ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ"

Transcript

1 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΜΕΛΕΤΕΣ ΑΙΜΑΤΩΣΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΑΚΕΡΑΙΟΤΗΤΑΣ ΤΗΣ ΜΕΛΑΝΟΡΑΒΔΩΤΗΣ ΟΔΟΥ ΣΕ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΚΟΥΣ ΑΣΘΕΝΕΙΣ. ΠΑΣΧΑΛΗ ΑΝΝΑ ΠΑΤΡΑ

2 Η εργασία αυτή εκπονήθηκε στο εργαστήριο Πυρηνικής Ιατρικής του Πανεπιστημιακού Γενικού Νοσοκομείου Πατρών. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα Καθηγητή μου Κο Παύλο Βασιλάκο για την πολύτιμη βοήθεια του στην έμπνευση και εκπόνηση αυτής της εργασίας. Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κα Αδαμαντία Μητσάκου και τον Επίκουρο Καθηγητή Κωσταντογιάννη Κων/νο για την πολύτιμη συμβολή τους από κάθε άποψη στην ολοκλήρωση αυτής της μελέτης. 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Περίληψη / abstract 4,5 1.Γενικό μέρος 1.1 Νόσος του Parkinson Ιστορικά στοιχεία Παθογένεια της νόσου Parkinson Κλινική συμπτωματολογία κλίμακες κατάταξης Διάγνωση - διαφορική διάγνωση Νόσος Parkinson και διαταραχές της νόησης Φαρμακευτική και χειρουργική αντιμετώπιση Βασικά Γάγγλια Συνδέσεις των βασικών γαγγλίων νευροδιαβίβαση Ο ρόλος των βασικών γαγγλίων στη ρύθμιση των κινήσεων Η τροποποίηση του κυκλώματος των βασικών γαγγλίων στη νόσο Parkinson Πυρηνική Ιατρική SPECT απεικόνιση: α) τεχνική απόκτησης δεδομένων 24 β) τεχνική επεξεργασίας δεδομένων Ραδιοφάρμακα για τη μελέτη της ντοπαμινεργικής σύναψης Ραδιοφάρμακα για τη μελέτη της αιμάτωσης του εγκεφάλου Ειδικό Μέρος Σκοπός της εργασίας Υλικά και μέθοδοι Αποτελέσματα Συμπεράσματα Συζήτηση Βιβλιογραφία 70 3

4 Περίληψη Στην παρούσα εργασία μελετήθηκαν 15 ασθενείς με νόσο Parkinson (8 γυναίκες, 7 άνδρες, μέσος όρος ηλικίας τα 62χρόνια, μέση διάρκεια της νόσου από τη διάγνωση τα 11 χρόνια), σε διάφορα στάδια της νόσου (τέσσερις ασθενείς σταδίου 2, δύο ασθενείς σταδίου 2.5, 2 ασθενείς σταδίου 3, πέντε ασθενείς σταδίου 4, ένας σταδίου 4.5 και ένας ασθενής σταδίου 5 κατά Hoehn & Yahr ). Και στους 15 ασθενείς πραγματοποιήθηκε διπλός απεικονιστικός έλεγχος με τομογραφία εκπομπής μονήρους φωτονίου (SPECT). Στην πρώτη SPECT απεικόνιση μελετούμε τον βαθμό της ακεραιότητας της μελανοραβδωτής οδού, με τη χρήση ειδικού ραδιοφαρμάκου που προσδένεται εκλεκτικά στον μεταφορέα της ντοπαμίνης (DA Transporter DAT). Στη δεύτερη SPECT απεικόνιση μελετούμε την αιματική εγκεφαλική ροή των ασθενών σε συνθήκες ηρεμίας, η οποία αντικατοπτρίζει και το βαθμό μεταβολικής ενεργότητας της κάθε περιοχής του εγκεφάλου. Για την αντικειμενική εκτίμηση της μελέτης αιμάτωσης πραγματοποιήθηκε στατιστική παραμετρική σύγκριση με βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων της ίδιας ηλικίας. Σκοπός μας ήταν να δούμε ποιες περιοχές του εγκεφάλου υποαιματώνονται και συνεπώς επηρεάζονται, στη νόσο του Parkinson. Πράγματι είδαμε ότι η διαταραχή που προκαλείται στο κύκλωμα των βασικών γαγγλίων από την έλλειψη της ντοπαμίνης (DA), προκαλεί διαταραχές στη φλοιοραβδωτή οδό κάτι που αντικατοπτρίζεται στην υποαμάτωση κυρίως του μετωπιαίου λοβού και ειδικότερα της προκινητικής και συμπληρωματικής περιοχής και των συνειρμικών περιοχών του μετωπιαίου λοβού. Επίσης στα πιο προχωρημένα στάδια της νόσου, παρατηρήθηκε στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση και σε περιοχές του βρεγματικού και κροταφικού λοβού. Τα ευρήματα αυτά είναι πολύ σημαντικά και μας βοηθούν να κατανοήσουμε καλύτερα τα κινητικά και μηκινητικά συμπτώματα (διαταραχές της νόησης) στη συγκεκριμένη νόσο. 4

5 Abstract In the present study we examined 15 Parkinson disease patients (8 females, 7 males, mean age = 62years, mean duration of the disease from diagnosis = 11years) in various stages (according to Hoehn & Yahr staging system) of the disease (stage2: 4 pts, stage2.5: 2 pts, stage3: 2pts, stage 4: 5pts, stage 4.5:1pt, stage 5: 1 pt). Each patient underwent two different SPECT studies. First was performed a SPECT study with the radiopharmaceutical DaTSCAN, that is specifically bind to the Dopamine Transporter (DAT), a protein on the presynaptic dopaminergic nerve terminal. In that way we can image and also quantify the degeneration of the nigrostriatal pathway, that is afflicted in PD. Secondly we performed a brain perfusion SPECT study with the radiopharmaceutical ECD, in order to find out if there were regions of hypoperfusion in the cerebral cortex of the patients. We used an objective and dependable statistical program that enables the comparison of each perfusion study with an age-matched data base o normal perfusions. We found in all 15 patients statistically significant differences in areas of Frontal s and especially in the PRE-SMA (pre-motor and supplementary motor cortex) and association areas of frontal cortex. In progressive stages of the disease there were also other areas of the cerebral cortex hypoperfused (parietal and temporal s). These findings seem to be very useful for better understanding motor and non-motor (cognitive and affective) symptoms in PD. 5

6 1.ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 6

7 1.1.Νόσος του Πάρκινσον Ιστορία μιας νόσου Η νευροεκφυλιστική νόσος του Πάρκινσον «συντροφεύει» το ανθρώπινο είδος από αρχαιοτάτων χρόνων: η πρώτη περιγραφή της εντοπίζεται σε αρχαία ινδικά κείμενα, ενώ στη δυτική Ιατρική την πρωτοαναφέρει ο Γαληνός σε κείμενο του 175 μχ. Η πλήρης ωστόσο περιγραφή της νόσου δεν έγινε παρά το 1817, από τον βρετανό γιατρό Τζέιμς Πάρκινσον (James Parkinson), ο οποίος δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «An Essay on the Shaking Palsy» (Πραγματεία πάνω στην τρομώδη παράλυση). Στο άρθρο περιγράφονταν οι παρατηρήσεις που έκανε ο Πάρκινσον σε έξι ασθενείς του και με τη δημοσίευσή του ο λονδρέζος γιατρός ήλπιζε να ενθαρρύνει και άλλους συναδέλφους του να μελετήσουν τη νόσο. Χρειάστηκε όμως να παρέλθει σχεδόν μισός αιώνας για να υλοποιηθούν οι προτροπές του Πάρκινσον: χάρη στις εργασίες του διάσημου γάλλου νευρολόγου Ζαν-Μαρτέν Σαρκό (Jean-Martin Charcot) και των συνεργατών του, περισσότερα συμπτώματα προστέθηκαν στην περιγραφή της νόσου. Επιπροσθέτως, αντιλαμβανόμενος τη σημασία της εργασίας του Τζειμς Πάρκινσον, ο Σαρκό πρότεινε και πέτυχε τη μετονομασία της τρομώδους παράλυσης σε νόσο του Πάρκινσον. Έπειτα από αυτές τις πρώιμες προόδους, όμως, μόλις στη δεκαετία του 1960, οι επιστήμονες συνέδεσαν τη μείωση των επιπέδων της ντοπαμίνης και τον εκφυλισμό των νευρικών κυττάρων της μέλαινας ουσίας (substantia nigra) του εγκεφάλου με τη νόσο (εικόνα 1). Την ίδια χρονική περίοδο, χορηγήθηκε για πρώτη φορά και θεραπεία (η οποία παραμένει ακόμη σε ισχύ) για την αντιμετώπιση των συμπτωμάτων της νόσου, η οποία ακόμη και σήμερα δεν θεραπεύεται Παθογένεια της νόσου του Parkinson Στις περισσότερες περιπτώσεις, η αιτία που προκαλεί τη νόσο είναι άγνωστη. Άτομα που έχουν οικογενειακό ιστορικό νόσου Πάρκινσον, δηλαδή εάν ο πατέρας ή μητέρα ή κάποιος από τα αδέλφια τους έχει παρουσιάσει τη νόσο, τότε υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες προσβολής τους από την πάθηση. Παρά το γεγονός ότι έχει διαπιστωθεί μια οικογενειακή προδιάθεση, εντούτοις μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί κάποιο κληρονομικό γονίδιο που προκαλεί τη νόσο (έχουν ενοχοποιηθεί κάποιες μεταλλάξεις στο γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη alpha-synuclein, που εντοπίζεται στο χρωμόσωμα 4). Σε μερικές περιπτώσεις ενοχοποιήθηκαν ορισμένες χημικές ουσίες αλλά δεν έχει αναγνωρισθεί μέχρι σήμερα ειδικός περιβαλλοντικός παράγοντας που προκαλεί τη νόσο. Συνοπτικά οι επιστήμονες πιστεύουν ότι η νόσος Πάρκινσον προκαλείται από ένα συνδυασμό γενετικών και περιβαλλοντικών παραγόντων. (1) Επιδημιολογικά στοιχεία Από την ιδιοπαθή νόσο του Πάρκινσον πάσχουν περίπου άτομα στον κόσμο. Στις ΗΠΑ υπολογίζεται ότι υπάρχουν ασθενείς με νόσο Πάρκινσον, ενώ καταγράφονται νέες περιπτώσεις κατ έτος. Επειδή ο μέσος όρος ζωής αυξάνεται υπολογίζεται ότι η συχνότητα της νόσου θα αυξηθεί 4 φορές έως το Η μέση ηλικία εμφάνισης του προβλήματος είναι τα 60 έτη. Ως αίτιο της νόσου θεωρείται η προοδευτική εκφύλιση των ντοπαμινεργικών νευρώνων στη μέλαινα ουσία, που παράγει την απαραίτητη ντοπαμίνη για την ρύθμιση λειτουργίας των βασικών γαγγλίων. Απαιτείται 60-70% εκφύλιση των νευρώνων αυτών ώστε να εμφανιστεί η νόσος. (1). 7

8 Εικόνα 1. Η εκφύλιση των ντοπαμινεργικών νευρώνων της μέλαινας ουσίας (substantia nigra) αποτελεί την αιτία της νόσου Parkinson Κλινική συμπτωματολογία Τα συμπτώματα μπορεί να κυμαίνονται ανάλογα με το άτομο, αλλά και τον ρυθμό προόδου της νόσου. Τα συχνότερα συμπτώματα παρατίθενται παρακάτω. - Βραδυκινησία: Αργή κινητικότητα, μειωμένη επιδεξιότητα, ελαττωμένο ανοιγοκλείσιμο βλεφάρων, σιελόρροια, ανέκφραστο προσωπείο. - Τρόμος: Ακούσιος τρόμος (τρεμούλα), περισσότερο έντονος στην ηρεμία, που μειώνεται κατά την εκούσια κίνηση. - Δυσκαμψία ή ακαμψία, προκαλείται από αύξηση του μυϊκού τόνου. - Αστάθεια: αίσθημα αστάθειας, τάση για πτώση. Άλλα συμπτώματα που μπορεί να εμφανιστούν ή να μην εμφανιστούν: Ακινησία Μικρογραφία Σύρσιμο ποδιών Αϋπνία Άκαμπτη στάση Νοητικές διαταραχές έως και άνοια σε προχωρημένα στάδια (Άνοια της νόσου Πάρκινσον). Κατάθλιψη Με το πέρασμα του χρόνου, η εξέλιξη της νόσου χαρακτηρίζεται από επιδείνωση. Συνήθως η επιδείνωση γίνεται με αργό ρυθμό. 8

9 Τα στάδια της εξέλιξης της νόσου του Πάρκινσον, που δείχνουν τον τρόπο με τον οποίο η νόσος επιδεινώνεται προοδευτικά (Hoehn and Yahr scale), είναι τα ακόλουθα πέντε: 1. Στάδιο 1: Τα συμπτώματα εμφανίζονται μόνο στη μια μεριά του σώματος 2. Στάδιο 2: Τα συμπτώματα εκδηλώνονται και στις δύο μεριές του σώματος 3. Στάδιο 3: Οι ασθενείς αρχίζουν να χάνουν την αίσθηση της ισορροπίας τους 4. Στάδιο 4: Οι ασθενείς χρειάζονται βοήθεια για να περπατήσουν ενώ τα υπόλοιπα συμπτώματα επιδεινώνονται 5. Στάδιο 5: Οι ασθενείς χρειάζονται αναπηρικό καροτσάκι Progression of Parkinson s s Disease Stage 1 Stage 2 Stage 3 Stage 4 Stage 5 Unilateral Tremor Bradykinesia Rigidity "Symptoms are an inconvenience" Bilateral Posture flexed Facial masking Monotonous speech, Gait disturbance Easy fatiguability Signs are mild Balance intact. Bilateral impairment of balance and posture Still independent Generalised Requires help with everyday tasks - walking, dressing, feeding Severely disabled - confined to a wheelchair or bed Depression Dementia Sleep problems Dysphagia Mean age at onset 62 yrs, rare before 30 3 years 14 years Εικόνα 2. Τα στάδια της νόσου Parkinson (Hoehn and Yahr scale). Υπάρχει μία κλίμακα που αποτελεί το πρωταρχικό κλινικό εργαλείο και πάνω στην οποία στηρίζονται οι κλινικοί γιατροί για να θέσουν τη διάγνωση και να καθορίσουν το βαθμό σοβαρότητας εξέλιξης της νόσου. Αυτή η κλίμακα είναι η Unified Parkinson's Disease Rating Scale η οποία συνδυάζει τις ακόλουθες εκδηλώσεις: 1. Νοητική κατάσταση, συμπεριφορά, διάθεση. 2. Δραστηριότητες της καθημερινής ζωής 3. Κινητικότητα 4. Επιπλοκές της θεραπείας 5. Hoehn and Yahr Stage 6. Schwab and England Activities of Daily Living Scale 9

10 1.1.4.Διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Διαφορική Διάγνωση Η διάγνωση της νόσου στηρίζεται στην κλινική εξέταση και τις πληροφορίες από το ιατρικό ιστορικό του ασθενούς. Εικόνα3 Diagnosis of Parkinson s Disease Possible PD: 2 of 4 predominant features Probable PD: 3 of 4 predominant features Definite PD: All 7 + histopathologic confirmation Gelb DJ, et al. Diagnostic criteria for Parkinson disease. Arch Neurol. 1999;56: Rest tremor, 2. Bradykinesia, 3. Rigidity, 4. Asymmetric onset, 5. No atypical features, 6. Marked and sustained response to levo-dopa or Dopa agonists, 7. Symptom duration >3 years Δεν υπάρχει κάποιος βιοχημικός δείκτης ή κάποια άλλη εξέταση αίματος που να έχει αποδειχθεί ότι μπορεί να βοηθήσει στη διάγνωση της νόσου. Η ακριβής διάγνωση της νόσου είναι πολύ δύσκολη ιδιαίτερα στα αρχικά της στάδια ακριβώς επειδή θα πρέπει να αποκλεισθούν άλλου είδους κινητικές διαταραχές που μπορεί να μιμούνται τη νόσο. Πράγματι μόνο το 75% των κλινικών διαγνώσεων της ν.parkinson έχει επιβεβαιωθεί στην αυτοψία και χαρακτηριστικά λέγεται: Not everything that shakes is Parkinson Hughes AJ, et al. Neurology. 1992;42: (1). Γενικά χρησιμοποιείται ο όρος Παρκινσονισμός για να συμπεριλάβει ένα μεγάλο εύρος παθολογικών διαταραχών με συμπτώματα παρόμοια με αυτά της νόσου Πάρκινσον. Υπάρχει μια μεγάλη κατηγορία κινητικών διαταραχών που ονομάζονται Parkinson Plus σύνδρομα και περιλαμβάνουν: Πολλαπλή Συστηματική Ατροφία -Multiple system atrophy (MSA) Προοδευτική Υπερπυρηνική Παράλυση -Progressive supranuclear palsy (PSP) Φλοιοβασική Εκφύλιση - Corticobasal degeneration (CBD) Άνοια σωματίων Lewy (Dementia Lewy Bodies) Κατά την έναρξη τους τα συμπτώματα μοιάζουν πολύ με αυτά της ιδιοπαθούς νόσου Parkinson (βραδυκινησία/ακινησία, τρόμος, ακαμψία, αστάθεια όρθιας στάσης) με επιπλέον όμως χαρακτηριστικά που αναπτύσσονται κατά την εξέλιξη της κάθε νόσου που επιτρέπουν τελικά τον διαχωρισμό τους από την Ιδιοπαθή νόσο Πάρκινσον. Τα επιπλέον χαρακτηριστικά των Parkinson Plus συνδρόμων είναι: Multiple system atrophy (MSA) o παρεγκεφαλιδική αταξία o Ανεπάρκεια του Αυτόνομου Ν.Σ. (παλαιότερα γνωστό και ως Shy Drager syndrome) Progressive supranuclear palsy (PSP) o Αδυναμία εκτέλεσης της κάθετης κίνησης των οφθαλμικών βολβών o Γρήγορη εμφάνιση άνοιας 10

11 Corticobasal degeneration (CBD) o Γρήγορη εμφάνιση νοητικών διαταραχών o απραξία o μυόκλωνος Dementia with Lewy bodies (DLB) o Γρήγορη εμφάνιση άνοιας o οπτικές ψευδαισθήσεις Γενικά όμως τα Parkinson-plus σύνδρομα εξελίσσονται πιο γρήγορα από την ιδιοπαθή ν.πάρκινσον και έχουν μικρότερη ανταπόκριση στην αντι-παρκινσονική αγωγή. Η αξονική και η μαγνητική τομογραφία των παρκινσονικών ασθενών είναι συνήθως φυσιολογικές. Ωστόσο αυτές οι εξετάσεις ζητούνται ώστε να αποκλεισθούν αίτια δευτεροπαθούς παρκινσονισμού (πχ αγγειακός παρκινσονισμός, εγκεφαλικοί όγκοι κτλ). Εκτός όμως από την Αξονική και Μαγνητική τομογραφία, οι οποίες μας παρέχουν σημαντικές κλινικές πληροφορίες ώστε να αποκλεισθούν αίτιες δευτεροπαθούς Παρκινσονισμού, τα τελευταία χρόνια με την εξέλιξη της έρευνας και της επιστήμης της Ραδιοφαρμακολογίας, η ειδικότητα της Πυρηνικής Ιατρικής έχει συνεισφέρει σημαντικά στον τομέα της Νευρολογίας, με τη χρήση νέων ραδιοφαρμάκων που συνδέονται εκλεκτικά σε υποδοχείς των νευρικών κυττάρων. Έτσι η Πυρηνική Ιατρική μπορεί να δει τη φυσιολογία και την παθοφυσιολογία συγκεκριμένων δομών, πηγαίνοντας ένα βήμα πιο πέρα στην απεικονιστική διερεύνηση του ασθενούς, στην προκειμένη περίπτωση του Παρκινσονικού ασθενούς. Λίγα λόγια για την ειδικότητα της Πυρηνικής Ιατρικής και των τεχνικών ανασύστασης των εικόνων θα αναφερθούν παρακάτω. Επίσης θα γίνει εκτενής αναφορά στα ραδιοφάρμακα που χρησιμοποιούμε για την απεικόνιση της αιμάτωσης του εγκεφάλου καθώς και της ακεραιότητας της μελαινοραβδωτής οδού. Αξίζει όμως να αναφέρουμε ότι στη διαφορική διάγνωση της ιδιοπαθούς νόσου Parkinson τα τελευταία χρόνια έχει πάρει έγκριση και χρησιμοποιείται στην καθημερινή ιατρική πρακτική το ραδιφάρμακο 123 -I-Ιοφλουπάνιο (DaTSCAN) για την απεικόνιση του προσυναπτικού τμήματος του ντοπαμινεργικού νευρώνα. Χρησιμοποιείται για τη διαφορική διάγνωση της ιδιοπαθούς νόσου Parkinson από άλλες αιτίες δευτεροπαθούς Παρκινσονισμού, όπως ο φαρμακολογικός και ο αγγειακός Παρκινσονισμός. Έτσι πέρα από την δομή του ραβδωτού όπως αυτή απεικονίζεται στη CT / MRI μπορούμε να δούμε αν το ραβδωτό δέχεται ντοπαμινεργικές απολήξεις από τη μέλαινα ουσία ή όχι. Εικόνα 4. Φυσιολογική απεικόνιση των δομών στην μαγνητική τομογραφία (MRI) μπορεί να συνοδεύεται από εκφύλιση ή όχι των ντοπαμινεργικών νευρώνων Normal PD Putamen loses neurones quicker than caudate 11

12 ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΝΟΗΣΗΣ ΣΤΗ ΝΟΣΟ PARKINSON Είναι γνωστό ότι στη νόσο Parkinson εκτός από τις προεξάρχουσες κινητικές διαταραχές, συμμετέχουν και διαταραχές της νόησης, οι οποίες μάλιστα εξελίσσονται με την πρόοδο της νόσου μέχρι και το επίπεδο της άνοιας η οποία αποτελεί ξεχωριστή μορφή άνοιας και ονομάζεται άνοια της νόσου Parkinson Parkinson Disease Dementia,PPD-. Η πρώτη περιγραφή άνοιας στην ιδιοπαθή νόσο Parkinson έγινε από τους Carcot και Vulpian το Οι νοητικές διαταραχές αφορούν κυρίως την ενεργό μνήμη, τη γλώσσα, οπτικοχωρικές λειτουργίες, τη συγκέντρωση και δυσλειτουργία στο σχεδιασμό και την εκτέλεση εργασιών, κάτι που εξηγείται και με τη διαταραχή των κυκλωμάτων ραβδωτού-φλοιού (24). Οι νοητικές διαταραχές συνήθως συνυπάρχουν από τα αρχικά στάδια της νόσου και έχουν επίπτωση στην ποιότητα ζωής των ασθενών (27). Η άνοια της νόσου Parkinson στην γενικότερη κατάταξη των ανοιών ανήκει στις υποφλοιώδεις άνοιες (subcortical dementias) (25). Ο επιπολασμός της άνοιας στη νόσο Parkinson κυμαίνεται μεταξύ 24 και 31% (26). Η εκδήλωση της άνοιας έχει μεγάλη επίπτωση στην ποιότητα ζωής των ασθενών με μείζονες κοινωνικο-οικονομικές συνέπειες. Ως προς την παθοφυσιολογία των νοητικών διαταραχών και της άνοιας υπάρχουν πολλές θεωρίες (44, 58, 39, 30) που εμπλέκουν α) την διαταραχή του ΦλοιοΡαβδωτού κυκλώματος (StriatoCortex Loop), β)την εναπόθεση των σωματίων Lewy σε νεοφλοιώδεις περιοχές καθώς και περιοχές του Λιμβικού συστήματος (άνοια τύπου Dementia Lewy bodies) γ) την εναπόθεση νευροινιακών πλακών στο φλοιό (άνοια τύπου Alzheimer) δ) δυσλειτουργία άλλων (μη ντοπαμινεργικών κυκλωμάτων) κυρίως νοραδρεναλίνης και ακετυλοχολίνης (locus coeruleus and nucleus basalis of Meynert, respectively) αλλά και σεροτονίνης (31,32,33) ε) διαταραχή των ντποπαμινεργικών συνδέσεων της κοιλιακής καλυπτρικής περιοχής (Ventral Tegmental Area VTA-) με τον προμετωπιαίο φλοιό (prefrontal cortex) στ) μικτού τύπου διαταραχές (συνδυασμός των ανωτέρω) (34,35). Γενικά είναι δύσκολο να κατανοηθεί ακριβώς η παθοφυσιολογία των νοητικών διαταραχών στη νόσο Parkinson διότι η ηλικά επίπτωσης της νόσου συμπίπτει με την επίπτωση και άλλων νευροεκφυλιστικών παθήσεων (πχ νόσος Alzheimer). Μόνο μία μελέτη έχει ερευνήσει την ανάπτυξη της άνοιας σε μία σειρά από νεοδιαγνωσθέντες ασθενείς με νόσο Parkinson που μελετήθηκαν προοπτικά για 15 χρόνια. Το 48% των επιζώντων ασθενών τελικά συνάντησαν τα κριτήρια της άνοιας στα 15 χρόνια, αλλά η ετήσια επίπτωση δεν υπολογίσθηκε (Hely et al., 2005). Οι περισσότερες μελέτες για τον καθορισμό της άνοιας χρησιμοποιούν τα κριτήρια DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 1994) που απαιτούν την κατάδειξη σοβαρών διαταραχών στη μνήμη καθώς και σε ανώτερες φλοιικές λειτουργίες. Ο υπολογισμός αυτών των κριτηρίων είναι υποκειμενικός και μπορεί να διαφέρει από κέντρο σε κέντρο δεδομένου ότι δεν υπάρχει σαφής ορισμός της δυσλειτουργίας στις διάφορες νοητικές λειτουργίες. Ο επιπολασμός και η επίπτωση των νοητικών διαταραχών συμπεριλαμβανομένης και της άνοιας στα τελικά στάδια είναι δύσκολο να καθορισθεί δεδομένου ότι στις ηλικίες αυτές των ασθενών συνήθως συνυπάρχουν (ή μπορεί να συνυπάρχουν) και άλλες νευροεκφυλιστικές νόσοι (κυρίως η νόσος Alzheimer) καθώς και αγγειακά προβλήματα. (36). 12

