ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ

Transcript

1 ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΑΠΩΛΕΙΩΝ ΥΔΑΤΟΣ Ένας Οδηγός για την στρατηγική αντιμετώπιση απωλειών στα δίκτυα ύδρευσης ΜΕΡΟΣ 1 Το έργο PROWAT έχει συν-χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το παρόν εγχειρίδιο αντικατοπτρίζει τις απόψεις μόνο των συγγραφέων του. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση μπορεί να γίνει στις πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτό.

2 Διατηρούνται όλα τα δικαιώματα. Κανένα μέρος αυτής της δημοσίευσης δεν μπορεί να αναπαραχθεί, να αποθηκευτεί προς ανάκτηση, ή να διαβιβαστεί, με οποιαδήποτε μορφή ή με οποιαδήποτε μέσα, ηλεκτρονικά, μηχανικά, φωτοτυπίες, ηχογράφηση ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, χωρίς την προηγούμενη άδεια των συγγραφέων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. ISBN-13: ### 2

3 E EDUCATION and CULTURE Το έργο PROWAT έχει συν-χρηματοδοτηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το παρόν εγχειρίδιο αντικατοπτρίζει τις απόψεις του συγγραφέα. Η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν μπορεί να θεωρηθεί υπεύθυνη για οποιαδήποτε χρήση μπορεί να γίνει στις πληροφορίες που περιλαμβάνονται σε αυτό. ISBN: xxxxxxx I

4

5 E ΚΥΡΙΟΙ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ: Richard Pilcher Altan Dizdar Selcuk Toprak Elmo De Angelis Abdullah Cem Koc Cuneyt Dilsiz Kylene De Angelis Fatih Dikbas Mahmut Firat Ulker Guner Bacanli Το παρόν εγχειρίδιο αποτελεί παραδοτέο του έργου Leonardo da Vinci No: TR/06/B/F/PP/ με τίτλο: PROWAT: PLANNING AND IMPLEMENTING A NON- REVENUE WATER REDUCTION STRATEGY IMPROVES THE PERFORMANCE OF WATER SUPPLY AND DISTRIBUTION SYSTEMS (Ο ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ Η ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ ΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΣ ΜΕΙΩΣΗΣ ΤΟΥ ΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΜΕΝΟΥ ΥΔΑΤΟΣ ΒΕΛΤΙΩΝΕΙ ΤΗΝ ΑΠΟΔΟΣΗ ΤΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΝΟΜΗΣ ΥΔΑΤΟΣ) ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ: Η project manager Altan Dizdar, εκ μέρους του συντονιστή εταίρου του έργου PROWAT θα ήθελε να ευχαριστήσει τα παρακάτω πρόσωπα για την υποστήριξη του Έργου και την ανάπτυξη των αποτελεσμάτων του. Walter BOGAERTS (K.U.Leuven Research& Development, BELGIUM) J.H. ZHENG (Technologica Group-Europan Technical Joint Venture, BELGIUM) Damianos DIMITRIADIS (Infoproject Pliroforiki S.A., GREECE) Stratos ARAMPATZIS (Tero Ltd., GREECE) Risto TENHUNEN (Osuuskunta Eco-One, FINLAND) Ton KNOBBOUT (Project Consultatie EN Training Groep B.V. PCT, NETHERLANDS) Arjan De BRUIN (Van Der Meer&Van Tilburg Innovation Consultant, NETHERLANDS) Εκδότης: Ο συντονιστής του Έργου Leonardo da Vinci ERBIL PROJECT CONSULTING ENGINEERING CO. LTD. Bukres Street No.7/1. Cankaya / ANKARA TURKEY Tel: Fax: Άγκυρα, Τουρκία, 2008 Αριθμός έργου Leonardo da Vinci: TR/06/B/F/PP/ Διατηρούνται όλα τα δικαιώματα. Κανένα μέρος αυτής της δημοσίευσης δεν μπορεί να αναπαραχθεί, να αποθηκευτεί σε ένα σύστημα ανάκτησης, ή να διαβιβαστεί, με οποιαδήποτε μορφή ή με οποιαδήποτε μέσα, ηλεκτρονικά, μηχανικά, φωτοτυπίες, ηχογράφηση ή με οποιονδήποτε άλλο τρόπο, χωρίς την προηγούμενη άδεια των συγγραφέων και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. I

6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΊΝΑΚΑΣ ΕΙΚΌΝΩΝ...III ΠΊΝΑΚΑΣ ΠΙΝΆΚΩΝ...IV ΕΓΧΕΙΡΊΔΙΟ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΑΠΩΛΕΙΏΝ ΎΔΑΤΟΣ ΕΙΣΑΓΩΓΉ...1 ΜΈΡΟΣ 1 ΤΟΥ ΕΓΧΕΙΡΙΔΊΟΥ ΑΠΩΛΕΙΏΝ ΎΔΑΤΟΣ ΒΑΣΙΚΆ ΓΕΓΟΝΌΤΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΎΣΤΗΜΑ ΎΔΡΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΠΏΛΕΙΑ ΎΔΑΤΟΣ ΤΙ ΕΊΝΑΙ Η ΑΠΏΛΕΙΑ ΎΔΑΤΟΣ; ΓΙΑΤΊ ΝΑ ΜΕΙΩΘΕΊ Η ΑΠΏΛΕΙΑ ΎΔΑΤΟΣ; ΕΥΡΩΠΑΪΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ, ΝΟΜΟΘΕΣΊΑ, ΔΙΕΘΝΉΣ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΉ ΚΑΤΆΣΤΑΣΗ ΓΙΑΤΊ ΥΠΆΡΧΟΥΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΈΣ ΟΔΗΓΊΕΣ; ΟΡΙΣΜΌΣ ΤΗΣ ΑΠΏΛΕΙΑΣ ΎΔΑΤΟΣ Ή ΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΜΈΝΟΥ ΎΔΑΤΟΣ ΟΡΙΣΜΌΣ ΤΟΥ ΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΜΈΝΟΥ ΎΔΑΤΟΣ (NON-REVENUE WATER - NRW) ΌΓΚΟΣ ΚΑΙ ΑΞΊΑ ΤΟΥ ΜΗ ΤΙΜΟΛΟΓΗΜΈΝΟΥ ΎΔΑΤΟΣ ΕΚΤΊΜΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΏΛΕΙΑΣ ΎΔΑΤΟΣ ΕΚΤΈΛΕΣΗ ΕΛΕΓΚΤΙΚΉΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΊΑΣ ΤΟΥ ΔΙΚΤΎΟΥ ΎΔΡΕΥΣΗΣ (WATER AUDIT) Εξέταση των Λειτουργικών Πρακτικών του Δικτύου Εκτίμηση της Ποσότητας της Απώλειας Ύδατος ΙΣΟΡΡΟΠΊΑ ΎΔΑΤΟΣ ΟΡΟΛΟΓΊΑ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΊΑΣ ΎΔΑΤΟΣ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΌΣ ΜΙΑΣ ΙΣΟΡΡΟΠΊΑΣ ΎΔΑΤΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΊ ΤΩΝ ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΏΝ ΤΗΣ ΙΣΟΡΡΟΠΊΑΣ ΤΟΥ ΎΔΑΤΟΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΑΠΌΔΟΣΗΣ ΣΤΌΧΟΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΎ ΤΟΥ NRW ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΆ ΘΈΜΑΤΑ ΣΧΕΤΙΚΆ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΏΛΕΙΑ ΎΔΑΤΟΣ ΒΑΣΙΚΈΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΊΕΣ ΒΈΛΤΙΣΤΟ ΕΠΊΠΕΔΟ ΑΠΩΛΕΙΏΝ ΎΔΑΤΟΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉΣ ΜΕΊΩΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΏΛΕΙΑΣ ΎΔΑΤΟΣ ΒΑΣΙΚΟΊ ΔΕΊΚΤΕΣ ΣΤΗΝ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΜΙΑΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉΣ Τεχνικά Θέματα Οικονομικά Θέματα Γενικές Κατευθύνσεις ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΤΗΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉΣ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΎ ΤΟΥ NRW Προσέγγιση σε Φάσεις Πρώτη Φάση Προσέγγιση σε Φάσεις Κύρια Φάση Παρακολούθηση και Συντήρηση ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΑΠΑΙΤΉΣΕΩΝ ΚΑΙ ΣΧΈΔΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΉΣ ΧΡΉΣΗΣ ΤΟΥ ΎΔΑΤΟΣ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗ ΑΠΑΙΤΉΣΕΩΝ ΣΧΈΔΙΑ ΓΙΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΉ ΧΡΉΣΗ ΤΟΥ ΎΔΑΤΟΣ Συντήρηση και Αποτελεσματική Χρήση του Νερού: Βασικές Αρχές ΟΦΈΛΗ ΑΠΌ ΤΗ ΜΕΊΩΣΗ ΤΟΥ NRW ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΣΕΜΙΝΆΡΙΑ ΣΥΝΕΙΔΗΤΟΠΟΊΗΣΗΣ ΕΚΠΑΊΔΕΥΣΗ ΓΙΑ ΜΗΧΑΝΙΚΟΎΣ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΟΎΣ...34 ΥΠΟΣΤHΡΙΞΗ...37 II

