European Center for Social Welfare and policy I.O.M. K.E.E.L. E.A.S.P. S.P.I. - Berlin C.R.R.P.S.

Transcript

1 European Center for Social Welfare and policy I.O.M. K.E.E.L. E.A.S.P. S.P.I. - Berlin C.R.R.P.S.

2 ΦΙΛΙΚΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΛΗΨΗ ΤΟΥ HIV ΚΑΙ ΤΩΝ ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΩΣ ΜΕΤΑ Ι ΟΜΕΝΩΝ ΝΟΣΗΜΑΤΩΝ ΕΝΑ ΕΓΧΕΙΡΙ ΙΟ ΓΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΕΣ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΗΜΙΟΥΡΓΟΥΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΩΝ Εκδόθηκε από την Jane Hughes και τον Jean-Pierre Foschia

3 To Εγχειρίδιο αυτό υπάρχει στην ηλεκτρονική διεύθυνση στα Αγγλικά, στα Γερµανικά, στα Ελληνικά, στα Ισπανικά και στα Ιταλικά: Η συνολική ή επιµέρους αναπαραγωγή του είναι εφικτή µε αναφορά στις πηγές. Προτεινόµενη αναφορά στο : «Φιλικές για τους µετανάστες Υπηρεσίες Υγείας και πρόληψη του HIV\AIDS: Ένα Εγχειρίδιο για Επαγγελµατίες Υγείας, ιευθυντικά Στελέχη και Σχεδιαστές Στρατηγικών», εκδόθηκε από την Jane Hughes και τον Jean-Pierre Foschia, δηµοσιεύθηκε από το Veneto Regional Centre for Health Promotion, Βερόνα, Ιταλία, µε την οικονοµική υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέµβριος 2004) Printed by Cierre Grafica, Verona Νοέµβριος 2004 Cover page designed with material kindly made available by: Associazione ALA e ASL Milano; Bundeszentrale für Gesundheitliche Aufklärung, Germania; Consultorio ULSS 20 Verona; Fundación Progreso y Salud e Consejería de Salud, Andalucía; IOM e Cooperazione Italiana; KEEL and Ministry of Health and Social Solidarity, Greece; Ministero della Salute Italiana e ANLAIDS Onlus Veneto Regione del Veneto

4 ΠΕΡΙΕΧΌΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚ ΟΣΗ ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ΣΥΝΤΜΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΚΡΏΏΝΥΜΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ.1 1. O ΚΥΡΙΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ ΕΜΠΟ ΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΠΡΟΣΒΑΣΙΜΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΡΜΟ ΙΕΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ EΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΝΟΜΙΚΟ ΚΑΘΕΣΤΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΙΚΑΙΩΜΑ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΟ ΙΕΘΝΕΣ ΠΛΑΙΣΙΟ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙ Α ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ΕΘΝΙΚΟΙ ΝΟΜΟΙ ΓΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗ ΦΡΟΝΤΙ Α ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΠΑΡΑΝΟΜΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΣΤΗ ΥΓΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΛΛΕΙΨΗ ΝΟΜΙΚΟΥ ΚΑΘΕΣΤΩΤΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ EΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΠΙ ΕΞΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΓΛΩΣΣΙΚΑ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΑ ΕΜΠΟ ΙΑ ΓΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗ ΣΤΗΝ ΥΓΕΙΑ Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΕΠΙ ΕΞΙΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΧΗ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Εκπαίδευση και επιµόρφωση του προσωπικού Υπηρεσίες µετάφρασης και διερµηνείας Μοντέλα παρέµβασης και αντιµετώπισης Συµµετοχή της κοινότητας και πολιτισµική µεσολάβηση ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ: ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ ΙΣΟΤΙΜΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΣΗ ΙΚΤΥΑ ΚΟΙΝΟΤΗΤΩΝ ΚΑΙ ΤΑΚΤΙΚΗ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕς ΠΗΓΕς ΟΥΛΕΥΟΝΤΑΣ ΜΕ «ΕΥΠΑΘΕΙΣ ΟΜΑ ΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ» ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΓΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΣΕ «ΕΥΠΑΘΕΙΣ» ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Σεξουαλικά εκδιδοµένοι µετανάστες Αιτούντες ασύλο Μετανάστες που ζούν µε HIV/AIDS ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΩΝ ΕΠΙΠΡΟΣΘΕΤΕΣ ΠΗΓΕΣ... 89

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ.93 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ.97 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α.1.1 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟ ΟΥ ΕΡΕΥΝΑΣ Α.1.2 ΙΑΚΡΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΠΟΣΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Α.1.3 ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΩΝ ΚΥΡΙΩΝ ΠΡΟΤΑΣΕΩΝ ΠΟΥ ΙΑΦΑΝΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ Α.1.4 ΑΥΣΤΡΙΑ Α.1.5 ΓΕΡΜΑΝΙΑ Α.1.6 ΕΛΛΑ Α Α.1.7 ΙΤΑΛΙΑ Α.1.8. ΙΣΠΑΝΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α.2 ΕΙΓΜΑ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ ΑΤΟΜΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Α.3.1. ΣΥΝΤΟΜΕΣ ΕΠΕΞΗΓΗΣΕΙΣ ΓΙA ΤΟ HIV/AIDS A.3.2. ΤΟΠΙΚΑ ΣΤΑΤΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΟΥ HIV/AIDS ( ) ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ ΟΡΩΝ ΚΑΙ ΛΕΞΕΩΝ ΚΛΕΙ ΙΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΚΑΙ ΣΗΜΕΙΑ ΕΠΑΦΗΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΠΟΥ ΣΥΜΜΕΤΕΙΧΑΝ ΣΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

6 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Αποτελεί ευχαρίστηση για µένα να παρουσιάζω αυτό τον τόµο, τον καρπό της εργασίας και αφοσίωσης µιας οµάδας ειδικών στην Ιταλία, την Αυστρία, την Γερµανία, την Ελλάδα και την Ισπανία. Αυτή η εµπειρία, για µας, αντιπροσωπεύει ένα νέο βήµα στην διαδικασία της προώθησης των υπηρεσιών και φροντίδων που παρέχονται από ποικίλα συστήµατα υγείας και κοινωνικά συστήµατα σε όλο τον πληθυσµό, συµπεριλαµβανόµενων του πληθυσµού των µεταναστών. Αυτό το Εγχειρίδιο αντιπροσωπεύει, κατά την γνώµη µου, ένα ενδιαφέρον παράδειγµα της συνεργασίας ανάµεσα σε διαφορετικές χώρες και ιδρύµατα, από την άποψη των συγκεκριµένων κοινωνικών, πολιτισµικών και νοµικών δοµών τους, οι οποίοι συνεργάστηκαν για να δώσουν κάποιες απαντήσεις στις αυξανόµενες σύνθετες προκλήσεις της ενσωµάτωσης διαφορετικών πολιτισµών. Η προσέγγιση αυτής της εργασίας έχει βασιστεί στην άµεση εµπειρία από τις υπηρεσίες και τις κοινότητες των µεταναστών, σε µια προσπάθεια να ταυτοποιηθούν παραδείγµατα καλής οργανωτικής πρακτικής σε διάφορες χώρες που θα µπορούσαν να ήταν χρήσιµα και για άλλες, από την άποψη της αµοιβαίας ανταλλαγής απόψεων και ωφέλειας. Οι κοινωνικές υπηρεσίες και οι υπηρεσίες υγείας οι οποίες είναι ικανές να ανταποκριθούν σε κοινωνικές και πολιτισµικές διαφορές, είναι αναµφίβολα αυξηµένης σηµασίας, συγκεκριµένα καθώς οι πολίτες των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης µπορούν τώρα να χρησιµοποιούν τις κοινωνικές υπηρεσίες και τις υπηρεσίες υγείας στις διάφορες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Θα πρέπει να τονιστεί εδώ ότι η κοινωνική συνοχή και η ενσωµάτωση θα επιτευχθεί µέσω του σεβασµού των παραδόσεων και των αξιών στις χώρες φιλοξενίας. Αυτό έχει ρίζα τον γνήσια αµοιβαίο σεβασµό, το κλειδί του να ζεις µαζί µε άλλους και την µελλοντική οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη. Hon. Dr. Giancarlo Galan Πρόεδρος της Περιφέρειας της Βενετίας Βενετία, Νοέµβριος 2004

