Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, Αθήνα, τηλ.: , φαξ: ,

Transcript

1

2 Λεσβιακή Παροικία Ζήνωνος 29-31, Αθήνα, τηλ.: , fax: site: Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή Αγίας Ζώνης 42, Αθήνα Τηλ.: Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Καίτη Μεσσηνέζη Μάριος Λούπος Eιρήνη Βεκρή Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ Λεωφ. Βεΐκου 14, Γαλάτσι, Αθήνα τηλ.: , fax: lespar@asterias.gr Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, Αθήνα, τηλ.: , φαξ: , lespar@asterias.gr 1

3 Εν Λευκώ: σελ. Για τη βελτίωση του Τουρισμού στη Λέσβο... - επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή 3 Σημείωμα της Σ.Ε. Χρήσιμες πληροφορίες 4 Μικρές & μεγάλες ειδήσεις: Επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής 5-7 Εκδηλώσεις: Η «Λεσβιακή Παροικία» στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών» 8 Εκδρομές: Στην Αρχαία Κόρινθο - Ακροκόρινθο - Λουτράκι 9-10 Πρόσωπα της Τέχνης: Α. Τάσσος «ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος - χαράκτης, ο άνθρωπος» - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή Παλιές Λεσβιακές Σελίδες: Αξέχαστη Μικρασία - Αριστείδη Κλήμη Επίκαιρα Θέματα: Νησιώπη - επιμέλεια: Θόδωρος Πλατσής Αφιέρωμα: Ανάσταση - Στρατής Μολίνος Χρονογράφημα: Σκίζοντας την ιστορία μου - Σ. ουκάκης Στη δίνη της ανεργίας - Ελένη Κονιαρέλλη - Σιακή Άνοιξη και Τέχνη - Γιώργος Κόμης Ίσως μάταιος κόπος - Μάριος Κακαδέλλης...το ψωμί ψωμάκι - Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή Λογοτεχνία: Οι ξερολιθιές της Όξω Μεριάς - Ειρήνη Βεκρή Κοντά στη Φύση - Γιώργος Παρασκευαΐδης Τα αμίμητα του αείμνηστου Γιάννη Πασπάτη -. Παπαδημητρίου Γεύση & Παράδοση: Συνταγή με μελιτζάνα και τυρί - Κουλουράκια λαδερά 40 Ιστορία: Μητροπολιτικός Ναός Αγ. Αθανασίου Μυτιλήνης - Αθηνά-Χριστίνα Λούπου 41 Βήμα της Επιστήμης: ιαβητική Αμφιβληστροειδοπάθεια - ρ. Ι. Α. Μάλλιας Στοχασμοί: Αφιερωμένο στην παγκόσμια ημέρα ποίησης: 21 Μαρτίου Ανθολόγηση - επιλογή - Ν.. έτσης Νησιώτικο Ανθολόγιο: Κ. ημουλά - Χ. Χατζηγιαννιού - Ζ. Γερονυμάκη - Σ. Ζούρου Λ. Στράνη - Θ. Σ. Μεσσηνέζης - Ε. Κονιαρέλλη-Σιακή Φ. Ηλιάδης - Μ. Τσιάμης -. Νικορέτζος Βιβλιοπαρουσιάση: Κριτικά σημειώματα Φύση & Άνθρωπος: Φίλοι που έφυγαν: ημώδη ονόματα φυτών της Λέσβου με αρχαία ελληνική προέλευση - Α. Γιαννίτσαρος Βαγγελίτσα ημητρίου - Μαρία Ρασβίτσου Νάσος Σκορδομπέκης Eικόνα εξωφύλλου: Α. Τάσσος "Το κορίτσι με τα μικρά δέντρα" (1963) Για τη βελτίωση του Τουρισμού στη Λέσβο... Με την ευκαιρία της ένταξης της Λέσβου στο ίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων, θεώρησα πολύ επίκαιρο ένα ρεπορτάζ της δημοσιογράφου Ιωάννας Φωτιάδη στην εφημερίδα «Καθημερινή» στην οποία τρεις Γερμανοί αξιωματούχοι αναφέρονται με προτάσεις στην ανάπτυξη του τουρισμού στη Λέσβο. Αυτό έγινε μετά από την πρόσφατη επίσκεψή τους στη Λέσβο για το Συνέδριο του Ελαιολάδου. «Κάντε τον τουρίστα να ερωτευτεί την Ελλάδα τόσο που να μη θέλει να περάσει το καλοκαίρι μακριά της. Το επιθυμητό για τη Μυτιλήνη είναι η ανάπτυξη μιας μορφής Αγροτουρισμού». Eπισημαίνουν ότι το ελαιόλαδο είναι το δώρο της φύσης που μπορεί να οδηγήσει το νησί στην ανάκαμψη. «Στη τηλεόραση, έχουν καθημερινά 5-6 ώρες εκπομπές μαγειρικής που τονίζουν τη μεγάλη διατροφική αξία του ελαιολάδου και ωθούν τους τηλεθεατές να το χρησιμοποιούν στα φαγητά τους». «Είναι πρόθυμοι να πληρώσουν αδρά για ποιοτικό ελαιόλαδο και φτάνουν να πληρώνουν μέχρι και 25 το μισό λίτρο για το ιταλικό ελαιόλαδο, είναι επομένως απαραίτητο το ελληνικό λάδι να ανανεώσει την παρουσία του στις διεθνείς αγορές». «Οι Γερμανοί επισκέπτες θα ενδιαφερόταν να παρακολουθήσουν την διαδικασία παραγωγής ελαιολάδου, ενώ ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η ανάπτυξη των υποπροϊόντων του λαδιού, ιδιαίτερα δε των φυσικών καλλυντικών, έχει πολλές προοπτικές». «Η παράταση της τουριστικής περιόδου είναι εφικτή. Από τον Σεπτέμβριο έως τον εκέμβριο υπάρχει μια πολυπληθής μάζα Γερμανών, που είναι πλέον συνταξιούχοι, έχουν χρόνο, χρήμα και καμία οικογενειακή υποχρέωση. Για εκείνους το Φθινόπωρο, που δεν επικρατεί ο καύσωνας του Καλοκαιριού είναι η ιδανική εποχή για διακοπές. Καθώς δε τα ενδιαφέροντά τους ποικίλουν και το τουριστικό προϊόν οφείλει να συνδυάζει κάτι παραπάνω από βουνό και θάλασσα, η Λέσβος πλεονεκτεί έναντι των άλλων προορισμών συνδυάζοντας τα πάντα». Το νησί της Λέσβου με την παραγωγή ελαιολάδου και ούζου, το Απολιθωμένο άσος, τα οικοσυστήματα, το πλήθος των πουλιών, τα περιπατητικά μονοπάτια, την πολιτιστική κληρονομιά της Σαπφούς, του Ελύτη και του Μυριβήλη, τα πλούσια αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά και το δραστήριο Πανεπιστήμιο θεωρώ ότι μπορεί να προσφέρει μια ολοκληρωμένη ταξιδιωτική εμπειρία, ώστε να υπάρξει η αναμενόμενη τουριστική βελτίωση στη Λέσβο! 2 3

4 Η πληρωμή της συνδρομής σας Αγαπητά μέλη και φίλοι της «Λεσβιακής Παροικίας» Το.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας» ευχαριστεί τα μέλη της που ανταποκρίθηκαν στην πληρωμή της συνδρομής των για το έτος Φροντίζουμε να καταχωρούμε το ποσό αυτό στα βιβλία μας και να σας στέλνουμε τις αντίστοιχες αποδείξεις, τις οποίες μπορείτε να συμπεριλάβετε στη φορολογική σας δήλωση. Την συνδρομή σας 30, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας εκτός από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση: «Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29 - ΤΘ ΑΘΗΝΑ 10029, μπορείτε να τις καταθέσετε ονομαστικώς στην Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο 415/ και στην Τράπεζα Πειραιώς στον αριθμό: Όσα μέλη μας οφείλουν περισσότερα από 2 έτη μπορούν να πληρώσουν μόνο τα 2 τελευταία έτη και να μπουν σε ενημερότητα. Για τους κατοίκους του εξωτερικού: η πληρωμή της ετήσιας συνδρομής γίνεται ονομαστικώς με κατάθεση 60$ ή 40 στο λογαριασμό της Εθνικής Τράπεζας Νο 415/ , IBAN GR , ΚΩ. SWIFT ΤΡΑΠΕΖΑΣ-BIC ETHNGRAA. Σας ευχαριστούμε εκ των προτέρων ΠΡΟΣΟΧΗ! Παρακαλούνται οι συνδρομητές μας να καταθέτουν τη συνδρομή τους στην τράπεζα ή στα ΕΛΤΑ ΟΝΟΜΑΣΤΙΚΩΣ. Όσοι έχουν καταθέσει χρήματα ανωνύμως να επικοινωνήσουν μαζί μας στο τηλέφωνο της παροικίας τηλ.: να μας ενημερώσουν για την κατάθεσή τους. Ευχαριστούμε. Για την ενίσχυση της "Λεσβιακής Παροικίας" O Γιάννης και η Ιλόνα Παγίδα κατέθεσαν 2000 στη μνήμη της μητέρας τους Ευαγγελίτσας ημητρίου. Η Mαρία Β. Παπαδοπούλου στη μνήμη του συζύγου της Βασίλη 70. Τους ευχαριστούμε. Έλληνας «σκοτώνει» τον καρκίνο με ηλεκτροσόκ Νέα επεμβατική θεραπεία κατά της ασθένειας του καρκίνου. Ελαφρά επεμβατική θεραπεία, που ανοίγει μικροσκοπικές «τρύπες» στους όγκους για να διοχετευτεί ηλεκτρικό ρεύμα, μπορεί να αποτελέσει το νέο «όπλο» στη μάχη ενάντια στην ασθένεια και είναι έργο Έλληνα επιστήμονα. Η μέθοδος αποκαλείται μη αναστρέψιμη ηλεκτροπόρωση (Irreversible electroporation- IRE) και χρησιμοποιεί εκατομμύρια ηλεκτρικούς παλμούς το δευτερόλεπτο για να σκοτώσει τα κύτταρα στο εσωτερικό των καρκινικών όγκων, δίχως να πλήξει τους παρακείμενους υγιείς ιστούς. Όπως εξηγεί ο Κωνσταντίνος Σοφοκλέους, επεμβατικός ακτινολόγος στο Memorial-Sloan Kettering, στη Νέα Υόρκη, η μέθοδος φαίνεται πως είναι ιδιαιτέρως ωφέλιμη για την καταπολέμηση όγκων στο ήπαρ, τους πνεύμονες, το πάγκρεας και άλλα σημεία, οι οποίοι βρίσκονται πολύ κοντά σε αιμοφόρα αγγεία, νεύρα και άλλες ευαίσθητες δομές. Την IRE δοκίμασαν σε 25 ασθενείς επιστήμονες από το Κέντρο Καρκίνου Memorial-Sloan Kettering, στη Νέα Υόρκη, με επικεφαλής τον επεμβατικό ακτινολόγο δρα Κωνσταντίνο Σοφοκλέους. Οι ασθενείς έπασχαν από καρκίνους που είχαν κάνει μετάσταση σε διάφορα τμήματα του σώματός τους. Η μέση διάμετρος των όγκων τους ήταν 2 εκατοστά. Συνολικά υποβλήθηκαν σε 30 συνεδρίες IRE. Κανένας τους δεν παρουσίασε παρενέργειες, ενώ οι όγκοι τους συρρικνώθηκαν σημαντικά. Τα ευρήματα των δοκιμών ανακοινώθηκαν στο αμερικανικό 38ο Ετήσιο Συνέδριο της Εταιρείας Επεμβατικής Ακτινολογίας (SIR), στη Νέα Ορλεάνη. Επιμέλεια: Θ. Πλατσής Βελτιώσεις σε εννιά λιμάνια της Λέσβου Στο πρόγραμμα χρηματοδοτήσεών της απ τις δημόσιες επενδύσεις τού 2013 ενέταξε η Γενική Γραμματεία Λιμένων και Λιμενικής Πολιτικής επτά λιμάνια της Λέσβου. Το Λιμενικό Ταμείο, συνολικά ενισχύεται με περίπου ένα εκατομμύριο ευρώ για εργασίες βελτιώσεων σε εννέα λιμάνια, προσδοκώντας αν «τρέξουν» τα συγκεκριμένα έργα να διεκδικήσει το 2014 χρηματοδότηση για ακόμη 15 λιμανάκια και λιμενίσκους. Για βελτιώσεις που αφορούν σε επισκευές και εργασίες ενίσχυσης της προστασίας τους, χρηματοδοτούνται, τα λιμάνια Πέτρας, Μήθυμνας, Ντιπίου, Ταβαρίου, Παναγιούδας, Σκάλας Συκαμνιάς και Θερμής. Για ανάλογες εργασίες έχουν χρηματοδοτηθεί από πέρυσι τα λιμάνια Πλωμαρίου και Περάματος. Ο γενικός γραμματέας κ. Κ. Μουτζούρης τονίζει στην ανακοίνωσή του πως θα απαιτηθεί η άμεση υποβολή για έγκριση των τεχνικών μελετών τους, προκειμένου να ξεκινήσουν οι εργασίες. Στην έκθεση "Ε-ΛΑ Ι ΟΙΝΟΣ 2013" Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου συμμετείχε σε συνεργασία με το Επιμελητήριο Σάμου, στη νέα εξειδικευμένη έκθεση ελαιοκομικών προϊόντων οίνου & αλκοολούχων ποτών Ε-ΛΑ Ι-ΟΙΝΟΣ Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, διεξήχθη ο Πανελλήνιος ιαγωνισμός Ποιότητας & Συσκευασίας Τυποποιημένου Εξαιρετικού Παρθένου Ελαιολάδου ΚΟΤΙΝΟΣ. Οι κατηγορίες στις οποίες διαγωνίσθηκαν τα ελληνικά ελαιόλαδα, ήταν: α) ισχυρής έντασης φρουτώδους γεύσης, β) μεσαίας έντασης και γ) ελαφράς έντασης. 4 5

