AΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ;

Transcript

1 Αʹ ΜΕΡΟΣ: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; 31 1 AΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; 1. Από το 1990 συμπληρώθηκαν είκοσι (20) περίπου χρόνια και το Ασφαλιστικό ανοίγει για έκτη φορά!!! Οι ασφαλιστικοί νόμοι 1902/1990 1, 2084/1992 2, 3029/2002 3, 3232/ και 3655/2008 5, όπως μας πληροφορούν οι εισηγητικές τους εκθέσεις και οι αγορεύσεις των εμπνευστών τους στη Βουλή, το έχουν «επιλύσει», είτε αυτοτελώς έκαστος είτε συμπληρωματικώς προς τους προϋπάρχοντες, για πολλές δεκαετίες!!! Μερικοί εξ αυτών προσδιόριζαν το χρόνο επανάπαυσής 1. «Ρύθμιση συνταξιοδοτικών και άλλων συναφών θεμάτων», ΦΕΚ Α 138/12/ «Αναμόρφωση της Κοινωνικής Ασφάλισης και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α 165/ «Μεταρρύθμιση συστήματος Kοινωνικής Aσφάλισης», ΦΕΚ Α 160/ «Θέματα Κοινωνικής Ασφάλισης και άλλες διατάξεις», ΦΕΚ Α 48/ «Διοικητική και οργανωτική μεταρρύθμιση συστήματος Κοινωνικής Ασφάλισης και λοιπές ασφαλιστικές διατάξεις», ΦΕΚ Α 58/

2 32 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ μας με μεγάλη βεβαιότητα, π.χ., «... επιλύεται το πρόβλημα για τα επόμενα τριάντα χρόνια...». Προτού όμως τεθεί σε πλήρη εφαρμογή κάθε προηγούμενη «μεταρρύθμιση», αναγγελλόταν η επείγουσα ανάγκη μιας νέας. Η ποθητή «βιωσιμότητα του συστήματος», την οποία τάχα εξασφάλιζε κάθε παρέμβαση, γινόταν ζητούμενο για την επόμενη. 2. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 είχαμε προειδοποιήσει τα πολιτικά κόμματα και τα Συνδικάτα με μελέτες μας 6 ότι απαιτείται ένας ριζικός ανασχεδιασμός του Ασφαλιστικού σε νέες κοινωνικές βάσεις. Χρειαζόταν μια επανίδρυση ή επαναχάραξη εντός των νέων πλανητικών, ευρωπαϊκών και εθνικών συνθηκών. Και παρότι φαινόταν πως αποτελεί εσωτερικό πρόβλημα της χώρας (έτσι άλλωστε προσδιορίζεται και από τα σχετικά άρθρα της Ιδρυτικής Συνθήκης της ΕΕ), άλλες κυρίαρχες πολιτικές της Περιφερειακής Ολοκλήρωσης στην οποία ανήκουμε θα πίεζαν έτσι, ώστε να ειδωθεί πλέον το Ασφαλιστικό ως κοινοτικά ρυθμιζόμενο ζήτημα. Οι κυβερνήσεις όμως το είδαν κυρίως ως μέγεθος της δημοσιονομικής διαχείρισης και όχι ως το μείζον ζήτημα της Πολιτικής Κοινωνίας και δεν στόχευσαν στη βιώσιμη επαναθεμελίωση και στην ποιοτική του αναβάθμιση. 6. Βλέπε τα βιβλία μας: Θεωρητικά Ζητήματα του Συνδικαλιστικού Κινήματος, Εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα - Κομοτηνή 1989, Το 1992 και το Εργατικό Κίνημα, Εκδόσεις Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1989, Νεοφιλελευθερισμός και Υποβάθμιση της Εργασίας, Εκδόσεις Αφοί Τολίδη, Αθήνα 1991, και Εργασία και Συνδικάτα στη Μεταβιομηχανική Κοινωνία, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 1993.