13 ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗ ΚΑΙ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Σήμερα δεν υπάρχει θεραπεία για την πρόληψη ή την αποτροπή της προοδευτικής επιδείνωσης της νόσου του Πάρκινσον. Υπάρχουν όμως φάρμακα που μειώνουν αισθητά τη σοβαρότητα των σημείων και συμπτωμάτων και μπορούν να χρησιμοποιηθούν είτε μόνα τους, είτε σε συνδυασμό, προκειμένου να ελέγξουν τα συμπτώματα της νόσου. (3, 6). 1. Αντικατάσταση του ελλείμματος ντοπαμίνης στον εγκέφαλο με τη χορήγηση λεβοντόπα. Η λεβοντόπα εισέρχεται στον εγκέφαλο και μετατρέπεται σε ντοπαμίνη. Η καρβιντόπα ή βενσεραζίδη χρησιμοποιούνται σε συνδυασμό με τη λεβοντόπα ώστε να προληφθεί η διάσπασή της έξω από τον εγκέφαλο, κάτι που μπορεί να προκαλέσει ναυτία ή διαταραχές του καρδιακού ρυθμού (MADOPAR, SINEMET). 2. Βελτιστοποίηση της προσφοράς της ντοπαμίνης στον εγκέφαλο μέσω του αποκλεισμού του ενζύμου της COMT στο πεπτικό σύστημα που τη μεταβολίζει.με αυτόν τον τρόπο εξασφαλίζεται μία σταθερή ποσότητα της λεβοντόπα να φτάσει στον εγκέφαλο και να ασκήσει δράση (COMTAN). 3.Αναστολή του ενζύμου της MAO-B που διασπά τη ντοπαμίνη στον εγκέφαλο. 4. Χορήγηση ουσιών που μιμούνται τη ντοπαμίνη, όταν συνδέονται με τους ντοπαμινεργικούς υποδοχείς (DAVERIUM, MIRAPEXIN, PARLODEL κλπ). 5. Μείωση της δράσης της ακετυλοχολίνης, ούτως ώστε να εξισορροπηθούν τα επίπεδα της ντοπαμίνης και της ακετυλοχολίνης. 6. Μείωση της υπερβολικής δράσης του γλουταμινικού. Μετά από κάποιο χρόνο σε φαρμακευτική αγωγή, οι ασθενείς μπορεί να παρατηρήσουν μείωση της δραστικότητας της κάθε θεραπευτικής δόσης προτού ληφθεί η επόμενη (wearing-off φαινόμενο), ή μεγάλες διακυμάνσεις στη δραστικότητα της κάθε δόσης (on-off φαινόμενο). Άλλη ανεπιθύμητη ενέργεια που οι ασθενείς μπορεί να εμφανίσουν με τον χρόνο είναι η υπερκινησίαδυσκινησία, δηλαδή ανεπιθύμητες μυοκλονικές ή ταλαντευτικές κινήσεις του σώματος που τυπικά συμβαίνουν στις μέγιστες δόσεις. ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ Όταν η ιατρική αντιμετώπιση αποτύχει λόγω διακυμάνσεων στην ανταπόκριση, ελλείψει αποτελεσματικότητας ή εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών, όπως δυσκινησιών, μπορεί να εξεταστούν και τρόποι χειρουργικής αντιμετώπισης της κατάστασης. Αυτοί περιλαμβάνουν την καταστροφή υπερδραστήριων περιοχών του εγκεφάλου ή τον έλεγχό τους με ηλεκτρική διέγερση (38, 39, 40, 41). Εν τω βάθη Διέγερση Εγκεφάλου. Η επανάσταση στα αποτελέσματα της χειρουργικής της ν. Πάρκινσον έγινε στην δεκαετία του 90, με την εισαγωγή της Μαγνητικής τομογραφίας και την βελτίωση της τεχνολογίας των βηματοδοτών. Ο εν τω βάθη εγκεφαλικός ερεθισμός (Deep Brain Stimulation) με υψηλής συχνότητας ηλεκτρικά ερεθίσματα (high frequency stimulation ) αποτελεί πλέον μια ταχύτατα αναπτυσσόμενη χειρουργική τεχνική για την συμπτωματική θεραπεία των κινητικών παθήσεων (ν.πάρκινσον, δυστονίαs, ιδιοπαθούς τρόμου). Το ηλεκτρικό ερέθισμα έχει συγκεκριμένη συχνότητα ( Hz), ένταση (0,1-10 volts) και εύρος ( msec). Η τεχνολογία αυτή βασίζεται στην εισαγωγή με στερεοτακτική μέθοδο και τοπική αναισθησία, ενός ηλεκτροδίου σε 13

14 κάποιον πυρήνα του εγκεφάλου (θάλαμος, ή ωχρά σφαίρα, ή υποθαλάμιος πυρήνας) και την συνεχή διέγερση με ρεύμα που προέρχεται από ένα συσσωρευτή (μπαταρία) τοποθετημένη στο πρόσθιο θωρακικό τοίχωμα (Photo 1). Το ηλεκτρόδιο έχει 4 πόλους, καθένας από τους οποίους δρα σαν άνοδος ή κάθοδος επιτρέποντας την εκπομπή ή την λήψη του ηλεκτρικού ερεθίσματος. Η αλλαγή της πολικότητας του ηλεκτροδίου (που γίνεται με φορητό υπολογιστή από τον θεράποντα) επιφέρει τροποποίηση των συμπτωμάτων του ασθενούς. Η εμφύτευση του ηλεκτροδίου γίνεται βάσει συντεταγμένων στην μαγνητική τομογραφία καθώς και με την βοήθεια διεγχειρητικής διέγερσης (corticospinal localization). Πρώτος ο Mundinger (1977) χρησιμοποίησε την εν τω βάθη ηλεκτρική διέγερση του εγκεφάλου και παρουσίασε τα πρώτα αποτελέσματα χρησιμοποιώντας ενδοεγκεφαλικά ηλεκτρόδια σε ασθενείς με ραιβόκρανο, χρόνιο πόνο και κινητικές παθήσεις (17). Αργότερα ο Benabid (1990) χρησιμοποίησε την θεραπευτική αυτή τεχνική για την συμπτωματική αγωγή του τρόμου, με τοποθέτηση του ηλεκτροδίου στον θάλαμο (Vim DBS) καθώς και άλλων παρκινσονικών συμπτωμάτων με τοποθέτηση του ηλεκτροδίου στον υποθαλάμιο πυρήνα (15,16). Ο μηχανισμός δράσης του εν τω βάθη εγκεφαλικού ερεθισμού παραμένει άγνωστος. Υπάρχουν πολλές θεωρίες βασισμένες σε μελέτες σε πειραματόζωα και σε διεγχειρητική διέγεση σε ανθρώπους. Μια υπεραπλουστευμένη θεωρία υποστηρίζει ότι η δράση της μεθόδου ασκείται μέσω νευρωνικής αναστολής. Υψηλής συχνότητας ερεθίσματα προκαλούν αναστολή σε πυρήνες (ωχρά σφαίρα, θάλαμος, υποθαλάμιος πυρήνας), ενώ χαμηλής συχνότητας ερεθίσματα προκαλούν διέγερση. Όταν διεγείρονται νευρωνικοί άξονες το αποτέλεσμα είναι διέγερση ανεξάρτητα αν το ηλεκτρικό ερέθισμα είναι χαμηλής ή υψηλής συχνότητας. Στην περίπτωση χρόνιας διέγερσης του θαλάμου πιθανολογείται η διακοπή του κυκλώματος που προκαλεί τον τρόμο (jamming of the feedback loop). Στην χρόνια διέγερση του υποθαλάμιου πυρήνα η δράση πιθανώς ασκείται μέσω νευρωνικής καταστολής στον πυρήνα (decrease of neuronal activity ή ακόμα και depolarization block ). Στην χρόνια διέγερση της ωχράς σφαίρας πιθανολογείται η δράση μέσω ορθο-και αντίδρομου ερεθισμού των προσαγωγών αξόνων ή και ερεθισμός των απαγωγών αξόνων (activation of inhibitory structures). Οι πιο δημοφιλείς σήμερα χειρουργικές επεμβάσεις για την θεραπεία των συμπτωμάτων της νόσου Πάρκινσον είναι : α. Οπίσθια κοιλιακή ωχροτομή (GPi pallidotomy), β. Θαλαμοτομή (Vim thalamotomy), γ. Εν τω βάθη εγκεφαλική ηλεκτρική διέγερση (Deep Brain Stimulation DBS) στην ωχρά σφαίρα, στον θάλαμο ή στον υποθαλάμιο πυρήνα. Υπάρχουν επιπλέον ορισμένες μέθοδοι που εφαρμόζονται σε συγκεκριμένα νευροχειρουργικά κέντρα (ΗΠΑ, Γαλλία, Σοβιετική ένωση), όπως οι μεταμοσχεύσεις, αλλά βρίσκονται ακόμα σε πειραματικό στάδιο. Εικόνα 5. Εν τω βάθη διέγερση του εγκεφάλου (Deep Brain Stimulation) 14

15 Πάρο αυτά όμως μέχρι σήμερα δεν έχει βρεθεί νευροπροστατευτική θεραπεία ώστε να ανακόψει την εξέλιξη της νόσου. Εικόνα 6. Η εκφύλιση των ντοπαμινεργικών νευρώνων συνεχίζεται γίνονται ερευνητικές προσπάθειες να βρεθεί κάποια νευροπροστατευτική θεραπεία 15

16 1.2. ΒΑΣΙΚΑ ΓΑΓΓΛΙΑ Τα βασικά γάγγλια είναι υποφλοιϊκές δομές στον πρόσθιο εγκέφαλο, διεγκέφαλο και μεσεγκέφαλο. Αποτελούνται από πέντε πυρήνες με εκτεταμένες διασυνδέσεις: τον κερκοφόρο πυρήνα, το κέλυφος, την ωχρά σφαίρα, τον υποθαλάμιο πυρήνα και τη μέλαινα ουσία. (4, 5) Ο κερκοφόρος πυρήνας και το κέλυφος αναπτύσσονται από την ίδια περιοχή του προσθίου εγκεφάλου και κατά συνέπεια αποτελούνται από τα ίδια είδη κυττάρων σε όλη την έκτασή τους και συνενώνονται στο πρόσθιο τμήμα τους. Οι δύο αυτοί πυρήνες είναι τα στοιχεία εισόδου των βασικών γαγγλίων και αποτελούν μαζί το νεοραβδωτό ή ραβδωτό (striatum). Η ωχρά σφαίρα προέρχεται από τον διάμεσο εγκέφαλο και διαιρείται σε εξωτερική και εσωτερική μοίρα. Ο υποθαλάμιος πυρήνας βρίσκεται κάτω από τον θάλαμο, στο όριο μεταξύ θαλάμου και μέσου εγκεφάλου. Η μέλαινα ουσία βρίσκεται στον μέσο εγκέφαλο και εμφανίζει δύο μοίρες : τη δικτυωτή μοίρα (Substantia Nigra Reticulata) και τη συμπαγή μοίρα (Substantia Nigra pars Compacta), που αποτελείται από ντοπαμινεργικούς νευρώνες των οποίων τα κυτταρικά σώματα περιέχουν νευρομελανίνη. Στη σκοτεινόχρωμη αυτή χρωστική, ένα πολυμερές της ντοπαμίνης, οφείλει η μέλαινα ουσία την ονομασία της, διότι στον άνθρωπο η μοίρα αυτή εμφανίζεται με μαύρη απόχρωση στις τομές. Εικόνα 7. Η μέλαινα ουσία στον μέσο εγκέφαλο όπως φαίνεται σε τομή εγκεφάλου από ένα φυσιολογικό άνθρωπο και σε ένα παρκινσονικό ασθενή. Επειδή η εσωτερική μοίρα της ωχρής σφαίρας και η μέλαινα ουσία μοιάζουν εντυπωσιακά ως προς την κυτταροαρχιτεκτονική, τις συνδέσεις και τη λειτουργία τους, οι δύο αυτοί πυρήνες είναι δυνατόν να θεωρηθούν ως μία δομή η οποία χωρίζεται συμβατικά από την έσω κάψα. Η ωχρή σφαίρα και η δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας αποτελούν τους κύριους πυρήνες εξόδου των βασικών γαγγλίων. κέλυφος υποθαλάμιος πυρήνας μέλαινα ουσία κερκοφόρος πυρήνας-σώμα ωχρή σφαίρα-έξω μοίρα έσω κάψα ωχρή σφαίρα-έσω μοίρα κερκοφόρος πυρήνας -ουρά Κερκοφόρος, κέλυφος: νεοραβδωτό, πρόσθιος εγκέφαλος, πυρήνες εισόδου Ωχρή σφαίρα: διάμεσος εγκέφαλος, εξωτερική-εσωτερική μοίρα Υποθαλάμιος: όριο θαλάμου, μέσου εγκεφάλου Μέλαινα ουσία: μεσεγκέφαλο, δικτυωτή και συμπαγής μοίρα, νευρομελανίνη Ωχρή σφαίρα και δικτυωτή μοίρα μέλαινας: πυρήνες εξόδου 16

17 Εικόνα 8α. Βασικά Γάγγλια Εικόνα 8β. Βασικά Γάγγλια Όλες σχεδόν οι προσαγωγές ίνες για τα βασικά γάγγλια καταλήγουν στο νεοραβδωτό. Το νεοραβδωτό δέχεται ίνες από δύο κύριες πηγές: α) από τον φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων και β) από τους ενδοπετάλιους πυρήνες του θαλάμου. Κάθε περιοχή του φλοιού προβάλλει σε διαφορετικό πυρήνα του νεοραβδωτού και κάθε πυρήνας έχει συγκεκριμένη συμπεριφορική λειτουργία. Παραδείγματος χάριν, το κέλυφος έχει σχέση κυρίως με τον κινητικό έλεγχο, ο κερκοφόρος πυρήνας μετέχει στον έλεγχο των οφθαλμικών κινήσεων και σε ορισμένες γνωστικές λειτουργίες και το κοιλιακό ραβδωτό έχει σχέση με άλλες περιοχές του φλοιού οι οποίες διεκπεραιώνουν τις επιδράσεις του συναισθήματος κατά τη συμπεριφορά. Ο υποθαλάμιος πυρήνας δέχεται επίσης ίνες από τον φλοιό των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Glu GABA Εικόνα 9. Προσαγωγοί και απαγωγοί συνδέσεις των βασικών γαγγλίων 17

18 1.2.1 ΟΙ ΣΥΝΔΕΣΕΙΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ - ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΗ Το ραβδωτό (πυρήνες εισόδου) δέχεται γλουταμινεργικές ίνες (διεγερτικές) από το φλοιό αλλά και ντοπαμινεργικές ίνες από τη από τη συμπαγή μοίρα της μέλαινας ουσίας (μελανοραβδωτή οδός). Η καταστροφή των ινών αυτών έχει ως συνέπεια τη νόσο Πάρκινσον. Κέλυφος και κερκοφόρος προβάλλουν σε ωχρή σφαίρα και δικτυωτή μοίρα μέλαινας ουσίας με GABAεργικές ίνες (ανασταλτικές). Ο υποθαλάμιος πυρήνας δέχεται ίνες από την εξωτερική ωχρή σφαίρα (ανασταλτικές- GABAεργικές ίνες) αλλά και απευθείας από τον πρωτοταγή κινητικό και προκινητικό φλοιό, παρέχοντας έτσι ένα ακόμη μέσο για τον έλεγχο των απαγωγών ινών των βασικών γαγγλίων. Χορηγεί ίνες σε ωχρή σφαίρα και δικτυωτή μοίρα μέλαινας ουσίας (γλουταμινεργικές ίνες - διεγερτικές). Οι απαγωγές ίνες εκφύονται από εσωτερική μοίρα ωχρής σφαίρας και τη δικτυωτή μοίρα της μέλαινας ουσίας (πυρήνες εξόδου). Οι ίνες αυτές είναι GABAεργικές (άρα η έξοδος των βασικών γαγγλίων είναι ανασταλτική). Καταλήγουν σε πυρήνες θαλάμου και στη συνέχεια με γλουταμινεργικές ίνες στον προμετωπιαίο, στον προκινητικό, στη συμπληρωματική κινητική και στον πρωτοταγή κινητικό φλοιό μέσω του θαλάμου (εικόνες 9,10). Συγκεκριμένα τα βασικά γάγγλια μέσω του κοιλιακού (ventral) και μέσου-ραχιαίου (dorsomedial) τμήματος του θαλάμου καταλήγουν σε προκινητικές περιοχές του φλοιού ( motor circuit ) στην περιοχή 8 κατά Brodmann του μετωπιαίου φλοιού ( oculomotor circuit ), στην περιοχή 9,10 κατά Brodmann του μετωπιαίου φλοιού (dorsolateral prefrontal cortex - DLPFC circuit ), στην περιοχή 11 κατά Brodmann (orbitofrontal cortex - OFC circuit ) και στο πρόσθιο τμήμα της έλικας του προσαγωγίου (anterior cingulate cortex - ACC circuit ). Το έσω τμήμα της ωχράς σφαίρας (GPi) προβάλλει κυρίως σε περιοχές του κινητικού φλοιού (lateral premotor cortex, supplementary motor area (SMA),and primary motor cortex). Το ραχιαίο τμήμα του κελύφους προβάλλει κυρίως στην συμπληρωματική κινητική περιοχή (SMA), το ραχιαίο τμήμα του κερκοφόρου πυρήνα προβάλλει κυρίως στις ραχιαίες προμετωπιαίες περιοχές (dorsolateral prefrontal cortex) και το κοιλιακό ραβδωτό (ventral striatum) προβάλλει κυρίως στο πρόσθιο τμήμα της έλικας του προσαγωγίου (anterior cingulate cortex) και στον orbitofrontal cortex (Br11). Επίσης έχει περιγραφεί και μειωμένη ενεργοποίηση της περιοχής 7 κατά Brodmann ( somatosensory association cortex) στον βρεγματικό φλοιό στη νόσο του Parkinson. Αυτά τα κυκλώματα έχουν βρεθεί κυρίως από πειράματα κυρίως σε ποντίκια-μοντέλα της νόσου Parkinson. Συνεπώς μπορούμε να υποθέσουμε ότι στη νόσο Parkinson λόγω της μείωσης της ντοπαμίνης υπάρχει απόσχιση (deafferent) των ανωτέρω περιοχών του φλοιού. (28, 37) Dopamine Glutamate GABA 18

19 Εικόνα 10. Νευροδιαβίβαση των βασικών γαγγλίων Φλοιός Θάλαμος Glu Glu Νεοραβδωτό DA GABA Βασικά γάγγλια Ωχρή σφαίρα (έσω) Μέλαινα ουσία (δικτυωτή) Εικόνα 10α. Το κινητικό κύκλωμα των βασικών γαγγλίων είναι ένα κύκλωμα ανάδρασης μεταξύ των βασικών γαγγλίων και του φλοιού των εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Εικόνα 10β. Το κινητικό κύκλωμα των βασικών γαγγλίων νευροδιαβίβαση. Διεγερτικές συνδέσεις με πράσινα βέλη, ανασταλτικές συνδέσεις με κόκκινα και τροποποιητικές ντοπαμινεργικές συνδέσεις με μαύρο βέλος. 19

20 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΣΤΗ ΡΥΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΣΕΩΝ Υπάρχουν τρεις υποθέσεις για την συμμετοχή των βασικών γαγγλίων στον έλεγχο της κίνησης: Δεν ξεκινούν την κίνηση, αλλά συμμετέχουν στην αυτόματη εκτέλεση της κινητικής αλληλουχίας (περιέχουν το πρόγραμμα για την συμπλήρωση της αλληλουχίας) παράλληλοι οδοί που προσαρμόζουν την αναστολή της εξόδου από την ωχρή σφαίρα ώστε να αυξάνουν ή να μειώνουν την κίνηση. Επιτρέπουν τις επιθυμητές κινήσεις και αναστέλλουν τις μη επιθυμητές ανταγωνιστικές κινήσεις Η ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΚΥΚΛΩΜΑΤΟΣ ΤΩΝ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΑΓΓΛΙΩΝ ΣΤΗ ΝΟΣΟ ΤΟΥ PARKINSON Στη νόσο Πάρκινσον λόγω της εκφύλισης των ντοπαμινεργικών νευρώνων της μέλαινας ουσίας το κύκλωμα των βασικών γαγγλίων διαταράσσεται. Συγκεκριμένα ο υποθαλάμιος πυρήνας θεωρείται ότι βρίσκεται σε υπερδιέγερση. Ο υποθαλάμιος πυρήνας ασκεί διεγερτική δράση (γλουταμινεργική) στην ωχρά σφαίρα και στην μέλαινα ουσία (SNr). Η ωχρά σφαίρα με την σειρά της ασκεί ανασταλτική δράση στον θάλαμο (GABA- mediated) με αποτέλεσμα μείωση της διέγερσης του φλοιού (με συνέπεια τη βραδυκινησία) (4,5) (εικόνα 11). Φυσιολογικός εγκέφαλος Παρκινσονικός εγκέφαλος Φλοιός εγκεφαλικών ημισφαιρίων Ραβδωτό σώμα Έξω ωχρά σφαίρα Μέλαινα ουσία/συμπαγής μοίρα Θάλαμος Υποθ. πυρήνας Έσω ωχρά σφαίρα Μέλαινα ουσία/ δικτυωτή μοίρα Εικόνα 11. Η τροποποίηση του κυκλώματος των βασικών γαγγλίων στη νόσο Parkinson. 20

21 1.3.ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ Η Πυρηνική Ιατρική είναι η ειδικότητα που χρησιμοποιεί τις ιδιότητες του πυρήνα ραδιενεργών και σταθερών ισοτόπων για διαγνωστικούς (in vivo και in vitro), θεραπευτικούς και ερευνητικούς σκοπούς. Χρησιμοποιεί τα χαρακτηριστικά των ατόμων της ύλης για τη διερεύνηση διαταραχών του μεταβολισμού, της φυσιολογίας, της παθοφυσιολογίας και της ανατομίας. Χάρη στην τεχνολογική εξέλιξη τόσο στον τομέα των υπολογιστών (hardware, software) όσο και των ραδιοϊσοτόπων, η Πυρηνική Iατρική είναι σε θέση να αναγνωρίζει ανωμαλίες σε πολύ πρώιμα στάδια της νόσου, πολύ πριν παθολογικά ευρήματα εντοπιστούν από τις άλλες, κλασικές διαγνωστικές μεθόδους. Αυτή η πρώιμη ανίχνευση των παθολογικών ευρημάτων επιτρέπει την έγκαιρη αντιμετώπιση της νόσου, οδηγώντας έτσι σε μια καλύτερη πρόγνωση. Η Πυρηνική Iατρική έχει μια περίπλοκη και πολυπρόσωπη κληρονομιά. Η καταγωγή της βρίσκεται σε πολλές επιστημονικές ανακαλύψεις, η σπουδαιότερη των οποίων είναι της ιονίζουσας ακτινοβολίας (x-rays) από τον ROENTGEN το Νοέμβριο του Σε διάστημα ενός έτους, ακολούθησε η παρατήρηση του BECQUEREL ότι τα άλατα του ουρανίου εκπέμπουν φθορίζουσα ακτινοβολία (1896). Ο ορισμός αυτής της ακτινοβολίας ως ραδιενέργεια προτάθηκε από τη MARIE CURIE το Με την ανακάλυψη της τεχνητής ραδιενέργειας το 1934 άνοιξε ο δρόμος για την παραγωγή μιας τεράστιας ποικιλίας από ραδιενεργές ουσίες. Η πρώτη κλινική χρήση της τεχνητής ραδιενέργειας εφαρμόσθηκε το 1937 για την θεραπεία ασθενούς με λευχαιμία στο πανεπιστήμιο Berkley της Καλιφόρνια. Ορόσημο στην ιστορία της πυρηνικής ιατρικής είναι το 1946 όταν το ραδιενεργό ιώδιο χρησιμοποιήθηκε για την θεραπεία ασθενούς με καρκίνο θυρεοειδούς. Η ευρεία εφαρμογή στη κλινική πράξη άρχισε στην δεκαετία του 1960, ενώ την επόμενη δεκαετία άρχισε η απεικόνιση των οργάνων του σώματος (σπλήνας, ήπαρ, εγκέφαλος, γαστρεντερικό, κ.λπ.). ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΙ ΣΤΑΘΜΟΙ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 1896: Henri Becquerel: παρατήρησε μια περίεργη ακτινοβολία από τα άλατα του ουρανίου. 1897: Marie Curie: ονόμασε την περίεργη ακτινοβολία ραδιενέργεια. 1913: Frederick Proescher: δημοσίευσε την πρώτη μελέτη ενδοφλέβιας χορήγησης ραδίου για την θεραπεία διαφόρων ασθενειών. 1936: John H. Lawrence: χρησιμοποίησε για πρώτη φορά ραδιοφάρμακο (P32) για την αντιμετώπιση λευχαιμίας. 1939: Emilio Segre και Glenn Seaborg: ανακάλυψαν τo Tεχνήτιο-99m (99mTc). 1940: Ίδρυμα Rockefeller: χρηματοδότησε την κατασκευή του πρώτου κυκλοτρονίου για την παραγωγή βιοϊατρικών ραδιοϊσοτόπων. 1951: The U.S. Food and Drug Administration (FDA) -οργανισμός τροφίμων και φαρμάκων: ενέκρινε τη χρήση Ι-131 για την αντιμετώπιση ασθενών με όγκους θυρεοειδούς. Ήταν η πρώτη άδεια χρήσης ραδιοφαρμάκου στην κλινική πράξη. 1962: David Kuhl: εισήγαγε την μέθοδο ανακατασκευής για την τομογραφία εκπομπής. Αυτή η μέθοδος αργότερα έγινε γνωστή ως SPECT και PET. H ίδια μέθοδος αργότερα επεκτάθηκε στην ακτινολογία με την εφαρμογή της υπολογιστικής αξονικής τομογραφίας (CT- scanning). 1973: H. William Stauss: εισήγαγε το stress test για το scanning του μυοκαρδίου. 1976: John Keyes: ανέπτυξε για πρώτη φορά τις γενικές αρχές της single photon emission computer tomography (SPECT) κάμερας. 1976: C. Jaszczak: ανέπτυξε την πρώτη SPECT κάμερα για τη μελέτη της κεφαλής. 1981: J.P.Mach: χρησιμοποίησε ραδιοσημασμένα αντισώματα για την απεικόνιση όγκων. 1992: FDA: έδωσε την άδεια για τη χρήση των ραδιοσημασμένων αντισωμάτων στην απεικόνιση χωροεξεργασιών του ανθρωπίνου σώματος. 21