5 Οι εταιρικές διακρίσεις της Λέσβου κατέδειξαν την εξαιρετική ποιότητα του Λεσβιακού ελαιολάδου, δεδομένου ότι το νησί κατέκτησε συνολικά 7 βραβεία, τα περισσότερα από κάθε άλλο μέρος της Ελλάδας. Τα brand names των τυποποιητικών επιχειρήσεων της Λέσβου που έλαβαν μέρος στο διαγωνισμό και διακρίθηκαν, ήταν: 1. Χρυσό βραβείο ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ στην κατηγορία μεσαίας έντασης φρουτώδους γεύσης: IRINI ΠΛΩΜΑΡΙΟΥ της Κωνσταντίνας Καλαμποκά. 2. Χρυσό βραβείο ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ στην κατηγορία ελαφράς έντασης φρουτώδους γεύσης: MEROPI της Μερόπης Ανδριάνη. 3. Αργυρό βραβείο ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ στην κατηγορία ισχυρής έντασης φρουτώδους γεύσης: GERAS του Γρηγόρη Γλιγλή. 4. Αργυρό βραβείο ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ στην κατηγορία μεσαίας έντασης φρουτώδους γεύσης: OLVIA του Μιχάλη Τζωρτζή. 5. Χάλκινο βραβείο ΚΟΤΙ- ΝΟΣ 2013 ΠΟΙΟΤΗΤΑΣ στην κατηγορία ελαφράς έντασης φρουτώδους γεύσης: MITILINI της Ένωσης Αγροτικών Συνεταιρισμών Λέσβου (LESEL). 6. Χάλκινο βραβείο ΚΟΤΙΝΟΣ 2013 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ : MEROPI της Μερόπης Ανδριάνη. 7. Χάλκινο βραβείο ΚΟ- ΤΙΝΟΣ 2013 ΣΥΣΚΕΥΑΣΙΑΣ : GERAS του Γρηγόρη Γλιγλή. Έμφαση δόθηκε κυρίως στον εξαγωγικό προσανατολισμό, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης. Οι εκπρόσωποι των xωρών αυτών, είχαν την ευκαιρία να γνωρίσουν τα ελαιοκομικά προϊόντα και τα αλκοολούχα ποτά του Βορείου Αιγαίου, σε μια προσπάθεια που γίνεται να καθιερωθούν στην αγορά της Κεντρικής Ευρώπης και να εισέλθουν στη «δύσκολη» αλλά πολλά υποσχόμενη αναδυόμενη μεγάλη αγορά της Ανατολικής Ευρώπης. 1η Συνάντηση Χορωδιών Αιγαίου Στο ημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης έγινε τον Απρίλιο η 1η Συνάντηση Χορωδιών Αιγαίου με τον τίτλο «Ανοιξιάτικη Συναυλία». Τα μέλη της παιδικής χορωδίας «Γρηγόρης Ρουσέλλης» κρατώντας στα χέρια τους χελιδόνια από χαρτόνια, ανέβηκαν στη σκηνή και σε μια αρμονία φωνών και έκφρασης μουσικής, καταγοήτευσαν το κοινό, που επανειλημμένως αποσπούσαν τα χειροκροτήματά του. Ακολούθως, η νεανική χορωδία Χίου «Ταξιδευτές», παρουσίασε το καλλιτεχνικό της πρόγραμμα, δείχνοντας την εξαιρετική ποιότητα της. Το μουσικό σύνολο «Arpeg» ενθουσίασε με την υψηλού επιπέδου εμφάνισή του και τη μουσική Μπαρόκ. Ομολογουμένως τα βιολιά έκαναν τη διαφορά και καταγοήτευσαν. Ακολούθησε η χορωδία «Animatο» η οποία παρουσίασε μικρό αφιέρωμα στο G. Verdi για τα 200 χρόνια από τη γέννησή του. Στελεχωμένη με πάνω από 60 χορωδούς έδειξε, πως η Μυτιλήνη μπορεί να έχει φτάσει ως καλλιτεχνική παρουσία τα σχήματα του Μεγάρου Μουσικής, κάτι που ειπώθηκε και εντός της αιθούσης κάτω από τα συνεχή χειροκροτήματα του κόσμου. Τέλος, όλες μαζί οι χορωδίες πάνω από 100 άτομα έκλεισαν τη μελωδική βραδιά. Ο Σάκης Ρουβάς στη Λέσβο Στο νησί μας βρέθηκε ο δημοφιλής ποπ τραγουδιστής Σάκης Ρουβάς, για τις ανάγκες των γυρισμάτων της νέας του τηλεοπτικής εκπομπής με τίτλο «Ήρωες ανάμεσά μας». Κεντρικό πρόσωπο της εκπομπής θα είναι ο παπά Στρατής από το Κεράμι, ο οποίος στο πλαίσιο της έντονης ανθρωπιστικής του δράσης βοηθά και περιθάλπει μέσα από το Σύλλογο «Αγκαλιά», λαθρομετανάστες που φθάνουν στο νησί μας, καθώς και ανθρώπους που έχουν ανάγκη. Ήδη τα τηλεοπτικά συνεργεία βρίσκονται στο νησί μας, έχοντας πραγματοποιήσει γυρίσματα και συνεντεύξεις στο Κεράμι, στη Σκάλα Σκαμνιάς, στη Μήθυμνα και τη Μυτιλήνη. Οι περιοχές αυτές είναι η περιοχή δράσης του παπά Στρατή, αφού εκεί συνήθως αποβιβάζονται οι παράνομοι μετανάστες και εκείνος τους φροντίζει και τους βοηθά δίνοντας ρούχα, τρόφιμα και άλλα απαραίτητα είδη. «Εκστρατεία» καθαρισμού των ακτών της Λέσβου Μετά από συνεννόηση του ημάρχου Λέσβου και του Αντιδημάρχου Καθαριότητας, με το ιοικητή της 98 Α..Τ.Ε., Υποστράτηγο ημ. Μήττα,. ο ήμος Λέσβου και ο Στρατός, καθάρισαν την ακτή της Πεδής Μανταμάδου και θα ακολουθήσουν στη συνέχεια όπως έχει προγραμματιστεί: η Σκάλα Καλλονής, το Ντίπι, η Επάνω Σκάλα Μυτιλήνης, τα Βατερά, η Μήθυμνα, η Νεάπολη και τα Τσαμάκια. υο ενδιαφέρουσες θεατρικές παραστάσεις -Έγινε η πρεμιέρα της πολύ ενδιαφέρουσας θεατρικής παράστασης του έργου "ΣΚΙΑ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ" εκδοχή Β, που ανέβασε η θεατρική ομάδα του ΦΟΜ στο θέατρο του ΦΟΜ. Συντελεστές: Σκηνοθεσία, σχεδιασμός φωτισμών: Αντρέας Σεφτελής, ραματουργική επεξεργασία: Ρόλαντ Αλεξίου, Σκηνικά κοστούμια: Βάνια Λουκίδη, Μουσικός αυτοσχεδιασμός: Μάρω Γιαννακοπούλου, Hair styling: Jorge, Επαγγελματικό Μακιγιάζ: Μαρία Ξυπτερά, Φωτογραφία: Ηλίας Μάρκου Παίζουν: Τότα ρούζα και Μαίρη Μάνου. -Οι «Άστεγοι» παρουσιάζουν το θεατρικό έργο του Φελισιέν Μαρσώ «Το Αυγό». Ένα έργο σατυρικό, καυστικό, ειρωνικό, που αποκαλύπτει τη «δυστυχία της αθωότητας» και πώς το κοινωνικό μας σύστημα, επιτρέπει να διαμορφώνονται συμπεριφορές και πράξεις που -ειδικά σήμερα- μας πληγώνουν και μας θυμώνουν. Το έργο παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα από το ημήτρη Χορν το 1966, που το σφράγισε με την ερμηνεία του. Οι «Άστεγοι» θα δώσουν δύο παραστάσεις στο ημοτικό Θέατρο Μυτιλήνης. * Πηγή των ειδήσεων οι ημερήσιες εφημερίδες της Λέσβου. Έκθεση Ζωγραφικής με θέμα "Μεταισθήσεις" Η ζωγράφος Καίτη Μεσσηνέζη θα παρουσιάσει έργα της, Λάδια & Ακουαρέλες, από 29 Ιουλίου έως 8 Αυγούστου 2013, στον Πύργο "Χρυσώ", Πύργοι Θερμής (Αγ. Νικόλαος). Εγκαίνια τη ευτέρα 29 Ιουλίου 2013 στις 8.00 το βράδυ. Η έκθεση είναι ενταγμένη στις εκδηλώσεις του "Λεσβιακού Καλοκαιριού 2013". Κατά τη διάρκεια της έκθεσης, ευτέρα 5 Αυγούστου στις 9.00 μ.μ. θα πραγματοποιηθεί στον ίδιο χώρο, "Βραδιά Καντάδας" αφιερωμένη στον αλησμόνητο τροβαδούρο της Μυτιλήνης, Σπύρο Βαξαβανέλλη με μουσική διεύθυνση τον Γ. Παζαΐτη. Είσοδος ελεύθερη. 6 7

6 Eκδηλώσεις Η Λ.Π. στο Μουσείο Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών «Σας έχω ετοιμάσει κάτι ξεχωριστό γι απόψε», είπε ξεκινώντας την ξενάγησή της η κυρία Μυρσίνη Πήχου-Μομφεράτου, η οποία ανήκει στο επιστημονικό προσωπικό του Μουσείου Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με καταγωγή από τη Λέσβο. Και πράγματι, τα 40 περίπου άτομα, μέλη της «Λεσβιακής Παροικίας» και οι φίλοι τους, που παρευρέθηκαν την Τετάρτη 10 Απριλίου, στην επίσκεψη στο Ιστορικό Μουσείο του Πανεπιστημίου, στο κτίριο του Παλιού Πανεπιστήμιου, Θόλου 5, στην Πλάκα, είχαν την τύχη να απολαύσουν μια ειδική ξενάγηση. Η κυρία Πήχου-Μομφεράτου, μέσα από το Πρώτο Μητρώο των φοιτητών και τις συλλογές του Μουσείου ξεχώρισε και κατέγραψε για την παρουσίαση αυτή, τα ονόματα των πρώτων φοιτητών, καθηγητών αλλά και πρυτάνεων από τη Λέσβο. Έτσι το πρώτο έτος λειτουργίας του το, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, φοίτησαν οι Λέσβιοι Ιωσήφ Μαύρος, Ιεροδιάκονος, στη Θεολογική Σχολή και Αθανάσιος Φωτιάδης, στη Νομική Σχολή. Συνολικά εξήντα Λέσβιοι φοιτητές είναι εγγεγραμμένοι στο Πρώτο Μητρώο των φοιτητών ( ), αλλά και αρκετοί Λέσβιοι καθηγητές δίδαξαν στο Πανεπιστήμιο μέχρι και σήμερα, ανάμεσά τους ο Γεώργιος Καραμήτσας, 50ος Πρύτανης και ο Γρηγόριος Παπαμιχαήλ, ο 100ος Πρύτανης. Πορτραίτα, συγγράμματα, χειρόγραφα, διπλώματα, φωτογραφίες, σφραγίδες, επιστολές και άλλα αξιόλογα αντικείμενα κοσμούν τις αίθουσες του Μουσείου, που η ταξινόμησή τους είναι θεματική και ακολουθεί τη διάκριση στις πρώτες Σχολές, Ιατρική, Νομική, Φιλοσοφική και Θεολογική Σχολή. Αλλά μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και το κτήριο στο οποίο στεγάζεται το Μουσείο, που είναι γνωστό ως οικία Κλεάνθους ή Παλιό Πανεπιστήμιο. Ο αρχιτέκτων Κλεάνθης μαζί με τον φίλο του Γερμανό επίσης αρχιτέκτονα Eduard Schaubert το αγόρασαν από μία Οθωμανή το Το κτήριο που χρονολογείται από την «προοθώνια» εποχή, έχει αλλάξει και πολλούς ιδιοκτήτες και πολλές χρήσεις, έχοντας διατελέσει στρατώνας, σχολείο, γυμνάσιο, κατοικία, ταβέρνα κ.ά. Προς το τέλος της επίσκεψης, η Μυρσίνη Πήχου Μομφερράτου οδήγησε τους επισκέπτες στη βεράντα. Ήταν ένα υπέροχο ανοιξιάτικο δειλινό, μια καταπληκτική θέα, απλωνόταν τριγύρω, με την παλιά και την καινούργια Αθήνα. Πίσω ο Ιερός Βράχος της Ακροπόλεως και το Ερέχθειο, επιβλητικό και αιώνιο μνημείο. Ήταν αναμφισβήτητα η ωραιότερη στιγμή. Η Πρόεδρος Καίτη Μεσσηνέζη Πλατσή ευχαρίστησε την ομιλήτρια και ξεναγό, για την εξαιρετική πρωτοβουλία της να καλέσει τη «Λ.Π.» για να γνωρίσει το Μουσείο. Η κυρία Μυρσίνη Πήχου-Μομφεράτου, έχει κάνει σπουδές στην Θεατρολογία και στην Ιστορία της Τέχνης, έχει ωραίο λόγο, ενθουσιασμό και χιούμορ και τιμά, από τη θέση της αυτή, την ιδιαιτέρα πατρίδα καταγωγής της, τη Λέσβο. Ε. Βεκρή Στη βεράντα του Μουσείου Eκδρομές Εκδρομή της «Λεσβιακής Παροικίας» στην Αρχαία Κόρινθο, τον Ακροκόρινθο και Λουτράκι Μπροστά στο ναό του Απόλλωνα Το πρωινό του Σαββάτου 6 Απριλίου, η εκδρομική ομάδα της Λεσβιακής Παροικίας, ξεκίνησε με 49 άτομα για μια ακόμα ενδιαφέρουσα εκδρομή, επίσκεψη με ξενάγηση στον Αρχαιολογικό χώρο και το πολύ ενδιαφέρον Μουσείο της Κορίνθου. Όπως μας ανάφερε η ξεναγός από την Αρχαία Κόρινθο έχει ανασκαφεί μόνο το 5% του χώρου. Επιβλητικός ακόμη και σήμερα ο αρχαϊκός ναός του Απόλλωνα, με τους μονολιθικούς δωρικούς κίονες από τους οποίους εφτά παραμένουν όρθιοι σε περίοπτη θέση πάνω από τα ερείπια της αγοράς. Στη συνέχεια ανάβαση με το πούλμαν στην ολάνθιστη πλαγιά με την μαγευτική θέα στον Κορινθιακό κόλπο για την κορυφή του Ακροκορίνθου, όπου δέσποζε μεγαλοπρεπές και επιβλητικό το Κάστρο του. Ο Ακροκόρινθος είναι ένας βράχος ύψους 575 μέτρων μέσα στην πεδιάδα της Κορίνθου. Στους πρόποδές του ήταν χτισμένη η Αρχαία Κόρινθος και λόγω της μορφολογίας του, χρησιμοποιήθηκε ως κάστρο. Οχυρώθηκε για πρώτη φορά από τον τύραννο Περίανδρο τον 7ο αι. π.χ. και σιγά-σιγά εξελίχθηκε σε Ακρόπολη. Στον Ακροκόρινθο, υπήρχε και ο περιβόητος ναός της Αφροδίτης ο οποίος σύμφωνα με τον Στράβωνα είχε στην υπηρεσία του πάνω από χίλιες ιερόδουλες που υπηρετούσαν τη θεά σε μικρούς ευπρόσωπους οικισμούς γύρω από τον ναό και ασκούσαν την «ιερή πορνεία». Από εκεί συνέχεια, σύμφωνα με το πρόγραμμα για το Λουτράκι. Πολλοί από τους εκδρομείς επισκέφτηκαν τα υπερσύγχρονα Spa του ήμου και έκα- 8 9

7 ναν το μπάνιο τους στην πισίνα με τα υδρομασάζ. Οι υπόλοιποι συνέχισαν προς την πηγή με το περίφημο ιαματικό νερό Λουτρακίου, όπου είχαν την ευκαιρία να το δοκιμάσουν και να μάθουν για τις ιδιότητες του. Η ενδιαφέρουσα εκδρομή ολοκληρώθηκε με μεσημεριανό φαγητό, απογευματινό καφέ και περίπατο στην όμορφη παραλία του Λουτρακίου. Κατά τη διάρκεια της διαδρομής ακούστηκαν ενδιαφέροντα επιστημονικά αλλά και ευτράπελα κείμενα ή ανέκδοτα που ψυχαγώγησαν τους εκδρομείς. Επί τη ευκαιρία της επίσκεψής μας στο "Βήμα του Αποστόλου Παύλου", ο φίλος φιλόλογος κ. Νίκος έτσης είχε φροντίσει και διάβασε τον Ύμνο της Αγάπης του Αποστόλου Παύλου στην προς Κορινθίους Α' επιστολή την οποία λόγω της σπουδαιότητάς της παραθέτομε πιο κάτω: «Εάν ταις γλώσσαις των ανθρώπων λαλώ και των αγγέλων, αγάπην δε μη έχω, γέγονα χαλκός ηχών ή κύμβαλον Στον ρωμαϊκό ναό της Οκταβίας αλαλάζον. Και εάν έχω προφητείαν και ειδώ τα μυστήρια πάντα και πάσαν την γνώσιν, και εάν έχω πάσαν την πίστιν, ώστε όρη μεθιστάνειν, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ειμί. Και εάν ψωμίσω πάντα τα υπάρχοντά μου, και εάν παραδώ το σώμα μου ίνα καυθήσωμαι, αγάπην δε μη έχω, ουδέν ωφελούμαι. Η αγάπη μακροθυμεί, χρηστεύεται, η αγάπη ου ζηλοί, η αγάπη ου περπερεύεται, ου φυσιούται, ουκ ασχημονεί, ου ζητεί τα εαυτής, ου παροξύνεται, ου λογίζεται το κακόν, ου χαίρει επί τη αδικία, συγχαίρει δε τη αληθεία^ πάντα στέγει, πάντα πιστεύει, πάντα ελπίζει, πάντα υπομένει. Η αγάπη ουδέποτε εκπίπτει Νυνί δε μένει πίστις, ελπίς, αγάπη, τα τρία ταύτα^ μείζων δε τούτων η αγάπη». Όλοι επέστρεψαν ενθουσιασμένοι και από αυτή την προσπάθεια της Παροικίας, όπου τους δόθηκε η ευκαιρία να μάθουν και να χαρούν ένα σωρό πράγματα. Α. Τάσσος ο καλλιτέχνης, ο ζωγράφος - χαράκτης, ο άνθρωπος Επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη-Πλατσή Στη Σχολή Γραφικών Τεχνών οξιάδη, είχα την τύχη να γνωρίσω και να διδαχτώ από τον Α. Τάσσο. Τον καλλιτέχνη, τον ζωγράφο-χαράκτη, αλλά πάνω απ όλα, τον άνθρωπο. Προσωπικά αισθανόμουν, μπορώ να πω αδίστακτα, δέος μπροστά στις γεμάτες δύναμη και μηνύματα εργασίες του. Έχοντας ζωντανές ακόμα στη μνήμη τις ώρες συνεργασίας με τον αγαπητό, αλησμόνητο «άσκαλο», τον μειλίχιο, πράο, πρόθυμο να λύσει κάθε απορία και να διορθώσει διακριτικά και πάντα με το χαμόγελο στα καλοσυνάτα του μάτια το κάθε πρόβλημα, νιώθω χρέος, υποχρέωση αλλά περισσότερο ανάγκη την παρουσίαση του διακεκριμένου καλλιτέχνη από αυτές τις σελίδες της «Αιολίδας». Ο A. Tάσσος στο εργαστήριό του Ο χαράκτης Τάσσος (πραγματικό όνομα Αναστάσιος Αλεβίζος) γεννήθηκε στη Λευκοχώρα Μεσσηνίας, το Πέθανε στην Αθήνα, στις 13 Οκτωβρίου Ήταν ένας από τους πιο μελετημένους και φιλοσοφημένους καλλιτέχνες τις εποχής του. Ο χαμός του δεν ήταν μόνο μια οδυνηρή απώλεια για τη χαρακτική, την εικονογράφηση και την επιμέλεια του βιβλίου, αλλά και για τη γενικότερη εικαστική, πολιτιστική και ανθρωπιστική προσφορά του στον τόπο μας. Μικρός παρακολούθησε μαθήματα ζωγραφικής κοντά στον Γιώργο Κωτσάκη. Το 1930, σε ηλικία δεκαέξι ετών, έγινε δεκτός στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας. Εκεί παρακολούθησε μαθήματα γλυπτικής και ζωγραφικής στα εργαστήρια του 10 11

