LECTURES MATINES SANTORAL

Transcript

1 LECTURES MATINES SANTORAL 3 DESEMBRE: FRANCESC XAVIER De les cartes (4.5) de Francesc Xavier a Ignasi de Loiola Venimos por lugares de cristianos que ahora habrá ocho años que se hicieron cristianos. En estos lugares no habitan portugueses, por ser la tierra muy estéril en extremo y paupérrima. Los cristianos de estos lugares, por no haber quien les enseñe en nuestra fe, no saben más de ella que decir que son cristianos. No tienen quien les diga misa, ni menos quien los enseñe el Credo, Pater noster, Ave María, ni los mandamientos. En estos lugares, cuando llegaba, bautizaba a todos los muchachos que no eran bautizados; de manera que bauticé una grande multitud de infantes que no sabían distinguir la mano derecha de la izquierda. Cuando llegaba en los lugares, no me dejaban los muchachos ni rezar mi Oficio, ni comer, ni dormir, sino que los enseñase algunas oraciones. Entonces comencé a conocer por qué de los tales es el reino de los cielos. Como tan santa petición no podía sino impíamente negarla, comenzando por la confesión del Padre, Hijo y Espíritu Santo, por el Credo, Pater nóster, Ave María, así los enseñaba. Conocí en ellos grandes ingenios; y, si hubiese quien los enseñase en la santa fe, tengo por muy cierto que serían buenos cristianos. Muchos cristianos se dejan de hacer, en estas partes, por no haber personas que en tan pías y santas cosas se ocupen. Muchas veces me mueven pensamientos de ir a los estudios de esas partes, dando voces, como hombre que tiene perdido el juicio, y principalmente a la universidad de París, diciendo en Sorbona a los que tienen más letras que voluntad, para disponerse a fructificar con ellas: «Cuántas ánimas dejan de ir a la gloria y van al infierno por la negligencia de ellos!». Y así como van estudiando en letras, si estudiasen en la cuenta que Dios, nuestro Señor, les demandará de ellas, y del talento que les tiene dado, muchos de ellos se moverían, tomando medios y ejercicios espirituales para conocer y sentir dentro de sus ánimas la voluntad divina, conformándose más con ella que con sus propias afecciones, 1

2 diciendo: «Aquí estoy, Señor, qué debo hacer? Envíame adonde quieras; y, si conviene, aun a los indios.» 7 DESEMBRE: AMBRÒS DE MILÀ De les epistulae (2, ) del bisbe Ambròs de Milà 1. Suscepisti munus sacerdotii et in puppe ecclesiae sedens navim adversus fluctus gubernas. Tene clavum fidei, ut te graves huius saeculi turbare non possint procellae. Mare quidem magnum et spatiosum, sed noli vereri quia ipse super maria fundavit eam et super flumina praeparavit eam. Itaque non immerito inter tot mundi freta ecclesia domini tamquam supra apostolicam aedificata petram immobilis manet et inconcusso adversum impetus saevientis sali perseverat fundamine. Alluitur undis, non quatitur, et licet frequenter elementa mundi huius magno illisa resultent fragore, habet tamen quo laborantes excipiat, tutissimum portum salutis. 2. Sed tamen etsi in mari fluctuat, currit in fluminibus, et vide ne in illis fluminibus magis, de quibus dictum est: Elevaverunt flumina vocem suam. Sunt enim flumina quae de ventre eius fluent, qui potum a Christo acceperit et de spiritu dei sumpserit. Haec ergo flumina cum redundant spiritali gratia elevant vocem suam. Est et fluvius qui decurrit in sanctos suos sicut torrens. Est et fluminis impetus, qui laetificat animam pacificam atque tranquillam. Ex huius fluminis plenitudine quicumque acceperit, sicut Iohannes evangelista, sicut Petrus, Paulus, elevat vocem suam, et sicut apostoli evangelicae praedicationis vocem usque in totos fines orbis terrarum canoro diffuderunt praeconio, ita et iste incipit evangelizare dominum Iesum. Accipe ergo a Christo, ut et tuus sonus exeat. ( ) 4. Collige aquam Christi illam quae laudat dominum. Collige aquam de pluribus locis, quam effundunt nubes propheticae. Quicumque colligit de montibus aquam atque ad se trahit vel haurit e fontibus, et ipse rorat sicut nubes. Imple ergo gremium mentis tuae, ut terra tua humescat et domesticis irrigetur fontibus. Ergo qui multa legit et intellegit impletur, qui fuerit impletus alios rigat. Ideo que scriptura dicit: Si impletae fuerint nubes, pluviam in terram effundent. 5. Sint ergo sermones tui proflui, sint puri et dilucidi, ut morali disputatione suavitatem infundas populorum auribus et gratia verborum tuorum plebem demulceas, ut volens quo ducis sequatur. ( ) 2