3 Αʹ ΜΕΡΟΣ: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; Η κοντόφθαλμη, περιστασιακή και επηρμένη θέαση της Ελληνικής Πολιτείας φάνηκε εξαρχής, όταν, λίγο πριν από τον Βʹ Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά και τις πρώτες δεκαετίες μετά από αυτόν, τα ραγδαίως σχηματιζόμενα αποθεματικά των νέων Ταμείων με τις αθρόες εισροές (πολλοί εργαζόμενοι) και τις λίγες εκροές (λίγοι συνταξιούχοι) δεσμεύτηκαν 7 προς εξυπηρέτηση άλλων εθνικών ή αναπτυξιακών 8 σκοπών(!), κυρίως δε προς ενίσχυση της τραπεζικής 7. Βλέπε πρωτοσέλιδο άρθρο της εφημερίδας Εμπρός της Κυριακής με τον τίτλο «Το ΙΚΑ υπό χρεωκοπίαν», όπου επί λέξει αναγράφεται: «Ο βασικός νόμος 6298, διά του οποίου συνεστήθη το Ίδρυμα των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, καθόριζεν, επί τη βάσει των αναλογιστικών μελετών, τας παροχάς προς τους ησφαλισμένους, αι οποίαι θα ήσαν ανάλογοι προς τα έσοδα του Ιδρύματος, αφιεμένου μονίμου ορισμένου ποσοστού εκ τούτων προς δημιουργίαν αποθεματικού. Η Κατοχή, ως ήτο επόμενον, εξηνέμισεν τα αποθέματα του ΙΚΑ, τα οποία προηγουμένως είχαν υποστή μεγάλην αφαίμαξιν από το Κράτος. Κατά την περίοδον της 4ης Αυγούστου εδανείσθησαν εις το Δημόσιον 400 εκατομμύρια δραχμαί, δηλαδή χρυσαί λίραι. Η οφειλή αυτή του Κράτους, αποτελούσα κεφάλαιον επί του οποίου το ΙΚΑ έπρεπε να διατηρήση όλα του τα δικαιώματα, δεν επεστράφη. Εξ αντιθέτου το Ίδρυμα απειλείται με αναγκαστικά μέτρα διά να επιστρέψη εις το Κράτος λίρας, τας οποίας εδανείσθη μετά την απελευθέρωσιν διά την αντιμετώπισιν των επειγουσών αναγκών». Σημειώνεται ότι την ημέρα εκείνη όλες οι εφημερίδες ασχολήθηκαν με το αυτό θέμα ως κυρίαρχο στα πρωτοσέλιδά τους. 8. Βλέπε το άρθρο 4, παρ. 1, του Ν. 1611/1950 (ΦΕΚ Α 304/ ), το οποίο τροποποιήθηκε με το άρθρο 2 του Ν.Δ. 2999/1954: «Τα παρακατατιθέμενα παρά τω ειδικώ λογαριασμώ διαχειρήσεως διαθεσίμων Δημοσίων Οργανισμών (σ.σ. περιουσία-πόροι Ασφαλιστικών Οργανισμών) κεφάλαια, θα επενδύονται υπό της Τραπέζης της Ελλάδος εις εντόκους καταθέσεις παρά Τραπέζαις ή Τραπεζικοίς Οργανισμοίς, χρησιμοποιουμένας υπό τούτων προς χρηματοδότησιν της γεωργίας, του εμπορίου και της βιομηχανίας. Οι σκοποί, οι όροι και αι προϋποθέσεις των τοιούτων επενδύσεων καθορίζονται εκάστοτε δι αποφάσεως της

4 34 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ επάρκειας και της οικονομικής (ιδιωτικής) ανάπτυξης κ.λπ. Αργότερα, τα αποθεματικά των Ασφαλιστικών Ταμείων «δοκιμάστηκαν» στην κρίση του Χρηματιστηρίου το 1999, στα δομημένα ομόλογα του 2007, καθώς και στην πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση. Ένα σχέδιο αρτίωσης και σταδιακής αποκατάστασης των αποθεματικών τους, σε συνδυασμό με την αξιοποίηση της εν γένει περιουσίας τους με σύγχρονα παραγωγικά και επενδυτικά μορφώματα κοινωνικής οικονομίας (π.χ., Τράπεζα Ασφάλισης, Στέγασης και Υγείας), που όχι μόνο θα ικανοποιούσε το αίτημα της διαχρονικής δικαιοσύνης, αλλά θα δημιουργούσε και πολλαπλασιαστικές ροές αυτοτελών εσόδων (παρεμβαίνοντας, ταυτόχρονα, ρυθμιστικά στις αγορές), δεν εκπονήθηκε, ούτε υλοποιήθηκε, από καμιά κυβέρνηση. Νομισματικής Επιτροπής. Εις περίπτωσιν μη συμμορφώσεως των Τραπεζών ή Τραπεζικών Οργανισμών προς τους τιθεμένους υπό της Νομισματικής Επιτροπής όρους ή εις περίπτωσιν αρνήσεως αυτών όπως αποδεχθώσι τοιαύτας καταθέσεις, η Τράπεζα της Ελλάδος δύναται να χρησιμοποιή τα περί ων πρόκειται κεφάλαια (σ.σ. δηλαδή τα αποθεματικά των Ασφαλιστικών Ταμείων) εις απ ευθείας υπ αυτής χορηγήσεις προς χρηματοδότησιν της γεωργίας, του εμπορίου και της βιομηχανίας». Είναι χαρακτηριστική η εξέλιξη της τοκοφορίας των αποθεματικών των Ασφαλιστικών Ταμείων, τα επιτόκια των οποίων εξελίχθηκαν ως εξής: από μέχρι %, από μέχρι %, από μέχρι %, από μέχρι ,5%, από μέχρι %. Η τοκοφορία ήταν χαμηλή σε σχέση με τον πληθωρισμό, που κατά την ίδια περίοδο κυμαινόταν σταθερά μεταξύ 20-25%. Βλέπε λεπτομέρειες στο άρθρο «Η διαχρονική καταλήστευση της Ασφάλισης», εφημερίδα Κόντρα, Φεβρουάριος 2010.