7 Πίνακας Εικόνων Το Βασικό Εγχειρίδιο Απώλειας Ύδατος Μέρος 1 ΕΙΚΌΝΑ 1.1: ΜΙΑ ΕΞΑΝΤΛΗΜΈΝΗ ΔΕΞΑΜΕΝΉ ΛΌΓΩ ΞΗΡΑΣΊΑΣ (ΠΗΓΉ: HALCROW GROUP)...3 ΕΙΚΌΝΑ 1.2: ΠΑΡΑΔΕΊΓΜΑΤΑ ΑΠΏΛΕΙΑΣ ΝΕΡΟΎ (HALCROW GROUP, 2002 ΚΑΙ PILCHER, 2003)...5 ΕΙΚΌΝΑ 1.3: ΣΥΣΤΑΤΙΚΆ ΤΟΥ ΌΓΚΟΥ ΕΙΣΌΔΟΥ ΣΕ ΔΊΚΤΥΑ ΎΔΡΕΥΣΗΣ...6 ΕΙΚΌΝΑ 1.4: ΑΡΧΑΊΑ ΔΊΚΤΥΑ ΎΔΡΕΥΣΗΣ...6 ΕΙΚΌΝΑ 2.5: ΣΥΣΤΑΤΙΚΆ ΤΟΥ NRW...11 ΕΙΚΌΝΑ 4.6: Ο ΛΌΓΟΣ ILI (INFRASTRUCTURE LEAKAGE INDEX) (IWA WATER LOSS TASK FORCE)...18 ΕΙΚΌΝΑ 4.7: ΤΙΜΈΣ ILI ΑΠΌ ΌΛΟ ΤΟΝ ΚΌΣΜΟ (SEAGO, ET AL., 2005)...19 ΕΙΚΌΝΑ 4.8: ΠΊΝΑΚΑΣ ΣΤΌΧΩΝ ΦΥΣΙΚΏΝ ΑΠΩΛΕΙΏΝ (WORLD BANK INSTITUTE LIEMBERGER, 2005)...20 ΕΙΚΌΝΑ 5.9: ΚΑΜΠΎΛΗ ΕΛΈΓΧΟΥ ΤΟΥ ACTIVE LEAKAGE CONTROL (FARLEY ΚΑΙ TROW, 2003)...22 ΕΙΚΌΝΑ 6.10: ΈΛΕΓΧΟΣ ΕΝΕΡΓΉΣ ΔΙΑΡΡΟΉΣ ΣΕ DISTRICTS METER AREAS...25 ΕΙΚΌΝΑ 6.11: ΤΟ ΠΡΌΓΡΑΜΜΑ ΑΝΤΙΚΑΤΆΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΜΕΤΡΗΤΏΝ ΤΩΝ ΠΕΛΑΤΏΝ ΜΠΟΡΕΊ ΝΑ ΈΧΕΙ ΆΜΕΣΗ ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΣΤΙΣ ΤΑΜΕΙΑΚΈΣ ΡΟΈΣ ΜΙΑΣ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ ΎΔΡΕΥΣΗΣ (LIEMBERGER, 2005)...26 ΕΙΚΌΝΑ 6.12: Η ΕΠΊΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΧΡΉΣΗΣ ΕΝΌΣ ΣΧΕΔΊΟΥ ΔΙΑΧΕΊΡΙΣΗΣ ΤΗΣ ΠΊΕΣΗΣ ΣΕ ΡΟΈΣ ΚΑΙ ΠΙΈΣΕΙΣ (ΠΗΓΉ: HALCROW GROUP, 2002)...27 ΕΙΚΌΝΑ 7.13: ΠΡΟΏΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΉΣ ΧΡΉΣΗΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΎ ΣΤΟ ΣΠΊΤΙ ΚΑΙ ΤΟΝ ΚΉΠΟ (WATERWISE, 2007)...31 ΕΙΚΌΝΑ 9.14: ΠΑΡΑΔΕΊΓΜΑΤΑ ΕΞ' ΑΠΟΣΤΆΣΕΩΣ ΕΚΜΆΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΕΚΜΆΘΗΣΗΣ ΣΕ ΤΆΞΕΙΣ (ΠΗΓΉ HALCROW 2006)...35 III

8 Πίνακας Πινάκων Το Βασικό Εγχειρίδιο Απώλειας Ύδατος Μέρος 1 ΠΊΝΑΚΑΣ 4.1: ΣΎΣΤΗΜΑ ΑΞΙΟΛΌΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΑΠΌΔΟΣΗΣ ΤΟΥ NRW (WORLD BANK INSTITUTE LIEMBERGER, 2005)...20 IV

9 Εγχειρίδιο Αντιμετώπισης Απωλειών Ύδατος 1 Εισαγωγή Εδώ και αρκετό καιρό δεν δίνεται η πρέπουσα σημασία στα προβλήματα που κρύβονται στα παλαιωμένα δίκτυα ύδρευσης που υπάρχουν κάτω από τους δρόμους των αστικών περιοχών. Έχει επικρατήσει η λογική ότι επειδή κάτι δεν φαίνεται, δεν απασχολεί και τους αρμόδιους. Πολιτικοί εμφανίζονται στις τηλεοράσεις ή στις εφημερίδες να κόβουν κόκκινες κορδέλες εγκαινίων σε νέες εγκαταστάσεις που κοστίζουν εκατομμύρια ευρώ, αλλά την ίδια στιγμή δαπανώνται ελάχιστα χρήματα στην παλαιωμένη υπόγεια υποδομή. Όμως η αυξανόμενη ζήτηση, οι κλιματικές αλλαγές και η γενικότερη ελάττωση των φυσικών πόρων έχουν οδηγήσει στη συνειδητοποίηση του προβλήματος της απώλειας ύδατος από τα δίκτυα ύδρευσης. Έτσι στα πλαίσια μιας όλο και αυξανόμενης συνειδητοποίησης έχει ξεκινήσει μια διεθνής προσπάθεια για να αναπτυχθεί μια πλήρης και ολοκληρωμένη προσέγγιση που να βελτιώνει τη λειτουργία των δικτύων ύδρευσης σε όλο τον κόσμο. Προς το τέλος της δεκαετίας του '90, το International Water Association (IWA) ίδρυσε μια Ομάδα Δράσης (Task Force) η οποία είχε σαν σκοπό να αναπτύξει μια διεθνή ορολογία και ένα σύνολο δεικτών απόδοσης για την απώλεια ύδατος. Το 2002, το Water Loss Task Force ξεκίνησε την μελέτη καλύτερων πρακτικών σε όλες τις πτυχές της απώλειας ύδατος. Τα αποτελέσματα αυτής της Ομάδας έχουν διαδοθεί ευρέως σε όλο τον κόσμο και έχουν ήδη γίνει αποδεκτά από επαγγελματίες του χώρου σε πολλά σημεία του πλανήτη. Το έργο PROWAT αντιπροσωπεύεται επίσης στο Water Loss Task Force μέσω εταίρων που συμμετέχουν σε αυτό. Επίσης διάφοροι οργανισμοί και ομοσπονδίες που σχετίζονται με θέματα δικτύων ύδρευσης στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο υποστηρίζουν αυτήν την προσπάθεια, συντελώντας στην ανάπτυξη καλύτερων πρακτικών για την μείωση και τον έλεγχο των απωλειών ύδατος. Επίσης, η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank Institute) και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (European Investment Bank) υποστηρίζουν επενδύσεις σε σχέση με τη διαχείριση των απωλειών ύδατος. Τέλος το 2007 πραγματοποιήθηκε ένα σημαντικό συνέδριο σχετικά με τις απώλειες ύδατος στη Ρουμανία, το οποίο παρακολουθήθηκε από περισσότερους από 300 εκπροσώπους από 41 χώρες, και όπου παρουσιάσθηκαν 91 σχετικές εργασίες. Αυτό καταδεικνύει σαφώς το μεγάλο ενδιαφέρον και την επιθυμία για την αντιμετώπιση των απωλειών ύδατος στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο. Το έργο PROWAT έχει ως στόχο του τη μείωση των απωλειών ύδατος μέσω βελτιωμένου στρατηγικού σχεδιασμού και εφαρμογής μεθόδων μείωσης των απωλειών ύδατος, τα οποία επιτρέπουν την αποτελεσματικότερη απόδοση των δικτύων ύδρευσης. Το παρόν εγχειρίδιο απευθύνεται σε στελέχη εταιρειών ύδρευσης με σκοπό να τους παράσχει πληροφορίες που μπορούν να οδηγήσουν σε μια καλύτερη κατανόηση της φύσης της διαχείρισης των απωλειών ύδατος, καθώς και των εννοιών που σχετίζονται με την ανάπτυξη στρατηγικών για μείωση των απωλειών ύδατος. Επίσης απευθύνεται σε μηχανικούς και τεχνικούς στοχεύοντας να τους καθοδηγήσει στην εφαρμογή αυτών των στρατηγικών. Το παρόν Εγχειρίδιο αποτελείται από δύο μέρη. Το Μέρος 1 απευθύνεται κυρίως σε ανώτερα στελέχη και φορείς χάραξης πολιτικής. Περιγράφει το υπόβαθρο σχετικά με το θέμα των απωλειών ύδατος στα δίκτυα ύδρευσης. Το Μέρος 1 περιέχει επίσης τις βασικές αρχές και γενικές κατευθύνσεις για να προσδιοριστεί μια κατάλληλη πολιτική μείωσης και ελέγχου των απωλειών ύδατος για τις εταιρείες ύδρευσης σε οποιαδήποτε ευρωπαϊκή χώρα. Το Μέρος 2 είναι κυρίως ένα τεχνικό εγχειρίδιο. Ο στόχος του είναι να βοηθήσει μηχανικούς και τεχνικούς να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν μια στρατηγική μείωσης των απωλειών ύδατος. 1

10 Συζητούνται λεπτομερώς οι διάφοροι παράγοντες που οδηγούν σε απώλειες ύδατος, οι τρόποι στρατηγικής αντιμετώπισης τους, τα οικονομικά μεγέθη που σχετίζονται με τις απώλειες ύδατος και την αντιμετώπισή τους, καθώς και πρακτικά θέματα όπως έλεγχος διαρροών, κλπ.. Συνιστάται επίσης το παρόν εγχειρίδιο να χρησιμοποιηθεί μαζί με όλα τα άλλα παραδοτέα του έργου PROWAT έτσι ώστε να εξοπλιστούν οι μηχανικοί και οι τεχνικοί με μια "εργαλειοθήκη" που θα τους βοηθήσει να αναπτύξουν μια παραμετροποιημένη και βιώσιμη στρατηγική που να ανταποκρίνεται στις τοπικές συνθήκες και στους αντίστοιχους παράγοντες. Μερικά από τα περιεχόμενα του Μέρους 1 επαναλαμβάνονται και στο Μέρος 2. Οι συντάκτες θεωρούν ότι είναι σημαντικό να επαναληφθούν ορισμένα βασικά στοιχεία σε ορισμένες ενότητες έτσι ώστε να αποφευχθεί ο κίνδυνος του να μη γίνουν ορισμένα σημεία κατανοητά λόγω παράλειψης. Στο εγχειρίδιο υπάρχουν επίσης διάφορες επιτυχημένες μελέτες περίπτωσης (case studies) από διάφορα μέρη της Ευρώπης. 2