3 7. Alloquia tua plena intellectus sint, unde et Salomon ait: Arma intellectus labia sapientis, et alibi: Labia tua alligata sint sensu, id est fulgeat sermonum tuorum manifestatio, intellectus coruscet et alloquium tuum atque tractatus aliena non indigeat assertione, sed sermo tuus velut armis suis sese ipse tueatur, nec ullum verbum tuum in vanum exeat et sine sensu prodeat. 8 DESEMBRE: IMMACULADA CONCEPCIÓ Rm 5 12 Διὰ τοῦτο ὥσπερ δι ἑνὸς ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλθεν καὶ διὰ τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος, καὶ οὕτως εἰς πάντας ἀνθρώπους ὁ θάνατος διῆλθεν, ἐφ ᾧ πάντες ἥμαρτον 13 ἄχρι γὰρ νόμου ἁμαρτία ἦν ἐν κόσμῳ, ἁμαρτία δὲ οὐκ ἐλλογεῖται μὴ ὄντος νόμου, 14 ἀλλὰ ἐβασίλευσεν ὁ θάνατος ἀπὸ Ἀδὰμ μέχρι Μωϋσέως καὶ ἐπὶ τοὺς μὴ ἁμαρτήσαντας ἐπὶ τῷ ὁμοιώματι τῆς παραβάσεως Ἀδὰμ ὅς ἐστιν τύπος τοῦ μέλλοντος. 15 Ἀλλ οὐχ ὡς τὸ παράπτωμα, οὕτως καὶ τὸ χάρισμα εἰ γὰρ τῷ τοῦ ἑνὸς παραπτώματι οἱ πολλοὶ ἀπέθανον, πολλῷ μᾶλλον ἡ χάρις τοῦ θεοῦ καὶ ἡ δωρεὰ ἐν χάριτι τῇ τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου Ἰησοῦ Χριστοῦ εἰς τοὺς πολλοὺς ἐπερίσσευσεν. 16 καὶ οὐχ ὡς δι ἑνὸς ἁμαρτήσαντος τὸ δώρημα τὸ μὲν γὰρ κρίμα ἐξ ἑνὸς εἰς κατάκριμα, τὸ δὲ χάρισμα ἐκ πολλῶν παραπτωμάτων εἰς δικαίωμα. 17 εἰ γὰρ τῷ τοῦ ἑνὸς παραπτώματι ὁ θάνατος ἐβασίλευσεν διὰ τοῦ ἑνός, πολλῷ μᾶλλον οἱ τὴν περισσείαν τῆς χάριτος καὶ τῆς δωρεᾶς τῆς δικαιοσύνης λαμβάνοντες ἐν ζωῇ βασιλεύσουσιν διὰ τοῦ ἑνὸς Ἰησοῦ Χριστοῦ. 18 Ἄρα οὖν ὡς δι ἑνὸς παραπτώματος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς κατάκριμα, οὕτως καὶ δι ἑνὸς δικαιώματος εἰς πάντας ἀνθρώπους εἰς δικαίωσιν ζωῆς 19 ὥσπερ γὰρ διὰ τῆς παρακοῆς τοῦ ἑνὸς ἀνθρώπου ἁμαρτωλοὶ κατεστάθησαν οἱ πολλοί, οὕτως καὶ διὰ τῆς ὑπακοῆς τοῦ ἑνὸς δίκαιοι κατασταθήσονται οἱ πολλοί. 20 νόμος δὲ παρεισῆλθεν, ἵνα πλεονάσῃ τὸ παράπτωμα οὗ δὲ ἐπλεόνασεν ἡ ἁμαρτία, ὑπερεπερίσσευσεν ἡ χάρις, 21 ἵνα ὥσπερ ἐβασίλευσεν ἡ ἁμαρτία ἐν τῷ θανάτῳ, οὕτως καὶ ἡ χάρις βασιλεύσῃ διὰ δικαιοσύνης εἰς ζωὴν αἰώνιον διὰ Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ κυρίου ἡμῶν. 3

4 De les oracions o meditacions (52) d Anselm de Canterbury Caelum, sidera, terra, flumina, dies, nox et quaecumque humanae potestati vel utilitati sunt obnoxia: in amissum decus sese gratulantur, domina, per te quodam modo resuscitata, et nova quadam ineffabili gratia donata. Quasi enim omnia mortua erant: cum amissa congenita dignitate favendi dominatui vel usibus deum laudantium, ad quod facta erant, obruebantur oppressione et decolorabantur ab usu idolis servientium, propter quos facta non erant. Quasi vero eadem resuscitata laetantur: cum iam deum confitentium et dominatu reguntur et usu decorantur. Nova autem et inaestimabili gratia quasi exultaverunt: cum ipsum deum, ipsum creatorem suum non solum invisibiliter supra se illa regentem senserunt, sed etiam visibiliter intra se eisdem utendo sanctificantem viderunt. Haec tanta bona per benedictum fructum benedicti ventris benedictae MARIAE mundo provenerunt. Sed cur solum loquor, domina, beneficiis tuis plenum esse mundum? Inferna penetrant, caelos superant. Per plenitudinem enim gratiae tuae et quae in inferno erant se laetantur liberata, et quae supra mundum sunt se gaudent restaurata. Per eundem quippe gloriosum filium gloriosae virginitatis tuae, omnes iusti qui obierunt ante vitalem eius mortem exultant diruptione captivitatis suae, et angeli gratulantur restitutione semirutae civitatis suae. O femina mirabiliter singularis et singulariter mirabilis, per quam elementa renovantur, inferna remediantur, daemones conculcantur, homines salvantur, angeli redintegrantur! O femina plena et superplena gratia, de cuius plenitudinis exundantia respersa sic revirescit omnis creatura! O virgo benedicta et superbenedicta, per cuius benedictionem benedicitur omnis natura, non solum creata a creatore, sed et creator a creatura! O nimis exaltata, quam sequi conatur affectus animae meae, quo aufugis aciem mentis meae? O pulchra ad intuendum, amabilis ad contemplandum, delectabilis ad amandum, quo evadis capacitatem cordis mei? Praestolare, domina, infirmam animam te sequentem. Ne abscondas te, domina, parum videnti animae te quaerenti. Miserare, domina, animam post te anhelando languentem. Mira res, in quam sublimi contemplor MARIAM locatam! Nihil aequale MARIAE, nihil nisi deus maius MARIA. Deus filium suum, quem solum de corde suo aequalem sibi genitum tamquam se ipsum diligebat, ipsum dedit MARIAE, et ex MARIA fecit sibi filium, non alium, sed eundem ipsum, ut naturaliter esset unus idem que communis filius dei et MARIAE. Omnis natura a deo est creata, et deus ex MARIA est natus. Deus omnia creavit, et MARIA deum generavit. Deus qui omnia fecit: ipse se ex MARIA fecit, et sic 4

