Γιορτή της Πορτοκαλιάς

Transcript

1 Αμμόχωστος

2 Γιορτή της Πορτοκαλιάς

3 ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ Βίωμα Ζωής Σκέψεις και γεγονότα αυθεντικά. Ο πυρήνας της ύπαρξης ενός ανθρώπου που παλεύει για την Αγάπη, τη Δικαιοσύνη, την Ελευθερία. Ενός αναχωρητή που αναπνέει μόνο με τα γιασεμιά και τα κρίνα του Ακταίου. Η αρμύρα της θάλασσας λειαίνει το δέρμα της, οι νεροσυρμές την ανανεώνουν ώσπου να ρθει το τέλος. K.A.

4

5 Κεφάλαιο 1 Η θάλασσα Η θάλασσα ήταν η ζωή της. Μικρή τσαλαβουτούσε στα καταγάλανα νερά, εκεί στο Ακταίο. Ξανθή αμμουδιά, σαν τις πλεξούδες της, γαλήνια. Μια θάλασσα αχτιδωτή με ηλιοσυρμές. Αντιφεγγιζόταν η ψυχή στο βυθό της. Μάζευε μικρά κοχύλια, ανάμεσα στα βότσαλα και τα λευκά κρίνα του Αυγούστου, που ήταν μια άλλη λευκή θάλασσα, τόσο όμορφη. Όταν ο άνεμος φυσούσε, λικνίζονταν σαν χορεύτριες του Μπολσόι. Με τα κοχυλάκια στόλιζε το μικρό της γραφείο, και η χρυσοχέρα μάνα της έφτιαχνε σκέπαστρα πολύχρωμα με δαντέλα για τα βάζα και τις κανάτες του νερού. Έσκαβε λιμνούλες κι έχτιζε πύργους σαν εκείνον του Οθέλλου. Ονειρευόταν φλάμπουρα και ιππότες που θα την έπαιρναν μακριά. Με τη φαντασία της, ταξίδευε σε τόπους μακρινούς. Πάντα ήθελε να ταξιδεύει, να μάθει τον κόσμο, να γνωρίσει ανθρώπους, να μιλήσει μαζί τους, να μάθει τη

6 12 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ζωή, την ιστορία και τον πολιτισμό τους. Πόσο, αλήθεια, μεγάλος ήταν ο κόσμος και πόσο μικρό το νησί της. Τις νύχτες, τα όνειρά της ήταν πάντα θαλασσινά. Ήταν η γοητεία του άγνωστου, αυτού που αναζητούσε μ όλη τη νεανική της ορμή. Η θάλασσα... Κι όταν μεγάλωσε, η απέραντη θάλασσα εξακολουθούσε να ναι η αγάπη της. Όταν αισθανόταν μόνη, εκείνη τη συντρόφευε στις περιπλανήσεις της. Κατέβαινε στην αμμουδιά, καθόταν στα βράχια, άφηνε το βλέμμα της να πλανηθεί εκεί ακριβώς όπου ο ουρανός και η θάλασσα έσμιγαν, σαν να ταν ζευγάρι, και ονειροπολούσε. Έκρυβε στις λακκούβες των βράχων μικρά αγαπημένα θυμητάρια. ένα γυάλινο σταυρουδάκι, μια κόκκινη πετρούλα, ένα ξύλινο μικρό αλογάκι, μια ωραία χτένα, ένα βραχιολάκι με πολύχρωμες χάντρες. Ό,τι μπορεί να φανταστεί κανείς, για να τα βρει το όμορφο παλικάρι, που θα ρθει εκεί στη βραχονησίδα. Η μόνη που ήξερε το μυστικό της ήταν η αγαπημένη φίλη της. Τώρα έχει βρει το όμορφο παλικάρι, με τα πρασινογάλανα μάτια. Είναι εκεί μαζί του. Η θάλασσα είναι αληθινή της φίλη. Έψαξαν παντού. «Είναι μπορετό, Λευτέρη, να βρούμε τα κρυμμένα θυμητάρια, ύστερα από τόσα χρόνια; Με τόσα κύματα, τόσες φουρτούνες;» «Δεν το νομίζω. Θα χουν σίγουρα χαθεί». Κι όμως, βρήκαν ένα σωρό πράγματα. Τον φιλούσε ασταμάτητα. τόσο μεγάλη χαρά ένιωθε. Εκείνος απορούσε. Πώς γίνεται η θάλασσα να φυλάει πράγματα και να μην τα αφανίζει το κύμα στον αφρόλουστο βράχο; Κι όμως, γινόταν.