11 Μέρος 1 του Εγχειριδίου Απωλειών Ύδατος 1.1 Βασικά Γεγονότα για το Σύστημα Ύδρευσης και την Απώλεια Ύδατος Το νερό είναι ένα καθημερινό σημαντικό στοιχείο στην ζωή κάθε πολίτη, που στηρίζει την υγεία του, την οικονομική ανάπτυξη και τα οικοσυστήματα όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη. Καθώς το νερό είναι τόσο πολύτιμο και σημαντικό στις ζωές μας, η προστασία και η σοφή χρήση των συστημάτων ύδρευσης αποτελεί μια κοινή ευθύνη. Η μείωση και ο έλεγχος της απώλειας ύδατος από τα δίκτυα ύδρευσης και τα δίκτυα διανομής είναι ο κύριος στόχος του έργου PROWAT. Ο συνδυασμός της αυξανόμενης ζήτησης και των ελαττωμένων πόρων δημιουργεί μεγάλη πίεση στους υδάτινους πόρους (Εικόνα 1.1). Το αποτέλεσμα από αυτό είναι ελλείψεις και περιορισμοί στο νερό οι οποίοι επιβάλλονται σε βιομηχανικές και άλλες χρήσεις σε πολλές χώρες σε όλη την Ευρώπη και, φυσικά, σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν επίσης περιστατικά όπου έχουν συμβεί σοβαρές ζημιές σε οικοσυστήματα. Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Φορέα Περιβάλλοντος (European Environment Agency) (που δημοσιεύθηκε τις 21 Ιουλίου 1999) και το FAO AQUASTAT (Water Resources που δημοσιεύθηκε το 2002), το ένα τρίτο (1/3) των ευρωπαϊκών χωρών έχουν σχετικά χαμηλή διαθεσιμότητα σε νερό, δηλ. λιγότερο από 5000 μ 3 /άτομο/έτος. Οι νότιες χώρες επηρεάζονται ιδιαίτερα, με τη Μάλτα να έχει μόνο 100 μ 3 /άτομο/έτος. Οι πυκνοκατοικημένες χώρες της Βόρειας Ευρώπης, όπως το Βέλγιο, η Δανία και η Αγγλία που έχουν μέτριες βροχοπτώσεις επίσης βρίσκονται μέσα στην ομάδα με χαμηλή διαθεσιμότητα νερού. Πρόσφατα το καλοκαίρι του 2007, η Τουρκία και η Νοτιοανατολική Ευρώπη δεινοπάθησαν από μια σοβαρή ξηρασία. Σε Νότιες χώρες, η ζήτηση για νερό είναι γενικά μεγαλύτερη, ειδικά για τη γεωργία, αν και η βιομηχανία παραμένει ο πιο σημαντικός καταναλωτής νερού στην Ευρώπη. Για την Ευρώπη συνολικά, το 53 τοις εκατό του νερού που καταναλώνεται πηγαίνει στη βιομηχανία, το 26 τοις εκατό καταναλώνεται στην γεωργία και το 19 τοις εκατό για οικιακή χρήση αλλά με μεγάλες παραλλαγές μεταξύ των διαφόρων χωρών. Εικόνα 1.1: Μια εξαντλημένη δεξαμενή λόγω ξηρασίας (Πηγή: Halcrow Group) Τα τελευταία χρόνια υπάρχει όλο και μεγαλύτερη συνειδητοποίηση ότι δεν μπορούν να ικανοποιηθούν οι αυξανόμενες απαιτήσεις για νερό σε όλη την Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης κατανόησης του προβλήματος έχει υπάρξει μια απομάκρυνση από την 3

12 παραδοσιακή προσέγγιση στη διαχείριση της ζήτησης κατά την οποία γινόταν απλή αύξηση της παροχής μέσω της ανάπτυξης νέων πόρων και σχεδίων μεταφοράς,. Η διαχείριση της ζήτησης εστιάζει στην πιο αποδοτική χρήση του νερού, στον περιορισμό των απωλειών, σε λιγότερη σπάταλη χρήση του νερού, σε πιο αποδοτικές συσκευές και στην ανακύκλωση του νερού. Σε πολλές περιπτώσεις, είναι πιο φτηνό και πιο αποτελεσματικό να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της χρήσης του νερού από το να αυξηθούν οι παροχές νερού. Από την πλευρά της παροχής νερού, οι απώλειες νερού από το σύστημα διανομής υπολογίζονται κατά μέσο όρο περίπου στο 30 έως 40% του νερού που περνά από τα δίκτυα. Σε μερικές από τις πρώην ανατολικο-ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι ασυνήθιστο η απώλεια νερού να φτάνει το 50% της συνολικής ποσότητας του νερού που περνά από το σύστημα ύδρευσης. Οι εταιρείες ύδρευσης που έχουν φτηνές και άφθονες πηγές είναι συχνά απρόθυμες να ξοδέψουν χρήματα για το θέμα της απώλειας ύδατος. Οι περισσότερες από αυτές τις εταιρείες ύδρευσης ασκούν αυτό που ονομάζεται "παθητικό έλεγχο διαρροών". Αυτό σημαίνει γενικά ότι επισκευάζουν τις ορατές διαρροές και εκείνες που αναφέρει το κοινό αλλά δεν έχουν μια πολιτική εντοπισμού των μη-ορατών ή μη αναφερόμενων διαρροών. Εν τέλει, η εύρεση και η επιδιόρθωση των διαρροών είναι δαπανηρή και επειδή η μείωση των απωλειών δεν μεταφράζεται σε υψηλότερες τιμές χρέωσης του νερού δεν υπάρχει κίνητρο για μερικές εταιρείες ύδρευσης να μειώσουν τις διαρροές σε ένα αποδεκτό επίπεδο. Δυστυχώς δεν υπάρχουν ακόμα διαθέσιμα αρκετά δεδομένα όσον αφορά την αποτελεσματικότητα των εταιρειών ύδρευσης σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες αλλά είναι πιθανό να υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην αποτελεσματικότητα της χρήσης. Παραδείγματος χάριν, στην Ιταλία τα επίπεδα απώλειας ύδατος ποικίλλουν από 15 60% του νερού που μπαίνει στο σύστημα ύδρευσης (ISTAT 2003). Η συλλογή και η ανταλλαγή αυτών των πληροφοριών θα επιτρέψει την σύγκριση μεταξύ των εταιρειών ύδρευσης και των χωρών, πράγμα που θα βοηθήσει να επιτευχθεί πιο αποδοτική χρήση του νερού σε ολόκληρη την Ευρώπη. Αν και έχει υπάρξει πολλή βελτίωση στο δίκτυο ύδρευσης από τον πρώτο Ευρωπαϊκό νόμο, λίγη πρόοδος έχει σημειωθεί στην ολοκληρωμένη διαχείριση των στρατηγικών μείωσης της απώλειας ύδατος, που αποτελεί τον πιο αποτελεσματικό τρόπο να αντιμετωπιστεί ο έλεγχος απώλειας ύδατος. Αυτός είναι επίσης ένας από τους άλλους στόχους του προγράμματος PROWAT 1.2 Τι Είναι η Απώλεια Ύδατος; Η Απώλεια Ύδατος (Water Loss) ή Μη Τιμολογημένο Νερό (Non-Revenue Water - NRW) αντιπροσωπεύει αναποτελεσματικές διαδικασίες παράδοσης και μέτρησης του νερού στα δίκτυα μεταφοράς και διανομής και, σε μερικά δίκτυα ύδρευσης, μπορεί να αποτελεί ένα αρκετά μεγάλο ποσοστό της συνολικής παραγωγής ύδατος. Οι Απώλειες Ύδατος για ένα ολόκληρο δίκτυο ή για ένα τμήμα ενός δικτύου υπολογίζονται ως η διαφορά του Όγκου Εισόδου στο Σύστημα (Systems lnput Volume) μείον την Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση (Authorised Consumption). Οι Απώλειες Ύδατος αποτελούνται από τις Πραγματικές (Real) και τις Φαινομενικές Απώλειες (Apparent Losses): Πραγματικές Απώλειες Είναι οι φυσικές απώλειες από διαρροές και υπερχειλίσεις στο υπό πίεση σύστημα, μέχρι τα σημεία που συνδέεται το δίκτυο με τον κάθε καταναλωτή (Εικόνα 1.2.α). Φαινομενικές Απώλειες Αποτελούνται από όλους τους τύπους ανακριβών μετρητών (εισόδου, εξόδου και μετρητές πελατών) και από μη εξουσιοδοτημένη κατανάλωση (κλοπή και παράνομη χρήση). Ονομάζονται επίσης εμπορικές απώλειες (Εικόνα 1.2.β). Η ορολογία αυτού του εγχειριδίου αναπτύχθηκε από το International Water Association (IWA) (Διεθνής Οργανισμός Ύδατος) και χρησιμοποιείται ευρέως σε όλο τον κόσμο. Ένα πλήρες λεξιλόγιο παρέχεται στο Μέρος 2 του Κεφαλαίου 13. 4