5 omnia quae fecerat refecit. Qui potuit omnia de nihilo facere: noluit ea violata, nisi prius fieret MARIAE filius, reficere. Deus igitur est pater rerum creatarum, et MARIA mater rerum recreatarum. Deus est pater constitutionis omnium, et MARIA est mater restitutionis omnium. Deus enim genuit illum per quem omnia sunt facta, et MARIA peperit illum per quem cuncta sunt salvata. Deus genuit illum sine quo penitus nihil est, et MARIA peperit illum sine quo nihil omnino bene est. O vere "dominus te cum", cui dedit dominus, ut omnis natura tantum tibi deberet se cum. MARIA, obsecro te per gratiam qua sic dominus esse te cum et te voluit esse se cum: fac propter ipsam, secundum eandem ipsam gratiam, misericordiam tuam me cum. Lc 1 26 Ἐν δὲ τῷ μηνὶ τῷ ἕκτῳ ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ θεοῦ εἰς πόλιν τῆς Γαλιλαίας ᾗ ὄνομα Ναζαρὲθ 27 πρὸς παρθένον ἐμνηστευμένην ἀνδρὶ ᾧ ὄνομα Ἰωσὴφ ἐξ οἴκου Δαυὶδ καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ. 28 καὶ εἰσελθὼν πρὸς αὐτὴν εἶπεν, Χαῖρε, κεχαριτωμένη, ὁ κύριος μετὰ σοῦ. 29 ἡ δὲ ἐπὶ τῷ λόγῳ διεταράχθη καὶ διελογίζετο ποταπὸς εἴη ὁ ἀσπασμὸς οὗτος. 30 καὶ εἶπεν ὁ ἄγγελος αὐτῇ, Μὴ φοβοῦ, Μαριάμ, εὗρες γὰρ χάριν παρὰ τῷ θεῷ. 31 καὶ ἰδοὺ συλλήμψῃ ἐν γαστρὶ καὶ τέξῃ υἱὸν καὶ καλέσεις τὸ ὄνομα αὐτοῦ Ἰησοῦν. 32 οὗτος ἔσται μέγας καὶ υἱὸς ὑψίστου κληθήσεται καὶ δώσει αὐτῷ κύριος ὁ θεὸς τὸν θρόνον Δαυὶδ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ, 33 καὶ βασιλεύσει ἐπὶ τὸν οἶκον Ἰακὼβ εἰς τοὺς αἰῶνας καὶ τῆς βασιλείας αὐτοῦ οὐκ ἔσται τέλος. 34 εἶπεν δὲ Μαριὰμ πρὸς τὸν ἄγγελον, Πῶς ἔσται τοῦτο, ἐπεὶ ἄνδρα οὐ γινώσκω; 35 καὶ ἀποκριθεὶς ὁ ἄγγελος εἶπεν αὐτῇ, Πνεῦμα ἅγιον ἐπελεύσεται ἐπὶ σὲ καὶ δύναμις ὑψίστου ἐπισκιάσει σοι διὸ καὶ τὸ γεννώμενον ἅγιον κληθήσεται υἱὸς θεοῦ. 36 καὶ ἰδοὺ Ἐλισάβετ ἡ συγγενίς σου καὶ αὐτὴ συνείληφεν υἱὸν ἐν γήρει αὐτῆς καὶ οὗτος μὴν ἕκτος ἐστὶν αὐτῇ τῇ καλουμένῃ στείρᾳ 37 ὅτι οὐκ ἀδυνατήσει παρὰ τοῦ θεοῦ πᾶν ῥῆμα. 38 εἶπεν δὲ Μαριάμ, Ἰδοὺ ἡ δούλη κυρίου γένοιτό μοι κατὰ τὸ ῥῆμά σου. καὶ ἀπῆλθεν ἀπ αὐτῆς ὁ ἄγγελος. 5

6 13 DESEMBRE: LLÚCIA Del de virginitate del bisbe Ambròs de Milà Et tu igitur, anima, una de populo, una de plebe (neque enim Christus stupet aliqua saecularium discrimina dignitatum, nec auratam uestem aut monile pretiosum aut nobilia coruscantium gemmarum serta miratur, quorum dispendiis saepe lis mouetur in ecclesia, pax fugatur) certe tu una de uirginibus, quae corporis tui gratiam splendore mentis illuminas (propior enim es quae ecclesiae compararis), tu, inquam, in cubili tuo et nocturno tempore constituta, semper meditare Christum et eius aduentum omnibus sperato momentis. ( ) 74. Talem te Christus desiderauit, talem te Christus elegit. Aperto itaque ingreditur ostio; neque enim potest fallere, qui se ingressurum esse promisit. Complectere igitur quem quaesisti. Accede ad ipsum et illuminaberis. Tene illum, roga ne cito abeat, obsecra ne recedat. Verbum enim dei currit, fastidio non capitur, neglegentia non tenetur. Obeat anima tua in uerbo eius et caelestis sermonis insiste uestigio. Cito enim transit. 75. Denique quid ait illa? Quaesiui eum et non inueni illum, uocaui eum et non obaudiuit me. Ne putes displicere te, quae uocasti, quae rogasti, quae aperuisti, quod tam cito abiit: sinit nos saepe tentari. Denique turbis rogantibus ne recederet, quid ait in Euangelio? Et aliis ciuitatibus oportet me euangelizare uerbum dei, quia ideo missus sum. Sed etiam si ille abiisse tibi uidetur, exi, rursus explora. 76. Noli iam Deo devota illos metuendos cirumforaneos intelligibiles timore custodes, noli temere eos qui circumeunt civitatem, noli vulnera formidare, quae sequentibus Christum nocere non possunt. Etiamsi corpus tuum, hoc est, vitam corporis tui auferant, vicinus est Christus : quem cum inveneris, ubi cum eodem commorari debeas agnosce, ne forte a te discedat ; cito enim deserit negligentes Quis igitur te nisi sancta ecclesia debet docere quemadmodum Christum teneas? Immo iam docuit, si quae legis intellegas: Quam modicum, inquit, fuit, cum transiui ab ipsis, donec inueni quem dilexit anima mea: tenui eum et non relinquam eum. 6

7 Quibus igitur Christus tenetur? Non iniuriae nexibus, non restium nodis, sed uinculis caritatis, mentis habenis stringitur et animae tenetur affectu. Si uis et tu tenere Christum, quaere iugiter, nec poenam metuas; inter supplicia enim frequenter corporis, inter ipsas persecutorum manus Christus melius inuenitur. Quam modicum, inquit, fuit, cum transiui ab ipsis. Exiguo enim spatio breui que momento, cum persecutorum manus euaseris nec succubueris potestatibus mundi, tibi Christus occurret nec te diu tentari patietur. 78. Quae sic Christum requirit, quae Christum inuenit, potest dicere: Tenui eum, et non relinquam eum, donec introducam eum in domum matris meae et in cubiculum eius quae me concepit. Quae est domus matris tuae et cubiculum eius, nisi internum tuae secretum que naturae? Hanc domum serua, huius domus mundato penetralia; ut cum immaculata domus fuerit, nec ullius adulterinae conscientiae sordibus inquinata, spiritalis domus in sacerdotium sanctum lapide angulari coagmentata consurgat, et spiritus sanctus habitet in ea. Quae sic Christum requirit, quae sic Christum obsecrat, non relinquitur ab eo, immo etiam frequenter reuisitur. Est enim nobis cum usque ad consummationem mundi. 14 DESEMBRE: JOAN DE LA CREU Del comentari al càntic espiritual (37,4; 36,13) de Joan de la Creu Que están bien escondidas. Tanto, que, por más misterios y maravillas que han descubierto los santos doctores y entendido las santas almas en este estado de vida, les quedó todo lo más por decir y aun por entender; y así, hay mucho que ahondar en Cristo, porque es una abundante mina con muchos senos de tesoros, que, por más que ahonden, nunca le hallan fin ni término; antes van hallando en cada seno nuevas venas de nuevas riqueras acá y allá; que por eso dijo San Pablo del mismo Cristo In quo sunt omnes thesauri sapientiae, et scientiae absconditi; esto es: En Cristo moran todos los tesoros y sabidurías escondidas, en las cuales el alma no puede entrar ni puede 7