7

8 ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΕΚ ΟΣΗ Αυτό το πρακτικό εγχειρίδιο γράφτηκε για τους τοπικούς παράγοντες υγείας και τους ανθρώπους των κοινωνικών επιστηµών, διευθυντικά στελέχη και σχεδιαστές στρατηγικών, οι οποίοι εργάζονται στον τοµέα της υγείας των µεταναστών, αν και ελπίζουµε ότι και άλλες οµάδες ενδιαφέροντος θα το βρουν χρήσιµο, ιδιαιτέρως οι ενώσεις των µεταναστών και οι οργανώσεις σε βάση κοινότητας. Είναι βασισµένο στις ανάγκες και τις προτάσεις των µεταναστών και των επαγγελµατιών υγείας που συµµετείχαν στο διάρκειας δύο χρόνων ερευνητικό πρόγραµµα ( ) για την πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και την πρόληψη του HIV στις κοινότητες των µεταναστών σε πέντε Ευρωπαϊκές χώρες : Αυστρία, Γερµανία, Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία. Ο σκοπός του Εγχειριδίου αυτού είναι να προωθηθεί η βασική ενηµέρωση και η καθοδήγηση ή «συµβουλή» στις «φιλικές µε τους µετανάστες» υπηρεσίες υγείας γενικά, µε επίκεντρο στις υπηρεσίες πρόληψης του HIV \ AIDS και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων ασθενειών. εν ισχυρίζεται ότι θα προσφέρει απλές λύσεις σε σύνθετα θέµατα : εν υπάρχει ένα δυνατό και γρήγορο µοντέλο το οποίο θα είναι κατάλληλο για όλες τις πραγµατικότητες. Μάλλον, αναζητά το πιο σηµαντικό µέρος των ευαίσθητων κοινών αξιών και ποιοτικών προτύπων τα οποία θα µπορούσαν να προσαρµοστούν και να εφαρµοστούν ευρύτατα στα συστήµατα φροντίδας υγείας στην Ευρώπη. Το ύφος του βιβλίου είναι εποµένως προσγειωµένο και καθόλου ρυθµιστικό, σχεδιασµένο µε ένα πρακτικό τρόπο για τα προβλήµατα που προβάλλονται και τις λύσεις που προτείνονται σε όλο το ερευνητικό πρόγραµµα. Εµπλουτίζεται µε παραδείγµατα καλής πρακτικής και εµπειριών παρµένα από τις πέντε χώρες που συµµετέχουν, συµπληρώνεται µε επιλεγµένη βιβλιογραφία, παραποµπές σε δικτυακούς χώρους και άλλες επαφές. Οι ίδιοι οι συγγραφείς είναι επαγγελµατίες και όχι ακαδηµαϊκοί και συµπεριλαµβάνονται ψυχολόγοι, ιατροί, κοινωνικοί επιστήµονες και ανθρωπολόγοι. Περισσότερο απ οτιδήποτε άλλο, το εγχειρίδιο αντιπροσωπεύει µια απόπειρα να θέσει τα ευρήµατα της έρευνας στην πρακτική. Θα έπρεπε εποµένως να αντιµετωπιστεί όχι σαν ένα τελικό αποτέλεσµα., αλλά σαν αρχική εισαγωγή συµµετοχής δράσης στην πρόοδο της έρευνας. Θα διανεµηθεί τόσο στους επαγγελµατίες υγείας όσο και στους επαγγελµατίες των κοινωνικών επιστηµών, στις ενώσεις των µεταναστών και στις άλλες οµάδες σχετικού ενδιαφέροντος και στις πέντε χώρες του προγράµµατος. Ο σκοπός τώρα είναι να συγκεντρωθούν «καλά» προηγούµενα, να κερδιθεί βαθύτερη και πλατύτερη γνώση των σχετικών θεµάτων και ακόµα να καταγραφούν περισσότερα χρήσιµα παραδείγµατα για το τι έχει επιτευχθεί και βέβαια τι έχει δουλέψει λιγότερο καλά σε αυτό τον τοµέα των προκλήσεων. Η ελπίδα µας είναι, ότι αυτό το εγχειρίδιο στο µέλλον θα ενηµερώνεται και θα χρησιµοποιείται για να καθοδηγήσει τον σχεδιασµό και την εφαρµογή της προαγωγής υγείας και την πρόληψη της ασθένειας, µε την εισαγωγή τους στις κοινότητες των µεταναστών. Οι αναγνώστες εποµένως θερµά προσκαλούνται να συµµετέχουν σε αυτή την εισαγωγή στέλνοντας τα σχόλια τους σε όποιον από τους οργανισµούς που περιέχονται στο Παράρτηµο 5 επιθυµούν. Dr. Franco Toniolo Health and Social Affairs Secretariat Veneto Region Dr. Massimo Mirandola CRRPS Veneto Region

9

10 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Το Εγχειρίδιο αυτό συνέγραψαν οι, Jean Pierre Foschia και Jane Hughes (CRRPS, Βερόνα), Nicola Oberzaucher (European Centre for Social Welfare, Βιέννη), Ελένη Πουλακίδα και Συνεργάτες (Κέντρο Ελέγχου Ειδικών Λοιµώξεων, Αθήνα), Ana Rivadeneyra και Joan Carles March (EASP, Γρανάδα), Samata Sokolowski και Elfriede Steffan (SPI Research, Βερολίνο), µε την συνεισφορά των Tzetina Arsova-Netzelmann (SPI Research), Γεώργιος Νικολόπουλος (Κ.Ε.Ε.Λ.), Nadia Oprandi και Atonella Strino (CRRPS Verona) και Laura di Pasquale (IOM Rome). Μια προκαταρκτική ανασκόπηση έγινε από την Katinka de Vries, σύµβουλος ηµόσιας Υγείας στα Ηνωµένα Έθνη. Η τελική ευθύνη για τα περιεχόµενα ανήκει στους συγγραφείς και στον ιευθυντή του CRRPS, Massimo Mirandola. Το Εγχειρίδιο επιµελήθηκαν οι Jean Pierre Foschia και Jane Hughes. Το εξώφυλλο και η σελιδοποίηση του βιβλίου έγιναν από τον Ruggero Ughetti. Το εγχειρίδιο µεταφράστηκε από τα Αγγλικά στα Γερµανικά από τον Rainer Sauter και την Petra Kaiser, στα Ελληνικά από την Ελένη Πουλακίδα, στα Ιταλικά από την Sabrina Cecconi και στα Ισπανικά από την Ana Rivadeneyra. Οι συγγραφείς θέλουν να εκφράσουν τις ευχαριστίες τους σε όλους τους µετανάστες, τους ανθρώπους που έκαναν τις συνεντεύξεις και τους επαγγελµατίες υγείας που παρείχαν αξιόπιστες πληροφορίες για το ερευνητικό πρόγραµµα, µετανάστες από τα Ανατολικά και Νότια Ευρωπαϊκά Σύνορα: κίνδυνοι HIV, κοινωνικές συνθήκες και αναπροσδιορισµός των υπηρεσιών ( ). Το πρόγραµµα υποστηρίχθηκε οικονοµικά από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (DGV) σε συνεργασία µε το Veneto Region of Italy (Luigi Bertinato και Francesco Ronfini, Veneto Region Office for International Health, και Gianlorenzo Martini, Director of the Veneto Region Office, Brussels) ΣΧΟΛΙΑ ΣΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑ ΕΙΓΜΑΤΩΝ ΣΤΟ ΚΕΙΜΕΝΟ Τα περισσότερα από τα παραδείγµατα καλής πρακτικής χρησιµοποιήθηκαν για να διευκρινίσουν στο κείµενο την αντανάκλαση της εµπειρίας των χωρών που συµµετείχαν στο προ αναφερόµενο ερευνητικό πρόγραµµα.. Αυτό δεν συνεπάγεται ότι η πρακτική σε αυτές τις χώρες είναι απαραίτητα καλύτερη από ότι σε άλλες Χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι στατιστικές παραποµπές προκύπτουν από τα ευρήµατα της ποσοτικής έρευνας τα οποία προέρχονται από ένα όχι αντιπροσωπευτικό δείγµα των κανονικών και παρανόµων µεταναστών στις πέντε χώρες που συµµετείχαν στο πρόγραµµα. Τµήµατα της ποιοτικής έρευνας που πραγµατοποιήθηκε τον Σεπτέµβριο του 2004 επιλέχθηκαν, όπου αυτά αντανακλούν σε δείγµατα κοινής ανταπόκρισης των χωρών.

11 ΣΥΝΤΜΉΣΕΙΣ ΚΑΙ ΑΚΡΩΝΥΜΑ CBO CSW EU EVYP FG GP GDP HAART HPDP IDU IEC IOM MSM M&E PHC PMTCT PLWHA STD STI UNAIDS UNHCR VCT Κοινοτικοί Οργανισµοί Σεξουαλικώς Εκδιδόµενα επί χρήµασι άτοµα Ευρωπαϊκή Ένωση Ιδιαιτέρως Ευπαθή Νεαρά Άτοµα Οµάδα Στόχος (εργασίας) Γενικός Ιατρός Ακαθάριστο Εγχώριο Προιόν Υψηλής ραστικότητας Αντιρετροϊκή Θεραπεία Προαγωγή Υγείας και Πρόληψη Ασθενειών Χρήστης Ενδοφλεβίων Ναρκωτικών Ουσιών Πληροφόρηση, Εκπαίδευση, Επικοινωνία ιεθνής Οργανισµός για την Μετανάστευση Άντρες που έχουν σεξουαλική επαφή µε Άντρες (Οµοφυλόφιλοι) Παρακολούθηση και Αξιολόγηση Πρωτοβάθµια Φροντίδα Υγείας Πρόληψη της µετάδοσης από µητέρα σε παιδιά Άνθρωποι που Ζουν µε HIV/ AIDS Σεξουαλικώς Μεταδιδόµενα Νοσήµατα Σεξουαλικώς Μεταδιδόµενη Λοίµωξη Πρόγραµµα για το AIDS από τον Ο.Η.Ε. Υψηλόβαθµη Επιτροπή του Ο.Η.Ε. για τους Πρόσφυγες Εθελοντική Συµβουλευτική και Έλεγχος