5 Αʹ ΜΕΡΟΣ: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; 35 Με αυτή τη λογική υποτιμήθηκαν και οι οργανωτικές και ελεγκτικές ευθύνες του Κράτους: ούτε έγκαιρη και ενιαία μηχανοργάνωση για την παρακολούθηση όλων των τυπικών και άτυπων μορφών εργασίας ούτε έλεγχος της πολύμορφης εισφοροδιαφυγής της φαρμακευτικής σπατάλης 9 και της περίεργης μεταβίβασης πόρων στο ιδιωτικό σύστημα υγείας 10 ούτε συνέπεια στην εκχώρηση των νομοθετημένων πόρων υπέρ του συστήματος. Το Ασφαλιστικό Σύστημα αναδέχθηκε, άλλωστε, πολλές αλλότριες υποχρεώσεις κοινωνικής πολιτικής (εκτός εργασιακής σχέσης), διάφορες απαλλαγές, χαριστικές παροχές και ρυθμίσεις. Την τελευταία μάλιστα περίοδο της νεοφιλελεύθερης διακυβέρνησης (από το 1998 και μετά), μεταβλήθηκε σε υποζύγιο των μεγάλων οφειλών ασφαλιστικών εισφορών πολλών ιδιωτικοποιούμενων επιχειρήσεων και τραπεζών!!! Έτσι, το κοινωνικό σύνολο, μέσω της επιβάρυνσης του Ασφαλιστικού, από τη μία έχανε δημόσιο πλούτο και από την άλλη αναλάμβανε τα βάρη άλλων. 9. Βλέπε άρθρο Θ. Σακελλαρόπουλου «Προτάσεις για να μειωθούν οι δαπάνες των Ασφαλιστικών Ταμείων», εφημερίδα Το Βήμα της Σύμφωνα με επίσημα στοιχεία του ΟΟΣΑ, για το 2005 το ποσοστό ιδιωτικών δαπανών υγείας στην Ελλάδα έφτασε το 57,1%, με δεύτερη τις ΗΠΑ με 54,9%, όπου όμως δεν υπάρχει δημόσιο σύστημα υγείας. Βλέπε ανάλυση και παρατιθέμενο πίνακα Ανδρέα Πετρόπουλου «Τα ελλείμματα των κλάδων υγείας γονατίζουν τα Ασφαλιστικά Ταμεία», εφημερίδα Κυριακάτικη Αυγή της Επίσης, Βασίλη Μηνακάκη Κοινωνική Ασφάλιση, Εκδόσεις ΚΨΜ, Αθήνα 2008.

6 36 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ 4. Αλλά, μεταξύ των πολλών του ασθενειών, που το οδήγησαν στη σημερινή βαθιά κρίση, είχαμε από ετών ξεχωρίσει τρεις βασικές, σύγχρονες και δομικές, που, αν δεν επουλωθούν, δεν πρόκειται να καταστεί βιώσιμο, ακόμη και αν ως εκ θαύματος όλες οι άλλες ιαθούν: α. Πρώτη είναι η αυξανόμενη ανεργία 11, που συνέχεται με την απουσία ευκρινούς και πρόσφορου για τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της χώρας μοντέλου ανάπτυξης. Το πολιτικό σύστημα δεν κατόρθωσε ούτε καν να ανακόψει την προϊούσα αποσυγκρότηση του υφιστάμενου στρεβλού παραγωγικού ιστού. Η χώρα έγινε ένα απέραντο πεδίο παροχής υπηρεσιών (άνω του 70% του ΑΕΠ), όπου η οποιαδήποτε κρίση του διεθνούς παράγοντα επιφέρει πολλαπλασιαστικές δυσμενείς εσωτερικές συνέπειες (στη ναυτιλία, στον τουρισμό, στο εμπόριο κ.λπ.). Η ευθραυστότητα των ετερόνομων συντελεστών είναι προφανής. Η μεγάλη ανεργία (φανερή, κρυφή και δομική) αποστερεί πολύτιμους πόρους από το σύστημα και αφυδατώνει το Κοινωνικό Κράτος. β. Ως δεύτερη είχαμε ιεραρχήσει την ελαστική απασχόληση. Οι διάφορες μορφές της «ευελιξίας» (ο δανεισμός και η ενοικίαση των εργαζομένων, η μερική, προσωρινή, εργολαβική και η με 11. Για πρόσφατα στοιχεία απασχόλησης και ανεργίας, βλέπε άρθρο Γιώργου Κρητικίδη «Απασχόληση και ανεργία στο βʹ τρίμηνο του 2009», περιοδικό Ενημέρωση (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ/ΑΔΕΔΥ), τεύχος 154 (Οκτώβριος 2009). Βλέπε επίσης άρθρο Μανόλη Δρεττάκη «Εργατικό δυναμικό και ανεργία κατά υπηκοότητα», όπου και ενδιαφέροντες πίνακες, εφημερίδα Αυγή της Κυριακής της