22 1.3.1.ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ ΕΚΠΟΜΠΗΣ ΜΟΝΗΡΟΥΣ ΦΩΤΟΝΙΟΥ (Single Photon Emission Computed Tomography SPECT) Η ανάπτυξη της τομογραφίας τόσο στην ακτινολογία όσο και στην Πυρηνική Iατρική έχει μελετηθεί με λεπτομέρεια από τον Steve Webb. Η τομογραφία γνώρισε μεγάλη πρόοδο στη δεκαετία του 60 μετά από τις πρωτοποριακές εργασίες των Kuhl και Edwards. Η πρώτη αναφορά των υπολογιστών στην μελέτη της εκπομπής απλής δέσμης φωτονίων έγινε από τους Muehllehner και Wetzel το1971. Έτσι μπήκε το C στο SPET. Η εισαγωγή του SPECT για την μέτρηση της CBF έγινε το 1963 από τους Kuhl και Εdwards. Η γνώση της τομογραφικής μελέτης στην Πυρηνική Ιατρική προηγήθηκε της υπολογιστικής τομογραφίας (CT), τόσο όσον αφορά στην χρήση των απλών φωτονίων, όσο και στη χρήση ποζιτρονίων. Υπάρχουν πολλές σύγχρονες μέθοδοι με τις οποίες μπορούμε να μετρήσουμε τις λειτουργικές αλλαγές του εγκεφάλου. Μερικές μετρούν άμεσα την λειτουργία των νευρώνων εκτιμώντας την ηλεκτρική δραστηριότητά τους ενώ άλλες μετρούν τις δευτερογενείς αλλαγές που συμβαίνουν λόγω αυτής της δραστηριότητας των νευρώνων. Το SPECT αιμάτωσης εγκεφάλου βασίζεται στη μέτρηση της αλλαγής της εγκεφαλικής αιματικής ροής (CBF) και του εγκεφαλικού αιματικού όγκου (CBV) που συμβαίνουν δευτερογενώς, ως αποτέλεσμα της λειτουργίας των νευρώνων. Χάρη στα πλεονεκτήματα που προσφέρει, το SPECT αιμάτωσης εγκεφάλου έχει αρχίσει να καθιερώνεται ως μέθοδος εκλογής στη κλινική πράξη για την μελέτη δυναμικών αλλαγών που συμβαίνουν τόσο στο φυσιολογικό όσο και στο παθολογικό εγκεφαλικό παρέγχυμα. Η ποσοτική υπολογιστική τομογραφία εκπομπής απλής δέσμης φωτονίων (Q-SPECT) συγκεντρώνει τα πλεονεκτήματα του τομογραφικού ελέγχου και της ποσοτικοποίησης των αποτελεσμάτων. IΑΤΡΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ SPECT (Single Photon Emission Computed Tomography) Οι συσκευές που χρησιμοποιούνται σήμερα για την μελέτη του SPECT διακρίνονται σε δυο κατηγορίες: i. σε επιμήκεις (Non-Camera-Based System), που περιστρέφονται γύρω από τον ασθενή και λαμβάνουν πληροφορίες από μια μόνο τομή, και i. σε εγκάρσιες (Gamma Camera-Base System), που περιστρέφονται γύρω από τον ασθενή και έχουν την δυνατότητα να λαμβάνουν πληροφορίες από διαφορετικές τομές, οι οποίες στην συνέχεια ανασυστώνται. Οι τελευταίες έχουν επικρατήσει και σε αυτές θα αναφερθούμε (εικόνα 12). Εικόνα 12. Σύστημα λήψης τομογραφίας εκπομπής μονήρους φωτονίου (SPECT) με γ-κάμερα. 22

23 Η τομογραφική μελέτη συγκρινόμενη με το στατικό ολόσωμο σπινθηρογράφημα (planar),παρουσιάζει τα εξής πλεονεκτήματα: 1. Αντίληψη χώρου (spatial perception), στον οποίο βρίσκεται η περιοχή μελέτης. 2. Διάκριση του χώρου (spatial resolution). Ως διάκριση χώρου ορίζεται η ικανότητα του συστήματος να αναγνωρίζει / καταγράφει δυο αντικείμενα-σημεία ως ξεχωριστά, τα οποία είναι τοποθετημένα το ένα πολύ κοντά στο άλλο στο χώρο. Η παράμετρος αυτή αν και εξαρτάται από την απόσταση της κάμερας από την πηγή (ασθενής), η οποία είναι γενικά μεγαλύτερη από ότι στη στατική μελέτη, εν τούτοις, με την τεχνική συνεχούς περιστροφής της κάμερας γύρω από τον ασθενή είναι αισθητά βελτιωμένη λόγω ανώτερης στατιστικής. Οι εικόνες που αποκτούμε με το SPECT είναι καλύτερης ποιότητας. Χρησιμοποιώντας σύγχρονη τεχνολογία όπως κατάλληλη κάμερα (cut off camera) και κατάλληλους κατευθυντήρες (slant hole collimators), η ποιότητα αυτή μπορεί να μεγιστοποιηθεί για την παραγωγή βιοϊατρικών ραδιοφαρμάκων (biomedical). Στο πανεπιστήμιο Washington στο St. Louis το 1946 οι Samuel Μ. Seidlin, Leo D. Marinelli και Eleanor Oshry θεράπευσαν ασθενή με καρκίνο θυρεοειδούς με ιώδιο Ανάλυση χρόνου (temporal resolution), όπως ορίζεται η ικανότητα του συστήματος να καταγράφει δυο διαφορετικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα σε μικρό χρονικό διάστημα. Το συμβατικό σπινθηρογράφημα δεν έχει καμία τέτοια δυνατότητα. Το SPECT ως λειτουργική απεικονιστική έχει την ικανότητα αυτή. Υπάρχουν ακόμη τρία θεωρητικά πλεονεκτήματα του SPECT έναντι του στατικού σπινθηρογραφήματος: 1. Οι πληροφορίες θέσης είναι τρισδιάστατες αν και δίνονται σαν δισδιάστατες εικόνες, κάθε μια με διαφορετική θέση στην τρίτη διάσταση. Αυτό επιτρέπει να γίνονται ακριβείς μετρήσεις όσον αφορά το μήκος και τον όγκο σε μια ευρεία κλίμακα μεγεθών του αντικειμένου που περιορίζεται μόνο από τις κατώτερες θέσεις από την ανάλυση του συστήματος (Kan & Hopkins 1979, Kuhl et al 1980, Sharpio et al 1980)13. Κλινικά οι πληροφορίες που λαμβάνονται από τις ανωτέρω θέσεις επίσης επιτρέπουν τον καλύτερο εντοπισμό των βλαβών -για παράδειγμα αν είναι στο κρανίο ή στον εγκέφαλοσυγκριτικά ότι στις παραδοσιακές μεθόδους. Στις συμβατικές μεθόδους η ανάλυση είναι δισδιάστατη χωρίς να δίνονται πληροφορίες για τις εν τω βάθη δομές του εγκεφάλου. 2. Στις συμβατικές μεθόδους κάθε εικόνα σχηματίζεται από το σύνολο των κρούσεων από όλο το βάθος, οδηγώντας έτσι σε ελάττωση της αντίθεσης της εικόνας, το οποίο γίνεται πιο έντονο όσο πιο μικρό είναι το αντικείμενο. Στο SPECT, με την απάλειψη πληροφοριών από τους υπερκείμενους και υποκείμενους ιστούς βελτιώνεται ο λόγος στόχος / μη στόχος (target / non target areas), βελτιώνοντας κατά συνέπεια την αντίθεση (contrast) της εικόνας11. Το σύστημα όχι μόνο απεικονίζει τις δομές, αλλά και τις ξεχωρίζει μεταξύ τους ως πηγές κρούσεων (κρούσεις / sec). 3. Tεχνικές ραδιοϊσοτόπων ανιχνεύουν μια φυσιολογική οδό, η οποία συχνά σχετίζεται όχι μόνο με την κατανομή του ραδιοφαρμάκου στο χώρο αλλά και με την απόλυτη απορρόφησή του. Το SPECT θα έπρεπε να προσφέρει την δυνατότητα να ποσοτικοποιεί εύκολα το ραδιοφάρμακο σε οποιοδήποτε σημείο οποιουδήποτε αντικειμένου. Προς το παρόν αυτό έχει δοκιμασθεί σε λίγες εξειδικευμένες περιπτώσεις, το σύστημα απαιτεί ακόμα ρύθμιση με ένα πραγματικό phantom (πρότυπο) (Mackey & Μarshall 1982, Ell et al 1980)14,

24 α. ΤΕΧΝΙΚΗ ΑΠΟΚΤΗΣΗΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Για να σχηματισθεί μια εικόνα θα πρέπει να συλλεχθούν πληροφορίες από έναν αριθμό διαφορετικών γωνιών (προβολών) γύρω από το αντικείμενο (ασθενή). Ο αριθμός των προβολών που απαιτούνται εξαρτάται από την πληροφορία που περιέχεται στην κάθε προβολή ξεχωριστά αλλά και από την επιθυμητή ποιότητα της εικόνας. Η ποιότητα της εικόνας βελτιώνεται ελαττώνοντας την απόσταση μεταξύ του ανιχνευτή (κάμερας) και του αντικειμένου (κεφαλή του ασθενούς). Στη μελέτη του εγκεφάλου η κάμερα δεν μπορεί να πλησιάσει το αντικείμενο γιατί εμποδίζεται από άλλα τμήματα του σώματος, π.χ. ώμους. Για να αποκτηθούν δεδομένα χωρίς αλληλοπροβολές χρησιμοποιούνται κατάλληλες κάμερες, ειδικοί κατευθυντήρες. Η κεφαλή της κάμερας πρέπει να περιστρέφεται γύρω από τον ασθενή κατά έναν προκαθορισμένο και επαναλήψιμο τρόπο (κυκλικό η ελλειπτικό). Ο απλούστερος τρόπος είναι να αφήνεται η κεφαλή να περιστρέφεται γύρω από τον άρρωστο, με στόχο να συμπληρώσει έναν πλήρη κύκλο 360ο (Σχήμα 1). Κατά την περιστροφή της η κεφαλή σταματά σε προκαθορισμένα σημεία, λαμβάνει μια στατική απεικόνιση (planar) και συνεχίζει μέχρι την επόμενη προκαθορισμένη στάση της, όπου επίσης λαμβάνει μια στατική απεικόνιση. Κατά τον τρόπο αυτό, λαμβάνονται πολλές στατικές απεικονίσεις, υπό διαφορετικές γωνίες, οι οποίες στη συνέχεια θα υποστούν τρισδιάστατη ανασύσταση. Η τεχνική αυτή, που ονομάζεται βήμα και βολή ( step and shoot ), συνήθως αφορά στη λήψη στατικών απεικονίσεων ανά διαστήματα 6o μέχρι τη συμπλήρωση περιστροφής 360 ο. εικόνα 13: Σχεδιάγραμμα της περιστροφικής κίνησης της κεφαλής γύρω από τον ασθενή, μέχρι να συμπληρωθούν 180ο περιστροφής (στην προκειμένη περίπτωση). Επίσης χρησιμοποιείται η τεχνική της συνεχούς κίνησης της ανιχνευτικής κεφαλής μέχρι τη συμπλήρωση κύκλου 360o, με τη λήψη δεδομένων ανά προκαθορισμένα σημεία (τεχνική συνεχούς κύκλου - slip ring). Ως παράδειγμα, στην περίπτωση που χρησιμοποιείται μια κάμερα με δυο κεφαλές που κάνουν περιστροφή 360o παίρνονται λήψεις ανά 6o, ο συνολικός δε αριθμός των λήψεων που λαμβάνονται ανά περιστροφή είναι 2x60. Για να βελτιώσουμε την ευαισθησία του συστήματος και να μειώσουμε έτσι το χρόνο που απαιτείται για την παραγωγή εικόνας καλής ποιότητας, ο αριθμός των κεφαλών της κάμερας μπορεί να αυξηθεί. Συστήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα είναι δυο κεφαλών και σε μερικές περιπτώσεις τριών κεφαλών. Τα συστήματα τεσσάρων κεφαλών φαινομενικά θα μπορούσαν να αυξήσουν ακόμη πιο πολύ την ευαισθησία του συστήματος, όμως λόγω του μεγάλου φυσικού μεγέθους των ανιχνευτών (μέχρι σήμερα), τα συστήματα τριών και τεσσάρων κεφαλών δε μπορούν να πλησιάσουν το κεφάλι όσο θα ήταν επιθυμητό. 24

25 Εικόνα 14. γ-κάμερα 2 κεφαλών Όπως είναι αυτονόητο, η όλη τεχνική συνίσταται στη λήψη κατά το δυνατόν περισσότερων δεδομένων -στατικών προβολών- υπό διαφορετικές γωνίες, ώστε να είναι ανώτερη η στατιστική λήψης των σπινθηρογραφικών μελετών (η ανασύσταση να βασίζεται σε περισσότερα μαθηματικά στοιχεία). Επίσης αυτό θα πρέπει να γίνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα (20-25 sec / λήψη), ώστε να μην προκαλείται δυσφορία στον εξεταζόμενο και με την μικρότερη δυνατή χορηγούμενη δόση ακτινοβολίας (να επιτυγχάνεται μια λειτουργική ισορροπία μεταξύ της διακριτής ευχέρειας της κάμερας, της στατιστικής ανάλυσης των δεδομένων και της ασφάλειας του ασθενούς). Στη στατιστική της απόκτησης δεδομένων, όπως είναι φυσικό, παίζει σημαντικό ρόλο το κέντρο περιστροφής της κεφαλής (Center of rotation -COR), το οποίο υπολογίζεται με σύνθετες μαθηματικές μεθόδους και ελέγχεται σε τακτά χρονικά διαστήματα, ώστε να ρυθμίζεται η σπινθηρογραφική μελέτη11, ενώ χρησιμοποιείται και το σύστημα της αυτόματης ενεργούς παρακολούθησης του περιγράμματος του σώματος (on line body contouring), για τη βελτίωση της επικέντρωσης του άξονα περιστροφής. Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, ιδιαίτερης σημασίας είναι και ο χρησιμοποιούμενος κατευθυντήρας (collimator), ο οποίος αποτρέπει την πρόσκρουση και καταγραφή από την κάμερα των φωτονίων εκείνων που δεν ταξιδεύουν με την ίδια ταχύτητα της κεφαλής (μειώνοντας την καταγραφή παράσιτων και αυξάνοντας τη στατιστική ακρίβεια). Άλλα σημεία, που έχουν σημασία για την απόκτηση των δεδομένων είναι: 1. το μέγεθος της μήτρας (matrix), που ορίζεται με ανώτερο όριο το 128x το μέγεθος της ψηφίδας (voxel), που σχετίζεται ευθέως με τη διακριτική ευκρίνεια του SPECT (έχει κατέλθει στο επίπεδο των 7mm) 3. ο αριθμός των γωνιών λήψης (συνήθης τεχνική είναι η λήψη ανά 6ο περιστροφής) και 4. η χρονική διάρκεια λήψης ανά περιστροφή, που αντανακλά στο συνολικό χρόνο της εξέτασης (περίπου 30 ως 40 λεπτά) β.τεχνική ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΊΑΣ ΔΕΔΟΜΈΝΩΝ (DATA PROCESSING) Η τεχνική ανάλυσης και τρισδιάστατης ανασύστασης των δεδομένων περιλαμβάνει: 1. το σχηματισμό χαρακτηριστικών κρούσης ανά ψηφίδα (count profiles per voxel) 2. τη χρήση ειδικών φίλτρων ανάλογα με τον ιστό μελέτης (π.χ. για τον εγκέφαλo) 3. την τεχνολογία της φιλτραρισμένης οπίσθιας προβολής (filtered back projection) 4. τη χρήση μαθηματικών τύπων επεξεργασίας των δεδομένων (ανάλυση κατά Fourier) 5. την επανάληψη όλων των σταδίων για τις επόμενες προβολές που έχουν ληφθεί υπό διαφορετική γωνία, μέχρι την μεταβίβαση όλων των στοιχείων στην κεντρική μονάδα επεξεργασίας (CPU) για την τελική ανασύσταση, η οποία δίνει τομές και κατά τις τρεις προβολές (μετωπιαία, εγκάρσια, οβελιαία) (Εικόνα 2). 25

26 ΚΛΙΝΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΣΠΙΝΘΗΡΟΓΡΑΦΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΜΕ SPECT H πυρηνική ιατρική γενικά, είναι μια ασφαλής, ανώδυνη, μη επεμβατική και αποδοτική (χωρίς μεγάλο κόστος) εφαρμογή σε μια σειρά από νοσολογικές οντότητες, συλλέγοντας πληροφορίες που αλλιώς θα απαιτούσαν πιο σύνθετες, πιο ακριβείς και με μεγαλύτερο κίνδυνο επιπλοκών διαγνωστικές μεθόδους. Το SPECT ειδικότερα, λόγω μιας σειράς πλεονεκτημάτων που έχει ως διαγνωστική μέθοδος με μεγάλη διακριτική ικανότητα, τρισδιάστατη απεικόνιση διαφόρων ραδιοσημασμένων ουσιών, στατιστική ακρίβεια στην ποσοτική έκφραση των αποτελεσμάτων και επομένως ακριβής δυναμικής απεικόνισης των μελετώμενων συστημάτων, έχει βρει εφαρμογή σε πολλούς τομείς της Ιατρικής. Ενδεικτικά αναφέρονται οι εφαρμογές στη Νευρολογία, Νευροχειρουργική, Ψυχιατρική, Ορθοπεδική, Ογκολογία, Νεφρολογία, Καρδιολογία, Πνευμονολογία, Ενδοκρινολογία. ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ Η ανάπτυξη των ραδιοφαρμάκων για την λειτουργική απεικόνιση του εγκεφάλου με το SPECT έχει γνωρίσει μεγάλη εξέλιξη τα τελευταία χρόνια. Η μέτρηση της περιοχικής αιματικής εγκεφαλικής ροής (rcbf) και του περιοχικού αιματικού εγκεφαλικού όγκου (rcbv) μπορεί να πραγματοποιηθεί με τη χρήση των: 123 Ι-iodoamphetamine, 99m Tc-HMPAO, 99m Tc-ECD. Νέα ραδιοφάρμακα επισημασμένα με 123 Ι καθώς και 99m Tc σχεδιάστηκαν για να μετρήσουν τους υποδοχείς των νευροδιαβιβαστών στο ΚΝΣ καθορίζοντας τις αλλαγές συγκεκριμένων υποδοχέων (μεταφορέας της ντοπαμίνης DAT-,υποδοχέας της ντοπαμίνης D1, υποδοχέας της ντοπαμίνης D2, υποδοχείς σεροτονίνης, μουσκαρινικούς υποδοχείς, υποδοχείς βενζοδιαζεπινών) μπορούμε να μελετήσουμε την παθοφυσιολογία πολλών νευρολογικών και ψυχιατρικών νόσων. 26

27 ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ ΜΕ ΕΚΛΕΚΤΙΚΗ ΣΥΝΔΕΣΗ ΣΕ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΤΗΣ ΝΤΟΠΑΜΙΝΕΡΓΙΚΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ Έχουν αναπτυχτεί πολλά ραδιοφάρμακα με εκλεκτική σύνδεση σε διάφορους υποδοχείς της ντοπαμινικής σύναψης τόσο για την τεχνολογία του PET (positron emitters) όσο και για την τεχνολογία του SPECT (photon emitters). πίνακας Στην κλασσική πυρηνική ιατρική (SPECT) για κλινική διαγνωστική χρήση άδεια στην Ευρωπαική Ένωση έχει πάρει μόνο το ιοφλουπάνιο επισημασμένο με ιώδιο 123 ( 123 I-FP-β-CIT) με εμπορική ονομασία DaTSCAN (GE medical systems), που θα περιγραφεί παρακάτω. ΝΤΟΠΑΜΙΝΙΚΗ ΣΥΝΑΨΗ 18 F-L-Dopa* Τυροσίνη Υδροξυλάση 11 C-Tetrabenazine 123 I-β-CIT* 123 I-FP-CIT* 99m Tc-TRODAT-1 DAT L-Dopa Αποκαρβοξυλάση AADC DOPAC DA (Ντοπαμίνη) HVA VMAT2 ΜΑΟ DA 11 C-Deprenyl ΜΑΟ 11 C-Nomifesine 11 C-SCH D1 COMT DA D2 (+) (-) κυκλάση ATP camp 11 C-Raclopride 123 I-IBZM* 123 I-Spiperone 123 I-Lisuride Εικόνα 15: ρ/φ που χρησιμοποιούνται για την απεικόνιση της Ντοπαμινεργικής Σύναψης. 27

28 ΙΩΔΙΟ-123 -ΙΟΦΛΟΥΠΑΝΙΟ ( 123 I-FP-β-CIT, DaTSCAN ) Το DaTSCAN είναι ενέσιμο διάλυμα που περιέχει τη δραστική ουσία ιοφλουπάνιο η οποία έχει επισημανθεί με 123 I (ιώδιο 123), τη ραδιενεργή μορφή του χημικού στοιχείου ιωδίου. (7,8,9,10) coccaine Το ιοφλουπάνιο, που είναι ανάλογο του μορίου της κοκκαίνης, προσκολλάται εκλεκτικά με τον μεταφορέα της ντοπαμίνης (DAT), που βρίσκεται στις προσυναπτικές απολήξεις των ντοπαμινεργικών νευρώνων. Ο ρόλος του μεταφορέα της ντοπαμίνης είναι ο έλεγχος των επιπέδων της ντοπαμίνης με την ενεργητική επαναπρόσληψη αυτής μετά τη δράση της στους υποδοχείς μετασυναπτικά. Εικόνα 16. Η ντοπαμινεργική απόληψη και ο μεταφορέας της ντοπαμίνης (DAT). Στο σχήμα απεικονίζεται η σύνθεση της ντοπαμίνης, η απελευθέρωσή της στη συναπτική σχισμή, η πρόσληψή της από μετασυναπτικούς υποδοχείς, και η επαναπρόσληψή της από τον μεταφορέα της ντοπαμίνης (DAT). Απεικονίζονται τα ραδιοφάρμακα με ειδική σύνδεση στον DAT, που χρησιμοποιούνται στο SPECT. 28