13 Απώλεια ύδατος εμφανίζεται σε όλα τα δίκτυα, μόνο ο όγκος διαφέρει σε κάθε περίπτωση και αυτός ο όγκος απεικονίζει την ικανότητα μιας εταιρείας ύδρευσης να διαχειρίζεται το δίκτυό της. Για να καταλάβουν τα στελέχη τους λόγους για τους οποίους υπάρχει απώλεια ύδατος, πώς και πού συμβαίνει, θα πρέπει να πραγματοποιήσουν μια αξιολόγηση των φυσικών χαρακτηριστικών του δικτύου και της τρέχουσας λειτουργικής πρακτικής του. Σε πολλές περιπτώσεις, το πρόβλημα της απώλειας ύδατος προκαλείται από άσχημη υποδομή, κακή πρακτική διαχείρισης, χαρακτηριστικά του δικτύου, λειτουργικές πρακτικές, τεχνολογίες, δεξιότητες και κοινωνικές και πολιτιστικές επιρροές. Ένα υψηλό επίπεδο πραγματικών ή φυσικών απωλειών μειώνει την ποσότητα του πολύτιμου νερού που φθάνει στους πελάτες, αυξάνει τις λειτουργικές δαπάνες της εταιρείας ύδρευσης και κάνει μεγαλύτερες τις κύριες επενδύσεις σε νέους πόρους. Ένα υψηλό επίπεδο φαινομενικών ή εμπορικών απωλειών μειώνει το κύριο ρεύμα εσόδων στην εταιρεία ύδρευσης. α) Φυσικές απώλειες νερού β) Εμπορικές απώλειες νερού (π.χ., παράνομη χρήση) Εικόνα 1.2: Παραδείγματα απώλειας νερού (Halcrow Group, 2002 και Pilcher, 2003) Η Εικόνα 1.3 παρακάτω δείχνει τα τυπικά συστατικά ενός δικτύου ύδρευσης χρησιμοποιώντας την ορολογία του International Water Association. Η απώλεια ύδατος δεν είναι με κανένα τρόπο ένα νέο φαινόμενο και η μείωση και ο έλεγχος των φυσικών απωλειών ύδατος (κυρίως διαρροή από κεντρικούς αγωγούς ύδατος και συνδέσεις σε σπίτια) είναι μια δραστηριότητα που συνδέεται με τη διανομή ύδατος από την εποχή των πρώτων δικτύων (Εικόνα 1.4). Οι Ρωμαίοι γνώριζαν ότι ένα μεγάλο ποσοστό του νερού που έμπαινε στις παροχές, δεν έφθανε στον προορισμό του. 5

14 Φυσικές Απώλειες Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση Μη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση με Χρέωση Ανακρίβειες σε Μετρητές Πελατών Εικόνα 1.3: Συστατικά του όγκου εισόδου σε δίκτυα ύδρευσης Ο Σέξτους Ιούλιος Φροντίνους, υπεύθυνος ύδρευσης της Ρώμης, χρησιμοποίησε μια χονδροειδή συσκευή μέτρησης για να αξιολογήσει τις απώλειες στο σύστημα και υπολόγισε ότι πάνω από το μισό νερό που έμπαινε στο σύστημα χανόταν. Αν και οι παράνομες συνδέσεις ήταν συνηθισμένες τότε, ήταν προφανές ότι η απώλεια νερού μέσω διαρροών αποτελούσε ένα σοβαρό πρόβλημα, παρόμοιο με το πρόβλημα που υπάρχει σε πολλά από τα σημερινά δίκτυα ύδρευσης σε όλο τον κόσμο. Κατά συνέπεια, ενώ οι μηχανικοί και οι τεχνικοί ύδατος έχουν σήμερα το ίδιο πρόβλημα με τους Ρωμαίους, στο ότι η μάχη για τη μείωση και τον έλεγχο των απωλειών δεν τελειώνει ποτέ, έχουν διαθέσιμους διάφορους εξοπλισμούς και τεχνικές που έχουν αναπτυχθεί για να τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα των μη-ορατών διαρροών με ακρίβεια με ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό τρόπο. Εικόνα 1.4: Αρχαία δίκτυα ύδρευσης 1.3 Γιατί να Μειωθεί η Απώλεια Ύδατος; 6

15 Παρά τις εξελίξεις στην κατανόηση των απωλειών και της διαρροής νερού, πολλές εταιρείες ύδρευσης σε όλο τον κόσμο δεν μπορούν να τις μειώσουν και να τις ελέγξουν. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή δεν υπάρχει γνώση για την φύση των απωλειών, καμία εκτίμηση για το αντίκτυπο των απωλειών ή γενικά υπο-εκτιμούν το κόστος ενός σημαντικού προγράμματος μείωσης της απώλειας ύδατος. Το NRW (Non-Revenue Water - Μη Τιμολογημένο Νερό) συλλαμβάνει βασικά στοιχεία της λειτουργικής/οικονομικής αποτελεσματικότητας και ικανότητας υποστήριξης μέσω συνεχούς εξυπηρέτησης, παροχής ποιοτικού νερού, διαχείρισης των πόρων, οικονομικών ροών και διαχείρισης της ζήτησης. Δυστυχώς, στην πράξη αυτό αποτελεί ένα σύνθετο ζήτημα, με πολλά συστατικά, όπως ποιες είναι οι πηγές των απωλειών, επιλογή δεικτών, προσδιορισμός ενός κατάλληλου στόχου και στρατηγικής. Ο περιορισμός του Non-Revenue Water θα πρέπει να ξεκινά με μια τυπική προσέγγιση στην αξιολόγηση και αναφορά της απόδοσης της διαχείρισης των διαρροών. Τα ανώτερα στελέχη ή οι φορείς χάραξης πολιτικής σε οποιαδήποτε επιχείρηση θα πρέπει να δεσμεύονται για τη μείωση του NRW κάνοντας τα εξής: Ορίζοντας μια συγκεκριμένη προτεραιότητα για τη μείωση της απώλειας ύδατος Καθορίζοντας στόχους και ένα χρονοδιάγραμμα για την επίτευξή τους Μετά τη δήλωση της πρόθεσης, εκπαιδευμένοι μηχανικοί και τεχνικοί μπορούν να αναπτύξουν μια στρατηγική μείωσης της απώλειας νερού. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω μιας καλύτερης κατανόησης των λόγων των απωλειών και των παραγόντων που τις επηρεάζουν. Μπορούν να αναπτυχθούν τεχνικές και διαδικασίες που να προσαρμοστούν στα συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ενός δικτύου και των τοπικών παραγόντων που επηρεάζουν την κατάσταση και το πιο σημαντικό, να αντιμετωπισθεί κάθε μια από τις αιτίες κατά σειρά προτεραιότητας. Πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι, οποιαδήποτε στρατηγική για μείωση της απώλειας ύδατος θα πρέπει να εξετάζει και τα δύο συστατικά της απώλειας ύδατος, τόσο τις φυσικές όσο και τις εμπορικές απώλειες. Για να βοηθηθεί η ευρωπαϊκή βιομηχανία ύδατος να προωθήσει αυτά τα ζητήματα, ένας από τους κύριους στόχους του PROWAT είναι να παρασχεθεί τεχνική βοήθεια σε εταιρείες ύδρευσης αναπτύσσοντας "Επαγγελματικά εκπαιδευτικά μαθήματα". Αυτά τα μαθήματα είναι για μηχανικούς, μέτριου & υψηλότερου επιπέδου τεχνικούς που εργάζονται σε Επιχειρήσεις ύδρευσης, στο Δημόσιο τομέα και σε κατασκευαστικές εταιρείες και θα τους βοηθήσουν να αντιμετωπίσουν την απώλεια ύδατος, να βελτιώσουν την αποδοτικότητα των δικτύων και να εφαρμόσουν μια στρατηγική ανάκαμψης από την πιθανή απώλεια ενός τεράστιου πόρου. 1.4 Ευρωπαϊκές Οδηγίες, Νομοθεσία, Διεθνής και Εθνική Κατάσταση Γιατί Υπάρχουν Ευρωπαϊκές Οδηγίες; Σήμερα, η αύξηση των πληθυσμών που συνοδεύεται από σύγχρονη & γρήγορη αστικοποίηση, νέο τρόπο ζωής και οικονομική ανάπτυξη, έχει καταλήξει σε πληθυσμό πάνω από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους στον πλανήτη, ειδικά πάνω από 2,2 δισεκατομμύρια ανθρώπους στις αναπτυσσόμενες χώρες χωρίς δυνατότητα πρόσβασης σε ασφαλές νερό, ανεπαρκή υγιεινή και αποχέτευση, δηλαδή έκθεση σε ασθένειες που μπορούν να προληφθούν. Τα κράτη μέλη της ΕΕ (οι 25 χώρες της ΕΕ) είναι μεταξύ των σημαντικότερων χορηγών στον τομέα της ανάπτυξης παροχής ύδατος και έχουν πολλή εμπειρία σε σχέση με την διεθνή ανάπτυξη, τη συνεργασία και την διαχείριση του νερού. Στις 23 Οκτωβρίου 2000, η "Οδηγία 2000/60/EC" του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου θέσπισε ένα πλαίσιο για τη δράση της Κοινότητας στον τομέα της πολιτικής σχετικά με το νερό και υιοθετήθηκε τελικά το EU Water Framework Directive (WFD). Ο βασικός του στόχος ορίζει ένα νομικό πλαίσιο για την προστασία και αποκατάσταση καθαρού νερού σε επαρκή ποσότητα 7

