ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ Ι ΜΕ ΘΕΜΑ: «Ευρωπαϊκή Ένωση και Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών»

Transcript

1 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ Εθνικόν και Καποδιστριακόν ÐáíåðéóôÞìéïí Áèçíþí ΣΧΟΛΗ Ν.Ο.Π.Ε. ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΤΟΜΕΑΣ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΤΟΜΕΑ ΔΙΕΘΝΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΕΤΟΣ: ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΟ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ ΕΜΒΑΘΥΝΣΗ Ι ΜΕ ΘΕΜΑ: «Ευρωπαϊκή Ένωση και Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών» Γεωργακοπούλου Θεώνη (Α.Μ. 744), Κονταξάκη Κλημανθία (Α.Μ. 790), Κωστακόπουλος Νικόλαος (Α.Μ. 756) Γαζή Μαρία (Α.Μ. 743) Επιβλέπoυσες: Παπαδοπούλου Ρεβέκκα - Εμμανουέλα Κουσκουνά Μεταξία Αθήνα

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ.4 ΜΕΡΟΣ Α : Συμμετοχή της ΕΕ στον ΟΗΕ.. 7 Α. Καθεστώς συμμετοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ΟΗΕ 7 Β. Συμμετοχή της Ένωσης σε διεθνείς επιχειρήσεις του ΟΗΕ μέσω και της ΚΕΠΠΑ 10 α. Η διεθνής αντιπροσώπευση της Ένωσης η διεθνής δράση της ΕΕ 10 β. Ο θεσμός του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. 12 γ. Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ).. 13 δ. Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ).. 16 Γ. Ευθύνη των κρατών-μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας που είναι και μέλη στην ΕΕ, ως προς την ενημέρωση των άλλων μελών της ΕΕ (άρθρο 34 2 ΣΕΕ) Δ. Δεσμευτικότητα του ΚΧΟΗΕ και των ψηφισμάτων του ΣΑ ως προς την Ευρωπαϊκή Ένωση. 20 α) Εισαγωγή τους στην ενωσιακή έννομη τάξη β. Έλεγχος των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας και έλεγχος των ενωσιακών πράξεων που λήφθηκαν κατ εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας. 23 ΜΕΡΟΣ Β : Συγκριτική θεώρηση ΟΗΕ ΕΕ 31 Α. Η προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο πλαίσιο του συστήματος του ΟΗΕ 31 α) Ο Χάρτης του ΟΗΕ και η προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τα όργανα του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. 31 β) Η Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου 1948, τα δύο Διεθνή Σύμφωνα των Ηνωμένων Εθνών του 1966, (ΔΣΑΠ) και (ΔΣΟΙΚΠ), και οι περαιτέρω [] 2

3 διεθνείς συμβάσεις για την προστασία των δικαιωμάτων του ανθρώπου, οι οποίες συνάφθηκαν υπό την αιγίδα του ΟΗΕ γ) Προστασία του ιδιώτη από το γενικό διεθνές δίκαιο: ο θεσμός της διπλωματικής προστασίας 47 δ) Η προστασία του ιδιώτη στην ΕΕ...48 Β. Άρθρο 103 του Χάρτη των ΗΕ: σχέση του άρθρου 103 με το Συμβούλιο Ασφαλείας και άλλες διεθνείς υποχρεώσεις των κρατών μελών Γ. Διαφορά στη λειτουργία της παραγωγής κανόνων δικαίου στο πλαίσιο του ΟΗΕ και της ΕΕ και επίπεδα δεσμευτικότητας των κανόνων αυτών 58 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΓΡΑΦΙΑ 64 [] 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί σήμερα έναν από τους ισχυρότερους περιφερειακούς οργανισμούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Οικονομικά και στρατιωτικά, η Ένωση των 28 κρατών-μελών, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παίκτες στη παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα και μπορεί να αποτελέσει σημαντικό παράγοντα στη διαμόρφωση της παγκόσμιας οικονομικής, πολιτικής και διπλωματικής σκηνής. Στη προσπάθεια της Ένωσης λοιπόν να αναδειχθεί σε καταλύτη της διεθνούς σκηνής, καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η συνεργασία που έχει με τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών. Η συνεργασία αυτή είναι πολυεπίπεδη και διατρέχει ολόκληρο το δομικό σχεδιασμό της Ένωσης. Αρχικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση, εκ των ιδρυτικών της συνθηκών, είναι αφοσιωμένη στη προώθηση των θεμελιωδών αρχών που ορίζει ο Καταστατικός Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών. Προωθεί λοιπόν την ιδέα της δημοκρατίας, της αδελφοσύνης των λαών, της αειφόρου ανάπτυξης του πλανήτη καθώς και την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Χαρακτηριστικά, στο άρθρο 3 ΣΕΕ 1, αναφέρεται ρητώς ότι η Ένωση αποσκοπεί στην διάδοση των αξιών και των αρχών της καθώς και στην αυστηρή τήρηση και ανάπτυξη του διεθνούς δικαίου, σύμφωνα με τα οριζόμενα στο Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ. Επιπλέον, στο άρθρο 21 ΣΕΕ, αναφέρεται ρητώς η βούληση της Ένωσης για συνεργασία με έτερα κράτη και η προώθηση πολυμερών λύσεων, κυρίως εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών. Παράλληλα, η Ένωση συμμετέχει και σε πλείστες επιχειρήσεις του ΟΗΕ, επιθυμώντας να εδραιωθεί στην διεθνή σκηνή ως παράγοντας σταθερότητας και ως κοινωνός της ειρήνης και της ανάπτυξης. Βέβαια, στη ρευστότητα της παγκόσμιας σκηνής, η ΕΕ αποτελεί και ένα όχημα, ένα μέσο, ώστε τα κράτη της Ευρώπης να δημιουργήσουν έναν ισχυρό πόλο εξουσίας, που θα μπορεί να λειτουργήσει ως αντίβαρο στις μεγάλες δυνάμεις της διεθνούς πολιτικής και διπλωματίας, όπως είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Ρωσική Ομοσπονδία αλλά και η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι ο ΟΗΕ είναι ο διεθνής οργανισμός που είναι υπεύθυνος για την διαφύλαξη της ειρήνης και της ασφάλειας στον κόσμο, 1 Νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης Μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας, Β. Χριστιανός-Μ. Περάκης, Νομική Βιβλιοθήκη. [] 4

5 καθώς και ο μόνος που μπορεί, μέσω του Συμβουλίου Ασφαλείας, να διατάξει τη νόμιμη χρήση βίας. 2 Η Ένωση λοιπόν προσπαθεί να διευρύνει την επιρροή της εντός του οργανισμού αυτού, μέλη του οποίου είναι όλα τα κράτη-μέλη της. Οι δύο όμως οργανισμοί, ΕΕ και ΟΗΕ, παρουσιάζουν και σημαντικές διαφορές. Δεν θα πρέπει να λησμονείται το ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μία ένωση κρατών με απώτερο σκοπό της την ενοποίηση των ευρωπαϊκών λαών ενώ ο ΟΗΕ αποτελεί έναν διακρατικό διεθνή οργανισμό, με βασικό σκοπό την διασφάλιση της διεθνούς ειρήνης και την καταπολέμηση των ανισοτήτων. Από το γεγονός και μόνο αυτό, του γεγονότος δηλαδή ότι μέλη των Ηνωμένων Εθνών είναι μόνο κράτη, 3 αναφύονται πλείστα ζητήματα σχετικά με το πώς η Ευρωπαϊκή Ένωση, που διαθέτει μεν νομική προσωπικότητα αλλά δεν αποτελεί κράτος, συνεργάζεται με τον ΟΗΕ. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν επίσης οι υποχρεώσεις των κρατών-μελών της Ένωσης, που είναι και μέλη του ΟΗΕ, καθώς και το τι συμβαίνει σε περίπτωση σύγκρουσης υποχρεώσεων που απορρέουν από τον ένα ή τον άλλο διεθνή οργανισμό. Επιπλέον, ιδιαίτερης σημασία είναι η τυχόν δεσμευτικότητα που μπορεί να παρουσιάζουν οι αποφάσεις του ΟΗΕ ως προς τα κράτη-μέλη ή την Ένωση καθώς και το κατά πόσον οι αποφάσεις αυτές μπορεί να ελεγχθούν από τα ενωσιακά δικαιοδοτικά όργανα. Παράλληλα, αξιοσημείωτες είναι και οι διαφορές σε ότι αφορά την προστασία του ιδιώτη εντός των δύο οργανισμών αλλά και το πώς παράγονται οι κανόνες δικαίου σε καθένα εξ αυτών. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, επιθυμώντας να αναδείξει την πολυφωνία αλλά και το γεγονός ότι οι λύσεις στα μεγάλα ζητήματα της εποχής μας μπορούν να δοθούν μόνο μέσα από την πολυμερή συνεργασία, είναι βέβαιο ότι θα επιδιώξει να ενισχύσει την φωνή της στα διεθνή φόρα. Στα πλαίσια της προσπάθειας αυτής, η συνεργασία με τον ΟΗΕ θα αναδειχθεί σε πολιτική καίριας σημασίας, διότι όπως προανέφερθηκε, ο ΟΗΕ είναι ο θεματοφύλακας της παγκόσμιας ειρήνης και ασφάλειας. Ζήτημα προς διερεύνηση αποτελεί το κατά πόσο τα ίδια τα κράτη-μέλη της Ένωσης, θα εκχωρήσουν στην Ένωση βασικά κομμάτια της κυριαρχίας τους, όπως είναι η εξωτερική πολιτική καθώς και ο άμεσα συνεχόμενος με αυτήν, τομέας της άμυνας. Η παραχώρηση στην Ένωση αυτών των αρμοδιοτήτων θα σήμαινε ότι η Ευρώπη των 28 θα είχε πλέον ενιαία φωνή στα παγκόσμια ζητήματα. Επιπλέον, άξιο σχολιασμού 2 Κεφάλαιο VII του Καταστατικού Χάρτη ΟΗΕ. 3 Άρθρο 4, Καταστατικού Χάρτη ΟΗΕ. [] 5