7 Αʹ ΜΕΡΟΣ: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; 37 διευθέτηση του ωραρίου εργασία κ.λπ.), σε μια αποσυνδικαλισμένη και δύσκολα ελέγξιμη αγορά, που θεσπίστηκαν κατά την περίοδο της αγχώδους και διόλου ανώδυνης προσπάθειας της χώρας να προσαρμοστεί προς τη μονεταριστική δημοσιονομική ευταξία του Συμφώνου Σταθερότητας και που πολλαπλασιάζονται σήμερα με γοργούς ρυθμούς, άνοιξαν το νέο μεγάλο δίαυλο αιμορραγίας του. Το Ασφαλιστικό όμως είναι συνάρτηση του Εργασιακού 12 και του ποσοστού ανεργίας. 13 Και η «ευέλικτη» εργασία του χαμηλού μισθού, των εναλλασσόμενων εργοδοτών και της ελάχιστης ή μερικής ή ανύπαρκτης ασφαλιστικής εισφοράς είναι απαγορευτικός όρος συντήρησης του Ασφαλιστικού. Η εγχώρια εκδοχή των ανασφάλιστων stage 14 των μυριάδων νέων μας, στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, δίνει το μέτρο της... κατανόησης αυτής της συνάρτησης από το σύγχρονο Ελληνικό Κράτος!!! γ. Η τρίτη πληγή είναι η αναποτελεσματική διαχείριση του μεταναστευτικού. 15 Η αιφνίδια μετατροπή της χώρας από χώρα 12. Βλέπε το πρόσφατο βιβλίο μας Το Τέλος του Κοινωνικού Κράτους; Αριστερά και Συνδικάτα Μπροστά στην Απορρύθμιση, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα, αʹ έκδοση Μάρτιος 2008, βʹ έκδοση Μάιος Βλέπε άρθρο Κώστα Παπαδή «Η αύξηση της ανεργίας βουλιάζει το Ασφαλιστικό Σύστημα» και τον ενδιαφέροντα παρατιθέμενο πίνακα, εφημερίδα Το Βήμα της Κυριακής της Βλέπε συνέντευξή μας στην εφημερίδα Έθνος-«Εργασία» της Βλέπε επίσης άρθρο Δημήτρη Παξινού «Μια νέα γενιά ομήρων», εφημερίδα Καθημερινή της Βλέπε επίσης και συνέντευξη με τον Ζιλιάν, εκπρόσωπο της συλλογικότητας «Επισφαλής Γενιά», εφημερίδα Κυριακάτικη Αυγή-«Ενθέματα» της Βλέπε ειδικότερα το έκτο κεφάλαιο του πρόσφατου βιβλίου μας Το τέλος του Κοινωνικού Κράτους; Αριστερά και Συνδικάτα μπροστά στην Απορρύθμι-