8 llegar a ellos si, como habemos dicho, no pasa primero por la espesura del padecer interior y exterior. Porque, aun a lo que en esta vida se puede alcanzar de estos misterios de Cristo, no se puede llegar sin haber padecido mucho y recibido muchas mercedes intelectuales y sensitivas de Dios, y habiendo precedido mucho ejercicio espiritual; porque todas estas mercedes son muy más bajas que la sabiduría de los misterios de Cristo; porque todas son como disposiciones para venir a ella. De donde, pidiendo Moisés a Dios que le mostrase su gloria, le respondió que no podía verla en esta vida; mas que él le mostraría todo el bien, es a saber, que en esta vida se puede. ( ) Entremos más adentro en la espesura. Oh si se acabase ya de entender cómo no se puede llegar a la espesura y sabiduría de las riquezas de Dios, que son de muchas maneras, sino es entrando en la espesura del padecer de muchas maneras, poniendo en esto el alma su consolación y deseo, y cómo el alma que de veras desea sabiduría divina, desea primero el padecer en la espesura de la cruz para entrar en ella! Que por eso San Pablo amonestaba a los de Éfeso que no desfalleciesen en las tribulaciones, que estuviesen fuertes y arraigados en la caridad, para que pudiesen comprehender con todos los santos qué cosa sea la anchura y la longura y la altura y la profundidad, y para saber también la supereminente caridad de la ciencia de Cristo: In charitate radicati, et fundati, ut possitis comprehendere cum omnibus Sanctis, quae sit latitudo, et longitudo, et sublimitas, et profundum: scire etiam supereminentem scientiae charitatem Christi; y para ser llenos de todo henchimiento de Dios; Ut impleamini in omnem plenitudinem Dei. Porque para entrar en esta riquezas de sabiduría la puerta es la cruz, que es angosta. Y desear entrar por ella es de pocos, mas desear los deleites a que se viene por ella es de muchos. 26 DESEMBRE: ESTEVE Ac 6 8 Στέφανος δὲ πλήρης χάριτος καὶ δυνάμεως ἐποίει τέρατα καὶ σημεῖα μεγάλα ἐν τῷ λαῷ. 9 ἀνέστησαν δέ τινες τῶν ἐκ τῆς συναγωγῆς τῆς λεγομένης Λιβερτίνων καὶ Κυρηναίων καὶ Ἀλεξανδρέων καὶ τῶν ἀπὸ Κιλικίας καὶ Ἀσίας συζητοῦντες τῷ Στεφάνῳ, 10 καὶ οὐκ ἴσχυον ἀντιστῆναι τῇ σοφίᾳ καὶ τῷ πνεύματι ᾧ ἐλάλει. 8

9 11 τότε ὑπέβαλον ἄνδρας λέγοντας ὅτι Ἀκηκόαμεν αὐτοῦ λαλοῦντος ῥήματα βλάσφημα εἰς Μωϋσῆν καὶ τὸν θεόν 12 συνεκίνησάν τε τὸν λαὸν καὶ τοὺς πρεσβυτέρους καὶ τοὺς γραμματεῖς καὶ ἐπιστάντες συνήρπασαν αὐτὸν καὶ ἤγαγον εἰς τὸ συνέδριον, 13 ἔστησάν τε μάρτυρας ψευδεῖς λέγοντας, Ὁ ἄνθρωπος οὗτος οὐ παύεται λαλῶν ῥήματα κατὰ τοῦ τόπου τοῦ ἁγίου [τούτου] καὶ τοῦ νόμου 14 ἀκηκόαμεν γὰρ αὐτοῦ λέγοντος ὅτι Ἰησοῦς ὁ Ναζωραῖος οὗτος καταλύσει τὸν τόπον τοῦτον καὶ ἀλλάξει τὰ ἔθη ἃ παρέδωκεν ἡμῖν Μωϋσῆς. 15 καὶ ἀτενίσαντες εἰς αὐτὸν πάντες οἱ καθεζόμενοι ἐν τῷ συνεδρίῳ εἶδον τὸ πρόσωπον αὐτοῦ ὡσεὶ πρόσωπον ἀγγέλου. 7 1 Εἶπεν δὲ ὁ ἀρχιερεύς, Εἰ ταῦτα οὕτως ἔχει; 2 ὁ δὲ ἔφη, Ἄνδρες ἀδελφοὶ καὶ πατέρες, ἀκούσατε ( ) 44 Ἡ σκηνὴ τοῦ μαρτυρίου ἦν τοῖς πατράσιν ἡμῶν ἐν τῇ ἐρήμῳ καθὼς διετάξατο ὁ λαλῶν τῷ Μωϋσῇ ποιῆσαι αὐτὴν κατὰ τὸν τύπον ὃν ἑωράκει 45 ἣν καὶ εἰσήγαγον διαδεξάμενοι οἱ πατέρες ἡμῶν μετὰ Ἰησοῦ ἐν τῇ κατασχέσει τῶν ἐθνῶν, ὧν ἐξῶσεν ὁ θεὸς ἀπὸ προσώπου τῶν πατέρων ἡμῶν ἕως τῶν ἡμερῶν Δαυίδ, 46 ὃς εὗρεν χάριν ἐνώπιον τοῦ θεοῦ καὶ ᾐτήσατο εὑρεῖν σκήνωμα τῷ οἴκῳ Ἰακώβ. 47 Σολομῶν δὲ οἰκοδόμησεν αὐτῷ οἶκον. 48 ἀλλ οὐχ ὁ ὕψιστος ἐν χειροποιήτοις κατοικεῖ, καθὼς ὁ προφήτης λέγει, 49 Ὁ οὐρανός μοι θρόνος, ἡ δὲ γῆ ὑποπόδιον τῶν ποδῶν μου ποῖον οἶκον οἰκοδομήσετέ μοι, λέγει κύριος, ἢ τίς τόπος τῆς καταπαύσεώς μου; 50 οὐχὶ ἡ χείρ μου ἐποίησεν ταῦτα πάντα; 51 Σκληροτράχηλοι καὶ ἀπερίτμητοι καρδίαις καὶ τοῖς ὠσίν, ὑμεῖς ἀεὶ τῷ πνεύματι τῷ ἁγίῳ ἀντιπίπτετε ὡς οἱ πατέρες ὑμῶν καὶ ὑμεῖς. 52 τίνα τῶν προφητῶν οὐκ ἐδίωξαν οἱ πατέρες ὑμῶν; καὶ ἀπέκτειναν τοὺς προκαταγγείλαντας περὶ τῆς ἐλεύσεως τοῦ δικαίου, οὗ νῦν ὑμεῖς προδόται καὶ φονεῖς ἐγένεσθε, 53 οἵτινες ἐλάβετε τὸν νόμον εἰς διαταγὰς ἀγγέλων καὶ οὐκ ἐφυλάξατε. 54 Ἀκούοντες δὲ ταῦτα διεπρίοντο ταῖς καρδίαις αὐτῶν καὶ ἔβρυχον τοὺς ὀδόντας ἐπ αὐτόν. 55 ὑπάρχων δὲ πλήρης πνεύματος ἁγίου 9