6 είναι το πώς τα εκτός Ένωσης κράτη, θα δεχθούν την ορμητικότητα με την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδιώκει να καταστεί κυρίαρχος παίκτης στη παγκόσμια σκακιέρα, εντός του ΟΗΕ και εάν θα αποδεχθούν τις τροποποιήσεις που πρέπει να γίνουν στο καταστατικό χάρτη του Οργανισμού προκειμένου να μπορέσει η Ένωση να γίνει πλήρες μέλος. [] 6

7 ΜΕΡΟΣ Α : Συμμετοχή της ΕΕ στον ΟΗΕ Α. Καθεστώς συμμετοχής της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον ΟΗΕ Από την ιδρυτική Συνθήκη της Ρώμης το 1957 αλλά και σε κάθε μεταγενέστερη ιδρυτική συνθήκη τονιζόταν ότι η Ένωση όφειλε να αναπτύξει συνεργασία με τον ΟΗΕ, για την προώθηση των αρχών της δημοκρατίας, τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων αλλά και την επίλυση των διεθνών προβλημάτων και συγκρούσεων. Συνεπώς η Ευρωπαϊκή Ένωση εξ αρχής αναζήτησε τρόπο να συμμετέχει στον ΟΗΕ. Κύριο εμπόδιο στη πλήρη συμμετοχή της Ένωσης στον οργανισμό αποτελεί το άρθρο 4 ΚΧΟΗΕ, όπου ορίζεται ότι μέλη του οργανισμού μπορούν να γίνουν μόνο κράτη-μέλη 4. Βέβαια, στα πρώτα βήματα της Ένωσης, αυτή ναι μεν διέθετε νομική προσωπικότητα, αλλά σε ουδεμία περίπτωση δεν είχε την ιδιότητα του κράτους. Συνεπώς δεν μπορούσε να αποτελέσει μέλος στον ΟΗΕ. Στα πλαίσια αυτά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που θα μπορούσε να θεωρηθεί ως η εκτελεστική εξουσία της Ένωσης και που είναι υπεύθυνη για την εκπροσώπηση αυτής, ίδρυσε γραφείο επικοινωνίας στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να βρίσκεται σε συνεργασία με τον ΟΗΕ. Το 1974, με το ψήφισμα 3208 της 29 ης Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ το γραφείο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής αναγνωρίστηκε ως διπλωματική αποστολή και χορηγήθηκε στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα το νομικό καθεστώς του παρατηρητή (observer status). Με το στάτους αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορούσε να παρακολουθεί τις συνεδριάσεις των οργάνων του οργανισμού αλλά δεν είχε δικαίωμα ψήφου ούτε μπορούσε να προτείνει κείμενα προς υιοθέτηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ευρωπαϊκή Κοινότητα ήταν η πρώτη μη κρατική οντότητα που της χορηγήθηκε το καθεστώς αυτό εντός του οργανισμού. 5 Η απονομή αυτού το νομικού καθεστώτος στην Ένωση οδήγησε στην δημιουργία διπλωματικής αποστολής της, η οποία εκπροσωπούσε την Ένωση εντός του ΟΗΕ. Βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν χορηγήθηκε δικαίωμα ψήφου στην Ένωση, προνόμιο που απολαμβάνουν μόνο τα πλήρη μέλη του Οργανισμού. Με την εξέλιξη των ετών, και την ίδρυση της ΕΕ το 1992 με την Συνθήκη του Μάαστριχτ, το 1994, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ίδρυσε στη Νέα Υόρκη γραφείο συνδέσμου, προκειμένου 4 Άρθρο 4 ΚΧΟΗΕ. 5 [] 7

8 να μπορεί να προωθηθεί αποτελεσματικά η κοινή αμυντική και εξωτερική πολιτική της Ένωσης. Γίνεται σαφές, ότι λόγω της ύπαρξης τόσο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας όσο και της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπήρχε ένα περίπλοκο σύστημα εκπροσώπησης της Ένωσης, που απαιτούσε τη συνεργασία Επιτροπής- Συμβουλίου, καθώς και του προεδρεύοντος ανά εξάμηνο κράτους του Συμβουλίου. Με την Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας και την κατάργηση των πυλώνων και την διαδοχή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το σύστημα εκπροσώπησης έγινε απλούστερο. Στο άρθρο 18 της ΣΕΕ, προβλέφθηκε η θέσπιση Ύπατου εκπροσώπου της Ένωσης για την εξωτερική πολιτική και πολιτική ασφαλείας. Ο εκπρόσωπος αυτός θα αντιπροσωπεύει την Ένωση σε όλο το φάσμα των διεθνών της σχέσεων. Βέβαια, όπως τονίζει το άρθρο 24 ΣΕΕ, η εξωτερική πολιτική της Ένωσης χαράσσεται από το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Πρόκειται για τομείς όπου η Ένωση δεν έχει αρμοδιότητες ενώ και ο έλεγχος από το Δικαστήριο της Ένωσης περιορίζεται σημαντικά. Η διαδοχή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων από την Ευρωπαϊκή Ένωση και η κατάργηση των πυλώνων, απλοποίησε και την εκπροσώπηση στον ΟΗΕ, καθώς η διπλωματική αποστολή και το γραφείο επικοινωνίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ενοποιήθηκαν. Το καθεστώς του παρατηρητή το οποίο είχε χορηγηθεί στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα με την απόφαση της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, πέρασε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία διαδέχθηκε τις Ευρωπαϊκές Κοινότητες και τους πυλώνες. Πλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση είχε διεθνή νομική προσωπικότητα 6 και λειτούργησε ως διάδοχος της Κοινότητας και του στάτους που αυτή είχε στον οργανισμό. Παράλληλα, προς βοήθεια του Ύπατου Εκπροσώπου ιδρύθηκε η ευρωπαϊκή υπηρεσία εξωτερικής δράσης. 7 Αυτή αποτελείται από διπλωμάτες των κρατών-μελών καθώς και από υπαλλήλους από τις αρμόδιες διευθύνσεις του Συμβουλίου και της Επιτροπής. Πρώτη Ύπατη εκπρόσωπος ορίστηκε η Λαίδη Κάθριν Άστον ενώ τώρα τη θέση κατέχει η Φεντερίκα Μογκερίνι. Η συνεχής προσπάθεια της Ένωσης να βελτιώσει τη θέση της μέσα στον ΟΗΕ απέδωσε καρπούς το Η Γενική Συνέλευση του Οργανισμού με την απόφαση Α/65/276 στις 3 Μαΐου του 2011, προχώρησε στη βελτίωση του στάτους της 6 Άρθρο 47 ΣΕΕ. 7 Άρθρο 28 παρ. 3 ΣΕΕ. [] 8

9 Ένωσης. 8 Συγκεκριμένα, χορηγήθηκε στην Ένωση το δικαίωμα να προτείνει κείμενα ή τροποποιήσεις σε κείμενα ενώπιον της Γενικής Συνέλευσης, εφόσον βέβαια τα υποστήριζαν και τα κράτη-μέλη της Ένωσης. Παράλληλα, της χορηγήθηκε το δικαίωμα του right of reply, το δικαίωμα δηλαδή να υπερασπιστεί τη θέση της όταν υπάρχει προσβολή προς την Ένωση από άλλο κράτος στην Γενική Συνέλευση. Ιδιαίτερα σημαντικό βέβαια είναι και για την Ένωση τα κράτη-μέλη της να ψηφίζουν στην Γενική Συνέλευση του Οργανισμού κατά τρόπο που να αντανακλά τις κοινές ευρωπαϊκές θέσεις. Για το λόγο αυτό, η διπλωματική αποστολή της Ένωσης στην Νέα Υόρκη, έδρα του ΟΗΕ, επιτελεί έναν ρόλο συντονιστή, προκειμένου οι 28 διπλωματικές αποστολές των κρατών-μελών να βρίσκονται σε διαρκή επικοινωνία και να διαμορφώνεται, στο πλαίσιο του εφικτού, μία ενιαία ευρωπαική θέση. Στα πλαίσια βέβαια της εκπόνησης κοινής θέσεως είναι σαφές ότι γίνονται αρκετού συμβιβασμού μεταξύ των κρατών-μελών, με αποτέλεσμα οι τελικές θέσεις που παρουσιάζονται να μην είναι αιχμηρές και να προτείνουν δραστικές λύσεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη-μέλη της αποτελούν βασικούς χρηματοδότες του ΟΗΕ και καλύπτουν ένα μεγάλο μέρος του προϋπολογισμού του. Συνολικά τα 28 κράτη-μέλη της Ένωσης καλύπτουν το 35% του τακτικού προϋπολογισμού του ΟΗΕ. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή επίσης αποτελεί μεγάλο χρηματοδότη των ειρηνευτικών αλλά και ανθρωπιστικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ, καταβάλλοντας ποσά που αγγίζουν το 1,5 δις δολάρια για την υλοποίηση αυτών 9. Παράλληλα, η ΕΕ συμμετέχει σχεδόν σε όλο το φάσμα των οργανισμών που λειτουργούν εντός του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών. Στη μεγάλη πλειονότητα των οργανισμών αυτών έχει την ιδιότητα του παρατηρητή και μπορεί να εκφράζει τις απόψεις της, δίχως όμως να έχει δικαίωμα ψήφου. Εξαίρεση αποτελεί ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τροφίμων( FAO), όπου από τις 26 Νοεμβρίου 1991 η Ένωση αποτελεί πλήρες μέλος και έχει και δικαίωμα ψήφου [] 9