12 ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΜΕΤΑΝΆΣΤΕΣ ΚΑΙ HIV ΣΤΗΝ ΥΤΙΚΉ ΕΥΡΏΠΗ Αυτή την περίοδο υπολογίζεται ότι 175 εκατοµµύρια άνθρωποι κατά προσέγγιση, οι οποίοι αντιστοιχούν στο 2.9 % του παγκόσµιου πληθυσµού, ζουν αυτή τη στιγµή προσωρινά ή µόνιµα εκτός της χώρας καταγωγής τους. 1 Στις πέντε χώρες οι οποίες συµµετείχαν στην έρευνα στην οποία αυτός ο οδηγός βασίζεται (βλέπε την ακόλουθη ενότητα), η αναλογία µεταναστών συγκρινόµενων µε τον εντόπιο πληθυσµό είναι η ακόλουθη: Αυστρία και Γερµανία 9%, Ελλάδα 10%, Ιταλία 4.5% και Ισπανία 3%, 2 και αυξήθηκε αλµατωδώς σε όλες τις χώρες τα πρόσφατα χρόνια.. 3 Το 2003, υπολογίζεται ότι 4.8 εκατοµµύρια άνθρωποι σε ολόκληρο τον κόσµο προσβλήθηκαν πρόσφατα από τον ιό του AIDS, κατά προσέγγιση 37.8 εκατοµµύρια άνθρωποι ήταν προσβεβληµένοι µε τον ιό του HIV και 2.9 εκατοµµύρια άνθρωποι απεβίωσαν από την ασθένεια. 4 Στην υτική Ευρώπη, ο αριθµός των θανάτων προερχόµενων από τον ιό του AIDS εξακολουθεί να µειώνεται ως αποτέλεσµα της πρόσβασης που έχουν οι ασθενείς στην αντιρετροϊκή αγωγή η οποία τους δίνει παράταση ζωής. (από 3,373 το 2001 σε 3,101 το 2002). Παρόλα αυτά, µετά από κάποια µείωση για αρκετά χρόνια, ο ρυθµός εξάπλωσης του HIV για ακόµη µία φορά αυξήθηκε στις χώρες της υτικής Ευρώπης. Οι δύο χώρες µε τα περισσότερα κρούσµατα είναι η Ιταλία και η Ισπανία, παρόλο που καµία από τις δύο χώρες δεν έχει ακόµη τακτικά συστήµατα αναφοράς για τον ιό του HIV. Η σεξουαλική επαφή χωρίς προφύλαξη είναι ένας άλλος σοβαρός λόγος µετάδοσης, όπως αποδεικνύεται από την αύξηση της επίπτωσης των STIs (σεξουαλικά µεταδιδόµενων νοσηµάτων). 5 Η σεξουαλική επαφή µεταξύ των ανδρών παίζει ακόµη σηµαντικό ρόλο στην διάδοση της επιδηµίας στην υτική Ευρώπη, µε αναφερόµενη αύξηση 22% µεταξύ του 2001 και του 2002 και η διάδοση υπολογίζεται κατά προσέγγιση µεταξύ του 10-20% σε µερικές χώρες. Από τις πέντε χώρες που συµµετείχαν στην έρευνα, είναι η κύρια πηγή της λοίµωξης στην Γερµανία και Ελλάδα. Στην υτική Ευρώπη, οι χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών αντιπροσωπεύουν παραπάνω από το 10% από τις αναφερόµενες µολύνσεις από τον ιό του ΗIV. Η εξάπλωση στους ετερόφυλους έχει αυξηθεί επίσης, µε αύξηση που υπολογίζεται στο 122% ανάµεσα στο 1997 και στο 2002 στις 12 χώρες της υτικής Ευρώπης οι οποίες περιέχουν καταχωρηµένα στοιχεία για τις νέες µολύνσεις από τον ιό του AIDS. Σε µερικές από αυτές τις χώρες, η αύξηση σε αυτή την µορφή µετάδοσης σχετίζεται µε ανθρώπους οι οποίοι προέρχονται από χώρες µε υψηλά ποσοστά εξάπλωσης, κυρίως από ην υπο Σαχάριο Αφρική. 6 Υπάρχει µια σηµαντική αύξηση στους αφιχθέντες µετανάστες από την Ανατολική Ευρώπη, όπου η επιδηµία του AIDS έχει λάβει δραµατικές διαστάσεις: περίπου Παγκόσµια Έκθεση Μετανάστευσης, ιεθνής Οργανισµός για τους Πρόσφυγες ( ΟΜ), Παραποµπή: Eurostat Population Statistics 2004 http//: epp.eurostat.cec.eu.int/cache/ity_offpub/ks_bp_04_001/en/ks_bp_04_001/en.pdf 3 Εθνικές αναφορές για το σχέδιο έρευνας, Ιανουάριος UNAIDS 2004 Report on the Global AIDS Epidemic and UNAIDS Questions and Answers, Section II Basic Facts about the AIDS epidemic and its impact, Νοέµβριος Μία από τις πιο ανησυχητικές διαπιστώσεις αυτής της έρευνας ήταν το χαµηλό επίπεδο της γνώσης για τα STIs. Βλ. την ιακρατική Αναφορά, Υπάρχουν λίγα στοιχεία από τις πέντε χώρες που συµµετέχουν στην έρευνα για την επίπτωση του ιού του HIV στις κοινότητες των µεταναστών σε σχέση µε τις αναφερόµενες περιπτώσεις για τον γενικό πληθυσµό, αλλά έχει εκτιµηθεί ότι στην Γερµανία περίπου 30%-40% από τους πρόσφατα µολυσµένους από τον ιό του HIV είναι άνθρωποι που δεν έχουν γερµανική καταγωγή (Εθνική Αναφορά της Γερµανίας για το σχέδιο έρευνας, SPI- Research, 2003). 1

13 εκατοµµύρια, άνθρωποι ζουν µε τον ιό του AIDS έως το τέλος του Η κύρια πηγή λοίµωξης στην περιοχή βρίσκεται µεταξύ των χρηστών ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών, κυρίως ανάµεσα στους νέους ανθρώπους ηλικίας κάτω των 30 ετών.έχει υπολογιστεί ότι παραπάνω από 80% των ανθρώπων που ζουν µε τον ιό του AIDS στη περιοχή είναι κάτω από την ηλικία των 30, συγκρινόµενο µε το 30% της υτικής Ευρώπης. Η ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΚΑΙ ΟΙ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ Ο ΗΓΟΥ Το 2002, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Public Health Directorate G of the Health and Consumer Protection Directorate-General) χρηµατοδότησε ένα σχέδιο έρευνας δύο ετών για να εξακριβώσει τα εµπόδια που υπάρχουν στην πρόσβαση των µεταναστών στις υπηρεσίες υγείας, περιλαµβάνοντας την πρόληψη από τον ιό του AIDS και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων, σε πέντε χώρες-µέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης: Αυστρία, Γερµανία, Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία 7. Οι κύριοι στόχοι του σχεδίου ήταν: Να αναλυθεί η πρόσβαση των µεταναστών στις υπηρεσίες υγείας, κυρίως από την νοµική της πλευρά. Να προσδιοριστούν οι δυσκολίες και οι ελλείψεις στην παροχή υπηρεσιών, λαµβάνοντας υπόψη τις απόψεις των δύο εκπροσώπων, των κοινοτήτων των µεταναστών και των επαγγελµατιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών. Να σχεδιαστεί και να διαµορφωθεί ένα σύνολο συστάσεων µε την µορφή οδηγού, βασισµένου στα αποτελέσµατα της έρευνας και σε παραδείγµατα σωστής πρακτικής εφαρµογής τους. Η έρευνα συµπεριέλαβε και τις δύο µεθόδους ανάλυσης, ποσοτική και ποιοτική, καθώς επίσης και στην βιβλιογραφική ανασκόπηση µετανάστες προερχόµενοι από τις τρεις ή τις τέσσερις βασικές κοινότητες των µεταναστών σε κάθε χώρα που συµµετείχε στην έρευνα συµπλήρωσε ένα συγκεκριµένο ερωτηµατολόγιο σχετικά µε τους λόγους της µετανάστευσης του, τις κοινωνικές συνθήκες, την γνώση και την εµπειρία των υπηρεσιών υγείας και των κοινωνικών υπηρεσιών στην χώρα υποδοχής, και τις απόψεις και την συµπεριφορά που αφορούν στο AIDS και τα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα. Από αυτούς οι οποίοι έδωσαν συνέντευξη σε κάθε χώρα, 50 ήταν εκδιδόµενες γυναίκες. Λόγω του ότι ήταν αδύνατο να έχουµε ένα αντιπροσωπευτικό δείγµα, οι µετανάστες επιλέχθηκαν σύµφωνα µε το νοµικό πλαίσιο στο οποίο ανήκαν, την χώρα προέλευσης τους, το φύλο και την ηλικία τους. Τα αποτελέσµατα της έρευνας αναλύθηκαν σε εθνικό αλλά και σε διακρατικό επίπεδο, και τα κύρια θέµατα που αναδύθηκαν έθεσαν τις βάσεις για την ποιοτική έρευνα µε την µορφή των οµάδων συζήτησης µε εκπροσώπους από τις κοινότητες των µεταναστών και οµάδες εργασίας ή αναλυτικές συνεντεύξεις των εκπροσώπων των επαγγελµατιών υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών. Γενικά, η έρευνα µας έδειξε µικρή διαφορά στην γνώση και την συµπεριφορά του αφορά στο HIV/AIDS, ανάµεσα στους µετανάστες (νόµιµους ή παράνοµους) και στον ντόπιο πληθυσµό, και σε κάποιες περιπτώσεις η γνώση ήταν στην πραγµατικότητα µεγαλύτερη. 9 Η ικανοποίηση από τις υπηρεσίες κυµαινόταν γενικά από µέτρια έως υψηλή, και το πρόβληµα 7 Tο σχέδιο έρευνας εντάσσεται στις δραστηριότητες για το AIDS και άλλες µεταδοτικές ασθένειες υπό την αιγίδα του Ευρωπαϊκού Κοινοτικού Προγράµµατος για τη ηµόσια Υγεία. 8 Μια περίληψη της µεθόδου της έρευνας και των κύριων ποσοτικών και ποιοτικών ερευνητικών αποτελεσµάτων για κάθε χώρα µπορεί κανείς να βρει στο Παράρτηµα 1. Το υλικό της έρευνας και εκτενείς εθνικές αναφορές µπορεί να βρεθούν στις σελίδες των οργανισµών που συµµετέχουν, αναφέρονται στο Παράρτηµα 5. 9 Μια πιθανή εξαίρεση είναι η Γερµανία, όπου η γνώση του ντόπιου πληθυσµού για το HIV/AIDS είναι τόσο υψηλή (99%) που σχεδόν επισκιάζει την σχετικά καλή γνώση του πληθυσµού των µεταναστών. Παρόλα αυτά, η γνώση για τα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα ανάµεσα στους µετανάστες, κυρίως τις γυναίκες, ήταν υψηλότερα από ότι ανάµεσα αυτόχθονες Γερµανούς. 2