10 ἀτενίσας εἰς τὸν οὐρανὸν εἶδεν δόξαν θεοῦ καὶ Ἰησοῦν ἑστῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ θεοῦ 56 καὶ εἶπεν, Ἰδοὺ θεωρῶ τοὺς οὐρανοὺς διηνοιγμένους καὶ τὸν υἱὸν τοῦ ἀνθρώπου ἐκ δεξιῶν ἑστῶτα τοῦ θεοῦ. 57 κράξαντες δὲ φωνῇ μεγάλῃ συνέσχον τὰ ὦτα αὐτῶν καὶ ὥρμησαν ὁμοθυμαδὸν ἐπ αὐτὸν 58 καὶ ἐκβαλόντες ἔξω τῆς πόλεως ἐλιθοβόλουν. καὶ οἱ μάρτυρες ἀπέθεντο τὰ ἱμάτια αὐτῶν παρὰ τοὺς πόδας νεανίου καλουμένου Σαύλου, 59 καὶ ἐλιθοβόλουν τὸν Στέφανον ἐπικαλούμενον καὶ λέγοντα, Κύριε Ἰησοῦ, δέξαι τὸ πνεῦμά μου. 60 θεὶς δὲ τὰ γόνατα ἔκραξεν φωνῇ μεγάλῃ, Κύριε, μὴ στήσῃς αὐτοῖς ταύτην τὴν ἁμαρτίαν. καὶ τοῦτο εἰπὼν ἐκοιμήθη. Σαῦλος δὲ ἦν συνευδοκῶν τῇ ἀναιρέσει αὐτοῦ. Del sobre el protomàrtir Esteve i la conversió de sant Pau (sermó 3) de Fulgenci de Ruspe 1. Heri celebrauimus temporalem sempiterni regis nostri natalem; hodie celebramus triumphalem militis passionem. Heri enim rex noster, trabea carnis indutus, de aula uteri uirginalis egrediens uisitare dignatus est mundum; hodie miles de tabernaculo corporis exiens, triumphator migrauit ad caelum. ( ) 2. ( ) procul dubio munimine regio septus nullatenus est ab aduersariis superatus; quoniam rex noster, cum sit altissimus, pro nobis humilis uenit, sed inanis uenire non potuit. Magnum quippe donatiuum suis militibus attulit, quo eos non solum copiose ditauit sed etiam ad certandum inuictissime confortauit. Attulit namque donum caritatis quae perduceret homines ad consortium deitatis. Quod ergo attulit, erogauit; nec sibi aliquid minuit, sed mirabiliter et suorum fidelium pauperiem ditauit et indeficientibus thesauris plenus ipse permansit. 3. Caritas ergo quae ad terram de caelo deposuit christum, ipsa stephanum de terris eleuauit ad caelum. Caritas quae praecessit in rege, ipsa subsequenter refulsit in milite. O admiranda ubique potentia 10

11 saluatoris! o praedicanda indesinenter gratia redemptoris! ostendit in matre uirginitatis aeternae miraculum, demonstrauit in martyre inuictae caritatis indicium. Integritas quippe intemerata permansit in uirgine, dilectionis uirtus inuicta perseuerauit in martyre. Et sicut in matre domini non potuit uirginitas uiolari, sic in martyris mente non potuit christi caritas tanto saeuientium agmine superari. Stephanus ergo ut nominis sui coronam meruisset accipere, caritatem pro armis habebat et per ipsam ubique uincebat. Per caritatem dei saeuientibus iudaeis non cessit, per caritatem proximi pro lapidantibus intercessit. Per caritatem arguebat errantes ut corrigerentur; per caritatem pro lapidantibus orabat ne punirentur. Caritatis uirtute subnixus, uicit saulum crudeliter saeuientem et quem habuit in terra persecutorem, in caelo meruit habere consortem. Ipsa sancta et indefessa caritas desiderabat orando acquirere quos nequiuit monendo conuertere. ( ) 5. ( ) Et ecce nunc paulus cum stephano laetatur, cum stephano christi claritate perfruitur, cum stephano exsultat, cum stephano regnat. Quo enim praecessit stephanus trucidatus lapidibus pauli, illuc secutus est paulus, adiutus orationibus stephani. 6. Quam uera uita, fratres mei, ubi non paulus de stephani occisione confunditur sed stephanus de pauli consortio gratulatur, quoniam caritas in utroque laetatur. Caritas quippe in stephano superauit saeuitiam iudaeorum, caritas in paulo cooperuit multitudinem peccatorum, caritas in utroque pariter regnum meruit possidere caelorum. Caritas est igitur omnium fons et origo bonorum, munimen egregium, uia quae ducit ad caelum. In caritate qui ambulat, nec errare poterit, nec timere. Ipsa dirigit, ipsa protegit, ipsa perducit. Quocirca, fratres, quoniam scalam caritatis constituit christus, per quam ad caelum omnis possit conscendere christianus, puram caritatem fortiter retinete, ipsam uobis inuicem exhibete et in ea proficiendo conscendite. Insistite operibus bonis, ut ad praemia aeterna pervenire possitis, adjuti gratia Salvatoris, qui vivit et regnat in saecula saeculorum. Amen. Mt προσέχετε δὲ ἀπὸ τῶν ἀνθρώπων παραδώσουσιν γὰρ ὑμᾶς εἰς συνέδρια καὶ ἐν ταῖς συναγωγαῖς αὐτῶν μαστιγώσουσιν 11