10 Β. Συμμετοχή της Ένωσης σε διεθνείς επιχειρήσεις του ΟΗΕ μέσω και της ΚΕΠΠΑ. α. Η διεθνής αντιπροσώπευση της Ένωσης η διεθνής δράση της ΕΕ. Το γενικό καθήκον εκπροσώπησης των Κοινοτήτων είχε μέχρι τη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη κατά κανόνα η Επιτροπή. Ο κανόνας αυτός δεν ίσχυε για την ΚΕΠΠΑ, για την οποία το άρθρο 18 ΣΕΕ προέβλεπε εκπροσώπηση μέσω της Προεδρίας, δηλαδή του κράτους που αναλάμβανε εκ περιτροπής και επί εξάμηνο τα ηνία της Ένωσης/Κοινότητας μέχρι τον Δεκέμβριο Ένα πολύπλοκο σχήμα διεθνούς εκπροσώπησης εισάγεται μετά την Μεταρρυθμιστική Συνθήκη, το οποίο δεν απέχει πολύ από το προϊσχύσαν. Σύμφωνα με τους νέους κανόνες η εξωτερική εκπροσώπηση της Ένωσης ανατίθεται και πάλι καταρχήν στην Επιτροπή (άρθρο 17 1 ΣΕΕ), πλην των υποθέσεων της ΚΕΠΠΑ και άλλων περιπτώσεων που προβλέπονται στις Συνθήκες. Ειδικά για την ΚΕΠΠΑ την εξωτερική εκπροσώπηση αναλαμβάνει ο Πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ενώ καταβάλλεται προσπάθεια να μην συγκρούονται οι εξουσίες του με εκείνες του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για θέματα ΚΕΠΠΑ (15 6 ΣΕΕ). Ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα ΚΕΠΠΑ είναι υπεύθυνος για τις αντιπροσωπείες της Ένωσης στις τρίτες χώρες και στους διεθνείς οργανισμούς, οι οποίες εκπροσωπούν την Ένωση διεθνώς (άρθρο 221 ΣΛΕΕ). 13 Αν και το σύνολο της εξωτερικής δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης υπόκειται σε κοινές γενικές διατάξεις, η Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ), το αντικείμενο, με άλλα λόγια, του παλιού δεύτερου πυλώνα, διαφοροποιείται τόσο τεχνικά όσο και ουσιαστικά από τις υπόλοιπες εκφάνσεις της εξωτερικής δράσης της Ένωσης. Η εμφανέστερη διαφοροποίηση αφορά την τοποθέτησή της εξ ολοκλήρου στο κείμενο της ΣΕΕ. Ιδιαίτερο θεσμικό χαρακτηριστικό της αποτελεί η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για 11 Μεταξύ άλλων άρθρα 282, 302 ΣΕΚ. Για τη διεθνή εκπροσώπηση των Κοινοτήτων και της Ένωσης μέχρι την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας, βλ. Vedder, στο Hummer/Obwexer, Der Vertrag von Lissabon, σ Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 10

11 θέματα εξωτερικής πολιτικής (ΥπΕ ΚΕΠΠΑ). Περαιτέρω στοιχεία στα ειδικότερα κεφάλαια της ΣΕΕ ενισχύουν τις διαφορές από το κλασσικό δίκαιο της Ένωσης. 14 β. Ο θεσμός του Ύπατου Εκπροσώπου της Ένωσης για τα θέματα εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας. Η θέση του Ύπατου Εκπροσώπου (στο εξής ΥπΕ ΚΕΠΠΑ) καθιερώθηκε υπό την αρχική της μορφή στο πρωτογενές δίκαιο με την ευκαιρία της Συνθήκης του Άμστερνταμ και αφορούσε τον Γενικό Γραμματέα του Συμβουλίου, ο οποίος αναλάμβανε επίσης τον συντονισμό και την εκπροσώπηση της Ένωσης στα θέματα της τότε ΚΕΠΠΑ. 15 Η Συνταγματική Συνθήκη αποπειράθηκε να αναβαθμίσει και να μεταβάλει ποιοτικά τη θέση αυτή, κάνοντας λόγο για τον «Υπουργό Εξωτερικών της Ένωσης» (άρθρο 1-28 ΣυντΣυνθ). Αν και το πρόσωπο αυτό αποτελούσε τον μοναδικό «υπουργό» της Ένωσης και ήταν βέβαιο ότι δεν επρόκειτο να λειτουργεί όπως ένας παραδοσιακός υπουργός σύγχρονου δημοκρατικού κράτους, η θέσπιση της θέσης του υπό το συγκεκριμένο όνομα συνάντησε σφοδρές αντιδράσεις, ιδίως της Μεγάλης Βρετανίας, των Κάτω Χωρών αλλά και της Γαλλίας. Ο τίτλος του Υπουργού Εξωτερικών παρέπεμπε σε κάποιας μορφής κρατική υπόσταση και εξαλείφθηκε από το κείμενο της Μεταρρυθμιστικής Συνθήκης. Στη νέα Συνθήκη, όπως τροποποιήθηκε από τη Συνθήκη της Λισαβόνας, διατηρήθηκε ο παλιός όρος του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ. Κατά τα λοιπά, οι νέες εξουσίες και αρμοδιότητες του αξιώματος, τις οποίες εισηγούνταν η Συνταγματική Συνθήκη, διατηρήθηκαν σχεδόν κατά γράμμα (άρθρο 18 ΣΕΕ). 16 Ο θεσμός του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ αποτελεί, με τη σημερινή του μορφή, εξαιρετική ιδιομορφία, διότι πρόκειται για πρόσωπο που μετέχει τριών θεσμικών οργάνων της Ένωσης: Του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, του απλού Συμβουλίου και της Επιτροπής, της οποίας είναι ex officio Αντιπρόεδρος. Ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ ορίζεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία και μετά από συμφωνία του Προέδρου της Επιτροπής (άρθρο 18 1 ΣΕΕ). Η Συνθήκη δεν 14 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Άρθρο ΣΕΚ. Είχε προηγηθεί πρόταση της Γαλλίας για δημιουργία μιας θέσης του «Monsieur ou Madame PESC» (από τα αρχικά των λέξεων: Politique etrangere et de securite commune). Ο πρώτος Ύπατος Εκπρόσωπος ήταν ο Ισπανός Solana, ο οποίος διατήρησε το αξώμα μέχρι την 1 η Δεκεμβρίου Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 11

12 αναφέρει ειδικά για το πρόσωπο του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ οποιαδήποτε προσόντα ή άλλες ιδιότητες. Επειδή, ωστόσο, ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ κατέχει και μια από τις θέσεις των αντιπροέδρων της Επιτροπής, γίνεται δεκτό ότι πρέπει να καλύπτει τις προϋποθέσεις που εισάγονται για τους Επιτρόπους. Χρειάζεται λοιπόν, να παρέχει εγγυήσεις απόλυτης προσωπικής ανεξαρτησίας, να διαθέτει «γενικές ικανότητες» και να είναι άτομο προσηλωμένο στην ευρωπαϊκή ιδέα (17 3 ΣΕΕ). Η διπλή του ιδιότητα, αφενός ΥπΕ ΚΕΠΠΑ και αφετέρου Αντιπρόεδρος της Επιτροπής 17 εξηγεί και την ανάγκη συμφωνίας του Προέδρου της Επιτροπής κατά την επιλογή του. Υπόκειται επίσης ως μέλος της Επιτροπής στη διαδικασία έγκρισής της από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σύμφωνα με το άρθρο 17 7 ΣΕΕ και η θητεία του διαρκεί όσο και των Επιτρόπων. Ακολουθεί εν μέρει την τύχη της Επιτροπής στην περίπτωση κατά την οποία θα ευδοκιμήσει πρόταση μομφής σε βάρος της. 18 Μπορεί όμως να οδηγηθεί σε απαλλαγή από τα καθήκοντα του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ και αυτοτελώς, βάσει διαδικασίας ίδιας με εκείνην του διορισμού του (άρθρο 18 1 ΣΕΕ). Η Συνθήκη δεν αναφέρει καθόλου τους λόγους αυτής της απαλλαγής ούτε το πρόσωπο ή το όργανο που μπορεί να την ζητήσει. Πιθανόν θα πρόκειται για κράτος μέλος ή ομάδα κρατών μελών ή και για τον Πρόεδρο της Επιτροπής. 19 Ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ ασκεί κατά τη Συνθήκη την εξωτερική πολιτική, την πολιτική ασφάλειας και την πολιτική άμυνας της Ένωσης. Στους τομείς αυτούς έχει καθήκοντα πρωτοβουλίας και εκτελεστικά, όχι όμως κανονιστικού-νομοθετικού χαρακτήρα: Συμβάλλει με τις προτάσεις του στον σχεδιασμό των ανωτέρω πολιτικών και εκτελεί τις σχετικές αποφάσεις ως «εντολοδόχος του Συμβουλίου» (18 2 ΣΕΕ). Με τις εν λόγω ιδιότητες ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ συμμετέχει στις εργασίες του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (15 2 ΣΕΕ) και προεδρεύει του Συμβουλίου Γενικών Υποθέσεων (18 3 ΣΕΕ). Δυνάμει του άρθρου 27 ΣΕΕ εκπροσωπεί την Ένωση για τα ζητήματα που εμπίπτουν στον χώρο της ΚΕΠΠΑ, διεξάγει πολιτικό διάλογο με τρίτους εξ ονόματος της Ένωσης και εκφράζει τις θέσεις της στα διεθνή fora. Η Συνθήκη του αναθέτει επίσης τη μέριμνα για εξασφάλιση κάθε πρόσφορης συνεργασίας με τον ΟΗΕ και τους ειδικευμένους οργανισμούς του, με το Συμβούλιο της Ευρώπης, τον ΟΑΣΕ, τον ΟΟΣΑ και όλους τους άλλους διεθνείς οργανισμούς (άρθρο 220 ΣΛΕΕ). Οι 17 Εδώ γίνεται χαρακτηριστικά λόγος για «double hatting». 18 Τότε παραιτείται, όπως όλοι οι συνάδελφοί του Επίτροποι, αλλά μόνον από τα καθήκοντα του Αντιπροέδρου της Επιτροπής, όχι από τη θέση του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ. βλ. άρθρο 17 8 ΣΕΕ. 19 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 12