14 της µακράς αναµονής (αναφέρθηκε από το 30.6% από όσους ανέφεραν ότι είχαν ζήσει παρόµοια προβλήµατα) είναι σαφώς παρόµοιο µε τα παράπονα του ντόπιου πληθυσµού. Οι κύριοι τοµείς διαφοροποίησης είναι, όπως έχει επιβεβαιωθεί και από ένα αριθµό µελετών στο συγκεκριµένο αντικείµενο, η έλλειψη πληροφόρησης, η δυσκολία συνεννόησης µε το προσωπικό και ειδικά σε ότι αφορά το HIV/AIDS, όπου υπερισχύει ο φόβος της διάκρισης και του στιγµατισµού. Ως απάντηση σε αυτές τις ανησυχίες, φαίνεται να είναι ουσιώδες να κατευθύνουµε το θέµα της πρόληψης του HIV/AIDS στις κοινότητες των µεταναστών, δίνοντας βαρύτητα στον ρόλο κλειδί τον οποίο θα παίξει ο τοµέας υγείας σε πρωτοβουλίες πολυτοµεακών αρµοδίων αρχών που έχουν σαν στόχο την ενσωµάτωση των κοινοτήτων των µεταναστών στις ευρωπαϊκές κοινωνίες. 10 Για αυτό τον σκοπό ο οδηγός προτείνει ότι η πρόληψη του HIV/AIDS πρέπει να λάβει χώρα στο πλαίσιο της προσέγγισης του «κύριου ρεύµατος των µεταναστών» στις υπάρχουσες υπηρεσίες υγείας. Αυτή η προσέγγιση χρειάζεται να εξισορροπήσει µε «θετική διαφοροποίηση» µε την µορφή των ανθρωπιστικών και πρακτικών στρατηγικών για να κατευθύνουν τις ειδικές ανάγκες για την φροντίδα της υγείας συγκεκριµένων ευπαθών οµάδων εντός των πληθυσµών των µεταναστών. Αυτό µπορεί να περιλαµβάνει µετανάστες που έχουν έρθει πρόσφατα, αυτούς χωρίς νοµική κάλυψη (παράνοµους µετανάστες), εκδιδόµενους (άντρες και γυναίκες), αιτούντες άσυλο και χρήστες ενδοφλέβιων ναρκωτικών ουσιών, κυρίως µεταξύ νέων ανθρώπων. ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ο ΗΓΟΥ Τα κεφάλαια έχουν δοµηθεί µε βάση τις ακόλουθες πέντε προκλήσεις: Επαναπροσδιορισµός των υπηρεσιών πρόσβαση στον τοµέα υγείας Παροχή ικανής πολιτισµικής βοήθειας Πληροφόρηση και διαδυκτιακή συνεργασία ουλεύοντας µε ιδιαίτερα ευπαθείς οµάδες. Κεφάλαιο 1: προτείνει δώδεκα τρόπους για να γίνουν οι υπηρεσίες υγείας φιλικές για τους µετανάστες εξασφαλίζοντας ότι είναι προσαρµόσιµες, προσβάσιµες και πολιτισµικά ευαίσθητες. Μερικά από τα βασικά θέµατα τα οποία διαφωτίζονται εδώ αναλύονται σε µεγαλύτερο βάθος στα ακόλουθα κεφάλαια. Κεφάλαιο 2: αναλύει τις εµπλοκές του νοµικού συστήµατος για πρόσβαση στο σύστηµα υγείας και στην συµπεριφορά που σχετίζεται µε το σύστηµα υγείας, σε σύγκριση µε το υπόβαθρο της διεθνούς νοµοθεσίας και συστάσεων από την µία και από την άλλη τους διάφορους εθνικούς νόµους, τακτικές και πρακτικές των πέντε χωρών που συµµετείχαν. Κεφάλαιο 3 : αναλύει την ιδέα της διαπολιτισµικής συνεργασίας µέσα στους οργανισµούς παροχής υγείας και τους επαγγελµατίες τους. Αυτό διευθύνει τέσσερις ενδιάµεσους τοµείς: επιµόρφωση και εκπαίδευση προσωπικού, ερµηνεία των υπηρεσιών και µετάφραση, αλληλεπίδραση των µοντέλων θεραπείας, συµµετοχή της κοινότητας και της πολιτισµικής διαµεσολάβησης. Κεφάλαιο 4: εξετάζει την περιοχή του πώς να παρέχουµε κατάλληλες πληροφορίες στους µετανάστες για το HIV/AIDS και τα σεξουαλικά µεταδιδόµενα νοσήµατα. Εξετάζει τις πηγές πληροφόρησης που αναφέρονται σε διαφορετικές οµάδες µεταναστών, τους τύπους των εκστρατειών πληροφόρησης που αποδείχτηκαν επιτυχηµένες ή λιγότερο επιτυχηµένες, την χρήση της επιπρόσθετης πληροφόρησης, και πάνω από όλα, τον τρόπο της 10 Ο χρόνος αυτής της έκδοσης είναι πραγµατικά σηµαντικός. Κατά την διάρκεια της έρευνας, η Ευρωπαϊκή Ένωση αύξησε από 15 σε 25 τα Κράτη Μέλη. Αυτό ασφαλώς σηµαίνει ότι οι «νότιες και οι ανατολικές» χώρες στις οποίες επικεντρώθηκε η έρευνα µας δεν είναι πια οι ίδιες, και ότι χώρες που κάποτε παρήγαν µετανάστες οι ίδιες τώρα έγιναν γρήγορα χώρες υποδοχής. 3

15 αποτελεσµατικής ανάµιξης των κοινοτήτων των µεταναστών στην προάσπιση της δικής τους υγείας. Κεφάλαιο 5: εστιάζεται στις µορφές της παροχής προώθησης υπηρεσιών, κυρίως εξωτερικής εργασίας, η οποία είναι αποτελεσµατική στο να ικανοποιήσει τις ανάγκες των ιδιαίτερα ευπαθών οµάδων, οι οποίες συµπεριλαµβάνουν τους µετανάστες που ζουν µε τον ιό του HIV/AIDS, τις εκδιδόµενες γυναίκες και τους αιτούντες άσυλο. Κάθε κεφάλαιο περιλαµβάνει παραδείγµατα καλής εφαρµογής από τις συµµετέχουσες χώρες, αναλυτικούς πίνακες από την ποιοτική έρευνα, και µία ενότητα που περιέχει χρήσιµες βιβλιογραφικές αναφορές στα αγγλικά, γερµανικά, ιταλικά και ισπανικά, διευθύνσεις στο διαδίκτυο καθώς επίσης και πληροφορίες επαφής µε άλλους σχετικούς οργανισµούς. Η Περίληψη περιλαµβάνει τα κύρια συµπεράσµατα και προτάσεις τα οποία εµφανίστηκαν από την αρχή µέχρι το τέλος του βιβλίου. Τα Παραρτήµατα περιλαµβάνουν περιλήψεις της µεθόδου του σχεδίου έρευνας και των βασικών πληροφοριών για τα ευρήµατα της έρευνας, στοιχεία για το HIV/AIDS και τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα, ένα εργαλείο εκτίµησης της πολιτισµικής ικανότητας του προσωπικού (τόσο του διοικητικού όσο και του ιατρικό νοσηλευτικού) της υγείας και των υπηρεσιών και µια σύντοµη περιγραφή των οργανισµών που συµµετέχουν στην έκδοση. Νιώθουµε την ανάγκη να επαναλάβουµε ότι αυτός ο οδηγός δεν έχει την ψευδαίσθηση ότι θα προσφέρει έναν πλήρη και αλάνθαστο κατάλογο µε τα «πρέπει» και τα «δεν πρέπει» στην φροντίδα υγείας των µεταναστών. εν υπάρχει µόνο µία σωστή προσέγγιση ή ξεκάθαρη λύση σε ένα τοµέα που χαρακτηρίζεται από συνεχή αλλαγή και διαρκείς µετατροπές. Εποµένως συµπεριλαµβάνονται µε σκοπό να επεκταθούν στο πολιτικό και νοµικό καθεστώς της φιλοξενούµενης χώρας τα ακόλουθα: Η χωρών αλλαγή των χωρών προέλευσης των µεταναστών που έρχονται στις κοινωνίες µας. Το πολιτιστικό υπόβαθρο των κοινοτήτων των µεταναστών. Η µοναδικότητα της ιστορίας των µεταναστών και της εµπειρίας της µετανάστευσης. Αλλαγές συµπεριφοράς που να ανταποκρίνονται στις νέες και συχνά δύσκολες συνθήκες διαβίωσης. Το επίπεδο της προσαρµογής και της παρουσίας προσωπικών εµπειριών µέσα στο πλαίσιο της διαφορετικότητας. Η ύπαρξη των δικτύων των κοινοτήτων και η συµπερίληψη πρωτοβουλιών στην φιλοξενούµενη χώρα. Μελλοντικοί στόχοι: κάποιοι µετανάστες σκοπεύουν να µην επιστρέψουν ξανά στις πατρίδες τους, άλλοι να επιστρέψουν και ακόµη άλλοι δεν έχουν ιδέα τι τους επιφυλάσσει το µέλλον. Όλα αυτές οι απόψεις παίζουν ρόλο σε αυτό το σύνθετο πανόραµα, και σκόπιµα προσπαθήσαµε να καταστήσουµε ξεκάθαρη µιας «αρχικής κατευθυντήριας» προσέγγισης. Η κύρια προσδοκία µας είναι ότι αυτή η πρώτη έκδοση του οδηγού θα χρησιµοποιηθεί στην πράξη και θα αποτελέσει πηγή έµπνευσης για τις υπηρεσίες και τους επαγγελµατίες που συχνά εργάζονται κάτω από οικονοµικούς και χρονικούς περιορισµούς και µερικές φορές αντιµετωπίζουν ανθρώπινες καταστάσεις γεµάτες άγχος στα πλαίσια της καθηµερινής τους εργασίας. Επίσης ελπίζουµε ότι αυτό το βιβλίο θα µας βοηθήσει να δούµε τα αποτελέσµατα της έρευνας µε µια πιο ενεργή ανάµειξη των µεταναστών και των κοινοτήτων τους σε αποφάσεις που αφορούν στην υγεία τους. 4