12 ὑμᾶς 18 καὶ ἐπὶ ἡγεμόνας δὲ καὶ βασιλεῖς ἀχθήσεσθε ἕνεκεν ἐμοῦ εἰς μαρτύριον αὐτοῖς καὶ τοῖς ἔθνεσιν. 19 ὅταν δὲ παραδῶσιν ὑμᾶς, μὴ μεριμνήσητε πῶς ἢ τί λαλήσητε δοθήσεται γὰρ ὑμῖν ἐν ἐκείνῃ τῇ ὥρᾳ τί λαλήσητε 20 οὐ γὰρ ὑμεῖς ἐστε οἱ λαλοῦντες ἀλλὰ τὸ πνεῦμα τοῦ πατρὸς ὑμῶν τὸ λαλοῦν ἐν ὑμῖν. 21 παραδώσει δὲ ἀδελφὸς ἀδελφὸν εἰς θάνατον καὶ πατὴρ τέκνον, καὶ ἐπαναστήσονται τέκνα ἐπὶ γονεῖς καὶ θανατώσουσιν αὐτούς. 22 καὶ ἔσεσθε μισούμενοι ὑπὸ πάντων διὰ τὸ ὄνομά μου ὁ δὲ ὑπομείνας εἰς τέλος οὗτος σωθήσεται. 27 DESEMBRE: L EVANGELISTA JOAN 1Jo 1 1 Ὃ ἦν ἀπ ἀρχῆς, ὃ ἀκηκόαμεν, ὃ ἑωράκαμεν τοῖς ὀφθαλμοῖς ἡμῶν, ὃ ἐθεασάμεθα καὶ αἱ χεῖρες ἡμῶν ἐψηλάφησαν περὶ τοῦ λόγου τῆς ζωῆς 2 καὶ ἡ ζωὴ ἐφανερώθη, καὶ ἑωράκαμεν καὶ μαρτυροῦμεν καὶ ἀπαγγέλλομεν ὑμῖν τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον ἥτις ἦν πρὸς τὸν πατέρα καὶ ἐφανερώθη ἡμῖν 3 ὃ ἑωράκαμεν καὶ ἀκηκόαμεν, ἀπαγγέλλομεν καὶ ὑμῖν, ἵνα καὶ ὑμεῖς κοινωνίαν ἔχητε μεθ ἡμῶν. καὶ ἡ κοινωνία δὲ ἡ ἡμετέρα μετὰ τοῦ πατρὸς καὶ μετὰ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ Ἰησοῦ Χριστοῦ. 4 καὶ ταῦτα γράφομεν ἡμεῖς, ἵνα ἡ χαρὰ ἡμῶν ᾖ πεπληρωμένη. 5 Καὶ ἔστιν αὕτη ἡ ἀγγελία ἣν ἀκηκόαμεν ἀπ αὐτοῦ καὶ ἀναγγέλλομεν ὑμῖν, ὅτι ὁ θεὸς φῶς ἐστιν καὶ σκοτία ἐν αὐτῷ οὐκ ἔστιν οὐδεμία. 6 Ἐὰν εἴπωμεν ὅτι κοινωνίαν ἔχομεν μετ αὐτοῦ καὶ ἐν τῷ σκότει περιπατῶμεν, ψευδόμεθα καὶ οὐ ποιοῦμεν τὴν ἀλήθειαν 7 ἐὰν δὲ ἐν τῷ φωτὶ περιπατῶμεν ὡς αὐτός ἐστιν ἐν τῷ φωτί, κοινωνίαν ἔχομεν μετ ἀλλήλων καὶ τὸ αἷμα Ἰησοῦ τοῦ υἱοῦ αὐτοῦ καθαρίζει ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἁμαρτίας. 8 ἐὰν εἴπωμεν ὅτι ἁμαρτίαν οὐκ ἔχομεν, ἑαυτοὺς πλανῶμεν καὶ ἡ ἀλήθεια οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. 9 ἐὰν ὁμολογῶμεν τὰς ἁμαρτίας ἡμῶν, πιστός ἐστιν καὶ δίκαιος, ἵνα ἀφῇ ἡμῖν τὰς ἁμαρτίας καὶ καθαρίσῃ ἡμᾶς ἀπὸ πάσης ἀδικίας. 10 ἐὰν εἴπωμεν ὅτι οὐχ ἡμαρτήκαμεν, ψεύστην ποιοῦμεν αὐτὸν καὶ ὁ λόγος αὐτοῦ οὐκ ἔστιν ἐν ἡμῖν. 12