8 "Ιούνιος", Ξυλογραφία 34χ80 εκ. (1957) Θωμά Θωμόπουλου, του Ουμβέρτου Αργυρού και του Κωνσταντίνου Παρθένη. Από το 1933 και μέχρι την αποφοίτησή του από την Σχολή το 1939, παρακολούθησε μαθήματα χαρακτικής στο εργαστήριο του Γ. Κεφαλληνού. Καθοριστικό ρόλο στην αφοσίωσή του στην χαρακτική έπαιξε και η γνωριμία του με τον. Γαλάνη, τον άλλο μεγάλο έλληνα χαράκτη της εποχής του Μεσοπολέμου, μέσω του οποίου γνώρισε και την γαλλική χαρακτική. Σπουδές στη χαρακτική πραγματοποίησε στο Παρίσι, την Ρώμη και την Φλωρεντία. Το Μάρτιο του 1936, σε ηλικία 22 ετών οργανώνεται η πρώτη ατομική του έκθεση με δεκαοκτώ ξυλογραφίες και εικοσιτρία σχέδια στην αίθουσα εκθέσεων του βιβλιοπωλείου «Ελευθερουδάκη», με πρωτοβουλία τριών πολύ σημαντικών ανθρώπων του πνεύματος και της τέχνης της Ελλάδας του μεσοπολέμου. Του. Αραβαντινού ιδιοκτήτη της εφημερίδας «Βραδυνή», του Κ. Ελευθερουδάκη και του Ζ. Παπαντωνίου. Ακολουθεί επιτυχημένη συμμετοχή του σε μια σειρά εκθέσεων στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Το μεγάλο ταλέντο του στην χαρακτική αναγνωρίστηκε πολύ γρήγορα. Στην Πανελλήνια Έκθεση του 1938 έλαβε το Βραβείο Χαρακτικής και δύο χρόνια αργότερα (1940) τιμήθηκε με το Κρατικό Μετάλλιο Χαρακτικής. Από το 1930 είχε ενταχθεί στο ΚΚΕ, αρχικά στην νεολαία του κόμματος και αργότερα ως πλήρες μέλος. Με την κήρυξη του Ελληνοϊταλικού Πολέμου το 1940, ο Τάσσος και πολλοί άλλοι μαθητές του Γ. Κεφαλληνού φιλοτέχνησαν προπαγανδιστικές αφίσες για την εμψύχωση του ελληνικού λαού. Στα χρόνια της Κατοχής, εντάχθηκε στην ΕΠΟΝ και στο ΕΑΜ Καλλιτεχνών, για να συνεχίσει την (παράνομη πλέον) δημιουργία προπαγανδιστικού υλικού κατά των κατακτητών. Μετά την απελευθέρωση, ο Τάσσος άρχισε να ασχολείται και με άλλα θέματα πέρα από τα επικά του πολέμου, όπως γυμνά, νεκρές φύσεις και πορτρέτα, ενώ ταυτοχρόνως άρχισε να χρησιμοποιεί και χρώμα στις ξυλογραφίες του. Ο Τάσσος είχε επίσης μια ιδιαίτερη αγάπη για το βιβλίο και τις γραφικές τέχνες. Ήδη από το 1939, με την αποφοίτησή του, έφτιαχνε εξώφυλλα και κοσμήματα για το λογοτεχνικό περιοδικό Νέα Εστία. Αμέσως μετά την απελευθέρωση, ανέλαβε την καλλιτεχνική διεύθυνση στον εκδοτικό οίκο «Τα Νέα Βιβλία». Το 1948 άρχισε να συνεργάζεται με τον Οργανισμό Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων (ΟΕΣΒ, μετέπειτα Οργανισμός Εκδόσεως ιδακτικών Βιβλίων ή ΟΕ Β). Καρπός της συνεργασίας του με τον ΟΕΣΒ/ΟΕ Β, υπήρξε η εικονογράφηση πολλών βιβλίων για το ημοτικό και το Γυμνάσιο, με πρώτο το Αναγνωστικό της Έκτης ημοτικού που κυκλοφόρησε το Οι ξυλογραφίες του κοσμούν πληθώρα εκδόσεων πολλές των οποίων έχουν αποσπάσει σημαντικά βραβεία, όπως η έκδοση «Βυζαντινά μνημεία Αττικής και Βοιωτίας» η οποία απέσπασε το πρώτο βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το εκέμβριο του Το 1948 έγινε καλλιτεχνικός σύμβουλος του λιθογραφείου «Ασπιώτη Έλκα», και από το 1954 έως το 1967 φιλοτέχνησε γραμματόσημα για λογαριασμό των Ελληνικών Ταχυδρομείων, αρχικά με την τεχνική της έγχρωμης ξυλογραφίας και κατόπιν με τη μέθοδο offset. Επίσης, από το 1962 έως τον θάνατό του, σχεδίαζε και τα γραμματόσημα της Κυπριακής ημοκρατίας. Τον Οκτώβριο του 1949, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της καλλιτεχνικής ομάδας «Στάθμη», μαζί με τους καλλιτέχνες Μπουζιάνη, Βασιλείου, Ζογγολόπουλο, Γουναρόπουλο, Ελευθεριάδη, Μηταρά και Κανέλλη. Το 1950 παντρεύεται στην Ύδρα με τη ζωγράφο Λουκία Μαγγιώρου. Μαζί με την ομάδα «Στάθμη» συμμετέχει στο Ζάπειο με δεκατρείς έγχρωμες και ασπρόμαυρες ξυλογραφίες. Την ίδια εποχή παρουσίασε έργα του στην Μπιενάλε της Βενετίας (1952) και του Λουγκάνο (1953). Το 1959 ανέλαβε την διεύθυνση του Τμήματος Γραφικών Τεχνών στο Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο (Σχολές οξιάδη), όπου δίδαξε με συνέπεια μέχρι το Στις ξυλογραφίες του Τάσσου συγκαταλέγεται και η εικονογράφηση για το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων» (οκτώ ασπρόμαυρες ξυλογραφίες σε πλάγιο ξύλο), με πρόλογο και μετάφραση του Γιώργου Σεφέρη. Οι ξυλογραφίες της έκθεσης αυτής που έγιναν πριν το 1964, μαζί με μερικές λιθογραφίες και άλλα χαρακτικά, είναι και η τελευταία Εικονογράφηση για το βιβλίο «Άσμα Ασμάτων». (Σπουδή 31,5χ18,5 εκ.) 12 13

9 δημόσια εμφάνιση του Τάσσου πριν την επταετία. Κατά την περίοδο της ικτατορίας των Συνταγματαρχών, έζησε αυτοεξόριστος εκτός Ελλάδας. Ολοκλήρωσε ένα κύκλο προσπαθειών του για την ανάπτυξη, την καλλιέργεια και την ανύψωση του καλλιτεχνικού και πολιτιστικού της κοινωνίας μας, που είχαν σαν επίκεντρο το μήνυμα της λευτεριάς και της ειρήνης εκφρασμένο μέσα από τις πράξεις, τα λόγια και τα έργα του. Φιλοτέχνησε έργα κοινωνικής διαμαρτυρίας καταγράφοντας γεγονότα που συγκλόνισαν τη χώρα. Μετά την κατάρρευση της Χούντας, εξέθεσε το 1975 στην Εθνική Πινακοθήκη, εβδομήντα έργα του που ονομάζεται «Άσπρο Μαύρο» και παραπέμπει στον Τσε Γκεβάρα και τους αγώνες του Πολυτεχνείου. Λίγο καιρό αργότερα γίνεται μέλος του διοικητικού συμβουλίου του ίδιου ιδρύματος. Το 1977 μαζί με την σύντροφό του Λουκία, ήταν από τα ιδρυτικά μέλη της Πανελλήνιας Πολιτιστικής Κίνησης, με συμμετοχή πνευματικών ανθρώπων και καλλιτεχνών από όλη την Ελλάδα με σκοπό την ανάπτυξη της πνευματικής ζωής στη επαρχία. Ο Α. Τάσσος γίνεται Πρόεδρός της και παραμένει στο αξίωμα αυτό μέχρι το θάνατό του. Τον Αύγουστο του 1977, εκδίδεται το βιβλίο «Αριστοφάνη Λυσιστράτη», με μετάφραση Κ. Βάρναλη σε συλλεκτική αριθμημένη έκδοση δική του με 24 ξυλογραφίες έγχρωμες σε πλάγιο ξύλο. Το βιβλίο παρουσιάζεται το Οκτώβριο σε ειδική έκθεση στη Γκαλερί «Νέες μορφές». Το Φεβρουάριο του 1979 συμμετέχει στην ομαδική έκθεση της Εθνικής Πινακοθήκης, στην Εθνική Πινακοθήκη της Ιρλανδίας στο ουβλίνο «Σύγχρονοι Έλληνες Ζωγράφοι και Χαράκτες» με δύο ξυλογραφίες. Την ίδια περίοδο γίνεται η πανηγυρική 30η έκδοση του βιβλίου «Επιτάφιος» του Γιάννη Ρίτσου με έξι ξυλογραφίες σε πλάγιο ξύλο. Στη συνέχεια σε ατομική έκθεση στη Γκαλερί «Νέες Μορφές» με τίτλο «Τέχνη του βιβλίου» παρουσιάζονται όλες οι εικονογραφήσεις βιβλίων του καλλιτέχνη. Τον Ιανουάριο του 1985 παρουσιάζονται πενήντα έργα του καλλιτέχνη της περιόδου στην «Neue Gallerie im Alten Museum» του Α. Βερολίνου οργανωμένη από την Εθνική Πινακοθήκη. Συνέχισε να εργάζεται σκληρά και να έχει συμμετοχή σε πολλές ομαδικές εκθέσεις μέχρι τις τελευταίες ημέρες της ζωής του. Όταν πέθανε τον Οκτώβριο του 1985 άφησε ημιτελή μία σειρά οκτώ συνθέσεων στο ημαρχείο του Βόλου. Το 1987, η Εθνική Πινακοθήκη τον τίμησε με μία δεύτερη μεγάλη αναδρομική έκθεση έργων του. Στην έκθεση αυτή εκτίθενται τα 150 έργα χαρακτικής που δώρισε στην Εθνική Πινακοθήκη, μαζί με τις ξυλογραφίες, τα βιβλία και τα ξύλα που καλύπτουν πενήντα χρόνια δημιουργικής εργασίας του Α. Τάσσου. Έναν χρόνο μετά τον θάνατό του, δημιουργήθηκε η Εταιρεία Εικαστικών Τεχνών «Α. Τάσσος», με σκοπό την διάδοση του έργου του και την υποστήριξη της ελληνικής χαρακτικής. Από το 1991 και κάθε τρία χρόνια, η Εταιρεία αυτή πραγματοποιεί συλλογικές εκθέσεις νέων ελλήνων χαρακτών σε διαφορετικές πόλεις της Ελλάδας. Η Εταιρεία επίσης διατηρεί ανοιχτό ως «Κύπρος», (63χ70 εκ.) μουσείο το σπίτι όπου έζησε και δημιούργησε ο Τάσσος και η σύζυγός του, η ζωγράφος και χαράκτρια Λουκία Μαγγιώρου (γεν. 1914), επί της οδού Αρδηττού 34, στην συνοικία Μετς της Αθήνας. Ο πρώην ιευθυντής της Εθνικής Πινακοθήκης της Ελλάδας ημήτρης Παπαστάμος στον κατάλογο της έκθεσης στο Ανατολικό Βερολίνο, το 1985, παρουσιάζοντας τον χαράκτη Α. Τάσσο και το έργο του αναφέρεται ως εξής: «Σήμερα αποκαλύπτεται μπροστά μας η ολοκληρωμένη έκφραση της χαρακτικής δημιουργίας του Α. Τάσσου, βγαλμένη από το πνεύμα και τα χέρια ενός δασκάλου, που μας κάνει να συνειδητοποιήσουμε όχι με τη «φόρμα» αλλά με το πνευματικό περιεχόμενο του έργου του πως αυτό που βλέπουμε δεν είναι απλά μια τυπωμένη 14 15

10 επιφάνεια, αλλά μια αληθινή δημιουργία που γεννήθηκε από κύτταρο καλλιτεχνικό γεμάτο δύναμη. Η πρώτη ζωηρή και βαθιά εντύπωση που μας προκαλεί κάθε χαρακτικό του Τάσσου είναι πως βλέπουμε κάτι γερά ριζωμένο στο κύτταρο αυτό, που εδώ και πάνω από μισό αιώνα βρήκε την ιδανική εξέλιξή του στον ελληνικό χώρο. Κάθε ξυλογραφία του, που την θερμαίνει η πνοή και η ιδέα του θέματός της, την έχει επεξεργαστεί και πλαισιώσει έτσι ώστε να γίνεται σημάδι ή ακόμα και σύμβολο για όλους εκείνους που συμμερίζονται τις αντιλήψεις και τα πιστεύω του και μπορούν εύκολα να συνειδητοποιήσουν το νόημά της. Η ζωγραφική-χαρακτική του Τάσσου έχει ως κύριο στοιχείο την έκφραση του πνευματικού και ψυχικού του κόσμου μέσα από έναν ορατό κόσμο εξπρεσιονιστικής μορφοποίησης χωρίς μεγαλεπήβολα εντυπωσιακά πλαστικά μέσα. Με εκφραστικές μελέτες, που θυμίζουν τη γεωμετρική και την αρχαϊκή αγγειογραφία αλλά και τις ιερατικές μορφές των βυζαντινών εικόνων θερμαίνει την τέχνη του μ έναν τρόπο που δικαιώνει το χαρακτηρισμό του ως peintre-graveure κατά το πρότυπο των ιμπρεσιονιστών ζωγράφων χαρακτών του τέλους του περασμένου αιώνα. Η εξέλιξη της χαρακτικής του καλλιτέχνη έτσι όπως παρουσιάζεται μέσα από το έργο του πραγματοποιήται οργανικά. εν υπάρχουν απότομες και αδικαιολόγητες διακοπές, αλλά κάθε φορά προκύπτουν νέα αποτελέσματα που βασίζονται στις προηγούμενες εμπειρίες του. Το θέμα του είναι πάντα κάτι περισσότερο από μια απλή καλλιτεχνική απόδοση της ορατής εικόνας ενός σχεδίου. Η λεπτομερειακή διαμόρφωση ακολουθεί τη διανοητική επεξεργασία και αντιμετώπισή του. Κατά τη διάρκεια όμως της δημιουργικής διαδικασίας ο καλλιτέχνης ακολουθεί αυθόρμητα την έμπνευση του χωρίς να επηρεάζεται άμεσα από τι περίπλοκες νοητικές διεργασίες. Τα χαρακτικά του διατηρούν για το λόγο αυτό τη χαρακτηριστική τους εκρηκτική δύναμη και διεισδυτική εκφραστικότητα. Η ανάλυση εξ άλλου του πνευματικού και νοηματικού περιεχομένου των θεμάτων του δεν περιορίζεται αποκλειστικά σε μεμονωμένα έργα, αλλά επεκτείνεται στα ολοκληρωμένα σύνολα ξυλογραφιών (π.χ. «Άσμα ασμάτων», «Λυσιστράτη», «Ελευθερία ή Θάνατος» κ.α.). Η καθαρά μορφολογική σύλληψη, η ισορροπία της σύνθεσης και οι χρωματικές αντιθέσεις, συνήθως του άσπρου μαύρου, αξιοποιούνται μέσα σε κάθε μια από αυτές τις ομάδες με εντυπωσιακή δύναμη. Ακριβώς όμως επειδή ο Τάσσος δεν αποβλέπει αποκλειστικά στη διαμόρφωση αυτοτελών και αποκομμένων από τη βασική ιδέα εικόνων κάθε έργο του προκαλεί πάντα την έντονη συγκίνηση της πραγματικής δημιουργίας. Τα χρόνια του πολέμου, της κατοχής και της αντίστασης χάρισαν στον καλλιτέχνη βαθιές, γεμάτες πόνο και απόγνωση ανθρώπινες εμπειρίες από τις οποίες άντλησε για πολλά χρόνια εμπνεύσεις. Τα έργα του τα εμπνευσμένα από την κατοχή και την δεκαετία του `40 καθώς και εκείνα που έγιναν στο Πεταλίδι της Μεσσηνίας έχουν ως άξονά τους τον άνθρωπο. Τα προβλήματα της ζωής που τον συγκλονίζουν μας συμπαρασύρουν σε διαμαρτυρίες για τη στέρηση της λευτεριάς, την καταπίεση, τον πόλεμο, την πείνα, τη μοναξιά και την εγκατάλειψη. Η αυτονομία της τέχνης και ο καίριος προβληματισμός για τη σχέση της με τη ζωή είναι μια πλούσια πηγή εσωτερικού πλουτισμού και κάτι τέτοιο διαπιστώνει κανείς μελετώντας το έργο του Τάσσου». Παλιές Λεσβιακές Σελίδες Παλιές Λεσβιακές Σελίδες ( ιήγημα από το βιβλίο του Αριστείδη Κλήμη «77 χιλιάδες χρόνια θύτες και θύματα οι άνθρωποι» Έκδοση του 1992 για την επέτειο των 70 χρόνων από το 1922) Ακούει ο καθηγητής ο μονοχέρης ο Νικόλας τα όσα μερικές και μερικοί κακόψυχοι που ποτέ δε λείπουν πετάνε για τις γυναίκες της προσφυγιάς και έρχεται το αίμα στο κεφάλι του από αγανάκτηση, αφού αυτός, που δεν ήταν μικρασιάτης, έζησε στη Σμύρνη τα χρόνια της απελευθέρωσης, είδε και θαύμασε, έγινε ψυχή και σώμα ένα με τους ανθρώπους της και χτύπησε εκεί στην καταστροφή το χέρι του το δεξί, σακατεύτηκε τις στιγμές που προσπαθούσε να ανέβει στο «συμμαχικό» πλοίο για να σωθεί. Μισοπεθαμένο να ψήνεται από τον πυρετό τον ξεμπάρκαρε ένα καΐκι στο Πλωμάρι, οι πλωμαρίτες τον περιποιηθήκανε να γιατρευτεί, όμως ο γιατρός αναγκάστηκε τελικά να το κόψει το κακοφορμισμένο χέρι του μήπως και γλίτωνε το θάνατο. Σώθηκε τελικά, έκλεισε η πληγή και τελικά υπηρετεί καθηγητής προσωρινός στο Γυμνάσιο Μυτιλήνης, μακριά από τον τόπο του την Πελοπόννησο, μακριά από τους δικούς του, αλλά αγαπητός στους Μυτιληνιούς καθώς παρόλα που πέρασε είναι από χαρακτήρα ανοιχτόκαρδος, κάνει σωστή δουλειά στο Γυμνάσιο και έχει συμπαθητικό διακριτικό, είναι ο μονοχέρης ο πρόσφυγας καθηγητής. Είναι και αυτός ένας μέσα στις χιλιάδες περιπτώσεις που έγραφε το ριζικό τους να περάσουν την πικρή δοκιμασία. Φιλόλογος ιστορικός, άφησε τη θέση του στο αθηναϊκό Γυμνάσιο στην Πλάκα το καλοκαίρι του 1919 και πήγε από ενθουσιασμό στη λευτερωμένη από το Μάϊο Σμύρνη να τη δει, να τη ζήσει, Αξέχαστη Μικρασία να μελετήσει τη Μικρασία από κοντά για να συμπληρώσει έτσι επί τόπου μια ιστορική εργασία που από χρόνια έγραφε με ελπίδα να διακριθεί με αυτή και να αναδειχθεί υφηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Όλα αυτά είναι σήμερα ένα όνειρο. Η πραγματικότητα είναι ότι βρίσκεται ζωντανός, έστω και ανάπηρος, στη Μυτιλήνη, προσωρινός στο Γυμνάσιο και φαίνεται ότι θα γίνει και αυτός ένας βέρος μυτιληνιός όπως έγιναν τόσοι και τόσοι άλλοι που ήλθαν με μισή καρδιά από την Παλαιά Ελλάδα μετά την απελευθέρωση του 12 ως δικαστικοί, τελωνειακοί, εφοριακοί, τραπεζικοί, της χωροφυλακής και άλλοι δημόσιοι υπάλληλοι και έπειτα δεν τολεγε η καρδιά τους να απομακρυνθούν από αυτό το πλούσιο νησί με τα λάδια, τις ελιές, τα ψάρια, τα κρέατα, τα λαχανικά, και κυρίως με τους καλόκαρδους ανθρώπους του με τα ανοιχτά στους ξένους σπίτια τους που μερικούς αν ήταν λεύτεροι τους έκαναν παιδιά τους και τους έδωσαν σπίτια και ελαιοκτήματα και προίκες. Και όσο περνούν οι μέρες και οι μήνες και όσο η ζωή ειρηνεύει, κι όσο αποκτά φιλικές γνωριμίες και παρέες, θυμάται τα χτεσινά, ξανάρχεται ο θαυμασμός και εκφράζεται σε πολλούς τόνους για τη Μικρασία, για τη Σμύρνη του 19, του 20, του 21, για όλη την Ιωνία όπως την έζησε, όπως τη μελέτησε, όπως τον μάγεψε και πιθανόν να τον έκανε για πάντα δικό της, εκεί με γυναίκα, παιδιά, συγγενείς, αν δεν ξεσπούσε η καταιγίδα του