7 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 13 «Ξέρεις, Λευτέρη, ότι το τάμα μου ήταν να ρθω εδώ με τον αγαπημένο μου. Και είσαι εσύ. Το όμορφο παλικάρι που ονειρευόμουν, με τα πρασινογάλανα μάτια. Είμαστε μαζί, μαζί...» Τον φιλούσε κι έκλαιγε. Εκείνος της χάιδευε τα μαλλιά δακρυσμένος. «Η θάλασσα, Αταλάντη, είναι η πραγματική φίλη μας. Την αγαπώ κι εγώ παρόλο που μεγάλωσα σε ορεινό χωριό. Όμως από την κορυφή του χωριού, έβλεπα τη θάλασσα στο Ζύγι και ήθελα να ταξιδέψω σε τόπους μακρινούς. Ξέρεις, ο πατέρας μου ταξίδεψε ως την Αμερική. Δούλεψε χρόνια και χρόνια στο σιδηρόδρομο, πιατάς κι ύστερα αρχιμάγειρας. Γύρισε πίσω, παντρεύτηκε τη μάνα μου, που την αγαπούσε σαν τρελός πριν φύγει για την Αμερική, και στέριωσαν στο νησί. Όμως η φτώχεια μάστιζε τότε. Έτσι, αναγκάστηκε να γίνει κεντηματέμπορας. Ταξίδευε συνεχώς στην Αγγλία. Έπαιρνε κεντήματα λευκαρίτικα και τα πουλούσε στις πλούσιες κυρίες των λόρδων. Καθόταν τέσσερις-πέντε μήνες. Όταν πουλούσε τα κεντήματα κι έπαιρνε τις καινούριες παραγγελίες, γύριζε στο χωριό. Καθόταν πέντ -έξι μήνες και γύριζε πίσω πάλι. Αυτό κράτησε χρόνια και χρόνια». «Απίστευτο». «Αυτή ήταν η μοίρα μας, Αταλάντη. Βλέπεις, και η δική μου ζωή είναι δεμένη με τη θάλασσα και τα ταξίδια. Όταν παντρευτούμε θα ταξιδέψουμε μαζί παντού, σ όλη τη γη. Θέλω, αγαπημένη μου, εσύ, η θάλασσα κι εγώ να γίνουμε φίλοι». «Λευτέρη, η θάλασσα είναι αληθινή μου φίλη. Σ έφερε κοντά μου».

8

9 Κεφάλαιο 2 Μάνα-Παναγιά Ο αγέρας στο πατρικό της σπίτι μοσχομύριζε γιασεμί. Μια λεπτή μυρωδιά, που τη στερήθηκε όσα χρόνια έλειπε. Η μάνα πότιζε τα γιασεμιά, τις τριανταφυλλιές και τα καμάρωνε σαν να ταν κι αυτά παιδιά της. Ιδιαίτερα κάποιες τριανταφυλλιές με άσπρα, σαν κρίνα, τριαντάφυλλα. Με το χάραμα βρισκόταν στον κήπο, να ποτίσει, να σκαλίσει, να αναπνεύσει τον καθαρό αέρα. Έχει κληρονομήσει αυτή την αγάπη για τα ίδια πράγματα η Αταλάντη. Η μάνα πάντα έλεγε: «Δεν είναι κρίμα να πεθάνει κανείς και να χάσει τούτη την ομορφιά της φύσης;» Φοβόταν το θάνατο, λες κι ήξερε ότι θα ρχόταν γρήγορα να την πάρει στο μακρινό ταξίδι. Το μαξιλάρι που έβαλε στο σεντούκι της, το στόλισε με γιασεμιά, τριαντάφυλλα και κλωνιά από τις πορτοκαλιές του περιβολιού τους. Την αγαπούσε τη μάνα της η Αταλάντη. Ήταν πάντα στο πλάι της, μ ένα φιλί, ένα χάδι. Της χτένιζε τα ξανθά μαλλιά της, της έπλεκε τις πλεξούδες. Είχε πάντα νερό