16 ΤΕΛΙΚΟ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ Οι υπηρεσίες υγείας και οι επαγγελµατίες της χώρας φιλοξενίας, ακόµη κι αυτές που λειτουργούν στις µικρότερες και πιο αποµακρυσµένες κοινότητες, θα πρέπει να έχουν υπόψη τους ότι δεν εργάζονται σε έναν αποστειρωµένο χώρο, αλλά είναι µέρος µια συνεχόµενης συνεχόµενης πρόληψης και φροντίδας. Στην ιδανική περίπτωση, αυτό µπορεί να επεκταθεί από την χώρα προέλευσης, διαµέσου των χωρών µεταβίβασης στην χώρα υποδοχής. Αυτό είναι κυρίως το εγχείρηµα για τις υπηρεσίες που ειδικεύονται σε µεταδοτικές ασθένειες όπως το HIV/AIDS, τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα και η Φυµατίωση. Κάποιες δοµές υγείας έχουν ήδη ξεκινήσει απευθείας αµφίπλευρες επαφές µε τις υγειονοµικές αρχές, τις πρεσβείες και τους Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις στις χώρες καταγωγής και µεταβίβασης και αποβλέπουν στην ανταλλαγή πληροφοριών, σχεδιασµός εκστρατειών ενηµέρωσης και παροχής εξατοµικευµένης φροντίδας υγείας σε κάποιους ανθρώπους που επιστρέφουν στην πατρίδα τους. Τέτοιες επαφές θα µπορούν να προωθηθούν από τοπικούς και διεθνείς οργανισµούς όπως ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας, ο ιεθνής Ερυθρός Σταυρός και ο ιεθνής Οργανισµός για τους Μετανάστες. Όπως ένας Ισπανός γιατρός που πήρε µέρος στην συνέντευξη είπε: «Πρέπει να κατευθύνουµε τις προσπάθειες µας στην βελτίωση της κατάστασης στην οποία βρίσκονται οι χώρες καταγωγής και την ανάπτυξη καλύτερων συστηµάτων υγείας. Αυτό προϋποθέτει την ανάπτυξη περισσότερο εκτεταµένων και καλύτερων σχηµάτων συνεργασίας µε τις συνεργαζόµενες κρατικές υπηρεσίες σε ένα σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο.» 11 Ο Παγκόσµιος Οργανισµός Υγείας, έχει επίσης δείξει ιδιαίτερη προσοχή στο θέµα του «brain drain», δηλαδή την µετακίνηση εξειδικευµένων επαγγελµατιών υγείας από τις αναπτυσσόµενες χώρες οι οποίοι αναζητούν εργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση µε σηµαντικές επιπτώσεις στην υγεία αυτών που µένουν πίσω. Οι πρωτοβουλίες προσφοράς των υπηρεσιών υγείας στους λίγους που κατάφεραν να προσεγγίσουν την Ήπειρο µας θα πρέπει να επεκταθούν και στα εκατοµµύρια των ανθρώπων που έχουν απελπιστική ανάγκη στον υπόλοιπο κόσµο. Αυτή είναι η πραγµατικά παγκόσµια πρόκληση της µετανάστευσης και υγείας στην εποχή µας Αναφορά της οµάδας εργασίας µε τους επαγγελµατίες υγείας, Γρενάδα, Σεπτέµβριος Καµία από τις χώρες που συµµετείχαν στην έρευνα δεν ικανοποίησε την σύσταση των Ηνωµένων Εθνών 0,7% από GDP από τα πιο αναπτυγµένα κράτη για την συνεργασία µε τα αναπτυσσόµενα: Αυστρία 0,25%, Γερµανία 0,28%, Ελλάδα 0,21%, Ιταλία 0,17% και Ισπανία 0,25% (το χαµηλότερο % στις δυτικές αναπτυγµένες χώρες είναι στις Ηνωµένες Πολιτείες 0,14% και το υψηλότερο στην Νορβηγία 0,92%). 5

17 6

18 1 Ο ΚΥΡΙΟΣ ΑΞΟΝΑΣ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ 1.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι ευρωπαϊκές χώρες σήµερα βρίσκονται σε διάφορα επίπεδα στη διαδικασία της υιοθέτησης µοντέλων παροχής υπηρεσιών υγείας έτσι ώστε ν ανταποκριθούν αποτελεσµατικά και ανθρώπινα στις προκλήσεις της «παγκοσµιοποίησης» της υγείας. Ο αριθµός των µεταναστών όχι µόνο αυξάνεται σε αναλογία µε τις χώρες καταγωγής τους, αλλά και οι ανάγκες υγείας γίνονται όλο και πιο πολύπλοκες. Οι παρεµβάσεις για την καταπολέµηση της HIV/AIDS λοίµωξης και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων λοιµώξεων στους πληθυσµούς των µεταναστών χρειάζεται να γίνουν µε στρατηγικές οι οποίες να είναι φιλικές για τους µετανάστες έτσι ώστε να είναι αποτελεσµατικές. Αυτό το κεφάλαιο ξεκινάει εξετάζοντας τις αιτίες του επαναπροσανατολισµού των υπηρεσιών και της στροφής των µεταναστών προς αυτές. Παρουσιάζει επίσης κάποιους βασικούς περιορισµούς στην πρόσβαση των υπηρεσιών υγείας όπως αυτοί αναφέρθηκαν από τους µετανάστες, συµπεριλαµβάνοντας τις ελλείψεις στην πρόληψη του HIV/AIDS και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Στη συνέχεια, προτείνει ένα σύνολο από 12 τοµείς κλειδιά ώστε να διασφαλιστεί η πρόσβαση των µεταναστών σε υπηρεσίες υγείας υψηλής ποιότητας όπου λαµβάνεται υπόψη η πολιτισµική ιδιαιτερότητα. Πρόκειται για βασικές προτάσεις οι οποίες αποτελούν θεµελιώδη συστατικά για µια φιλική προς τους µετανάστες προσέγγιση η οποία θα µπορούσε να υιοθετηθεί και να εφαρµοστεί στα περισσότερα συστήµατα υγείας. I. Προσαρµοσµένη στους µετανάστες: o Ενισχύοντας την πρωτοβάθµια περίθαλψη o Ενσωµατώνοντας την πολυπαραγοντική προσέγγιση o Συµµετοχή σε δίκτυα και στην κοινότητα o Συλλογή στοιχείων, εκτίµηση αναγκών, έλεγχος και απολογισµός II. III. o o o o o o o o Προσβάσιµη στους µετανάστες: Ευνοϊκές διατάξεις και πολιτικές Ανθρωποκεντρική προσέγγιση Ευέλικτο ωράριο λειτουργίας Στρατηγικές πληροφόρησης και επικοινωνίας Υπηρεσίες προσαρµοσµένες στις ευάλωτες οµάδες Ανταγωνιστική πολιτισµικά: Επιλογή προσωπικού Εκπαίδευση προσωπικού Χρήση πολιτισµικών διαµεσολαβητών 7

19 1.2 Ο ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΕΠΑΝΑΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΥ Στην Ευρώπη οι κανονισµοί και οι πρακτικές οι οποίοι καθορίζουν την πρόσβαση στην περίθαλψη ποικίλουν, ειδικά όσον αφορά τους µετανάστες που δεν έχουν χαρτιά. Παρόµοια όµως ποικιλοµορφία παρατηρείται και σε ότι αφορά την ασφάλιση των ατόµων για προβλήµατα υγείας, τα έξοδα των ασθενών, τη σχέση των δηµοσίων υπηρεσιών και των µη κυβερνητικών οργανισµών, τον καθορισµό της έννοιας της βασικής περίθαλψης και τις απόψεις για τον αν πρέπει να υπάρξουν ειδικές εγκαταστάσεις για τους µετανάστες ή αν αυτό µπορεί να προκαλέσει τη δηµιουργία «γκέτο» µέσα στο εθνικό σύστηµα υγείας. Παρά τις διαφοροποιήσεις των χωρών στην εξυπηρέτηση των µεταναστευτικών κοινοτήτων, κάτω από την επίδραση πολιτικών συστηµάτων και αλλαγών ως προς τα πρότυπα των υπηρεσιών περίθαλψης και της µεταβλητότητας που παρατηρείται στους πληθυσµούς στόχους, οι βασικές προκλήσεις που αντιµετωπίζουν οι υπηρεσίες υγείας είναι κοινές. Υπάρχει µια συνολική τάση για πρόοδο πέρα από την αντιµετώπιση των επείγοντων περιστατικών για ένα πιο περιεκτικό και πλαίσιο ενσωµάτωσης το οποίο θα προωθεί την φυσική, ψυχική και κοινωνική υγεία των µεταναστών. Αποτελεί αντικείµενο µεγάλης συζήτησης η προώθηση της δίκαιης µεταχείρισης και του δικαιώµατος των µεταναστών στην υγεία σε συνδυασµό µε το σεβασµό και τη διαφύλαξη της διαφορετικότητας τους. Ειδικότερα λαµβάνοντας υπόψη περισσότερο αυτό το εγχειρίδιο, η µάχη ενάντια στον HIV/AIDS δεν έχει κερδισθεί µε κανένα τρόπο. Αντίθετα, η εξάπλωση της επιδηµίας στην Ανατολική Ευρώπη, µαζί µε την επανεµφάνιση νέων περιστατικών στη υτική Ευρώπη δεν αφήνει περιθώρια για εφησυχασµό. Οι µετανάστες είναι εξ ορισµού µια ετερογενής και ευµετάβλητη οµάδα και οι γενικεύσεις θα πρέπει να αποφεύγονται. Παρ όλ αυτά η έρευνα µας δείχνει ότι πολλές από τις δυσκολίες αλλά και τις ευκαιρίες είναι κοινές στους µετανάστες και στους επαγγελµατίες υγείας. Αφετηρία για κάθε διαδικασία «στροφής προς τους µετανάστες» µπορεί να αποτελέσουν οι πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ληφθεί στα πλαίσια προώθησης της υγείας του εθνικού πληθυσµού, σύµφωνα µε τις συστάσεις του Παγκόσµιου Οργανισµού Υγείας (καταστατικός χάρτης της Οτάβα για την προώθηση της υγείας). Ο τοµέας υγείας θα πρέπει να αποτελέσει το µέσο για να δηµιουργηθεί πολιτική δηµόσιας υγείας o Να δηµιουργηθεί κατάλληλο περιβάλλον υποστήριξης o Να ενισχυθούν οι δράσεις σε επίπεδο κοινότητας o Να αναπτυχθούν οι προσωπικές δεξιότητες o Να υπάρξει επαναπροσανατολισµός των υπηρεσιών υγείας. Επαναπροσανατολισµός των υπηρεσιών υγείας «Η ευθύνη για την προώθηση της υγείας στις υπηρεσίες υγείας είναι µοιρασµένη ανάµεσα στα άτοµα, στις οµάδες της κοινότητας, στους επαγγελµατίες υγείας, στα κέντρα περίθαλψης και στην κυβέρνηση. Πρέπει να δουλέψουν µαζί για ένα σύστηµα περίθαλψης το οποίο συνεισφέρει στην προώθηση της υγείας. Ο ρόλος του τοµέα της υγείας θα πρέπει να µετατοπιστεί σταδιακά σε µια κατεύθυνση προώθησης της υγείας πέρα από την ευθύνη του για την κάλυψη των κλινικών και θεραπευτικών αναγκών. Οι υπηρεσίες υγείας θα πρέπει να δείχνουν την απαραίτητη ευαισθησία και να σέβονται τις πολιτιστικές ανάγκες. Θα πρέπει να υποστηρίζουν τις ανάγκες των ατόµων και των κοινοτήτων για υγεία και να ανοίξουν διόδους επικοινωνίας ανάµεσα στον τοµέα της υγείας και σε ευρύτερες κοινωνικές, πολιτικές και φυσικές περιβαλλοντικές συνιστώσες. Ο επαναπροσανατολισµός των υπηρεσιών υγείας επίσης απαιτεί µεγαλύτερη προσοχή στην έρευνα για την υγεία όπως και αλλαγές στην επαγγελµατική εκπαίδευση και εξειδίκευση. Αυτό πρέπει να οδηγήσει σε µια αλλαγή της συµπεριφοράς και της οργάνωσης των υπηρεσιών υγείας η οποία να εστιάζει στις συνολικές ανάγκες του ατόµου ως αυτοτελή προσωπικότητα.» WHO Οττάβα, καταστατικός χάρτης για την Προώθηση της Υγείας,