11 Αλλά και εδώ τώρα που βρίσκεται στη Μυτιλήνη φαίνεται ότι τον τραβά όχι μόνο η σμυρνέϊκη ανάμνηση μα και η σμυρνιά η Στέλλα, η ανεψιά του φίλου του του Γιάννη με τον οποίο κάνει καλή παρέα και τον καλεί μάλιστα τις γιορτές στο σπιτικό τραπέζι τους να μην τρώει σε εστιατόρια χρονιάρες μέρες. Έτσι θυμάται περισσότερο και τη Σμύρνη και τους σμυρνιούς και τη γλώσσα τους και όλα τους και τα κουβεντιάζει τα καλά του. και θυμάται και θυμάται από τότε που μπάρκαρε στον φτωχό Πειραιά και ξεμπάρκαρε στην πλούσια Σμύρνη, αρχές Ιουλίου του 19 για να αξιοποιήσει το καλοκαίρι το 3μηνο για τη μελέτη του. Βρήκε στην προκυμαία να τον περιμένει ο φίλος του ο Ροδάς που υπηρετούσε στην Αρμοστεία και ο οποίος θα τον βοηθούσε για το σκοπό που ερχόταν, αφού αυτός γνωριζόταν όπως του έγραφε με πνευματικούς ανθρώπους της Μικρασίας. Χάρηκε η ματιά του τον κόσμο της Προκυμαίας, τα κτίρια, την ομορφιά, τον πλούτο. Τακτοποιήθηκε από στέγη, δικιά του τώρα η Μικρασία να τη γνωρίσει, να την ερευνήσει, να τη H προκυμαία της Σμύρνης το θαυμάσει. Και πραγματικά, μέρα με τη μέρα έβρισκε ότι ήταν λίγα και άχρωμα όσα γνώριζε από τα πολλά και ποικίλα διαβάσματά του, για τον τόπο, και για τους ανθρώπους. Άλλη όψη, άλλο περιεχόμενο, άλλη αντίληψη ζωής σε τούτα τα μέρη, πολύ διαφορετική και πάντα προς το καλύτερο από ότι στην Πελοπόννησο από όπου είναι η καταγωγή του, από ό,τι στην Αθήνα ακόμα, όπου ζούσε τα τελευταία χρόνια. Είχε σκοπό όταν ερχόταν να ριχτεί στην ερευνητική του επιστημονική δουλειά και η αλήθεια είναι ότι δεν την παραμέλησε πολύ. Μα όσο και αν προσπάθησε και αντιστάθηκε στα θέλγητρα της ζωής, η αλήθεια είναι ότι πολλές ώρες αφιέρωνε καθημερινά για να γνωρίσει ποικιλότροπα τον τόπο, τους ανθρώπους, την εδώ ζωή, να την γνωρίσει πέρα από τα ιστορικά και τα επιστημονικά σαν σημερινή πραγματικότητα υλική και πνευματική. Και πραγματικά οι καθημερινές εικόνες, οι γνωριμίες και οι μικρές ανθρώπινες απολαύσεις, τον έκαναν να δένεται κάθε μέρα και περισσότερο με τον τόπο, πολύ περισσότερο από ότι δένει τον συγγραφέα με το θέμα του μια ιστορική μελέτη. Μέρα με τη μέρα γινόταν σμυρνιός, όπως δα και ο φίλος του ο δημοσιογράφος, όπως και οι άλλοι 4-5 της τακτικής παρέας τους. Και δεν μπορούσε να γίνει διαφορετικά μέσα σ ένα τέτοιο ανοιχτόκαρδο, κοσμοπολίτικο, ελευθερωμένο κοινωνικά και εύπορο κόσμο, άνδρες και γυναίκες που γνώριζε. Όλα τα βάσανα του κόσμου κι αν σου τυραννούν την καρδιά, παρηγοριέσαι ευθύς αμέσως μόλις αντικρίζεις τη Σμύρνη, την πόλη, τα προάστιά της, την πιο μέσα περιοχή, τους ανθρώπους της. Έτσι πίστευε και τόλεγε συχνά. Βλέπεις και θαυμάζεις κτίρια και ανθρώπους και σημερινή ζωή. εν αρκεί πια να ξέρεις από τα βιβλία όσο και αν είναι χρήσιμη κι αυτή η γνώση ότι η παλιά Σμύρνα, στο Μπαϊρακλή, ιδρύθηκε από τον γιο του ία τον Τάνταλο και την αμαζόνα Σμύρνα. Ότι η νέα Σμύρνη του Πάγου, χτίστηκε το 306 π.χ. από τον Αντίγονο, σε σχέδιο του Μ. Αλεξάνδρου, όπως αναφέρει ο Παυσανίας, ένα μέρος της επί του Πρανούς του Πάγου, άλλο μέρος της ανάμεσα στη θάλασσα και τον ποταμό τον Μέλητα. Ότι σύντομα η πόλη αυτή περιτειχίστηκε και εξωραΐστηκε με πολλά και μεγαλοπρεπή ιδρύματα που αναδεικνυόταν διαρκώς και περισσότερο μέσα στο χαμόγελο του ήλιου και του ουρανού της Ότι πλήρωσε και ξαναπλήρωσε το φόρο του αίματος και τον τελευταίο αιώνα με την Ιωνική φάλαγγα το 1821 και το 1833 μετά από την επίσκεψη του Έλληνα βασιλιά Όθωνα. Και ότι συνέχεια σε κάθε αναταραχή από τότε μέχρι σήμερα πλήρωνε μα έμεινε ελληνική, μέχρι που ήλθαν οι αγιασμένες τούτες μέρες της απελευθέρωσης. Τώρα σεργιανίζεις την όμορφη προκυμαία το Κε που αγκαλιάζει το μακρύ ευρύχωρο λιμάνι το γεμάτο από ζωή. Η πλατεία Κονάκ το κέντρο της πόλεως. Ο πύργος του ρολογιού, κτισμένος από τον σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ, κομψοτέχνημα σε μαροκινό στυλ. Από εδώ ξεκινούν τα πλοιάρια για απέναντι για καρσί. Από μέσα, βρίσκεται το ανατολίτικο παζάρι, με αναρίθμητα μαγαζιά και είδη όπου απολαμβάνεις το ανατολίτικο παζάρεμα στα μαγαζιά, σε πολλές γλώσσες, καθώς στη Σμύρνη βρίσκεις εκτός από τους Έλληνες και Τούρκους και πολλές άλλες φύτρες της Ανατολής και της Ευρώπης. Αξιόλογο το ανέβασμα στο Καντιφέ Καλέ, στο όρος Πάγος. Βεράντα για να απολαύσει το μάτι σου όλη την πόλη, όλον τον κόλπο και την απέναντι πλευρά όπου πηγαινοέρχονται τα βαποράκια. Βεράντα για ρεμβασμό, ένας πίνακας που δεν θα φύγει ποτέ από τα μάτια του επισκέπτη. Στην κορυφή το φρούριο, ένα στεφάνι ομορφιάς και γοητείας, χτισμένο αρχικά από τον Λυσίμαχο (τρεις αιώνες π.χ.) χτίστηκε και ξαναχτίστηκε κάθε φορά μεγαλύτερο και καλύτερο. Με δυσκολία αφήνεις τούτο το θέαμα για να κατηφορίσεις και να επισκεφτείς περισσότερο την πόλη. Ο σιδηροδρομικός σταθμός η Πούντα οι ελληνικές συνοικίες, οι μαχαλάδες και εκκλησίες της κάτω πόλεως, της Αγίας Φωτεινής, του Αη Γιώργη, της Ευαγγελιστρίας, του Αη ημήτρη, του Αγίου Τρύφωνος, του Αγίου Νικολάου, του Αγίου Ιωάννου, της Αγίας Αικατερίνης. Στην προκυμαία πολλά αρχοντικά σμυρνιά, κομψοτεχνήματα. Θερμή ψυχή, φυσιογνωμία, χρώμα. Θαυμάζεις την Ευαγγελική σχολή, το Κεντρικό Ελληνικό Παρθεναγωγείο, την Καθεντράλε και πιο πέρα το μικρό, γοτθικού ρυθμού, Ολλανδικό εκκλησάκι. Στην προκυμαία αράζουν τα βαποράκια για το Κορδελιό. Απόλαυση η διαδρομή από τη μία πλευρά στην άλλη. Απόλαυση και το περιδιάβασμα ανάμεσα στα ωραία εξοχικά σπίτια και σπιτάκια, όλα κομψοτεχνήματα. Βλέπεις τις φυλές και τις γλώσσες των ανθρώπων που την κατοικούν και τις δίνουν κείνο το χρώμα που δε βρίσκεις αλλού στην Ανατολή, εκτός, ίσως, μόνο στην Πόλη. Μια κοινωνία πολυεθνική. Υπερτερούν Έλληνες και Τούρκοι, οι 18 19

12 Αρμένηδες, Ιταλοί, Γάλλοι, Άγγλοι και άλλες φυλές. Κάθε γένος με τις εκκλησίες του, με τους παπάδες του, το σχολείο του, τις εφημερίδες του, τους μαχαλάδες του, τις συνήθειές του. Και πρώτο από όλα τα γένη, το ελληνικό χριστιανικό, Γκιαούρ Σμύρνη την έλεγαν οι Τούρκοι. Και εξακολουθούσε να τα διηγείται, έτσι λεπτομερειακά πάντα, ο καθηγητής και με τις σμυρνέϊκες λέξεις, όσες θυμόταν. Περνάς και ξαναπερνάς από την αγορά, το τσαρσί, τους βερχανέδες, τα μπεζεστένια, τα παζάρια, τα χάνια. Και δεν χορταίνει το μάτι σου. Παντού «ούλα να τα λιμπίζεσαι». Μπαίνεις σε παστιτσιέρικα με τα παστίτσια, τις μπακλαβούδες, τα κανταΐφια, φοινίκια, σβίγγους, σεκέρ λουκούμια, κουρκουμπίνια, χανούμ μπουρέκια και άλλα. Μπαίνεις σε λουσάτα μαγαζιά, σε κουγιουμτζίδικα, σε αχτάρικα, στα κερεστετζίδικα, στις σπετσαρίες. Παντού κίνηση και ζωή, παντού κυκλοφορεί ο πλούτος της Ανατολής. Συναντάς πλανόδιους μικροπωλητές που τριγυρίζουν στα σοκάκια και διαλαλούν τις πραμάτειες τους. Ο γιαουρτάς με τις δύο τσανάκες το παχύ γιαούρτι. Ο γλασατζής με τη γλασάδα και το καϊμάκι. Πηγαίνεις με την παρέα σου για ούζο, τσίπουρο, μαστίχα και χορταίνεις με τους μεζέδες : χάβαρα, σωλήνες, χαψιά, βουράκια, νήτικα, τσίροι, γιαπράκια, τζιγεράκια και του πουλιού το γάλα. Ευλογία Θεού. Βλέπεις τα παιδιά να παίζουν θορυβόδικα με τσέρκια, με τσεφτέδες, με κούτσες και μπαλάδια, με τσαμπούρνες, ντρουμπέτες, τουμπερλέκια, μπίλιες. Θαυμάζεις τα σχολειά της. Πηγαίνεις στα γήπεδα και στα στάδια των αθλητικών της Συλλόγων. ιαβάζεις τις πολύ αξιόλογες εφημερίδες τους που κυκλοφορούν σε όλη την Ανατολή και στην άλλη Ελλάδα. Κάνεις ξανά και ξανά τον περίπατό σου στο «Κε» της, την προκυμαία με τους φοίνικες και τα τόσα ωραία κτίριά της. Περπατάς στους μαχαλάδες της και καμαρώνεις σπίτια, ανθρώπους, πρασινάδες. Μισοτραγουδούν και μισοτραγουδάς: Μια Σμυρνιά στο παραθύρι πότιζε βασιλικό, πότιζε και ματζουράνα για να μην την αρνηθώ μαύρα ν τα μάτια π αγαπώ. Πηγαίνεις στις βεγγέρες, στα θέατρα, στους μπάλους. Πλούσια τα φορέματα, οι μπουάδες, τα μανσόν, τα καπέλα με τα πούλουδα. Μαργαριτάρια και χρυσαφικά στο λαιμό, στα χέρια βραχιόλια, δακτυλίδια, περιουσίες ολόκληρες, κινητά κοσμηματοπωλεία στα άσπρα αφράτα χέρια, στα στήθια, στο λαιμό. Και απόλαυση να χορεύεις στους μπάλους καντρίλιες και λανσιέδες. Και τι λωλάδες και τι κουβαρνταλίκια, και τι ανοιχτόκαρδος κόσμος, αφράτες λούρδες οι κοκώνες, οι τσελεμπήδες. Και τα καλοκαιρινά απογεύματα να αραδιάζονται στις πόρτες παρέες παρέες, να κάνουν χωρατά και γκεβεζελίκια και να γελούν ανοιχτόκαρδα. Ενθουσιασμένος ο καθηγητής συνέχισε τα παινέματα: Καμαρώνεις τα βαποράκια και τις καρότσες. Απολαμβάνεις τα τραγούδια τα μισανατολίτικα μισοευρωπαϊκά. Και τα τραγουδάς και εσύ με κέφι. Και αν πλησιάσεις και το νοικοκυριό, τα σμυρνιά φαγητά, τα γλυκά, άλλη απόλαυση όλα αυτά. «Τα πάχη μου τα κάλλη μου», λέγανε οι αφράτες σμυρνιές, όπως και οι πολίτισσες και οι άλλες οι ανατολίτισσες. Εδώ στη Σμύρνη ο κόσμος τρώει με απόλαυση τα σουτζουκάκια του, το ρόστο του, τα ντολμαδάκια αυγολέμονο, τα λουκάνικα, όλα προσεγμένα και πικάντικα. Κι από γλυκά άλλο τίποτα: μπουγάτσες, κανταϊφια, χαλβάδες, ότι τραβά η καρδιά σου. Είναι πατροπαράδοτη η τέχνη της μαγειρικής, και συνηθισμένη η ερώτηση «Τι καλά μαγειρεύετε σήμερα»; Που κεντά τον συναγωνισμό. Είναι και οι επισκέπτες που θα γευτούν τους μεζέδες της νοικοκυράς και θα κρίνουν την νοικοκυροσύνη της. Αξέχαστα τα ρετσέλια, τα παστίτσια, τα κατημέρια, οι λουκουμάδες, οι γλασάδες κι άλλα. Τι να πρωτοδεί και να πρωτοθυμηθεί ο επισκέπτης; Ατελειώτα, ατελείωτα όσα τον τραβούν. Αν μπορεί να μείνει, να γίνει κι αυτός σμυρνιός Έτσι σκεφτόταν τότε εκεί Αμ εκείνες οι γιορτές του Πάσχα τρεις μέρες συνέχεια, με το ξέσπασμα των μυριάδων πυροβολισμών που συμβόλιζαν μαζί την Ανάσταση του Χριστού και την Ανάσταση του Γένους, ακόμα και τα παλαιότερα χρόνια της τουρκοκρατίας. Και τότε ο κόσμος πήγαινε ομαδικά στη δεύτερη Ανάσταση, καμάρωνε το εσπότη και τους ορθόδοξους Πρόξενους στην Αγία Φωτεινή. Ακολουθούσε τη λιτανεία από τους κεντρικούς δρόμους, με τα εξαπτέρυγα, τα λάβαρα των συντεχνιών, τους ψάλτες, τους κληρικούς και το εσπότη. Θυμιάζουν και ρένουν την πομπή με ροδοπέταλα και ανθόνερο οι σμυρνιές. Τέτοιες γιορτές και σ άλλες συνοικιακές εκκλησίες και χωριά. Καμάρωναν οι χριστιανοί τους λεβέντες του Φασουλά που επί τουρκοκρατίας πυροβολούσαν συμβολικά τα χάρτινα κάστρα. Καμάρι τα παλικάρια του Κερατοχωριού καθώς ήταν όλα αρματωμένα. Παντού τράνταζαν οι δρόμοι από τους γκράδες, τα μαρτίνια, τους τσιφτέδες, τις καραμπίνες, τα βαρελότα και τις τράκες. Στέκεται η πομπή στα δημόσια καταστήματα να γίνει η δέηση για τις Αρχές. Και να βλέπεις, όπως του έλεγαν, τις τούρκικες πολίτσιες να παρουσιάζουν όπλα, - επι τουρκοκρατίας τώρα στη θέση τους είναι τα νικηφόρα ελληνικά όπλα. Στην Τρίτη μέρα του Πάσχα οι ονομαστές κούρσες του Παραδείσου του Μπουτζά, όπου παλαιότερα υπήρχε το μεγάλο «έπαθλο του Σουλτάνου». Προάστια και χωριά το ένα καλύτερο από το άλλο: Το Καρατάσι, ο Σαλαχανάς, η Καραντίνα, το Γκιόζ Τεπέ, το Κοκάρ Γιαλί, το Νταραγάτση, το Χαλκά Μπουνάρ, η Αγία Τριάδα, το Κορδελιό, ο Μπουρνόβας με τη γραφική κοιλάδα, το Μπαϊρακλή, ο Μπουτζάς, το Σεβδήκιοϊ, ο Προφήτης Ηλίας, αν θυμόταν καλά τα ονόματα και άλλα και άλλα. Και από τη Σμύρνη η επίσκεψη προσκύνημα στην Έφεσο, πόλη της ελληνικής και ρωμαϊκής αρχαιότητας. Και πόλη του Χριστιανισμού. Ένας απέραντος επιβλητικός και αρχαιολογικός χώρος, με τις τόσες αναστηλώσεις που του δίνουν ζωντάνια. Το αθάνατο ελληνικό πνεύμα έσπειρε εδώ τον Λόγο, την Επιστήμη, τη Φιλοσοφία, χώρισε την Ασία από την Ευρώπη, όπως λέει κάποιος φιλόσοφος. Τι να επισκεφτείς και τι να μην θαυμάσεις, από τον ελληνικό τούτο κόσμο και την ρωμαϊκή διαδρομή του; Πνευματικό κέντρο του αρχαίου κόσμου. Αργότερα γέννησε τον Ηράκλειτο. Κι αργότερα η χριστιανική κοινότητα με τον Απόστολο Παύλο και έπειτα η Τρίτη Οικουμενική Σύνοδος το 431. Θαυμαστά τα μνημεία τα αρχαιολογικά όσα βλέπουμε εκεί με τα μάτια μας, τι να πρωτοθυμηθείς και τι να πρωτοθαυμάσεις από την ελληνική και χριστιανική ζωή αιώνων! Η Σμύρνη, η Ιωνία. Πάντα η Σμύρνη το τρίστρατο, το δεκάστρατο, όπου οδηγούν όλοι οι θαλασσινοί και οι στεργιανοί δρόμοι των ανθρώπινων συμφερόντων. Μωσαϊκό οι φυλές, πέρα από τους παλιούς του τόπου τους έλληνες και τους κατοπινούς τους τους τούρκους. Φραγκολεβαντίνοι, ιταλοί, γάλλοι, άγγλοι, αρμένηδες, όλες οι φάρες και οι γλώσσες. Εκκλησίες ορθόδοξες, φραγκοκλησιές, τζαμιά, συναγωγές και άλλοι τόποι λατρείας. Κάθε είδους φωνή, κάθε μονέδα, κάθε συμφέρον, πολλές και αντίθετες οι επιδιώξεις. Μα πιότεροι και κυρίαρχοι οι Έλληνες. Γκιαούρ Ισμίρ. Στον τιμημένο θρόνο του Πολύκαρπου και του Βουκόλου, ποιμενάρχης και εθνάρχης ο Χρυσόστομος, παρελθόν, 20 21