10 16 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ βρασμένο με χαμομήλι, αγριομαργαρίτες, που μάζευε από την αυλή τους, για να τα λούσει, να μην αλλάξουν χρώμα, που ήταν σαν χρυσή λίρα. Δεν ήθελε με κανένα τρόπο να την πονέσει τη μάνα της η Αταλάντη. Την είχε για πρότυπο. Θαύμαζε ό,τι έφτιαχνε, κεντήματα, γλυκά, φαγητά. Μια μάνα χρυσοχέρα. Θυμόταν τα κεντημένα γιακαδάκια για τη μαθητική της στολή, που τα έφτιαχνε με τα ίδια της τα χέρια. «Μάνα, είναι πολύ όμορφα. Θέλω κι εγώ να μάθω να φτιάχνω». «Είναι δύσκολο, κόρη μου, πρέπει να χεις χρόνο, υπομονή. Εσύ δεν έχεις με τα τόσα μαθήματα». Χάιδευε την κόρη της, έπλενε και κολλάριζε τα γιακαδάκια για να είναι πάντα όμορφα. Η μάνα της έκλαψε, όταν έφυγε για σπουδές η Αταλάντη. Η αγωνία της ήταν μεγάλη. «Δεν μπορώ, κόρη μου, να σε χάσω. Είσαι μια αχτίδα φωτεινή. Έρχεσαι πάντα χαμογελαστή, με το τραγούδι, με το φιλί. Τώρα που θα φύγεις, θα νιώθω απέραντη μοναξιά». «Μάνα μου, μην κλαις. Θα σου γράφω συχνά, θα σε σκέφτομαι, θα προσεύχομαι για σένα. Θα φυλάω τα λόγια σου σαν θησαυρό». «Αταλάντη, πρώτη φορά φεύγει παιδί μου μακριά. Δεν θα το αντέξω». «Μάνα, θα ανάβεις το καντήλι στο μικρό εικονοστάσι, θα λιβανίζεις, θα προσεύχεσαι κι εγώ θα μαι δίπλα σου. Κάθε μέρα, κάθε βράδυ». «Ναι, κοριτσάκι μου, θα γίνει όπως θέλεις». Λίγες ημέρες αργότερα η Αταλάντη έπαιρνε το καράβι για την Αθήνα.

11 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 17 Βρέθηκε μόνη, άπραγη στη μεγάλη πολιτεία, με πολλούς κινδύνους. Όμως έπρεπε να τα καταφέρει, να μη λιποψυχήσει, να πραγματοποιήσει το όνειρό της. Ήθελε να γίνει φιλόλογος, δασκάλα. Να είναι κοντά σε παιδιά, να τους μιλά για τη ζωή, για την ποίηση, την αληθινή φύση του ανθρώπου, την αγάπη, τον Θεό. Το μικρό της δωμάτιο του οικοτροφείου το μοιραζόταν με πέντε άλλες κοπέλες. Μια από την Κεφαλονιά, η πιο δυναμική, άλλη από την Κέρκυρα, που κελάρυζε όλη μέρα. Η Κατερίνα από τη Ζάκυνθο, η Ερριέτη από την Τρίπολη κι άλλη μια Κύπρια. Τα πέντε κορίτσια δέσανε, σαν να γνωρίζονταν χρόνια. Η ιστορία τους διαφορετική, η επιστήμη που ακολουθούσαν διαφορετική. Άλλη σπούδαζε ιατρική, άλλη νομικά, άλλη θεολογία, οι τρεις φιλολογία. Τα βράδια, όταν γύριζαν στο δωμάτιό τους, κελαηδούσαν σαν πουλιά. Μιλούσαν για την οικογένειά τους, για τις φίλες τους, για τα όνειρά τους, για το Πανεπιστήμιο, τις δυσκολίες. Η Αταλάντη προσευχόταν κι έκλαιγε. «Μου λείπει η μάνα μου, κορίτσια. Πρώτη φορά φεύγω μακριά της. Νιώθω παράξενα. Σαν να χασα την προστασία των Αγγέλων». Οι φίλες της την παρηγορούσαν. Ήταν η πιο μικρή. Η Αταλάντη αφηγείται: Κάθε φορά που ο ουρανός συννέφιαζε και οι αστραπές και οι βροντές έσκιζαν και τράνταζαν τον ουρανό, η μάνα της η Παναγιά άναβε τα κεριά που φύλαγε από τον Επιτάφιο, γονάτιζε και προσευχόταν στον Θεό, να τους φυλάει όλους και πρώτα απ όλα, όσους βρίσκονταν μακριά από τα σπίτια τους. Τόση έγνοια, τόση καλοσύνη. «Θεέ μου, φύλαγε τα παιδιά μου, και τον κόσμο όλο».