13 αντιπροσωπείες της Ένωσης σε τρίτες χώρες και σε διεθνείς οργανισμούς, οι οποίες εκπροσωπούν διεθνώς την Ένωση, τίθενται υπό την εξουσία του (άρθρο 221 ΣΛΕΕ). Προκειμένου να πραγματοποιήσει το έργο του, ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ υποστηρίζεται από την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ), ένα είδος άτυπου υπουργείου εξωτερικών Η συμμετοχή του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ στην Επιτροπή έχει προβλεφθεί για να καλύψει τις ανάγκες διατήρησης της συνοχής των ενωσιακών δραστηριοτήτων και αποφάσεων. Ως μέλος της Επιτροπής ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ είναι υπεύθυνος για την άσκηση των καθηκόντων της στον τομέα των εξωτερικών σχέσεων καθώς και για τον συντονισμό γενικά της εξωτερικής δράσης της Ένωσης (18 4 ΣΕΕ). Είναι, λοιπόν, το πρόσωπο, που συνενώνει στα καθήκοντά του αφενός τις αρμοδιότητες του παλιού ΥπΕ ΚΕΠΠΑ, αφετέρου του Επιτρόπου που ήταν μέχρι πρόσφατα αρμόδιος για τις εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης και των Κοινοτήτων. Πρώτος ΥπΕ ΚΕΠΠΑ μετά την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας ορίσθηκε η Βρετανή βαρώνη Catherine Ashton (EE L 315/ , σ. 49) και από το 2010 η Ιταλίδα Federica Mogherin. 22 γ. Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφάλειας (ΚΕΠΠΑ) Κυριότερα μειονεκτήματα της ΚΕΠΠΑ κατά το χρονικό διάστημα από τη δημιουργία της μέχρι την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας ήταν αφενός ο χαλαρός συντονισμός μεταξύ του πρώτου και δεύτερου πυλώνα, αφετέρου η συνεχής (κάθε εξάμηνο) εναλλαγή των προσώπων στην Προεδρία της Ένωσης. Με την κατάργηση του συστήματος των πυλώνων, η ΚΕΠΠΑ έχει αλλάξει μορφή σε μεγάλο βαθμό, εγκατέλειψε το επίπεδο της διακυβερνητικής συνεργασίας και ενσωματώθηκε στο υπόλοιπο ενωσιακό δίκαιο, διατηρεί ωστόσο την αρχική της ονομασία. Η ενοποίηση των κειμένων και των διαδικασιών ελπίζεται ότι θα ενισχύσει τη συνοχή των επιλογών και την καλύτερη εφαρμογή τους στην πράξη. Εντούτοις, πολλά κατάλοιπα της διακυβερνητικής λογικής εξακολουθούν και επί της ουσίας να 20 Η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) λειτουργεί από τον Ιανουάριο του 2011, διέπεται από την απόφαση 2010/427 για τον καθορισμό της οργάνωσης και της λειτουργίας της (EE L 201/ σ. 30) και χαρακτηρίζεται ως υπηρεσία sui generis, η οποία από δημοσιονομική άποψη εξομοιώνεται προς θεσμικό όργανο - βλ. και κανονισμό 1081/2010 του Ευρωπαϊκού Κοινοβούλιο και του Συμβουλίου για την τροποποίηση του δημοσιονομικού κανονισμού σχετικά με την ΕΥΕΔ (EE L 311/ σ. 9). 21 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 13

14 επιβιώνουν στο σχετικό κεφάλαιο της Συνθήκης (άρθρα ΣΕΕ). Και στο σημείο αυτό η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη έχει ακολουθήσει σχεδόν πιστά τις αλλαγές που προωθούσε η Συνταγματική Συνθήκη. 23 Η νέα εκδοχή της ΣΕΕ περιγράφει καταρχήν τα όρια της παρουσίας της Ένωσης στη διεθνή σκηνή, ορίζοντας ότι κάθε ενέργεια της ΚΕΠΠΑ οφείλει να κινείται μόνον στο πλαίσιο που έχει προδιαγραφεί από το άρθρο 21 ΣΕΕ (άρθρο 23 ΣΕΕ). Σε σχέση προς τα όργανα που μπορούν να δραστηριοποιούνται, κυρίαρχη είναι η θέση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και του Συμβουλίου. Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στην Επιτροπή αναγνωρίζεται «ειδικός ρόλος», τον οποίο περιγράφει η Συνθήκη, είναι δε πολύ περιορισμένος. Ειδικότερα, όπως και στο προϊσχύσαν καθεστώς της ΚΕΠΠΑ, έτσι και εδώ το αποκλειστικό δικαίωμα πρωτοβουλίας της Επιτροπής περιθωριοποιείται απόλυτα. Αντίστοιχο δικαίωμα αναγνωρίζεται σε κάθε κράτος μέλος, στον ΥπΕ ΚΕΠΠΑ αυτοτελώς καθώς και στον ίδιο «με την υποστήριξη της Επιτροπής» (άρθρο 30 ΣΕΕ). Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά κανόνα ενημερώνεται, μπορεί δε να απευθύνει ερωτήσεις και να διατυπώνει συστάσεις προς τον ΥπΕ ΚΕΠΠΑ και προς το Συμβούλιο. Ο ΥπΕ ΚΕΠΠΑ ζητά τακτικά τη γνώμη του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τα βασικότερα θέματα του χώρου της αρμοδιότητάς του (άρθρο 36 ΣΕΕ). 24 Το Δικαστήριο της Ένωσης (ΔΕΕ) δεν έχει δικαιοδοσία, πέραν εκείνης που αφορά τον σεβασμό των υπόλοιπων αρμοδιοτήτων της Ένωσης (άρθρο 40 ΣΕΕ/Λ) και της έννομης προστασίας φυσικών και νομικών προσώπων υπό συγκεκριμένες μόνον περιστάσεις. 25 Ο ιδιόμορφος χαρακτήρας των ενωσιακών αρμοδιοτήτων στα όρια της ΚΕΠΠΑ περιγράφεται εύγλωττα μέσω της διακήρυξης ότι η θέσπιση νομοθετικών πράξεων εδώ αποκλείεται. Η φράση αυτή επαναλαμβάνεται μάλιστα στο ίδιο κεφάλαιο δυο φορές (άρθρα 24 1 και 31 1 ΣΕΕ). Ενισχύεται έτσι η εντύπωση ότι, παρά την ενοποίηση των πυλώνων, τα διακυβερνητικά στοιχεία παραμένουν στο σημείο αυτό πολύ ισχυρά. Σε σχέση προς το είδος των αποφάσεων που λαμβάνονται, το άρθρο 25 ΣΕΕ αναφέρει τον καθορισμό γενικών προσανατολισμών καθώς και την 23 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Όταν τα πρόσωπα αυτά κινούνται κατά των περιοριστικών μέτρων, τα οποία μπορεί να λαμβάνονται σε βάρος τους στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ (κατ άρθρο 24 ΣΕΕ) [] 14