13 2 1 Τεκνία μου, ταῦτα γράφω ὑμῖν ἵνα μὴ ἁμάρτητε. καὶ ἐάν τις ἁμάρτῃ, παράκλητον ἔχομεν πρὸς τὸν πατέρα Ἰησοῦν Χριστὸν δίκαιον 2 καὶ αὐτὸς ἱλασμός ἐστιν περὶ τῶν ἁμαρτιῶν ἡμῶν, οὐ περὶ τῶν ἡμετέρων δὲ μόνον ἀλλὰ καὶ περὶ ὅλου τοῦ κόσμου. 3 Καὶ ἐν τούτῳ γινώσκομεν ὅτι ἐγνώκαμεν αὐτόν, ἐὰν τὰς ἐντολὰς αὐτοῦ τηρῶμεν. Dels tractats sobre la primera carta de Joan (1,1.3) del bisbe Agustí d Hipona 1.1 quod erat ab initio quod audiuimus et quod uidimus oculis nostris et manus nostrae tractauerunt de uerbo uitae. quis est qui manibus tractet uerbum nisi quia uerbum caro factum est et habitauit in nobis? hoc autem uerbum quod caro factum est ut manibus tractaretur coepit esse caro ex uirgine maria. sed non tunc coepit uerbum quia quod erat ab initio dixit. uidete si non adtestatur epistula sua euangelio suo ubi modo audistis: in principio erat uerbum et uerbum erat apud deum. forte de uerbo uitae sic quisque accipiat quasi locutionem quandam de christo, non ipsum corpus christi quod manibus tractatum est. uide quid sequatur: et ipsa uita manifestata est. christus ergo uerbum uitae. et unde manifestata est? erat enim ab initio sed non erat manifestata hominibus; manifestata autem erat angelis uidentibus et tamquam pane suo cibantibus. sed quid ait scriptura? panem angelorum manducauit homo. ergo manifestata est ipsa uita in carne quia in manifestatione posita est ut res quae solo corde uideri potest uideretur et oculis ut corda sanaret. solo enim corde uidetur uerbum; caro autem et oculis corporalibus uidetur. erat unde uideremus carnem, sed non erat unde uideremus uerbum. factum est uerbum caro quam uidere possemus ut sanaretur in nobis unde uerbum uideremus. ( ) 3. et testes, inquit, sumus et adnuntiamus uobis uitam aeternam quae erat apud patrem et manifestata est in nobis, hoc est manifestata est inter nos, quod apertius diceretur manifestata est nobis, quae ergo uidimus et audiuimus nuntiamus uobis. intendat caritas uestra: quae ergo uidimus et audiuimus nuntiamus uobis. illi uiderunt ipsum 13

14 dominum praesentem in carne et audierunt uerba ex ore domini et adnuntiauerunt nobis. et nos ergo audiuimus, sed non uidimus. minus ergo sumus felices quam illi qui et uiderunt et audierunt? et quomodo adiungit? ut et uos societatem habeatis nobis cum. illi uiderunt, nos non uidimus, et tamen socii sumus quia fidem communem tenemus. ( ) et societas nostra sit cum deo patre et iesu christo filio eius. haec, inquit, scribimus uobis ut gaudium nostrum sit plenum. plenum gaudium dicit in ipsa societate, in ipsa caritate, in ipsa unitate. Jn 20 1 Τῇ δὲ μιᾷ τῶν σαββάτων Μαρία ἡ Μαγδαληνὴ ἔρχεται πρωῒ σκοτίας ἔτι οὔσης εἰς τὸ μνημεῖον καὶ βλέπει τὸν λίθον ἠρμένον ἐκ τοῦ μνημείου. 2 τρέχει οὖν καὶ ἔρχεται πρὸς Σίμωνα Πέτρον καὶ πρὸς τὸν ἄλλον μαθητὴν ὃν ἐφίλει ὁ Ἰησοῦς καὶ λέγει αὐτοῖς, Ἦραν τὸν κύριον ἐκ τοῦ μνημείου καὶ οὐκ οἴδαμεν ποῦ ἔθηκαν αὐτόν. 3 Ἐξῆλθεν οὖν ὁ Πέτρος καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς καὶ ἤρχοντο εἰς τὸ μνημεῖον. 4 ἔτρεχον δὲ οἱ δύο ὁμοῦ καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς προέδραμεν τάχιον τοῦ Πέτρου καὶ ἦλθεν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον, 5 καὶ παρακύψας βλέπει κείμενα τὰ ὀθόνια, οὐ μέντοι εἰσῆλθεν. 6 ἔρχεται οὖν καὶ Σίμων Πέτρος ἀκολουθῶν αὐτῷ καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸ μνημεῖον, καὶ θεωρεῖ τὰ ὀθόνια κείμενα, 7 καὶ τὸ σουδάριον, ὃ ἦν ἐπὶ τῆς κεφαλῆς αὐτοῦ, οὐ μετὰ τῶν ὀθονίων κείμενον ἀλλὰ χωρὶς ἐντετυλιγμένον εἰς ἕνα τόπον. 8 τότε οὖν εἰσῆλθεν καὶ ὁ ἄλλος μαθητὴς ὁ ἐλθὼν πρῶτος εἰς τὸ μνημεῖον καὶ εἶδεν καὶ ἐπίστευσεν 28 DESEMBRE: ELS INNOCENTS 9 8 Ex 1 ו יּ ק ם מ ל $ ח ד שׁ " ל מ צ ר י ם א שׁ ר ל א י ד ע א ת יוֹס ף ו יּ אמ ר א ל " מּ וֹ 10 ה נּ ה " ם בּ נ י י שׂ ר א ל ר ב ו " צ וּם מ מּ נּוּ ה ב ה נ ת ח כּ מ ה ל וֹ פּ ן י ר בּ ה ו ה י ה כּ י ת ק ר אנ ה מ ל ח מ ה ו נוֹס ף גּ ם הוּא " ל שׂ נ א ינוּ ו נ ל ח ם בּ נוּ ו " ל ה מ ן ה א ר ץ 14