29 Όταν το DaTSCAN χορηγείται με έγχυση σε ασθενή, το 123 I - ιοφλουπάνιο διαχέεται στο σώμα μέσω της ροής του αίματος και συσσωρεύεται στο ραβδωτό σώμα (striatum), όπου προσκολλάται στις δομές που είναι υπεύθυνες για τη μεταφορά της ντοπαμίνης. Η προσκόλληση μπορεί να παρατηρηθεί με τη χρήση ειδικής τεχνικής απεικόνισης, αποκαλούμενης τομογραφία εκπομπής φωτονίων (SPECT) η οποία ανιχνεύει το ραδιενεργό ιώδιο-123. Εάν υπάρχει απώλεια νευρικών κυττάρων που περιέχουν ντοπαμίνη (όπως συμβαίνει συνήθως σε ασθενείς με νόσο του Πάρκινσον) η προσκόλληση του DaTSCAN μειώνεται σε σημαντικό βαθμό, κάτι που μπορεί να αποτυπωθεί στη σάρωση. Για τη νόσο Πάρκινσον η συμβολή της εξέτασης με DaTSCAN είναι κυρίως στη διαφορική διάγνωση Ιδιοπαθούς Τρόμου αλλά και άλλων αιτιών όπως ο αγγειακός και ο φαρμακογενής Παρκινσονισμός (φυσιολογική απεικόνιση του ραβδωτού) από Ιδιοπαθή νόσο Πάρκινσον και Parkinson plus συνδρόμων (παθολογική απεικόνιση) (εικόνα 17). Mε αυτή την εξέταση δεν είναι δυνατή η διαφορική διάγνωση της ιδιοπαθούς νόσου Parkinson από τα Parkinson Plus σύνδρομα (Multiple System Atrophy, Corticobasal Degeneration, Progressive Supranuclear Pulsy). Ωστόσο και αυτή η συνεισφορά είναι σημαντική διότι αποκλείουμε από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον και συνεπώς από την αντιπαρκινσονική αγωγή, μία μεγάλη σειρά παθολογικών καταστάσεων που στα αρχικά τους στάδια δεν είναι εύκολο να διαχωρισθούν κλινικά (Ιδιοπαθής Τρόμος, φαρμακογενής παρκινσονισμός, ο αγγειακός παρκισονισμός, όγκοι ΚΝΣ αλλά και μεταβολικέςτοξικές διαταραχές). Είναι γνωστό ότι με τα κλινικά κριτήρια και μόνο, ένα ποσοστό 20-25% των διαγνώσεων της Πάρκινσον αποδεικνύεται ψευδώς θετικό. Επίσης είναι γνωστό ότι για να εκδηλωθεί κλινικά ο παρκισονισμός έχει προηγηθεί απώλεια έως και 60-70% της μέλαινας ουσίας. Με την εξέταση DaTSCAN είναι δυνατή η διάγνωση της νόσου σε πρωιμότερα στάδια, ωστόσο αυτό σήμερα δεν έχει κάποια χρησιμότητα από τη στιγμή που δεν έχουν ανακαλυφθεί ικανές νευροπροστατευτικές θεραπείες. Εικόνα 17. Δύο περιπτώσεις ασθενών, ο πρώτος (αριστερά) έχει ιδιοπαθή τρόμο (φυσιολογική απεικόνιση των ντοπαμινεργικών απολήξεων) και ο δεύτερος ασθενής (δεξιά) πάσχει από την νόσο του Parkinson (παθολογική απεικόνιση με εκφύλιση των ντοπαμινεργικών απολήξεων στα κελύφη άμφω). Εκτός από την οπτική εκτίμηση γίνεται και ποσοτικοποίηση της εκλεκτικής σύνδεσης του 123Ι- Ιοφλουπανίου με τον μεταφορέα της ντοπαμίνης. Αυτό γίνεται με τη σχεδίαση περιοχών ενδιαφέροντος (ROIs) στο ραβδωτό (striatum) σε σχέση με μία περιοχή αναφοράς (συνήθως είναι ο ινιακός λοβός) (εικόνα 18). Με τη χρήση ειδικού προγράμματος υπολογίζονται οι κρούσεις στα ROIs που σχεδιάζουμε (κερκοφόρος πυρήνας, κέλυφος, μία περιοχή του background, επιλέγεται ο ινιακός λοβός σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευστή του προγράμματος). Το πρόγραμμα υπολογίζει τις κρόυσεις στην περιοχή ενδιαφέροντος / κρούσεις background. Επίσης το πρόγραμμα μας δίνει και τις φυσιολογικές τιμές σύνδεσης του ρ/φ, από όπου και μπορούμε να υπολογίσουμε το % ποσοστό απώλειας των ντποαμινεργικών απολήξεων στο ραβδωτό. (10) 29

30 Εικόνα 18. Σχεδίαση περιοχών ενδιαφέροντος (ROIs) γύρω από τους κερκοφόρους, τα κελύφη αλλά και στον ινιακό λοβό. Η χαρακτηριστική απεικόνιση στη νόσο Parkinson είναι η ασύμμετρη προσβολή του ραβδωτού που ταιριάζει ετερόπλευρα με την περισσότερο προσβεβλημένη πλευρά του σώματος (πχ, προσβολή του αριστερού ραβδωτού τρόμος περισσότερο στη δεξιά πλευρά του σώματος). Επίσης είναι γνωστό ότι οι πλάγιες προβολές της μελανοραβδωτής οδού προς το κέλυφος ( dorsal putamen) εκφυλίζονται πρώτες στη νόσο Πάρκινσον. Dopamine neurones Substantia Nigra Head of Caudate Dopamine neurones Substantia Nigra Head of Caudate Dopamine neurones project from SN to striatum Putamen Putamen striatum Lateral projections to putamen Medial projections to caudate Lateral projections degenerate first Normal PD Putamen loses neurones quicker than caudate 30

31 Η πρόσληψη του ρ/φ από το ραβδωτό σχετίζεται με τη διάρκεια και την σοβαρότητα της νόσου όπως αυτή καθορίζεται με την κλίμακα UPDRS αλλά και με την κλίμακα Hoehn & Yahr. (11)(εικόνα 19). Progression of PD Dopamine transporters (FPCIT) Normal PD H&Y 1 PD H&Y 2 PD H&Y 3 Εικόνα 19. SPECT απεικόνιση του μεταφορέα της ντοπαμίνης εξελικτικά με την πρόοδο της νόσου του Parkinson ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΛΕΤΗ ΤΗΣ ΑΙΜΑΤΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Τα ραδιοφάρμακα της κατηγορίας αυτής φυσιολογικά περνούν τον άθικτο αιματοεγκεφαλικό φραγμό και διανέμονται διάχυτα στον εγκεφαλικό φλοιό, ανάλογα με την τοπική αιματική ροή (rcbf) (Πίνακας 1). Τα πιο συχνά χρησιμοποιούμενα της κατηγορίας αυτής είναι: 1) 133 Xenon, 2) 123 I-iodoamphetamine (IMP) και το ανάλογο 123 I-HIPDM, 3) 99m Tc- HMPAO και 4) 99m Tc-ECD. ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΩΝ Τα πρωταρχικά χαρακτηριστικά ενός ραδιοφαρμάκου θα πρέπει να είναι: α) η ικανότητα του μορίου να περνά ελεύθερα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό και β) να διαχέεται ανάλογα με την rcbf. Το μόριο που πληροί τις δυο αυτές προϋποθέσεις χαρακτηρίζεται ως χημικό μικροσφαιρίδιο o Χαρακτηριστικό Υπάρχουν δύο μηχανισμοί για τη μεταφορά ουσιών δια μέσου του εγκεφαλικού φραγμού (ο οποίος εξ ορισμού δρα σαν φραγμός στην ελεύθερη μεταφορά ουσιών από το αίμα στον εγκέφαλο). Αυτοί είναι : 1) η ενεργητική δια μέσου της κυτταρικής μεμβράνης μεταφορά και 2) η παθητική διάχυση. Ο πρώτος μηχανισμός εξαρτάται από την ικανότητα της κυτταρικής μεμβράνης να αναγνωρίζει τις επιθυμητές ουσίες, να τις δεσμεύει και να τις μεταφέρει ενεργά με 31

32 πρωτεϊνικούς μεταφορείς. Ο δεύτερος μηχανισμός σχετίζεται με τη δομή των ραδιοφαρμάκων και τις φυσικοχημικές ιδιότητές τους, το μοριακό μέγεθος, το μοριακό βάρος, το ηλεκτρικό φορτίο, τη λιποδιαλυτότητα τους. Η πρόσληψη των ραδιοφαρμάκων στον εγκέφαλο μπορεί να επηρεασθεί από αυτές τις παραμέτρους. Πολλές μελέτες έχουν δημοσιευτεί δείχνοντας την άμεση σχέση της απελευθέρωσης (extraction) των ραδιοφαρμάκων στον εγκέφαλο, της λιποδιαλυτότητας, των μοριακών χαρακτηριστικών τους και των πρωτεϊνικών συνδέσεων29. 2 o Χαρακτηριστικό Tα ραδιοφάρμακα που πληρούν το δεύτερο χαρακτηριστικό θα πρέπει να έχουν υψηλή αρχική πρόσληψη (first pass extraction), υψηλή / παρατεταμένη κατακράτηση-παγίδευση (prolong trapped) στον εγκέφαλο, να μη μεταβολίζονται και να έχουν χαμηλή επανακατανομή (redistribution) μεταξύ φαιάς και λευκής ουσίας (remain fixed-no change in regional distribution) για χρονικό διάστημα λεπτών, ικανό για την απόκτηση επαρκών δεδομένων με το SPECT28, 30, 31. Η αρχική πρόσληψη (first pass extraction) στις διάφορες περιοχές του εγκεφάλου αντανακλά την rcbf. Όμως λόγω της διαφορετικής κάθαρσης (washout) από τις διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου, οι εικόνες που αποκτήθηκαν αργότερα μπορεί να μην είναι ίδιες με αυτές που αποκτήθηκαν στην αρχή. Σε αυτήν την αρχή έγκειται η σπουδαιότητα της υψηλής αρχικής πρόσληψης. Παγίδευση (trapping)-κατακράτηση (retention): Όταν το ραδιοφάρμακο περνά ελεύθερα τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό προς τον εγκέφαλο θα μπορούσε επίσης ελεύθερα να ξαναμπεί στην συστηματική κυκλοφορία (back wash), κάνοντάς το μη ανιχνεύσιμο από τη γ-κάμερα στο εγκεφαλικό παρέγχυμα. Όμως υπάρχουν τουλάχιστον τέσσερις διαφορετικοί μηχανισμοί παγίδευσης(trapping) και συνεπώς κατακράτησής τους (retention) μέσα στον εγκέφαλο. Οι μηχανισμοί αυτοί είναι διαφορετικοί για κάθε ένα από αυτά και βασίζονται στις χημικές και βιοχημικές του ιδιότητες. Αυτοί είναι: α) μερικός μεταβολισμός π.χ. ECD, β) ειδικές συνδέσεις, γ) μη ειδικές συνδέσεις και δ) μεταβολή του ph. O χαμηλός ή μηδενικός βαθμός μεταβολισμού καθώς επίσης και ο χαμηλός βαθμός επανακατανομής του ραδιοφαρμάκου μεταξύ της φαιάς και της λευκής ουσίας κάνουν πιο ισχυρή τη σχέση αρχικής πρόσληψης του ραδιοφαρμάκου με την rcbf και rcbv. H κάθαρση του ραδιοφαρμάκου (clearance) θα πρέπει να είναι γρήγορη γιατί στην αντίθετη περίπτωση επηρεάζει (αυξάνει) την επανακατανομή στο εγκεφαλικό παρέγχυμα και ελαττώνει την ποιότητα της εικόνας. Δεν δείχνει με σαφήνεια τα όρια της ισχαιμίας. Άλλα χαρακτηριστικά ενός ιδανικού ραδιοφαρμάκου είναι: 1. Η κάθαρση (washout) από το εγκεφαλικό παρέγχυμα πρέπει να είναι αργή. 2. Το ραδιοφάρμακο που χρησιμοποιείται θα πρέπει να είναι πάντα διαθέσιμο και τα φυσικά του χαρακτηριστικά να είναι κατάλληλα για να δώσουν υψηλής ανάλυσης απεικόνιση (gamma imaging). 3. To μόριο θα πρέπει να έχει γρήγορη, εύκολη και ασφαλή χρήση. 4. Χαμηλή ακτινοβολία στον ασθενή. 5. Χαμηλή ή καθόλου πρόσληψη από τους εξωεγκεφαλικούς ιστούς (artifacts που προκαλούνται από την αποθήκευση του ραδιοφαρμάκου σε εξωεγκεφαλικούς ιστούς π.χ. ρινοφάρυγγα, σιελογόνους αδένες). 6. Χαμηλό κόστος. ΕΙΔΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΩΝ Παρακάτω δίνονται μερικά χαρακτηριστικά στοιχεία των πιο σημαντικών και ευρέως χρησιμοποιούμενων ραδιοφαρμάκων. 32

33 Α ) X enon- 133 (D iffusible T racers) Το 133 Χenon είναι ένα αδρανές αέριο που όταν χορηγηθεί ενδοφλέβια ή όταν εισπνευσθεί μεταφέρεται μέσω του αίματος στον εγκέφαλο και διαχέεται άμεσα στον εγκεφαλικό φλοιό. Από τη στιγμή που φθάνει στο εγκεφαλικό παρέγχυμα, αρχίζει γρήγορα η αποβολή του, η οποία έχει πολυεκθετική μορφή. Ο ρυθμός κάθαρσής του (clearance) χρησιμοποιείται για τον υπολογισμό της rcbf σε ml/100g/min. To 133 Χenon μπορεί ακόμη να χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση της rcbf με την τεχνική του SPECT, με ειδικά σχεδιασμένο τεχνικό εξοπλισμό. Λόγω της γρήγορης κάθαρσης από τον εγκέφαλο, πολλαπλές μετρήσεις μπορούν να γίνουν την ίδια ημέρα. Ακόμη με το 133Χenon SPECT μπορούν να γίνουν ποσοτικές μετρήσεις χωρίς να είναι απαραίτητο να παίρνονται δείγματα αίματος, γι αυτό αποτελεί το ιδανικό ραδιοφάρμακο (τo gold standard tracer) για την κλινική εκτίμηση της rcbf, ειδικά πριν την ανάπτυξη της PET μεθόδου. Όμως οι πληροφορίες για τις εν τω βάθη δομές δεν είναι ακριβείς. Λόγω της γρήγορης κάθαρσης (fast washout) και της χαμηλής ενέργειας της γ-ακτινοβολίας (81 kev), η ποιότητα των εικόνων είναι γενικά πολύ φτωχή. Οι 133 Χenon SPECT εικόνες υστερούν σε αντίθεση και ανάλυση χώρου σε σχέση με αυτές που μπορούν να αποκτηθούν με 99m Tc και 123 I-SPECT. Η τεχνική της 133 Χenon SPECT με εισπνοή είναι τεχνικά δυσκολότερη σε σύγκριση με την τεχνική της ενδοφλέβιας χορήγησης των άλλων χρησιμοποιούμενων ραδιοφαρμάκων. B ) 123-Iodine iodoamphetamine ( 1 23 Ι IMP) και το ανάλογο του 123 I -HIPDM (Static Tracers). To πρώτο ραδιοφάρμακο που χρησιμοποιήθηκε για τη μελέτη της rcbf με περιστρεφόμενη κάμερα ήταν το 123Ι-IMP (123I-rCBF Tracers), ακολουθούμενο σχεδόν αμέσως από το 123I-HIPDM. Mετά την ενδοφλέβια χορήγηση, το 123I-ΙΜP (Spectamine) παρουσιάζει υψηλή πρόσληψη από τον εγκέφαλο. Επιπλέον όμως παρουσιάζει και μεγάλη πρόσληψη από τον πνεύμονα (περίπου 30%) και το ήπαρ. Λόγω αυτής της δραστηριότητας στους πνεύμονες, υπάρχει μια συνεχής υπολειπόμενη δραστηριότητα και στην περιφερική κυκλοφορία για περίπου μια ώρα μετά την χορήγηση του φαρμάκου. Η περιφερική αυτή δραστηριότητα συνεισφέρει σε αυτό που ονομάζουμε ανακατανομή (redistribution)30 της rcbf. Η ανακατανομή ίσως είναι ένα μέσο για να ανιχνεύσουμε την εγκεφαλική ισχαιμία και να απεικονίσουμε τον παραμένοντα βιώσιμο (μεταβολικά) εγκεφαλικό ιστό25. Εκτός της εξωεγκεφαλικής πρόσληψης, άλλο πρόβλημα της φαρματοκινητικής του είναι και ο μικρός χρόνος κατακράτησης (cortical clearance t1/2 = 1,5-2 ώρες). To123I-HIPDM έχει χρόνο ημιζωής 6 ώρες. Το 123Ι-IMP δεν είναι το ιδανικό ραδιοϊσότοπο καθώς δεν μπορεί να παραχθεί εύκολα, αλλά και γιατί εκπέμπει υψηλής ενέργειας φωτόνια (159 kev). Με τη standard χορηγούμενη δόση των 3-6 mci, η ροή των φωτονίων (photon flux) είναι χαμηλή και η ποιότητα της εικόνας δεν είναι τόσο καλή όσο με τη χρήση των παραγώγων του τεχνητίου. H κατανομή του 123Ι-IMP μπορεί να γίνει σε ένα ευρύ φάσμα τιμών της rcbf. Όμως μπορεί να υποεκτιμήσει την rcbf σε χαμηλό ph του πλάσματος, όπως συμβαίνει στην ισχαιμία και στην οξέωση33. Σε φυσιολογικές συνθήκες η σχέση των 123Ι-IMP, 123I-HIPDM και της rcbf είναι πιο ακριβής συγκρινόμενη με την αντίστοιχη των 99m Tc-HMPAO, 99mTc- ECD. Τα ραδιοφάρμακα της κατηγορίας αυτής χρησιμοποιούνται σε μικρό βαθμό στην Ευρώπη, στις Η.Π.Α. και σε μεγαλύτερο βαθμό στην Ιαπωνία. Γ ) 9 9m T c - Ραδιοφάρμακα μελέτης της Εγκεφαλικής Αιματικής Ροής Tα ραδιοφάρμακα της κατηγορίας αυτής χρησιμοποιούνται από το 85%-90% των εργαστηρίων της Πυρηνικής Ιατρικής. 99m Tc-Ραδιοφάρμακα που έχουν μέχρι τώρα παραχθεί είναι το 99m Tc-HMPAO και το 99mTc-ECD. (15, 16, 12) 33

34 99m Tc-HMPAO-99mTc-hexamethyl-Propylenamine Oxime (Ceretec) To 99m Tc-HMPAO είναι το πρώτο ραδιοφάρμακο της κατηγορίας αυτής, με ουδέτερο φορτίο, μεγάλη λιποδιαλυτότητα, και παρατεταμένη κατακράτηση στο φλοιό (φλοιϊκή κάθαρση t1/2 6h) έχει δε, ευρέως χρησιμοποιηθεί στην νευροαπεικόνιση με την τεχνική του SPECT. Δεν περνά μόνο τον άθικτο αιματοεγκεφαλικό φραγμό εύκολα και γρήγορα -υψηλή αρχική πρόσληψη 80%- αλλά έχει και υψηλή in vivo σταθερότητα. Αντιδρά μερικά δευτερόλεπτα μετά την ενδοφλέβια χορήγηση με την ενδοκυττάρια γλουταθειόνη και παγιδεύεται μέσα στο εγκεφαλικό παρέγχυμα. Ακόμη η πρόσληψη και κατακράτηση σχετίζεται πολύ καλά με την τοπική αιμάτωση διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου, έτσι πληροί τα βασικά κριτήρια ενός χρήσιμου παράγοντα για την μέτρηση της rcbf. Όμως το μεγάλο μειονέκτημα του HMPAO είναι η in vitro αστάθειά του. Σημαντική αποσύνθεση του λιπόφιλου μορίου του σε υδρόφιλα παράγωγα γίνεται μέσα στην πρώτη μισή ώρα από την ανασύστασή του. Αυτό το μειονέκτημά του μπορεί να ξεπεραστεί με την χορήγησή του αμέσως μετά την προετοιμασία. Απεικονιστικά μειονεκτήματα36, 12: Επειδή η κάθαρσή του (clearance) από το αίμα είναι αργή, τα ελλείμματα της διάχυσης του εγκεφαλικού παρεγχύματος δεν έχουν τόσο σαφή όρια στην απεικόνιση με το HMPAO-SPECT, όσο η απεικόνιση με το 99mTc-ECD. 99m Tc-ECD (Neurolite) - [Technetium-99m-ethyl cysteinate dimer] To 99m Tc-ECD έχει δυο ισομερή, το 99m Tc-L,L-ECD και το 99m Tc-D,D-ECD Mετά την ενδοφλέβια χορήγηση και τη διάχυσή του στον εγκέφαλο, μόνο 99m Tc-L,LECD, μεταβολίζεται (υδρολύεται) σε πολικά παράγωγα, τα οποία παγιδεύονται μέσα στο εγκεφαλικό παρέγχυμα. Το D,D-ECD ισομερές δεν υδρολύεται και κατά συνέπεια δεν μπορεί να παγιδευτεί στο παρέγχυμα, καθιστώντας το μη χρήσιμο στην κλινική πρακτική και έρευνα. Σχήμα 1: L,L (αριστερά) και D,D (δεξιά) Τc-ECD στερεοϊσομερές Το 99m Tc-L,L-ECD (Neurolite) έχει υψηλή αρχική πρόσληψη ( high first extraction fraction), % της χορηγούμενης δόσης τα πρώτα λεπτά, και καλή κατακράτηση (deposition ) στον εγκέφαλο ανάλογη με την εγκεφαλική αιματική ροή. Η απομάκρυνση (washout), του 99m Tc- L,L-ECD από τον εγκέφαλο είναι πολύ αργή, και η κατανομή του φαρμάκου στο παρέγχυμα παραμένει σταθερή για τουλάχιστον 6 ώρες μετά την χορήγηση του. Η απομάκρυνση του 99m Tc- L,L-ECD από το περιφερικό αίμα είναι γρήγορη και μόνο το 5% της αρχικής χορηγούμενης δόσης παραμένει στο αίμα μία ώρα μετά την χορήγηση. Το ραδιοφάρμακο αποβάλλεται κατά 74% από τα ούρα. Στους ασθενείς χορηγούσαμε αυξημένες ποσότητες υγρών για να μειώσουμε το χρόνο παραμονής του ραδιοφαρμάκου στην κύστη. Δεν παρατηρήθηκε καμία ανεπιθύμητη επιπλοκή κατά την διάρκεια της εξέτασης η κατά την περαιτέρω νοσηλεία του ασθενούς λόγω της χρήσης του 99m Tc-ECD. 34

35 ΓΕΝΙΚΑ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΩΝ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΩΝ ΤΟΥ SPECT Η μελέτη του εγκεφάλου με το SPECT γίνεται σε τρία διαφορετικά επίπεδα, παρόμοια με την MRI μελέτη: στεφανιαία (coronal), εγκάρσια (transaxial), και οβελιαία (sagittal)25. Η στεφανιαία τομή ξεκινά μπροστά από το μετωπιαίο λοβό και συνεχίζει προς τα πίσω και από την κορυφή του κεφαλιού προς τη βάση σε ένα επίπεδο που είναι κάθετο στις εγκάρσιες τομές. Οι τομές εκθέτουν το φλοιό κατά το μικρό άξονα και περιλαμβάνουν και τα δυο ημισφαίρια και τις δομές της βάσης του εγκεφάλου, μέσο και ουραίο στέλεχος. Είναι το καλύτερο επίπεδο για την εκτίμηση της συμμετρικότητας των ημισφαιρίων χαμηλά -κροταφικά- και των αλλοιώσεων των βασικών δομών. Η οβελιαία τομή ξεκινά από μπροστά προς τα πίσω και από τη μια πλευρά προς την άλλη, από αριστερά προς τα δεξιά. Η πρόσληψη της φαιάς ουσίας τόσο στη μέση γραμμή όσο και παραμέσα μας δίνει μια σπειροειδή διαμόρφωση - απεικόνιση. Είναι κάθετη τόσο στη εγκάρσια όσο και στη στεφανιαία τομή και περιγράφει καλύτερα το κοιλιακό σύστημα και τις γύρω δομές. Η τομή διχοτομεί τις δομές της βάσης στη μέση γραμμή και είναι η τομή που δίνει τις περισσότερες πληροφορίες για τη λειτουργική ανατομία του στελέχους. Εγκάρσια οι τομές αρχίζουν από κάτω από την παρεγκεφαλίδα και προχωρούν προς τα επάνω τέμνοντας όλο τον εγκέφαλο. Είναι κάθετες στις οβελιαίες τομές. Οι εγκάρσιες τομές είναι εξέταση εκλογής για τη λειτουργική απεικόνιση του διεγκεφάλου και των υποφλοιωδών δομών. Αν και οι υποφλοιώδεις δομές μπορούν να απεικονιστούν, η ελαττωμένη ανάλυση εξαιτίας της περιστροφής της κάμερας δε δίνει σαφή διαχωρισμό των ανατομικών ορίων. 35

36 ΧΡΗΣΙΜΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΈΣ ΧΡΗΣΙΜΑ ΣΗΜΕΙΑ Α) Φυσιολογική πρόσληψη (Εικόνες 20, 21, 22) Τυπικά υπάρχει μια συμμετρικότητα στην κατανομή του ραδιοφαρμάκου στα δυο ημισφαίρια. Τα βασικά γάγγλια, ο ινιακός φλοιός και η παρεγκεφαλίδα φαίνονται πιο έντονα από τις άλλες περιοχές, καθώς συγκεντρώνουν εντονότερα το ραδιοφάρμακο. Το κοιλιακό σύστημα απεικονίζεται αμυδρά, επειδή δεν υπάρχει πρόσληψη του ραδιοφαρμάκου από τις κοιλίες και από τη λευκή ουσία γύρω από αυτές. Εικόνα 20: Στεφανιαίες τομές Όταν οι εικόνες δημιουργούνται από συστήματα με πολλαπλούς ανιχνευτές είναι δυνατόν να διακριθεί η κεφαλή του κερκοφόρου πυρήνα από το σώμα του και από το φακοειδή πυρήνα. Επιπλέον στις εγκάρσιες τομές μπορεί να απεικονισθεί ο θάλαμος. 36

37 Εικόνα 21: Εγκάρσιες τομές Υπάρχουν στο διαδίκτυο ιστοσελίδες που έχουν δημιουργηθεί από τη Nuclear Medicine Society και τη Brain Imaging Council όπου παρέχονται φυσιολογικές εικόνες (SPECT εγκεφάλου), που έχουν αποκτηθεί με τα διάφορα διαθέσιμα ραδιοφάρμακα και απεικονιστικά συστήματα και όπου μπορεί να ανατρέξει ο άμεσα ενδιαφερόμενος. 37