12 18 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ Δεν θα ξεχάσει ποτέ την περιπέτεια με την «Τσολότα», ένα χείμαρρο που όρμησε μια βροχερή νύχτα με βροντές και αστραπές, χαμός Θεού, και πλημμύρισε όλο τον τόπο. Με το χτίσιμο σπιτιών, της έκοψαν τη δίοδο, κι αυτή θυμωμένη κατέβαζε μαζί με το νερό, σανίδες, τενεκέδες, βαρέλια, παπούτσια, μισοσπασμένες καρέκλες, ό,τι έβρισκε μπροστά της, στις αυλές των σπιτιών απ όπου περνούσε, και λάσπη, ατέλειωτη λάσπη. «Να μείνουμε σπίτι», είπε ο πατέρας. «Δεν θα ανεβεί το νερό ως την οροφή». «Κι αν ανεβεί, τι θα κάνουμε;» είπαμε όλοι με μια φωνή. «Να φύγουμε». Ο πατέρας εκλιπαρούσε, μα κανένας δεν άκουγε. Ανοίξαμε την πόρτα και ριχτήκαμε στο νερό. Κανένας δεν φαντάστηκε τη δυσκολία. Το λασπόνερο κρατούσε βαριά τα πόδια που με δυσκολία κρατιόνταν στην άσφαλτο. Κι αυτές οι αστραπές, που αυλάκωναν ασταμάτητα τον ουρανό, έκαναν το θέαμα τρομακτικό. Κάποια στιγμή, η μάνα βάρεσε, δεν μπορούσε πια να περπατήσει. «Άφησέ με, Αταλάντη, προχώρα εσύ να σωθείς. Εγώ έζησα τα χρόνια μου. Κοίτα, κορίτσι μου, εσύ να γλιτώσεις από το κακό». «Μάνα, κάνε κουράγιο. Σε λίγο φτάνουμε στο ύψωμα του δρόμου, όπου σίγουρα δεν θα χει τόσο νερό». Ψέματα έλεγε η Αταλάντη. Το ύψωμα απείχε πολύ ακόμα. Τι να κάνει όμως. Έπρεπε να δώσει κουράγιο στη μάνα της. Στο μεταξύ, το περιστατικό έγινε γνωστό στην πόλη και κατέφθαναν ενισχύσεις της πυροσβεστικής και πλήθος κόσμου. Ποτέ δεν είχε ξαναγίνει τέτοιο κακό. Ο πατέρας και οι αδελφές της φώναζαν, μα οι φωνές τους χάνονταν στη βουή του χειμάρρου που ξεχυνόταν

13 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 19 εκδικητικός γιατί του έφραξαν τη δίοδο. Έκαναν κάπου τέσσερις ώρες να περάσουν ένα δρόμο δέκα λεπτών. Όταν έφτασαν στον υπερυψωμένο δρόμο, η μάνα της έπεσε αιμόφυρτη αλλά ζωντανή. Η Αταλάντη, ο πατέρας και οι αδελφές της ήταν βουτηγμένοι στη λάσπη. Έκλαιγαν και γελούσαν μαζί. Βρέθηκαν εκεί πολλοί φίλοι, που τους πήραν στα σπίτια τους και τους φιλοξένησαν μερικές ημέρες, ώσπου να καταλαγιάσουν τα νερά και να καθαριστούν οι λάσπες από τα συνεργεία του Δήμου. Η Αταλάντη όσα χρόνια κι αν περάσουν δεν μπορεί να ξεχάσει τη φοβερή περιπέτεια της οικογένειάς της και δοξάζει τον Θεό. «Έλσα, δεν ξέρω πώς αισθάνεσαι εσύ για τη μάνα σου. Για μένα ήταν μια ζεστή φιγούρα που μου δινε στα παιδικά μου χρόνια νόημα. Ακόμα και τώρα που μεγάλωσα είναι το ίδιο. Τη βλέπω να προσεύχεται, να πλέκει δαντέλες για να στολίσει το σπίτι της, να κάνει προικιά στις αδελφές μου. Ποτέ της δεν κάθεται με τα χέρια δεμένα». Και οι άλλες κοπέλες είχαν κάτι καλό να πουν για τη δική τους μάνα η καθεμιά. Αχ, αυτή η μάνα! Είναι εκείνη που τις ώρες της σχόλης απλώνει τις δικές της ιστορίες για τους προπάππους, για θαύματα Αγίων, για παλικάρια που τράνταζαν με τη λεβεντιά και το χορό τους τα αλώνια του χωριού. Η δική της άπλωνε τις ιστορίες σ ένα λιβάδι με ανεμώνες κι εκείνη την πλαγιά στον Άγιο Κενδέα κατάσπαρτη από παπαρούνες. Παραμύθια και θαύματα των Αγίων. Ήταν αληθινή παραμυθού. Η Αταλάντη ήθελε να της μοιάσει. Ιστορίες αληθινές, οικογενειακές ιστορίες του παππού Κωνσταντή, που ήταν το πρωτοπαλίκαρο του χωριού και όταν καβαλίκευε το άλογό του, ήταν σαν τον Αϊ-Γιώργη. Ανέβαινε στο βουνό του Αφάμη, να δει τα

