πασσάλους με σταυρούς τυλιγμένους με βασιλικό και λουλούδια, ανήγγειλαν τα δώρα που τους είχε προσφέρει ο ιδιοκτήτης. Η υπόθεση αυτή κρατούσε περίπου 3 μέρες, συνοδευόταν από πλούσιο δείπνο και τελείωνε με την είσοδο των ξυλουργών που αναλάμβαναν τα ξύλινα τμήματα του κτίσματος. Δυστυχώς, η σημερινή κατάσταση των οικισμών αυτών, δε θυμίζει και πολλά από τη δόξα που είχανε γνωρίσει παλαιότερα. Στους περισσότερους οικισμούς παρατηρούμε μια εικόνα εγκατάλειψης και ερήμωσης με αποτέλεσμα τα κτίσματα να καταστρέφονται από τις καιρικές συνθήκες και την έλλειψη συντήρησης. Από την άλλη, όσα ακόμη κατοικούνται, βλέπουμε να έχουν υποστεί αρκετές επεμβάσεις και μεταβολές που αλλοιώνουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.

10 Τα χωριά αυτά είναι από τα λίγα που έχουν κρατήσει τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα. Η εγκατάλειψη που υπέστησαν όταν οι κάτοικοί τους μετακινήθηκαν προς τις πόλεις, ίσως να λειτούργησε και θετικά. Βοήθησε στα να διατηρηθούν, έστω και αν αυτό σήμαινε ότι θα είχαν και κάποιες φθορές. Και μόνο το γεγονός ότι κτίσματα του 19 ου αιώνα έχουν επιζήσει μέχρι τις μέρες μας, σημαίνει ότι η διατήρησή τους είναι απαραίτητη. Είναι ένας δυνατός σύνδεσμος με την παράδοση που μπορεί να δώσει πολλά σε όλους είτε αυτοί είναι μηχανικοί είτε οι κάτοικοι των κτισμάτων αυτών. Υπάρχουν περιοχές στην Ελλάδα που προσπαθούν να φτιάξουν εκ νέου χωριά με παραδοσιακό χαρακτήρα, κίνηση η οποία οδηγεί συνήθως σε ένα αποτέλεσμα μίμησης και αντιγραφής. Σε αυτά τα χωριά τα κτίσματα ήδη υπάρχουν αυθεντικά, που σώθηκαν και που ο χρόνος ζωής τους αποδεικνύεται πως είναι μεγαλύτερος από υλικά που χρησιμοποιούμε σήμερα. Μπορούν να αποτελέσουν πόλους έλξης επισκεπτών μιας ήπιας μορφής τουρισμού, που θα τονώσει την οικονομική και όχι μόνο, κίνηση της περιοχής. Γιατί ο κόσμος, πλέον, πέρα από ένα ταξίδι στο χώρο, αναζητά και το ταξίδι στο χρόνο, σε εποχές που είναι συνδεδεμένες με έναν απλούστερο τρόπο ζωής, πιο ήρεμο και ήσυχο από αυτόν που πολλοί αναγκαζόμαστε να κάνουμε σήμερα. ΚΑΒΟΥΡΙΔΟΥ ΓΕΩΡΓΙΑ αρχ τέκτω μ χα κ