16 σε ολόκληρη την Ευρώπη ή με άλλα λόγια, να συντηρήσει μια "υψηλή κατάσταση" όπου υπάρχει νερό, να εμποδίσει οποιαδήποτε επιδείνωση στην υπάρχουσα κατάσταση των υδάτων και να επιτύχει τουλάχιστον τη "καλή κατάσταση" σε όλα τα ύδατα μέχρι το 2015 σε Ευρωπαϊκή κλίμακα. Εν τω μεταξύ, η κύρια εστίαση μιας διεθνούς προσπάθειας είναι να δοκιμαστεί και να μειωθεί στο μισό, μέχρι το 2015, το ποσοστό των ανθρώπων που δεν μπορούν να φθάσουν σε ασφαλές πόσιμο νερό ή να έχουν τους οικονομικούς πόρους να έχουν ασφαλές πόσιμο νερό και το ποσοστό των ανθρώπων που δεν έχουν πρόσβαση σε ικανοποιητική αποχέτευση. Το Water Framework Directive ορίζει σαφείς προθεσμίες για κάθε μια από τις απαιτήσεις οι οποίες έχουν στόχο ένα φιλόδοξο καθολικό χρονοδιάγραμμα. Σύμφωνα με την "Επίσημη Εφημερίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης" (Official Journal of European Union) που δημοσιεύθηκε στις 15 Φεβρουαρίου 2006, τα κύρια σημεία αναφέρονται παρακάτω: 2008: Τρέχον πρόχειρο σχέδιο διαχείρισης δεξαμενών 2009: Οριστικοποίηση του σχεδίου διαχείρισης δεξαμενών, συμπεριλαμβανομένου ενός προγράμματος μέτρησης 2010: Παρουσίαση πολιτικών τιμολόγησης 2012: Δημιουργία λειτουργικών προγραμμάτων μέτρησης 2015: Επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, ο Πρώτος κύκλος διαχείρισης τελειώνει 2021: Ο Δεύτερος κύκλος διαχείρισης τελειώνει 2027: Ο Τρίτος κύκλος διαχείρισης τελειώνει, τελική προθεσμία για επίτευξη των στόχων. Το European Water Policy (Ευρωπαϊκή Πολιτική Ύδατος) έχει υποβληθεί σε μια εκτενή διαδικασία αναδιάρθρωσης, όπου ένα "πρώτο κύμα" αλλαγών στην αρχική ευρωπαϊκή νομοθεσία σχετικά με τα ύδατα ξεκίνησε το 1975, με πρότυπα για τους ποταμούς και λίμνες μας που χρησιμοποιούνται για πόσιμο νερό. Αυτό κατέληξε το 1980 στον ορισμό ποιοτικών στόχων για το πόσιμο νερό μας. Περιελάμβανε επίσης μια αντικειμενική νομοθεσία ποιότητας για το νερό με ψάρια, όστρακα, νερά για κολύμβηση και υπόγεια νερά. Σαν έκβαση ολόκληρης αυτής της διαδικασίας, η Ευρωπαϊκή Ένωση παρουσίασε μια Πρόταση για μια Οδηγία (Proposal for a Water Framework Directive - WFD) με τους παρακάτω βασικούς στόχους για τους οποίους θα δουλέψει το έργο PROWAT προκειμένου να βοηθήσει στην επίτευξή τους: επέκταση του πεδίου της προστασίας των υδάτων, επίγεια και υπόγεια επίτευξη "καλής κατάστασης" για όλα τα ύδατα μέχρι μια καθορισμένη προθεσμία διαχείριση υδάτων δεξαμενών "συνδυασμένη προσέγγιση" της οριακής τιμής εκπομπών και πρότυπα ποιότητας σωστές τιμές μεγαλύτερη συμμετοχή του πολίτη νομοθεσία βελτιώσεων Το 2008, το WFD θα μπει σε μια κρίσιμη φάση καθώς όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη θα πρέπει να συμπληρώσουν το πρόχειρο σχέδιο River Basin Management Plans (RBMP) και Programmes Measurables (PoMs) και τα τελικά RBMP και PoM θα θεσμοθετηθούν μέχρι τον Δεκέμβριο του Η Ευρωπαϊκή Ένωση προσπαθεί επίσης να φέρει καλύτερους κανονισμούς μέσω της απλοποίησης της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (Common Agricultural Policy - CAP) και να αναθεωρήσει τη σχέση μεταξύ του CAP και του WFD. Η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σίγουρο ότι θα καταρτίσει σωστές προτάσεις κατά τη διάρκεια του 2008 και αυτές είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα επηρεάσουν τον ευρωπαϊκό τομέα υδάτων. Η αλλαγή κλίματος είναι επίσης μια προτεραιότητα για το 2008 σε σχέση με το πρόγραμμα εργασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Ιούλιο του 2007, η Ευρωπαϊκή Ένωση δημοσίευσε ένα Green Paper προσαρμοσμένο στην κλιματική αλλαγή στην Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αναλύει αυτήν την στιγμή τις αποκρίσεις σε αυτή την εργασία και σκοπεύει να παράγει ένα White 8

17 Paper το 2008 που να περιέχει προτάσεις και καθοριστικές ενέργειες και όλα αυτά επίσης θα επηρεάσουν την Ευρωπαϊκή Βιομηχανία Υδάτων. 9

18 2 Ορισμός της Απώλειας Ύδατος ή Μη Τιμολογημένου Ύδατος Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών, υπάρχει ένα θέμα που είναι πολύ έντονο σε σχέση με την ανάπτυξη των υπηρεσιών ύδατος παγκοσμίως και που είναι η μείωση της απώλειας ύδατος ή του μη τιμολογημένου ύδατος (Non-Revenue Water NRW) από τα δίκτυα ύδρευσης. Όπως αναφέρθηκε στην εισαγωγή, το NRW αντιπροσωπεύει την αναποτελεσματικότητα των συστημάτων μεταφοράς και διανομής ύδατος και την ανακριβή μέτρηση του όγκου του νερού που μπαίνει σε ένα σύστημα ή στο μετρητή του πελάτη. Σε μερικά δίκτυα, αυτό μπορεί να φτάσει σε ένα αρκετά υψηλό ποσοστό του συνολικού ύδατος που μπαίνει σε ένα σύστημα. Το NRW είναι μεγάλης σπουδαιότητας για το δίκτυο ύδρευσης και ορίζει τα βασικά βήματα που απαιτούνται για την ανάπτυξη μιας στρατηγικής μείωσης σε ένα αποδεκτό επίπεδο. Έχει γίνει σταδιακά αποδοχή της στρατηγικής σημασίας της απώλειας ύδατος από τις εταιρείες ύδρευσης. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στην Ευρώπη, όπου πολλές χώρες αναπτύσσουν ή έχουν αναπτύξει πολιτικές και προγράμματα για τον περιορισμό και τον έλεγχο της απώλειας ύδατος. Αυτά τα προγράμματα περιέχουν ένα μίγμα δραστηριοτήτων μείωσης του μη τιμολογημένου νερού ώστε να είναι κατάλληλα για την κάθε εταιρεία ύδρευσης. Αυτό το εγχειρίδιο παρέχει βασικές οδηγίες σε διευθυντές, μηχανικούς και τεχνικούς για τον τρόπο με τον οποίο μπορούν να εκτιμούν το επίπεδο της απώλειας ύδατος και πώς να αναπτύσσουν και να χειρίζονται ένα πρόγραμμα μείωσης του NRW με τις κατάλληλες δραστηριότητες μείωσης της απώλειας ύδατος ώστε να καταλήξουν σε βελτιωμένη αποδοτικότητα και λειτουργία των δικτύων διανομής. 2.1 Ορισμός του Μη Τιμολογημένου Ύδατος (Non-Revenue Water - NRW) Το NRW μπορεί απλώς να οριστεί ως: "Το νερό που μια εταιρεία ύδρευσης παράγει ή αγοράζει μαζικά και διανέμει στους πελάτες της και από το οποίο δεν έχει έσοδα" Η Απώλεια Ύδατος ή Μη Τιμολογημένο Ύδωρ (Non Revenue Water - NRW) αποτελείται από δύο συστατικά: Πραγματικές απώλειες ή φυσικές απώλειες Φαινομενικές απώλειες ή εμπορικές απώλειες Παραδείγματα πραγματικών (φυσικών) απωλειών είναι: Αναφερθείσες και μη αναφερθείσες διαρροές από πίδακες νερού (bursts) σε σωλήνες Διαρροές σε σωλήνες και συναρμολογήσεις Διαρροές και υπερχειλίσεις σε δεξαμενές Παραδείγματα φαινομενικών (εμπορικών) απωλειών είναι: Λάθη στους μετρητές στα κεντρικά σημεία του δικτύου Λάθη στους μετρητές των πελατών Μη εξουσιοδοτημένη χρήση δηλ. παράνομες συνδέσεις και κλοπή Ο όγκος του νερού που χάνεται μέσω φυσικών διαρροών εξαρτάται από την κατάσταση της υποδομής και την πολιτική εντοπισμού και επισκευής των διαρροών της συγκεκριμένης εταιρείας ύδρευσης. Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ποσότητα του νερού που χάνεται είναι: 1

19 Πίεση στο σύστημα Συχνότητα εμφάνισης διαρροών με πίδακες νερού και ρυθμός ροής τους Χρονικό διάστημα ύπαρξης της διαρροής πριν εντοπιστεί και επισκευαστεί Επίπεδο μη ανιχνεύσιμων μικρών διαρροών (απώλειες στο υπόβαθρο) Το επίπεδο φαινομενικών απωλειών εξαρτάται από τα εξής: Πολιτική αλλαγής μετρητών των πελατών της εταιρείας ύδρευσης Πολιτική επιβολής του νόμου από την εταιρεία ύδρευσης σε σχέση με την μη εξουσιοδοτημένη χρήση Η Εικόνα 2.1 δείχνει τα τυπικά συστατικά του Μη Τιμολογημένου Ύδατος σε ένα σύστημα μεταφοράς και διανομής. Για να κατανοήσετε την απώλεια ύδατος σε οποιοδήποτε σύστημα είναι σημαντικό να διαχωριστούν οι πραγματικές από τις φαινομενικές απώλειες. Οι πραγματικές ή φυσικές απώλειες από ένα δίκτυο αντιπροσωπεύουν έναν χαμένο πόρο. Συνεπώς, μια μείωση των διαρροών σημαίνει ότι μια εταιρεία ύδρευσης έχει πρόσθετο νερό το οποίο μπορεί να παρέχει στους πελάτες της, ειδικά εάν προηγουμένως είχε έλλειψη σε νερό. Εάν μια εταιρεία ύδρευσης σκοπεύει να αναπτύξει μια νέα πηγή τότε οι κύριες δαπάνες μπορούν να αναβληθούν ή να αποφευχθούν με τη μείωση των διαρροών από το σύστημα. Οι φαινομενικές ή εμπορικές απώλειες, όπως είναι περισσότερο γνωστές, είναι το νερό που λαμβάνεται από το σύστημα και χρησιμοποιείται αλλά δεν πληρώνεται και, επομένως, είναι μια απώλεια πιθανών εσόδων μιας εταιρείας ύδρευσης. Η μείωση των εμπορικών απωλειών θα παράγει περισσότερα έσοδα αλλά δεν αντιπροσωπεύει αύξηση σε πόρους. Οι εμπορικές απώλειες εκτιμούνται στη λιανική τιμολόγηση ενώ οι φυσικές απώλειες εκτιμούνται στο μεταβλητό κόστος παραγωγής και διανομής του ύδατος. Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση Μη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Ανακρίβειες στους Μετρητές των Πελατών Φυσικές Απώλειες Εικόνα 2.5: Συστατικά του NRW 2.2 Όγκος και Αξία του Μη Τιμολογημένου Ύδατος Η απώλεια ύδατος εμφανίζεται σε όλα τα δίκτυα και μπορεί να φτάσει στο 60% της ποσότητας του νερού που μπαίνει σε ένα σύστημα. Το επίπεδο των απωλειών απεικονίζει τη διαχείριση του δικτύου από την εταιρεία ύδρευσης. Για να κατανοηθούν οι λόγοι της απώλειας ύδατος θα πρέπει να γίνει ένας έλεγχος ή μια αξιολόγηση του όγκου του νερού που χάνεται, μια αξιολόγηση των φυσικών χαρακτηριστικών του δικτύου και της τρέχουσας λειτουργικής πρακτικής του. Στα 1

20 περισσότερα δίκτυα, η μέγιστη ποσότητα NRW είναι οι φυσικές απώλειες δηλ. οι διαρροές. Γενικά, το ποσοστό των συνολικών απωλειών, που είναι περίπου στο 75 έως 80%, θα αποδοθεί σε φυσικές απώλειες και το 20 έως 25% σε εμπορικές απώλειες. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι εμπορικές απώλειες προκαλούνται κυρίως από ανακριβείς μετρητές των πελατών και η ποσότητα του νερού που χάνεται λόγω κλοπής είναι συχνά λιγότερη από το 1% του νερού που μπαίνει σε ένα σύστημα. Μπορείτε να δείτε μια λεπτομερή μεθοδολογία της αξιολόγησης της απώλειας ύδατος μέσω του υπολογισμού μιας ισορροπίας ύδατος στο Κεφάλαιο 3, στο Μέρος 2 αυτού του εγχειριδίου. Εάν εξετάσουμε μια εταιρεία ύδρευσης που παρέχει νερό σε μια περιοχή με 2 εκατομμύρια άτομα, και, κατά μέσον όρο, κάθε άτομο καταναλώνει 175 λίτρα νερό ανά ημέρα και η εταιρεία ύδρευσης εκτιμά ότι το 33% του νερού που μπαίνει στο σύστημα χάνεται, τότε η ποσότητα του νερού που πρέπει να παραχθεί, ή να αγορασθεί σε μεγάλη ποσότητα θα είναι μ 3 ανά ημέρα, εκ των οποίων θα καταναλωθούν τα Κατά συνέπεια, το NRW είναι μ 3 /ημέρα. Εάν οι φυσικές απώλειες είναι το 80% των συνολικών απωλειών και οι εμπορικές απώλειες είναι το 20% τότε: Πραγματικές ή φυσικές απώλειες X 80% = μ 3 /ημέρα Φαινομενικές ή εμπορικές απώλειες X 20% = μ 3 /ημέρα Σε ετήσια βάση, αυτό αντιπροσωπεύει μεγα-λίτρα και για τις περισσότερες εταιρείες ύδρευσης αυτό είναι απαράδεκτο. Συχνά, η οικονομική αξία του νερού που χάνεται από ένα δίκτυο έχει τη μεγαλύτερη επιρροή για την εταιρεία ύδρευσης. Επομένως, εάν το κόστος του παραγόμενου νερού ήταν 50 λεπτά ανά μ 3 και η χρέωση στον πελάτη ήταν 1,00 ευρώ, τότε η αξία του νερού που χάνεται κάθε ημέρα είναι ευρώ ή 38,3 εκατομμύρια ευρώ ετησίως. Εάν αυτή η εταιρεία ύδρευσης ήθελε να εφαρμόσει μια στρατηγική μείωσης των φυσικών απωλειών κατά 15% και μείωσης των εμπορικών απωλειών κατά 5% του όγκου εισόδου στο σύστημα, τότε η αξία του νερού που χάνεται θα ήταν ευρώ/ημέρα ή 19,9 εκατομμύρια ευρώ/χρόνο. Η εξοικονόμηση θα ήταν ευρώ ή 18,4 εκατομμύρια ευρώ /χρόνο, που θα μπορούσαν να μεταφραστούν ως ένα αυξανόμενο έσοδο. Είναι σημαντικό να προσδιοριστεί το κόστος της μείωσης του NRW, καθώς η προσπάθεια που απαιτείται για την εφαρμογή αυτών των μειώσεων δεν πρέπει να υπερβαίνει τον παραπάνω αριθμό. Αναφορές 1. Lambert A, Brown T.G, Takizawam M, Weimer D; A Review of Performance Indicators for Real Losses from Water Supply Systems. AQAU, VOL 48 No 6, December ISSN Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services. IWA Manual of Best Practice, July ISBN Myers S. D, Non-Revenue Water Management Foundation for Sustainable Water Services. Paper presented at Water Forum 2002, Kuala Lumpur, Malaysia 1

21 3 Εκτίμηση της Απώλειας Ύδατος 3.1 Εκτέλεση Ελεγκτικής Διαδικασίας του Δικτύου Ύδρευσης (water audit) Η αφετηρία για οποιαδήποτε εταιρεία ύδρευσης είναι να κάνει μια εκτίμηση πόσο, πού και γιατί χάνεται νερό από το δίκτυό της ή μέρος του δικτύου της δηλ. μεταξύ του σημείου εισόδου στο σύστημα μεταφοράς και διανομής (συνήθως από τις εγκαταστάσεις κατεργασίας του νερού) και του μετρητή του πελάτη. Η ποσότητα της απώλειας ύδατος μπορεί να προσδιοριστεί εκτελώντας μια ελεγκτική διαδικασία του δικτύου ύδρευσης (water audit) και αυτή η διαδικασία περιλαμβάνει δύο στοιχεία: Μια εξέταση ή αξιολόγηση των λειτουργικών πρακτικών του δικτύου Τον προσδιορισμό της ποσότητας του νερού που χάνεται από το δίκτυο Εξέταση 1 των Λειτουργικών Πρακτικών του Δικτύου Προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητό γιατί χάνεται νερό από ένα δίκτυο, πρέπει να γίνει μια εξέταση του δικτύου διανομής και πώς λειτουργεί. Η εξέταση θα απαντήσει σε ερωτήσεις που σχετίζονται με τις συνθήκες της υποδομής, την συμπεριφορά του δικτύου ύδρευσης και πόσο καλή είναι η διαχείρισή του. Η εξέταση θα πρέπει να αξιολογήσει: Περιφερειακά χαρακτηριστικά, τοπικούς παράγοντες και συστατικά της απώλειας ύδατος Τρέχουσες μεθόδους που χρησιμοποιούνται για λειτουργία και διαχείριση του δικτύου ύδρευσης Το επίπεδο της τεχνολογίας για τον έλεγχο και τον εντοπισμό των διαρροών Αριθμό προσωπικού, δεξιότητες και ικανότητές του Τρέχοντα δεδομένα και μεθοδολογία της εταιρείας ύδρευσης για τον υπολογισμό του τρέχοντος επιπέδου απωλειών Η αξιολόγηση θα πρέπει επίσης να περιλαμβάνει συνεντεύξεις με τα ανώτερα στελέχη για να κατανοηθεί η τρέχουσα οπτική της διοίκησης και οι οικονομικοί και πολιτικοί περιορισμοί της εταιρείας ύδρευσης. Θα πρέπει επίσης να γίνουν συζητήσεις με το προσωπικό-κλειδί που ασχολείται με την καθημερινή λειτουργία του δικτύου ύδρευσης, ειδικά όσον αφορά: Πληροφορίες για το σύστημα π.χ. πληθυσμός που εξυπηρετείται, μήκος κεντρικών αγωγών, τοπογραφία, τυπική διαχείριση ζήτησης και πηγών Κατάσταση του δικτύου ύδρευσης, συμπεριλαμβανομένης της συχνότητας εμφάνισης διαρροών με πίδακες νερού Εκτιμήσεις του τρέχοντος επιπέδου διαρροών Πολιτικές χρέωσης των πελατών Δεδομένα τιμολόγησης Οικονομικές πληροφορίες δηλ. το κόστος παραγωγής του νερού Τρέχουσα μέθοδος ελέγχου διαρροών και πολιτική επισκευών της εταιρείας ύδρευσης Εκτίμηση 2 της Ποσότητας της Απώλειας Ύδατος 1

22 Το δεύτερο συστατικό μιας ελεγκτικής διαδικασίας του δικτύου ύδρευσης (water audit) είναι η εκτίμηση της ποσότητας του νερού που χάνεται από το δίκτυο. Υπάρχουν τρεις μέθοδοι για την εκτίμηση του επιπέδου απωλειών σε ένα σύστημα: Καθιέρωση μιας ισορροπίας ύδατος. Ανάλυση νυχτερινής ροής (εκτίμηση των διαρροών με την προσέγγισα από "κάτω προς τα επάνω") Ανάλυση συστατικών. Ο υπολογισμός της ισορροπίας ύδατος είναι η πιο συνηθισμένη μέθοδος εκτίμησης των απωλειών. Θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι, πριν ξεκινήσει η ανάπτυξη και εφαρμογή μιας στρατηγικής απώλειας ύδατος, είναι πολύ σημαντικό να ξέρετε την αρχική κατάσταση. 3.2 Ισορροπία Ύδατος Η ποσότητα της απώλειας ύδατος από ένα σύστημα μπορεί να προσδιοριστεί κατασκευάζοντας μια ισορροπία ύδατος. Αυτή βασίζεται στη μέτρηση ή εκτίμηση της ποσότητας νερού που παράγεται (λαμβάνοντας υπόψη οποιοδήποτε εισαγόμενο και/ή εξαγόμενο νερό), που καταναλώνεται και που χάνεται. Στην απλούστερη μορφή της, η ισορροπία ύδατος είναι: Απώλειες = Είσοδος στο Σύστημα Διανομής - Κατανάλωση Ο υπολογισμός μιας ισορροπίας ύδατος είναι πολύ σημαντικός επειδή: Είναι η βάση της εκτίμησης του επιπέδου απωλειών ύδατος για οποιαδήποτε εταιρεία ύδρευσης. Ένας πρώτος υπολογισμός αποκαλύπτει τη διαθεσιμότητα και την αξιοπιστία των δεδομένων και το επίπεδο κατανόησης. Μηχανισμός για δοκιμές. Παρέχει ένα πρώτο βήμα για βελτίωση. Η κατανόηση μιας ισορροπίας ύδατος είναι ουσιαστική για να δοθεί προτεραιότητα στις ενέργειες και επενδύσεις. Πριν δέκα χρόνια υπήρχε μια ποικιλία ορισμών και μορφών για τον υπολογισμό της απώλειας ύδατος. Προς το τέλος της δεκαετίας του '90, το IWA αναγνώρισε την ανάγκη να υπάρχει μια εφαρμόσιμη δομή ελεγκτικής διαδικασίας του δικτύου ύδρευσης (water audit) με κοινή ορολογία και κατά συνέπεια το Water Loss Task Force ανέπτυξε μια πρότυπη ισορροπία ύδατος. Αυτή η πρότυπη ισορροπία ύδατος έχει γίνει αποδεκτή τώρα με ή χωρίς μερικές μικρές τροποποιήσεις και χρησιμοποιείται παγκοσμίως. 1

23 Όγκος Εισόδου στο Σύστημα Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Απώλειες Ύδατος Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση με Χρέωση Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση Φαινομενικές (Εμπορικές) Απώλειες Πραγματικές (Φυσικές) Απώλειες Κατανάλωση με Χρέωση με Μετρητή Κατανάλωση με Χρέωση Χωρίς Μετρητή Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση με Μετρητή Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση Χωρίς Μετρητή Μη Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Ανακρίβειες Μετρητών Διαρροή στην Μεταφορά και/ή στους Κεντρικούς Αγωγούς Διανομής Διαρροή και Υπερχείλιση σε Δεξαμενές Αποθήκευσης της Εταιρείας Ύδρευσης Διαρροή στις Συνδέσεις Μέχρι τον Μετρητή των Πελατών Έσοδα Από Νερό Μη Τιμολογημένο Νερό Εικόνα 3.1: Η ισορροπία ύδατος κατά το IWA 3.3 Ορολογία της Ισορροπίας Ύδατος Τα συστατικά μέρη της IWA πρότυπης ισορροπίας ύδατος είναι: Όγκος Εισόδου στο Σύστημα (System Input Volume) Είναι ο ετήσιος όγκος του εισερχόμενου ύδατος στο μέρος του δικτύου ύδρευσης το οποίο σχετίζεται με τον υπολογισμό της ισορροπίας του ύδατος. Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση (Authorised Consumption) Είναι ο ετήσιος όγκος καταγεγραμμένου ή/και μη καταγεγραμμένου νερού που λαμβάνεται από καταχωρημένους πελάτες, τον προμηθευτή νερού και άλλους που είναι έμμεσα ή άμεσα εξουσιοδοτημένοι από τον προμηθευτή νερού για οικιστικούς, εμπορικούς και βιομηχανικούς λόγους. Απώλειες Ύδατος (Water Losses) Είναι η διαφορά μεταξύ του Όγκου Εισόδου στο Σύστημα και της Εξουσιοδοτημένης Κατανάλωσης. Οι Απώλειες Ύδατος μπορούν να υπολογιστούν σε ολόκληρο το σύστημα, ή σε υπο-δίκτυα, όπως σε δίκτυα μεταφοράς ή διανομής, ή σε μεμονωμένες ζώνες. Οι Απώλειες Ύδατος αποτελούνται από τις Πραγματικές Απώλειες και από τις Φαινομενικές Απώλειες. Φαινομενικές Απώλειες (Apparent Losses) Αφορούν όλα τα λάθη σε μετρήσεις του κεντρικού δικτύου ύδρευσης και των μετρητών των πελατών, καθώς επίσης και τα λάθη επεξεργασίας των δεδομένων (στην καταγραφή ενδείξεων των μετρητών καθώς και στην τιμολόγηση), συν την μη εξουσιοδοτημένη κατανάλωση (κλοπή ή παράνομη χρήση). Πραγματικές Απώλειες (Real Losses) Αφορούν τις φυσικές απώλειες νερού στο υπό πίεση σύστημα διανομής, μέχρι το σημείο της χρήσης από τους πελάτες. Σε δίκτυα ύδρευσης με μετρητές, το σημείο αυτό είναι ο μετρητής των πελατών. Ο ετήσιος όγκος 1

24 που χάνεται μέσω όλων των τύπων διαρροών και υπερχειλίσεων εξαρτάται από τις συχνότητες, το ρυθμό ροής, και τη μέση διάρκεια των διαρροών και των υπερχειλίσεων. Μη Τιμολογημένο Νερό (Non-Revenue Water - NRW) Είναι η διαφορά μεταξύ του Όγκου Εισόδου στο Σύστημα και της τιμολογημένης Εξουσιοδοτημένης Κατανάλωσης. Το NRW αποτελείται από την Εξουσιοδοτημένη Κατανάλωση Χωρίς Χρέωση (κανονικά αυτή αφορά μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του συνολικού νερού), τις Φαινομενικές και τις Πραγματικές Απώλειες. 3.4 Υπολογισμός μιας Ισορροπίας Ύδατος Για να μπορεί να υπολογιστεί η ισορροπία ύδατος, πρέπει να μετρηθούν ή να υπολογιστούν τα κύρια συστατικά των δεδομένων. Ενώ μερικά από τα βασικά συστατικά μπορούν να μετρηθούν άλλα ίσως να πρέπει να υπολογιστούν. Στις περισσότερες περιπτώσεις, θα υπάρξει μια μίξη ακρίβειας των δεδομένων και θα πρέπει να εκτιμηθεί πόση είναι ακριβώς η ακρίβεια κάθε ενός από αυτά τα συστατικά Υπάρχουν τέσσερα σαφή βήματα για τον υπολογισμό μιας ισορροπίας ύδατος: Βήμα 1 καθορίζει τον όγκο εισόδου στο σύστημα προσδιορίζοντας όλες τις πηγές και ποσότητες του νερού που μπαίνουν στο δίκτυο. Βήμα 2 καθορίζει την εξουσιοδοτημένη κατανάλωση μέσω της ανάλυσης των εγγραφών χρέωσης και του προσδιορισμού της εξουσιοδοτημένης χρήσης που είναι είτε χωρίς χρέωση ή δεν μετριέται. Βήμα 3 εκτιμά τις φαινομενικές (εμπορικές) απώλειες αξιολογώντας το επίπεδο της προς τα κάτω ανακρίβειας του μετρητή του πελάτη και τις παράνομες συνδέσεις και κλοπές. Βήμα 4 - υπολογισμός των φυσικών απωλειών (διαρροών) προσθέτοντας τους όγκους από τα βήματα 2 και 3 και αφαιρώντας το βήμα Περιορισμοί των Υπολογισμών της Ισορροπίας του Ύδατος Η ισορροπία ύδατος είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο για κατανόηση των βασικών συστατικών και σχέσεων. Ωστόσο, έχει μια περιορισμένη χρησιμότητα εάν μια εταιρεία ύδρευσης στερείται των πληροφοριών που είναι απαραίτητες για να κατασκευάσει μια ισορροπία ύδατος που να έχει έννοια ή υπάρχουν λίγες πληροφορίες για τη φύση των διαρροών. Ο υπολογισμός μπορεί να βελτιωθεί ή να ελεγχθεί λαμβάνοντας μετρήσεις των διαρροών, στόχος των οποίων είναι να γίνει μια ανάλυση της νυχτερινής ροής στο σύστημα όταν η χρήση των πελατών είναι στο χαμηλότερο επίπεδο και η διαρροή είναι στο υψηλότερο επίπεδο. Η ανάλυση των συστατικών χρησιμοποιείται για να επαληθεύσει τις εκτιμήσεις σε απώλεια ύδατος που βασίζονται στις μεθόδους ισορροπίας ύδατος και στη νυχτερινή ροή. Είναι ιδιαίτερα χρήσιμο εάν υπάρχουν επαρκή δεδομένα σχετικά με τις ροές των ζωνών και την χρήση των πελατών. Αυτές οι μεθοδολογίες αναφέρονται λεπτομερώς στο Κεφάλαιο 3 στο Μέρος 2 αυτού του εγχειριδίου Αναφορά 1. Alegre H, Hirner W, Baptista J.M, Parena R, Performance Indicators for Water Supply Services. IWA Manual of Best Practice, July ISBN