20 Σε µία περίοδο µείωσης του κόστους στις δηµόσιες υπηρεσίες σε κάποιες Ευρωπαϊκές χώρες, είναι σηµαντικό να έχουµε στο µυαλό µας ότι ο επαναπροσανατολισµός δε συνεπάγεται επιπρόσθετες δαπάνες για τον τοµέα της υγείας και θα µπορούσε να οδηγήσει και σε µακροπρόθεσµα κέρδη. Οι επαγγελµατίες υγείας στην Ισπανία έχουν επισηµάνει ότι µε τη λογική των περιορισµένων αποθεµάτων, «χρειάζεται να κάνουµε ότι µπορούµε µε τους διαθέσιµους πόρους, τόσο στο δηµόσιο σύστηµα υγείας όσο και της ευρύτερης κοινότητας». Εκτός των άλλων τα διαθέσιµα στοιχεία δείχνουν ότι τα µέτρα για την προώθηση της υγείας του µεταναστευτικού πληθυσµού ευνοούν και τις ευάλωτες οµάδες του πληθυσµού της χώρας που τους υποδέχεται, συµπεριλαµβάνοντας τους αστέγους, τους ηλικιωµένους, τους χρήστες ναρκωτικών και τις µετακινούµενες οµάδες ΕΜΠΟ ΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΘΑΛΨΗ Τα ποσοτικά ευρήµατα της Ευρωπαϊκής µας έρευνας έδειξαν ότι η πλειοψηφία των µεταναστών που ρωτήθηκαν, είχαν χρησιµοποιήσει τις υπηρεσίες υγείας (δηµόσιες, ιδιωτικές ή µη κυβερνητικές) 2, αν και όχι συχνά, µετά την άφιξη τους στη χώρα φιλοξενίας. Οι παράνοµοι µετανάστες χρησιµοποιούσαν τις υπηρεσίες λιγότερο τακτικά σε σχέση µε τους νόµιµους µετανάστες. Η αραιή χρήση των υπηρεσιών µπορεί εν µέρει να σχετιστεί µε το φαινόµενο των «υγιών µεταναστών» όπου οι πιο δυνατοί και υγιείς άνθρωποι είναι αυτοί που θα αποφασίσουν να µεταναστεύσουν και γι αυτό η ανάγκη τους να χρησιµοποιήσουν τις υπηρεσίες υγείας είναι µικρότερη. 3 Η έρευνα επίσης έδειξε ότι η έλλειψη της πληροφόρησης ως προς το δικαίωµα τους να χρησιµοποιούν τις υπηρεσίες υγείας σε συνδυασµό µε την έλλειψη πρακτικών οδηγιών για το πως θα χρησιµοποιήσουν τις υπηρεσίες υγείας δυσχέρανε σε µεγάλο βαθµό την πρόσβαση σε αυτές. Το ποσοστό των µεταναστών που ανέφεραν ότι είναι αρκετά ή πλήρως ικανοποιηµένοι από την εµπειρία τους σε σχέση µε τις υπηρεσίες υγείας κυµαινόταν από 44,6% στην Ελλάδα µέχρι 86,1% στην Ιταλία. 4 Οι βασικοί λόγοι δυσαρέσκειας ήταν η δυσκολία στην επικοινωνία (40% όλων των αυτών που απάντησαν ότι έχουν πρόβληµα µε τις υπηρεσίες υγείας), οι µεγάλες ουρές (30,7%), µη βολικές ώρες λειτουργίας των υπηρεσιών (28,5%), και µη φιλικό προσωπικό (21,7%). 1 Κάποιες υπηρεσίες υγείας όπως το ινστιτούτο San Gallicano στη Ρώµη, άνοιξαν τις πόρτες τους σε όλες τις ευάλωτες οµάδες και ενθάρρυναν ενεργά την αλληλεπίδραση ανάµεσα στον πληθυσµό της χώρας φιλοξενίας και τους µετανάστες που χρησιµοποιούσαν τις υπηρεσίες αυτές. Βλέπε Health Systems Confront Poverty, WHO Public Health Case Studies, No.1, ,5% αυτών που απάντησαν είπαν ότι είχαν χρησιµοποιήσει τουλάχιστον µια φορά µια υπηρεσία υγείας στη χώρα φιλοξενίας. Μέσα στον τελευταίο χρόνο πριν την συνέντευξη, 12% δεν είχε χρησιµοποιήσει καµία υπηρεσία υγείας, 25% είχε χρησιµοποιήσει µια φορά κάποια υπηρεσία υγείας και 24,7 % δύο φορές. Πηγές : Cross Country Statistical Report, Οι στατιστικές έδειξαν µια σταθερή µείωση στην αξιολόγηση από τους ίδιους τους µετανάστες της κατάστασης της υγείας τους µετά από δύο ή τρία χρόνια στη χώρα φιλοξενίας. Κάποιοι ειδικοί επισήµαναν οτι «η χρονική περίοδος των υγιών µεταναστών» γίνεται µικρότερη. 4 Στη Ιταλία οι επαγγελµατίες στο χώρο του σεξ (περιλαµβάνονται σε αυτά τα διαγράµµατα), δηλώνουν περίπου 100% ικανοποιηµένοι. 9

21 Σχήµα 1: Προβλήµατα των µεταναστών µε τις υπηρεσίες υγείας spain italy greece germany queues unfriendly communication opening hours austria % Source: Cross Country Statistical Report, 2004 Η ποιοτική έρευνα που ακολούθησε επιβεβαίωσε ότι τα εµπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας βασίζονταν κυρίως στον φόβο και στην προκατάληψη. Οι µετανάστες είπαν ότι φοβούνταν τις διακρίσεις, ότι δε θα µπορούσαν να καταλάβουν ή να γίνουν οι ίδιοι κατανοητοί, ότι κάποιος µπορούσε να τους αναφέρει στην αστυνοµία ή στις µεταναστευτικές αρχές, ότι ενδεχοµένως δε θα µπορούν να καλύψουν το κόστος ή θα έχουν µια δεύτερης ποιότητας µεταχείριση ενώ τέλος φοβούνται µην ταπεινωθούν ή κακοποιηθούν. 5 «Στο γενικό νοσοκοµείο περιµέναµε τη σειρά µας. Ένας γιατρός µε κοίταξε και είπε: «σας έχουµε βαρεθεί εσάς τους ξένους». Προσπάθησα να του εξηγήσω αλλά δε µπορούσε να καταλάβει.» Άντρας µετανάστης από την Μέση Ανατολή, οµάδα έρευνας, Αθήνα «Η πληµµελής ιατρική αντιµετώπιση παρατηρείται συχνά στους µετανάστες. Στέλνω συχνά κάποια άτοµα στην υποστηρικτική οργάνωση για τους ασθενείς. Οι µετανάστες είναι φτωχοί, και γι αυτό είναι οµάδες υψηλού κινδύνου (...). Ξέρω έναν Αυστριακό γιατρό ο οποίος µιλάει τουρκικά αλλά ζητάει από τους τούρκους ασθενείς του να τον πληρώνουν 20 ευρώ επειδή µιλάει τουρκικά µαζί τους.» Άντρας επαγγελµατίας υγείας από την Τουρκία, οµάδα έρευνας, Βιέννη Τα εµπόδια στην πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας και στην πληροφόρηση είναι ανάλογα και στις περιπτώσεις που αφορούν την πρόληψη της HIV/AIDS λοίµωξης. Μόνο το 40% όλων των µεταναστών που ρωτήθηκαν γνώριζε τα δικαιώµατα του για δωρεάν εξέταση για τον HIV και µόνο το 31,4% έκανε τελικά την εξέταση. Υπήρξε µεγάλος αριθµός εκτρώσεων ανάµεσα στις γυναίκες µετανάστριες που ρωτήθηκαν: 14,9% των γυναικών στις υποοµάδες, το οποίο αυξανόταν στο 27,1% των ιεροδούλων αποδεικνύοντας την εφαρµογή µη ασφαλών σεξουαλικών πρακτικών. Αυτά τα σχήµατα δείχνουν ότι χρειάζεται ακόµα πολύ δουλειά στον τοµέα της πληροφόρησης για θέµατα πρόληψης. 5 Σε µια ερώτηση που αφορούσε εµπειρία από κακή µεταχείριση στη χώρα φιλοξενίας, 4,1% αυτών που ρωτήθηκαν (65 άτοµα) είπαν ότι είχαν µια κακή µεταχείριση από το προσωπικό των υπηρεσιών υγείας. 10