14 20 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ αμπέλια του που απλώνονταν σε όλη την πλαγιά κι έβγαζαν το καλύτερο κρασί. Ο παππούς μαζί με τον αδελφό του τον Βρυωνή, ήταν οι λεβέντες του χωριού. Φύλακες της εκκλησίας της Αγίας Μαύρης και του Τιμόθεου. Φρόντιζαν να είναι πάντα τα καντήλια αναμμένα. Η εκκλησία πεντακάθαρη. Είχαν ένα μικρό σπιτάκι στο λόφο πιο ψηλά από την εκκλησία. Εκεί πολλές φορές έμεναν τα βράδια, πιο πολύ τα Σαββατοκύριακα που ερχόταν πολύς κόσμος για να προσκυνήσει τη θαυματουργή εικόνα και να πάρει αγίασμα, που έτρεχε μέσα στην εκκλησία. Η Αγία Μαύρη συνδύαζε το βουνό και τη ρεματιά, όπου κυλούσε ο Κρυός ποταμός που κατέβαινε από τα όρη του Τροόδους. Εκεί στη δροσιά του γέρο πλάτανου υπήρχε ένα καφενεδάκι όπου ξεκουράζονταν οι προσκυνητές. Τα δύο αδέλφια ήταν γνωστά σε όλη την περιοχή για τη λεβεντιά και τη μεγάλη τους καρδιά. Πάντα είχαν κόκκινο κρασί από τα σταφύλια του Αγιασμάτου, δικής τους παραγωγής, για να κεράσουν τους περαστικούς, ιδιαίτερα τους κυνηγούς. Η μάνα της διηγιόταν πάντα μια ιστορία και γελούσε. Κάποτε δύο κυνηγοί χάθηκαν στα βουνά και δεν ήξεραν να βρουν το δρόμο. Κάποιος τους είπε: «Πηγαίνετε σ εκείνο το σπιτάκι και οι δύο χωριανοί που ξέρουν τα μονοπάτια θα σας πουν από πού θα πάτε». Σούρουπο ήταν. Χτύπησαν την πόρτα, κι όταν τα αδέλφια άνοιξαν, οι κυνηγοί τρόμαξαν. Νόμιζαν πως ήταν γίγαντες. Τόσο ψηλοί ήταν. Η Αταλάντη θυμάται τον παππού, με την πτυχωτή μαύρη βράκα και το ολοκέντητο ζιμπούνι, τα κατάμαυρα ψηλά στιβάνια, καβαλάρη στο άλογό του να πηγαίνει στα αμπέλια του, να παρακολουθεί τον τρύγο και τα βράδια να κάθεται στην ξώπορτα με το ναργιλέ του να απολαμβάνει τη συντροφιά της οικογένειάς του.