15 έκδοση «αποφάσεων», 26 οι οποίες καθορίζουν τις δράσεις της Ένωσης, τις θέσεις που αυτή λαμβάνει καθώς και τους λεπτομερείς κανόνες για την εφαρμογή των δράσεων και θέσεων. Τέλος, μια μορφή ενέργειας της Ένωσης στο πλαίσιο της ΚΕΠΠΑ είναι η συστηματική συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών για την άσκηση της πολιτικής τους. Γενικό χαρακτηριστικό όλων των ανωτέρω πράξεων, κυρίως δε των «αποφάσεων» είναι ότι δεν είναι κατά κυριολεξία νομικά δεσμευτικές, εφόσον δεν έχουν νομοθετικό χαρακτήρα (άρθρο 31 1 ΣΕΕ). Πολλές λαμβάνονται ομόφωνα (άρθρο 31 1 ΣΕΕ), άλλες με ειδική πλειοψηφία, ενώ όσες έχουν στρατιωτικές συνέπειες ή επιπτώσεις στην άμυνα, πάντοτε ομόφωνα. 27 Διατηρείται επίσης από το παλαιότερο καθεστώς της ΚΕΠΠΑ και η ιδιομορφία της λεγόμενης «εποικοδομητικής αποχής». Σύμφωνα με τους κανόνες που ισχύουν γενικά στο δίκαιο της Ένωσης, οι αποχές των μελών του Συμβουλίου καταρχήν δεν εμποδίζουν τη λήψη της απόφασης με ομοφωνία. Στην περίπτωση αυτή, η πράξη δεσμεύει τους πάντες. Εάν ωστόσο, το κράτος δεν επιθυμεί να δεσμευθεί από την απόφαση, με την εκδοχή της εποικοδομητικής αποχής του δίνεται η δυνατότητα να την αποφύγει, χωρίς να παρεμποδίζει την τελική εφαρμογή της. Κατά τη Συνθήκη, το ενδιαφερόμενο μέλος του Συμβουλίου μπορεί να συνοδεύει την αποχή του με ειδική τυπική δήλωση, οπότε το συγκεκριμένο κράτος δεν συμμορφώνεται με τις επιταγές της απόφασης, αλλά αποδέχεται ότι η απόφαση δεσμεύει το σύνολο της Ένωσης. Υπ' αυτή την έννοια και βάσει του πνεύματος αμοιβαίας αλληλεγγύης, το μεν κράτος μέλος απέχει από κάθε ενέργεια αντίθετη ή επιβαρυντική για τη απόφαση, που έχει ληφθεί, τα δε υπόλοιπα κράτη μέλη, σέβονται τη θέση του. Τέλος, διατηρείται από το προϊσχύσαν σύστημα και η δυνατότητα «αναχαίτισης» (μπλοκαρίσματος) της υπό έκδοση απόφασης Ο όρος «αποφάσεις» στο κεφάλαιο της ΚΕΠΠΑ δεν πρέπει να συγχέεται με τις αποφάσεις του ενωσιακού δικαίου (άρθρο 288 ΣΛΕΕ), διότι εμφανίζει διαφορετικά χαρακτηριστικά σε ορισμένες άλλες επίσημες γλώσσες της Ένωσης χρησιμοποιούνταν και υπό το προϊσχύσαν καθεστώς της συνθήκης της Νίκαιας διαφορετικοί όροι για τις «αποφάσεις» της ΚΕΠΠΑ (π.χ. «Beschlusse» στα γερμανικά). 27 Σύμφωνα με το άρθρο 31 2,4 ΣΕΕ. Το τελευταίο εδάφιο της δεύτερης παραγράφου του άρθρου 31 αναφέρεται στην ειδικότερη περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος για «ζωτικούς και δεδηλωμένους λόγους εθνικής πολιτικής» αντιτάσσεται στη λήψη της απόφασης με ειδική πλειοψηφία, οπότε δεν διεξάγεται ψηφοφορία και μετά από διαβουλεύσεις με τον ΥπΕ ΚΕΠΠΑ το θέμα μπορεί να παραπέμπεται στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ώστε να αντιμετωπισθεί με ομοφωνία πρβλ. και άρθρο 23 2 ΣΕΕ. 28 Ειδικότερα, αν τα κράτη μέλη, που επιλέγουν τη μέθοδο της υποβολής της δήλωσης περί αποχής, φθάνουν το ένα τρίτο των κρατών μελών (σήμερα τουλάχιστον εννέα κράτη) και συγχρόνως ο πληθυσμός τους συγκεντρώνει τουλάχιστον το ένα τρίτο του συνολικού πληθυσμού της Ένωσης, η απόφαση δεν λαμβάνεται (άρθρο 31 1 τελευτ. φράση ΣΕΕ. πρβλ και άρθρ 23 ΣΕΕ). 29 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 15

16 Η εκπροσώπηση της Ένωσης στα διεθνή ζητήματα ανατίθεται στον ΥπΕ ΚΕΠΠΑ (άρθρο 27 ΣΕΕ), καθώς και στον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, με την επιφύλαξη των αρμοδιοτήτων του ΥπΕ ΚΕΠΠΑ (άρθρο 15 6). Διασταυρώσεις αρμοδιοτήτων και αφορμές συγκρούσεων δεν αποκλείονται μετά από τη διευθέτηση αυτή, παρά τη ρητή υπόμνηση της Συνθήκης ότι το προβάδισμα εδώ ανήκει στον ΥπΕ ΚΕΠΠΑ. Τέλος, και επειδή η λειτουργία της ΚΕΠΠΑ προϋποθέτει ιδιαίτερες δαπάνες, ειδική πρόβλεψη αναφέρει ότι σε γενικές γραμμές τα διοικητικά έξοδά της καλύπτονται από τον προϋπολογισμό της Ένωσης, ενώ οι λειτουργικές δαπάνες άλλοτε από την Ένωση, άλλοτε, ανάλογα με τις αποφάσεις του Συμβουλίου, από τα κράτη μέλη. 30 Κατ' αναλογία προς όσα γινόταν δεκτά μέχρι τώρα, το άρθρο 40 ΣΕΕ επιβάλλει η εφαρμογή της ΚΕΠΠΑ να μην επηρεάζει τις αρμοδιότητες των θεσμικών οργάνων της Ένωσης - κυρίως όσες κατονομάζονται ως αποκλειστικές, συντρέχουσες και συμπληρωματικές -, ενώ και αντίστροφα, οι ανωτέρω αρμοδιότητες δεν πρέπει να επηρεάζουν τις διαδικασίες και τις αρμοδιότητες των οργάνων στα όρια της ΚΕΠΠΑ. Τα ζητήματα συντονισμού και η προσπάθεια τήρησης ενιαίας στάσης στις εξωτερικές σχέσεις της Ένωσης δεν έχουν αντιμετωπισθεί οριστικά και θα πρέπει να εξετάζονται κάθε φορά ad hoc. 31 δ. Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ) Το κεφάλαιο για την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας (ΚΠΑΑ, άρθρα ΣΕΕ) υποκαθιστά μετά τη Συνθήκη της Λισαβόνας το άρθρο 17 ΣΕΕ. Τόσο η έκταση του νέου κεφαλαίου όσο και το ουσιαστικό περιεχόμενό του αποδεικνύουν ότι ο τομέας της κοινής άμυνας και ασφάλειας γνώρισε χάρη στη Μεταρρυθμιστική Συνθήκη σημαντική πρόοδο σε σύγκριση προς όσα ίσχυαν μέχρι τώρα. Προς την κατάληξη αυτή συνέβαλαν, όπως ακριβώς συνέβη και με τον Χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης, τόσο οι ευρύτερες συνέπειες της 11 η Σεπτεμβρίου 2001, όσο και ο κίνδυνος τρομοκρατικών επιθέσεων στην ίδια την Ευρώπη. Παρόλα αυτά, η ΚΠΑΑ αποτελεί εν μέρει μόνον πραγματική πολιτική της Ένωσης και εν μέρει κινείται σε μια μελλοντική απλώς προοπτική Λεπτομερείς προβλέψεις σε άρθρο 41 ΣΕΕ. 31 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 16

17 Η ΚΠΑΑ προσδιορίζεται καταρχήν ως «αναπόσπαστο στοιχείο» της ΚΕΠΠΑ. Κατά δεύτερο λόγο, η Συνθήκη προβλέπει επιχειρησιακή ικανότητα της Ένωσης τόσο με στρατιωτικά όσο και με μη στρατιωτικά μέσα, ενώ οι διατάξεις της μοιράζονται μεταξύ των υπαρκτών προς στιγμήν δυνατοτήτων αφενός, των μελλοντικών σχεδίων αφετέρου. Ο κύριος όγκος των πραγματικών καθηκόντων της ΚΠΑΑ αφορά σήμερα αποστολές εκτός της Ένωσης, με στόχο τη διατήρηση της ειρήνης, την πρόληψη των συγκρούσεων και την ενίσχυση της διεθνούς ασφάλειας, πάντα σύμφωνα με τον Καταστατικό Χάρτη του ΟΗΕ (άρθρο 42 1 ΣΕΕ). Το περιεχόμενο των εν λόγω αποστολών, οι οποίες ήταν γνωστές και υπό το προϊσχύσαν δίκαιο 33 καθορίζεται στο άρθρο 43 ΣΕΕ και αφορά, μεταξύ άλλων, κοινές δράσεις αφοπλισμού, ανθρωπιστικές αποστολές, αποστολές διάσωσης, παροχή συμβουλών και αρωγής επί στρατιωτικών θεμάτων, αποστολές για τη διατήρηση της ειρήνης κ.λπ. καθώς και αποστολές μαχίμων δυνάμεων για τη διαχείριση κρίσεων όπως και επιχειρήσεις σταθεροποίησης μετά από συγκρούσεις. 34 Τα κράτη μέλη από την πλευρά τους αναλαμβάνουν να βελτιώσουν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες και προς τον σκοπό αυτόν έχει ήδη από το έτος 2004 δημιουργηθεί ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας. 35 Πρόκειται για διακυβερνητικό οργανισμό με έδρα τις Βρυξέλλες, στα καθήκοντα του οποίου συγκαταλέγονται η ανάπτυξη αμυντικών δυνατοτήτων, η έρευνα, οι προμήθειες και οι εξοπλισμοί. 36 Στα μελλοντικά σχέδια της ΚΠΑΑ περιλαμβάνεται ο προοδευτικός προσδιορισμός κοινής αμυντικής πολιτικής της Ένωσης, η οποία θα οδηγήσει σε κοινή άμυνα, μετά από σχετική ομόφωνη απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η βαρύτητα της κίνησης αυτής δικαιολογεί και την ασυνήθιστη διαδικασία, που πρέπει να ακολουθηθεί, δεδομένου ότι η απόφαση υιοθετείται στη συνέχεια από τα κράτη μέλη σύμφωνα με τους εσωτερικούς συνταγματικούς κανόνες τους (άρθρο 42 2 ΣΕΕ). Κατά τα λοιπά, λαμβάνεται προσηκόντως υπόψη τόσο η ουδετερότητα ορισμένων κρατών όσο και η ένταξη άλλων σε στρατιωτικές συμμαχίες. Διατηρείται δηλαδή η 33 Πρβλ. άρθρο 17 2 ΣΕΕ. 34 Οι εν λόγω αποστολές ονομάζονται και «αποστολές Petersberg» από την ομώνυμη Διακήρυξη του έτους 1992, που έγινε στο πλαίσιο της Δυτικοευρωπαϊκής Ένωσης στο προάστιο της Βόννης Petersberg. Διευκρινίζεται επίσης ρητά ότι οι αποστολές αυτές μπορούν να χρησιμοποιηθούν (και) για την καταπολέμηση της τρομοκρατίας. Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις στρατιωτικές επιχειρήσεις και τις μη στρατιωτικές αποστολές της Ένωσης βλ Κοινή δράση 2004/551 /ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου για τη σύσταση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (ΕΕ 245/ , σ. 17 επ.). 36 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 17

18 λεγάμενη «ρήτρα της Ιρλανδίας» 37 και επαναλαμβάνεται η διαβεβαίωση ότι οι δεσμεύσεις και η συνεργασία που έχουν αναληφθεί στο πλαίσιο του ΝΑΤΟ, για όσα κράτη είναι μέλη του, δεν αντιβαίνουν στην ΚΠΑΑ ούτε και μεταβάλλουν τη θέση των συγκεκριμένων αυτών κρατών σε σχέση προς τη συλλογική τους άμυνα. Συνεπώς, υποχρεώσεις των εν λόγω κρατών, που πηγάζουν από τη συμμετοχή τους στο ΝΑΤΟ, έχουν το προβάδισμα σε σχέση προς την ΚΠΑΑ. 38 Από το σύνολο του κεφαλαίου περί ΚΠΑΑ θα μπορούσαν να ξεχωρίσουν, περαιτέρω, δυο στοιχεία. Καταρχήν θεσπίσθηκε ύστερα από χρόνια συζητήσεων η ρήτρα παροχής συνδρομής, στην περίπτωση κατά την οποία κράτος μέλος δέχεται ένοπλη επίθεση στο έδαφος του. Τότε τα υπόλοιπα κράτη μέλη «οφείλουν» να του προσφέρουν βοήθεια και συνδρομή με όλα τα μέσα που διαθέτουν, άρα και στρατιωτική βοήθεια, σύμφωνα πάντα με το άρθρο 51 του Καταστατικού Χάρτη του ΟΗΕ. 39 Και στην περίπτωση αυτή, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της ασφάλειας και άμυνας ορισμένων κρατών και οι δεσμεύσεις ορισμένων έναντι του ΝΑΤΟ υπερισχύουν. Έτσι, αποδυναμώνεται, ενδεχομένως η υποχρέωση παροχής συνδρομής η οποία, ούτως ή άλλως, θα πρέπει να εξετασθεί προσεκτικότερα στο μέλλον, ώστε να διευκρινισθεί καλύτερα και η φύση της. 40 Δεύτερον, η Συνθήκη προβλέπει μια ιδιόρρυθμη μορφή στενότερης συνεργασίας μεταξύ κρατών μελών, τα οποία πληρούν υψηλότερα κριτήρια στρατιωτικών δυνατοτήτων και αναλαμβάνουν περισσότερες υποχρεώσεις στον εν λόγω τομέα. Η συνεργασία αυτή ονομάζεται «μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία» και διέπεται από το άρθρο 46 ΣΕΕ. Σύμφωνα με τα βασικά της χαρακτηριστικά, είναι ανοικτή στα υπόλοιπα κράτη (άρθρο 46 3 ΣΕΕ), προβλέπεται ωστόσο τόσο αποχώρηση από αυτήν όσο και αναστολή της συμμετοχής ενός κράτους, όταν το συγκεκριμένο κράτος μέλος δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες της και να τηρήσει τις δεσμεύσεις που του επιβάλλονται (άρθρο 46 4 ΣΕΕ). Ειδικό Πρωτόκολλο για τη μόνιμη 37 Βλ. άρθρο 42 2 εδαφ. 2 ΣΕΕ. 38 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Άρθρο 42 7, πρώτο εδάφιο ΣΕΕ πρβλ. και άρθρο 5 της Συνθήκης του Βορείου Ατλαντικού (ΝΑΤΟ). 40 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ [] 18

19 διαρθρωμένη συνεργασία πλαισιώνει με περισσότερες λεπτομέρειες τη λειτουργία της Γ. Ευθύνη των κρατών-μελών του Συμβουλίου Ασφαλείας που είναι και μέλη στην ΕΕ, ως προς την ενημέρωση των άλλων μελών της ΕΕ (άρθρο 34 2 ΣΕΕ). Τα κράτη μέλη που είναι μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ υπόκεινται σε ορισμένες υποχρεώσεις που πηγάζουν από τη Συνθήκη, δεδομένης της ιδιαίτερης σημασίας του ΟΗΕ για τη διεθνή σκηνή και τη διατήρηση της ειρήνης. Δύο είναι οι υποχρεώσεις που βαρύνουν το σύνολο των κρατών μελών που είναι μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ και μία βαρύνει αποκλειστικά τα κράτη που είναι μόνιμα μέλη αυτού, ήτοι τη Γαλλία και τη Μ. Βρετανία. Οι υποχρεώσεις των πρώτων είναι να συνεννοούνται μεταξύ τους και να κρατούν πλήρως ενημερωμένα τα υπόλοιπα κράτη μέλη και είναι όμοια με την υποχρέωση του εδ. α, της παρ. 2 του άρθρου 34 που προβλέπει αυτές τις υποχρεώσεις για τα κράτη που είναι μέλη διεθνών οργανισμών και συμμετέχουν σε διεθνείς διασκέψεις. 43 Περαιτέρω, τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας πρέπει να φροντίζουν, κατά την άσκηση των καθηκόντων τους, «να υπερασπίζονται τις θέσεις και τα συμφέροντα της Ένωσης». Η δέσμευση είναι αρκετά ευρεία και καθώς αφορά εκτός αντίθετης εξειδίκευσης, στο σύνολο των θέσεων που υιοθετούνται από την Ένωση, και κυρίως τις υπουργικές δηλώσεις και τις ανακοινώσεις της Προεδρίας στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Η έννοια των «συμφερόντων της Ένωσης» υποδηλώνει ότι τα κράτη μέλη στα οποία αφορά η εν λόγω διάταξη πρέπει να υπερασπίζονται ένα κοινό συμφέρον που είναι απαραιτήτως διατυπωμένο σε ένα κείμενο που θα αφορά στην ΚΕΠΠΑ. 44 Και το άρθρο 34 απονέμονται ιδιαίτερα καθήκοντα στον ύπατο εκπρόσωπο, ως κρίσιμο θεσμό ανάπτυξης της ΚΕΠΠΑ και προβλέπεται ιδίως η δυνατότητα για τον ύπατο εκπρόσωπο να υπερασπισθεί τα συμφέροντα της Ένωσης στο πλαίσιο του Συμβουλίου Ασφαλείας κατόπιν πρόσκλησης που υποχρεούται να απευθύνουν προς 41 Πρωτόκολλο αριθ. 10 σχετικά με τη μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία, η οποία θεσπίζεται με το άρθρο 42 ΣΕΕ, EE C 83/ , σ. 275 επ. 42 Σαχπεκίδου Ε., Ευρωπαϊκό Δίκαιο, Β Έκδοση, 2013, σ Αυγερινός Γ. Β. σε Συνθήκη ΕΕ & ΣΛΕΕ, Κατ άρθρον ερμηνεία, σ Αυγερινός Γ. Β. σε Συνθήκη ΕΕ & ΣΛΕΕ, Κατ άρθρον ερμηνεία, σ [] 19

20 αυτό τα μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας που είναι και μέλη της Ένωσης, ήτοι από την Γαλλία, την Μ. Βρετανία. Έτσι, προβλέπεται ότι τα εν λόγω κράτη μέλη οικειοθελώς θα «παραμερίσουν» προς όφελος της Ένωσης. Η τελευταία παράγραφος του άρθρου 34 εισήχθηκε με τη Συνθήκη της Λισαβόνας και αποτελεί καινοτομία αυτής για την Ένωση. 45 Δ. Δεσμευτικότητα του ΚΧΟΗΕ και των ψηφισμάτων του ΣΑ ως προς την Ευρωπαϊκή Ένωση α) Εισαγωγή τους στην ενωσιακή έννομη τάξη. Θεμελιώδες ζήτημα ως προς την κατανόηση της σχέσης μεταξύ ΟΗΕ και Ευρωπαϊκής Ένωσης, είναι το κατά πόσο οι νομικές πράξεις που παράγονται στο πρώτο δεσμεύουν τον δεύτερο. Η απάντηση δεν είναι απλή και θα πρέπει να ληφθούν υπόψιν αρκετά δεδομένα προτού κάποιος δώσει μία απάντηση. Από την οπτική του διεθνούς δικαίου, η απάντηση prima facie θα πρέπει να είναι αρνητική, δηλαδή η Ένωση δεν δεσμεύεται από το καταστατικό χάρτη του ΟΗΕ και από τις νομικές πράξεις που παράγονται στα πλαίσια αυτού 46. Σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ.1 του ΚΧΟΗΕ μέλη του ΟΗΕ μπορούν να γίνουν μόνο κράτη. Επομένως, η Ένωση, που σε καμία περίπτωση δεν διαθέτει την ιδιότητα του κράτους, δεν μπορεί να ενταχθεί στη διεθνή συνθήκη που αποτελεί ο ΚΧΟΗΕ. Παράλληλα, με μία γραμματική ερμηνεία του ΚΧΟΗΕ δεν προκύπτει επέκταση του περιεχομένου αυτού και σε μη συμβαλλόμενα κράτη. Άλλωστε, το άρθρο 25 ΚΧΟΗΕ αναφέρει «Τα Μέλη των Ηνωμένων Εθνών συμφωνούν να αποδέχονται και να εκτελούν τις αποφάσεις του Συμβουλίου Ασφαλείας, σύμφωνα με αυτόν το Χάρτη». Έτερα επιχειρήματα που στηρίζουν τη κρατούσα άποψη περί μη δέσμευσης της Ένωσης, είναι η θεμελιώδης αρχή του διεθνούς δικαίου σύμφωνα με την οποία οι διεθνείς συνθήκες δεν παράγουν δεσμευτικά αποτελέσματα για τα μη συμβαλλόμενα μέρη, καθώς και ότι δεν μπορούν να δεσμεύονται κράτη από αποφάσεις στη διαμόρφωση των οποίων δεν έχουν μετέχει. 45 Αυγερινός Γ. Β. σε Συνθήκη ΕΕ & ΣΛΕΕ, Κατ άρθρον ερμηνεία, σ Η ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΕ, Μανώλης Περάκης, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ.266. [] 20

21 Στη ανωτέρω κρατούσα άποψη διατυπώνεται βέβαια ισχυρός αντίλογος. Αρχικά, υποστηρίζεται η άποψη ότι τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, κορυφαίου οργάνου του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών, επιφορτισμένο με την αρμοδιότητα να διαφυλάσσει την διεθνή ειρήνη, αναπτύσσουν δεσμευτικό αποτέλεσμα και για τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς που δεν είναι μέλη του ΟΗΕ. Θεμέλιο της θεωρίας αυτής είναι ορισμένα ψηφίσματα τα οποία εξέδωσε το ΣΑ και τα οποία απευθύνονται και δεσμεύουν όλα τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς, ανεξαρτήτως του εάν είναι μέλη του ΟΗΕ. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το ψήφισμα 6/1990 και η παράγραφος 5 αυτού 47. Πρόκειται για ένα ψήφισμα του ΣΑ σχετικά με τη κρίση μεταξύ Κουβέιτ και Ιράκ και στην υπό συζήτηση παράγραφο το ΣΑ καλεί ακόμα και τα κράτη που δεν είναι μέλη, να συμμορφωθούν με το περιεχόμενο του ψηφίσματος. Επικουρικό επιχείρημα προς την άποψη αυτή αποτελεί το άρθρο 2 παρ. 6 του ΚΧΟΗΕ. Σύμφωνα με το άρθρο αυτό ο Οργανισμός καλείται να εξασφαλίζει ότι ακόμα και τα κράτη τα οποία δεν είναι μέλη του, θα συμμορφώνονται με τις θεμελιώδεις αρχές που διακηρύσσει ο καταστατικός του χάρτης, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την τήρηση της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Επιπλέον το άρθρο 48 παρ.2 θα μπορούσε να λειτουργήσει ως υποστηρικτική βάση της δέσμευσης της Ένωσης από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας. Και αυτό διότι το συγκεκριμένο άρθρο προβλέπει ότι τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ είναι υποχρεωμένα να εξασφαλίζουν την εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας και στους διεθνείς οργανισμούς των οποίων είναι μέλη. Βέβαια, κρατούσα και ορθότερη είναι η προαναφερθείσα άποψη, κατά την οποία ο ΚΧΟΗΕ και τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας δεν δεσμεύουν τα μη κράτημέλη καθώς και άλλους διεθνείς οργανισμούς. Από την σκοπιά του ευρωπαϊκού δικαίου, η απάντηση οφείλει να είναι η ίδια, ότι δηλαδή η Ένωση δεν δεσμεύεται από το ΚΧΟΗ και τα ψηφίσματα του ΣΑ. Βέβαια ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών αναφέρεται πολλάκις στα κείμενα των ιδρυτικών συνθηκών της ΕΕ. Αρχικά, στο άρθρο 3 παρ. 5 ΣΕΕ τονίζεται ότι η Ένωση προωθεί τις αρχές της ειρήνης, της ασφάλειας και της δημοκρατίας, πάντα όμως με σεβασμό στις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών. Επιπλέον, στο άρθρο 21 παρ.1 και παρ.2 τονίζεται ο σκοπός της Ένωσης να προωθήσει πολυμερείς λύσεις, ιδίως εντός του πλαισίου των Ηνωμένων Εθνών. Γίνεται αντιληπτό ότι η κοινή 47 [] 21

22 εξωτερική πολιτική και πολιτική άμυνας της Ένωσης (ΚΕΠΠΑ) αποσκοπεί να αναπτυχθεί εντός του πλαισίου του ΟΗΕ. Βέβαια, οι εξαγγελίες αυτές στα κείμενα των ιδρυτικών συνθηκών έχουν πολιτικό και όχι νομικό χαρακτήρα. 48 Υποστηρίζεται ότι πρόκεινται για διατάξεις που αποτελούν κατευθυντήριες γραμμές προς χάραξη πολιτικών και σε ουδεμία περίπτωση αυστηρώς νομικά κείμενα, που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε δικαστικό έλεγχο της ενωσιακής δράσης. Άλλωστε, ακόμα και το άρθρο 351 ΣΛΕΕ περί προενταξιακών διαπραγματεύσεων δεν θα μπορούσε να προβληθεί ως μέσο δέσμευσης της Ένωσης από τον ΚΧΟΗΕ. Βάσει του άρθρου αυτού, οι υποχρεώσεις που είχαν αναλάβει τα κράτη πρίν από την ένταξη τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση εξακολουθούν να ισχύουν. Συνεπώς, τα κράτη-μέλη της Ένωσης, που στην ολότητα τους είναι μέλη του ΟΗΕ, δεσμεύονται από τις αποφάσεις αυτού και από τον ΚΧΟΗΕ. Βέβαια, αυτό δεν σημαίνει ότι γεννιούνται υποχρεώσεις για την Ένωση. Συνεπώς, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η δέσμευση των κρατών-μελών της Ένωσης από τα ψηφίσματα του ΣΑ καθώς και από το κείμενο του ΚΧΟΗΕ συνιστά μία «ατελή» ένταξη των κανόνων αυτών στην ενωσιακή έννομη τάξη. Μία ακόμα θεωρητική κατασκευή που θα μπορούσε να θεμελιώσει δέσμευση της Ένωσης από το ΚΧΟΗΕ και από τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας είναι η λεγόμενη θεωρία περί «διαδοχής». Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η Ένωση μπορεί να λειτουργήσει ως διάδοχος των υποχρεώσεων που έχουν τα κράτη-μέλη της σε διεθνείς συμφωνίες, πριν αυτά ενταχθούν στην Ένωση ή ακόμα και πρίν την ίδρυση αυτής. Οι προϋποθέσεις της θεωρίας αυτής διατυπώθηκαν από το ίδιο το ΔΕΕ, στην υπόθεση «International Fruit Company and others» 49. Η απόφαση αυτή διατύπωσε τις προϋποθέσεις ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ότι η Ένωση λειτουργεί ως διάδοχος των κρατών-μελών της, που έχουν υπογράψει τη σχετική σύμβαση. Αρχικά, θα πρέπει όλα τα κράτη-μέλη της Ένωσης να έχουν προσχωρήσει στην σχετική συνθήκη. Η προϋπόθεση αυτή πληρείται και στον ΟΗΕ, καθώς και τα 28 κράτη-μέλη της Ένωσης είναι μέλη και σε αυτόν. Η δεύτερη προϋπόθεση είναι να έχουν εκχωρήσει τα κράτημέλη στην Ένωση την πλήρη αρμοδιότητα επί του συγκεκριμένου ζητήματος που αποτελεί το σκοπό της διεθνούς συνθήκης. Και αυτή η προϋπόθεση πληρείται καθώς η Ένωση έχει αρμοδιότητα ως προς την επιβολή οικονομικών κυρώσεων σε τρίτα 48 Η ΕΝΤΑΞΗ ΚΑΙ Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΔΙΕΘΝΟΥΣ ΚΑΝΟΝΑ ΣΤΗΝ ΕΝΝΟΜΗ ΤΑΞΗ ΤΗΣ ΕΕ, Mανώλης Περάκης, Νομική Βιβλιοθήκη, σελ &from=en. [] 22