22 Σχήµα 2: Immigrants tested for HIV Άνδρες, γυναίκες εκτός των εκδιδόµενων και εκδιδόµενες γυναίκες % men w omen/g.subgroup sex w orkers austria germany greece italy spain Source: Cross Country Statistical Report, ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΠΟΥ ΠΡΟΣΑΡΜΟΖΟΝΤΑΙ ΣΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ Ενισχυση πρωτοβαθµιας περιθαλψης Ένα από τα βασικά θέµατα στην αντιπαράθεση για την οργάνωση των υπηρεσιών είναι το αν πρέπει να δηµιουργηθούν ξεχωριστές εγκαταστάσεις για τους µετανάστες (ειδικά γι αυτούς που δεν έχουν χαρτιά) παράλληλα µε αυτές που ήδη υπάρχουν για τον πληθυσµό της χώρας φιλοξενίας. Κάποιες χώρες και περιοχές πειραµατίζονται ήδη µε ιδιαίτερες υπηρεσίες περίθαλψης και κέντρα οικογενειακού προγραµµατισµού για τον παράνοµο πληθυσµό των µεταναστών. 6 Πολλοί επαγγελµατίες υγείας αισθάνονται ότι οι ειδικές υπηρεσίες για τις ευάλωτες οµάδες είναι µια απαραίτητη ενίσχυση στις ήδη υπάρχουσες υπηρεσίες (συµπεριλαµβανοµένων και των µεταναστών χωρίς χαρτιά), και ότι πρέπει να δοθεί προτεραιότητα στο να βοηθηθούν οι µετανάστες στη χρήση των ήδη υπαρχόντων υπηρεσιών περίθαλψης, ιδιαίτερα των πρωτοβάθµιων στις οποίες απευθύνονται. «ε χρειάζεται να δηµιουργηθούν ειδικά προγράµµατα πρόληψης και φροντίδας για την HIV/AIDS λοίµωξη, αλλά να εξασφαλίσουµε ότι ο µεταναστευτικός πληθυσµός έχει επαρκή πληροφόρηση, πρόσβαση, και είναι σε θέση να ωφεληθεί από τα υπάρχοντα εθνικά προγράµµατα πρόληψης και φροντίδας. ιαφορετικά θα υπάρξει µεγάλος κίνδυνος στιγµατισµού και προκαταλήψεων ενάντια στους µετανάστες, είτε διότι θα τους συσχετίζουν άδικα µε τη λοίµωξη είτε διότι θα τους κατηγορούν ότι κάνουν χρήση επιπρόσθετων υπηρεσιών που δεν υπάρχουν για τον εθνικό πληθυσµό.» Από µια εκ βαθέων συνέντευξη µε έναν Ισπανό γενικό ιατρό, Γρανάδα «Είναι σηµαντικό να αποφύγουµε ένα σύστηµα δύο ταχυτήτων, όπως υπηρεσίες για µετανάστες και υπηρεσίες για Αυστριακούς ή υπηρεσίες από µετανάστες για µετανάστες και από Αυστριακούς για Αυστριακούς. Ξεκινώντας από τις πολιτικές προϋποθέσεις και φθάνοντας στην ενσωµάτωση, στο σχεδιασµό της ενσωµάτωσης, απλά στα θέµατα της γλώσσας.» Συµµετέχοντας, οµάδα έρευνας, Βιέννη 6 Στην περιοχή Veneto της Ιταλίας, οι τοπικές αρχές είναι υποχρεωµένες να παρέχουν ειδικές υπηρεσίες για τους παράνοµους µετανάστες ώστε να καλύψουν το κενό του εθνικού νόµου, ο οποίος δε δίνει το δικαίωµα στους παράνοµους µετανάστες να έχουν πρόσβαση σε οικογενειακό γιατρό. 11

23 Υπάρχει µια τάση στα ανεπτυγµένα δυτικά συστήµατα υγείας να αγνοούν το πρωτοβάθµιο µοντέλο φροντίδας της υγείας για χάρη πιο «εξελιγµένων» µοντέλων. Παρ όλ αυτά οι πρωτοβάθµιες δοµές περίθαλψης παρουσιάζουν ευδιάκριτα πλεονεκτήµατα για τους µετανάστες διότι ενθαρρύνουν την έγκαιρη παρέµβαση και προωθούν τη δυνατότητα να δίνονται πληροφορίες για πρόληψη αποφεύγοντας καθυστερήσεις οι οποίες µπορεί να οδηγήσουν σε χρόνιες και σοβαρές καταστάσεις και οι οποίες καταλήγουν στη χρήση δαπανηρών δευτεροβάθµιων υπηρεσιών. Πoυθενά δεν είναι αυτό πιο εµφανές όσο στο θέµα του HIV/ AIDS όπου, σε αντίθεση µε τους ηµεδαπούς, οι µετανάστες που κάνουν την εξέταση για τον HIV/AIDS πολύ συχνά βρίσκονται στο τελικό στάδιο του AIDS, κάποιες φορές µη γνωρίζοντας ότι η θεραπεία η οποία επιδρά αποτελεσµατικά κατά της λοίµωξης, είναι διαθέσιµη στην Ευρώπη. Το 48.3% των µεταναστών που ρωτήθηκαν για την έρευνα είπαν ότι θα ήθελαν περισσότερη ενηµέρωση για την HIV/AIDS λοίµωξη από τους επαγγελµατίες υγείας και το UNAIDS επισήµανε την ανάγκη για περισσότερη προληπτική ενηµέρωση. 7 Η επένδυση στις πρωτοβάθµιες υπηρεσίες περίθαλψης µπορεί να προάγει µια πιο λογική χρήση του τοµέα υγείας αποσυµφορίζοντας τις µονάδες επειγόντων περιστατικών και τα νοσοκοµείων καθώς σε αυτές απευθύνονταν οι µετανάστες σε πρώτο επίπεδο (και οι νόµιµοι και οι παράνοµοι) οι οποίοι είχαν προβλήµατα υγείας. Αυτό το θέµα επισηµάνθηκε από την Παγκόσµια Οργάνωση Υγείας η οποία παρατηρεί ότι συχνά ο εθνικός σχεδιασµός για την υγεία κάνει διακρίσεις απέναντι στους µετανάστες, αλλά ότι «η ένταση που επικρατεί στις µονάδες επείγουσας αντιµετώπισης και η επακόλουθη ανεπάρκεια των υπηρεσιών υγείας δεν έχει αποτρέψει τη διατήρηση τέτοιων τακτικών». 8 Σχήµα 3: Χρήση υπηρεσιών υγείας από τους µετανάστες % public service/gp emergency hospital NGO family planning gynaecologist Source: Cross-country statistical report, 2004 Οι επαγγελµατίες υγείας έχουν συστήσει απλουστευµένες διαδικασίες εγγραφής ως µέσο ενθάρρυνσης για την πρόσβαση στις υπηρεσίες και προστασίας της ανωνυµίας (στην περίπτωση των ανώνυµων µεταναστών), ρωτώντας τους µόνο τον ελάχιστο αριθµό προσωπικών ερωτήσεων που χρειάζονται έτσι ώστε να κρατήσουν ένα αρχείο του ασθενούς. Στην έρευνα περίπου 10% των µεταναστών που έκαναν χρήση των υπηρεσιών υγείας και είχαν κάποιο είδος ασφάλειας υγείας ή κάποια κάρτα υγείας ανέφεραν ότι η γραφειοκρατία ήταν ένα σηµαντικό πρόβληµα. Το προσωπικό των υπηρεσιών που σχετίζονται µε την εξέταση και τη θεραπεία της HIV/AIDS λοίµωξης και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων πρέπει να είναι διακριτικό: οι µετανάστες σε διάφορες χώρες ανέφεραν ότι αποτρέπονταν από το να ζητήσουν µια εξέταση 7 UNAIDS 2004 Αναφορά για την παγκόσµια επιδηµία του AIDS 8 ιεθνής Μετανάστευση, Υγεία και Ανθρώπινα ικαιώµατα, WHO Health and Human Rights publication series Issue No. 4, εκέµβριος