38 Εικόνα 5: Οβελιαίες τομές Β) Απουσία πρόσληψης (Εικόνα 6) Η απουσία πρόσληψης δηλώνει πλήρη απουσία του ραδιοφαρμάκου από μια ζώνη που συνήθως ξεκινά από τις εν τω βάθη δομές και επεκτείνεται ως το φλοιό. Η περιοχή αυτή προσλαμβάνει σφηνοειδή μορφή ή με εντομές, τα ευρήματα αυτού του τύπου φανερώνουν περιοχές ισχαιμίας που φαίνονται και στις CT, MRI. Περιοχές με απουσία πρόσληψης παρατηρούνται σε τραυματικές περιοχές και σε χειρουργικές εκτομές. Γ) Ελαττωμένη πρόσληψη Περιοχές με ελαττωμένη πρόσληψη συνήθως εμφανίζονται λιγότερο έντονες από ότι ο περιβάλλων φλοιός και οι αντίστοιχες περιοχές του ετερόπλευρου ημισφαιρίου. Αυτές μπορεί ακόμη να φαίνονται λεπτές ή λιγότερο έντονες, συγκρινόμενες με αντίστοιχες περιοχές σε φυσιολογικές μελέτες. Θα πρέπει να τονισθεί ότι λόγω της φυσιολογίας της αιματικής εγκεφαλικής ροής, αυτή συνδέεται γραμμικά με το μεταβολισμό. Γι αυτό το λόγο παρατηρούμε υποαιμάτωση όχι μόνο σε ανατομικές βλάβες του εγκεφάλου αλλά και σε νευροεκφυλιστικά νοσήματα (πχ άνοιες). Δ) Αυξημένη πρόσληψη Περιοχές με αυξημένη πρόσληψη συνήθως εμφανίζονται με αυξημένη ένταση από ότι ο περιβάλλων φλοιός και οι αντίστοιχες περιοχές του ετερόπλευρου ημισφαιρίου. Αυτές μπορεί ακόμη να φαίνονται παχύτερες ή σκοτεινότερες, συγκρινόμενες με αντίστοιχες περιοχές σε φυσιολογικές μελέτες. Ευρήματα αυξημένης πρόσληψης σχετίζονται με μια από τις δυο καταστάσεις: 1) περιοχές υπερμεταβολισμού όπως κατά την επιληπτική δραστηριότητα 2) πολυτελής ή πλούσια αιμάτωση (luxury perfusion). Ε) Παραμόρφωση φλοιού Παραμόρφωση της φυσιολογικής κυρτότητας του φλοιού εμφανίζεται όταν 38

39 αναπτύσσονται εξωεγκεφαλικές μάζες, π.χ. πτωχοί σε αιμάτωση όγκοι, συλλογές αίματος ή εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ). ΣΤ) Διάσχιση Καθώς ο εγκέφαλος είναι ένα σύνθετο σύνολο υπομονάδων δομικών και λειτουργικών (νευρώνες, συνδετικές, συνδεσμικές ίνες, κ.ο.κ.) που επικοινωνούν μεταξύ τους άμεσα η έμμεσα, η ικανότητα να απεικονίζουμε μια λειτουργική παράμετρο ολόκληρου του εγκεφαλικού παρεγχύματος ταυτόχρονα in vivo (rcbf) με τη μέθοδο του SPECT αποτελεί ένα αξιόπιστο μέσο συνεχούς παρακολούθησης της λειτουργίας του τόσο τοπικά όσο και απομακρυσμένα από την περιοχή ενδιαφέροντος. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗΣ ΑΙΜΑΤΙΚΗΣ ΡΟΗΣ Η ποσοτική ανάλυση των δεδομένων γίνεται και στις τρεις προβολές, με το σχεδιασμό περιοχών ενδιαφέροντος (Regional of interest). Τα αποτελέσματα αφορούν στη γεωμετρία του ROI, το μέγεθος και τις συντεταγμένες του, το συνολικό αριθμό των κρούσεων και το μέσο αριθμό κρούσεων που έχουν μετρηθεί στο συγκεκριμένο ROI. Δείγματα από διαφορετικές περιοχές του φλοιού και της παρεγκεφαλίδας αποκτήθηκαν για τουλάχιστον τρεις συνεχόμενες τομές16. Για κάθε εικόνα, δυο, τρία ή περισσότερα δείγματα συλλέγονται από κάθε περιοχή και από κάθε πλευρά. Αυτά τα δείγματα από κάθε πλευρά της παρεγκεφαλίδας ποσοτικοποιούνται κατά μέσο όρο και η μέθοδος επαναλαμβάνεται για διαφορετικές περιοχές του εγκεφάλου. Η δραστική αναλογία μεταξύ του φλοιού (μέσος όρος κρούσεων ανά voxel) και του παρεγκεφαλιδικού ημισφαιρίου με το μεγαλύτερο αριθμό κρούσεων ανά voxel εκτιμάται. Η παρεγκεφαλίδα συχνά χρησιμοποιείται σ αυτές τις μελέτες ως δομή αναφοράς. Όμως μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλες περιοχές του εγκεφάλου ως περιοχές αναφοράς, όπως για παράδειγμα ο ινιακός λοβός και τα βασικά γάγγλια. Αυτός ο τρόπος ποσοτικοποίησης δεν είναι απόλυτος, δηλαδή δεν μας δίνει έναν απόλυτο αριθμό της εγκεφαλικής αιματικής ροής, αλλά ουσιαστικά τη σχέση της αιματικής εγκεφαλικής περιοχής μίας περιοχής του φλοιού προς την περιοχή αναφοράς, συνήθως ορίζεται η παρεγκεφαλίδα. Αποτελεί ουσιαστικά μία ημιποσοτική μέθοδο προσδιορισμού της αιματικής εγκεφαλικής ροής. Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί νέα υπολογιστικά προγράμματα ποσοτικοποίησης της αιματικής εγκεφαλικής ροής στην SPECT απεικόνιση, τα οποία μας βοηθούν στην καλύτερη τοπογραφική απεικόνιση της αιμάτωσης του εγκεφάλου (σε περιοχές κατά Brodmann, σε περιοχές με βάσει την αρτηριακή τους αιμάτωση) τόσο στην τομογραφική όσο και στην τρισδιάτατη απεικόνιση. Ένα από τα προγράμματα αυτά που αποκτήσαμε πρόσφατα και χρησιμοποιούμε στο εργαστήριο Πυρηνικής Ιατρικής του Πανεπιστημιακόυ Νοσοκομείου Πατρών είναι το Neurogam GE Medical Systems. Το πρόγραμμα αυτό προσφέρει τις εξής δυνατότητες: 1. Την τοπογραφική οργάνωση και αναφορά της μελέτης αιμάτωσης SPECT με βάση τον άτλαντα Talairach. Η τοπογραφική οργάνωση μπορεί να γίνει βάσει οδηγών σημείων της SPECT μελέτης ή με βάσει οδηγών σημείων από την MRI απεικόνιση του ίδιου ασθενούς. 2. Την κατά περιοχές (Brodmann, αρτηριακές, ή και περιοχές που μπορεί ο χρήστης να ορίσει) ποσοτικοποίηση της αιμάτωσης με βάσει μία άλλη περιοχή αναφοράς (παρεγκεφαλίδα, περιοχές του φλοιού) 3. Σύγκριση της εγκεφαλικής αιμάτωσης ενός ασθενούς με βάση δεδομένων φυσιολογικών εγκεφάλων βάσει της ηλικίας και του φύλου. 4. Σύγκριση διαδοχικών μελετών αιμάτωσης του ίδιου ασθενούς σε διαφορετικές καταστάσεις (πχ πριν και μετά από κάποια θεραπευτική παρέμβαση ή σε διαφορετικές λειτουργικές καταστάσεις πχ πριν και μετά από τη δοκιμασία Ακεταζολαμίδης Diamox test- 39

40 Cortical 3D and slices Perfusion Report Σύγκριση της αιμάτωσης ενός ασθενούς με βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων Μία πολύ χρήσιμη δυνατότητα που μας παρέχει το συγκεκριμένο λογισμικό είναι αυτή της στατιστικής επεξεργασίας της αιμάτωσης ενός ασθενούς και της σύγκρισης της με μία βάση δεδομένων φυσιολογικών αιματώσεων ίδιας ηλικίας και φύλου ατόμων. Η δυνατότητα αυτή που μας παρέχει το πρόγραμμα είναι πολύ χρήσιμη και διότι μπορεί να μας αναδείξει ποιες περιοχές του φλοιού υποαιματώνονται (πχ σε ΑΕΕ, άνοιες κτλ) ή υπεραιματώνονται (πχ κατά την επιληπτική κρίση ictal phase-). Έτσι σε κάθε μελέτη αιμάτωσης, αφού γίνει η σωστή τοποθέτηση (registration) των συντεταγμένων, βάσει ανατομικών οδηγών σημείων, το πρόγραμμα δημιουργεί ένα στατιστικό παραμετρικό χάρτη (statistical parametric mapping), βάσει του οποίου υπολογίζονται voxel by voxel τα Z-scores βάσει της εξίσωσης: Z-score(x,y,z) = (Mbase(x,y,z) A(x,y,z)) / SDbase(x,y,z) Όπου Mbase(x,y,z) και SDbase(x,y,z) είναι οι μέσες τιμές και η σταθερή απόκλιση της βάσης δεδομένων των φυσιολογικών αιματώσεων, και A(x,y,z) είναι η μέση τιμή της ενργότητας (activity) του υπό μελέτη ασθενούς. Τα Ζ-scores παρουσιάζονται σε τομές ή σε τρισδιάστατη απεικόνιση βάσει μίας χρωματικής κλίμακας. Ως παθολογική υποαιμάτωση θεωρείται αυτή που είναι πάνω από 2 αρνητικές σταθερές αποκλίσεις σε πάνω από 50% των voxels της περιοχής που μελετάμε(>2sd in area>50% voxel). 40

41 Έτσι έχουμε ένα αντικειμενικό και επαναλήψιμο εργαλείο εκτίμησης της παθολογικής υπό- ή υπέρ-αιμάτωσης των εγκεφαλικών περιοχών ενός εξεταζόμενου. 41

42 2.ΕΙΔΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 42

43 2.1. Σκοπός της Μελέτης : Σκοπός της μελέτης είναι η ανάδειξη της διαταραχής των συνδέσεων του Ραβδωτού με το φλοιό μέσω της απεικόνισης της αιμάτωσης του εγκεφάλου ασθενών με νόσο Parkinson καθώς και της απεικόνισης του προσυναπτικού τμήματος της μελανοραβδωτής οδού, που αποτελεί και το προσβεβλημένο νευρωνικό σύστημα στη νόσο Parkinson. Η απεικόνιση πραγματοποιείται με τις μεθόδους της Πυρηνικής Ιατρικής (Single Photon Emission Tomography SPECT) και αποτελεί λειτουργική νευροαπεικόνιση (Functional Imaging) τόσο του ντοπαμινεργικού νευρώνα ο οποίος πάσχει στην νόσο Parkinson, αλλά και της αιματικής εγκεφαλικής ροής την οποία μελετούμε με σκοπό να δούμε σε τι βαθμό και σε ποιους λοβούς του εγκεφάλου είναι επηρεασμένη στη συγκεκριμένη νόσο. 43

44 ΥΛΙΚΑ - ΜΕΘΟΔΟΙ Το πρωτόκολλο περιελάμβανε 2 απεικονιστικές εξετάσεις: Α) το SPECT εγκεφάλου με το ραδιοφάρμακο DaTSCAN για την ανάδειξη της εκφύλισης και του βαθμού εκφύλισης της μελανοραβδωτής οδού σε ασθενείς με νόσο Parkinson Η εξέταση με το ραδιοφάρμακο 123 Ι- DaTSCAN περιλαμβάνει: 1) την ενδοφλέβια χορήγηση του ραδιοφαρμάκου ενεργότητας 150 MBq σε κανονικές συνθήκες. 2) την απεικόνιση του εγκεφάλου του ασθενούς στη γ-κάμερα δύο κεφαλών σε χρονικό διάστημα 3-6 ώρες από τη στιγμή της χορήγησης. Η απεικόνιση γίνεται με δικέφαλη κάμερα (Varicam, GE medical systems) και λήψεις 120 προβολών ανά 3 ο ώστε να γίνει περιστροφική απεικόνιση όλης της κεφαλής του εξεταζόμενου (360 ο ). Ο χρόνος λήψης κάθε προβολής (frame time) είναι 35 sec όπως ορίζεται και από την εταιρεία παραγωγής του ρ/φ. Προετοιμασία ασθενούς Τεχνική Υψηλής ευκρίνειας SPECT Χορήγηση ραδιοφαρμάκου 3-6 h πριν τη μελέτη - επικέντρωση της κάμερας στο ωφέλιμο πεδίο της κεφαλής (Field of View FOV) - ρύθμιση της κάμερας στην κορυφαία ενέργεια του 123-I (159 KeV) - κατευθυντήρας χαμηλής ενέργειας υψηλής ανάλυσης (Low Energy High Resolution-LEHR collimator) - σύστημα αυτόματης ενεργού παρακολούθησης της κεφαλής του εξεταζόμενου (on line body contour system) - περιστροφή 360 ο - γωνία λήψης: 3 ο - χρόνος λήψης ανά προβολή: 35 sec - matrix size =128x128 Η ανασύσταση των εικόνων έγινε στη βάση επεξεργασίας (Xeleris I) με τη μέθοδο της φιλτραρισμένης οπισθοπροβολής (Filtered Back Projection). Η εκτίμηση των εικόνων έγινε τόσο ποιοτικά (οπτική παρατήρηση) αλλά και ποσοτικά με τη σχεδίαση περιοχών ενδιαφέροντος (Regions Of Interest, ROIs) στα κελύφη άμφω, στους κερκοφόρους πυρήνες άμφω και σε μία 44

45 περιοχή του background (ορίζεται ως καταλληλότερη από τους σχεδιαστές του προγράμματος ο ινιακός λοβός), σύμφωνα με συγκεκριμένο λογισμικό του προγράμματος (GE Brain SPECT). Το πρόγραμμα υπολογίζει τις κρούσεις (mean counts) από τις περιοχές που σχεδιάσαμε (ROIs) σε τρεις διαδοχικές τομές και υπολογίζει το μέσο όρο. Στη συνέχεια υπολογίζει το λόγο: mean counts(roi) / mean counts (background). Βάσει των αντίστοιχων φυσιολογικών τιμών που δίνονται, μπορούμε να υπολογίσουμε το ποσοστό απώλειας % της σύνδεσης του ραδιοφαρμάκου και ως προέκταση το ποσοστό απώλεια των προσυναπτικών ντοπαμινεργικών απολήξεων. Β) το SPECT αιμάτωσης εγκεφάλου με το ραδιοφάρμακο Neurolite (ECD) για την ανάδειξη περιοχών υποαιμάτωσης στο φλοιό των ασθενών με νόσο Parkinson. Η δεύτερη αυτή απεικόνιση γίνεται με τουλάχιστον 24 ώρες διαφορά σε σχέση με την πρώτη (DaTSCAN). Στοιχεία σχετικά με την μεθοδολογία της σπινθηρογραφικής μελέτης αιμάτωσης εγκεφάλου με SPECT έχουν παρουσιασθεί στο Γενικό μέρος. Εδώ θα τονισθούν τα σημαντικότερα βήματα, που ακολουθήθηκαν στην παρούσα μελέτη. Πριν την μελέτη, στους ασθενείς γινόταν χορήγηση ενδοφλέβιας δόσης 740 ΜΒq ραδιοφαρμάκου 99m Tc-ECD υπό συνθήκες χαμηλού φωτισμού και όσο το δυνατό λιγότερων ηχητικών ερεθισμάτων. Η λήψη των σπινθηρογραφικών δεδομένων γινόταν μία ώρα αργότερα και η εξέταση διαρκούσε περίπου είκοσι λεπτά. Για την απεικόνιση χρησιμοποιήθηκε γ- κάμερα δύο κεφαλών (Varicam, GE medical systems), με κατευθυντήρες χαμηλής ενέργειας γενικής χρήσης (Low Energy All Purpose LEAPcollimators).Κάθε ανιχνευτική κεφαλή κινήθηκε για 360 ο ανά 3 ο, με χρόνο λήψης: 20sec/ προβολή (frame time =20sec). ενώ χρησιμοποιήθηκε το σύστημα της αυτόματης ενεργούς παρακολούθησης του σώματος του εξεταζομένου (on line body contouring). Οι συνολικές προβολές που αποκτούνται για κάθε κεφαλή είναι 120. Το μέγεθος της μήτρας (matrix) απόκτησης ήταν 128Χ

46 Πίνακας. Στον παρακάτω πίνακα συνοψίζονται επιγραμματικά τα σημαντικότερα σημεία της σπινθηρογραφικής μελέτης αιματικής εγκεφαλικής ροής με SPECT. Προετοιμασία ασθενούς Τεχνική Υψηλής ευκρίνειας SPECT Χορήγηση ραδιοφαρμάκου 60 λεπτά πριν τη μελέτη σε συνθήκες χαμηλού φωτισμού χωρίς έντονα ηχητικά ερεθίσματα - επικέντρωση της κάμερας στο ωφέλιμο πεδίο της κεφαλής (Field of View FOV) - ρύθμιση της κάμερας στην κορυφαία ενέργεια του 99mTc (140 KeV) - κατευθυντήρας χαμηλής ενέργειας γενικής χρήσης (LEAP collimator) - σύστημα αυτόματης ενεργού παρακολούθησης της κεφαλής του εξεταζόμενου (on line body contour system) - περιστροφή 360 ο - γωνία λήψης: 3 ο - χρόνος λήψης ανά προβολή: 20 sec - matrix size =128x128 ΠΡΩΤOΚΟΛΛΟ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣIΑΣ SPECT (SPECT PROCESSING) Για την τρισδιάστατη ανασύσταση των σπινθηρογραφικών δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η καθιερωμένη μέθοδος της φιλτραρισμένης οπίσθιας προβολής (filtered back projection ). Η τρισδιάστατη ανασύσταση έδωσε τομές κατά το εγκάρσιο (transaxial), μετωπιαίο (coronal) και οβελιαίο (sagittal) επίπεδο. Οι εγκάρσιες τομές ελήφθησαν από το επίπεδο του συνδέσμου της ηνίας προοδευτικά προς τα επάνω και οι στεφανιαίες τομές κάθετα στις εγκάρσιες. Οι περιοχές ενδιαφέροντος στις ληφθείσες τομές ορίστηκαν σύμφωνα με τους ανατομικούς άτλαντες του εγκεφάλου. ΠΟΣΟΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΑΙΜΑΤΙΚΗΣ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗΣ ΡΟΗΣ Για την ποσοτική ανάλυση των δεδομένων μας χρησιμοποιήθηκε το πρόγραμμα επεξεργασίας Neurogam GE Medical Systems το οποίο προσφέρει τη δυνατότητα της τοπογραφικής οργάνωσης και αναφορά της μελέτης αιμάτωσης SPECT με βάση τον άτλαντα Talairach καθώς της σύγκρισης της εγκεφαλικής αιμάτωσης ενός ασθενούς με βάση δεδομένων φυσιολογικών εγκεφάλων βάσει της ηλικίας και του φύλου. Στη μελέτη κάθε ασθενούς ορίστηκαν οι εξής περιοχές ενδιαφέροντος: μετωπιαίος λοβός, βρεγματικός λοβός και κροταφικός λοβός. 46

47 Στο μετωπιαίο φλοιό μελετήθηκαν ιδιαίτερα ο πρωτοταγής κινητικός φλοιός (Brodmann 4), η προκινητική και συμπληρωματική κινητική περιοχή (Brodmann 6) καθώς και περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού (Brodmann 8,9,10-dorsolateral prefrontal cortex, frontopolar area) Br4 Br 6 Br8 Br 9 Br10 47

48 3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Μελετήθηκαν 15 ασθενείς με νόσο Parkinson (8 γυναίκες, 7 άνδρες, μέσος όρος ηλικίας 62 χρόνια, μέση διάρκεια της νόσου από τη διάγνωση 11 χρόνια). Τα δημογραφικά τους στοιχεία, η χρονική διάρκεια (σε χρόνια) από τη διάγνωση της νόσου καθώς και η βαθμολογία τους με βάση την κλίμακα UPDRS φαίνονται στον παρακάτω πίνακα. Όλοι οι ασθενείς ελάμβαναν αντιπαρκινσονική αγωγή, η οποία δεν διακόπηκε κατά τη διάρκεια των απεικονιστικών εξετάσεων. Αριθμός ασθενών Ηλικία Φύλο (M/F) Διάρκεια Νόσου από τη διάγνωση (χρόνια) UPDRS (ON DRUGS) 1 68 F M M F F M M F F F M M F F M Στάδιο κατά Hoehn & Yahr Και στους 15 ασθενείς παρατηρήθηκε σημαντική εκφύλιση της μελανοραβδωτής οδού. Συγκεκριμένα το ποσοστό απώλειας του προσυναπτικού ντοπαμινεργικού νευρώνα στον κερκοφόρο πυρήνα και το κέλυφος και σε όλο το ραβδωτό αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα: N pts Caud.L. Caud.R Putamen L. Putamen R. Striatum total 1 80% 60% 87% 85% 78% 2 80% 50% 90% 80% 75% 3 60% 75% 90% 95% 80% 4 75% 60% 95% 90% 80% 5 50% 70% 80% 90% 72% 6 95% 82% 95% 95% 91% 7 64% 46% 64% 50% 56% 8 50% 65% 80% 85% 70% 9 62% 59% 67% 64% 63% 10 67% 45% 80% 55% 62% 11 57% 57% 62% 63% 60% 12 50% 73% 84% 93% 75% 13 75% 80% 95% 99% 85% 14 80% 70% 95% 70% 79% 15 60% 80% 80% 90% 78% 48

49 Τα ποσοτικά στοιχεία των 15 παρκινσονικών ασθενών σε αρνητικές σταθερές αποκλίσεις (βάσει της σύγκρισης με τη βάση δεδομένων των φυσιολογικών αιματώσεων) ανά περιοχές ενδιαφέροντος αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα: N Frontal Prefrontal left Frontal Prefrontal Parietal Parietal Temporal Temporal 1-2sd -3sd -1.3sd -2sd -0.4sd -0.1sd -1.2sd -1.5sd 2-2sd -2.4sd -2sd -2.5sd -2.5sd -2.2sd -1.9sd -1.9sd 3-2.2sd -2.5sd -2sd -2.5sd -2sd -2sd -2sd -2.3sd 4-2.4sd -2.7sd -2.1sd -2.5sd -2.5sd -2.4sd -2sd -1.6sd 5-2sd -2.5sd -2.5sd -2.5sd -1sd -2sd -0.8sd -1sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό 6-2.5sd -3sd -2sd -2.4sd -2sd -2sd -0.2sd -1.2sd 7-1sd -2sd -0.5sd -1.5sd -0.8sd -1sd -0.5sd -0.5sd 8-1.5sd -2.5sd -1.5sd -2.8sd -2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό -2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό -0.5sd -0.5sd 9-2sd -2.5sd -2sd -2.5sd -1.1sd -1.5sd -1.4sd -1.3sd sd -2sd -0.7sd -1.3sd -2sd -0.5sd -1.6sd -0.7sd sd -3sd -1.9sd -2.5sd -2.2sd -1.9sd -1.7sd -1.4sd sd -2sd -2sd -2.2sd -0.9sd -2.2 στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό -1.4sd -1.7sd 13-2sd -2.8sd -2sd -2.5sd -2.3sd -2.1sd -2sd -2sd 14-2sd -2sd -1.5sd -2sd -2sd -2sd -2.5sd -2.4sd sd -2.5sd -2.3sd -2.5sd -2.7sd -2.3sd -2 sd -1sd Αναλυτικά τα στοιχεία του κάθε ασθενούς και τα δεδομένα από την απεικόνιση με SPECT του μεταφορέα της ντοπαμίνης (DaTSCAN) και της αιμάτωσης του εγκεφάλου (ECD), παρουσιάζονται παρακάτω. Οι στατιστικά σημαντικές διαφορές της αιμάτωσης όπως αυτές προκύπτουν από τη σύγκριση με τη βάση δεδομένων των φυσιολογικών ατόμων εικονίζονται στους πίνακες με κόκκινο χρώμα. Το αρνητικό πρόσημο δηλώνει υποαιμάτωση. 49

50 Στον πρώτο ασθενή, σταδίου 4 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 78%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 80% και στο αριστερό κέλυφος 87%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση κυρίως στον αριστερό (ΑΡ) μετωπιαίο λοβό. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον αριστερό μετωπιαίο λοβό (-2 standard deviations) και συγκεκριμένα στις περιοχές 4,6,8, 9 και 10 κατά Brodmann (μέσος όρος: -3 sd). Στον δεξιό μετωπιαίο λοβό προκύπτουν στατιστικά σημαντικές διαφορές στις περιοχές 9 και 10 κατά Brodmann. Ασθενής 1 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 68χρονών, F, 17χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4 schwab and England activities of daily living: 40% UPDRS ON DRUGS:39 UPDRS OFF DRUGS:63 Συμπτώματα: δυσκαμψία, βραδυκινησία, πολύ ήπιος τρόμος ηρεμίας και στάσης Μετρίου βαθμού νοητικές διαταραχές (cognitive impairment), διαταραχές λόγου Caud.L. 80% Caud.R 60% Putamen L. 87% Putamen R. 85% Striatum total 78% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου. Frontal Br4,6,8,9,10 left Frontal Br 9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -2sd -3sd -1.3sd -2sd -0.4sd -0.1sd -1.2sd -1.5sd Μελέτη DaTSCAN: R L Μεγαλύτερη εκφύλιση ΑΡ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης εγκεφάλου εγκάρσιες τομές: R L Υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς (κυρίως ΑΡ) NEUROGAM: Είναι εμφανής η υποαιμάτωση στον ΑΡ μετωπιαίο λοβό ομόπλευρα με την μεγαλύτερη εκφύλιση του Ραβδωτού. 50