13 παρόν και μέλλον της εκκλησίας και του φλογερού πατριωτισμού. Μετά την ανακωχή, ξαναγύρισε τροπαιούχος από την Κωνσταντινούπολη όπου τον είχε ξαποστείλει για εξορία ο Νομάρχης Ραχμή ο χριστιανοδιώκτης, φύτρα από τους εβραίους εξωμότες τους ντονμέδες της Θεσσαλονίκης. Εθνικοί οι αγώνες του. Από το 1902, στη μητρόπολη ράμας, να σώσει τον ελληνισμό της Μακεδονίας από τους κομιτατζήδες, καταδίωξή του από τους βούλγαρους και τους τούρκους. Έμβλημα του: «Οι καθυστερούντες ου στεφανούνται». ύναμη του: Να συνεγείρει ψυχές, να δυναμώνει τα μπράτσα που κρατούσαν τα όπλα της άμυνας. Να κάνει τους λαγούς λιοντάρια. Πορεία του: ο Σταυρός. Όταν στα Μακεδονικά είναι πια αδύνατο στο Πατριαρχείο να τον κρατήσει Μητροπολίτη στη ράμα, ικετεύει: «εν περιπτώσει μεταθέσεώς μου εντεύθεν, ενεργήσατε να μετατεθώ εις Ανδριανούπολιν, όπως δυνηθώ να αγωνισθώ εκ νέου εις την πρώτη γραμμήν του πυρός και εν η περιπτώσει ήθελον πέσει να πέσω ως αετός και ουχί να αποθάνω αδρανών εις τίνα ορνιθώνα της Ανατολής. Ζητώ Σταυρόν, μεγάλον Σταυρόν, επί του οποίου να δοκιμάσω την ευχαρίστησιν καθηλούμενος και μη έχων έτερον τι να δώσω προς σωτηρίαν της ημετέρας λατρευτής πατρίδος, να δώσω το αίμα μου Ούτως εννοώ το επ εμοί την ζωήν και την αρχιεροσύνην..» Εθνικός ηγέτης και εκκλησιαστικός μεταρρυθμιστής για τον εκσυγχρονισμό της Εκκλησίας και την ανάδειξη της ορθοδοξίας. Αγωνίζεται, αγωνίζεται Ίσως, η αδυναμία του η έλλειψη διπλωματικότητας, ο υπέρμετρος πατριωτισμός, η εσφαλμένη πληροφόρηση για τις δυνατότητες των καιρών; Ίσως, ίσως Όμως πώς να συγκρατήσεις τη θύελλα του πατριωτισμού; ειλίες τώρα και διπλωματία στον καιρό της νίκης, όταν γονάτισε ο τούρκος; Όταν μπορούν να γίνουν πραγματικότητα τα όνειρα αιώνων; Να τα συγκρατήσει ένας φλογερός Χρυσόστομος; Μα αφού πολεμήσαμε οι Έλληνες ένα με τους συμμάχους και νικήσαμε! Πότε λοιπόν θα γίνει η εθνική λευτεριά και η επικράτηση στη Μικρασία του Σταυρού; ύσκολο να συμπορευτούν ο φλογερός ποιμενάρχης με τον Στεργιάδη, τον Ύπατο Αρμοστή, που άλλα προσπαθεί να επιβάλει, διπλωματικά και ξένα για τους σκλάβους. Στο τέλος τέλος, δεν στέλνει θείο μήνυμα η αποκάλυψη του Ιωάννου προς τον μαθητήν του τον ιερό Πολύκαρπο, με το «και εις τον Άγγελον της εκκλησίας των Σμυρναίων γράψον οίδα σου τα έργα και την θλίψιν και την πτωχείαν Μηδέν φοβού α μέλλεις πάσχειν. Γίνου πιστός άχρι θανάτου και δώσω σοι τον στέφανον της ζωής». Αυτό το μήνυμα το έχει δεχτεί ανέκαθεν ο Χρυσόστομος. Και κοντά στον Χρυσόστομο και οι τριγύρω του, οι σμυρνιοί δημογέροντες, οι σμυρνιοί προύχοντες, ο Λαός ο γαλουχημένος στην εθνική έξαρση μέσα στα σχολεία, κάτω από τους θόλους της Αγίας Φωτεινής και των τόσων άλλων εκκλησιών, μέσα στα βάσανα των αιώνων, με την αίσθηση της υπεροχής ή, έστω, της ισότητας τους σε σχέση με τις άλλες φυλές που ζουν στη Σμύρνη, την Έφεσο, όλη τη Μικρασία, στα δικά μας προγονικά χώματα. Τα διηγείται και τα φωνάζει ο μονοχέρης ο καθηγητής, σε κάθε ευκαιρία. Η Σμύρνη του καιρού εκείνου όπως την έζησε ο καθηγητής, όπως την ζούσαν όλοι. Και τώρα.. άκρυα και δάκρυα. Μα η ελπίδα ελπίδα όλων των ξεριζωμένων που αγναντεύουν από τη Μυτιλήνη τα άγια χώματα. Πρώτος διωγμός το 14 με επιστροφή. εύτερος διωγμός το 22, γιατί όχι πάλι επιστροφή; Οι περισσότεροι τούρκοι του Λαού δεν ήταν κακοί. Γιατί να μην σκεφτούν λογικά και οι αρχηγοί τους; Έχει ο Θεός και έχει ο καιρός γυρίσματα, μπορεί να τα φτιάξουμε με τους Τούρκους, δικό μας και δικό τους καλό θα είναι Eπίκαιρα Θέματα Τον τελευταίο καιρό πραγματοποιούνται έργα ανάδειξης και προστασίας των απολιθωμάτων στη νησίδα Νησιώπη, στο Σίγρι, που περιλαμβάνουν εργασίες ανασκαφής, καταγραφής και συντήρησης απολιθωμένων κορμών τόσο στο χερσαίο αλλά και θαλάσσιο χώρο γύρω από τη νησίδα Νησιώπη, όσο και στη θαλάσσια περιοχή του κόλπου του Σιγρίου. Το εντυπωσιακότερο εύρημα, που ήρθε όμως στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών, είναι ένας γιγάντιος κορμός δένδρου, που αποκαλύφθηκε σχεδόν ακέραιος στη φυσική του θέση. Το απολίθωμα έχει συνολικό μήκος Νησιώπη* Εντυπωσιακά ευρήματα από τις ανασκαφές στο Απολιθωμένο άσος της νησίδας Νησιώπη στο Σίγρι Επιμέλεια: Θ. Πλατσής 17,20 μέτρα, ενώ η διάμετρός του κοντά στη βάση του κορμού είναι 1 μέτρο και 70 εκατοστά! Πρόκειται για ένα εύρημα το οποίο μετά την ανασκαφή του συντηρήθηκε, ενώ συγκολλήθηκαν στο σώμα του περισσότερα από 450 θραύσματα, κυρίως στο τμήμα των κλαδιών και του ριζικού συστήματος. Από την πρώτη μελέτη του απολιθωμένου ξύλου διαπιστώθηκε ότι ανήκει στα κωνοφόρα δένδρα και κατά πάσα πιθανότητα αποτελεί πρόγονο της σεκόιας. Ας σημειωθεί εδώ ότι δεκάδες άλλοι κατακείμενοι και ιστάμενοι κορμοί έχουν έρθει στην επιφάνεια από τις 22 23

14 συνεχιζόμενες εργασίες ανάδειξης των απολιθωμάτων της Νησιώπης. Οι παραπάνω εργασίες έχουν σκοπό την «Ανάδειξη και αξιοποίηση Απολιθωμένου άσους Νησίδας Νησιώπης», και τις έχει αναλάβει το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου άσους Λέσβου. Έχουν δε ενταχθεί στο Πρόγραμμα ΕΣΠΑ - ΠΕΠ Κρήτης και Νήσων Αιγαίου. Χώρος με ιστορία «Στη Νησιώπη έχει εντοπισθεί πολύ μεγάλος αριθμός απολιθωμάτων, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχουν ληφθεί τα απαραίτητα μέτρα για την προστασία και ανάδειξη των απολιθωματοφόρων θέσεων. Εντυπωσιακές εμφανίσεις απολιθωμένων δένδρων της οικογένειας των Ταξοδιείδων εμφανίζονται στη δυτική ακτή και αποτελούν παραδοσιακή θέση παρατήρησης των επισκεπτών της περιοχής», λέει ο διευθυντής του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Σιγρίου, Νίκος Ζούρος. Όπως εξηγεί, εκτός από τις απολιθωματοφόρες θέσεις, εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι θέσεις των ηφαιστειακών, τεκτονικών, γεωμορφολογικών και παράκτιων γεωτόπων. Οι γεωμορφές, μάλιστα, εμφανίζονται πολύ συχνά στην παράκτια ζώνη, ως αποτέλεσμα της αποσάθρωσης των πετρωμάτων της περιοχής. «Το Πάρκο της Νησιώπης, το οποίο και θα δημιουργηθεί», εξηγεί ο κ. Ζούρος, «περιλαμβάνει ένα δίκτυο γεωτόπων που εντοπίζονται στην παράκτια και θαλάσσια ζώνη της δυτικής Λέσβου και θα λειτουργεί συμπληρωματικά με τις ήδη υπάρχουσες δράσεις διαχείρισης και ανάδειξης του Απολιθωμένου άσους στο χερσαίο τμήμα της δυτικής Λέσβου. Με τη λειτουργία του θα συμβάλει μέσα από την προώθηση ειδικών μορφών τουρισμού και θα συντελέσει στην προστασία και διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντος.» Μετατροπή του νησιού σε επίκεντρο εναλλακτικού τουρισμού στη Λέσβο! Η Νησιώπη ή Μεγαλονήσι είναι η νησίδα που κλείνει από δυτικά τον κόλπο του Σιγρίου και αποτελεί τμήμα της ευρύτερης περιοχής του Απολιθωμένου άσους της Λέσβου. Τόσο η νησίδα, καθώς και το θαλάσσιο τμήμα γύρω από αυτήν, προστατεύονται με το Προεδρικό ιάταγμα για την κήρυξη του Απολιθωμένου άσους ως ιατηρητέου Μνημείου της Φύσης. Παράλληλα, η νησίδα προστατεύεται ως τόπος ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, περιλαμβάνεται μεταξύ των περιοχών που αποτελούν τον Εθνικό Κατάλογο των περιοχών του ικτύου Natura 2000, ενώ επίσης προστατεύεται από τη Σύμβαση της Βαρκελώνης (1997). Στη νησίδα Νησιώπη έχουν καταγραφεί μέχρι σήμερα, από τις ερευνητικές εργασίες του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου άσους Λέσβου, χερσαία και θαλάσσια τμήματα απολιθωμένων κορμών. Σχεδόν σε όλη την έκταση του νησιού έχουν εντοπισθεί εκατοντάδες απολιθωμένοι κορμοί δένδρων, ιστάμενοι ή κατακείμενοι, με εντυπωσιακούς χρωματισμούς. Η μεγάλη συγκέντρωση φυτικών απολιθωμάτων στη Νησιώπη την καθιστά ένα μοναδικό γεώτοπο. Στο πλαίσιο του έργου θα δημιουργηθούν οι υποδομές για τη μετάβαση των επισκεπτών της περιοχής του απολιθωμένου δάσους σ ένα νησιωτικό πάρκο, όπου θα έχουν τη μοναδική ευκαιρία να θαυμάσουν το θαλάσσιο τμήμα του απολιθωμένου δάσους που βρίσκεται στην παράκτια ζώνη της Νησιώπης. Η μετάβαση των επισκεπτών θα γίνεται με ειδικό καραβάκι με γυάλινο πάτο, ώστε οι επισκέπτες να μπορούν να παρατηρήσουν τις μοναδικές απολιθωματοφόρες θέσεις που βρίσκονται σήμερα κάτω από τη θάλασσα. «Πρόκειται για ένα έργο που εντάσσεται στην κατεύθυνση της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος, της ανάδειξης της φυσικής κληρονομιάς και της αξιοποίησης των φυσικών πόρων της Λέσβου και αναμένεται να αποτελέσει θετικό παράδειγμα για την πράσινη ανάπτυξη», υποστηρίζει ο κ. Ζούρος. Στη δυτική πλευρά του νησιού, η δράση των κυμάτων αποκαλύπτει γιγαντιαίους κορμούς κωνοφόρων (προγονικές μορφές σεκόιας), αλλά και αγγειόσπερμων δένδρων που κείτονται στην ακρογιαλιά. Στη θαλάσσια περιοχή γύρω από το νησί, εμφανίζονται δεκάδες απολιθωμένοι κορμοί δένδρων που βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Παράλληλα, δεκάδες ρήγματα που εμφανίζονται στην επιφάνεια και τις απόκρημνες ακτές του νησιού, μαρτυρούν την έντονη ρηξιγενή τεκτονική δράση που γνώρισε η περιοχή κατά το πρόσφατο γεωλογικό παρελθόν και είναι ενδεικτικά της πρόσφατης αποκοπής της νησίδας από την υπόλοιπη Λέσβο. Η μελέτη των ρηγμάτων αυτών δίνει εξαιρετικά χρήσιμες πληροφορίες για τη γεωλογική ιστορία του Αιγαίου. Αντικείμενο του έργου που υλοποιείται, αποτελεί η αξιοποίηση και ανάδειξη του τμήματος του Απολιθωμένου άσους της Λέσβου που βρίσκεται στη νησίδα Νησιώπη, με τη δημιουργία επισκέψιμου πάρκου. Παράλληλα, η ανάδειξη και προβολή του απολιθωμένου δάσους της Νησιώπης αναμένεται να συμπληρώσει την εικόνα του Απολιθωμένου άσους της Λέσβου, η έκταση του οποίου είναι στην πραγματικότητα πολύ μεγαλύτερη από τα υπάρχοντα επισκέψιμα Πάρκα: Μπαλή Αλώνια, Σιγρίου και Πλάκας Σιγρίου. *Από ρεπορτάζ της εφημερίδας «Εμπρός» Λέσβου Από τις ανασκαφές στο Απολιθωμένο άσος της Νησιώπης 24 25

15 Αφιέρωμα «Χριστός ανέστη εκ νεκρών, θανάτω θάνατον πατήσας και τοις εν τοις μνήμασι ζωήν χαρισάμενος» Το πασίγνωστο και τόσο δοξαστικό τροπάριο, με το λιτό και φραστικά δωρικό περιεχόμενό του, επιβεβαιώνει με εξαιρετικό τρόπο το μεγαλείο και τη φιλοσοφία του υπέρτατου γεγονότος όταν ο Ιησούς θανατωθείς, νεκρός για τρεις μέρες (θανάτω), ενίκησε (πατήσας) τον θάνατο και αναστήθηκε (ανέστη) από τους νεκρούς, χαρίζοντάς τους συνάμα τη ζωή. Έτσι, η αναφώνηση «Χριστός Ανέστη» εδώ και πάρα πολλούς αιώνες τώρα, έχει γίνει η ισχυρή και αναμφισβήτητη αναφώνηση του θριάμβου που προεξάρχει ανάμεσα στα άλλα μεγάλα μηνύματα της χριστιανοσύνης. Η ιδέα όπως και η ελπίδα για την ανάσταση από τον κόσμο των νεκρών, απασχόλησε συνεχώς την ανθρωπότητα από την αρχή της ιστορίας της. Τούτο γίνεται εμφανές κατ αρχήν από μηνύματα στα αρχαιότατα ιερογλυφικά που έχει στη διάθεσή του ο άνθρωπος. Την ίδια προσμονή για την ανάσταση των νεκρών εδήλωσαν οι Βαβυλώνιοι, καθώς και οι Πέρσες όπως μπορεί κανείς να συμπεράνει από τα γραφόμενα του Ηροδότου(Γ 62), του Θεοπόμπου, του Πλουτάρχου(περί Ίσιδος και Οσίριδος) ή του ιογένη του Λαερτίου (Προοιμιακά) κ.α. Παράλληλα ο προφήτης Ησαϊας διδάσκει την ανάσταση, ενώ ο Ιεζεκιήλ οραματίζεται τα «κατάξηρα οστά τα οποία ανασυνεδέθηκαν, ανεσαρκώθησαν και ανέζησαν». Επίσης, το νόημα της ανάστασης βρίσκει κανείς διάχυτο στις προφητείες του ανιήλ και στους Μακκαβαίους ενώ τέλος, περί αναστάσεως των νεκρών ομιλεί και ο απόστολος Παύλος είτε μέσα από τις επιστολές του είτε κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα. Η πίστη στη δυνατότητα του εντυπωσιακού τούτου φαινομένου καταδεικνύεται Ανάσταση Γράφει ο Στρατής Μολίνος ακόμα και από ιστορικά γεγονότα. Π.χ. με προσευχή του προφήτη Ηλία αναστήθηκε το παιδί κάποιας χήρας, με προσευχή του προφήτη Ελισσαίου επέστρεψε στη ζωή ο γιός γυναικός, ο Ιησούς ανέστησε το γιο της χήρας Ναϊν όπως και τη θυγατέρα του Ιαείρου και βέβαια τον φίλο του Λάζαρο. εν είναι, λοιπόν, παραβλέψιμο το ότι η εκκλησία περιέλαβε στο Σύμβολο της Πίστεως το χωρίο «προσδοκώ Ανάστασιν νεκρών». Στις σύγχρονες εποχές, το Πάσχα και κατ επέκταση η Ανάσταση εξακολουθεί να αποτελεί ένα βαθύ, απέραντο και ανεξάντλητο κεφάλαιο της χριστιανικής θρησκείας. Είναι πλαισιωμένο από πάμπολλα ήθη και έθιμα, από παραδόσεις και από λαογραφικούς θησαυρούς διάσπαρτους σ όλη την υφήλιο και σε κάθε ομοταξία χριστιανών, σε κάθε μήκος και πλάτος πίστης και λαϊκής παραδοχής. Για τούτο είναι εξαιρετικά δύσκολο να καλυφθεί η γοητεία της γιορτής τούτης καθώς και το βάθος του προβληματισμού που δημιουργεί, οπότε μόνο επιφανειακές και τυχαία σχεδόν τραβηγμένες γραμμές, μπορούν να δώσουν μια γεύση του φιλοσοφικού και του λαογραφικού πλούτου που την περιβάλλει και να την τοποθετήσουν όσο πιο κατάλληλα γίνεται στην εποχική ενότητα που ανήκει. Η Ανάσταση και το Πάσχα, η γιορτή της ανοίξεως, «η εορτή των εορτών και η πανήγυρις των πανηγύρεων» ιδιαίτερα για τους χριστιανούς της Ορθοδοξίας κρατεί μια κορυφαία θέση, τόσο στην αντίληψη του εκκλησιάσματος όσο και στο πλούσιο εορτολόγιο των Ελλήνων. Εποχικά οι γιορτές του Πάσχα συμπίπτουν με την εξέλιξη και την κορύφωση της άνοιξης και εποχικά αποτελούν την εξύψωση του λατρευτικού κύκλου της εποχής. Ο συμβολισμός κατά συνέπεια είναι χαρακτηριστικός και ιδιαίτερος. Οι πανηγυρισμοί και οι τελετουργικές εκδηλώσεις των εορτών του πασχαλινού κύκλου, πολυσυλλεκτικού και πολυεπιπέδου όπως ορίζεται από τη φύση του, συσσωρεύουν ποικιλόμορφα θρησκευτικά κομμάτια όπως και ποικίλες λατρευτικές πρακτικές οι οποίες έχουν τις καταβολές τους σε διάφορα στρώματα πολιτισμού και σε διαφορετική ιστορική προέλευση. Ο όρος Πάσχα στους Χριστιανούς ταυτίσθηκε με τον μαρτυρικό θάνατο του Χριστού στο σταυρό κατά τη διάρκεια του εβραϊκού Πάσχα, εξ ού και ως κορυφαία πλέον γιορτή μας τοποθετείται σαφώς η Ανάσταση. Έτσι σιγά-σιγά, ακόμα και τα σύμβολα της αρχέγονης λατρείας έγιναν τρόπον τινά η βάση του συμβολισμού της νέας πίστης: «Ο Χριστός ταυτίσθηκε με τον ήλιο, με το φως, ενώ η αμαρτία με το σκοτάδι» ή αλλιώς «η νίκη της ημέρας πάνω στη νύχτα, απετέλεσε τη νίκη του φωτός της αλήθειας πάνω στο σκότος της αμαθείας». Θα συμφωνούσε κανείς, ότι προκαταρκτικά η πασχαλινή περίοδος ξεκινά με το τέλος του Τριωδίου, ενώ με την έναρξη της Μεγάλης Εβδομάδας η συμμετοχή των πιστών στην εξέλιξη του θείου δράματος εντείνεται. Η δε προσοχή και η θρησκευτική εστίαση κορυφώνεται πάνω στον πρωταγωνιστή του δράματος, το Χριστό. Έτσι, οι καθημερινές λειτουργίες της Μεγαλοβδομάδας στοιχειοθετούν την πορεία του Ιησού προς το μαρτύριο και τον θάνατο όχι μόνο με περίφημες λεκτικές εικόνες αλλά και με εικόνες δράσης και παράστασης. Η Ανάσταση ως κατακλείδα, προσφέρει το βαθύ μήνυμα που δεν είναι άλλο παρά η έννοια της ανανέωσης. Όταν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» από τον ιερέα και τούτο συνοδευθεί από τις χαρούμενες καμπάνες και τους πυροβολισμούς και το φιλί της «αγάπης» και τις ειλικρινείς ευχές, όταν με απλά λόγια το φως το ιλαρό φωτίσει τους πιστούς χριστιανούς, τότε όλα πρέπει να είναι καινούργια, ανανεωμένα. Και πραγματικά έτσι είναι. Στη φάση αυτή, πέρα από τον παραδοσιακό οβελία, την ανέκαθεν νόστιμη μαγειρίτσα ή το αισθησιακό κοκορέτσι, εισέρχεται ως μη εξαιρετέο και το ταπεινό αυγό που συμβολίζει με τον πυρήνα της υπάρξεως και της δημιουργίας και με το άλικο χρώμα του αθώου και ζωντανού αίματος, το μήνυμα της αναγεννώμενης ελπίδας και της ανάπλασης της κοινωνικής μας ζωής. Στη Λαογραφία μας η Ανάσταση όχι απλά υφίσταται αλλά και κυριαρχεί. Ιδού, με μια σύντομη ματιά, τι συναντάμε στο λαογραφικό μας απόθεμα: Ο διακεκριμένος λαογράφος Γ. Μέγας υπογραμμίζει π.χ. ότι η ψαλμωδία του παπά «δεύτε λάβετε φως» έχει συμβολικό χαρακτήρα. Φως από την λαμπάδα προς τιμήν της σημαντικής βραδιάς αλλά και φως πνευματικό που διαδίδεται με το μήνυμα της Ανάστασης. Επίσης, οι ποικίλοι κατά την Ανάσταση θόρυβοι όπως το χτύπημα των στασιδιών με το «Χριστός Ανέστη» σε πολλά μέρη της χώρας μας, το σπάσιμο των πήλινων δοχείων, οι καμπάνες, οι πυροβολισμοί, τα βαρελότα δεν γίνονται μόνο «για τη χάρη του Χριστού και την πομπή των Οβραίων» αλλά και για την εκφόβιση των δαιμόνων που αντιμάχονται την Ανάσταση του Σωτήρα. Βέβαια, πάνω απ όλα, είναι και ο πανηγυρισμός της χαράς. Ο ημ. Λουκάτος, καθηγητής της λαογραφίας του Πανεπιστημίου, δίνει μεγάλη σημασία και θεωρεί ευτυχία και ευλογία που φέρνει ο σταυρός που σχηματίζεται με τον καπνό της λαμπάδας στο πρέκι της εξώθυρας. Ο ίδιος αναφέρεται στο τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών, τα τσόφλια των οποίων πιστεύεται ότι έχουν αποτρεπτική δύναμη. Τέλος, το «άρατε πύλας» που εκφωνεί ο ιερέας και σπρώχνει βάναυσα, σχεδόν κλωτσά την κλειστή πόρτα της εκκλησίας μετά την Ανάσταση, συμβολίζει τη δύναμη και το θρίαμβο του Χριστού και την αποπομπή των δαιμονίων από την εκκλησία. Γενικότερα, όλος αυτός ο πανηγυρισμός από χρόνια έχει ποτίσει τις ψυχές των Ελλήνων και τους εμψυχώνει, όποτε χρειάζεται, να διατηρούν άσβεστη τη σπίθα της εθνικής Ανάστασης. Την Ανάσταση του γένους είτε τούτο είναι κάτω από τους Τούρκους, είτε κάτω από κατακτητές εφήμερου τιποτενισμού ή τέλος, κάτω από ιδέες επί

16 βουλες, φθοροποιές. Τα ανωτέρω λαογραφικά, σημειώνεται, αποτελούν μόνο λίγα ψήγματα των «κατά παράδοσιν γινομένων» σχετικών με την ανάσταση. Όλος ο κόσμος γνωρίζει ότι υπάρχει μιαν ατέλειωτη σειρά σχετικών πράξεων και συμβολισμών που θα ήταν μάταιο και δύσκολο να αραδιαστούν σ αυτόν εδώ το χώρο. Και τώρα, μια γρήγορη ματιά στις τέχνες, στη ζωγραφική και τα γράμματα που ασχολήθηκαν με την Ανάσταση, που την παρουσίασαν και την εξύμνησαν. Η απεικόνιση της Ανάστασης στους αιώνες, πέρασε από διάφορα καταγεγραμμένα στάδια. Οι πρώτες-πρώτες απεικονίσεις της Αναστάσεως εντοπίζονται στις τοιχογραφίες των κατακομβών όπως επίσης και σε διάφορες παλαιοχριστιανικές σαρκοφάγους. Πάντα σε στοιχειώδη τεχνική και πολύ υποκειμενική παράσταση. Κατά την κυρίως βυζαντινή εποχή, με τον όρο «Ανάστασις» εικονίζεται ο Χριστός να κατεβαίνει στον Άδη πατώντας πάνω στις πύλες που παριστάνονται κατά τρόπο χιαστί και ανεγείρει τον Αδάμ και τους από «αιώνων κεκοιμημένους δικαίους» και προς τους οποίους ο Πρόδρομος κηρύσσει τον Χριστό, ενώ ο Άδης εικονίζεται σαν γέρος δεμένος με αλυσίδα. Είναι ευρέως γνωστή αυτή η παράσταση ως η «εις Άδου κάθοδος».τα αρχαιότερα μνημεία αυτής της τεχνοτροπίας βρίσκονται σε τοιχογραφίες της Καππαδοκίας και σε μικρογραφίες χειρόγραφων κωδίκων. Παράλληλα, τον Ι αι., όταν αρχίζει να επιβάλλεται η ιταλική αναγέννηση, άρχισε νέος τύπος απεικόνισης της Ανάστασης. Λ.χ. ο Τζιόττο και ο Περουτζίνο ζωγραφίζουν το Χριστό κατά την Ανάσταση να υψούται πάνω από το κενό μνημείο και τούτο το θέμα παίρνει πιο ελεύθερες διαστάσεις με την τεχνική του φρα Αντζέλικο στον Άγιο Μάρκο, του φρα Βαρτολομέο στο μέγαρο Πίτι και αλλού. Η μεταβυζαντινή ζωγραφική εξακολουθεί ακόμα και κατά τον ΙΣΤ αι. στον Άθω και σε άλλους ναούς, να παριστά την Ανάσταση ως την «εις Άδου κάθοδον» όπως κατά τα πρωτοβυζαντινά πρότυπα και μόλις τον ΙΗ αι. πια, κυρίως σε φορητές εικόνες και από δυτική επίδραση, η Ανάσταση άρχισε να παριστάνεται με τον Χριστό να ανυψούται από το μνήμα και τούτος ο τρόπος απεικόνισης ισχύει μέχρι τις μέρες μας. Στη λογοτεχνία, όπου θα κατέτασσα μαζί και την λαογραφία και την ποίηση και την υμνολογία, το θέμα της Ανάστασης έδωσε πλούσιους καρπούς. εν θα επεκταθώ, είναι στο χέρι του αναγνώστη να εντοπίσει όποια θέματα τον ενδιαφέρουν. εν θα παύσω όμως με επιμονή να αναφέρω ότι το πνεύμα και την γραφικότητα της γιορτής αυτής την απέδωσε με τον αρτιότερο τρόπο ο Αλ. Παπαδιαμάντης σε διάφορα διηγήματά του όπως η «Εξοχική λαμπρή», ο «Αλιβάνιστος» ή ο «Λαμπριάτικος ψάλτης». Στο τελευταίο μάλιστα έργο, με κάπως άκαιρη και ας μου επιτραπεί ο όρος ξεκάρφωτη, όχι όμως ανούσια παρεμβολή, δράττεται της ευκαιρίας να αναπτύξει με στόμφο τα αλάνθαστα πιστεύω του και τις διαχρονικές πεποιθήσεις του-τις προπαντός προφητικές- γύρω από την υπόσταση και τη φυσιογνωμία του σύγχρονου Έλληνα: «Το σημερινόν έθνος δεν επήγε, δυστυχώς, τόσον εμπρός, όσον λέγουν αυτοί Άγγλος ή Γερμανός ή Γάλλος δύναται να είναι κοσμοπολίτης ή αναρχικός ή άθεος ή οτιδήποτε. Έκαμε το πατριωτικόν χρέος του, έκτισε μεγάλην πατρίδα. Τώρα είναι ελεύθερος να επαγγέλεται, χάριν πολυτελείας, την απιστίαν και την απαισιοδοξίαν. Αλλά Γραικύλος της σήμερον, όστις θέλει να κάμη δημοσία τον άθεον ή τον κοσμοπολίτην, ομοιάζει με νάνον ανορθούμενον επ άκρων ονύχων και τανυόμενον να φθάση εις ύψος και φανή και αυτός γίγας. Το ελληνικόν έθνος έχει και θα έχη δια παντός ανάγκην της θρησκείας του!». Βέβαια, αμέσως μετά, με την απαράμιλλη τέχνη του επιδίδεται στην περιγραφή της γιορτής μοιράζοντας σ όλους αγαλλίαση και θρησκευτική δροσιά. Η Ανάσταση προσφέρει και έχει ακόμα πολλά να προσφέρει στη ψυχή του πιστού. Πρέπει να υφίσταται ες αεί ως λατρευτικός θεσμός και να χαράσσει ατραπούς προβληματισμού και φιλοσόφησης. Έπρεπε, έπρεπε να το είχα κάνει τότε, έτσι δεν θα αναγκαζόμουν τώρα να ακροβατώ στην αμφιβολία. Μια και δεν είχα τη δύναμη να τα σκίσω τότε, το κάνω τώρα. ιαλέγω και βάζω στο ζύγι, απ όλο αυτό τον όγκο, ελάχιστα Ετοιμάζω το ταξίδι της επιστροφής μου, από την ξενιτιά στην πατρίδα. Είμαι σκυμμένος πάνω στο γραφείο μου κι έχω βάλει σκοπό να ξεκάνω όλο το χαρτομάνι που είχα μαζεμένο, χρόνια τώρα, σε κούτες και ντοσιέ. Πάντα είχα τη συνήθεια να μην πετώ τίποτα, να κρατώ ακόμα και τα πιο ασήμαντα χαρτάκια. Όλα επαγγελματικά και μη είχαν για μένα, έστω μια μικρή αξία. Ήταν ένα κομμάτι της προσωπικής μου ιστορίας. Αν και τα περισσότερα, ομολογώ, μου είναι πλέον άχρηστα. Τώρα όμως, είναι τέτοια η συναισθηματική μου φόρτιση που μου δημιουργεί ακεφιά, γιατί σκίζοντάς τα και πετώντας τα, είναι σαν να τ απαρνιέμαι. Σκέπτομαι κι αναρωτιέμαι: Πώς μπορείς να σώσεις ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής σου; Πώς να κλείσεις σ ένα κύκλο όλο τούτο που είναι ο επίλογος μιας εποχής που κράτησε σαράντα ένα ολόκληρα χρόνια; Είναι φυσικό, στην πορεία της ζωής των ανθρώπων, ν ανοίγουν και να κλείνουν κύκλοι. Πάει λίγος καιρός, που Σκίζοντας την ιστορία μου Γράφει ο Στράτος ουκάκης «αρκετά πράγματα χάνει κανείς στη ζωή του για να μη φυλάει αυτά που του έμειναν». Αντόνιο Μουνιόζ Μολίνα, «Το βιβλίο της εξορίας» πήρα την απόφαση να κλείσω ένα μεγάλο κύκλο της ζωής μου. Και να μαι τώρα, συλλογισμένος και επιλεκτικά μοναχικός σε στιγμές αγωνίας, να γυρίζω μια άλλη σελίδα στη ζωή μου. Είναι ανθρώπινο ασφαλώς και αρκετά μελαγχολικό. Συνάμα είναι κι ένα πρόσχημα να αποτυπώσω τούτη την ιστορία. Να μείνει... Μπροστά μου έχω ένα άσπρο, άγραφο χαρτί και παραδίπλα μια ιστορία πολλών χρόνων, ήδη... σε χίλια κομμάτια. Με γυροφέρνουν χίλιες σκόρπιες σκέψεις, πάνε να με πονέσουν μα δεν θα τις αφήσω. Κοιτάζω τη ζωή μου σαν θεατής. Ψάχνω να βρω πως γεφυρώνεται ο χρόνος. Τις γέφυρες τούτες που θεωρούσα ζωτικές για την ύπαρξή μου τις έχω κάνει συντρίμμια. Πάντα αξιολογούσα και απολάμβανα στο μέγιστο και τα πιο μικρά πράγματα, δίχως να μπερδεύω τα μικρά με τα ασήμαντα, τα ταπεινά με τα τιποτένια. Έχω κλείσει πια πίσω μου μια πόρτα στο παρελθόν και τραβάω την κουρτίνα ανοίγοντας μια άλλη στο... μέλλον. Έχω πάρει τις οριστικές μου αποφάσεις κι εύχομαι όλα να πάνε καλά. Με το πέρασμα του χρόνου έρχεται η ωριμότητα, οι αισθήσεις αντικαθίστανται από τη λογική κι αμίλητοι πλέον δεχόμαστε τη στέρεη πραγματικότητα

17 Κι αυτό είναι που με έκανε να σκίζω και να πετώ τα «άχρηστα», πλέον, στις μαύρες πλαστικές σακούλες. Όλη αυτή η ιστορία με γεμίζει με άγχος. Παρά ταύτα... επιμένω. Η ζωή μου δέθηκε, τόσα χρόνια, μ ένα σωρό πράγματα που έφτιαξαν το πλαίσιο των αναμνήσεων μου. Ολάκερη περίοδο ζωής που έχει νόημα μόνο για μένα. Πάντα πίστευα και συνεχίζω να πιστεύω πως οι προσωπικές μας μαρτυρίες είναι εκείνες που μας αγγίζουν πιότερο, μας σημαδεύουν και... μας διδάσκουν! Όσο κι αν απ τ ανοιχτό παράθυρό μου, προβάλλει τώρα ένας ορίζοντας και μου προτείνει κάτι καινούργιο, όσο οι αντοχές μου κρατάνε απαλό τον πόνο των αναμνήσεων, καθώς αισθάνομαι κάτι που έζησα τα καλύτερά μου χρόνια να κλείνει, δεν μπορώ να αποφύγω τούτο το πήγαιν έλα της ιστορίας μπροστά μου. Της δικής μου ιστορίας, μέσα απ τα δικά μου βιώματα. Πως να χωρέσει ένα κομμάτι ζωής μέσα σε λίγες σακούλες σκουπιδιών. Κάθομαι τώρα, λίγο πριν τη σιωπή, λίγο μετά τη θλίψη και καθώς κοιτώ σιωπηλός γύρω μου τους σωρούς με τα σκισμένα χαρτιά, βλέπω εκεί να κείτεται σκισμένη η ιστορία μου, σε... χίλια δυο κομμάτια... «λίγο πριν τη σιωπή, λίγο μετά τη θλίψη κοιτώ, ανάμεσα σε σωρούς σκισμένα χαρτιά, να κείτεται σκισμένη η ιστορία μου, σε... χίλια δυο κομμάτια...» Ξυπνώ το πρωί και για λίγη ώρα δυσκολεύομαι να καταλάβω αν βλέπω ακόμα τη συνέχεια του σκληρού όνειρου που με τρόμαζε όλη τη νύχτα, ή αν όλα αυτά που κατακλύζουν τώρα το μυαλό μου, είναι μια αδυσώπητη αλήθεια που με κατατρέχει. Μένω για λίγο ακίνητος προσπαθώντας να ξεμπλέξω τα όνειρα από την πραγματικότητα και από τα οράματα, και στο τέλος με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι, παραδέχομαι: «Ναι...όλα τούτα τα θρυμματισμένα γυαλιά που σε κυνηγούν και σε πληγώνουν παντού, είναι τα σχέδια σου που τώρα σε χλευάζουν και σε σαρκάζουν, γεμίζοντας την ψυχή σου άλγος, απογοήτευση και απροσμέτρητο πόνο. Με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι αναρωτιέμαι ξανά: «Γιατί; Γιατί να συμβαίνουν όλα αυτά μέσα μου και γύρω μου; Γιατί έλιωσα τα ρούχα μου τόσα χρόνια επάνω στα θρανία για σπουδές στα σχολεία, στα φροντιστήρια, στα Πανεπιστήμια, για πτυχία, για μεταπτυχιακά, για σεμινάρια, για πρακτικές και άλλες τόσες ακόμα δοκιμασίες γνώσεων, ψυχικής δύναμης και αντοχής, για να πετύχω στη ζωή μου το καλύτερο δυνατό που θα πλούτιζε το Βιογραφικό μου και θα με καθιστούσε περιζήτητο στην αγορά εργασίας; Και τα κατάφερα όλα αυτά με ατελείωτες ώρες μελέτης, προσοχής, στέρησης, και πίστης. Και ήμουν ευτυχισμένος γιατί είχα πετύχει στις σπουδές μου το ανθρωπίνως δυνατό, και μαζί με εμένα χαίρονταν και οι γονείς μου, που από το δικό τους ουράνιο τόξο είχαν δώσει όλα τα χρώματα της νιότης τους, για να τα καταφέρω εγώ να σπουδάσω, και να γίνω ένας άξιος άνθρωπος και επιστήμονας. Και έγινα όλα αυτά. Αλλά δυστυχώς, οι επιτυχίες στις σπουδές και η ανάταση της ψυχής μου κράτησε λίγο πολύ λίγο θα Στη δίνη της ανεργίας Γράφει η Ελένη Κονιαρέλλη Σιάκη έλεγα κι αυτό το λίγο μόνο στα χαρτιά. Το πλούσιο βιογραφικό μου, τυπώθηκε σε δεκάδες αντίτυπα και ταξίδεψε χωρίς πυξίδα το ταξίδι της ανεργίας, σε μεγάλες Εταιρείες, αργότερα σε μικρές επιχειρήσεις και σε γραφεία και σήμερα οπουδήποτε. Όπου μπορεί να βρεθεί κάποια κενή θέση, και ας είναι για οποιαδήποτε δουλειά. Η βαθύριζη πίστη μου έχει κλονιστεί εδώ και αρκετόν καιρό. Έλιωσαν τα παπούτσια και μάτωσε η καρδιά από τις άκαρπες προσπάθειες για «μια θέση στον ήλιο». Η απάντηση παντού ίδια. Λακωνική και άχρωμη: «Άφησε ένα βιογραφικό σου, και αν έχουμε κάτι θα σε ειδοποιήσουμε» Μήνες τώρα περιφέρομαι παντού με κουρασμένο στοχασμό όπου με στέλνουν, όπου μου λένε, μπολιασμένος πλέον με τη σκληρή διαπίστωση, ότι η θυρίδα της ζωής μου και το μέλλον, όπως αυτό διαγράφεται μέσα μου και γύρω μου, θα παραμείνει για πάρα πολύ καιρό ακόμα άγνωστο πόσο -, άγονο και άστοχο, ενώ η ακριβοδίκαια επιβράβευση που ονειρευόμουν όλα αυτά τα χρόνια που σπούδαζα και μοχθούσα, βρίσκεται σε μια τεράστια αγεφύρωτη απόσταση από μένα. Εξακολουθώ να παραμένω στην ίδια θέση με τα μάτια καρφωμένα στο ταβάνι, και τη σκέψη αβοήθητη να στριφογυρίζει στη φονική δίνη της οικονομικής κρίσης και της ανεργίας, που μαστίζει ανελέητα τη χώρα μου, τη σκοτεινιάζει και τη φιμώνει, ώστε να μην ακούγονται οι κραυγές των κατασπαραγμένων από τη φτώχια και την εξαθλίωση ανθρώπων. Ένας από αυτούς τους καταβυθισμένους στην ανέχεια ανθρώπους, είμαι και εγώ. Τι και αν σπούδασα; Τι και αν αρίστεψα; Τι και αν έχω πτυχία, βραβεία, και τιμη

18 τικούς τίτλους σε όμορφες κορνίζες; Τι και αν ονειρεύτηκα να είμαι στη ζωή μου ένας δίκαιος κοινωνικός αγωνιστής, ένας επιστήμονας ανθρωπιστής, ένας ακέραιος χαρακτήρας; Με το αλέτρι του χρόνου οργώνω ξανά και ξανά την περασμένη μου ζωή. Και τότε χαμογελώ πικρά. Ο πατέρας μου, όλα αυτά τα χρόνια, αν και κουρασμένος και ιδρωμένος από τον αγώνα του, ήταν ευτυχισμένος από τις επιτυχίες μου και περήφανος. Η μητέρα μου, κάθε μέρα με μια παρηγορητική και ενθαρρυντική φράση στα χείλη της για μένα το καμάρι της όπως έλεγε, έλαμπε ολόκληρη για την πρόοδό μου. Παρατηρεί απ το παραθύρι του τις αμυγδαλιές με το άνθινο στόλισμά τους μέσα στο Φεβρουάριο στην μέση του χειμώνα. Πιάνει με την ευαίσθητη καρδιά του το μήνυμα της άνοιξης, γίνεται κι εκείνη λουλούδι της αμυγδαλιάς που πάνω στα κλαδιά της κάθεται η Ελπίδα και τιτιβίζει σαν πουλί. Και το πουλί αυτό μας λέει: Θα ξεχαστούν οι συμφορές, ο τυραγνισμένος κόσμος θα ξαπλώσει την μουσκεμένη απ τα δάκρια καρδιά του κάτω απ τον ήλιο, τα βάσανα θα σβηστούν, καινούργιο αίμα θα πιάσει να κυλά μέσα στις φλέβες. Κι αναρωτιέται: Τί είναι η ζωή μας καθημερινά άλλο από μια αδιάκριτη μάχη; Και πού έγινε μάχη χωρίς θανατικό ποτέ, χωρίς πληγές χωρίς χαμούς κι απελπισία; Και πάρα κάτω μας λέει: Η χαρά που χορεύει γύρω μας με τα χίλια της πρόσωπα, με τα λουλούδια της, με την άνοιξη, με τον έρωτα ευτυχισμένο, είναι αυτοσκοπός μονάχη της. Η τέχνη Άνοιξη και Τέχνη Και τώρα; Τι έγινε τώρα; Κλείνω τα μάτια, ενώ τα δάκρυα ασταμάτητα μουσκεύουν το μαξιλάρι μου. Μαζεύομαι στο κρεβάτι, σαν μωρό σε εμβρυϊκή θέση, και σιωπώ Πριν λίγες ημέρες, η μητέρα μου ταξίδεψε αυτό το ταξίδι που δεν έχει γυρισμό και που πάντα πίστευα ότι δεν θα το έκαναν ποτέ οι γονείς μου. Οι τελευταίες λέξεις της - που μόλις ακούστηκαν - ήταν: «Έχε πίστη και υπομονή παιδί μου» Τώρα, κανείς δε θα με ξαναπεί «παιδί μου». Ώρα να σηκωθώ. Έχω να μοιράσω πολλά ακόμα Βιογραφικά μου. (Του εφήβου πρεσβύτη Τάκη Χατζηαναγνώστου μεγάλου εργάτη της τέχνης, του λόγου και της ομορφιάς). Γράφει ο Γιώργος Κόμης είναι το μέσον. Η τέχνη στάθηκε το φτερωμένο άλογο του παραμυθιού παίρνοντας καβάλα στα καπούλια του την ψυχή μας, την έβγαλε σε καινούργιους ορίζοντες, της έδωσε τη λύτρωση που ζητούσε. Με την τέχνη ο άνθρωπος βρήκε το δρόμο της ελπίδας. Για να καταλήξει: Ο Θεός της αγάπης και της ομορφιάς δεν πέθανε, ξεσκέπασε την πίστη σου, ξεσκέπασε την καρδιά σου. Η ζωή είναι όμορφη ας είναι και βασανισμένη. Θέλησα να κάμω ένα χρονογράφημα να αναπτύξω την προσωπική μου γνώμη για το ποιητικό αυτό κείμενο του φωτισμένου εργάτη του λόγου Τάκη Χατζηαναγνώστου. Και στο τέλος διαπίστωσα ότι το κείμενο με είχε παρασύρει τόσο πολύ, ώστε είχα «κολλήσει» επάνω του όπως η καρφίτσα πάνω στο μαγνήτη. Τον ευγνωμονώ γι αυτό, μου έδωσε ένα μάθημα για την ζωή και την τέχνη. Είμαι απόλυτα πεπεισμένος, πως ο καημένος ο Μωυσής έκανε τζάμπα κόπο να κουβαλήσει απ το όρος Σινά τις λίθινες πλάκες με τις δέκα εντολές και να προτρέψει τους ανθρώπους να τις διαβάσουν, να τις αφομοιώσουν και προπαντός να τις εφαρμόσουν. Γιατί αν ζούσε σήμερα και έβλεπε την ανθρωπότητα να τις αγνοεί και να βουλιάζει όλο και πιο πολύ στο βούρκο της παραβατικότητας, γεμάτος θλίψη και απογοήτευση θα τις γύριζε πίσω. Υποστηρίζουν πολλοί, πως τα δεινά του κόσμου έχουν αιτία και αφορμή το προπατορικό αμάρτημα. Εκεί όμως μόνο δύο πρωτόπλαστοι παρήκουσαν τη θεϊκή εντολή για τον απαγορευμένο καρπό. Και η εντολή ήταν μια και προφορική. Εδώ έχουμε δέκα, θεϊκές κι αυτές - ο Μωυσής ήταν απλά ο κομιστής- και μάλιστα γραμμένες για να μη τις ξεχνούμε και πολλές ακόμα άγραφες, όπως η ηθική, η εντιμότητα, η δικαιοσύνη, η αλληλεγγύη, η αγάπη, η φιλία και τόσες άλλες, που δεν τις τηρούν από καταβολής κόσμου εκατομμύρια άνθρωποι στον πλανήτη. Σε αυτό το αμάρτημα, δηλαδή στη μη τήρηση των εντολών του θεού, νομίζω πως πρέπει να αποδοθούν τα δεινά του κόσμου. Θα μπορούσα να αραδιάσω χιλιάδες παραδείγματα για του λόγου το αληθές. Θα σταθώ όμως σε μια από τις δέκα εντολές που θεωρώ πιο σημαντική. «Τίμα τον πατέρα σου και τη μητέρα σου». Είναι πολύ θλιβερό να μαθαίνεις για πατροκτονίες και μητροκτονίες για ασήμαντους λόγους, κυρίως οικονομικούς και κληρονομικούς. Να μαθαίνεις, πως πολλά νεαρά άτομα έχουν για χρόνια να μιλήσουν με τους γονείς, εγκαταλείποντας τη γονική εστία. Να επισκέπτεσαι γηροκομεία και να ακούς από τρεμάμενα χείλη δακρυσμένων γερόντων ότι από χρόνια τα παιδιά τους, τους «πέταξαν» Ίσως μάταιος κόπος Γράφει ο Μάριος Κακαδέλλης εκεί, και δεν τους επισκέφθηκαν ούτε μια φορά από τότε. Θέλεις δύναμη ψυχής για να συνεχίσεις τούτο το γραπτό. Όταν ακούς για το «ού κλέψεις» πόσες κλεψιές και ληστείες γίνονται καθημερινά. Όταν ακούς για το «ού φονεύσεις» πόσα φονικά για το τίποτα και πόσα τα αθώα θύματα από πολεμικές συγκρούσεις απανταχού της γης. Όταν το «ού μοιχεύσεις» έγινε στις μέρες μας μόδα και το «ού ψευδομαρτυρήσεις» οι άνθρωποι το έχουν αναγάγει σήμερα σε επιστήμη, αφού είναι αμέτρητες οι λαθεμένες δικαστικές αποφάσεις που αθωώνουν ενόχους και καταδικάζουν αθώους μόνο και μόνο από ψευδομαρτυρίες. Θεωρώ σημαντικότατες και τις υπόλοιπες εντολές που μας προτρέπουν «να έχουμε πίστη μόνο στο θεό μας, να μην αποδεχόμαστε την ειδωλολατρία, να μην επικαλούμαστε το όνομα του θεού καταχρηστικά, να μη φθονούμε τον διπλανό μας, έξι μέρες να εργαζόμαστε και την έβδομη αργία και προσευχή». Από όλα αυτά καταλαβαίνουμε πως αν οι άνθρωποι τηρούσαν κατά γράμμα τις εντολές του θεού, θα ζούσαμε σε ένα κόσμο τελείως διαφορετικό, θα έλεγα «αγγελικά πλασμένο». Βέβαια, σε κάθε κανόνα υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Ότι δηλαδή θα υπάρχει και ένα ποσοστό ανθρώπων που τηρεί τις εντολές του θεού. Αλλά πάλι όποιο και να είναι αυτό το ποσοστό, έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το «ουδείς αναμάρτητος». Αφήνω λοιπόν στην κρίση του καθενός το όποιο συμπέρασμα και κλείνω τούτο το γραπτό με την ελπίδα ότι με τη θεϊκή θέληση θα έλθει εκείνη η ευλογημένη στιγμή που θα φωτίσει τα μυαλά των ανθρώπων, ώστε τηρώντας τις εντολές του θεού, να ζήσουν και ένα καλύτερο αύριο. ιαφορετικά, κάθε κόπος για να σωθεί η ανθρωπότητα από τα δεινά της, πιστεύω πως ίσως θα ήταν μάταιος