15 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 21 «Παππού, πες μου μια ιστορία». Κι εκείνος πρόθυμος αναθυμόταν ατέλειωτες ιστορίες. Άναβε το τσιμπούκι του κι άρχιζε τελετουργικά. «Εδώ έχουμε δύο εκκλησιές, την εκκλησία της Παναγίας και του Μονογενή. Και οι δύο προστατεύουν το χωριό από κάθε κακό. Είναι πετρόχτιστες, με ωραίες αγιογραφίες. Όλη τη νύχτα η Παναγιά και ο Γιος της γυρίζουν στις στράτες του χωριού και φυλάγουν όσους έχουν ανάγκη, τους αρρώστους, τους φτωχούς». «Παππού, πες μου την ιστορία του γάμου του πατέρα». Κι εκείνος άρχιζε αργά-αργά. «Ο πατέρας σου ήρθε σαν κυβερνητικός υπάλληλος να δουλέψει στο Κτηματολόγιο, στο χωριό μας. Σαν κοινοτάρχης τον φιλοξένησα, ώσπου να βρει σπίτι να μένει. Μόλις είδε τη μητέρα σου, την ερωτεύτηκε». «Κεραυνοβόλος έρωτας, παππού;» «Έτσι φαίνεται. Η μάνα σου ήταν πολύ όμορφη, είχε πράσινα μάτια, μακριά μαλλιά, που τα φτιαχνε πλεξίδα. Ήταν μόλις δεκαεφτά χρονών. Μετά από δύο μέρες που τον φιλοξενήσαμε, πήγε στο δικό του σπίτι. Τα βράδια ερχόταν κάτω από τον τοίχο του σπιτιού κι έκανε καντάδες. Ακούγαμε σαν μαγεμένοι γιατί είχε πολύ ωραία φωνή». «Κι ύστερα, παππού;» «Ύστερα από λίγους μήνες, ήρθε και μου ζήτησε το χέρι της. Την αγαπώ, κύριε Κωνσταντή. Θέλω να την κάνω γυναίκα μου. Να ζήσω τη ζωή μου μαζί της. Στην αρχή, αρνήθηκα. Είναι μικρή. Δεν έχει φύγει ποτέ από κοντά μας. Επέμενε. Θα την κάνω ευτυχισμένη. Την αγάπησα από την πρώτη στιγμή που την είδα». «Πώς αντέδρασε η μάνα, παππού;» «Όταν της το είπα, κοκκίνισε, άστραψαν όμως τα μάτια της από χαρά. Έτσι, τους αρραβωνιάσαμε και θα γινόταν κι

16 22 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ ο γάμος γρήγορα, γιατί ο πατέρας σου είχε πάρει μετάθεση σε άλλη επαρχία». «Πες, παππού, για το γάμο». «Κατεργάρα, θέλεις να τα ξέρεις όλα. Ορίστηκε ο γάμος την Κυριακή. Την Παρασκευή, ο πατέρας σου με τον Γιώργη τον αγωγιάτη πήγαν στις Πλάτρες να φέρουν τα κεραστικά κι άλλες προμήθειες για το τραπέζι. Ο καιρός ήταν άσχημος, χιόνιζε κιόλας. Έκανε παγωνιά. Νύχτωνε, κι ακόμα δεν είχαν φανεί. Αρχίσαμε να ανησυχούμε. Οι δρόμοι ήταν δύσκολοι μες στα βουνά, απότομοι, τα μονοπάτια στενά. Χίλιες ιδέες περνούσαν από το νου μας. Η μητέρα σου έκλαιγε. Σκοτώθηκαν. Έπεσαν σε κάνα γκρεμό. Όσο περνούσε η ώρα, η αγωνία μεγάλωνε. Πήραμε τα άλογα και τα νυχτοφάναρα και ξεκινήσαμε. Προχωρούσαμε δύσκολα. Πουθενά κίνηση, κάποιο φως. Ο αγέρας φυσομανούσε. Τα δέντρα έσκυβαν, λες και κόντευαν να σπάσουν από τη δύναμη του ανέμου. Οι δρόμοι στενοί, μονοπάτια. Περπατήσαμε ίσαμε μία ώρα. Σε μια στροφή, τους βρήκαμε, ξεπαγιασμένους. Το άλογο κουράστηκε, γλίστρησε στο χιόνι. Ήταν αδύνατο να προχωρήσουμε. Τους δώσαμε ρακί, τους τυλίξαμε με χοντρά ρούχα και με τη βοήθεια του Μονογενή, φτάσαμε ύστερα από πολλές ώρες στο χωριό, όπου όλοι ήταν ξεσηκωμένοι και περίμεναν. Αγκαλιές, φιλιά, καλωσορίσματα. Η μητέρα σου ήταν τρισευτυχισμένη. Την άλλη μέρα άρχισαν οι προετοιμασίες και την Κυριακή έγινε ο γάμος στην εκκλησία της Παναγιάς». Κάθε φορά που άκουγα την ιστορία, έκλαιγα από συγκίνηση και χαρά. Η Αταλάντη συχνά αφηγούνταν στις φίλες της ιστορίες που σημάδεψαν τη ζωή της, από τα παιδικά της χρόνια. Ο πόλεμος ήταν μες στα μάτια της ένα τεράστιο πρόβλημα. Δεν