25 4 Δείκτες Απόδοσης Οι Δείκτες Απόδοσης (Performance Indicator - PI) χρησιμεύουν για να μετριούνται οι αλλαγές στην απόδοση του NRW και έτσι βοηθούν την συγκριτική αξιολόγηση της απόδοσης διαφορετικών τμημάτων του δικτύου ύδρευσης, επιτρέποντας επίσης τη στοχοθέτηση επιθυμητών επιπέδων απόδοσης. Είναι σημαντικό να υπάρχουν τυποποιημένοι δείκτες απόδοσης, που να υπολογίζονται σύμφωνα με μια σαφώς ορισμένη μεθοδολογία και να χρησιμοποιούν τον ίδιο ορισμό. Υπάρχουν διάφοροι καθιερωμένοι Δείκτες Απόδοσης για τη μέτρηση των απωλειών ύδατος μέσα στα δίκτυα ύδρευσης. Φυσικά κάποιοι είναι καλύτεροι από κάποιους άλλους, ενώ μερικοί μπορεί να είναι ακατάλληλοι για συγκεκριμένες περιστάσεις. Οι δείκτες αυτοί είναι οι εξής: "Ποσοστό του όγκου εισόδου στο σύστημα": Ο Δείκτης αυτός υπολογίζεται εύκολα και αναφέρεται συχνά στη βιβλιογραφία. Εντούτοις, το IWA δεν συστήνει τη χρήση του για εκτίμηση της αποδοτικότητας της διαχείρισης των συστημάτων διανομής επειδή οι σχετικές τιμές υπολογίζονται σαν ποσοστό % επί του NRW και δεν διαχωρίζουν τις Πραγματικές (διαρροές) από τις Φαινομενικές (εμπορικές) Απώλειες. Επίσης αυτός ο Δείκτης Απόδοσης επηρεάζεται ιδιαίτερα από την κατανάλωση και είναι δύσκολο να υπολογιστεί για μη συνεχείς παροχές. Είναι χρήσιμος, ωστόσο, ως επικοινωνιακό εργαλείο που μπορεί να επιδείξει τη σημαντικότητα ενός προβλήματος. "Ανά τιμολογούμενη ιδιοκτησία, ανά μονάδα χρόνου": Σε πολλές χώρες, μια μόνο σύνδεση μπορεί να εξυπηρετεί έναν μεγάλο αριθμό ιδιοκτησιών δηλ. ένα κτίριο διαμερισμάτων. Ο υπολογισμός της ισορροπίας ύδατος συνήθως βασίζεται στη διαρροή που υπάρχει μέχρι τον κύριο μετρητή της σύνδεσης. Επομένως αυτός ο Δείκτης Απόδοσης δεν συστήνεται. "Ανά μήκος κεντρικών αγωγών, ανά μονάδα χρόνου": Οι απώλειες στην διανομή που εκφράζονται σε μ 3 /χλμ κεντρικών αγωγών/ημέρα επηρεάζονται κατά πολύ από την πυκνότητα των συνδέσεων. Με βάση την υπάρχουσα εμπειρία, ο Δείκτης Απόδοσης μήκους είναι κατάλληλος όταν υπάρχουν λιγότερες από 20 συνδέσεις ανά χλμ κεντρικού αγωγού, όπως πχ. σε μια αγροτική περιοχή. Παρακάτω αναφέρουμε μερικές ρεαλιστικές τιμές διαρροών από δίκτυα ύδρευσης σε συνηθισμένες συνθήκες όπου η διαρροή εκφράζεται σε μ 3 /χλμ κεντρικών αγωγών/ημέρα, και αξιολογούμε τις συνθήκες όπου η απόδοση κυμαίνεται από καλή έως άσχημη: Καλή απόδοση < 10 μ 3 /χλμ κεντρικού αγωγού ανά ημέρα Μέση απόδοση μ 3 /χλμ κεντρικού αγωγού ανά ημέρα Άσχημες συνθήκες > 20 μ 3 /χλμ κεντρικού αγωγού ανά ημέρα "Ανά σύνδεση, ανά μονάδα χρόνου": το International Water Association (IWA) θεωρεί ότι, από όλους τους παραδοσιακούς Δείκτες Απόδοσης, αυτός εδώ είναι καταλληλότερος για δίκτυα με περισσότερες από 20 συνδέσεις/χλμ κεντρικού αγωγού. Παρακάτω παραθέτουμε ένα εύρος τυπικών τιμών που επιτυγχάνονται όταν η διαρροή εκφράζεται σε λίτρα/σύνδεση/ημέρα σε μια υποτιθέμενη μέση πίεση 50 μέτρων, και αξιολογούμε τις συνθήκες όπου η απόδοση κυμαίνεται από καλή έως άσχημη: Καλή απόδοση < 125 λίτρα/σύνδεση/ημέρα Μέση απόδοση λίτρα/σύνδεση/ημέρα Κακή απόδοση > 250 λίτρα/σύνδεση/ημέρα "Δείκτης Διαρροών Υποδομής (Infrastructure Leakage Index - ILI): Το ILI θεωρείται ο πιο χρήσιμος και πρακτικά εφαρμόσιμος δείκτης απόδοσης που αναπτύχθηκε από το Water Loss Task Force του IWA το Το ILI ορίζεται ως η αναλογία μεταξύ των Τρεχόντων Ετήσιων 1

26 Πραγματικών (Φυσικών) Απωλειών (Current Annual Real (Physical) Losses - CARL) ως προς τις Αναπόφευκτες Ετήσιες Πραγματικές (Φυσικές) Απώλειες (Unavoidable Annual Real (Physical) Losses - UARL). Για τα περισσότερα δίκτυα, το UARL αντιπροσωπεύει το χαμηλότερο επίπεδο διαρροής που θα μπορούσε να επιτευχθεί τεχνικά. Το CARL αντιστοιχεί στο μεγάλο ορθογώνιο στην Εικόνα 4.1. Καθώς εμφανίζονται νέες διαρροές κάθε έτος, ο όγκος των απωλειών θα αυξάνεται, εκτός και αν εφαρμοσθούν αποτελεσματικά και οι τέσσερις τεχνικές διαχείρισης πίεσης, έλεγχου ενεργών διαρροών, γρήγορης και αποτελεσματικής επισκευής και καλής διαχείρισης των σωληνώσεων (που αντιστοιχούν στα 4 βέλη). Διαχείριση Πίεσης Ταχύτητα και Ποιότητα Συνδέσεων UARL Πιθανά Ανακτήσιμος Ετήσιος Όγκος Πραγματικών Απωλειών Ενεργός Έλεγχος Διαρροών Διαχείριση Υλικών Σωλήνων: επιλογή, εγκατάσταση, συντήρηση, ανανέωση, αντικατάσταση Εικόνα 4.6: Ο Λόγος ILI (Infrastructure Leakage Index) (IWA Water Loss Task Force) Η Εικόνα 4.2 παρουσιάζει μερικές τιμές ILI από εταιρείες ύδρευσης σε όλο τον κόσμο. Μερικές εταιρείες ύδρευσης επιτυγχάνουν τιμές ILI στο εύρος 1,5 έως 4,0. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι τιμές αυτές αντιστοιχούν στο οικονομικά βέλτιστο επίπεδο διαρροών (δηλαδή θα ήταν οικονομικά ασύμφορο να επενδύσουν στην περαιτέρω μείωση των διαρροών τους). Το ILI έχει κερδίσει βαθμιαία την αποδοχή ως ο πιο χρήσιμος Δείκτης Απόδοσης για φυσικές απώλειες και χρησιμοποιείται σε πολλές χώρες από τις εταιρείες ύδρευσης και τους ελεγκτές τους, επειδή, όπως και όλοι οι καλοί Δείκτες Απόδοσης, επιτρέπει στις Εταιρείες Ύδρευσης να παρακολουθούν την πρόοδο των ενεργειών τους για τη μείωση του NRW. 1

27 45 Leakage Levels Worldwide , I L I ,5 1,6 2 2,1 2,2 2,4 2, , ,5 0 Εικόνα 4.7: Τιμές ILI από όλο τον κόσμο (Seago, et al., 2005) Το World Bank Institute ανέπτυξε επίσης ένα απλουστευμένο πίνακα στόχων για έλεγχο των πραγματικών ή φυσικών απωλειών. Ο πίνακας συγκρίνει διάφορες τιμές ILI με τιμές του παραδοσιακού Δείκτη Απόδοσης, που είναι τα λίτρα/σύνδεση/ημέρα. Ο πίνακας παρουσιάζεται στην Εικόνα 4.3 δίνοντας έναν σαφή πρακτικό οδηγό για τα αποτελέσματα που μπορεί να πετύχει μια εταιρεία ύδρευσης. Μετά την ιδιωτικοποίηση των εταιρειών ύδρευσης στην Αγγλία και την Ουαλία το 1989, η Ελεγκτική Αρχή (το Offices of Water Services - OFWAT) παρουσίασε ένα σύστημα εκτίμησης της απόδοσης. Το σύστημα αυτό επιτρέπει τη σύγκριση και αξιολόγηση των μερών που συντελούν στον υπολογισμό της ισορροπίας ύδατος. Η αξιολόγηση γίνεται με ένα σύστημα βαθμολογίας που αποτελείται από ζώνες αξιοπιστίας A D. Οι ζώνες αυτές παρουσιάζονται στον Πίνακα 4.1. Το World Bank Institute υιοθέτησε επίσης το σύστημα ως τη μέθοδο σύγκρισης της απόδοσης μεταξύ εταιρειών ύδρευσης και το ενσωμάτωσε στον πίνακα των στόχων του (Εικόνα 4.3). Προτεινόμενη χρήση του ILI ως Δείκτη Απόδοσης σε ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες Κατηγορία Τεχνικής Απόδοσης ILI Λίτρα/σύνδεση/ημέρα (όταν το σύστημα μετράται) σε μια μέση πίεση: 10 μ 20 μ 30 μ 40 μ 50 μ A 1 2 < 50 < 75 < 100 < 125 Ανεπτυγμένες Χώρες Αναπτυσσόμενες Χώρες B C D >8 >200 > 300 > 400 > 500 A 1 4 < 50 < 100 < 150 < 200 < 250 B C D >16 > 200 > 400 > 600 > 800 >