23 κράτη ή νομικά και φυσικά πρόσωπα για την πρόληψη της τρομοκρατίας ή και απειλής για την διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Όμως, στην προαναφερθείσα απόφαση του, το ΔΕΕ έθεσε και μία τρίτη προϋπόθεση για την διαδοχή των κρατών-μελών από την Ένωση. Αυτή ήταν η de facto υποκατάσταση των κρατών-μελών από την Ένωση στη λήψη των αποφάσεων εντός της πολυμερούς διεθνούς συνθήκης ή του διεθνή οργανισμού. Καθίσταται σαφές ότι εντός του ΟΗΕ δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο. Μπορεί μεν η Ένωση να έχει καθεστώς ενισχυμένου παρατηρητή εντός της Γενικής Συνέλευσης του Οργανισμού και να έχει προσχωρήσει σε πάρα πολλές συμβάσεις των Ηνωμένων Εθνών, σε καμία περίπτωση όμως δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι έχει υποκαταστήσει τα κράτη-μέλη. Αυτά συμμετέχουν αυτοτελώς στις διαδικασίες εντός του ΟΗΕ και εκφράζουν τις δικές τους θέσεις. Συνεπώς ούτε μέσω της θεωρίας της διαδοχής μπορεί να θεμελιωθεί δέσμευση της Ένωσης από το ΚΧΟΗΕ. β. Έλεγχος των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας και έλεγχος των ενωσιακών πράξεων που λήφθηκαν κατ εφαρμογή των ψηφισμάτων του Συμβουλίου Ασφαλείας Καθίσταται σαφές όμως ότι το σημαντικότερο όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και ΟΗΕ είναι το κατά πόσο συντρέχει δέσμευση της πρώτης από τις αποφάσεις και τα ψηφίσματα που λαμβάνονται στα πλαίσια του δευτέρου. Το ζήτημα ανέκυψε με όλη του την ένταση στην υπόθεση Qadi, η οποία επέφερε σύγκρουση μεταξύ των δικαστηρίων της ΕΕ αλλά οδήγησε και στην έκδοση μίας απόφασης του Δικαστηρίου των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, που οδήγησε στην επιβεβαίωση για άλλη μια φορά της αυτονομίας της ενωσιακής έννομης τάξης. Η υπό κρίση υπόθεση ξεκίνησε με το ψήφισμα 1267/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας. 50 Με το ψήφισμα αυτό το ΣΑ καταδίκασε την εντός της επικράτειας του Αφγανιστάν υποδοχή και εκπαίδευση τρομοκρατών αλλά και την υποστήριξη που παρείχε το καθεστώς των Ταλιμπάν στον Οσάμα Μπιν Λάντεν. Παράλληλα, καλούσε τις αφγανικές αρχές να παραδώσουν τον Οσάμα Μπιν Λάντεν στις αρμόδιες αρχές ενώ καλούσε και τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ να υποδείξουν πρόσωπα τα οποία είχαν σχέσεις με την διεθνή τρομοκρατία και να προχωρήσουν σε δέσμευση των κεφαλαίων 50 [] 23

24 τους και των οικονομικών τους πόρων. Με το ίδιο ψήφισμα το Συμβούλιο Ασφαλείας ίδρυσε μία Επιτροπή Κυρώσεων, η οποία θα αποτελούνταν από τα μέλη του, ώστε να επιτηρεί την εφαρμογή και την υλοποίηση των κυρώσεων αυτών. Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κρίνοντας ότι έπρεπε να ληφθούν μέτρα εφαρμογής του ψηφίσματος αυτού και εντός της ενωσιακής έννομης τάξης, εξέδωσε τη Κοινή Εξωτερική Πολιτική και Πολιτική Ασφαλείας 1999/172, με την οποία αποφάσιζε περιοριστικά μέτρα εναντίον των Ταλιμπάν. Κατ εφαρμογή της θέσεως αυτής, το Συμβούλιο εξέδωσε στις τον κανονισμό 337/2000, με τον οποίο επιβλήθηκε απαγόρευση πτήσεων και πάγωμα κεφαλαίων ως προς τους Ταλιμπάν του Αφγανιστάν. Με νέο ψήφισμα του Συμβουλίου Ασφαλείας, το 1333/2000, που εξεδόθη στις , επαναβεβαιώθηκε η καταδίκη των Ταλιμπάν για την προστασία που παρείχαν στη διεθνή τρομοκρατία ενώ εκφράστηκε και η βούληση να συνεχιστούν οι κυρώσεις κατά των προσώπων που στήριζαν την διεθνή τρομοκρατία. Κατ εφαρμογή του ψηφίσματος αυτού, το Συμβούλιο αποφάσισε την υιοθέτηση νέας ΚΕΠΠΑ, της 2001/154, με την οποία επέβαλλε πρόσθετους περιορισμούς ως προς τους Ταλιμπάν. Με βάση αυτή την κοινή θέση εκδόθηκε ο κανονισμός 467/2001, με τον οποίο καταργούνταν ο κανονισμός 337/2000, και συνεχίζονταν οι δεσμεύσεις κεφαλαίων. Θεμέλιο του κανονισμού αυτού ήταν τα άρθρα 60 και 301 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Η διαδικασία για την επιβολή των κυρώσεων απαιτούσε τη λήψη απόφασης στα πλαίσια της ΚΕΠΠΑ και κατόπιν υλοποίησης της απόφασης αυτής στα πλαίσια της κοινοτικής έννομης τάξης, με τη μορφή κανονισμών. Στον κανονισμό 467/2001 προβλεπόταν εξουσιοδότηση από το Συμβούλιο προς την Επιτροπή να συμπληρώνει τις λίστες των προσώπων που θα δέχονταν τις κυρώσεις. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα λάμβανε τα ονόματα από την Επιτροπή Κυρώσεων που λειτουργεί εντός του πλαισίου του ΣΑ. Με αυτή τη διαδικασία, και αφού στις 8 Μαρτίου 2001 εκδόθηκε η πρώτη λίστα με τα πρόσωπα που θα δεσμεύονταν τα περιουσιακά τους στοιχεία από την Επιτροπή Κυρώσεων, που περιείχε το όνομα του Al Yassin Kadi,, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή με τον κανονισμό 2062/2001 δέσμευσε τα περιουσιακά στοιχεία που είχε στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εφαρμόζοντας την υπ αριθμ. 2002/402/ΚΕΠΠΑ του Συμβουλίου που εκδόθηκε κατά εφαρμογή του ψηφίσματος 1390/2002 του ΣΑ, το Συμβούλιο εξέδωσε τον κανονισμό 881/2002, που διατηρούσε τις κυρώσεις σε βάρος των Ταλιμπάν και των [] 24

25 προσώπων που τους υποστήριζαν. Μάλιστα, στην τέταρτη αιτιολογική σκέψη του ως άνω κανονισμού, αναφέρεται ότι τα μέτρα αυτά εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της Συνθήκης διότι πρέπει να εφαρμοστούν με κοινοτική νομοθεσία ώστε να αποφευχθεί η περίπτωση στρέβλωσης του ανταγωνισμού εντός της Ένωσης.( τότε Κοινότητας.) Παράλληλα, με τον κανονισμό 561/2003 του Συμβουλίου, που εκδόθηκε στις 27 Μαρτίου 2003, καθορίστηκαν ορισμένες εξαιρέσεις από την δέσμευση των κεφαλαίων. Αυτό ήταν το σύνολο των κανονισμών που εκδόθηκαν κατ εφαρμογή των ψηφισμάτων ασφαλείας. Ο Kadi, ήδη από τις 18 Δεκεμβρίου 2001, είχε ασκήσει προσφυγή ακυρώσεως, δυνάμει του άρθρου 230 ΣΕΚ( νύν 263 ΣΛΕΕ) κατά των κανονισμών 2062/2001 και 467/2001. Με δικόγραφο που κατέθεσε μεταγενέστερα ο Kadi στράφηκε και κατά του κανονισμού 881/2002, ο οποίος τροποποίησε σε ένα βαθμό τον 467/2001 κανονισμό του Συμβουλίου. Τα βασικά επιχειρήματα με τα οποία ο Kadi επιδίωξε την ακύρωση των κανονισμών ήταν η αναρμοδιότητα των οργάνων της Κοινότητας να εκδώσουν τους κανονισμούς αυτούς και αφετέρου τη παραβίαση σειράς θεμελιωδών του δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα υποστήριξε ότι παραβιάστηκε το δικαίωμα του στην ιδιοκτησία, το δικαίωμα προηγούμενης ακρόασης καθώς και το δικαίωμα σε αποτελεσματική δικαστική προστασία. Ως προς τη νομική βάση έκδοσης των κανονισμών, ο Kadi υποστήριξε ότι τα άρθρα 60 και 301 ΕΚ αφορούσαν την επιβολή κυρώσεων εις βάρος τρίτων χωρών και σε καμία περίπτωση εις βάρος ιδιωτών. Συνεπώς, για αυτόν η Ένωση είχε παραβεί τις αρμοδιότητες της, εκδίδοντας κανονισμούς για αντικείμενο εκτός αυτών. Η απάντηση του Πρωτοδικείου στον ισχυρισμό αυτό του Kadi, δημιούργησε σωρεία αντιδράσεων, καθώς θεωρήθηκε από πολλούς ότι στην πραγματικότητα «κατασκεύασε» νομική βάση για την έκδοση των κανονισμών. Συγκεκριμένα, το Πρωτοδικείο στις σκέψεις 122 έως 126 θεμελίωσε την αρμοδιότητα των κοινοτικών οργάνων προς την έκδοση των κανονισμών. Επισήμανε ότι τα άρθρα 60, 301 ΕΚ σε συνδυασμό με το άρθρο 308 ΕΚ δημιουργούν αρμοδιότητα. Το Πρωτοδικείο ερμήνευσε το άρθρο 308 ΕΚ ως γέφυρα μεταξύ της ΚΕΠΠΑ και της κοινοτικής τάξης. Σύμφωνα με το άρθρο 308 εάν μία ενέργεια της Κοινότητας θεωρείται αναγκαία για την επίτευξη ενός στόχου της στα πλαίσια της κοινής αγοράς αλλά δεν προβλέπεται στην Συνθήκη, τότε το Συμβούλιο μπορεί να θεσπίσει προτάσεις της Επιτροπής και κατόπιν διαβουλεύσεων με το Ευρωπαϊκό [] 25