19 Αυτόν τον καιρό, που έφτασε ο κόσμος «να λέει το ψωμί ψωμάκι», μου ήρθε στο μυαλό μια από τις υπέροχες εκδρομές που κάναμε με τη «Λεσβιακή Παροικία» πριν μερικά χρόνια, συγκεκριμένα το 2009, στην Αμφίκλεια. Ένας μικρός ήμος του Νομού Φθιώτιδας στους πρόποδες του Παρνασσού, που το μεράκι του για την παράδοση μας έκανε εντύπωση. Άστραφτε από καθαριότητα και τάξη, το δε «Μουσείο ψωμιού» που είχαμε σαν βασικό προορισμό να επισκεφτούμε μας εντυπωσίασε. Πλούσια η ποικιλία των ψωμιών σε διάφορα μεγέθη, σχήματα και ανάγλυφα σχέδια, στα οποία φαίνεται καθαρά ο πρωταγωνιστικός ρόλος του ψωμιού στην καθημερινή, κοινωνική και θρησκευτική ζωή του ανθρώπου (γέννηση, γάμος, θάνατος, Πρωτοχρονιά, Χριστούγεννα, Πάσχα κ.α.). Τώρα, καθώς φέρνω στη σκέψη μου όλα αυτά τα κεντημένα και στολισμένα ψωμιά, που είχανε εκτεθειμένα στον εκθεσιακό χώρο του Μουσείου, αναρωτιέμαι τι θα γινόταν αν έμενε η πόρτα ανοιχτή κάποιο βράδυ. εν θα έμενε ψωμί για ψωμί! Κι έτσι κάνοντας αυτές τις «άσχημες» σκέψεις, σκέφτηκα πόση σημασία έδιναν άλλοτε στο ψωμί οι άνθρωποι και θυμήθηκα εκείνες τις χαρακτηριστικές εκφράσεις, σχετικές με το ψωμί, που η μητέρα και η γιαγιά μεταχειριζόταν τότε στο νησί καθώς κουβέντιαζαν μεταξύ τους ή με αγαπητούς φίλους. Όταν καμιά γνωστή χρονοτριβούσε για κάποια εργασία έλεγαν αποδοκιμαστικά: «Μμμ όποιος δεν θέλει να ζυμώσει δέκα χρόνια κοσκινίζει». Κι όταν κανένας γνωστός μπερδευόταν σε περιπέτειες κι εύρισκε τον μπελά του έλεγαν: «Όποιος ανακατώνεται με τα πίτυρα τον τρώνε οι κότες»....το ψωμί ψωμάκι Γράφει η Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή Όταν αντάμωναν με παλιό φίλο που έζησαν μαζί, θυμόταν ότι: «Μαζί φάγανε ψωμί κι αλάτι». Ακόμα, για άλλες περιπτώσεις συνήθιζαν να λένε: «Ο λόγος σου με χόρτασε και το ψωμί σου φάτο» ή «έφαγε πικρό ή γλυκό ψωμί» και «όλα τα στραβά ψωμιά η νύφη τα κανε». Αν κάποια γειτόνισσα ή φίλη την κακομεταχειριζόταν ο άντρας της, έλεγαν: «Αυτή δεν έφαγε κοντά του ζεστό ψωμί». Για τον δουλευταρά, τίμιο, μεροκαματιάρη που τα κατάφερνε, έλεγαν ότι: «με τον ιδρώτα του προσώπου του κερδίζει το ψωμί του». Κι όταν κάποιος ήταν άρρωστος και στο τέλος της ζωή του, ότι: «αυτουνού τα ψωμιά είναι λίγα ή μετρημένα». Στην πληροφορία ότι ο γείτονας ή ο γνωστός πούλησε τα κτήματά του φτηνά, συνήθιζαν να λένε: «έδωσε το χωράφι του για ένα κομμάτι ψωμί». Στα νέα παιδιά που βιαζόταν να μεγαλώσουν, τους έλεγαν για την ανυπομονησία τους: «μη βιάζεσαι, όσο να μεγαλώσεις έχεις να φας ακόμα πολλά ψωμιά» και ακόμα: πρόσεχε πως θα κινηθείς στη ζωή σου, γιατί «ότι σπείρεις θα θερίσεις». Επίσης αν κάποια ανακατευόταν σε υποθέσεις που δεν την αφορούσαν της έλεγαν ότι: «φυτρώνει εκεί που δεν την σπέρνουν» κι αν της κακοφαινόταν η παρατήρηση που έκαναν, ρωτούσαν σε άπταιστα «μυτιληνιά»: «έ, τώρα γιατί κρέμασεις τα μούτρας σα να σ έφαγι η γάδαρους του ψουμίς;». Και για να γυρίσουμε στο σήμερα και μιας και «ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται», καλό θα ήταν να το έχουν υπ όψη, αυτό το τελευταίο, εκείνοι που πρέπει για να μην βλέπουμε να επαναλαμβάνονται καθημερινά φαινόμενα σαν του «Γιάννη Αγιάννη» και για να μην λέμε: «το ψωμί, ψωμάκι»! Η μικρή σαύρα έβγαλε το κεφάλι της απ την τρύπα της ξερολιθιάς κι αφουγκράστηκε τριγύρω. Ήλιος, πέτρες κι αρώματα. Τα γνωστά. Ξεθάρρεψε, βγήκε ολόκληρη. Πέρασε ξυστά απ τη φασκομηλιά και λύγισε τρίβοντάς το στην πέτρα, ένα φιντάνι αργανιάς, που ότι ξεπεταγόταν με δυσκολία. υνατή, σχεδόν αβάσταχτη η μυρουδιά της άνοιξης. Οι ασφόντυλοι πιο κει. Αμέτρητοι, πυκνοί κι ανθισμένοι. Πώς να μη δώσουν τ όνομά τους στον τόπο. Ασφοντυλίτη τον είπαν οι άνθρωποι. Το βασίλειο της ξερολιθιάς. Μαντριά, μιτάτα, κοτέτσια, καλύβες, πάγκοι, πεζούλες, τραπέζια, τοίχοι, δρόμοι. Το εργαστήρι του Μιχάλη. Στα δάχτυλα του ενός χεριού μετριούνται αυτοί που τον θυμούνται ακόμη, το Μιχάλη Ρούσο, που έζησε και πέθανε εκεί και που του χαρίστηκαν, για το σκάλισμα στην πέτρα, την τέχνη του, τρία σπουδαία εργαλεία. Βελόνι, χρόνος και υπομονή. Του λειφτήκαν πολλά άλλα. Το βελόνι, του το φέραν πεσκέσι μια μέρα, δυο φίλοι απ το «μεταλλείο», ξεμέναν εκεί καμιά βραδιά και καθώς τον είδαν να παιδεύεται με τη σκληρή την πέτρα, να χαράξει την άλλη την πιο σκληρή, ψάξαν και του βρήκαν το κατάλληλο σιδερικό, που έγινε ένα με το χέρι του. Μ αυτό δούλεψε ο Μιχάλης. Ο χρόνος, ήταν του Θεού. Πολύς ελεύθερος χρόνος, γιατί ο Μιχάλης δεν ήταν δυνατό να κάνει τίποτα άλλο. Αρρώστησε από μικρός και τα πόδια του, δεν μπορούσε να τα ελέγξει πια. Ούτε χωράφια, ούτε περβόλια, ούτε κατσίκια, ούτε τυριά. Μήτε να κατεβεί στο γιαλό, για ταξίδια και ψαρέματα. Ούτε να φύγει πια απ τον καλοκαιρινό τον τόπο δυνόταν, χειμώνα καλοκαίρι. Ζούσε σε μια φυλακή, ανοιχτή όμως, που ακουμπούσε ώρες ώρες στα σύννεφα κι εκεί Οι ξερολιθιές της Όξω Μεριάς Γράφει η Ειρήνη Βεκρή ο Μιχάλης ονειρευόταν και σκάλιζε στην πέτρα. Την υπομονή, την είχε στο αίμα του. Ήταν αυτή η κυκλαδίτικη, γνώρισμα των Αμοργιανών, από πάππου προς πάππο. Εκείνος που έχει την υπομονή, είναι ικανός να δημιουργεί μετάξι από φύλλα και μέλι από τα πέταλα των ρόδων. Κι ο Μιχάλης Ρούσος, είχε την υπομονή, να σέρνεται, να περπατά με τα χέρια και να φτάνει στην κατάλληλη πέτρα που τον βόλευε, για να την κεντήσει. Έτσι γέμισε το δρόμο της ξερολιθιάς, ερειπιώνας σχεδόν από καιρό, με τα έργα της τέχνης του, τα ακούσματα, τις θύμησες, τις αγάπες, τις ελπίδες του. Έτσι έμειναν κι οι τοίχοι ζωντανοί για πάντα. Όταν πέρασαν τα χρόνια κι ήρθε για να τον πάρει και να φύγουν με τα φτερά του, ο συνονόματος Αρχάγγελος, ο Μιχάλης είχε τελέψει το έργο του. Μουσικοί, βιολιά, καράβια, κατσίκια, άντρες γυναίκες στο χορό, γυναίκες με μωρά και με κανάτια, γυναίκες, κορίτσια, χορός, χορός, χορός, χρονολογίες, ονόματα, «Ανθούλα», «Σοφία», «Μαρία», όλα κεντημένα με το βελόνι. Ο Μιχάλης νοιάστηκε, ρώτησε το Μιχαήλ για τα κορίτσια, τις κρυφές αγάπες και τις θύμησες των παιδικών του χρόνων. Θα τις δω ποτέ ξανά; Βέβαια, είπε ο Άγγελος. Όλες οι ψυχές, έρχονται να ξεδιψάσουν, να πιουν νερό στα λιβάδια με τους ασφόδελους, να σαν αυτό εδώ. Α! Θάχει ασφοντύλους και στον άλλο κόσμο! Χάρηκε ο Μιχάλης. Επιτέλους! Η μικρή σαύρα γύρισε. Έβαλε πάλι το κεφάλι της στην τρύπα της ξερολιθιάς και χώθηκε ολόκληρη μέσα. Χάθηκε. Για κοίτα να δεις τι ιστορία έβγαλε ο τοίχος της ξερολιθιάς του Ασφοντυλίτη, ψηλά στο βουνό, στην Όξω Μεριά της Αμοργού 34 35

20 Η φυσιολατρία δεν είναι τωρινό κίνημα. Είναι τρόπος ζωής από καταβολής κόσμου. υστυχώς σήμερα απομακρυνθήκαμε από την ύπαιθρο, εγκαταλείψαμε τα όμορφα χωριά μας και στριμωχτήκαμε στις τεράστιες τερατουπόλεις με τα προβλήματα και τις ανέσεις αλλά οπωσδήποτε με τον αντίθετο φυσιολογικά τρόπο ζωής τους. Η ύπαιθρος με τα βουνά, τη θάλασσα, τον ήλιο, το φεγγάρι, τον καθαρό αέρα, είναι ο μοναδικός γιατρός για τις αρρώστιες που μας ταλανίζουν, ψυχικές και σωματικές. Γιατί νομίζετε ότι τα νοσοκομεία, οι κλινικές, τα φαρμακεία και τα ψυχιατρεία Στον παγωμένο καταρράκτη του Λειβαδίτη Ξάνθης Κοντά στη Φύση Γράφει ο Γιώργος Παρασκευαϊδης είναι γεμάτα αρρώστους; Γιατί απομακρυνθήκαμε απ τη φύση και το Θεό. Το ψέμα, η κλεψιά, η διαπλοκή, το ρουσφέτι, η μοιχεία και η πορνεία, έχουν μπει για τα καλά μεσ στο πετσί μας, έχουν γίνει τρόπος ζωής και αλίμονο σ αυτόν που θα τολμήσει ν αλλάξει το καθεστώς! Θα τον φάει το μαύρο σκοτάδι. Όποιος σήμερα πάει με τον σταυρό στο χέρι, χαρακτηρίζεται ηλίθιος, πράγμα που μας το έδειξαν και αυτοί που μας κυβερνούν. Το ίδιο συμβαίνει και με τους φυσιολάτρες-ορειβάτες! Τους χαρακτηρίζουν «τρελούς ονειροπαρμένους». Σάμπως αυτό δεν επιβεβαιώνει και η λαϊκή μας ρήση; «Η τρέλα πάει στα βουνά». Ξέχωρα λοιπόν από τα παραπάνω σχετικά με τα βουνά, τη θάλασσα, τον καθαρό αέρα και τις ευωδιές που σου χαρίζει το δάσος με τα δέντρα, τα λουλούδια, τα γάργαρα νερά, τα αηδόνια (ιδιαίτερα αυτή την εποχή), είναι και το ότι ξεχνάς για μερικές ώρες τα προβλήματά σου, ξεφεύγεις απ τα εγκόσμια, απ τη φασαρία της πόλης με τα όποια προβλήματά της, ηρεμείς ξενοιάζεις, ψέλνεις, τραγουδάς από ευτυχία και γενικά απολαμβάνεις τον δικό σου επίγειο παράδεισο, που δεν είναι μακριά σου. Είναι δίπλα σου! Και για μένα που βρίσκομαι τώρα στη Θεσσαλονίκη είναι το περιαστικό δάσος της, του Σέϊχ-Σου, το Κουρί, ο Χορτιάτης και παραδίπλα το Μοναστήρι της Αγίας Αναστασίας με την υπέροχη κορυφή της, το «Καλογερικό», που ευτυχώς ακόμα δεν δέχτηκε την επέλαση απ τις κεραίες της κινητής τηλεφωνίας. Είναι μεγάλο σφάλμα ή μάλλον έγκλημα, που οι γονείς δεν ωθούν τα παιδιά Kορφές Ολύμπου Πιερίας τους και προς αυτήν την κατεύθυνση, με τη φθηνή πάντα και πάγια δικαιολογία ότι δεν τους μένει χρόνος! Όμως τους μένει χρόνος να τα πηγαινοφέρνουν στα φροντιστήρια, σε αθλητικούς χώρους, στα ωδεία κ.λ.π. ξοδεύοντας μάλιστα και τα... λεφτά τους! Η γνωριμία με τη φύση, με το ανεκτίμητο αυτό δώρο του ημιουργού προς τον άνθρωπο, ολοκληρώνει την προσωπικότητα του, τον εξοικειώνει με το περιβάλλον, με τα ζώα, τα δέντρα, τα πουλιά, τα ερπετά, που μαθαίνει να τα αγαπά και να τα προστατεύει και αυτήν την αγάπη του τη μεταδίνει και στα παιδιά του. Φυσιολατρία σημαίνει άμεση επαφή με τη φύση και όχι περιήγηση με το αυτοκίνητο. Το περπάτημα, η ορειβασία, η αναρρίχηση γυμνάζει το σώμα και τη ψυχή, τονώνει την αυτοπεποίθηση, αλλάζει παραστάσεις και εικόνες, ανακαλύπτει ιδιαιτερότητες, μυστικά και εκπλήξεις, τα οποία είναι αδύνατο να εντοπίσει μέσα από το αυτοκίνητο. ημιουργεί ανάμεσα στους συνοδοιπόρους την ευγενή άμιλλα, την αγάπη, τη φιλία, την αλληλεγγύη και όχι την αντιπαλότητα, ενώ το αντίθετο συμβαίνει μέσα στα γήπεδα και στους αθλητικούς χώρους, όπου συνήθως επιδιώκεται ο πρωταθλητισμός με συνέπεια τη χρήση του καινούριου φρούτου της εποχής μας, των αναβολικών, με τις γνωστές τους καταστροφικές συνέπειες των αθλητών αλλά και κάθε νοήματος ευγενούς άμιλλας ή αθλητισμού Είναι θα έλεγα το μοναδικό ευγενές άθλημα ή σπορ (όπως θέλετε πέστε το), που δεν έχει αντιπάλους. Και είναι μεγάλη κατάρα σε μια πόλη σαν τη Θεσσαλονίκη με πληθυσμό πάνω από 1 εκατομμύριο κατοίκους να συναντάς στα περιαστικά της δάση (που και αυτά τώρα μετατράπηκαν εν μέρει σε χωματερές), το πολύ 10 ή 20 άτομα και όχι τις καθημερινές αλλά τις Κυριακές, που υποτίθεται ότι υπάρχει ο ελεύθερος χρόνος! Ίσως να προβλημάτισα και να στεναχώρησα κάποιους που δεν είχαν την τύχη να μάθουν κι έναν διαφορετικό τρόπο ζωής πιο χαρούμενο και πιο ευτυχισμένο. Ελπίζω όμως και πιστεύω ότι έβαλα ένα μικρό λιθαράκι πάνω σε αυτό το θείο οικοδόμημα που λέγεται «αγάπη προς τη φύση, φυσιολατρία, πεζοπορία» και όχι περπάτημα στην οδό «by pass» κατόπιν εορτής