17 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 23 μπορούσε να καταλάβει γιατί οι άνθρωποι πολεμούσαν ο ένας τον άλλον. Γιατί δεν έμενε ο καθένας στον τόπο του. Ήταν οχτώ χρονών, όταν άρχισε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος. Τα ιταλικά αεροπλάνα πέρασαν μια μέρα από την Αμμόχωστο κι έριξαν βόμβες στο λιμάνι. Ένα μάλιστα από δαύτα έπεσε στη λίμνη, στο Παραλίμνι. Οι Άγγλοι έπιασαν τους επιβαίνοντες Ιταλούς, αιχμαλώτους, και το αεροπλάνο, πουλί παράξενο, που πρωτόβλεπαν οι άνθρωποι, έγινε χώρος επίσκεψης για πολλές ημέρες από τους κατοίκους των γύρω χωριών. Οι γονείς της φοβήθηκαν. Έστειλαν την Αταλάντη στο Κοιλάνι, κοντά στον παππού και τη γιαγιά, μακριά από τον κίνδυνο του πολέμου. Έτσι, πήγε για ένα χρόνο στο δημοτικό σχολείο του χωριού. Ήταν παράξενο. Τα παιδιά ήταν περίεργα. «Γιατί ήρθες στο χωριό μας; Θα μείνεις;» Έμεινε στο σπίτι του θείου, του γιατρού του χωριού, ένα από τα πιο όμορφα σπίτια. Δίπατο με ψηλά παραθύρια, απέναντι από το βουνό Αφάμης. Στην αυλή του, μεγάλα πιθάρια και πανύψηλα δέντρα. Η γιαγιά μάζευε θρουμπιά κι άλλους θάμνους γύρω από το πιθάρι, τα άναβε κι έτσι το πιθάρι ήταν ζεστό όταν έμπαινε μέσα με το σκαμνάκι της να κάνει μπάνιο, και η γιαγιά έριχνε μπόλικο ζεστό νερό για να ξεπλυθεί. Ύστερα την τύλιγε μ ένα τεράστιο σεντόνι για να στεγνώσει. Αναμνήσεις που η Αταλάντη δεν μπορεί να ξεχάσει. Στο σπίτι υπήρχαν μεγάλες βιβλιοθήκες με χρυσόδετα βιβλία της ιατρικής, αλλά και βιβλία ιστορικά, Ευαγγέλια και άλλα θρησκευτικά κείμενα. ο αδελφός του θείου ήταν Επίσκοπος στα Ιεροσόλυμα. Η Αταλάντη έκλαιγε αδιάκοπα. Αναζητούσε τη μάνα της, τα αδέλφια της. Μάταια ο θείος προσπαθούσε να την

18 24 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ πείσει ότι εκεί ήταν ασφαλής, μαζί τους. Αυτή ήθελε να γυρίσει πίσω. Ας ήταν μαζί με τους γονείς και τα αδέλφια της, κι ας κινδύνευε μαζί τους. Τη νύχτα ξυπνούσε κι έκλαιγε. Η γιαγιά Καλλιρρόη την παρηγορούσε. Δεν μπορεί να ξεχάσει τα βράδια στο ξεπόρτι του σπιτιού τον ανηφορικό δρόμο, όπου κάθονταν όλες οι γειτόνισσες κι έλεγαν ιστορίες του χωριού. Εκείνη καθόταν στην ποδιά της γιαγιάς, τυλιγμένη με τη μάλλινη εσάρπα της, και άκουγε με θαυμασμό τις ιστορίες τους για Αγίους, για παλικάρια, για πεθαμένους που γίνονταν αστέρια στον ουρανό, κι έψαχναν να βρουν το καινούριο αστέρι που δεν υπήρχε το προηγούμενο βράδυ, για να εντοπίσουν τον καινούριο ταξιδευτή του ουρανού. Από την αγκαλιά της γιαγιάς μετρούσε τους διάττοντες αστέρες. «Γιαγιά, πες μου για τ αστέρια. Είναι τόσο όμορφα». Κι εκείνη μιλούσε για ιστορίες παλιές, για θρύλους, για τη μάνα της που έκρυβε σ ένα μικρό χρυσοποίκιλτο σεντούκι παλιά βιβλία. Πίστευε ότι κάθε αστέρι ήταν η ψυχή ενός ανθρώπου. Ήξερε ακόμα για την Πούλια, το Βόρειο Σέλας, για την Ανδρομέδα. Μια γιαγιά σοφή! Εκεί και η Κουρανιά (η Ουρανία) και η Ολυμπιάδα, μια πανέμορφη κοπέλα, που πρόσθετε κι αυτή τα δικά της. Ιστορίες για τα αμπέλια, τον τρύγο, τα ξεφαντώματα στην πλατεία του χωριού. Ύστερα μιλούσαν για τα αρκατένα, τα ειδικά κουλούρια, που μόνο μία ήξερε τη συνταγή στο χωριό και δεν την έλεγε. Θα το έλεγε το μυστικό μόνο στην κόρη της, για να συνεχιστεί η οικογενειακή παράδοση. Πολλές φορές προσπάθησαν να της κλέψουν το μυστικό. Δεν το κατάφεραν. «Το κρατά όμως εφτασφράγιστο, Καλλιρρόη», έλεγε η Κουρανιά.