15 11 15 ו יּ שׂ ימוּ " ל יו שׂ ר י מ סּ ים ל מ " ן " נּ ת וֹ בּ ס ם ו יּ ב ן " ר י מ ס כּ נוֹת ל פ ר ע ה א ת פּ ת ם ו א ת ר " מ ס ס 12 ו כ א שׁ ר י " נּ וּ א ת וֹ כּ ן י ר בּ ה ו כ ן י פ ר ץ ו יּ ק צוּ מ פּ נ י בּ נ י י שׂ ר א ל ו יּ " ב דוּ מ צ ר י ם א ת בּ נ י י שׂ ר א ל בּ פ ר $ ו י מ ר ר וּ א ת ח יּ יה ם בּ " ב ד ה ק שׁ ה בּ ח מ ר וּב ל ב נ ים וּב כ ל " ב ד ה בּ שּׂ ד ה א ת כּ ל " ב ד ת ם א שׁ ר " ב ד וּ ב ה ם בּ פ ר $ 15 ו יּ אמ ר מ ל $ מ צ ר י ם ל מ י לּ ד ת ה " ב ר יּ ת א שׁ ר שׁ ם ה א ח ת שׁ פ ר ה ו שׁ ם 16 ה שּׁ נ ית פּוּ" ה ו יּ אמ ר בּ י לּ ד כ ן א ת ה " ב ר יּ וֹת וּר א ית ן " ל ה א ב נ י ם א ם בּ ן הוּא ו ה מ תּ ן א ת וֹ ו א ם בּ ת ה יא ו ח י ה 17 ו תּ יר אן ה מ י לּ ד ת א ת ה ים ו ל א " שׂ וּ כּ א שׁ ר דּ בּ ר א ל יה ן מ ל $ מ צ ר י ם ו תּ ח יּ ין 18 א ת ה י ל ד ים ו יּ ק ר א מ ל $ מ צ ר י ם ל מ י לּ ד ת ו יּ אמ ר ל ה ן מ דּ וּU " שׂ ית ן ה דּ ב ר ה זּ ה ו תּ ח יּ ין 19 א ת ה י ל ד ים ו תּ אמ ר ן ה מ י לּ ד ת א ל פּ ר ע ה כּ י ל א כ נּ שׁ ים ה מּ צ ר יּ ת ה " ב ר יּ ת כּ י ח י וֹת ה נּ ה בּ ט ר ם תּ ב וֹא א ל ה ן ה מ י לּ ד ת ו י ל דוּ ו יּ יט ב ים ל מ י לּ ד ת ו יּ ר ב ה " ם ו יּ " צ מ וּ מ א ד ו י ה י 22 ו י צ ו פּ ר ע ה ל כ ל " מּ וֹ ל אמ ר כּ ל ה בּ ן ה יּ לּ וֹד ה י א ר ה תּ שׁ ל יכ הוּ ו כ ל ה בּ ת תּ ח יּ וּן ס כּ י י ר א וּ ה מ י לּ ד ת א ת ה ים ו יּ " שׂ ל ה ם בּ תּ ים Dels sermons (2) del bisbe Quodvultdeus Nascitur infans paruus, rex magnus. Procedunt certa indicia, et signa magni regis: pastoribus nuntiant angeli, per stellam uelut per nouam linguam clamant caeli. Adducuntur de longinquo magi; ueniunt, ut adorent adhuc in praesepi iacentem, sed iam in caelo et in terra regnantem. Annuntiantibus magis regem natum, turbatur herodes, et ne regnum perdat uult eum occidere, in quem in crederet, et hic securus, et in illa uita sine fine regnaret. Herodes a iudaeis ubi christus nascatur inquirit. Quaerunt simul, non sicut magi adorandum, sed inuentum necandum. Quid times, herodes, quia audis regem natum? non uenit ille ut te excludat, sed ut diabolum uincat. Sed tu haec non intelligens turbaris et saeuis; et ut perdas unum quem quaeris, per tot infantum mortes magnus efficeris crudelis. Non te ulla pietas plangentium matrum, aut lugentium patrum funera filiorum, non mugitus et gemitus reuocat infantum. Necas paruulos corpore, quia te necat timor in corde; et putas si hoc quod cupis impleueris, diu te posse uiuere, cum ipsam uitam quaeras occidere.

16 Ille autem fons gratiae, paruus et magnus, qui in praesepi iacet, thronum tuum terret: agit per te nesciente te causas suas, et a captiuitate diaboli liberat animas. Suscipit filios inimicorum in numerum adoptatorum. Moriuntur paruuli pro christo nescientes, parentes plangunt martyres morientes: ille nondum loquentes idoneos suos efficit testes. Ecce quomodo regnat, qui sic regnare uenerat. Ecce iam liberat liberator, et salutem praestat saluator. Sed tu, herodes, nesciens haec, turbaris et saeuis; et dum contra paruulum saeuis, iam illi obsequium praebes, et nescis. Ille enim rex magnus qui ad hoc uenit, ut per te et per alios suos hinc congreget, tu illi prior ad regnum caelorum tot millia candidatorum infantum innumerabilem praemittis exercitum. Hanc turbam apocalypsis illa beati iohannis apostoli demonstrat, dicens: vidi turbam multam, quam dinumerare nemo poterat, ex omni tribu, stantes in conspectu dei; et induti erant alba ueste, et palmae fuerunt in manibus eorum. O magnum donum gratiae! quibus eorum meritis praestitum est ut sic uincerent infantes? necdum loquuntur, et christum confitentur. Necdum motibus membrorum ualent suscipere pugnam, et iam uictoriae efferunt palmam. Mt 2 13 Ἀναχωρησάντων δὲ αὐτῶν ἰδοὺ ἄγγελος κυρίου φαίνεται κατ ὄναρ τῷ Ἰωσὴφ λέγων, Ἐγερθεὶς παράλαβε τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ καὶ φεῦγε εἰς Αἴγυπτον καὶ ἴσθι ἐκεῖ ἕως ἂν εἴπω σοι μέλλει γὰρ Ἡρῴδης ζητεῖν τὸ παιδίον τοῦ ἀπολέσαι αὐτό. 14 ὁ δὲ ἐγερθεὶς παρέλαβεν τὸ παιδίον καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ νυκτὸς καὶ ἀνεχώρησεν εἰς Αἴγυπτον, 15 καὶ ἦν ἐκεῖ ἕως τῆς τελευτῆς Ἡρῴδου ἵνα πληρωθῇ τὸ ῥηθὲν ὑπὸ κυρίου διὰ τοῦ προφήτου λέγοντος, Ἐξ Αἰγύπτου ἐκάλεσα τὸν υἱόν μου. 16 Τότε Ἡρῴδης ἰδὼν ὅτι ἐνεπαίχθη ὑπὸ τῶν μάγων ἐθυμώθη λίαν, καὶ ἀποστείλας ἀνεῖλεν πάντας τοὺς παῖδας τοὺς ἐν Βηθλέεμ καὶ ἐν πᾶσι τοῖς ὁρίοις αὐτῆς ἀπὸ διετοῦς καὶ κατωτέρω, κατὰ τὸν χρόνον ὃν ἠκρίβωσεν παρὰ τῶν μάγων. 17 τότε ἐπληρώθη τὸ ῥηθὲν διὰ Ἰερεμίου τοῦ προφήτου λέγοντος, 18 Φωνὴ ἐν Ῥαμὰ ἠκούσθη, κλαυθμὸς καὶ ὀδυρμὸς πολύς Ῥαχὴλ κλαίουσα τὰ τέκνα αὐτῆς, καὶ οὐκ ἤθελεν παρακληθῆναι, ὅτι οὐκ εἰσίν. 16