24 για AIDS λόγω της καχυποψίας του προσωπικού. Οι πρωτοβάθµιες υπηρεσίες παρουσιάζουν ένα πλεονέκτηµα διότι είναι προσβάσιµες σε όλους και δεν είναι δυνατό να αναγνωρίσει κανείς τον ακριβή λόγο της επίσκεψης. Κάποιες πρωτοβάθµιες υπηρεσίες παρέχουν την εξέταση για AIDS και/ ή πληροφορία και καθοδήγηση σε όλους τους ασθενείς σε µια τακτική βάση έτσι ώστε να αποφύγουν τον στιγµατισµό. Αυτό έγινε δεκτό µε ανακούφιση από τους µετανάστες, οι οποίοι για πολιτισµικούς λόγους, αισθάνονταν πολύ αµήχανοι να ζητήσουν την εξέταση ή να πάνε σε ειδικά εξεταστικά κέντρα.(βλέπε τον σχεδιασµό του οικογενειακού κέντρου της Βερόνα παρακάτω). Όπου η παραποµπή είναι απαραίτητη, ο σαφής συντονισµός µε τις ειδικές υπηρεσίες είναι αναγκαίος. Κάποιοι µετανάστες από τη βόρεια Αφρική στην Ισπανία αισθάνθηκαν ότι αν και έλαβαν επαρκή πληροφόρηση για τις γενικές υπηρεσίες υγείας όταν ενηµερώνονταν για τα δικαιώµατα τους στην υγεία, δεν τους δίνονταν πληροφορίες για άλλες ειδικές υπηρεσίες όπως οι κλινικές για τα σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα. «Το γεγονός ότι το κτίριο για την υποστήριξη για το AIDS είναι εµφανές και εντοπίζεται εύκολα περιορίζει την πρόσβαση. Εµποδίζει τις γυναίκες - µετανάστες ανάλογα µε τις πολιτιστικές τους ιδιαιτερότητες να µπουν µέσα» Αυστριακός επαγγελµατίας υγείας, Workshop µε χορηγούς υπηρεσιών, Βιέννη «Νοµίζω ότι οι γυναίκες θα έρχονταν πιο εύκολα στο νοσοκοµείο απ ότι στο σπίτι υποστήριξης του AIDS. Είναι ανώνυµο και κανείς δεν ξέρει για ποιο λόγο πάω στο νοσοκοµείο. Μπορώ να πω στον σύζυγο µου ότι πάω εκεί γιατί έχω πονοκέφαλο, αλλά στην πραγµατικότητα πάω εκεί για άλλες πληροφορίες, όπως για σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα ή HIV.» Γυναίκα ψυχολόγος από την Κροατία, οµάδα έρευνας, Βιέννη Πολύπλευρη προσέγγιση «Η υγεία δεν είναι πάντα η πρώτη προτεραιότητα για τους µετανάστες, κάτι που ακούγεται ασύλληπτο για τον δυτικό πολιτισµό» Έλληνας επαγγελµατίας υγείας, οµάδες εργασίες µε προσωπικό παροχής υπηρεσιών, Αθήνα «Όσο τα βασικά δικαιώµατα και οι ανάγκες δεν καλύπτονται, η πρόληψη θα παραµένει πρόβληµα. Αν οι άνθρωποι δεν έχουν ένα µέρος να ζήσουν και είναι χωρίς λεφτά, µπορούµε να τους λέµε συνέχεια να φροντίζουν την υγεία τους, αλλά δε θα βοηθήσει πολύ. Υπάρχουν διακηρύξεις των Ηνωµένων Εθνών και της Παγκόσµιας Οργάνωσης Υγείας ότι οι άνθρωποι χρειάζονται συγκεκριµένα πολιτιστικά δικαιώµατα, ένα σπίτι, µια δουλειά, κοινωνική ασφάλιση. Αν αυτά τα βασικά δικαιώµατα δεν ικανοποιούνται τότε η πρόληψη σε θέµατα υγείας είναι ένα πρόβληµα» Εκπρόσωπος της Αυστριακής οργάνωσης για το AIDS, Workshop µε χορηγούς υπηρεσιών, Βιέννη Αυτές οι τοποθετήσεις εύγλωττα καταδεικνύουν την ανάγκη για πολύπλευρη συνεργασία για την φροντίδα και την προώθηση της υγείας των µεταναστών. Πράγµατι, σύµφωνα µε το καταστατικό της Οτάβα, «η υγεία είναι ένας πολύτιµος πόρος για τη ζωή, όχι ο στόχος της ζωής». (...) Οι προϋποθέσεις και οι προοπτικές της υγείας δε µπορούν να διασφαλιστούν από τον τοµέα υγείας µόνο. (...) Η προώθηση της υγείας προηγείται της περίθαλψης. Βάζει την υγεία στα θέµατα αυτών που χαράζουν πολιτικές σε όλους τους τοµείς και σε όλα τα επίπεδα, καθοδηγώντας τους να γνωρίζουν τις συνέπειες που θα έχουν οι αποφάσεις τους στην υγεία και να αποδεχτούν τις ευθύνες τους για την υγεία». Αν ο τοµέας της υγείας είναι να επιτελέσει αποτελεσµατικά το σκοπό του όχι µόνο όσον αφορά στη θεραπεία και την περίθαλψη αλλά και όσον αφορά στην πρόληψη και στην προαγωγή της υγείας, ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται στην αλληλεπίδραση µε τις κοινωνικές υπηρεσίες ως µέρος της στρατηγικής αναγνώρισης των ευάλωτων οµάδων και της αποτροπής της περιθωριοποίησης. Μια ολοκληρωµένη πολιτική υγείας και κοινωνικής υποστήριξης παρουσιάζει αρκετά πλεονεκτήµατα, ειδικά στην ανάπτυξη συντονισµένων στρατηγικών σε τοµείς όπως η εκπαίδευση, η στέγαση και η εργασία, οι οποίοι µπορεί να 13

25 έχουν µεγάλο αντίκτυπο στην ενδυνάµωση της υγείας. 9 Είναι αναγκαίο οι υγειονοµικοί, κοινωνικοί και εκπαιδευτικοί τοµείς να συνεργάζονται για την πρόληψη της HIV/AIDS λοίµωξης και των σεξουαλικώς µεταδιδόµενων νοσηµάτων. Το Κέντρο για τη ιεθνή Υγεία και την ιαπολιτισµική Ιατρική (CSI) στην Μπρέσια είναι µια υπηρεσία η οποία ελέγχεται από τον δηµόσιο τοµέα και έχει όλη την υπευθυνότητα της περίθαλψης των παράνοµων και χωρίς χαρτιά µεταναστών. Το κέντρο οφείλει την επιτυχία του τα τελευταία 15 χρόνια (20,433 ασθενείς και 56,412 επισκέπτες ανάµεσα στο 1990 και στο 2004) στην άψογη συνεργασία µε ένα λειτουργικό δίκτυο τοπικών οργανισµών οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στα θέµατα των µεταναστών και της υγείας. Το Κέντρο είναι µέρος της Πρωτοβάθµιας Περίθαλψης της Τοπικής Υγειονοµικής Αρχής και είναι σε συνεργασία µε ένα από τα κεντρικά νοσοκοµεία της Μπρέσια. Συνεργάζεται µε το τµήµα πρόληψης, το Τµήµα της ASSI (οικογένεια, βρεφική ηλικία και τρυφερή ηλικία), την Υπηρεσία Εκπαίδευσης σε Θέµατα Υγείας, την Υπηρεσία Εξειδίκευσης, το Πανεπιστήµιο της Μπρέσια και θυγατρικές εκπαιδευτικές δοµές, άλλα τµήµατα τοπικών αρχών, µη Κυβερνητικές Οργανώσεις και τοπικές εµπορικές ενώσεις. Issa1957@libero.it csi@aslbrescia.it Όχι µόνο είναι σηµαντική η συνεργασία µε άλλους σχετικούς τοµείς, αλλά η καλύτερη συνεργασία έχει ζητηθεί από πολλές υγειονοµικές και ιατρικές υπηρεσίες έτσι ώστε να καλυφθούν πιο αποτελεσµατικά οι ανάγκες υγείας των µεταναστών, συµπεριλαµβάνοντας τα πρωτόκολλα για την πρόληψη των ναρκωτικών και τη θεραπεία κάποιων συγκεκριµένων νοσηµάτων. Από τον Απρίλιο του 2002, το Γραφείο των Μετακινούµενων Πληθυσµών στην Αθήνα, στην Ελλάδα, έχει ξεκινήσει ένα δηµόσιο πρόγραµµα υγείας για τους παράνοµους µετανάστες. Η οµάδα συµπεριλαµβάνει έναν γιατρό, έναν ψυχολόγο και διαπολιτισµικούς µεσολαβητές (προσωπικό πλήρους απασχόλησης ή εκπαιδευόµενοι εθελοντές) Συµµετοχή στο δίκτυο και στην κοινότητα Είναι σηµαντικό να συµπεριληφθούν οργανώσεις βασισµένες στην κοινότητα και σύµβουλοι (αν και αυτό δεν είναι πάντα εύκολο να βρεθούν) σε πολύπλευρα δίκτυα, για να εξασφαλιστεί ότι οι δραστηριότητες είναι καλά οργανωµένες, δεν υπάρχει διάκριση και είναι αποτελεσµατικές όπως και για να προωθηθεί µια επαρκής ανατροφοδότηση στην παρακολούθηση και την αξιολόγηση. Το δίκτυο και (οι προφορικές κουβέντες) ήταν τα βασικά κανάλια πληροφόρησης για τον µεταναστευτικό πληθυσµό σε όλες τις χώρες έρευνας (βλέπε κεφάλαια 3 και 4). Όπου δεν υπάρχουν ακόµα, η εγκαθίδρυση οργανώσεων βασισµένων στην κοινότητα πρέπει να διευκολυνθεί από το δηµοτικό συµβούλιο και τις τοπικές αρχές, οι οποίες θα πρέπει να βρουν έναν τόπο συνάντησης διαθέσιµο και να κάνουν τακτικές απολογιστικές συναντήσεις, µαζί µε τους διευθυντές των υπηρεσιών υγείας. Οι Αυστριακοί και οι Γερµανοί επαγγελµατίες υγείας επισήµαναν τη σηµασία των διαθέσιµων πόρων για την εγκατάσταση και τη λειτουργία των οργανώσεων που βασίζονται στην κοινότητα. Η έλλειψη πόρων ήταν ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους οι ενώσεις των µεταναστών στην περιοχή της Βενετίας στην Ιταλία αγωνίζονταν να επιβιώσουν. Οι Ιταλοί µετανάστες επίσης περιέγραψαν την έλλειψη επαφής και συνεργασίας ανάµεσα στις µεταναστευτικές ενώσεις ως ένα σηµαντικό εµπόδιο στη διάδοση πληροφοριών και στην ενίσχυση των µεταναστευτικών κοινοτήτων. 9 Η περιοχή της Βενετίας ήταν η πρώτη στην Ιταλία η οποία υιοθέτησε ένα ολοκληρωµένο µοντέλο τοπικής υγείας και κοινωνικών υπηρεσιών (ULSS) µε συνεταιρική υπευθυνότητα στα θέµατα της αναπηρίας, της εξάρτησης από τα ναρκωτικά, της παιδικής και µητρικής υγείας και της ψυχικής υγείας. Από το 1996, οι υγειονοµικές και κοινωνικές αρχές έχουν συνεργαστεί στο σχεδιασµό αναπτυξιακών στρατηγικών σε περιφερειακό επίπεδο. 14