19 ΚΩΔΙΚΟΣ: ΑΤΑΛΑΝΤΗ 25 Ούτε μπορεί να ξεχάσει τη νύχτα που πέρασε στο καταφύγιο που είχε κατασκευάσει ο θείος στην αυλή του σπιτιού, εφοδιασμένο με καρεκλάκια, νυχτοφάναρα, κονσέρβες, παξιμάδια, νερό κι ένα μικρό φαρμακείο και κουβέρτες, όταν ακούστηκαν φήμες ότι τα γερμανικά αεροπλάνα θα χτυπούσαν ορισμένους στόχους και στην Κύπρο. Η Αταλάντη έτρεμε από το φόβο της και αναζητούσε τη μάνα της. Δεν ήθελε να είναι μακριά της. Ήθελε να κουρνιάσει στην αγκαλιά της, να νιώσει το χάδι και το φιλί της. Ούτε ο θείος ούτε η γιαγιά μπορούσαν να την ηρεμήσουν. Η μάνα της ήταν πάντοτε η πιο μεγάλη της αγάπη. Η μάνα της ήταν πηγή αγάπης, νοσταλγίας, σοφίας. Της έμαθε τα πρώτα πατριωτικά τραγούδια για την Ελλάδα. Το χαμόγελό της απλωνόταν σ όλο το σπίτι. Καλοδούλα. Έφτιαχνε τα πιο όμορφα γλυκά κουταλιού στην πόλη. Αχλάδια, μήλα, κεράσια, χρυσόμηλα, αμύγδαλα, ανθούς λεμονιάς, καρυδάκια, θράππες, πράσινα νεράντζια, καρπούζια, πορτοκάλια, ακόμα και μελιτζανάκια. Το σπίτι λες κι ήταν εργαστήριο βιοτεχνίας. Εκείνη, με την ποδιά της, το χαμόγελό της, τα μαλλιά της δεμένα με κεφαλομάντηλο, έψηνε στις μπρούντζινες κατσαρόλες τα γλυκά της. Ο πατέρας έτρωγε πολύ τα γλυκά. Το πρωί που ξυπνούσε, έπινε ένα ποτήρι κρύο νερό από τον ανεμόμυλο, έτρωγε με ευχαρίστηση ένα γλυκό και ευχαριστούσε τον Θεό και τη γυναίκα του. Πάντα μ ένα φιλί. Κι ας είχαν περάσει τόσα χρόνια, είκοσι οχτώ, από τη μέρα που παντρεύτηκαν. Εκείνη καμάρωνε. «Κι εμείς δεν πηγαίναμε πίσω», λέει η Αταλάντη. «Εμένα μου άρεσε πιο πολύ η τιτσιρόπιτα που έφτιαχνε, όταν έλιωνε το λαρδί και ξερόψηνε τις τιτσιρίδες. Έφτιαχνε μια πίτα μοσχομυριστή, πασπαλισμένη με ζάχαρη και κανέλα».

20 26 ΚΛΑΙΡΗ ΑΓΓΕΛΙΔΟΥ Οι φίλες ήταν πάντα ευπρόσδεκτες να περάσουν το απόγευμα, να τους δώσει συνταγές, να μιλήσουν για τα παιδιά τους. Μια λεπτή φιγούρα, έμοιαζε με Ταναγραία, της έμαθε να χορεύει τους κυπριακούς χορούς, να κουνά το χέρι της σαν να ράβει, να κοιτά κάτω ντροπαλή, να λυγίζει το κορμί ρυθμικά, σαν να το λίκνιζε το κύμα. Όταν χόρευε στους γάμους, σταματούσαν όλοι και την κοίταζαν. Ήταν η καλύτερη χορεύτρια του χωριού. Κάποιες από τις μπρούντζινες κατσαρόλες τις έδωσε στην Αταλάντη. Τις είχε στολισμένες στην κουζίνα του σπιτιού της, ως την ημέρα του ξεριζωμού. Έμειναν εκεί. Οι κατακτητές δεν κατάλαβαν την αξία τους. Δεν ήταν υλική, ήταν συναισθηματική. Θύμιζαν τη μάνα. Μια μάνα, Παναγιά. Τη μάνα της.