8 38 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ εξαγωγής μεταναστών σε χώρα αθρόας εισαγωγής μάς βρήκε παντελώς απροετοίμαστους. Δεν αντιδράσαμε με σύστημα και ταχύτητα, ώστε να ενσωματώσουμε τους μετανάστες, κατά τις γνώσεις και την ειδικότητά τους, στους διάφορους κλάδους της παραγωγικής διαδικασίας, προκειμένου από τη μία να μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη της οικονομίας και από την άλλη να ενισχύσουμε με υγιείς πόρους το Ασφαλιστικό Σύστημα. 5. Η πανθομολογούμενη διαπίστωση είναι ότι όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις, με επιμέρους μεταξύ τους διαφορές και αποχρώσεις, δεν ανέκοψαν την πορεία φθοράς του Ασφαλιστικού Συστήματος. Οι παρεμβάσεις τους έγιναν χωρίς γνώση, χωρίς διορατικότητα, χωρίς φαντασία. Έδρασαν διαχειριστικά και όχι δημιουργικά για το μείζον πρόβλημα της ελληνικής κοινωνίας. Σήμερα το ΠΑΣΟΚ βρίσκεται μπροστά στην πιο μεγάλη πρόκληση της ιστορίας του: θα επανασχεδιάσει το Ασφαλιστικό Σύστημα με αίσθημα διαχρονικής δικαιοσύνης, απαλείφοντας τις διάφορες πηγές αιμορραγίας του και εξασφαλίζοντας, συν τω χρόνω, πρωτογενείς ροές και μόνιμες χρηματοδοτήσεις του, κυρίως από τις νέες πηγές του παραγόμενου πλούτου, ή θα ακολουθήσει ση με τίτλο «Μεταναστευτικό Ζήτημα. Η φτώχεια. Ο ρατσισμός», σελ Βλέπε επίσης άρθρο Γιάννη Παναγόπουλου «Ο ρόλος των Συνδικάτων στην ένταξη των μεταναστών», περιοδικό Ενημέρωση (ΙΝΕ/ΓΣΕΕ/ ΑΔΕΔΥ), τεύχος 137 (Μάρτιος 2007). Επίσης βλέπε άρθρο Μανόλη Δρεττάκη «Τα παιδιά των μεταναστών ενισχύουν τον πληθυσμό», εφημερίδα Ελευθεροτυπία της

9 Αʹ ΜΕΡΟΣ: ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ: ΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Ή ΚΑΤΑΡΡΕΥΣΗ; 39 την πεπατημένη της δημοσιονομικής του διαχείρισης, που οδηγεί με μαθηματική ακρίβεια στον ενταφιασμό του; Ούτως ή άλλως, οι Βρυξέλλες δεν θα πάψουν στο ορατό μέλλον, βάσει των υφιστάμενων διαδραστικών ευρωπαϊκών κειμένων, να προσθέτουν στο λογιστικό χρέος της χώρας όχι μόνο την τρέχουσα καθαρή θέση του Ασφαλιστικού Συστήματος, αλλά και την παρούσα αξία των μελλοντικών πρωτογενών του ελλειμμάτων (ενόψει μάλιστα της προϊούσας γήρανσης του πληθυσμού), ενσωματώνοντας έτσι τις μελλοντικές τους συνέπειες στον προϋπολογισμό. Αναμένουμε με εύλογο ενδιαφέρον τη λυτρωτική του πρόταση, έτοιμοι να συνεισφέρουμε σε έναν απροκατάληπτο, ριζοσπαστικό και ειλικρινή διάλογο.

10 40 ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΩΡΑ ΜΗΔΕΝ 2 Η ΑΤΖΕΝΤΑ ΤΟΥ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟΥ Το άνοιγμα πάλι του Ασφαλιστικού, ένα χρόνο μετά την τελευταία ασφαλιστική «μεταρρύθμιση» του Ν. 3655/ («νόμου Πετραλιά» 17 ), αποτελεί μοναδικό φαινόμενο στην ιστορία των Κοινωνικών Ασφαλίσεων στην Ευρώπη. Ένας αξιόπιστος, όμως, διάλογος, για να μην οδηγήσει πάλι σε επιμέρους παρα-μετρικές ψευδομεταρρυθμίσεις, πρέπει να μην περιστρέφεται γύρω από τις αυτονόητες και νομοθετημένες υποχρεώσεις του Κράτους, μερικές από τις οποίες είναι: η έγκαιρη απόδοση των οφειλόμενων πόρων, η καθολική και ενιαία μηχανοργάνωση 18 και ο εξορθολογισμός της οργανωτικής του δομής, 16. ΦΕΚ Α 53/ Βλέπε αναλυτική παρουσίαση και κριτικά σχόλια στο βιβλίο μας Το Τέλος του Κοινωνικού Κράτους; Αριστερά και Συνδικάτα μπροστά στην Απορρύθμιση, Εκδόσεις Λιβάνη, Αθήνα 2008, βʹ έκδοση, Μάιος Βλέπε Γιάννη Στουρνάρα «Υγεία: 2 δις ευρώ κάθε χρόνο θα γλυτώνουμε με τη μηχανοργάνωση», εφημερίδα Ελευθεροτυπία-«Οικονομία» της