51 Στον δεύτερο ασθενή, σταδίου 3 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 75%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 80% και στο αριστερό κέλυφος 90%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση κυρίως στον αριστερό (ΑΡ) μετωπιαίο λοβό αλλά και στον δεξιό (ΔΕ) μετωπιαίο λοβό,στην αριστερή και δεξιά οπίσθια βρεγματική περιοχή. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον αριστερό μετωπιαίο λοβό (-2 standard deviations) και συγκεκριμένα στις περιοχές 4,6,8, 9 και 10 κατά Brodmann (μέσος όρος: -2.4 sd). Στον δεξιό μετωπιαίο λοβό συνολικά προκύπτουν στατιστικά σημαντικές διαφορές (-2sd) στις περιοχές 8, 9 και 10 κατά Brodmann (μέσος όρος: -2.5 sd). Επίσης στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση προκύπτει και για περιοχές του αριστερού και δεξιού βρεγματικού λοβού (-2.5 και -2.2 sd αντίστοιχα). Ασθενής 2 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου. Frontal 58χρονών, M, 7χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 3 schwab and England activities of daily living: 60% UPDRS ON DRUGS:13 UPDRS OFF DRUGS:32 Συμπτώματα: βραδυκινησία, δυσκαμψία κυρίως στη ΔΕ πλευρά του σώματος, τρόμος ΔΕ άνω άκρου Ήπιες νοητικές διαταραχές (m.c.i.) Caud.L. 80% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 50% Frontal Br 8,9,10 Putamen L. 90% Parietal Putamen R. 80% Parietal Temporal Striatum total 75% Temporal -2sd -2.4sd -2sd -2.5sd -2.5sd -2.2sd -1.9sd -1.9sd DaTSCAN: R Μεγαλύτερη εκφύλιση ΑΡ Ραβδωτού L SPECT αιμάτωσης: R L Υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω, στον αριστερό και δεξιό βρεγματικό λοβό NEUROGAM: 51

52 Στον τρίτο ασθενή, σταδίου 4 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 80%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 75% και στο δεξιό κέλυφος 95%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους, βρεγματικούς και κροταφικούς λοβούς άμφω. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν (πίνακας ασθενούς 3). Ασθενής 3 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 72χρονών, M, 24χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4 schwab and England activities of daily living: 40% UPDRS ON DRUGS:21 UPDRS OFF DRUGS:50 Συμπτώματα: βραδυκινησία, δυσκαμψία άμφω (περισσότερο στην ΑΡ πλευρά του σώματος), τρόμος ΑΡ Έντονες νοητικές διαταραχές. Ιστορικό υποσκληριδίου αιματώματος ΔΕ, χειρ/θεν 07/2007 Caud.L. 60% Caud.R 75% Putamen L. 90% Putamen R. 95% Striatum total 80% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου. Frontal Br 4,6,8,9,10 left Frontal Br 4,6,8,9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -2.2sd -2.5sd -2sd -2.5sd -2sd -2 sd -2 sd -2.3sd DaTSCAN: R L Πολύ μεγάλη εκφύλιση του Ραβδωτού (ΔΕ>ΑΡ) SPECT αιμάτωσης (εγκάρσιες τομές): ρρρρ Έντονη υποαιμάτωση και στους 2 μετωπιαίους λοβούς (ΔΕ>ΑΡ) καθώς και στους βρεγματικούς και κροταφικούς λοβούς άμφω. NEUROGAM: 52

53 Στον τέταρτο ασθενή, σταδίου 4 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 80%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 75% και στο αριστερό κέλυφος 95%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους και βρεγματικούς λοβούς άμφω καθ υπεροχήν αριστερά. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν πλην του δεξιού κροταφικού λοβού (πίνακας ασθενούς 4). ασθενής 4 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 67χρονών, F, 16χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4 schwab and England activities of daily living: 40% UPDRS ON DRUGS:15 UPDRS OFF DRUGS:51 Συμπτώματα: βραδυκινησία, δυσκαμψία (κυρίως ΔΕ), τρόμος ΔΕ, νοητικές διαταραχές. Caud.L. 75% Caud.R 60% Putamen L. 95% Putamen R. 90% Striatum total 80% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου. Frontal Br 4,6,8,9,10 left Frontal Br 4,6,8,9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -2.4sd -2.7sd -2.1sd -2.5sd -2.5sd -2.4 sd -2sd -1.6sd DaTSCAN: R L Πολύ μεγάλη εκφύλιση του Ραβδωτού (ΑΡ>ΔΕ) SPECT αιμάτωσης: R L Έντονη υποαιμάτωση μετωπιαίους λοβούς άμφω (ΑΡ>ΔΕ) και στους βρεγματικούς λοβούς (ΑΡ>ΔΕ). NEUROGAM : 53

54 Στον πέμπτο ασθενή, σταδίου 2.5 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 72%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 70% και στο δεξιό κέλυφος 90%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω καθ υπεροχήν δεξιά καθώς και στον οπίσθιο δεξιό βρεγματικό λοβό. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον δεξιό μετωπιαίο λοβό (-2.5sd) και συγκεκριμένα στις περιοχές 4, 6, 8, 9 και 10 κατά Brodmann (μέσος όρος -2.5sd) καθώς και στον αριστερό μετωπιαίο λοβό (-2sd). Επίσης στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση παρατηρείται και στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό δεξιά ( -2sd) (πίνακας ασθενούς 5). Ασθενής 5 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 63χρονών, F, 12χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2.5 schwab and England activities of daily living: 60% UPDRS ON DRUGS:40 UPDRS OFF DRUGS:58 Συμπτώματα: δυσκαμψία, βραδυκινησία, ήπιος τρόμος κάτω άκρων (ΑΡ>ΔΕ), νοητικές διαταραχές Caud.L. 50% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 70% Frontal Br 4,6,8,9,10 Putamen L. 80% Parietal Putamen R. 90% Parietal -2sd -2.5sd -2.5sd -2.5sd -1sd -2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό Temporal Striatum total 72% Temporal -0.8 sd -1sd DaTSCAN: R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του Ραβδωτού ΔΕ SPECT αιμάτωσης: R L Έντονη υποαιμάτωση και στους 2 μετωπιαίους λοβούς (ΔΕ>ΑΡ), και στον οπίσθιο ΔΕ βρεγματικό λοβό NEUROGAM: 54

55 Στον έκτο ασθενή, σταδίου 5 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 91%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η πολύ μεγάλη εκφύλιση των ντοπαμινεργικών νευρώνων με διατήρηση μόνο λίγων απολήξεων στον δεξιό κερκοφόρο πυρήνα. Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω καθ υπεροχήν αριστερά καθώς και στον οπίσθιο δεξιό βρεγματικό λοβό. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν με εξαίρεση τους κροταφικούς λοβούς (πίνακας ασθενούς 6). Ασθενής 6 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 72χρονών, M, 15χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 5 schwab and England activities of daily living: 40% UPDRS ON DRUGS:27 UPDRS OFF DRUGS:49 Συμπτώματα: δυσκαμψία, βραδυκινησία, on-off φαινόμενα, όχι τρόμος,διπλωπία, υπερκινησίες, νοητικές διαταραχές, δυσχέρεια λόγου. Caud.L. 95% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 82% Frontal Br 4,6,8,9,10 Putamen L. 95% Parietal Putamen R. 95% Parietal Temporal Striatum total 91% Temporal -2.5sd -3sd -2sd -2.4sd -2sd -2sd -0.2 sd -1.2sd DaTSCAN : R L Πολύ μεγάλη εκφύλιση του Ραβδωτού (ΑΡ>ΔΕ) SPECT αιμάτωσης: R L Έντονη υποαιμάτωση και στους 2 μετωπιαίους λοβούς (ΑΡ>ΔΕ), και στους βρεγματικούς λοβούς (κυρίως ΔΕ) NEUROGAM: 55

56 Στον έβδομο ασθενή, σταδίου 2 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 56%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 64% και στο αριστερό κέλυφος 64%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στην προμετωπιαία περιοχή αριστερά. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στις περιοχές 10 και 11 του αριστερού μετωπιαίου λοβού κατά Brodmann (μέσος όρος: -2 sd). Ασθενής 7 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 57χρονών, M, 3 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2 schwab and England activities of daily living: 80% UPDRS ON DRUGS:18 UPDRS OFF DRUGS:43 Συμπτώματα: τρόμος ΔΕ άνω άκρου, χωρίς γωστικά ελλείμματα, δυσχέρεια λόγου Caud.L. 64% Br 10, 11 left Caud.R 46% Frontal Br 4,6,8,9,10 Putamen L. 64% Parietal Putamen R. 50% Parietal Temporal Striatum total 56% Temporal -1sd -2 sd -0.5sd -1.5sd -0.8sd -1sd -0.5 sd -0.5sd DaTSCAN : R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: υποαιμάτωση στην προμετωπιαία περιοχή αριστερά NEUROGAM : 56

57 Στον ασθενή 8 σταδίου 2.5 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 70%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 65% και στο δεξιό κέλυφος 85%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στις προμετωπιαίες περιοχές άμφω (καθ υπεροχήν δεξιά) και στη δεξιά οπίσθια βρεγματική περιοχή. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στις περιοχές 9 και 10 κατά Brodmann των μετωπιαίων λοβών άμφω (καθ υπεροχήν δεξιά) καθώς και σε περιοχές των βρεγματικών λοβών άμφω. Ασθενής 8 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 73χρονών, F, 8 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2.5 schwab and England activities of daily living: 60% UPDRS ON DRUGS: 9 UPDRS OFF DRUGS:15 Συμπτώματα: δυσκαμψία, τρόμος ΑΡ, ήπιες νοητικές διαταραχές, Ιστορικό κατάθλιψης Caud.L. 50% Caud.R 65% Putamen L. 80% Putamen R. 85% Striatum total 70% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal Br 9,10 left Frontal Br 9,10 Parietal -1.5sd -2.5 sd -1.5sd -2.8sd -2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό Parietal -2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό Temporal Temporal -0.5 sd -0.5sd DaTSCAN: R L Εκφύλιση του Ραβδωτού (ΔΕ>ΑΡ) SPECT αιμάτωσης: R L Υποαιμάτωση στις προμετωπιαίες περιοχές άμφω και στον δεξιό οπίσθιο βρεγματικό λοβό. NEUROGAM: 57

58 Στον ασθενή 9 σταδίου 2 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 63%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 62% και στο αριστερό κέλυφος 67%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση κυρίως στον αριστερό μετωπιαίο λοβό. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς (-2sd) και συγκεκριμένα στις περιοχές 6,8, 9 και 10 κατά Brodmann (-2.5sd). Ασθενής 9 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 62χρονών, F, 8 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2 schwab and England activities of daily living: 60% UPDRS ON DRUGS: 8 UPDRS OFF DRUGS:21 Συμπτώματα: δυσκινησία, βραδυκινησία, δυσχέρεια λόγου, ήπιες νοητικές διαταραχές. Caud.L. 62% Caud.R 59% Putamen L. 67% Putamen R. 64% Striatum total 63% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal Br 6,8,9,10 left Frontal Br 6,8,9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -2sd -2.5 sd -2sd -2.5sd -1.1sd -1.5sd -1.4 sd -1.3sd DaTSCAN : R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: R L Υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω (ΑΡ>ΔΕ) NEUROGAM : 58

59 Στον ασθενή 10 σταδίου 2 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 62%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 67% και στο αριστερό κέλυφος 80%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στην αριστερά προμετωπιαία περιοχή και στον αριστερό οπίσθιο βρεγματικό λοβό Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στις περιοχές 6,8, 9 και 10 κατά Brodmann αριστερά και στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό αριστερά(-2sd). Ασθενής 10 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 62χρονών, F, 5 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2 schwab and England activities of daily living: 80% UPDRS ON DRUGS: 16 UPDRS OFF DRUGS:35 Συμπτώματα: Τρόμος ΔΕ, δυσκινησία, βραδυκινησία, ήπια γνωστικά ελλείμματα Caud.L. 67% Caud.R 45% Putamen L. 80% Putamen R. 55% Striatum total 62% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal Br 6,8,9,10 left Frontal Br 4,6,8,9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -1.3sd -2sd -0.7sd -1.3sd -2sd -0.5sd -1.6sd -0.7sd DaTSCAN : μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: Υποαιμάτωση στην ΑΡ προμετωπιαία περιοχή και στον ΑΡ βρεγματικό λοβό (Br 7) NEUROGAM: 59

60 Στον ασθενή 11 σταδίου 2 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 60%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η συμμετρική εκφύλιση του ραβδωτού σώματος (πίνακας ασθενούς 11). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στις προμετωπιαίες περιοχές άμφω και στον αριστερό οπίσθιο βρεγματικό λοβό Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στις περιοχές 6,8, 9 και 10 κατά Brodmann άμφω (-2.5 έως 3sd) και στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό αριστερά(- 2.2sd). ασθενής 11 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 47χρονών, M, 4 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 2 schwab and England activities of daily living: 80% UPDRS ON DRUGS: 18 UPDRS OFF DRUGS:41 Συμπτώματα: υπερκινησίες, τρόμος κυρίως στο ΑΡ άνω άκρο, βραδυκινησία, ήπιες νοητικές διαταραχές Caud.L. 57% Caud.R 57% Putamen L. 62% Putamen R. 63% Striatum total 60% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal Br 6,8,9,10 left Frontal Br 6,8,9,10 Parietal Parietal Temporal Temporal -1.9sd -3sd -1.9sd -2.5sd -2.2sd -1.9sd -1.7sd -1.4sd DaTSCAN : R L SPECT αιμάτωσης: NEUROGAM: 60

61 Στον ασθενή 12 σταδίου 3 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 75%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 73% και στο δεξιό κέλυφος 93%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στο δεξιό μετωπιαίο και δεξιό βρεγματικό φλοιό. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον δεξιό μετωπιαίο λοβό (-2sd) και συγκεκριμένα στις περιοχές 6,8, 9 και 10 κατά Brodmann του δεξιού μετωπιαίου λοβού(-2.2sd), στις περιοχές 9 και 10 κατά Brodmann του αριστερού μετωπιαίου λοβού(-2sd) και στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό δεξιά (-2.2sd). Ασθενής 12 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: 69χρονών, M, 9 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 3 schwab and England activities of daily living: 60% UPDRS ON DRUGS: 21 UPDRS OFF DRUGS:44 Συμπτώματα: δυσκαμψία, τρόμος ΑΡ άνω άκρου, βραδυκινησία, νοητικές διαταραχές. Caud.L. 50% Caud.R 73% Putamen L. 84% Putamen R. 93% Striatum total 75% Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal Br 9,10 left Frontal Br 6,8,9,10 Parietal Parietal -1.5sd -2sd -2sd -2.2sd -0.9sd -2.2sd στον οπίσθιο βρεγματικό λοβό Temporal -1.4sd Temporal -1.7sd DaTSCAN : R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του ΔΕ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: R L υποαιμάτωση κυρίως στο ΔΕ μετωπιαίο λοβό και στον οπίσθιο ΔΕ βρεγματικό λοβό NEUROGAM: 61

62 Στον δέκατο-τρίτο ασθενή σταδίου 4.5 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 85%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 80% και στο δεξιό κέλυφος 99%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους, βρεγματικούς και κροταφικούς λοβούς άμφω. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν (πίνακας ασθενούς 13). Ασθενής 13 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 50χρονών, F, 15 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4.5 schwab and England activities of daily living: 20% UPDRS ON DRUGS: 24 UPDRS OFF DRUGS:44 Έντονη δυσκαμψία και βραδυκινησία - Εγκατεστημένη άννοια Caud.L. 75% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 80% Frontal Br 4,6,8,9,10 Putamen L. 95% Parietal Putamen R. 99% Parietal Temporal Striatum total 85% Temporal -2sd -2.8sd -2sd -2.5sd -2.3sd -2.1sd -2sd -2sd DaTSCAN: Πολύ μεγάλη εκφύλιση του Ραβδωτού άμφω R L SPECT αιμάτωσης εγκεφάλου: NEUROGAM: R L 62

63 Στον δέκατο-τέταρτο ασθενή σταδίου 4 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 79%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του αριστερού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον αριστερό κερκοφόρο 80% και στο αριστερό κέλυφος 95%). Από τη στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον αριστερό μετωπιαίο λοβό και συγκεκριμένα στις περιοχές 4,6,8,9 και 10 κατά Brodmann αριστερά, στην 4 και 6 περιοχή δεξιά και στους βρεγματικούς και κροταφικούς λοβούς άμφω.(πίνακας ασθενούς 14). Ασθενής 14 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 61χρονών, F, 15 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4 schwab and England activities of daily living: 50% UPDRS ON DRUGS: 31 UPDRS OFF DRUGS:61 Συμπτώματα: δυσκαμψία, βραδυκινησία, έντονες νοητικές διαταραχές Caud.L. 80% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 70% Frontal Br 4,6 Putamen L. 95% Parietal Putamen R. 70% Parietal Temporal Striatum total 79% Temporal -2sd -2sd -1.5d -2sd -2sd -2sd -2.5sd -2.4sd DaTSCAN: R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: Υποαιμάτωση στους προμετωπιαίους λοβούς άμφω, στον ΑΡ μετωπιαίο λοβό, στους βρεγματικούς και κροταφικούς λοβούς άμφω NEUROGAM : 63

64 Στον δέκατο-πέμπτο ασθενή σταδίου 4 η συνολική απώλεια των ντοπαμινεργικών νευρώνων υπολογίσθηκε 78%. Από την απεικόνιση με DaTSCAN και από τα ποσοτικά στοιχεία που προκύπτουν φαίνεται η μεγαλύτερη εκφύλιση του δεξιού ραβδωτού σώματος (ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων στον δεξιό κερκοφόρο 80% και στο δεξιό κέλυφος 90%). Στη μελέτη της αιμάτωσης από τις εγκάρσιες τομές είναι εμφανής η υποαιμάτωση στους μετωπιαίους και βρεγματικούς λοβούς άμφω. Από τη στατιστική σύγκριση με τη βάση δεδομένων φυσιολογικών ατόμων προκύπτει στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε όλες τις περιοχές που μελετήθηκαν πλην του δεξιού κροταφικού λοβού. (πίνακας ασθενούς 15). Ασθενής 15 Ποσοστό απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων: Στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου Frontal 43χρονών, M, 8 χρόνια από τη διάγνωση της νόσου Πάρκινσον Hoehn and Yahr staging : Stage 4 schwab and England activities of daily living: 50% UPDRS ON DRUGS: 6 UPDRS OFF DRUGS:19 Συμπτώματα: τρόμος ΑΡ, δυσκαμψία, βραδυκινησία Caud.L. 60% Br 4,6,8,9,10 left Caud.R 80% Frontal Br 4,6,8,9,10 Putamen L. 80% Parietal Putamen R. 90% Parietal Temporal Striatum total 78% Temporal -2.2sd -2.5sd -2.3d -2.5sd -2.7sd -2.3sd -2sd -1sd DaTSCAN : R L Μεγαλύτερη εκφύλιση του ΔΕ Ραβδωτού SPECT αιμάτωσης: υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω (ΔΕ>ΑΡ), και στους βρεγματικούς λοβούς άμφω. NEUROGAM: 64

65 4.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ - ΣΥΖΗΤΗΣΗ 65

66 Από τη μελέτη αυτή στη μικρή και ανομοιογενή, ως προς το στάδιο της νόσου, ομάδα 15 ασθενών με νόσο Parkinson, προκύπτουν τα εξής συμπεράσματα: 1) Επιβεβαιώνεται το γεγονός ότι η απεικόνιση με το ραδιοφάρμακο που συνδέεται εκλεκτικά με τον μεταφορέα της DA, και συνεπώς μας δίνει πληροφορίες για την ακεραιότητα της μελανοραβδωτής οδού, είναι σε συμφωνία με το στάδιο της νόσου (Hoehn and Yahr staging) (11). Στους 15 ασθενείς που μελετήσαμε έξι ασθενείς σταδίου 2 (συμπεριλαμβανομένου και ενός σε στάδιο 2.5) είχαν μέσο όρο απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων 65%, δύο ασθενείς σταδίου 3 με μέσο όρο απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων 75%, έξι ασθενείς σταδίου 4 (συμπεριλαμβανομένου και ενός σε στάδιο 4.5)με μέσο όρο απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων 79% και ένας ασθενής σταδίου 5 με μέσο όρο απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων 91%. Στάδιο της νόσου Στάδιο 2 (n=6) 65% Στάδιο 3 (n=2) 75% Στάδιο 4 (n=6) 79% Στάδιο 5 (n=1) 91% 66 Μέσος όρος απώλειας ντοπαμινεργικών νευρώνων 2) Επιβεβαιώνεται απεικονιστικά η διαταραχή των συνδέσεων ραβδωτού με το φλοιό όταν το πρώτο δέχεται μειωμένη ντοπαμινεργική νεύρωση από τη μέλαινα ουσία. Διαπιστώνουμε λοιπόν ότι στη νόσο Parkinson η ανεπάρκεια της ντοπαμίνης και η μειωμένη ντοπαμινεργική είσοδος στο ραβδωτό προκαλεί αλλαγή στο κύκλωμα των βασικών γαγγλίων (όπως περιγράφηκε στο γενικό μέρος) αλλά και μειωμένη έξοδο από τα βασικά γάγγλια μέσω του θαλάμου προς το φλοιό. Η μειωμένη αυτή διεγερτική έξοδος του θαλάμου οδηγεί σε μειωμένη διέγερση ορισμένων περιοχών του φλοιού. Αυτό κατορθώσαμε να δείξουμε με την συγκεκριμένη μελέτη. Συγκεκριμένα ακόμα και στα πιο πρώιμα στάδια της νόσου (στη συγκεκριμένη μελέτη έχουμε 4 ασθενείς σταδίου 2 κατά Hoehn and Yahr (patient: 7, 9, 10, 11) με μέσο όρο απώλειας της εκλεκτικής σύνδεσης του ρ/φ 60%) έχουμε στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε σχέση με το φυσιολογικό πληθυσμό ίδιας ηλικίας κυρίως στις προμετωπιαίες περιοχές (στην προκινητική και συμπληρωματική κινητική περιοχή Br6-, στην dorsolateral prefrontal cortex Br 8,9- στην frontopolar area και orbitofrontal area Br 10,11- αντιστοίχως). Σε δύο ασθενείς (patient: 10, 11) έχουμε στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση και στον αριστερό βρεγματικό φλοιό. Σε 2 ασθενείς σταδίου 2.5 (Patient: 5,8) κατά Hoehn and Yahr με μέσο όρο απώλειας της εκλεκτικής σύνδεσης του ρ/φ 71%, παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στους μετωπιαίους λοβούς άμφω και συγκεκριμένα στον πρωτοταγή κινητικό φλοιό (Br4) στη συμπληρωματική κινητική περιοχή (Br6) και στην dorsolateral prefrontal cortex (Br 8,9). Επίσης στον ασθενή 5 παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στον οπίσθιο ΔΕ βρεγματικό λοβό, και στον ασθενή 8 παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στους οπίσθιους βρεγματικούς λοβούς άμφω. Σε 2 ασθενείς σταδίου 3 (patient:2, 12) παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση στις προμετωπιαίες περιοχές άμφω καθώς και σε περιοχές των βρεγματικών λοβών. Στους 5 ασθενείς σταδίου 4 (patient: 1, 3, 4, 14,15) με μέσο όρο απώλειας της εκλεκτικής σύνδεσης του ρ/φ 79%, παρατηρείται στους 4 από αυτούς (patient:3, 4, 14, 15) στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση με συμμετοχή των μετωπιαίων, βρεγματικών και κροταφικών περιοχών, ενώ στον ασθενή 1 έχουμε προσβολή μόνο των προμετωπιαίων περιοχών. Στον ένα ασθενή σταδίου 4.5 (patient 13) με μέσο όρο απώλειας της εκλεκτικής σύνδεσης του ρ/φ 85% παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση με συμμετοχή των μετωπιαίων, βρεγματικών και κροταφικών περιοχών άμφω. Στον ένα ασθενή σταδίου 5 (patient 6) με μέσο όρο απώλειας της εκλεκτικής σύνδεσης του ρ/φ 91% παρατηρείται στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση με συμμετοχή των μετωπιαίων και βρεγματικών λοβών άμφω χωρίς όμως συμμετοχή των κροταφικών λοβών.

67 Από την κατάταξη των ασθενών ανά στάδιο και την οργάνωση των ευρημάτων τους ως προς την αιμάτωση σε ένα πίνακα προκύπτουν τα εξής (πίνακας 1): Περιοχές με στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση: Στάδιο της νόσου: Κινητική και προκνητική περιοχή μετωπιαίου λοβού (Br 4,6) Προμετωπιαίες περιοχές (Br 8,9,10) Βρεγματικοί λοβοί Στάδιο 2 (n=6) x x x x (4/6) x x x x x x (6/6) x x x x (4/6) Κροταφικοί λοβοί Στάδιο 3 (n=2) x x (2/2) x x (2/2) x x (2/2) Στάδιο 4 (n=6) x x x x x x (6/6) x x x x x x (6/6) x x x x x (5/6) x x x x x (5/6) Στάδιο 5 (n=1) x (1/1) x (1/1) x (1/1) Πίνακας 1*συμπεριλάβαμε τους δύο ασθενείς σταδίου 2.5 σε αυτούς του σταδίου 2 και τον ένα ασθενή σταδίου 4.5 σε αυτούς του σταδίου 4. Συμπερασματικά διαπιστώνουμε ότι στο στάδιο 2 της νόσου έχουμε κυρίως υποαιμάτωση των κινητικών και προκινητικών περιοχών αλλά και προμετωπιαίων περιοχών (Br 8,9,10) και σε τέσσερις από τους 6 ασθενείς έχουμε και υποαιμάτωση στους βρεγματικούς λοβούς. Στο στάδιο 3 της νόσου και οι δύο ασθενείς παρουσιάζουν υποαιμάτωση στις κινητικές, προκινητικές, προμετωπιαίες και βρεγματικές περιοχές. Στο στάδιο 4 έχουμε και συμμετοχή των κροταφικών λοβών. Στον ένα ασθενή σταδίου 5 δεν έχουμε συμμετοχή των κροταφικών λοβών, ωστόσο είναι πολύ μικρό το δείγμα για να βγάλουμε γενικότερα συμπεράσματα. Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας το παραπάνω συμπέρασμα επιβεβαιώνεται. Σε μία προοπτική μελέτη 15 παρκινσονικών ασθενών (μέσης ηλικίας 58 χρονών και σταδίου 1.2 κατά Hoehn and Yahr) με PET και τη χρήση 18 FDG για τη μελέτη του μεταβολισμού του εγκεφάλου τους βρέθηκε ότι με την εξέλιξη της νόσου παρατηρείται μειωμένος μεταβολισμός στην συμπληρωματική κινητική περιοχή, στην dorsolateral prefrontal cortex (Brodmann 9,10) καθώς και σε περιοχές του άνω βρεγματικού φλοιού (superior parietal regions) (17). 67

68 Σε μία άλλη προοπτική μελέτη ενός χρόνου 30 παρκινσονικών ασθενών (μέσος όρος ηλικίας 75 χρόνια, μέση διάρκεια της νόσου 45μήνες, UPDRS baseline=24) και 34 υγιών εθελοντών (μέσος όρος ηλικίας 75χρόνια) βρέθηκε ότι στους παρκινσονικούς ασθενείς σε σχέση με τους υγιείς, παρουσίαστηκε σημαντική υποαιμάτωση στην περιοχή 10 κατά Brodmann του μετωπιαίου λοβού καθώς και σε περιοχές του βρεγματικού λοβού, η οποία συνοδευόταν με αντίστοιχη επιδείνωση της νόσου στην κλίμακα UPDRS (18). πίνακας από την στατιστική σύγκριση της αιμάτωσης του εγκεφάλου παρκινσονικών και υγιών εθελοντών σε διάστημα ενός χρόνου. Βρέθηκε στατιστικά σημαντική υποαιμάτωση σε περιοχές του προμετωπιαίου φλοιού (κυρίως Brodmann 10) και σε περιοχές του βρεγματικού φλοιού. (18) Από τη μελέτη της βιβλιογραφίας στο θέμα της αιμάτωσης του εγκεφάλου των παρκινσονικών ασθενών δεν υπάρχει κάποια μελέτη που να περιλαμβάνει ασθενείς σε διαφορετικά στάδια και τις διαφορές που παρουσιάζονται μεταξύ τους. Η έρευνα έχει επικεντρωθεί κυρίως στο θέμα της εξέλιξης της νόσου με λειτουργική απεικόνιση (PET, fmri, SPECT) και στη συσχέτιση των ευρημάτων της απεικόνισης με την πρόοδο της νόσου στο επίπεδο των γνωστικών λειτουργιών. 3) Από τη μελέτη και στους δεκαπέντε ασθενείς, συμπεραίνουμε ότι οι περιοχές μειωμένης αιμάτωσης ακολουθούν ομόπευρα τις περιοχές της μεγαλύτερης εκφύλισης των ντοπαμινεργικών νευρώνων. Αυτό είναι χαρακτηριστικό πχ στον ασθενή 1, όπου η μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ ραβδωτού, συνοδεύεται από μεγαλύτερη υποαιμάτωση στην περιοχή του ΑΡ μετωπιαίου λοβού. Επίσης και στον ασθενή 5, η μεγαλύτερη εκφύλιση του ΔΕ ραβδωτού, συνοδεύεται από μεγαλύτερη υποαιμάτωση του ΔΕ μετωπιαίου και ΔΕ βρεγματικού λοβού. Όπως επίσης στους ασθενείς 7, 9,10 η μεγαλύτερη εκφύλιση του ΑΡ ραβδωτού συνοδεύεται από μεγαλύτερη υποαιμάτωση του ΑΡ μετωπιαίου λοβού. Στον ασθενή 10 έχουμε και ομόπλευρη (δηλαδή ΑΡ) υποαιμάτωση του βρεγματικού λοβού. Παρότι υπάρχει εκφύλιση στους πυρήνες και των δύο ραβδωτών σωμάτων, η περιοχή της μεγαλύτερης εκφύλισης συνοδεύει ομόπλευρα την μεγαλύτερη υποαιμάτωση σε σχέση με το αντίπλευρο ημισφαίριο. Ωστόσο από το συγκεκριμένο δείγμα δεν ήταν ασφαλές να βγάλουμε ακριβείς συσχετίσεις μεταξύ του βαθμού εκφύλισης και της αντίστοιχης υποαιμάτωσης. Αυτό αποτελεί αντικείμενο συνεχιζόμενης έρευνας. 4) Σκοπός της συγκεκριμένης μελέτης δεν ήταν η συσχέτιση των ευρημάτων του SPECT αιμάτωσης με νευροψυχιατρικά τεστ. Κάποια στοιχεία συγκεντρώσαμε από τους παραπέμποντες νευρολόγους. Όλοι οι ασθενείς που μελετήσαμε είχαν ποικίλου βαθμού διαταραχές σε γνωστικές λειτουργίες που αφορούσαν κυρίως την ενεργό μνήμη και τον σχεδιασμό και την εκτέλεση των κινήσεων. Μόνο ένας ασθενής (patient 7) δεν παρουσίαζε γνωστικά ελλείμματα. Ο συγκεκριμένος ασθενής παρουσιάζει μικρές μόνο περιοχές υποαιμάτωσης κυρίως στην frontopolar & orbitofrontal area (Br 10, 11) αριστερά. Επίσης υπήρχε ένας ασθενής με εγκατεστημένη άνοια (patient 13) και στη μελέτη αιμάτωσης παρουσιάζει σημαντική υποαιμάτωση με συμμετοχή των μετωπιαίων, βρεγματικών και κροταφικών φλοιών. Για τους υπόλοιπους ασθενείς δεν έχουμε ακριβή στοιχεία από τεστ γνωστικών λειτουργιών ώστε να μπορέσουμε να τα συσχετίσουμε με περιοχές υποαιμάτωσης στο SPECT. Αυτό αποτελεί αντικείμενο περαιτέρω εργασίας που κάνουμε στο τμήμα της Πυρηνικής Ιατρικής με σκοπό τη συλλογή ενός ικανού αριθμού ασθενών σε συνεργασία με νευροψυχολόγους ώστε να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα. 68

69 Στη βιβλιογραφία το θέμα της έκπτωσης των γνωστικών λειτουργιών σε παρκινσονικούς ασθενείς έχει μελετηθεί. Υπάρχουν πολλές μελέτες τόσο με SPECT, PET και fmri. (13)(14). Συγκεκριμένα σε μία μελέτη με fmri σε παρκινσονικούς ασθενείς με γνωστικά ελλείμματα έδειξε μειωμένο σήμα σε περιοχές του μετωπιαίου λοβού (19). Επίσης υπάρχουν μελέτες με PET σε μη ανοικούς παρκινσονικούς ασθενείς που δείχνουν τη μείωση του μεταβολισμού σε περιοχές του μετωπιαίου φλοιού καθώς και σε βρεγματικές συνειρμικές περιοχές (20), (2). Σε μία άλλη μελέτη με SPECT αιμάτωσης με 37 παρκινσονικούς ασθενείς, αυτοί χωρίστηκαν σε τρία groups α) χωρίς γνωστικά ελλείμματα β) με ήπια γνωστικά ελλείμματα γ) με εγκατεστημένη άνοια (άνοια της νόσου Parkinson). Διαπιστώθηκε ότι στο πρώτο group υπήρχαν στατιστικά σημαντικές αποκλίσεις σε σχέση με φυσιολογικούς κυρίως στους μετωπιαίους λοβούς, ενώ στο 2 ο group εμπλέκονταν και οι βρεγματικοί λοβοί και κυρίως τα οπίσθια στοιχεία, ενώ στο group των ανοικών υπήρχε συμμετοχή και των μετωπιαίων, βρεγματικών και κροταφικών περιοχών (21). Επίσης σε μία άλλη μελέτη με PET και SPECT σε ασθενείς με άνοια νόσου Parkinson βρέθηκε μειωμένος μεταβολισμός και αντίστοιχα μειωμένη αιματική εγκεφαλική ροή σε περιοχές κυρίως του συνειρμικού και βρεγματικού φλοιού (22) (23). Διαπιστώνουμε ότι η μελέτη της αιματικής εγκεφαλικής ροής με SPECT μπορεί να μας δώσει χρήσιμες πληροφορίες και να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε την άμεση σύνδεση των υποφλοιωδών δομών (στην προκειμένη περίπτωση των βασικών γαγγλίων) με το φλοιό. Σε συνδυασμό με τη διαταραχή της μελανοραβδωτής οδού, που απεικονίζεται στη μελέτη με DaTSCAN/SPECT μπορούμε να έχουμε μία πληρέστερη εικόνα του βαθμού διαταραχής του κυκλώματος των βασικών γαγγλίων με το φλοιό. Επιπλέον ανοίγονται νέοι δρόμοι στην περαιτέρω κατανόηση των γνωστικών λειτουργιών που παρουσιάζονται ακόμα και νωρίς κατά την έναρξη της νόσου και επηρεάζουν κατά πολύ την ποιότητα ζωής των ασθενών. 69

Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2. Νόσος του Πάρκινσον

Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2. Νόσος του Πάρκινσον Εργασία Βιολογίας Α' Λυκείου με θέμα: Μάριος Μ., Α'2 Νόσος του Πάρκινσον Τρόπος αντιμετώπισης νόσου Πάρκινσον. Η νόσος του Πάρκινσον (Parkinson) είναι νευροεκφυλιστική ασθένεια της μέλαινας ουσίας με συχνότητα

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί η πρόθεση δράσης

Διαβάστε περισσότερα

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017

Βασικά γάγγλια. Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Βασικά γάγγλια Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Ιεραρχία κινητικού ελέγχου ΠΡΟΘΕΣΗ Αναμετάδοση της πληροφορίας Εξειδίκευση της θέσης και της κίνησης για να εκτελεστεί

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης. 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης. 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Τα Βασικά Γάγγλια Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης 4 διακριτά υποσυστήματα που αλληλεπιδρούν Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ. Η Χειρουργική Αντιμετώπιση της Νόσου Πάρκινσον

ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ. Η Χειρουργική Αντιμετώπιση της Νόσου Πάρκινσον ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝΙΚΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΦΙΛΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΕΛΛΑΔΟΣ Η Χειρουργική Αντιμετώπιση της Νόσου Πάρκινσον Θεσσαλονίκη, Σεπτέμβριος 2013 Εισαγωγή Η χειρουργική της νόσου Πάρκινσον ξεκίνησε με τις τεχνικές

Διαβάστε περισσότερα

Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση

Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση Επίδραση Φαρµάκων στο ΚΝΣ Προσυναπτικά: 1.δυναµικό παλµού 2.σύνθεση νευροδιαβιβαστών 3.µεταβολισµός 4.έκκριση 5.επαναπρόσληψη 6.διάσπαση Μετασυναπτικά: 7.σύνδεση µε τον υποδοχέα 8.µεταβολές διαπερατότητας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Γ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ Ορίζουμε ως διαβιβαστή μια ουσία που απελευθερώνεται από έναν νευρώνα σε μια σύναψη και που επηρεάζει ένα άλλο κύτταρο, είτε έναν νευρώνα είτε ένα κύτταρο

Διαβάστε περισσότερα

Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων. Χρυσούλα Νικολάου

Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων. Χρυσούλα Νικολάου Εργαστηριακη διάγνωση Νευροεκφυλιστικων νοσημάτων Χρυσούλα Νικολάου Νευροεκφυλιστικά Νοσήματα Νοσολογικές οντότητες, συχνά κληρονομικής αρχής, με προσβολή συγκεκριμένων ανατομικών δομών του Ν.Σ, (επηρεάζουν

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΙΔΑ ΧΗΜΕΙΑΣ 2017 Ραδιενέργεια και εφαρμογές στην Ιατρική

ΗΜΕΡΙΔΑ ΧΗΜΕΙΑΣ 2017 Ραδιενέργεια και εφαρμογές στην Ιατρική ΗΜΕΡΙΔΑ ΧΗΜΕΙΑΣ 2017 Ραδιενέργεια και εφαρμογές στην Ιατρική Μαριάννα Κοκόλη Ραδιενέργεια: εκπομπή σωματιδίων ή ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας από ορισμένους ασταθείς πυρήνες ατόμων στοιχείων που ονομάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ

ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΝΟΣΟΣ PARKINSON : ΜΙΑ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΠΟΥ ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΜΕ ΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ Η νόσος του Parkinson είναι μια προοδευτικά εξελισσόμενη, εκφυλιστική νόσος του κεντρικού νευρικού συστήματος, είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ:Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ

ΘΕΜΑ:Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ Ονοματεπώνημο:Μάριος Γ. Τμήμα: Ά1 ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗΝ ΒΙΟΛΟΓΊΑ ΘΕΜΑ:Η ΝΟΣΟΣ ΤΟΥ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ Η νόσος του Πάρκινσον (ΝΠ, γνωστή επίσης και ως ιδιοπαθής ή πρωτοπαθής παρκινσονισμός ή τρομώδης παράλυση) είναι μια εκφυλιστική

Διαβάστε περισσότερα

Νευροχειρουργική θεραπεία της νόσου Alzheimer. Σάββας Γρηγοριάδης, MD, PhD, FICS Επ. Καθ. Νευροχειροργικής B Nευροχειρουργική Κλινική Α.Π.Θ.

Νευροχειρουργική θεραπεία της νόσου Alzheimer. Σάββας Γρηγοριάδης, MD, PhD, FICS Επ. Καθ. Νευροχειροργικής B Nευροχειρουργική Κλινική Α.Π.Θ. Νευροχειρουργική θεραπεία της νόσου Alzheimer Σάββας Γρηγοριάδης, MD, PhD, FICS Επ. Καθ. Νευροχειροργικής B Nευροχειρουργική Κλινική Α.Π.Θ. O κλασικός ρόλος της Νευροχειρουργικής είναι η διόρθωση δομικών

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ευανθία Σούμπαση Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΠΕΔΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ

ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΕΝΤΡΙΚΟ ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Εγκέφαλος Μεγάλη αιµάτωση, πολύ σηµαντική για την λειτουργία του Επικοινωνία µε το περιβάλλον Χρησιµοποιεί το 20% του Ο 2 και ως πηγή ενέργειας γλυκόζη Στις χειρουργικές επεµβάσεις

Διαβάστε περισσότερα

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα.

Σύναψη µεταξύ της απόληξης του νευράξονα ενός νευρώνα και του δενδρίτη ενός άλλου νευρώνα. ΟΙ ΝΕΥΡΩΝΕΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΟΥΝ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΣΥΝΑΨΗΣ Άντα Μητσάκου Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ιατρική Σχολή, Πανεπιστήµιο Πατρών Γνωρίζουµε ότι είµαστε ικανοί να εκτελούµε σύνθετες νοητικές διεργασίες εξαιτίας της

Διαβάστε περισσότερα

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Απεικονιστικές μέθοδοι Οι νευροαπεικονιστικές μέθοδοι εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Διαβάστε περισσότερα

Νόσος του Πάρκινσον: Νεότερες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία

Νόσος του Πάρκινσον: Νεότερες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία ΙΔΡΥΜΑ ΙΑΤΡΟΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ ΑΚΑΔΗΜΙΑΣ ΑΘΗΝΩΝ (ΙΙΒΕΑΑ) Νόσος του Πάρκινσον: Νεότερες εξελίξεις στη διάγνωση και θεραπεία ΒΕΚΡΕΛΛΗΣ ΚΩΣΤΑΣ, PhD Κέντρο Νευροεπιστημών ΙΙΒΕΑΑ Centre for Experimental Medicine

Διαβάστε περισσότερα

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Λαζάρου Ιουλιέττα 1, Τσολάκη Μάγδα 2,3 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ 2 3η Πανεπιστημιακή νευρολογική Κλινική «Γ.Ν. Παπανικολάου, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ» 3 Ελληνική Εταιρεία

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το γλαύκωμα;

Τι είναι το γλαύκωμα; Τι είναι το γλαύκωμα; Το γλαύκωμα περιλαμβάνει μια ομάδα παθήσεων που βλάπτουν το οπτικό νεύρο, προκαλώντας διαταραχές όρασης, οι οποίες, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα, μπορούν να εξελιχθούν και να επιφέρουν

Διαβάστε περισσότερα

HY 673 - Ιατρική Απεικόνιση. Στέλιος Ορφανουδάκης Κώστας Μαριάς. Σημειώσεις II: Πυρηνική Ιατρική

HY 673 - Ιατρική Απεικόνιση. Στέλιος Ορφανουδάκης Κώστας Μαριάς. Σημειώσεις II: Πυρηνική Ιατρική HY 673 - Ιατρική Απεικόνιση Στέλιος Ορφανουδάκης Κώστας Μαριάς Σημειώσεις II: Πυρηνική Ιατρική Σεπτέμβριος 2003-Φεβρουάριος 2004 Πυρηνική Ιατρική Εισαγωγή Η Πυρηνική Ιατρική είναι κλάδος της ιατρικής που

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΒΑΣΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΝΕΥΡΟΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΚΛΙΝΙΚΟ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αντιμετώπιση της νόσου Πάρκινσον: Νευρολογική Θεραπεία. Ιωάννης Ελλούλ Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας Παν/μίου Πατρών

Αντιμετώπιση της νόσου Πάρκινσον: Νευρολογική Θεραπεία. Ιωάννης Ελλούλ Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας Παν/μίου Πατρών Αντιμετώπιση της νόσου Πάρκινσον: Νευρολογική Θεραπεία Ιωάννης Ελλούλ Επίκουρος Καθηγητής Νευρολογίας Παν/μίου Πατρών Φυσική ιστορία της νόσου Πάρκινσον Διάγνωση 5 έτη 10 έτη 15 έτη Εξέλιξη Δυσκαμψία Βραδυκινησία

Διαβάστε περισσότερα

Κινητικό σύστηµα. Κινητικός φλοιός

Κινητικό σύστηµα. Κινητικός φλοιός Κινητικό σύστηµα Κινητικός φλοιός Κινητικός φλοιός Όλες οι εκούσιες κινήσεις ελέγχονται από τον εγκέφαλο Μια από τις περιοχές του εγκεφάλου που εµπλέκονται στον έλεγχο των εκούσιων κινήσεων είναι ο κινητικός

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ

ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΝΕΥΡΙΚΩΝ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΔΙΑΒΙΒΑΣΗ ΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΧΗΜΙΚΕΣ ΣΥΝΑΨΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΕΣ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΝΕΥΡΟΔΙΑΒΙΒΑΣΤΩΝ 1 Ηλεκτρικές και Χημικές Συνάψεις 2 Ηλεκτρικές

Διαβάστε περισσότερα

To «πρόσωπο του γιγαντιαίου πάντα» και το. «πρόσωπο του μικροσκοπικού πάντα» στη νόσο του Wilson

To «πρόσωπο του γιγαντιαίου πάντα» και το. «πρόσωπο του μικροσκοπικού πάντα» στη νόσο του Wilson To «πρόσωπο του γιγαντιαίου πάντα» και το «πρόσωπο του μικροσκοπικού πάντα» στη νόσο του Wilson Ζήκου Αναστασία, Μούκα Βασιλική, Μούκα Γεωργία, Κώστα Παρασκευή, Ξύδης Βασίλειος, Αργυροπούλου Ι. Μαρία.

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια

Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια ρ ZΩΗ ΚΑΤΣΑΡΟΥ Νευρολόγος ιευθύντρια ΕΣΥ Η νόσος του Parkinson δεν είναι µόνο κινητική διαταραχή. Έχει υπολογισθεί ότι µέχρι και 50% των ασθενών µε νόσο Πάρκινσον, µπορεί να βιώσουν κάποια µορφή κατάθλιψης,

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ

ΒΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ ΒΑΓΙΑ ΜΑΡΙΑ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ ΟΡΙΣΜΟΣ Είναι μια χρόνια προοδευτικά εξελισσόμενη εκφυλιστική νόσος του εγκεφάλου που επηρεάζει κυρίως την κίνηση. Τι προκαλεί την νόσο; Τι προκαλεί την νόσο; Για να γίνει η έναρξη

Διαβάστε περισσότερα

M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics

M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics M.Sc. Bioinformatics and Neuroinformatics Recording and Processing Brain Signals Μαρία Σαγιαδινού Ο ανθρώπινος εγκέφαλος Πιο πολύπλοκο δημιούργημα της φύσης Προιόν βιολογικής εξέλιξης εκατομμυρίων ετών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου Θεματική Ενότητα 10: Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις μεθόδους μελέτης του εγκεφάλου. Λέξεις κλειδιά:

Διαβάστε περισσότερα

Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός. Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός. Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Θάλαμος, Φλοιός του Εγκεφάλου & Δικτυωτός Σχηματισμός Α. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Θάλαμος Ο θάλαμος: «πύλη προς τον εγκέφαλο» Είναι μια μεγάλη συλλογή νευρώνων στο διεγκέφαλο Παίρνει

Διαβάστε περισσότερα

H ΑΝΟΙΑ ΣΤΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΞΩΠΥΡΑΜΙΔΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

H ΑΝΟΙΑ ΣΤΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΞΩΠΥΡΑΜΙΔΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ H ΑΝΟΙΑ ΣΤΙΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΕΞΩΠΥΡΑΜΙΔΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Άνοια-Ορισμός(1) Κλινικό Σύνδρομο που προκαλείται από πολλές αιτίες και χαρακτηρίζεται από την έκπτωση των ανώτερων γνωσιακών λειτουργιών. Μνήμη, κρίση,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ Δ.Α. ΚΑΖΗΣ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ 3Η ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ ΝΟΣ «Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ» Άνοια Ύπνος Αποφρακτική άπνοια Ορισμοί

Διαβάστε περισσότερα

ΣΠΙΝΘΗΡΟΓΡΑΦΗΜΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ - ΚΝΣ Στοιχεία Ανατομίας Φυσιολογίας

ΣΠΙΝΘΗΡΟΓΡΑΦΗΜΑ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ - ΚΝΣ Στοιχεία Ανατομίας Φυσιολογίας Εργαστήριο Πυρηνικής Ιατρικής Ιατρική Σχολή Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ 2014-2015 Σπινθηρογραφική Απεικόνιση Εγκεφάλου - ΚΝΣ Παναγιώτης Αν. Γεωργούλιας Αν. Καθηγητής Πυρηνικής

Διαβάστε περισσότερα

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΕΘΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΓΑΣΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ

Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΕΘΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΓΑΣΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ Η ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΕΡΕΘΙΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΝΕΥΜΟΝΟΓΑΣΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΟΥ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΛΗΨΙΑΣ Στυλιανή Καραχριστιανού Ιατρείο Επιληψίας Γ.Ν. Ιπποκράτειο Θεσσαλονίκης Αριστερό πνευμονογαστρικό νεύρο Ερέθισμα: 30 sec

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ. Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ. Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Μία ιατρική ειδικότητα που χρησιμοποιεί απεικονιστικές μεθόδους για να

Διαβάστε περισσότερα

Επιβάρυνση από την ακτινοβολία Δοσιμετρία στην Πυρηνική Ιατρική

Επιβάρυνση από την ακτινοβολία Δοσιμετρία στην Πυρηνική Ιατρική Επιβάρυνση από την ακτινοβολία Δοσιμετρία στην Πυρηνική Ιατρική Λίγα λόγια για τις συνέπειες από τις σπινθηρογραφικές διαγνωστικές εξετάσεις Καρδιάς- Νεφρών- Σκελετού- Θυρεοειδούς- Μαρία Λύρα Γεωργοσοπούλου

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ. Ευάγγελος Παντελής Επ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Ιατρική Σχολή Αθηνών

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ. Ευάγγελος Παντελής Επ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Ιατρική Σχολή Αθηνών ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Ευάγγελος Παντελής Επ. Καθ. Ιατρικής Φυσικής Εργαστήριο Ιατρικής Φυσικής Ιατρική Σχολή Αθηνών ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές ακτινοβολιών : Κεφάλαιο 11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ

ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ ΒΙΟ492: ΝΕΥΡΟΒΙΟΛΟΓΙΑ Δρ. Κυριακή Σιδηροπούλου Λέκτορας Νευροφυσιολογίας Γραφείο: Γ316δ ΤΗΛ: 28103940871 (γραφείο) E- MAIL: sidirop@imbb.forth.gr Εισαγωγή Σιδηροπούλου - Νευροβιολογία 1 Δομή μαθήματος

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Αν. Καθ. Ιατρικής Φυσικής

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Αν. Καθ. Ιατρικής Φυσικής ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Αν. Καθ. Ιατρικής Φυσικής e-mail: pkaraisk@med.uoa.gr ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές ακτινοβολιών : Κεφάλαιο 11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ακριβής και έγκαιρη

Διαβάστε περισσότερα

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού

χρόνιου πόνου κι των συναισθημάτων. Μάλιστα, μεγάλο μέρος αυτού Το μαιτεχμιακό σύστημα συνδέεται με τμήματα του μετωπιαίου κι κροταφικού λοβού ( τμήματα των εγκεφαλικών ημισφαιρίων,ονομασμένα σύμφωνα με το κρανιακό οστό που τα καλύπτει). Το ίδιο σχετίζεται με τον έλεγχο

Διαβάστε περισσότερα

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΟΣ

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΟΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΟΣ ΦΑΙΔΩΝΑΣ ΛΙΑΚΟΣ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟΥ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗ ΑΝΑΤΟΜΙΚΗ ΠΑΡΕΓΚΕΦΑΛΙΔΟΣ ΕΜΒΡΥΟΛΟΓΙΑ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί

Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί Οι Κυριότερες Νευρικές Οδοί Κατιόντα (φυγόκεντρα) δεµάτια Ελίζαµπεθ Τζόνσον Εργαστήριο Ανατοµίας Ιατρική Σχολή φυσιολογικά δεµάτια (κατά τον επιµήκη άξονα) έχουν κοινή έκφυση πορεία απόληξη λειτουργία

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας 2018 Συστήματα αισθήσεων Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

Πώς μελετάμε τις νοητικές λειτουργίες;

Πώς μελετάμε τις νοητικές λειτουργίες; Γνωστική Ψυχολογία Ι (ΨΧ32) Διάλεξη 2 Ερευνητικές μέθοδοι της Γνωστικής Ψυχολογίας Πέτρος Ρούσσος Πώς μελετάμε τις νοητικές λειτουργίες; Πειραματική γνωστική ψυχολογία Μελέτη των νοητικών λειτουργιών φυσιολογικών

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ. Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ. Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ Λία Ε. Μουλοπούλου Καθηγήτρια Ακτινολογίας Διευθύντρια Α Εργαστηρίου Ακτινολογίας ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΑ; Μία 5ετής ιατρική ειδικότητα που χρησιμοποιεί διάφορες απεικονιστικές

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I)

ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΙΚΑ ΣΗΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ ΣΩΜΑ (I) Γιάννης Τσούγκος ΓΕΝΙΚΑ:...πολλούς αιώνες πριν μελετηθεί επιστημονικά ο ηλεκτρισμός οι άνθρωποι γνώριζαν

Διαβάστε περισσότερα

διαταραχές και δυσκολία στη βάδιση άνοια επιδείνωση του ελέγχου της διούρησης- ακράτεια ούρων

διαταραχές και δυσκολία στη βάδιση άνοια επιδείνωση του ελέγχου της διούρησης- ακράτεια ούρων ΥΔΡΟΚΕΦΑΛΟΣ Το εγκεφαλονωτιαίο υγρό (ΕΝΥ) είναι ένα υγρό το οποίο περιβάλλει τον εγκέφαλο και το νωτιαίο μυελό και είναι υπεύθυνο για την προστασία και τη θρέψη τους. Ο υδροκέφαλος είναι μια παθολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ SPECT

ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ SPECT ΠΥΡΗΝΙΚΗ ΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ SPECT ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Δ. ΚΟΥΤΣΟΥΡΗΣ Εισαγωγή Πυρηνική Ιατρική: διαγνωστικές και θεραπευτικές διαδικασίες που απαιτούν την εισαγωγή ραδιενέργειας στον οργανισμό με ενδοφλέβια ένεση,

Διαβάστε περισσότερα

Η αποκάλυψη της διάγνωσης: ελληνικές και ευρωπαϊκές απόψεις και πρακτικές

Η αποκάλυψη της διάγνωσης: ελληνικές και ευρωπαϊκές απόψεις και πρακτικές Η αποκάλυψη της διάγνωσης: ελληνικές και ευρωπαϊκές απόψεις και πρακτικές Δρ. Παρασκευή Σακκά Νευρολόγος - Ψυχίατρος Πρόεδρος Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών Διευθύντρια Τµήµατος

Διαβάστε περισσότερα

K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ

K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ K. I. Boυμβουράκης Αν. Καθηγητής Νευρολογίας Β Νευρολογική Κλινική Πανεπιστημίου Αθηνών Π.Γ.Ν. ΑΤΤΙΚΟΝ κατάσταση ετοιμότητος του μυός ενός βαθμού μόνιμης σύσπασης που διατηρούν οι μύες στην ηρεμία αποτελεί

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση

710 -Μάθηση - Απόδοση 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 6η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Συμπεριφοράς Παρατήρηση III Η διάλεξη αυτή περιλαμβάνει: Διαδικασία της παρατήρησης & της αξιολόγησης Στόχοι και περιεχόμενο παρατήρησης

Διαβάστε περισσότερα

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Συστήματα αισθήσεων. Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση Απ. Χατζηευθυμίου Αν. Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Μάρτιος 2017 Συστήματα αισθήσεων Αισθητικοί υποδοχείς Νευρικές αισθητικές οδοί Συνειρμικός φλοιός και διαδικασία αντίληψης Πρωτοταγής αισθητική κωδικοποίηση

Διαβάστε περισσότερα

710 -Μάθηση - Απόδοση

710 -Μάθηση - Απόδοση 710 -Μάθηση - Απόδοση Διάλεξη 6η Ποιοτική αξιολόγηση της Κινητικής Παρατήρηση Αξιολόγηση & Διάγνωση Η διάλεξη αυτή περιλαμβάνει: Διαδικασία της παρατήρησης & της αξιολόγησης Στόχοι και περιεχόμενο παρατήρησης

Διαβάστε περισσότερα

Υποφλοιϊκοί και στελεχιαίοι πυρήνες

Υποφλοιϊκοί και στελεχιαίοι πυρήνες Υποφλοιϊκοί και στελεχιαίοι πυρήνες Σχεδιασµός κινήσεων Παρακολούθηση της κίνησης ηµιουργία κινητικών προγραµµάτων Εκµάθηση επιδέξιων κινήσεων Βασικά γάγγλια κέλυφος Κερκοφόρος πυρήνας Ωχρά σφαίρα Ωχρά

Διαβάστε περισσότερα

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου

Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Μεταιχμιακό Σύστημα του Εγκεφάλου Άρθρο του ΧΑΡΑΛΑΜΠΟY ΤΙΓΓΙΝΑΓΚΑ, MT, CST, MNT Το μεταιχμιακό σύστημα ελέγχει το κύκλωμα του χρόνιου πόνου και των συναισθημάτων, ενώ συνδέεται με τα βαθύτερα τμήματα του

Διαβάστε περισσότερα

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Νευροψυχολογία Η νευροψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη σχέση του με τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Κανονικη Εξεταστικη

Κανονικη Εξεταστικη Κανονικη Εξεταστικη 29-1-2015 1ο: - Ποιοι παραγοντες επηρεαζουν τη δοση που χορηγειται στον εξεταζομενο κατα την ακτινογραφια 2ο: - Που οφειλεται το γραμμικο φασμα ακτινων χ, και να κανουμε το σχημα της

Διαβάστε περισσότερα

DEBATE: Παντελής Στάθης-Νευρολόγος MD, PhD Δ/ντης Νευρολογικού Τμήματος Νοσοκομείο Mediterraneo

DEBATE: Παντελής Στάθης-Νευρολόγος MD, PhD Δ/ντης Νευρολογικού Τμήματος Νοσοκομείο Mediterraneo DEBATE: ΣΑΝ «ΟΨΙΜΗ, Η ΠΡΟΧΩΡΗΜΕΝΗ ΠΑΡΚΙΝΣΟΝ» ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΟΝΟΜΑΖΟΥΜΕ ΤΗ ΦΑΣΗ ΤΗΣ ΝΟΣΟΥ ΜΕ EKTETAMENH ΔΙΑΣΠΟΡΑ ΤΗΣ ΕΚΦΥΛΙΣΗΣ ΠΟΥ ΑΝΤΑΝΑΚΛΑΤΑΙ ΣΤΑ ΣΟΒΑΡΑ (ΜΗ-ΑΠΑΝΤΏΝΤΑ ΣΤΗ ΛΕΒΟΝΤΟΠΑ) ΚΙΝΗΤΙΚΑ ΚΑΙ ΜΗ-ΚΙΝΗΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Καθ. Ιατρικής Φυσικής

ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Καθ. Ιατρικής Φυσικής ΑΞΟΝΙΚΗ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑ Παντελής Καραίσκος Καθ. Ιατρικής Φυσικής e-mail: pkaraisk@med.uoa.gr ΙΑΤΡΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ Διαγνωστικές και θεραπευτικές εφαρμογές ακτινοβολιών : Κεφάλαιο 11 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ακριβής και έγκαιρη

Διαβάστε περισσότερα

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές...

Συνιστώνται για... Οι δονήσεις είναι αποτελεσματικές... ΠΕΔΙΑ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Εκφυλιστικές αλλοιώσεις Αγγειακές παθήσεις Παθολογίες των πνευμόνων Ουρο-γυναικολογικές διαταραχές Καρδιακές παθήσεις Παθολογίες σπονδυλικής στήλης Παθολογίες αρθρώσεων Παθολογίες συνδέσμων

Διαβάστε περισσότερα

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης

Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης Παρεγκεφαλίδα Εγκέφαλος και Έλεγχος της Κίνησης 3 4 Γενικά Cerebellum = Little brain 10% όγκου εγκεφάλου, >50% του συνόλου των νευρώνων του εγκεφάλου Κανονικότητα στη διάταξη των νευρώνων και τις διασυνδέσεις

Διαβάστε περισσότερα

Υπλογιστικός Αξονικός Τοµογράφος

Υπλογιστικός Αξονικός Τοµογράφος Υπλογιστικός Αξονικός Τοµογράφος Υπολογιστικός Αξονικός Τοµογράφος Η Υπολογιστική Τοµογραφία ή Αξονική Τοµογραφία, έχει διεθνώς επικρατήσει από τα αρχικά των αγγλικών λέξεων Computed Tomography. Θεωρείται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος

ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ. Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Κάντε κλικ για να επεξεργαστείτε τον υπότιτλο του υποδείγματος ΝΕΥΡΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Το νευρικό σύστημα θέτει σε επικοινωνία τον οργανισμό μας με τον έξω κόσμο. Μοιάζει με τηλεφωνικό δίκτυο,

Διαβάστε περισσότερα

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας

Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Απ. Χατζηευθυμίου Αν Καθηγήτρια Ιατρικής Φυσιολογίας Το 80% περίπου της γεύσης του φαγητού παρέχεται στην πραγματικότητα από την αίσθηση της όσφρησης. Η μυρωδιά μιας ουσίας σχετίζεται άμεσα με τη χημική

Διαβάστε περισσότερα

«Η επιβάρυνση των περιθαλπόντων συνεπεία των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων στα σύνδρομα της Μετωποκροταφικής Εκφύλισης»

«Η επιβάρυνση των περιθαλπόντων συνεπεία των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων στα σύνδρομα της Μετωποκροταφικής Εκφύλισης» 10 ο Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου Alzheimer & Συγγενών Διαταραχών (PICAD) 2 ο Μεσογειακό Συνέδριο Νευροεκφυλιστικών Νοσημάτων (MeCoND) «Η επιβάρυνση των περιθαλπόντων συνεπεία των νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων

Διαβάστε περισσότερα

Νευροφυσιολογία και Αισθήσεις

Νευροφυσιολογία και Αισθήσεις Biomedical Imaging & Applied Optics University of Cyprus Νευροφυσιολογία και Αισθήσεις Διάλεξη 15 Κίνηση από το ΚΝΣ (CNS Control of Movement) Εισαγωγή Ο εγκέφαλος επηρεάζει τη δραστηριότητα του νωτιαίου

Διαβάστε περισσότερα

«Αξιολόγηση της Κίνησης σε Ασθενή με τη Νόσο του Parkinson και Βασικές Αρχές Αποκατάστασης»

«Αξιολόγηση της Κίνησης σε Ασθενή με τη Νόσο του Parkinson και Βασικές Αρχές Αποκατάστασης» ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΥΣΙΚΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ Πτυχιακή Εργασία «Αξιολόγηση της Κίνησης σε Ασθενή με τη Νόσο του Parkinson και Βασικές Αρχές Αποκατάστασης»

Διαβάστε περισσότερα

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 1:

Φυσιολογία ΙΙ Ενότητα 1: ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ενότητα 1: Το Νευρικό Σύστημα Ανωγειανάκις Γεώργιος Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons.

Διαβάστε περισσότερα

Αισθητικά συστήματα Σωματοαισθητικό σύστημα

Αισθητικά συστήματα Σωματοαισθητικό σύστημα Αισθητικά συστήματα Σωματοαισθητικό σύστημα Κεφάλαιο 18, 20 Σιδηροπούλου - Νευροβιολογία 44 Υποδοχείς σωματοαισθητικού συστήματος Μηχανοϋποδοχείς Ταχέως προσαρμοσμένοι υποδοχείς Υποδοχείς θυλάκων των τριχών

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι το γλαύκωμα;

Τι είναι το γλαύκωμα; Αυτές οι πληροφορίες προορίζονται για γενική πληροφόρηση και ενημέρωση του κοινού και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να αντικαταστήσουν τη συμβουλή ιατρού ή άλλου αρμοδίου επαγγελματία υγείας. Τι είναι

Διαβάστε περισσότερα

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Οπή Ωχράς Κηλίδας. Τι είναι οπή της ωχράς;

Οπή Ωχράς Κηλίδας. Τι είναι οπή της ωχράς; Οπή Ωχράς Κηλίδας Τι είναι οπή της ωχράς; Ο αμφιβληστροειδής χιτώνας είναι το φωτοευαίσθητο στρώμα ιστού που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού. Μία ειδική περιοχή του αμφιβληστροειδούς, που ονομάζεται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΡΑΖΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΤΡΑΣ

ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΡΑΖΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΤΡΑΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΑΣ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΙΑΤΡΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : ΜΑΡΑΖΙΩΤΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΠΑΤΡΑΣ ΜΕΛΕΤΗ ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

17/12/2007. Βασιλική Ζήση, PhD

17/12/2007. Βασιλική Ζήση, PhD ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ Μεταπτυχιακό πρόγραμμα ΑΣΚΗΣΗ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ Μάθημα: Ψυχολογική Υποστήριξη σε Κλινικούς Πληθυσμούς Βασιλική Ζήση, PhD Φυσική δραστηριότητα: είναι οποιαδήποτε κίνηση του σώματος παράγεται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ

ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΑΡΧΕΣ ΒΙΟΦΥΣΙΚΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ Οι κατοπτρικοί νευρώνες των προκινητικών περιοχών του μετωπιαίου φλοιού Ο προκινητικός φλοιός ελέγχει τις εγγύς κινήσεις με τις οποίες το χέρι οδηγείται προς τους στόχους

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : ΚΑΘ. ΑΘ.ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ

ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : ΚΑΘ. ΑΘ.ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΓΕΝΙΚΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΑΣΚΛΗΠΙΕΙΟ ΒΟΥΛΑΣ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ : ΚΑΘ. ΑΘ.ΜΑΝΩΛΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ COPYRIGHT 2008 ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΒΗΜΑΤΟΔΟΤΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΠΡΙΝ ΤΗΝ ΕΜΦΥΤΕΥΣΗ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ - Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑΣ-

ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ - Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑΣ- ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΜΕ ΡΑΔΙΟΦΑΡΜΑΚΑ - Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΔΟΣΙΜΕΤΡΙΑΣ- Μαρία Λύρα Γεωργοσοπούλου, Αν. Καθ. Ακτινοφυσικός Μονάδα Ακτινοφυσικής, Α Εργαστήριο Ακτινολογίας, Πανεπιστήμιο Αθηνών 1896 Henri Becquerel ανακαλύπτει

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ

ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 7ο ΜΕΡΟΣ Α Η ΔΟΜΗ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ Η ΛΕΥΚΗ ΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΗΜΙΣΦΑΙΡΙΩΝ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Η λευκή ουσία συντίθεται από εμύελες νευρικές ίνες διαφόρων διαμέτρων και νευρογλοία Οι νευρικές ίνες κατατάσσονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ

ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ 2. ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΟ ΜΟΝΤΕΛΟ ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΗΣ ΤΩΝ ΟΓΚΩΝ Οι όγκοι χαρακτηρίζονται από πολλαπλές αλλαγές του μεταβολισμού. Η χαρακτηριστική μεταβολική λειτουργία μπορεί να μετρηθεί in vivo με τη βοήθεια ενός ραδιοσημασμένου

Διαβάστε περισσότερα

Πανελλήνιο Συνέδριο Ακτινολογίας-Αθήνα 2000

Πανελλήνιο Συνέδριο Ακτινολογίας-Αθήνα 2000 ΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΣΠΙΝΘΗΡΟΜΑΣΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΜΕ ΤC99m-TETROFOSMIN Γεωργοσοπούλου Μ, Λύρα Σ, Χατζηλύρα Π Γεωργούντζος Β, Παππάς, Μανδάλου Α, Τσουρούλας Μ, Στριγγάρης Κ, Βλάχος Λ Εργ. Ακτινολογίας Παν/μίου

Διαβάστε περισσότερα

Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία

Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία Γνωστική-Πειραµατική Ψυχολογία ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2018 Μηχανισµοί της ΣΔ à Βάση διεργασιών όπως η αντίληψη, µάθηση, εκούσια κίνηση. 10.000 à Μέσος νευρώνας à 1000 (1011 1014). 2 θεµελιώδεις µηχανισµοί ΣΔς:

Διαβάστε περισσότερα

Γράφει: Γιώργος Καπαρός, Νευρολόγος

Γράφει: Γιώργος Καπαρός, Νευρολόγος Γράφει: Γιώργος Καπαρός, Νευρολόγος Πρόκειται για μια επαναλαμβανόμενη διαταραχή της ηλεκτροχημικής λειτουργίας του εγκεφάλου κατά τη διάρκεια της οποίας μια ομάδα νευρώνων εκφορτίζεται χωρίς ουσιαστικό

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ

Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΝΕΥΡΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑΣ 1.1. Εισαγωγή Ο ζωντανός οργανισµός έχει την ικανότητα να αντιδρά σε µεταβολές που συµβαίνουν στο περιβάλλον και στο εσωτερικό του. Οι µεταβολές αυτές ονοµάζονται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ

ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ ΜΑΘΗΜΑ 3ο ΜΕΡΟΣ Α ΣΥΝΑΠΤΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ Όπως συμβαίνει με τη συναπτική διαβίβαση στη νευρομυϊκή σύναψη, σε πολλές μορφές επικοινωνίας μεταξύ νευρώνων στο κεντρικό νευρικό σύστημα παρεμβαίνουν άμεσα ελεγχόμενοι

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER. της Σταυρούλας Β. Α1

ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER. της Σταυρούλας Β. Α1 ΝΟΣΟΣ ALZHEIMER της Σταυρούλας Β. Α1 Σε αυτήν την εργασία θα μελετήσουμε τη νόσο του Alzheimer απαντώντας στα παρακάτω ερωτήματα: Τι είναι η νόσος του Alzheimer;...3 Ποια είναι τα αίτια εμφάνισής της;...6

Διαβάστε περισσότερα

Μήπως έχω Σκληρόδερµα;

Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Μήπως έχω Σκληρόδερµα; Για να πληροφορηθώ µýëïò ôçò Σπάνιος ναι... Μόνος όχι Η Πανελλήνια Ένωση Σπανίων Παθήσεων (Π.Ε.Σ.ΠΑ) είναι ο μόνος φορέας, μη κερδοσκοπικό σωματείο, συλλόγων ασθενών σπανίων παθήσεων

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ

ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ ΤΡΙΤΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ Νευροψυχολογική αξιολόγηση των νοητικά υστερούντων ατόμων στην Τρίτη Ηλικία - Αποτελέσματα παρούσας μελέτης Α. ΒΛΑΧΟΓΙΑΝΝΗ, ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ε. ΛΥΚΟΥ, ΚΛΙΝΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΟΣ Ι. ΠΑΠΑΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ,

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εισαγωγή στην Ψυχολογία με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Μελέτη του εγκεφάλου Διδάσκουσα: Επίκ. Καθ. Γεωργία Α. Παπαντωνίου Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος

Παράρτημα III. Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος Παράρτημα III Τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος Σημείωση: Οι παρούσες τροποποιήσεις στις σχετικές παραγράφους των πληροφοριών προϊόντος είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας

Διαβάστε περισσότερα

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ

Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ www.printo.it/pediatric-rheumatology/gr/intro Οικογενησ Μεσογειακοσ Πυρετοσ Έκδοση από 2016 1. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΟΙΚΟΓΕΝΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΣ ΠΥΡΕΤΟΣ 1.1 Τι είναι; Ο Οικογενής Μεσογειακός Πυρετός (ΟΜΠ) είναι ένα γενετικά

Διαβάστε περισσότερα

, Διευθυντής ΕΣΥ, ΓΝΑ «Γ. Γενννηματάς».

, Διευθυντής ΕΣΥ, ΓΝΑ «Γ. Γενννηματάς». Σε συνέντευξη τύπου που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 28 Μαρτίου οι κ.κ. Γεώργιος Τάγαρης, Νευρολόγος, Διευθυντής ΕΣΥ, Νευρολογική Κλινική Γ.Ν.Α. "Γ. ΓΕΝΝΗΜΑΤΑΣ" και Στάθης Παντελής, Νευρολόγος, Διευθυντής

Διαβάστε περισσότερα

- Γιατί πρέπει να τοποθετηθεί βηματοδότης ;

- Γιατί πρέπει να τοποθετηθεί βηματοδότης ; Σύμφωνα με τις εξετάσεις που σας έγιναν ο γιατρός σας αποφάσισε ότι πρέπει να σας γίνει εμφύτευση μόνιμου βηματοδότη. Η τοποθέτηση του δεν αποτελεί μειονέκτημα ούτε αναπηρία αλλά αντιθέτως θα σας επιτρέψει

Διαβάστε περισσότερα

Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη!

Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη! Από τους πιο σημαντικούς ελέγχους που πρέπει να κάνουμε πολύ συχνά μέχρι μια συγκεκριμένη ηλικία του παιδιού είναι η σωματική του ανάπτυξη! Το ύψος του, το βάρος, η περίμετρος των σημείων του σώματος του

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΕΊΟ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΉΣ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΝΌΣΟΥ ΠΆΡΚΙΝΣΟΝ

ΙΑΤΡΕΊΟ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΉΣ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΝΌΣΟΥ ΠΆΡΚΙΝΣΟΝ ΙΑΤΡΕΊΟ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΉΣ ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗΣ ΝΌΣΟΥ ΠΆΡΚΙΝΣΟΝ Αντιμετωπίζουμε τη νόσο Πάρκινσον με την καταλληλότερη μέθοδο ώστε να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής σας Ζήκος Ι. Παναγιώτης Νευρολόγος με εξειδίκευση στην

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΥΝΟΧΗΣ-OCT ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΥΝΟΧΗΣ-OCT ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΠΡΟΔΙΑΓΡΑΦΕΣ ΟΠΤΙΚΗΣ ΤΟΜΟΓΡΑΦΙΑΣ ΣΥΝΟΧΗΣ-OCT ΜΕ ΨΗΦΙΑΚΗ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ Τα σύγχρονα μηχανήματα οπτικής τομογραφίας συνοχής με δυνατότητα μη επεμβατικής αγγειογραφίας αλλά και ελέγχου του προσθίου

Διαβάστε περισσότερα

Προ-άνοια. Αρχική άνοια

Προ-άνοια. Αρχική άνοια Αλτσχάιμερ Η νόσος Αλτσχάιμερ είναι η πιο κοινή μορφή άνοιας. Είναι μια ασθένεια μη θεραπεύσιμη, εκφυλιστική και θανατηφόρα. Γενικά εντοπίζεται στους ανθρώπους πάνω από 65 ετών, αν και το λιγότερο συχνά,

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΝΑΤΟ ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΚΑΙ ΜΥΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ Σημειώσεις Ανατομίας - Φυσιολογίας Ι Σκοπός της λειτουργίας του νευρικού συστήματος Προσαρμόζει τις λειτουργίες του ανθρώπινου

Διαβάστε περισσότερα

Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο

Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο Η πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο Ίλιγγος και προβλήματα ισορροπίας Η ισορροπία είναι πολύ σημαντική λειτουργία για τον άνθρωπο. Για να κατανοήσουμε τις διάφορες παθήσεις που επηρεάζουν την ισορροπία,

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας

ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ. Λειτουργία των νεφρών. Συμπτώματα της χρόνιας νεφρικής ανεπάρκειας ΜΕΤΑΜΟΣΧΕΥΣΗ ΝΕΦΡΟΥ Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια είναι η προοδευτική, μη αναστρέψιμη μείωση της νεφρικής λειτουργίας, η οποία προκαλείται από βλάβη του νεφρού ποικίλης αιτιολογίας. Η χρόνια νεφρική ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα