Απόθεση ενέργειας από την κοσμική ακτινοβολία σε στερεά υλικά

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Απόθεση ενέργειας από την κοσμική ακτινοβολία σε στερεά υλικά"

Transcript

1 Απόθεση ενέργειας από την κοσμική ακτινοβολία σε στερεά υλικά Γαβριέλα Ασημινάρη ΑΕΜ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Τμήμα Φυσικής Σχολή Θετικών Επιστημών Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Επιβλέπων καθηγητής: Αναστάσιος Λιόλιος Θεσσαλονίκη Φεβρουάριος

2 Απόθεση ενέργειας από την κοσμική ακτινοβολία σε στερεά υλικά ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ της Γαβριέλας Ασημινάρη ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της έρευνας αυτής είναι η μελέτη της απόθεσης ενέργειας δευτερογενών σωματιδίων, ιδιαίτερα ατμοσφαιρικών μιονίων και νετρονίων, τα οποία παράγονται στην ατμόσφαιρα από την κοσμική ακτινοβολία, σε υλικά εκτεθειμένα στο περιβάλλον σε υψόμετρο από 0 μέχρι περίπου τα 600m. Η μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τη μέτρηση της αποτιθέμενης ενέργειας και για την εκτίμηση της δόσης στηρίζεται στην θερμοφωταύγεια, δηλαδή στο φαινόμενο εκπομπής φωτεινής ακτινοβολίας από κρυσταλλικά υλικά καθώς θερμαίνονται, όταν αυτά έχουν απορροφήσει ενέργεια σε προγενέστερο χρόνο, από κάποιο είδος ακτινοβολίας άμεσα ή έμμεσα ιονιστικής. Τα κρυσταλλικά υλικά δηλαδή χρησιμοποιήθηκαν ως δοσίμετρα της ιονιστικής ακτινοβολίας που υπάρχει στο περιβάλλον, τα οποία θερμαινόμενα σε κατάλληλες συνθήκες μπορούσαν να εκπέμψουν φωτεινή ακτινοβολία ανάλογη της ενέργειας που είχαν αποθηκεύσει. Αρχικά, ορισμένος αριθμός κρυσταλλικών υλικών-δοσιμέτρων τοποθετήθηκε σε διάφορα σημεία, για τα οποία ενδιαφερόμαστε για το ποσοστό και το είδος της ακτινοβολίας που υπάρχει, και αφέθηκαν μέσα σε θωράκιση μολύβδου και χωρίς θωράκιση, για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα κατά το οποίο αποτέθηκε ενέργεια σε αυτά λόγω της ακτινοβολίας. Στη συνέχεια, τα δοσίμετρα συλλέχθηκαν και με τη χρήση ειδικής πειραματικής διάταξης μέτρησης της θερμοφωταύγειας, θερμάνθηκαν με σταθερό ρυθμό θέρμανσης, εκπέμποντας φωτεινή ενέργεια και δίνοντας μια φωτοκαμπύλη από την οποία εξάγαμε τα συμπεράσματα μας για την ενέργεια και τη δόση που έχουν απορροφήσει. 2

3 Energy deposition in solid materials due to cosmic radiation ABSTRACT The purpose of this research is the study of the deposition of energy from secondary particles produced in the atmosphere from cosmic radiation, specifically muons and neutrons, on materials exposed in the environment at altitudes between 0 and about 600m. The method used for the estimation of the deposited energy and of the dosage is based on the principles of thermoluminescence, meaning the emission of light from crystalline materials during their heating process, after their exposure in directly or indirectly ionizing radiation. This means that the crystalline materials are used as dosimeters for the ionizing radiation existing in the environment. Initially, a number of crystalline dosimeters were placed at certain locations for which we are interested in the percentage and type of radiation that exists, and were left either inside a lead shield or without a shield, for a certain amount of time during which energy was deposited by the radiation. After their exposure, the dosimeters were collected and using a thermoluminescence device, they were heated at a stable rate, emitting luminous radiation and giving a glow curve. Analysing these curves we extracted conclusions on the energy and the dosage they had absorbed. 3

4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Στο περιβάλλον υπάρχει φυσική ακτινοβολία μεγάλης ενέργειας (σωματιδιακή ή ηλεκτρομαγνητική) ανεξάρτητα από την ανθρώπινη παρέμβαση. Προέρχεται από το κοσμικό διάστημα ή εκπέμπεται από ραδιενεργά υλικά που βρίσκονται στο έδαφος και σε δομικά υλικά, όπως ουράνιο ( 238 U, 235 U) θόριο( 232 Th) κάλιο ( 40 Κ) καθώς και τα προϊόντα διάσπασής τους. Τα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα από το διάστημα δεν φτάνουν στο έδαφος. Εντούτοις, τα πρωτογενή κοσμικά σωματίδια αλληλεπιδρούν με τα άτομα της ατμόσφαιρας μέσω διάφορων μηχανισμών, διασπείροντας την ενέργεια τους σε ένα πλήθος δευτερογενών σωματιδίων και σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Η δευτερογενής αυτή κοσμική ακτινοβολία διέρχεται από όλα τα υλικά που βρίσκονται στην επιφάνεια της γης ή και κάτω από αυτήν και αποθέτει σε αυτά κάποια ποσά ενέργειας τα οποία συνιστούν τη λεγόμενη δόση λόγω κοσμικής ακτινοβολίας. Η ενέργεια και η δόση που αποτίθεται στα υλικά, εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, ένας εκ των οποίων είναι το υψόμετρο. Σκοπός της έρευνας αυτής είναι η μελέτη της απόθεσης ενέργειας δευτερογενών σωματιδίων, ιδιαίτερα ατμοσφαιρικών μιονίων και νετρονίων, τα οποία παράγονται στην ατμόσφαιρα από την κοσμική ακτινοβολία, σε υλικά εκτεθειμένα στο περιβάλλον σε υψόμετρο από 0 μέχρι περίπου τα 600m. Η περιοχή αυτή υψομέτρου είναι ιδιαίτερα σημαντική για την εκτίμηση της δόσης λόγω κοσμικής ακτινοβολίας που δέχεται ο ευρύς ελληνικός πληθυσμός, που στην Ελλάδα ζει στη συντριπτική του πλειοψηφία σε υψόμετρο κάτω των 600 μέτρων. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται μία εισαγωγή για την κοσμική ακτινοβολία. Πιο συγκεκριμένα παρουσιάζεται η προέλευση της πρωτογενούς κοσμικής ακτινοβολίας καθώς και το πώς αυτή αλληλεπιδρά με τα άτομα της ατμόσφαιρας προκαλώντας ατμοσφαιρικούς καταιγισμούς και δημιουργώντας δευτερογενή σωματίδια. Αναλύονται οι συνιστώσες της δευτερογενούς κοσμικής ακτινοβολίας και κυρίως τα ατμοσφαιρικά μιόνια και νετρόνια. Τέλος γίνεται μια αναφορά στην ακτινοβολία γάμμα που οφείλεται στα ραδιενεργά υλικά που υπάρχουν στην φύση. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται το φαινόμενο της θερμοφωταύγειας. Για την ακρίβεια περιγράφεται το βασικό της μοντέλο και τα κριτήρια για την επιλογή υλικών θερμοφωταύγειας. Γίνεται συσχετισμός της θερμοφωταύγειας με τη δοσιμετρία και αναφέρεται πως μπορεί να εφαρμοστεί το φαινόμενο της θερμοφωταύγειας για την μέτρηση απορροφούμενων δόσεων των υλικών. Δίνεται μεγαλύτερη έμφαση στα θερμοφωταυγειακά δοσίμετρα ευαίσθητα στα νετρόνια και στο πώς τα νετρόνια αλληλεπιδρούν με την ύλη. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η πειραματική διάταξη μετρήσεων θερμοφωταύγειας που χρησιμοποιήθηκε και αναφέρεται πως με την φωτοκαμπύλη που προκύπτει εξάγονται συμπεράσματα. Εξηγούνται τα κριτήρια με τα οποία έγινε η επιλογή των δειγμάτων που χρησιμοποιήθηκαν στην πειραματική διαδικασία καθώς και ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιήθηκε η θωράκιση μολύβδου. Στο τέταρτο κεφάλαιο περιγράφονται λεπτομερώς τα τέσσερα επιμέρους τμήματα της πειραματικής διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε καθώς και τα συμπεράσματα που προέκυψαν. Τέλος, στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα τελικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την παρούσα έρευνα. 4

5 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΟΣΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 1.1 Γενικά Ιστορική αναδρομή Είδη κοσμικής ακτινοβολίας Πρωτογενής Κοσμική Ακτινοβολία Μαγνητικό Πεδίο της Γης Ζώνες Van Allen Ανωμαλία Νότιου Ατλαντικού Ατμοσφαιρικοί καταιγισμοί Δευτερογενής Κοσμική Ακτινοβολία Μιόνια Νετρόνια Φυσική Ακτινοβολία Γάμμα.. 27 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΠΟΘΕΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΥΛΙΚΑ ΘΕΡΜΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ 2.1 Ορισμός θερμοφωταύγειας Βασικό Μοντέλο Υλικά Θερμοφωταύγειας Δοσιμετρία και Θερμοφωταύγεια Χαρακτηριστικά Δοσιμέτρου Χρήση Υλικών Θερμοφωταύγειας ως Δοσίμετρα Εξασθένηση Σήματος (fading) Θερμοφωταυγειακά δοσίμετρα ευαίσθητα σε νετρόνια Αλληλεπίδραση νετρονίων με την ύλη ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΘΕΡΜΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 3.1 Οργανολογία Φωτοκαμπύλη (Glow Curve) Επιλογή Δειγμάτων Οξείδιο του Αργιλίου (Al 2 O 3 ) Φθοριούχο Λίθιο (LiF) Θωράκιση έναντι της φυσικής ακτινοβολίας γάμμα

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ, ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΣΥΖΗΤΗΣΗ 4.1 ΑΠΟΘΕΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΜΙΟΝΙΩΝ Επίδραση της θωράκισης σε κρυστάλλους Al 2 Ο 3 :C Πειραματική διαδικασία Συμπεράσματα ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ 7 LiF ΚΑΙ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΗΣ ΔΟΣΗΣ Ακτινοβόληση με πηγή αναφοράς Βαθμονόμηση LiF ΚΑΙ 7 LiF ΣΕ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟN NEΤΡΟΝΙΩΝ Νετρόνια στον υποκρίσιμο πυρηνικό αντιδραστήρα Νετρόνια σε Δοχείο Πειραματική Διαδικασία Συμπεράσματα ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΙΚΩΝ ΝΕΤΡΟΝΙΩΝ ΚΑΙ ΜΙΟΝΙΩΝ ΣΕ ΔΥΟ ΥΨΟΜΕΤΡΑ Συμπεριφορά των 6 LiF και 7 LiF στα ατμοσφαιρικά νετρόνια και μιόνια Πειραματική Διαδικασία Συμπεράσματα.. 64 KEΦΑΛΑΙΟ 5 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 5.1 Επίδραση της θωράκισης στη δόση των φυσικών γάμμα ραδιενεργών Έλεγχος συμπεριφοράς των 6 Li και 7 Li σε περιβάλλον νετρονίων Έλεγχος δόσης ατμοσφαιρικών νετρονίων Έλεγχος δόσης ατμοσφαιρικών μιονίων

7 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΚΟΣΜΙΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 1.1 Γενικά Με τον όρο κοσμική ακτινοβολία αναφερόμαστε σε μία κατηγορία ακτινοβολίας που αποτελείται από σωματίδια υψηλών ενεργειών τα οποία παράγονται σε κάποιο μέρος του Σύμπαντος μακριά από τη Γη και προσκρούουν στην ατμόσφαιρα της Γης με ανιχνεύσιμα αποτελέσματα. Οι κοσμικές ακτίνες αποτελούνται κυρίως από ατομικούς πυρήνες, δηλαδή θετικά φορτισμένα σωματίδια, περίπου 87% πρωτόνια, 12% σωμάτια άλφα (πυρήνες ηλίου) και λίγους βαρύτερους πυρήνες. Ωστόσο, ένα μικρό ποσοστό των κοσμικών ακτίνων είναι ακτίνες γ πολύ υψηλών ενεργειών, ηλεκτρόνια και νετρίνα. 1.2 Ιστορική αναδρομή Γνωρίζουμε ότι τα φύλλα ενός ηλεκτροσκοπίου τα οποία περιέχουν ομώνυμα φορτία απωθούνται λόγω απωστικών δυνάμεων. Είναι όμως δυνατόν, να εκφορτιστούν τα φύλλα αν υπάρχει στο περιβάλλον ακτινοβολία που παράγει ιόντα. Αυτά τα ιόντα απομακρύνουν το ηλεκτρικό φορτίο και έτσι τα φύλλα, σταδιακά, πλησιάζουν και πάλι. Στις αρχές του αιώνα μας παρατηρήθηκε ότι αν έχουμε ένα ηλεκτροσκόπιο φύλλων χρυσού (μέσα σε ένα ερμητικά κλειστό δοχείο) και τα φορτίσουμε, είναι αδύνατο να παραμείνουν τα φύλλα του χρυσού μονίμως διαχωρισμένα, ακόμη και όταν δεν υπήρχε στο περιβάλλον καμία γνωστή μέχρι τότε πηγή ακτινοβολίας. Αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα ότι στο περιβάλλον υπήρχε κάποια ακτινοβολία που προερχόταν από μια άγνωστη πηγή. Ο Αυστριακός φυσικός Victor Franz Hess (1883-l964), πίστευε ότι η πηγή αυτή πρέπει να βρίσκεται κάπου στο έδαφος. Έτσι, το 1911, τοποθέτησε ηλεκτροσκόπια σε αερόστατα, με σκοπό να τα απομακρύνει από την ακτίνα δράσεως της άγνωστης πηγής. Ο Hess παρατήρησε ότι στα μεγάλα ύψη τα φύλλα χρυσού ενώνονται οκτώ φορές πιο γρήγορα από ό, τι στο έδαφος. Το πείραμα αυτό έδειχνε ότι η ακτινοβολία, τελικά, έρχεται από το Σύμπαν. Γι ' αυτό ο Ρόμπερτ Μίλλικαν ( ) ονόμασε την ακτινοβολία αυτή κοσμική ακτινοβολία. Ο Victor Hess βραβεύτηκε με το μισό Νόμπελ φυσικής του 1936, για την ανακάλυψη της κοσμικής ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα η οποία προέρχεται από τα βάθη του διαστήματος. Απέδειξε ότι η κοσμική ακτινοβολία είναι μια ραδιενεργός ακτινοβολία που προκαλεί ιονισμό του αέρα. Το , ο Hess πραγματοποίησε πειράματα με αερόστατα σε ύψος έως και μέτρα. Ανακάλυψε πως η ένταση της άγνωστης ακτινοβολίας αυξάνεται σημαντικά με το ύψος και διατηρούσε την ίδια 7

8 περίπου ένταση ημέρα και νύχτα. Αφού απέκλεισε το ενδεχόμενο να προέρχεται η κοσμική ακτινοβολία από τον Ήλιο, τα πειράματα τον οδήγησαν αφ' ενός στον εντοπισμό των σωματιδίων που την συνθέτουν και αφ' ετέρου στον τρόπο που η ύλη καταστρέφεται και δημιουργείται. Ο δεύτερος που βραβεύτηκε το 1936 με Νόμπελ ήταν ο αμερικανός φυσικός Anderson, για την ανακάλυψη του ποζιτρονίου αλλά και την αποσαφήνιση των ιδιοτήτων της κοσμικής ακτινοβολίας. Η πειραματική ανακάλυψη του ποζιτρονίου από τον Anderson συσχετίζεται με την κοσμική ακτινοβολία για αυτό και έγινε η βράβευση του Anderson μαζί με τον Hess. Μέχρι το 1930 πίστευαν ότι αυτή η ακτινοβολία αποτελείται από φωτόνια υψηλής ενέργειας. Σήμερα γνωρίζουμε ότι τα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας που εισέρχονται στην ατμόσφαιρα από το διάστημα δεν φτάνουν σχεδόν ποτέ στο έδαφος. Τα άτομα της ατμόσφαιρα αλληλεπιδρούν με τα πρωτογενή κοσμικά σωματίδια μέσω διάφορων μηχανισμών, διασπείροντας την ενέργεια τους σε ένα πλήθος δευτερογενών σωματιδίων και σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Επομένως η δευτερογενής κοσμική ακτινοβολία είναι μικρότερης ενέργειας και διαφορετικής σύστασης. Ο ιονισμός που μέτρησε ο Hess οφείλεται στην δευτερογενή ακτινοβολία. 1.3 Είδη κοσμικής ακτινοβολίας Γαλαξιακές Κοσμικές Ακτίνες (GCR) Είναι σωματίδια υψηλής ενέργειας που ρέουν στο ηλιακό σύστημά μας από μακρινές πηγές στο Γαλαξία. Οι GCR είναι συνήθως υποατομικά σωματίδια: πρωτόνια και ατομικοί πυρήνες που έχασαν όλα τα περιβάλλοντα ηλεκτρόνια τους κατά τη διάρκεια της μεγάλης διαδρομής τους μέσω του Γαλαξία. Οι γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες είναι από τα λίγα άμεσα δείγματα της ύλης που βρίσκεται έξω από το ηλιακό σύστημα. Οι περισσότερες γαλαξιακές κοσμικές ακτίνες επιταχύνονται πιθανώς στις βίαιες εκρήξεις των υπολειμμάτων των σουπερνόβα. Οι τόσο μεγάλες ταχύτητες που αποκτάνε ωστόσο (σχεδόν την ταχύτητα του φωτός) δεν οφείλονται στην ίδια την έκρηξη αλλά στα υπολείμματα της τα οποία είναι διαστελλόμενα νέφη αερίου και μαγνητικού πεδίου. Ταλαντούμενα μέσα στο μαγνητικό πεδίο του υπολείμματος τυχαία κάποια σωματίδια κερδίζουν ενέργεια και γίνονται κοσμικές ακτίνες. Τελικά αυτά αποκτούν τόσο μεγάλη ταχύτητα που το υπόλειμμα δεν μπορεί πλέον να τα κρατήσει, και δραπετεύουν στο Γαλαξία. Η μέγιστη ενέργεια που μπορούν να αποκτήσουν τα κοσμικά σωματίδια εξαρτάται από το μέγεθος της περιοχής στην οποία επιταχύνονται καθώς και στην ισχύ των μαγνητικών πεδίων. Μέχρι τώρα επικρατεί η άποψη ότι τα πρωτόνια με ενέργειες μέχρι και ev καθώς επίσης και πυρήνες μέχρι και εκατό φορές υψηλότερες ενέργειες έχουν γαλαξιακή προέλευση. 8

9 Σχήμα 1.1 Το νεφέλωμα SN 1604 που δημιουργήθηκε από την έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς, του τελευταίου που εμφανίστηκε στον γαλαξία μας. Από την έκρηξη αποβάλλεται μάζα πλούσια σε βαριά στοιχεία που ενσωματώνονται στην επόμενη γενιά άστρων [1] Ηλιακές Κοσμικές Ακτίνες Τα σωμάτια αυτά είναι πρωτόνια και βαρύτερα ιόντα που παράγονται σποραδικά σε ακραία ηλιακά γεγονότα. Τα ακραία ηλιακά γεγονότα που επηρεάζουν τα επίπεδα σωματιδιακής ακτινοβολίας είναι : Οι ηλιακές εκλάμψεις (solar flares) Oι στεμματικές εκτοξεύσεις μάζας (Coronal Mass Ejections) Ηλιακές Εκλάμψεις Μια έκλαμψη ορίζεται ως μια ξαφνική και βίαιη διακύμανση στην φωτεινότητα του Ήλιου. Λαμβάνει χώρα όταν η μαγνητική ενέργεια η οποία είναι συσσωρευμένη στην ηλιακή ατμόσφαιρα απελευθερώνεται. Κατά την απελευθέρωση της μαγνητικής ενέργειας, σωματίδια όπως ηλεκτρόνια πρωτόνια και βαρείς πυρήνες θερμαίνονται και επιταχύνονται στην ηλιακή ατμόσφαιρα. Η ενέργεια που απελευθερώνεται κατά τη διάρκεια μιας έκλαμψης είναι της τάξης των10 27 erg/sec. Υπάρχουν τρία χαρακτηριστικά στάδια σε μια ηλιακή έκλαμψη. Αρχικά ενεργοποιείται η απελευθέρωση της μαγνητικής ενέργειας με ταυτόχρονη εκπομπή 9

10 μαλακών ακτίνων χ. Στο δεύτερο στάδιο, τα πρωτόνια και τα ηλεκτρόνια επιταχύνονται σε ενέργειες που υπερβαίνουν τα 1MeV. Κατά τη διάρκεια αυτού του σταδίου εκπέμπονται ραδιοκύματα, σκληρές ακτίνες χ και ακτινοβολία γάμμα. Τέλος, το τρίτο στάδιο περιλαμβάνει την σταδιακή αύξηση και διάσπαση των μαλακών ακτίνων χ. Η διάρκεια αυτών των σταδίων μπορεί να είναι από μερικά δευτερόλεπτα έως μια ώρα. Οι ηλιακές εκλάμψεις επεκτείνονται προς ένα στρώμα του ήλιου, που λέγεται στέμμα. Το στέμμα ή κορώνα είναι η πιο ακραία ατμόσφαιρα του ήλιου, που αποτελείται από ένα ιδιαίτερα αραιό αέριο. Αυτό το αέριο έχει κανονικά θερμοκρασία μερικών εκατομμυρίων βαθμών Kelvin. Μέσα σε μια ηλιακή έκλαμψη, η θερμοκρασία φθάνει 10 ή 20 εκατομμύρια Kelvin, και μπορεί να φθάσει ακόμη και 100 εκατομμύρια Kelvin. Σχήμα 1.2 Μια ισχυρή έκλαμψη ακτίνων-χ (το μεγάλο λευκό τμήμα κάτω από το κέντρο) που ξέσπασε στον Ήλιο στις 28 Οκτωβρίου 2003 Η περίοδος των ηλιακών εκλάμψεων συμπίπτει με τον ενδεακαετή κύκλο του ήλιου. Όταν ο ηλιακός κύκλος είναι στο ελάχιστο του, οι ενεργές περιοχές είναι μικρές και σπάνιες και έτσι ανιχνεύονται λίγες ηλιακές εκλάμψεις. Αυτές αυξάνονται σε αριθμό καθώς ο ήλιος πλησιάζει στο μέγιστο του κύκλου του. [2] Στεμματικές Εκτοξεύσεις Μάζας Το ηλιακό στέμμα αποτελεί κατά κάποιον τρόπο την ατμόσφαιρα του Ήλιου, η οποία εκτείνεται προς το μεσοπλανητικό χώρο χωρίς να έχει σταθερή μορφή. Είναι ιονισμένο αέριο, αποτελούμενο από ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια, ηλεκτρόνια, πρωτόνια, πυρήνες Ηe και βαρύτερα στοιχεία. Αυτό το αέριο δομείται από μαγνητικά πεδία, εκτός από την βαρύτητα, τα οποία έχουν την πηγή τους στο εσωτερικό του Ήλιου. Οι ηλιακές εκλάμψεις συνοδεύονται μερικές φορές από Στεμματικές εκτοξεύσεις μάζας (CMEs, Coronal Mass Ejections), γνωστές και ως «στεμματικά παροδικά φαινόμενα» ("coronal transients"). Αυτές είναι τεράστιοι βρόχοι στεμματικού υλικού 10

11 που ταξιδεύουν προς τα έξω, μακριά από τον Ήλιο, με ταχύτητες πάνω από ένα εκατομμύριο χιλιόμετρα την ώρα και ενέργειες δεκαπλάσιες της ενέργειας της ηλιακής εκλάμψεως που τις συνοδεύει. Κάποιες μεγάλες εκτοξεύσεις μπορούν να προωθήσουν προς το διάστημα εκατοντάδες εκατομμύρια τόνους ύλης με ταχύτητα περίπου 1,5 εκατομμύριο χιλιόμετρα την ώρα. Σχήμα 1.3: Στεμματική εκπομπή μάζας. Για σύγκριση δίνεται και η διάσταση της γης (κάτω δεξιά). [3] Εξωγαλαξιακές Κοσμικές Ακτίνες Είναι οι πιο ενεργειακές κοσμικές ακτίνες που φτάνουν στη Γη και η προέλευση τους οφείλεται σε εξαιρετικά βίαια εξωγαλαξιακά φαινόμενα. Τα βασικά από αυτά είναι: Ενεργοί γαλαξιακοί πυρήνες (Active Galactic Nuclei, AGN) οι οποίοι βρίσκονται στο κέντρο ενός ενεργού γαλαξία και εκπέμπουν ισχυρή ακτινοβολία στον κατά τα άλλα τυπικό γαλαξία. Αναλαμπές ακτίνων γάμμα (gamma-ray bursts, GRB): Είναι ξαφνικά και πολύ μικρής διάρκειας γεγονότα έντονης εκπομπής ακτινοβολίας γάμμα που παρατηρούνται απρόβλεπτα σε διάφορα σημεία του ουρανού. Η ακτινοβολία από τις αναλαμπές GRB φτάνει στο ηλιακό μας σύστημα από μακρινά αστρονομικά αντικείμενα στη ροή λίγων μόνο φωτονίων ανά cm 2 και συνεπώς δεν χρειάζεται να εισαχθούν στον υπολογισμό της συνολικής δόσης. 11

12 1.4 Πρωτογενής Κοσμική Ακτινοβολία Με τον όρο πρωτογενής κοσμική ακτινοβολία αναφερόμαστε στα σωματίδια αστρικής προέλευσης που φτάνουν με υψηλές ενέργειες στα ανώτερα στρώματα της γήινης ατμόσφαιρας. Τα πρωτόνια αποτελούν το 85% της κοσμικής ακτινοβολίας. Το 12% είναι σωμάτια α και το υπόλοιπο 3% αποτελείται από βαρύτερους πυρήνες στοιχείων όλου του περιοδικού πίνακα κυρίως πυρήνες άνθρακα και σιδήρου. Εκτός από τους γυμνούς πυρήνες οι οποίοι δημιουργούνται στο εσωτερικό των αστέρων, στην κοσμική ακτινοβολία υπάρχουν και πολλά άλλα σταθερά και μη σωματίδια τα οποία παράγονται από την αλληλεπίδραση των πυρήνων μεγάλης ενέργειας με την μεσοαστρική ύλη κατά την πορεία τους προς την Γη. Τέτοια είναι τα ηλεκτρόνια τα αντιπρωτόνια τα ποζιτρόνια και οι πυρήνες Li, Be, B. Τέλος υπάρχουν και πλήθος από αφόρτιστα σωματίδια όπως νετρίνα και φωτόνια. Τα κοσμικά σωματίδια μικρής ενέργειας δεν μπορούν να διαπεράσουν το μαγνητικό πεδίο της Γης και επομένως δεν φτάνουν στην ατμόσφαιρα. Το ενεργειακό φάσμα του συνόλου των κοσμικών σωματιδίων που φτάνουν στην κορυφή της ατμόσφαιρας φαίνεται στο παρακάτω σχήμα. Δίνεται η ροή των σωματιδίων ανά m 2, sterad και sec ως προς την ενέργεια Ε σε περιοχές εύρους ΔΕ=1GeV. Η μεγάλη διαφορά στις ενέργειες υποδεικνύει τη μεγάλη ποικιλία των πηγών της κοσμικής ακτινοβολίας. Σχήμα 1.4 Ενεργειακό φάσμα του συνόλου των κοσμικών σωματιδίων Με έναν πιο προσεκτικό έλεγχο κάποιος μπορεί να παρατηρήσει κάποια χαρακτηριστικά σημεία του φάσματος. Αυτά είναι το γόνατο περίπου στα 5*10 15 ev όπου η κλίση γίνεται πιο απότομη και ο αστράγαλος περίπου μετά τα 5*10 18 ev όπου η κλίση γίνεται ξανά πιο οριζόντια. Αυτά τα χαρακτηριστικά πιθανόν να οφείλονται σε κοσμικές ακτίνες διαφορετικής προέλευσης. 12

13 Η περιοχή μετά τον αστράγαλο χαρακτηρίζεται ως περιοχή των Υπέρ Υψηλής Ενέργειας κοσμικών ακτίνων. Το ποσοστό των κοσμικών ακτίνων πάνω από τον αστράγαλο είναι μικρότερο από 1 στα κοσμικά σωματίδια. 1.5 Μαγνητικό Πεδίο της Γης Οι πρωτογενείς κοσμικές ακτίνες στην πορεία τους προς την Γη συναντούν το γήινο μαγνητικό πεδίο και αν τα καταφέρουν φθάνουν στην ατμόσφαιρα. Το μαγνητικό πεδίο της Γης είναι σαν το πεδίο ενός μαγνητικού διπόλου, του οποίου όμως ο νότιος πόλος είναι κοντά στο γεωγραφικό βόρειο πόλο της Γης (για την ακρίβεια, στα νησιά του Βόρειου Καναδά). Άρα οι δυναμικές γραμμές του μαγνητικού πεδίου έχουν φορά γεωγραφικά από τον Νότο προς τον Βορρά. Μεταξύ του άξονα περιστροφής της γης και του μαγνητικού διπόλου υπάρχει μια γωνία ίση περίπου με 11.Το μαγνητικό πεδίο οφείλει το σχήμα του σε ηλεκτρικά ρεύματα στον πυρήνα της Γης και στον ηλιακό άνεμο. Αξιοσημείωτο είναι ότι το μαγνητικό πεδίο της Γης εκτείνεται σχεδόν αμείωτο πολύ πέρα από την ατμόσφαιρα. Σχήμα 1.5 Μαγνητικό Πεδίο της Γης Οι κοσμικές ακτίνες καθώς εισέρχονται στο μαγνητικό πεδίο θα διαγράψουν περίπλοκες τροχιές και ίσως δεν εισέλθουν καν στην ατμόσφαιρα αν οι ενέργειές τους είναι πολύ χαμηλές. Η τροχιά που ακολουθεί ένα κοσμικό σωματίδιο που προσεγγίζει τη Γη εξαρτάται από διάφορους παράγοντες όπως η ενέργεια του, η αρχική του διεύθυνση, η μάζα του και το φορτίο του. Σωματίδια που κατευθύνονται προς τους μαγνητικούς πόλους της Γης έχουν τροχιά σχεδόν παράλληλη με τις δυναμικές γραμμές και μπορούν να πλησιάσουν πιο εύκολα την ατμόσφαιρα. Όσο πλησιάζουμε προς τον Ισημερινό όλο και λιγότερα κοσμικά σωματίδια ανιχνεύονται. 13

14 1.6 Ζώνες Van Allen Τα φορτισμένα σωματίδια της κοσμικής ακτινοβολίας παγιδεύονται στις ζώνες Van Allen εξαιτίας του μαγνητικού πεδίου της Γης. Οι ζώνες αυτές, που πήραν το ονομά του υπεύθυνου του προγράμματος Dr James Van Allen, χωρίζονται σε εσωτερικές και εξωτερικές. Η κάθε ζώνη απ αυτές έχει το σχήμα ενός πελώριου δακτυλιδιού Εσωτερικές Ζώνες Van Allen Οι εσωτερικές ζώνες περιέχουν φορτισμένα σωματίδια, κυρίως πρωτόνια με ενέργειες που ξεπερνούν τα 30 ΜeV, και εκτείνονται σε μέσο ύψος 3000km. Η πυκνότητα των πρωτονίων στην εσωτερική ζώνη πολλές φορές φτάνει τα σωματίδια/sec σχηματίζοντας μια σφαιρική επιφάνεια ενός cm 2 προς όλες τις διευθύνσεις. Τα πρωτόνια της ζώνης προέρχονται από την διάσπαση των νετρονίων που παράγονται, όταν υψηλής ενέργειας κοσμικές ακτίνες από την εξώτερη περιοχή του ηλιακού συστήματος, συγκρούονται με άτομα και μόρια της Γήινης ατμόσφαιρας. Μερικά από τα νετρόνια διαφεύγουν στην ατμόσφαιρα, και καθώς ταξιδεύουν στην περιοχή της ζώνης ένα μικρό ποσοστό διασπάται σε πρωτόνια και ηλεκτρόνια. Αυτά τα σωματίδια κινούνται σε σπειροειδείς τροχιές κατά μήκος των δυναμικών γραμμών του Γήινου μαγνητικού πεδίου. Καθώς τα σωματίδια προσεγγίζουν τους μαγνητικούς πόλους, η αύξηση της δύναμης του πεδίου τις αναγκάζει να ανακλαστούν. Τα σωματίδια τότε αναγκάζονται να ταλαντώνονται μεταξύ των μαγνητικών πόλων. Συγχρόνως συγκρούονται με άτομα στην λεπτή ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση τους από τη ζώνη. Σχήμα 1.6 Σχηματική παράσταση των ζωνών Van Allen [4] 14

15 1.6.2 Εξωτερικές Ζώνες Van Allen Εκτείνεται σε υψόμετρο περίπου με χιλιόμετρα πάνω από την επιφάνεια της Γης. Περιέχει κυρίως ηλεκτρόνια ενέργειας μέχρι μερικά ΜeV τα οποία αποδεσμεύονται κατά τη διάρκεια μαγνητικών διαταραχών π.χ. μαγνητικών καταιγίδων. Τα ηλεκτρόνια διαφεύγουν από αυτήν καθώς συγκρούονται με το αραιό αέριο της εξώτατης ατμόσφαιρας, αναπληρώνονται όμως συνεχώς. Η ροή των σωματιδίων στη ζώνη αυτή μεταβάλλεται ανάλογα με τις μαγνητικές διαταραχές γι αυτό το λόγο η εξωτερική ζώνη δεν είναι σταθερή. 1.7 Ανωμαλία Νότιου Ατλαντικού Η Ανωμαλία Νότιου Ατλαντικού (South Atlantic Anomaly,SAA) είναι μια περιοχή όπου η εσωτερική ζώνη Van Allen πλησιάζει πιο κοντά στην επιφάνεια της Γης. Το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αυξημένη ροή φορτισμένων σωματιδίων και εκθέτει τους δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά, σε υψηλότερα από τα συνήθη επίπεδα ακτινοβολίας. Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στο ότι το πεδίο της Γης δεν είναι γεωγραφικά συμμετρικό, εξαιτίας της απόκλισης των μαγνητικών πόλων της Γης από τους γεωγραφικούς πόλους. Εξαιτίας αυτής της κλίσης, η εσωτερική ζώνη Van Allen είναι πιο κοντά στην επιφάνεια της Γης πάνω από τον Νότιο Ατλαντικό Ωκεανό και πιο μακριά από της επιφάνεια της Γης πάνω από τον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό. Σχήμα 1.7 Εσωτερική και εξωτερική ζώνη Van Allen με την ανωμαλία της εσωτερικής ζώνης πάνω από τον Νότιο Ατλαντικό. 15

16 1.8 Ατμοσφαιρικοί καταιγισμοί Όταν οι πρωτογενείς κοσμικές ακτίνες εισέλθουν στην ατμόσφαιρα της Γης, συναντούν τα άτομα της ατμόσφαιρα κυρίως αζώτου και οξυγόνου και συγκρούονται με αυτά. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα από ένα αρχικό πρωτογενές σωματίδιο να δημιουργείται ένας καταιγισμός δευτερογενών σωματιδίων με ενέργειες μικρότερες από το αρχικό. Μερικά από αυτά μπορεί να φτάσουν στο έδαφος, οπού μπορούν να καταγραφούν και να προκύψουν συμπεράσματα για τις ιδιότητες των πρωτογενών σωματιδίων από τα οποία προήλθαν. Από τα πρωτογενή κοσμικά σωματίδια δεν φτάνει σχεδόν κανένα στο έδαφος. Υπάρχουν δυο τύποι καταιγισμών. Ο ηλεκτρομαγνητικός καταιγισμός Ο αδρονικός καταιγισμός Ηλεκτρομαγνητικός Καταιγισμός Σχήμα1.8 Ανάπτυξη Η/Μ καταιγισμού Όταν ένα φωτόνιο ή ηλεκτρόνιο υψηλής ενέργειας προσπίπτει σε κάποιο υλικό, προκαλεί ένα καταιγισμό από δευτερογενή ηλεκτρόνια και φωτόνια μέσω ακτινοβολίας πέδησης και δίδυμης γένεσης. Καθώς η ανάπτυξη του καταιγισμού προχωράει όλο και βαθύτερα, ο αριθμός των δευτερογενών σωματιδίων που δημιουργούνται αυξάνεται και ταυτόχρονα μειώνεται η μέση ενέργεια τους. Ο πολλαπλασιασμός των σωματιδίων σταματά όταν η ενέργεια τους πέσει κάτω από την κρίσιμη ενέργεια Ε crit. Ως κρίσιμη ενέργεια ορίζεται η ενέργεια για την οποία οι δύο ρυθμοί απώλειας ενέργειας (ιονισμός και ακτινοβολία πέδησης) είναι ίσοι. 16

17 1.8.2 Αδρονικός Καταιγισμός Δημιουργείται από την ισχυρή αλληλεπίδραση μεταξύ ενός προσπίπτοντος σε υλικό μέσο πρωτόνιο ή πυρήνα υψηλής ενέργειας και των πυρήνων των μέσων. Η ισχυρή αλληλεπίδραση συμβαίνει μόνο όταν το προσπίπτον αδρόνιο χτυπήσει κάποιον από τους πυρήνες του υλικού απ ευθείας επειδή η εμβέλεια των ισχυρών αλληλεπιδράσεων είναι πολύ μικρή, της ίδιας τάξης μεγέθους με τους πυρήνες. Η αλληλεπίδραση με τα νουκλεόνια του πυρήνα παράγει συνήθως πιόνια αλλά και άλλα ασταθή σωματίδια π.χ καόνια. Τα πιόνια εμφανίζονται με πολύ μεγάλες ενέργειες και διεύθυνση σχεδόν παράλληλη προς αυτή του προσπίπτοντος σωματιδίου. Τα δευτερογενή σωματίδια μπορούν και αυτά να συγκρουστούν ισχυρά μέσα στον ίδιο πυρήνα με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας μικρός καταιγισμός. Ένα άλλο ενδεχόμενο είναι η αποβολή από τον πυρήνα και προϊόντων θρυμματισμού (spallation fragments). Αυτά αποτελούν στην ουσία ασταθείς ή σταθερούς πυρήνες οι οποίοι εκπέμπονται σχεδόν ισότροπα από τον αρχικό πυρήνα. Το ένα τρίτο περίπου της ενέργειας δίνεται στο θρυμματισμό των πυρήνων, την εκπομή νετρονίων και πρωτονίων και σε πυρηνικές διεγέρσεις. Η υπόλοιπη ενέργεια εμφανίζεται στα πιόνια, τα οποία δίνουν το έναυσμα σε αδρονικούς καταιγισμούς. Σχήμα 1.9 Αδρονικός Καταιγισμό Ατμοσφαιρικός Καταιγισμός. Αυτό που συνολικά δημιουργείται από ένα κοσμικό σωματίδιο πολύ μεγάλης ενέργειας είναι ένας ατμοσφαιρικός καταιγισμός (Air Shower). Το μέγεθος και η έκταση του εξαρτάται κυρίως από την αρχική ενέργεια του αρχικού κοσμικού σωματιδίου αλλά και από το είδος του σωματιδίου. Το μέτωπο του ατμοσφαιρικού καταιγισμού έχει τη μορφή ενός δισκοειδούς σμήνους από σχετικιστικά σωματίδια του οποίου η διάμετρος αυξάνεται καθώς διασχίζει την ατμόσφαιρα. Η διεύθυνση κίνησης του μετώπου είναι η ίδια με τη διεύθυνση του αρχικού κοσμικού σωματιδίου που προκάλεσε τον καταιγισμό. Το σμήνος των σωματιδίων είναι πολύ πυκνότερο στο κέντρο του, οπού παράγονται συνεχώς νέα σωματίδια. 17

18 Σχήμα 1.10 Σχηματική αναπαράσταση ατμοσφαιρικού καταιγισμού. 1.9 Δευτερογενής Κοσμική Ακτινοβολία Τη δευτερογενή κοσμική ακτινοβολία τη χωρίζουμε σε δύο συνιστώσες: Α) Σκληρή συνιστώσα. Είναι πολύ διεισδυτική και εισέρχεται βαθιά μέσα στο έδαφος και την θάλασσα. Αποτελείται κυρίως από μιόνια, νετρόνια και νετρίνα. Τα προϊόντα αυτά δημιουργούνται κυρίως μέσα από τις πυρηνικές αντιδράσεις θρυματισμού και μεταστοιχείωσης των πυρήνων. Β)Μαλακή συνιστώσα: Έχει μικρή διεισδυτικότητα και παράγεται σε μικρή απόσταση από το σημείο μέτρησης. Αποτελείται κυρίως από φωτόνια, ηλεκτρόνια και ποζιτρόνια. Τα ηλεκτρόνια παράγονται στους ηλεκτρομαγνητικούς καταιγισμούς μαζί με τα φωτόνια και από τις διασπάσεις των μιονίων μαζί με τα νετρίνα. Από την άλλη τα φωτόνια προκύπτουν από τις διασπάσεις των ουδέτερων πιονίων και από τους ηλεκτρομαγνητικούς καταιγισμούς. Από τις δυο συνιστώσες της δευτερογενούς κοσμικής ακτινοβολίας που αναφέραμε μας ενδιαφέρει περισσότερο η σκληρή αφού η μαλακή έχει πολύ μικρή διεισδυτικότητα και παράγεται τοπικά Μιόνια Τα μιόνια είναι τα μόνα φορτισμένα σωματίδια της σκληρής συνιστώσας. Παράγονται από τη διάσπαση φορτισμένων πιονίων. Τα μιόνια έχουν μάζα περίπου 200 φορές τη μάζα του ηλεκτρονίου. Εξαιτίας της μεγαλύτερης μάζας τους τα μιόνια διεισδύουν βαθύτερα στην ύλη απ ότι τα ηλεκτρόνια αφού η επιβράδυνση τους οφείλεται κυρίως σε ενεργειακές απώλειες 18

19 εξαιτίας του φαινομένου πέδησης. Έτσι τα μιόνια διαπερνούν με ευκολία τις συνήθεις στρώσεις της θωράκισης και μπορούν να διεισδύσουν σε βάθος μεγαλύτερο του ενός χιλιομέτρου στερεάς πέτρας. Η ύπαρξη των μιονίων είναι η κύρια αιτία του μετρούμενου υποστρώματος στου ανιχνευτές των πειραμάτων πυρηνικής φυσικής. Για να εξαλειφθεί το υπόστρωμα αυτό στα πολύ ευαίσθητα πειράματα η συνήθης μέθοδος είναι να τοποθετούνται οι ανιχνευτικές διατάξεις σε μεγάλο βάθος στο έδαφος η στη θάλασσα. Στο παρακάτω σχήμα δίνεται η ροή μιονίων μέσα στη Γη σε βάθος ισοδύναμου πάχους νερού. Σχήμα 1.11 Εξάρτηση της έντασης της κατακόρυφης ροής των μιονίων συναρτήσει του βάθους σε m ύδατος (λογαριθμική κλίμακα) Ανίχνευση μιονίων Η ανίχνευση των μιονίων γίνεται εφικτή με την χρήση των ανιχνευτών Geiger- Müller ή άλλους ανιχνευτές σπινθηρισμών. Ο ανιχνευτής Geiger-Muller απαιτεί υψηλή τάση, η οποία παράγει μεγάλης έντασης ηλεκτρικό πεδίο κοντά στην άνοδο του ανιχνευτή. Όταν ένα σωμάτιο της κοσμικής ακτινοβολίας εισέρχεται στον ανιχνευτή, αποσπά ηλεκτρόνια από το αέριο το οποίο υπάρχει στον απαριθμητή καθώς και από τα τοιχώματα του σωλήνα του απαριθμητή. Τα ηλεκτρόνια αυτά επιταχύνονται προς την κατεύθυνση του θετικά φορτισμένου σύρματος και κερδίζουν αρκετή ενέργεια ώστε να αποσπάσουν ακόμα περισσότερα ηλεκτρόνια από τα μόρια του αερίου του απαριθμητή. Ομοίως, αυτά τα ηλεκτρόνια επιταχύνονται επίσης και αποσπούν επιπλέον ηλεκτρόνια. Αυτή η ηλεκτρική χιονοστιβάδα αποτελείται από περισσότερα του ενός δισεκατομμυρίου αρνητικά φορτία τα οποία επιταχύνονται προς το θετικά φορτισμένο σύρμα, προκαλώντας με αυτό τον τρόπο ένα ρεύμα που ρέει μέσα σ ένα απλό κύκλωμα ανίχνευσης. 19

20 Καθώς ο απαριθμητής Geiger είναι ευαίσθητος σε σωματίδια που έρχονται από οποιαδήποτε κατεύθυνση, ένας τέτοιος ανιχνευτής δεν καθιστά δυνατή την επιλογή κάποιου συγκεκριμένου προσανατολισμού καθώς και το είδος του σωματιδίου. Η χρήση δύο ή περισσότερων ανιχνευτών Geiger με την εφαρμογή της μεθόδου της σύμπτωσης (όπου λαμβάνουμε ταυτόχρονα σήμα από δύο ή περισσότερους μετρητικούς σωλήνες) μας προσφέρει την πιθανότητα να φέρουμε σε πέρας πιο πολύπλοκα πειράματα,όπως π.χ να διακρίνουμε μιόνια και να προσδιορίσουμε την διεύθυνση πρόσπτωσης. Μας επιτρέπει επίσης να αποκλείσουμε την ανίχνευση της γήινης ακτινοβολίας. [6] Σχήμα 1.12 Ανιχνευτές Geiger-Muller που χρησιμοποιούνται για την ανίχνευση μιονίων Υπόγεια Πειράματα Μιονίων Το κομμάτι εκείνο της συνιστώσας των μιονίων της κοσμικής ακτινοβολίας που αντιστοιχεί σε υψηλές ενέργειες μελετάται από υπόγειους ανιχνευτές. Αυτοί οι ανιχνευτές κάνουν χρήση της ικανότητας των μιονίων να διεισδύουν στην ύλη προκειμένου να διαχωρίσουν τα μιόνια από άλλες συνιστώσες της Κοσμικής Ακτινοβολίας (εκτός από τα νετρίνα). Ο υπόγειος ανιχνευτής μιονίων μπορεί είτε να είναι ένας είτε να αποτελείται από μια μικρή σειρά ανιχνευτών Νετρόνια Τα ελεύθερα νετρόνια είναι ασταθή σωματίδια. Υφίστανται βήτα διάσπαση με μέσο χρόνο ζωής τ=15min. Αν δεν λάβουν μέρος σε πυρηνικές αντιδράσεις διασπώνται μέσω της β-διάσπασης: 20

21 Λόγω του μικρού χρόνου ζωής αναμένεται ένα πολύ μικρό ποσοστό των πρωτογενών κοσμικών ακτίνων να αποτελείται από ελεύθερα νετρόνια. Παρόλα αυτά, νετρόνια παράγονται σε αφθονία στην ατμόσφαιρα από την αλληλεπίδραση της πρωτογενούς και δευτερογενούς ακτινοβολίας με πυρήνες οξυγόνου και αζώτου που βρίσκονται στον αέρα. Τα νετρόνια αυτά ονομάζονται ατμοσφαιρικά. Υπάρχουν και τα ηλιακά νετρόνια τα οποία προέρχονται από τον Ήλιο. Τα νετρόνια αλληλεπιδρούν με τους πυρήνες των ατόμων της ατμόσφαιρας μόνο με ισχυρή αλληλεπίδραση η οποία έχει πολύ μικρή εμβέλεια της τάξης του 1fm. Επειδή δεν φέρουν ηλεκτρικό φορτίο, κινούμενα στην ατμόσφαιρα δεν χάνουν ενέργεια λόγω ιονισμών Παράγοντες που επηρεάζουν την ροή και την ενέργεια νετρονίων α) Γεωγραφικό-μαγνητικό πλάτος του τόπου μέτρησης. Εξαιτίας του μαγνητικού πεδίου της Γης, οι τροχιές των κοσμικών ακτινών καμπυλώνονται. Το μέτρο της ικανότητας των κοσμικών σωματιδίων να διαπερνούν το μαγνητικό πεδίο της Γης ονομάζεται μαγνητική ακαμψία και ορίζεται ως ο λόγος της ορμής του σωματιδίου με το φορτίο του. Το μαγνητικό πεδίο της Γης καθορίζει την ελάχιστη μαγνητική ακαμψία των φορτισμένων κοσμικών σωματιδίων που μπορούν να φτάσουν σε κάθε σημείο και επομένως και τα νετρόνια που παράγονται από τις επιδράσεις αυτών των σωματιδίων με την ατμόσφαιρα. β)υψόμετρο. Καθορίζει το πάχος της υπερκείμενης ατμόσφαιρας άρα και το κατά πόσο και πως αλληλεπιδρούν τα δευτερογενώς παραγόμενα σωματίδια και τα ατμοσφαιρικά νετρόνια. γ) 11ετης διακύμανση της ηλιακής δραστηριότητας. Στην επιφάνεια του Ήλιου, η θερμοκρασία ανέρχεται στους βαθμούς περίπου. Οι ηλιακές κηλίδες είναι κάποιες περιοχές με θερμοκρασία σχετικά χαμηλότερη. Γι αυτό και φαίνονται πιο σκοτεινές. Έχει παρατηρηθεί ότι ο αριθμός των ηλιακών κηλίδων στην ηλιακή επιφάνεια αυξάνεται γρήγορα και μετά μειώνεται με βραδύτερο ρυθμό κάθε περίπου 11 χρόνια. Αυτή η περιοδικότητα, την οποία ακολουθεί η γενικότερη ηλιακή δραστηριότητα, αποκαλείται «ενδεκαετής ηλιακός κύκλος» ή «ενδεκαετής κύκλος της ηλιακής δραστηριότητας» Έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μια ενδεκαετής διακύμανση της μετρούμενης ροής των νετρονίων η οποία βρίσκεται σε αντισυσχετισμό με την ηλιακή δραστηριότητα. Αυτό οφείλεται στο ισχυρότερο μαγνητικό πεδίο του Ήλιου κατά το μέγιστο των ηλιακών κηλίδων το οποίο εμποδίζει τα νετρόνια να εισέλθουν στην ατμόσφαιρα. δ) Ηλιακές εκλάμψεις: Κατά τη διάρκεια ισχυρών ηλιακών εκλάμψεων εκπέμπονται ενεργητικά σωματίδια υπό μορφή κοσμικής ακτινοβολίας τα οποία βομβαρδίζουν την Γη με μεγάλη πυκνότητα ροής. Επομένως εμφανίζεται μια περίσσεια ροή νετρονίων στην ατμόσφαιρα της Γης. Τα επιπλέον αυτά νετρόνια προέρχονται από την επιφάνεια του Ήλιου. 21

22 Η ροή των νετρονίων στην ατμόσφαιρα έχει τη μέγιστη τιμή της σε υψόμετρο περί τα 20 km και είναι της τάξης 1 με 10 νετρόνια/cm 2 s. Σε χαμηλότερα ύψη η ροή φθίνει, φτάνοντας στην επιφάνεια της θάλασσας να είναι περίπου 2 τάξεις μεγέθους κατώτερη απ ότι στο μέγιστο. Για την ανακοπή δέσμης νετρονίων δεν αρκεί η θωράκιση μολύβδου αλλά απαιτείται θωράκιση σκυροδέματος σημαντικού πάχους. Σχήμα 1.13 Η εξάρτηση της ροής νετρονίων από το ατμοσφαιρικό βάθος. Στο σχήμα 1.13 απεικονίζεται η ροή των νετρονίων σαν συνάρτηση του ατμοσφαιρικού βάθους για τους πόλους (βόρειο και νότιο) και για τον ισημερινό[7] Δίκτυο Μετρητών Νετρονίων Οι μετρητές νετρονίων είναι σύγχρονα όργανα που είναι τοποθετημένα σε διαφορετικά σημεία πάνω στη Γη. Κάθε μετρητής νετρονίων καταμετρά κοσμική ακτινοβολία που έρχεται από ορισμένες διευθύνσεις με ενέργεια και μαγνητική ακαμψία πάνω από ένα ορισμένο κατώφλι. Αφού αυτές οι παράμετροι εξαρτώνται κυρίως από την θέση του μετρητή πάνω στη Γη, τα δίκτυα μετρητών νετρονίων παρέχουν την δυνατότητα εξαγωγής πληροφοριών από τα δεδομένα τους, όπως για το ενεργειακό φάσμα και τις διευθύνσεις διάδοσης των πρωτογενών σωματιδίων. Επίσης μας δίνουν την δυνατότητα να χρησιμοποιήσουμε τους μετρητές νετρονίων για συναγερμούς διαστημικού καιρού. 22

23 Σχήμα 1.14: Κατανομή των μετρητών νετρονίων σε όλη τη Γη Πλεονεκτήματα Ο υψηλός ρυθμός καταμέτρησης, συγκριτικά με τους ανιχνευτές στο διάστημα, είναι το μεγάλο πλεονέκτημα των μετρητών νετρονίων. Έτσι οι σταθμοί μπορούν να παρατηρούν πολλές μικρές και βραχυπρόθεσμες αλλαγές στην ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας (μεγέθους 0.5% περίπου), οι οποίες δεν καταγράφονται από τους ανιχνευτές στο διάστημα. Σε αντίθεση με τους ανιχνευτές που βρίσκονται στο διάστημα, οι μετρητές νετρονίων δεν μπορούν να επηρεαστούν από έντονες εκρήξεις ηλιακών ενεργητικών σωματιδίων. Οι μετρητές νετρονίων χαρακτηρίζονται από την αξιοπιστία τους και την αυτόματη απόκτηση δεδομένων Μετρητές Νετρονίων Ο βασικός τύπος μετρητών νετρονίων που χρησιμοποιείται είναι ο ΝΜ64 (Σχήμα 1.15) με αυξημένο ρυθμό καταμέτρησης. Οι μετρητές νετρονίων αποτελούνται από ειδικούς αναλογικούς μετρητές αερίου που περιβάλλονται από έναν επιβραδυντή, έναν παραγωγό (μόλυβδος) και τον ανακλαστήρα. Τα προσπίπτοντα νετρόνια ή πρωτόνια προκαλούν πυρηνικές αντιδράσεις στον μόλυβδο όπου παρατηρείται «εξάτμιση» και παράγονται νετρόνια χαμηλής ενέργειας. Αυτά τα νετρόνια με ενέργειες της τάξης των MeV επιβραδύνονται σε θερμικές ενέργειες από τον επιβραδυντή και στους μετρητές τύπου ΝΜ64 περίπου το 6% αυτών των νετρονίων τελικά καταγράφεται από τον αναλογικό μετρητή. Στο γεγονός ότι τελικά αυτά που καταγράφονται είναι τα νετρόνια οφείλεται και το όνομα αυτού του ανιχνευτή κοσμικών ακτίνων, μετρητής νετρονίων. 23

24 Σχήμα 1.15: Μετρητής Νετρονίων τύπου NM64 με 3 μετρητές (δεξιά φαίνονται η ξύλινη θήκη του ανακλαστήρα και οι μετρητές και αριστερά τα ηλεκτρονικά, ηλεκτρική παροχή υψηλής τάσης και το βαρόμετρο) Η Ευρωπαϊκή Βάση δεδομένων Μετρητών Νετρονίων (NMDB) H Ευρωπαϊκή Ένωση πρόσφατα υποστήριξε τη δημιουργία μιας βάσης δεδομένων μετρητών νετρονίων υψηλής ανάλυσης, σε πραγματικό χρόνο (Neutron Monitor Database NMDB) Η προσπάθεια αυτή περιελάμβανε μια ευρεία συνεργασία δώδεκα χωρών ενώ η βάση που δημιουργήθηκε περιλαμβάνει εκτός από δεδομένα ευκρίνειας ενός λεπτού (1-min), από 23 σταθμούς καταμέτρησης κοσμικής ακτινοβολίας, που ανανεώνονται στη βάση σε πραγματικό χρόνο (κάθε λεπτό), και δεδομένα από σχεδόν όλους τους σταθμούς καταμέτρησης νετρονίων σε ολόκληρο τον κόσμο για τα τελευταία περίπου 50 χρόνια Χρήσεις Μετρητών Νετρονίων Παρακάτω εξετάζεται οι λόγοι που είναι απαραίτητη η τοποθέτηση μετρητών νετρονίων σε διαφορετικά μέρη πάνω στη Γη. Α) Μακρόχρονη παρακολούθηση των μεταβολών των κοσμικών ακτίνων Μελέτες των δεδομένων των μετρητών νετρονίων έχουν δείξει ότι σε κάθε σταθμό ο ρυθμός καταμέτρησης ποικίλει ανάλογα με τον ηλιακό κύκλο. Για να βγάλουμε συμπεράσματα δεν μπορούμε να βασιστούμε στο ρυθμό καταμέτρησης ενός μόνο μετρητή νετρονίων. Απαιτείται η εξαγωγή της έντασης της κοσμικής ακτινοβολίας σαν συνάρτηση της ενέργειας ή της μαγνητικής ακαμψίας του σωματιδίου. Επειδή το πόσο ευαίσθητος είναι κάθε μετρητής στις κοσμικές ακτίνες πάνω από ένα χαμηλό κατώφλι δυσκαμψίας (ή ενέργειας),εξαρτάται από την θέση του πάνω στη Γη και κυρίως το γεωγραφικό του πλάτος μπορούμε να συνδυάσουμε δεδομένα από σταθμούς σε διαφορετικά πλάτη, από τους πολικούς μέχρι αυτούς που βρίσκονται 24

25 στον ισημερινό. Αυτό έχει γίνει ώστε να προκύψει η ιστορία των γαλαξιακών κοσμικών ακτίνων όπως φαίνεται στο σχήμα α, όπου δείχνει την ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας για κινητική ενέργεια 9 GeV και συγκρίνεται με την εξέλιξη του αριθμού των κηλίδων κατά την διάρκεια αρκετών δεκαετιών. Σχήμα α: Ένταση της κοσμικής ακτινοβολίας για κινητική ενέργεια 9 GeV σε σύγκριση με την εξέλιξη του αριθμού των κηλίδων κατά την διάρκεια αρκετών δεκαετιών. Β) Μελέτη Διαστημικού Καιρού Η αυξημένη ροή ενεργητικών σωματιδίων από τον Ήλιο δημιουργεί προβλήματα στον εξοπλισμό των διαστημόπλοιων ή άλλων τεχνολογιών, για ραδιοεπικοινωνίες στις πολικές περιοχές και επίσης για επανδρωμένες διαστημικές πτήσεις. Καθώς η τεχνολογία στο διάστημα παίζει ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο, είναι αναγκαίο να αναπτυχθούν εργαλεία για την πρόγνωση αυτών των γεγονότων. Τα ηλιακά πρωτόνια κοσμικών ακτίνων και πιθανώς τα νετρόνια είναι τα πιο γρήγορα σωματίδια που θα φθάσουν στη Γη κατά την διάρκεια ενός τέτοιου γεγονότος. Δεν είναι πάρα πολλά και γι αυτό δεν είναι από μόνα τους μεγάλη απειλή. Σηματοδοτούν όμως την άφιξη ενός μεγάλου αριθμού πρωτονίων και ιόντων χαμηλής ενέργειας. Και αφού οι ηλιακές κοσμικές ακτίνες παράγονται πάντα σε μεγάλα γεγονότα, όπου ο αριθμός πρωτονίων και ιόντων χαμηλών ενεργειών είναι από τους πιο μεγάλους, τα δίκτυα μετρητών νετρονίων μπορούν να χρησιμοποιηθούν ώστε να αναπτύξουν προειδοποιητικά συστήματα. Υπάρχουν δύο θεμελιώδεις απαιτήσεις για να γίνει κάτι τέτοιο: αξιόπιστη πρόβλεψη των γεγονότων και αποφυγή λανθασμένων συναγερμών. Το πόσο σημαντικά είναι τα δεδομένα πραγματικού χρόνου από τους μετρητές νετρονίων δικαιολογεί και το πρόγραμμα NMDB. Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος αναπτύσσεται ένα τέτοιο προειδοποιητικό σύστημα χρησιμοποιώντας δεδομένα από τουλάχιστον 3 μετρητές νετρονίων σε υψηλά πλάτη, αφού αυτοί είναι οι πιο ευαίσθητοι λόγω του χαμηλού κατωφλίου ενέργειας, και συνδυάζονται με δεδομένα μαλακών ακτίνων Χ από δορυφόρους ώστε να ελεγχθεί εαν κάποια έκλαμψη είναι σε εξέλιξη. Όταν σε κάποιο μετρητή ο ρυθμός καταμέτρησης 25

26 ξεπεράσει τον μέσο ρυθμό για πολλές συνεχόμενες μετρήσεις του 1 λεπτού, τότε δίνεται συναγερμός σταθμού. Μια επίγεια επαύξηση θεωρείται ότι ξεκινάει όταν τουλάχιστον 3 σταθμοί βρίσκονται στην κατάσταση συναγερμού και όταν ένα κανάλι ακτίνων Χ δείχνει ότι μια έκλαμψη ξεκινάει. Γ) Προειδοποίηση για τις στεματικές εκτοξεύσεις (CMEs) που επιδρούν στη Γη Οι στεμματικές εκτοξεύσεις μάζας μπορούν να δημιουργήσουν μια γεωμαγνητική καταιγίδα όταν χτυπήσουν στην μαγνητόσφαιρα της Γης. Η διαταραχή του μαγνητικού πεδίου της Γης μπορεί να επηρεάσει τον τεχνολογικό εξοπλισμό στο έδαφος και ιδίως στις πολικές περιοχές της Γης αλλά και τα ηλεκτρονικά στο διάστημα. Οι μετρητές νετρονίων μπορούν να δώσουν μια προειδοποίηση σχετικά με την άφιξη κατευθυνόμενων προς την Γη CMEs. Όταν μια γρήγορη στεμματική εκτόξευση μάζας κινείται στο διαπλανητικό διάστημα (CME) δημιουργεί ένα κρουστικό κύμα μπροστά της το οποίο επηρεάζει την διάδοση των γαλαξιακών κοσμικών ακτίνων και τις διευθύνσεις άφιξής τους στη Γη. Καθώς ένα κρουστικό κύμα μπορεί να ανακλά φορτισμένα σωματίδια οι κοσμικές ακτίνες μειώνονται πίσω από το κύμα. Αφού οι κοσμικές ακτίνες διαδίδονται πολύ πιο γρήγορα από την ICME, η παρακολούθηση τους μπορεί να χρησιμοποιηθεί ώστε να μας ενημερώσει για την επερχόμενη διαταραγμένη περιοχή πολύ πριν αυτή φθάσει στη Γη. Προειδοποιητικά σήματα των ICMEs αναγνωρίστηκαν στα δεδομένα μετρητών νετρονίων πριν την έναρξη ισχυρών μαγνητικών καταιγίδων. Λεπτομερής ανάλυση αυτών των φαινομένων έδειξε ότι τα προειδοποιητικά σήματα μπορεί να είναι μια μείωση ή μια αύξηση στον ρυθμό καταμέτρησης των κοσμικών ακτίνων. Σχήμα γ: Χάρτης Μεταβολών της έντασης της κοσμικής ακτινοβολίας σαν συνάρτηση της ασυμπτωτικής διεύθυνσης άφιξης (κάθετος άξονας) και του χρόνου (fractional days, οριζόντιος άξονας). Στο σχήμα γ φαίνεται ένας χάρτης των μεταβολών της έντασης της κοσμικής ακτινοβολίας σαν συνάρτηση της ασυμπτωτικής διεύθυνσης άφιξης (κάθετος άξονας) και του χρόνου (fractional days, οριζόντιος άξονας). Με κόκκινο κύκλο απεικονίζεται 26

27 μείωση της έντασης των κοσμικών ακτίνων ενώ με κίτρινο κύκλο αύξηση. Η μείωση της έντασης των κοσμικών ακτίνων σε συγκεκριμένη διεύθυνση οφείλεται στο κρουστικό κύμα που δημιουργήθηκε εξαιτίας μιας ερχόμενης CME το οποίο ανάκλασε τα κοσμικά σωματίδια. Με αυτό τον τρόπο η παρατήρηση των κοσμικών ακτίνων με το παγκόσμιο δίκτυο μετρητών νετρονίων μπορεί να δώσει ένα προειδοποιητικό σήμα για την επερχόμενη ICME ώρες πριν την άφιξή της [8] Φυσική Ακτινοβολία Γάμμα Η φυσική ακτινοβολία γάμμα υπάρχει στο περιβάλλον ανεξάρτητα από την ανθρώπινη παρέμβαση. Εκπέμπεται από ραδιενεργά υλικά όπως ουράνιο ( 238 U, 235 U) θόριο( 232 Th) κάλιο ( 40 Κ) καθώς και τα προϊόντα διάσπασής τους. Τα ραδιενεργά αυτά υλικά βρίσκονται παντού στη φύση (έδαφος, νερό, αέρας, φυτά), ενσωματωμένα σε Γη από τη δημιουργία της, ωστόσο ο χρόνος ημιζωής τους είναι πολύ μεγάλος (π.χ. για το ουράνιο 4,5*10 9 δισεκατομμύρια χρόνια) με αποτέλεσμα να υπάρχουν ακόμα σε αφθονία. Ανιχνεύονται στην ατμόσφαιρα σε συγκεντρώσεις τρεις τάξεις μεγέθους μικρότερες των συγκεντρώσεων των ραδιενεργών ισοτόπων της ατμόσφαιρας με κοσμογενετική προέλευση. Αξίζει να σημειωθεί ότι τα τρία αυτά ραδιονουκλίδια εκπέμπουν περίπου το ίδιο ποσοστό ακτινοβολίας στο περιβάλλον. Με διάφορες ατμοσφαιρικές διαδικασίες, π.χ. όταν φυσούν άνεμοι, παρασύρονται από την επιφάνεια του εδάφους και με την μορφή στερεών σωματιδίων είναι δυνατόν να αναμειγνύονται με τον αέρα και να αποτελούν συστατικά του για αρκετά μεγάλο διάστημα. Η σειρά διάσπασης ουρανίου αποτελείται από περίπου 12 ασταθή στοιχεία. Αυτά τα ασταθή ισότοπα τελικά διασπώνται σε σταθερά ισότοπα μολύβδου. Κάτι παρόμοιο ισχύει και για το θόριο. Το 40 Κ διασπάται σε δύο σταθερά ισότοπα αργό και ασβέστιο. Η διάσπαση όλων αυτών των ραδιενεργών ισοτόπων συνοδεύεται από εκπομπή σωματιδίων άλφα, βήτα καθώς και ακτίνων γάμμα. Περιοχές με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις σε ουράνιο και θόριο στο έδαφος έχουν μεγαλύτερα επίπεδα δόσης. Στον πίνακα 1.12 παρουσιάζονται οι συγκεντρώσεις των ραδιενεργών ισοτόπων των φυσικών σειρών στον αέρα (μbq m -3 ). Ραδιοϊσότοπο Τ 1/2 Συγκέντρωση ραδιενεργών ισοτόπων των φυσικών σειρών στον αέρα (μbq -3 ) 238 U 4, y Th 7, y 0,5 226 Ra 1600y Pb 22,3y Po 138,38d Th 1, y 0,5 238 Ra 5,75y 1 27

28 228 Th 1,913y U 7, y 0,05 Πίνακας 1.12: Συγκεντρώσεις των ραδιενεργών ισοτόπων των φυσικών σειρών στον αέρα (μbq m -3 ) [9]. Το ραδόνιο 222 Rn (Τ 1/2 =3,82d) αποτελεί ένα ευγενές αέριο το οποίο είναι προϊόν της ραδιενεργού α-διάσπασης των ραδιενεργών ισοτόπων του ραδίου 226 Ra (T 1/2 =1600y) το οποίο ανήκει στην οικογένεια της ραδιενεργού σειράς του Ουρανίου ( 238 U). Το ραδόνιο είναι κι αυτό ραδιενεργό. Κατά την αποδιέγερση του, εκπέμπεται άλφα ακτινοβολία και δημιουργείται το ραδιοϊσότοπο 218 Po, το οποίο ακολουθούν άλλοι ραδιενεργοί πυρήνες μέχρι τη δημιουργία του σταθερού 210 Pb. Η ιδιαιτερότητα του ραδονίου προκύπτει από τη φυσική του κατάσταση. Είναι ένα ευγενές αέριο το οποίο αμέσως μετά την παραγωγή του, κινείται σχετικά ελεύθερα και έχει τη δυνατότητα να φτάσει στον αέρα ή στο νερό του άμεσου προς τον άνθρωπο περιβάλλοντος. Στα προϊόντα που παράγονται κατά την αποδιέγερση του οφείλεται το μεγαλύτερο ποσοστό της έκθεσης του γενικού πληθυσμού σε ακτινοβολία. Η εισπνοή των θυγατρικών του ραδονίου μπορεί να επιφέρει βλάβες στον πνευμονικό ιστό, προκαλώντας καρκίνο του πνεύμονα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1] [2] [3] [4] The American Heritage Science Dictionary Copyright 2010 by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. Published by Houghton Mifflin Harcourt Publishing Company. [5] [6] [7] RoeslerS, HeinrichW, SchraubeH. Neutron spectra in the atmosphere from interactions of primary cosmic rays Advances in Space Research 1998;21(12): [8] [9] Ραδιενέργεια Περιβάλλοντος, Κ. Παπαστεφάνου [10] [1] Human population exposure to cosmic radiation. A Bouville, W.M Lowder. Radiation Protection Dosimetry. Nuclear Technology Publishing (1988) 28

29 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΑΠΟΘΕΣΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΣΕ ΥΛΙΚΑ ΘΕΡΜΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ 2.1 Ορισμός θερμοφωταύγειας Με τον όρο θερμοφωταύγεια (ThermoLuminescence, TL) αναφερόμαστε στην θερμικά προτρεπόμενη εκπομπή φωτός, από μονωτές ή ημιαγωγούς, οι οποίοι έχουν απορροφήσει προηγουμένως ενέργεια από ακτινοβολία, υπεριώδη ή ιονιστική. Ο όρος Θερμοφωταύγεια είναι, κατά μία έννοια, ατυχής καθώς από τη λέξη φαίνεται ότι η θέρμανση είναι το μόνο είδος ενέργειας που χρησιμοποιείται, ενώ στην πραγματικότητα δεν συμβαίνει ακριβώς αυτό. Αρχικά, η διέγερση προκαλείται με ακτινοβόληση και η θέρμανση είναι απλά το μέσο που πυροδοτεί τον όλο μηχανισμό απελευθέρωσης της συσσωρευμένης ενέργειας. Για το λόγο αυτό ο όρος Θερμικά Διεγειρόμενη Φωταύγεια [Thermally Stimulated Luminescence (TSL)] είναι πιο περιγραφικός και ακριβής. Ωστόσο ο όρος Θερμοφωταύγεια χρησιμοποιείται περισσότερο και έχει καθιερωθεί Το μήκος κύματος της εκπεμπόμενης ακτινοβολίας είναι χαρακτηριστικό του υλικού και δεν εξαρτάται από το είδος της ιονιστικής ακτινοβολίας. Οι περισσότερες μελέτες του φαινομένου ασχολούνται με τις περιπτώσεις εκπομπής στην περιοχή του ορατού φάσματος. Ωστόσο, και άλλα μήκη κύματος που εκπέμπονται, στις περιοχές του υπέρυθρου και του υπεριώδους έχουν γίνει αντικείμενο έρευνας. Για την μελέτη του φαινομένου πρέπει να λάβουμε υπόψη τις εξής 4 παραμέτρους : 1) Το υλικό πρέπει να είναι μονωτής ή ημιαγωγός. 2) Το υλικό θα πρέπει να έχει απορροφήσει ενέργεια αφού πρώτα εκτεθεί σε ιονιστική ακτινοβολία. 3) Το φως εκπέμπεται αποκλειστικά μετά την θέρμανση του υλικού. 4) Μετά την εκπομπή του φωτός με θέρμανση, και τη μετέπειτα ψύξη του υλικού, η άμεση εκ νέου θέρμανσή του δε συνοδεύεται από εκπομπή θερμοφωταύγειας. Το φαινόμενο της θερμοφωταύγειας περιγράφεται ως εξής: Ένα στερεό υλικό, το οποίο καλείται δοσίμετρο, διεγείρεται με χρήση ιονίζουσας ακτινοβολίας σε συγκεκριμένη χαμηλή θερμοκρασία (π.χ θερμοκρασία δωματίου). Το υλικό ακτινοβολείται με φυσική ή τεχνητή ραδιενέργεια σε εργαστηριακό ή κοινό περιβάλλον. Στη συνέχεια το δείγμα θερμαίνεται με σταθερό ρυθμό θέρμανσης β (γραμμικά), από τη θερμοκρασία περιβάλλοντος μέχρι μια υψηλή θερμοκρασία T max,. Καθ όλη τη διάρκεια της θέρμανσης καταγράφεται η ένταση του εκπεμπόμενου φωτός, για κάθε διαφορετική θερμοκρασία του δείγματος. Η καμπύλη που προκύπτει καλείται φωτοκαμπύλη (glow curve). Συνήθως περιλαμβάνει μία ή περισσότερες κορυφές (ανάλογα με το υλικό). Το σχήμα της καμπύλης εξαρτάται από τις συνθήκες ακτινοβόλησης. Εάν το δείγμα έχει ακτινοβοληθεί από μία συγκεκριμένη πηγή το ύψος των κορυφών θα εξαρτάται από τη δόση ακτινοβόλησης και από τα χαρακτηριστικά του υλικού. 29

30 Πριν ξεκινήσει η θέρμανση θα πρέπει να οριστούν δύο πειραματικές μεταβλητές. Η μέγιστη θερμοκρασία θέρμανσης T max, καθώς και ο ρυθμός θέρμανσης β. Μία πλήρης ανάλυση της φωτοκαμπύλης οδηγεί σε συλλογή πολύτιμων πληροφοριών που αφορούν στις φυσικές παραμέτρους του υπό εξέταση υλικού. 2.2 Βασικό Μοντέλο Τα βασικά χαρακτηριστικά του φαινομένου της Θερμοφωταύγειας, είναι δυνατόν να εξηγηθούν με μεγάλη ακρίβεια με τη χρήση ενός απλού μοντέλου. Το μοντέλο αυτό βασίζεται στις ιδιότητες που παρουσιάζει ένας ιοντικός κρύσταλλος οι οποίες παρατίθενται παρακάτω. Ένας ιοντικός δεσμός αποτελείται από ένα πλέγμα θετικών και αρνητικών ιόντων. Μέσα στο πλέγμα είναι δυνατόν να υπάρχουν ατέλειες σε κανονικές θέσεις (r), οι οποίες να οφείλονται σε άτομα προσμίξεων, σε απότομη ψύξη από την υγρή φάση ή να έχουν προκληθεί από πυρηνική ακτινοβολία. Στο παρακάτω σχήμα φαίνονται τα τρία πιο συχνά είδη ατελειών. Σχήμα 2.1 Βασικά είδη ατελειών στη δομή του πλέγματος ιοντικού κρυστάλλου. Από τα αριστερά προς τα δεξιά: έλλειμμα αρνητικού ιόντος, αρνητικό ιόν στο διάκενο, εναλλακτικό κέντρο πρόσμιξης. Μία ατέλεια δημιουργείται όταν ένα από τα αρνητικά ιόντα απουσιάζει από την κανονική του θέση στο πλέγμα, οπότε προκύπτει έλλειμμα αρνητικού φορτίου. Στην περίπτωση αυτή, το τοπικό έλλειμμα αρνητικού φορτίου έλκει ένα ηλεκτρόνιο το οποίο έχει διαφύγει λόγω ιονισμού και κινείται στο πλέγμα. Επομένως η ατέλεια δρα ως παγίδα (trap) του ηλεκτρονίου και τελικά παγιδεύει το ηλεκτρόνιο που κινείται στην περιοχή. Το ηλεκτρόνιο θα παραμείνει μέσα στην παγίδα μέχρι να εκδιωχθεί από τις δονήσεις του πλέγματος. Οι δονήσεις γίνονται εντονότερες όσο αυξάνεται η θερμοκρασία. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, με την αύξηση της θερμοκρασίας να αλλάξει η κατάσταση και τα παγιδευμένα ηλεκτρόνια να ελευθερωθούν και να διαχέονται από τον κρύσταλλο πλέον ελεύθερα. 30

31 Το τι θα συμβεί στο ελεύθερο ηλεκτρόνιο ποικίλει. Υπάρχει περίπτωση να επαναπαγιδευτεί ξανά από μια βαθύτερη παγίδα και κατόπιν να διωχθεί. Ακόμη μπορεί να επανασυνδεθεί με έναν ιόν από το οποίο έχει προηγουμένως φύγει ένα ηλεκτρόνιο. Αυτή η επανασύνδεση μπορεί να οδηγήσει σε εκπομπή ακτινοβολίας με τη μορφή φωτός. Τα ιόντα ή τα άτομα στα οποία παρουσιάζεται επανασύνδεση με εκπομπή φωτός, ονομάζονται κέντρα φωταύγειας (luminescence centers) και φυσικά το φως που εκπέμπεται είναι η Θερμοφωταύγεια (εφόσον το αίτιο διέγερσης ήταν η θερμότητα). Τα κέντρα φωταύγειας αποτελούν ένα συγκεκριμένο τύπο ατέλειας και συνήθως οφείλονται σε προσμίξεις. Το χρώμα του εκπεμπόμενου φωτός είναι χαρακτηριστικό της πρόσμιξης. Η ένταση του εκπεμπόμενου φωτός είναι ανάλογη του αριθμού των παγιδευμένων ηλεκτρονίων, ο οποίος με τη σειρά του είναι ανάλογος της έντασης της πυρηνικής ακτινοβολίας, στην οποία εκτίθεται ο κρύσταλλος. Με βάση τα παραπάνω μπορούμε να χωρίσουμε το φαινόμενο της θερμοφωταύγειας σε τέσσερα στάδια: 1) Ιονισμός των ηλεκτρονίων εξαιτίας της έκθεσης του κρυστάλλου σε πυρηνική ακτινοβολία. 2) Παγίδευση μερικών ηλεκτρονίων στις ατέλειες του πλέγματος, όπου παραμένουν όσο η θερμοκρασία δεν μεταβάλλεται. 3) Θέρμανση του κρυστάλλου, σε θερμοκρασία χαρακτηριστική του είδους της παγίδας, με αποτέλεσμα την εκδίωξη των ηλεκτρονίων από τις παγίδες. 4) Επανασύνδεση ηλεκτρονίων και οπών με εκπομπή φωτονίων. Ορισμένα από τα εκδιωκόμενα ηλεκτρόνια φθάνουν στα κέντρα φωταύγειας και όταν συμβεί αυτό εκπέμπεται φως καθώς τα σωματίδια επανασυνδέονται. Αυτό που πρέπει να αναφερθεί είναι ότι ο χρόνος ζωής για ένα παγιδευμένο ηλεκτρόνιο είναι πεπερασμένος. Ακόμη και σε κανονικές θερμοκρασίες υπάρχει πιθανότητα διαφυγής. Η πιθανότητα αυτή όμως είναι τόσο μικρή ώστε να γίνεται λόγος για χρόνους ζωής εκατομμυρίων ετών. Τέτοιου τύπου παγίδες θεωρούνται βαθιές (deep) και η χαρακτηριστική θερμοκρασία, για την οποία προκύπτει γρήγορη εκδίωξη του ηλεκτρονίου είναι σχετικά υψηλή (συνήθως μεγαλύτερη από 400 o C). Σε κάθε κρύσταλλο υπάρχουν διαφορετικά είδη παγίδων και καθένα από αυτά έχει διαφορετική χαρακτηριστική θερμοκρασία. Για τις πιο ρηχές παγίδες ο χρόνος ζωής περιορίζεται σε μία ώρα ή και λιγότερο (με εμφάνιση φωτοκορυφών για o θερμοκρασίες κάτω από 100 C). Σε φυσικά υλικά συνυπάρχουν συνήθως διαφορετικά ορυκτά που περιέχουν ποικιλία παγίδων. Το παρακάτω σχήμα αναπαριστά με μεγάλη ακρίβεια το φαινόμενο της θερμοφωταύγειας με τη χρήση ενεργειακών σταθμών. 31

32 Σχήμα 2.2 Σχηματική αναπαράσταση της θερμοφωταύγειας. Μια παγίδα χαρακτηρίζεται από μια ενέργεια Ε την οποία πρέπει να αποκτήσει το ηλεκτρόνιο από τις δονήσεις του πλέγματος, προκειμένου να ξεφύγει από αυτήν και να αρχίσει να διαχέεται από τον κρύσταλλο. Προτού το ηλεκτρόνιο αποκολληθεί από το αρχικό ιόν ή άτομο εξαιτίας της ιονιστικής ακτινοβολίας θεωρείται ότι βρίσκεται στη ζώνη σθένους. Αφού ξεφύγει από την παγίδα κατά διάχυση το ηλεκτρόνιο θεωρείται ότι βρίσκεται στην ζώνη αγωγιμότητας. Οι παγίδες και τα κέντρα που προκύπτουν από τις ατέλειες, εμφανίζονται στον ενδιάμεσο χώρο μεταξύ των δύο ζωνών. Στο σχήμα 2.2 αναπαρίστανται τα ελεύθερα ηλεκτρόνια (μαύρο χρώμα) αλλά και οι οπές (άσπρο χρώμα) οι οποίες θεωρούνται φορείς θετικού φορτίου. Όταν ένα ηλεκτρόνιο φεύγει από ένα άτομο αφήνει πίσω του μια οπή και όταν αυτή λαμβάνει ένα ηλεκτρόνιο από ένα γειτονικό άτομο τότε μεταφέρει την οπή και με τον τρόπο αυτό έχουμε μεταφορά θετικού φορτίου. 2.3 Υλικά Θερμοφωταύγειας Τα υλικά που χρησιμοποιούνται για την θερμοφωταύγεια πρέπει να έχουν κάποιες ιδιότητες. Οι πιο σημαντικές παρατίθενται παρακάτω: 1) Υψηλή συγκέντρωση παγίδων και υψηλή αποδοτικότητα σε εκπεμπόμενο φως συσχετιζόμενο με την διαδικασία της επανασύνδεσης. 2) Καλή αποθηκευτική σταθερότητα των παγιδευμένων φορτίων ως συνάρτηση του χρόνου αποθήκευσης και της θερμοκρασίας. 3) Παρουσίαση απλής φωτοκαμπύλης, που να επιτρέπει την ερμηνεία των δεδομένων όσο πιο απλά γίνεται. 32

33 4) Ένα φάσμα εκπεμπόμενου TL φωτός στο οποίο πρέπει να είναι ευαίσθητο το ανιχνευτικό σύστημα [ Å] 5) Η κύρια κορυφή πρέπει να παρουσιάζει ένα μέγιστο περίπου στην περιοχή των o C. 6) Τα υλικά δεν θα πρέπει να είναι ευαίσθητα σε περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως για παράδειγμα στο φως και στην υγρασία. 7) Δεν πρέπει να υφίστανται καταστροφή από την ακτινοβολία (Radiation Damage) στην κλίμακα των δόσεων που χρησιμοποιούνται. 8) Να έχουν μικρή διακύμανση για κάθε τιμή ενέργειας φωτονίων. 9) Γραμμική απόκριση (Dose Response) δόσεων για όλη την κλίμακα των δόσεων που χρησιμοποιείται. 10) Μη τοξικότητα στην περίπτωση κλινικής χρήσης τους. 11) Η απόκριση στις δόσεις να είναι ανεξάρτητη του ρυθμού με τον οποίο αυτές δόθηκαν. 12) Εμφάνιση όσο το δυνατόν χαμηλότερου ορίου ανίχνευσης δόσεων, εξαρτώμενο από τον σκοπό χρήσης του υλικού. 13) Όσο το δυνατόν μικρότερη «αυτό-ακτινοβόληση» αν το υλικό περιέχει φυσικά ραδιενεργά. 2.4 Δοσιμετρία και Θερμοφωταύγεια Μια από τις εφαρμογές της Θερμοφωταύγειας είναι η ανίχνευση και μέτρηση της απορροφούμενης ακτινοβολίας για δοσιμετρία είτε στον άνθρωπο είτε στο περιβάλλον. Η βασική αρχή είναι ότι σε ένα ιδανικό σύστημα, η ένταση της θερμοφωταύγειας είναι ευθέως ανάλογη της απορροφούμενης δόσης, για ένα μεγάλο εύρος δόσεων. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να είναι δυνατός ο υπολογισμός άγνωστων δόσεων μέσω μιας απλής μέτρησης Θερμοφωταύγειας. Το φαινόμενο της Θερμοφωταύγειας βρίσκει αρκετές εφαρμογές στη δοσιμετρία. Χρησιμοποιείται για Δοσιμετρία Προσωπικού (Personnel Dosimetry), Δοσιμετρία Περιβάλλοντος (Environmental Dosimetry), Ιατρική Δοσιμετρία (Medical Dosimetry), Οπισθοβατική Δοσιμετρία (Retrospective Dosimetry), Δοσιμετρία Υψηλής Δόσης (High Dose)], κλπ. Επίσης χρησιμοποιείται για χρονολόγηση αρχαιολογικών και γεωλογικών δειγμάτων μέσω της εκτίμησης της δόσης που έχουν δεχθεί με την πάροδο του χρόνου λόγω της κοσμικής ακτινοβολίας και της φυσικής γάμμα ακτινοβολίας. Δοσιμετρία είναι ο κλάδος της επιστήμης, που ασχολείται με τις μετρήσεις των ιοντιζουσών ακτινοβολιών, και κυρίως, με τον προσδιορισμό της απορροφούμενης δόσης και συγγενών ποσοτήτων. Οι σκοποί της δοσιμετρίας επιτυγχάνονται με την χρησιμοποίηση κατάλληλων οργάνων που καλούνται δοσίμετρα. Δοσίμετρο ονομάζεται η διάταξη, το όργανο ή το σύστημα που χρησιμοποιείται για τη μέτρηση ή την εκτίμηση οποιασδήποτε ποσότητας μπορεί να συσχετιστεί με τον καθορισμό της δόσης ακτινοβολίας ή εκθέσεως. 33

34 2.5 Χαρακτηριστικά Δοσιμέτρου Το δοσίμετρο πρέπει να πληρεί κάποιες προϋποθέσεις, προκειμένου να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις απαιτήσεις της εφαρμογής. Το ιδανικό δοσίμετρο πρέπει να: α) έχει γραμμική ανταπόκριση προς τη δόση β) παρέχει μεγάλο εύρος ανταποκρίσεως, από λίγα mrad ή μrad μέχρι πολλές εκατοντάδες ή χιλιάδες rads. γ) είναι η ανταπόκρισή του ανεξάρτητη του ρυθμού δόσεως, της ευθύγραμμης μετάδοσης ενέργειας και του ειδικού ιοντισμού. δ) χαρακτηρίζεται από μεγάλη ακρίβεια και ευαισθησία. Όλες τις παραπάνω ιδιότητες βέβαια δεν της πληρεί ικανοποιητικά κανένα δοσίμετρο μόνο του, γι αυτό τον λόγο υπάρχει μεγάλη ποικιλία δοσιμέτρων ώστε να χρησιμοποιείται σε κάθε περίπτωση το καταλληλότερο εξ αυτών, ενώ συχνά καταφεύγουμε και στη χρήση συνδυασμού αυτών. 2.6 Χρήση Υλικών Θερμοφωταύγειας ως Δοσίμετρα Υπάρχουν διαφόρων ειδών υλικά στα οποία παρατηρείται το φαινόμενο της Θερμοφωταύγειας. Μερικά από τα πιο δημοφιλή είναι κρυσταλλικά υλικά στα οποία έχει προστεθεί πρόσμιξη ενός στοιχείου το οποίο δρα ως ενεργοποιητής (activator), όπως π.χ. το CaSO :Mn, όπου ενεργοποιητής είναι το Μαγνήσιο (Mn). Σε άλλα υλικά 4 δεν απαιτείται η ύπαρξη ενεργοποιητή και οι παγίδες δημιουργούνται από τις εγγενείς ανωμαλίες και τις ατέλειες που ήδη υπάρχουν στον κρύσταλλο. Τα κριτήρια επιλογής κατάλληλου υλικού είναι το βάθος των παγίδων του καθώς και ο ατομικός τους αριθμός. Οι ενεργειακές στάθμες των παγίδων θα πρέπει να είναι πολύ κοντά στο όριο του ενεργειακού κενού, ούτως ώστε ο αριθμός των παγιδευμένων φορέων ανά μονάδα έκθεσης να είναι πολύ μεγάλος. Σε αυτήν την περίπτωση το υλικό μπορεί να είναι ευαίσθητο σε έκθεση χαμηλής ακτινοβολίας της τάξεως των 2 x 10-5 rads (0.2 μgy). Οι ρηχές παγίδες είναι ασταθείς ακόμη και σε θερμοκρασία δωματίου και υπάρχει περίπτωση το υλικό να παρουσιάσει σημαντική απόσβεση, που σημαίνει ότι μπορεί να χάσει ως και το 85% των παγιδευμένων φορέων, μέσα σε διάστημα ολίγων ημερών. Τα δοσίμετρα που χρησιμοποιούνται κυρίως στη θερμοφωταύγεια είναι το Φθοριούχο Λίθιο (LiF) και το οξείδιο του αργιλίου (Al 2 O 3 ) 2.7 Εξασθένηση Σήματος (fading) Όταν ένα υλικό θερμοφωταύγειας εκτίθεται σε ιονίζουσα ακτινοβολία, η δόση που έχει απορροφήσει υπολογίζεται με μέτρηση της έντασης της φωτοκαμπύλης η οποία είναι ανάλογη του αριθμού των ηλεκτρονίων που παραμένουν παγιδευμένα τη στιγμή της μέτρησης. 34

35 Παρ όλα αυτά πολλές φορές είναι δυνατόν να συμβεί αποπαγίδευση των ηλεκτρονίων πριν τη στιγμή της μέτρησης, η οποία καλείται εξασθένηση ή απώλεια σήματος (fading). Το φαινόμενο αυτό συμβαίνει γιατί κάποια ηλεκτρόνια που βρίσκονται σε ρηχές ενεργειακές παγίδες, ενδέχεται να αποκτήσου την απαιτούμενη ενέργεια διαφυγής ακόμα και σε θερμοκρασία περιβάλλοντος. Η ελάττωση των παγιδευμένων ηλεκτρονίων, και άρα η εξασθένιση σήματος είναι πιο έντονη όσο περισσότερος χρόνος μεσολαβήσει από τη στιγμή της ακτινοβόλησης έως την αντίστοιχη της ανάγνωσης του σήματος. 2.8 Θερμοφωταυγειακά δοσίμετρα ευαίσθητα σε νετρόνια Η δοσιμετρία νετρονίων είναι μια ξεχωριστού ενδιαφέροντος ερευνητική δραστηριότητα, ιδιαίτερα χρήσιμη στη μελέτη των επιδράσεων της δευτερογενούς κοσμικής ακτινοβολίας. Επειδή τα νετρόνια είναι ουδέτερα σωματίδια, δεν είναι άμεσα ιονιστικά και επομένως δεν αλληλεπιδρούν με το υλικό των δοσιμέτρων θερμοφωταύγειας και δεν αποθέτουν άμεσα ενέργεια σε αυτά. Ευαίσθητα όμως σε νετρόνια είναι υλικά που μπορεί να περιέχουν κάποιο ισότοπο με μεγάλη ενεργό διατομή αλληλεπίδρασης με νετρόνια. Ένα τέτοιο υλικό είναι το LiF, ένα κατ εξοχήν χρησιμοποιούμενο υλικό θερμοφωταύγειας. Τα ισότοπα που χρησιμοποιούνται στο LiF για μελέτες νετρονίων είναι το μη ευαίσθητο στα νετρόνια 7 Li και το ευαίσθητο στα νετρόνια 6 Li (με ενεργό διατομή αλληλεπίδρασης με νετρόνια κατά τρεις τάξεις μεγέθους μεγαλύτερη από του 7 Li). Η ενέργεια που αποτίθεται στον κρύσταλλο οφείλεται στα προϊόντα της αντίδρασης: 6 Li + n T + a Τα δοσίμετρα αυτά παρουσιάζουν παρόμοια ευαισθησία στη β και γ ακτινοβολία και στα μιόνια. Για τον λόγο αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν συγκριτικά για μελέτες μικτών πεδίων νετρονίων και ακτινοβολίας γάμμα. 2.9 Αλληλεπίδραση Νετρονίων με την Ύλη Η πιθανότητα ένα νετρόνιο να αλληλεπιδράσει με έναν πυρήνα ενός ατόμου εκφράζεται μέσα από τον όρο ενεργός διατομή. Αν ένας μεγάλος αριθμός νετρονίων της ίδιας ενέργειας κατευθύνεται σε ένα λεπτό στρώμα υλικού τότε κάποια από αυτά μπορεί να το διαπεράσουν χωρίς αλληλεπίδραση, άλλα μπορεί να αλληλεπιδράσουν μαζί του και να αλλάξει η κατεύθυνση και η ενέργεια τους ενώ κάποια μπορεί να μην καταφέρουν να διαπεράσουν το δείγμα. Ένα νετρόνιο μπορεί να σκεδαστεί είτε να απορροφηθεί από την ύλη (Σχήμα 2.3) 35

36 Σχήμα 2.3: Διάφορα είδη αλληλεπιδράσεων των νετρονίων. Τα γράμματα που διαχωρίζονται με κόμμα στις παρενθέσεις δείχνουν τα εισερχόμενα και εξερχόμενα σωματίδια. Όλα τα είδη αλληλεπιδράσεων εξαρτώνται από την ενέργεια των νετρονίων και το υλικό-στόχο σε πολύ μεγάλο βαθμό. Τις περισσότερες φορές η ενεργός διατομή μειώνεται με την αύξηση της ενέργειας. Το παρακάτω σχήμα δείχνει την ολική ενεργό διατομή του νετρονίου σαν συνάρτηση της ενέργειας του όταν προσπίπτει σε μόλυβδο (Pb). Παρατηρείται ότι σε χαμηλές ενέργειες κάτω από τα 10ΜeV η ενεργός διατομή είναι περίπου σταθερή. Σε μεγαλύτερες ενέργειες εμφανίζονται κορυφές και αντιστοιχούν σε ενέργειες νετρονίων που είναι κοντά στις ενέργειες των διεγερμένων καταστάσεων του πυρήνα. Σχήμα2.4 Ολική ενεργός διατομή για το νετρόνιο σαν συνάρτηση της ενέργειας του όταν προσπίπτει σε μόλυβδο (Pb) [4] Στον πίνακα που ακολουθεί αναγράφεται η ενεργός διατομή των νετρονίων για διάφορα υλικά, όπου: 36

37 σ t = ολική ενεργός διατομή (ανάκλασης και σκέδασης) για έναν πυρήνα σ α = ενεργός διατομή ανάκλασης για έναν πυρήνα Σ t =ολική ενεργός διατομή μακροσκοπικά Σ α = ενεργός διατομή ανάκλασης μακροσκοπικά Πίνακας 2.5 Ενεργός διατομή νετρονίων για διάφορα υλικά. Από τον πίνακα γίνεται φανερή η μεγάλη διαφορά στην ολική ενεργό διατομή του 6 Li (50,3cm -1 ) και του 7 Li (0,0533cm -1) για τα θερμικά νετρόνια που είναι περίπου 3 τάξεις μεγέθους. Στην περίπτωση του μολύβδου παρατηρείται μείωση της ενεργού διατομής στις μεγαλύτερες ενέργειες του νετρονίου. Για τα θερμικά νετρόνια (Ε=0,025eV) υπάρχει 38,1% πιθανότητα να ανακλαστεί ή να σκεδαστεί ένα νετρόνιο σε πάχος 1cm μολύβδου. Σκέδαση Νετρονίων Όταν ένα νετρόνιο σκεδάζεται από έναν πυρήνα αλλάζουν η ταχύτητα και η διεύθυνση του. Ο πυρήνας παραμένει με τον αριθμό πρωτονίων και νετρονίων που είχε και πριν την αλληλεπίδραση ωστόσο μπορεί να διεγερθεί με αποτέλεσμα να απελευθερώσει ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία. Η σκέδαση των νετρονίων μπορεί να είναι είτε ελαστική είτε ανελαστική. Στην ελαστική σκέδαση η ολική κινητική ενέργεια του νετρονίου και του πυρήνα παραμένει σταθερή. Κατά τη διάρκεια της αλληλεπίδρασης ένα μέρος της κινητικής ενέργειας του νετρονίου μεταφέρεται στον πυρήνα. Για ένα νετρόνιο κινητικής 37

38 ενέργειας Ε που συναντά έναν πυρήνα με ατομικό αριθμό Α, η μέση απώλεια ενέργειας είναι: Επομένως σε περίπτωση που θέλουμε να ελαττώσουμε την ταχύτητα των νετρονίων με μικρό αριθμό συγκρούσεων θα πρέπει να επιλέξουμε στόχο με μικρό ατομικό αριθμό. Στην περίπτωση του Μολύβδου (Pb) του οποίου ο ατομικός αριθμός Α=82 τα νετρόνια χάνουν κάθε φορά ένα μικρό ποσοστό ενέργειας και απαιτούνται πολλές συγκρούσεις με τα άτομα του Pb για να μειωθεί αισθητά η ενέργεια. Η ανελαστική σκέδαση είναι παρόμοια με την ελαστική μόνο που οι πυρήνες υφίστανται διέγερση και απελευθερώνουν ακτινοβολία. Επομένως, η ολική κινητική ενέργεια του εξερχόμενου νετρονίου είναι μικρότερη από αυτή του εισερχόμενου. Ένα μέρος της αρχικής κινητικής ενέργειας χρησιμοποιείται για να διεγείρει τον πυρήνα. Δεν υπάρχει κάποια ακριβής σχέση που να δίνει τη μέση απώλεια ενέργειας γιατί εξαρτάται από τα ενεργειακά επίπεδα στο εσωτερικό του πυρήνα. Αλλά το βασικό αποτέλεσμα του νετρονίου είναι να μειώσει την ταχύτητα του και να αλλάξει τη διεύθυνση του. Εάν όλες οι διεγερμένες καταστάσεις του πυρήνα αντιστοιχούν σε υψηλές ενέργειες τις οποίες μπορεί να παρέχει το διερχόμενο νετρόνιο τότε η ανελαστική σκέδαση είναι εφικτή. Απορρόφηση Νετρονίων Εκτός από τη σκέδαση ένα νετρόνιο μπορεί να απορροφηθεί η να συλληφθεί από έναν πυρήνα. Αυτή η απορρόφηση συνοδεύεται από εκπομπή ακτινοβολίας. Οι πυρήνες μπορεί να επαναφέρουν την εσωτερική δομή τους απελευθερώνοντας μια ή περισσότερες ακτίνες γάμμα. Φορτισμένα σωματίδια μπορεί επίσης να εκπεμφθούν. Συνήθως τα σωματίδια είναι πρωτόνια, δευτέρια και άλφα. Ο πυρήνας μπορεί επίσης να απελευθερώσει νετρόνια. Η εκπομπή μόνο ενός νετρονίου είναι ίδια με το φαινόμενο της σκέδασης. Εάν εκπέμπονται περισσότερα νετρόνια τότε ο αριθμός τον νετρονίων που υπάρχουν στο υλικό πολλαπλασιάζεται. Τελικά ίσως συμβεί σχάση που θα δημιουργήσει δύο η περισσότερα σχάσιμα υλικά και νετρόνια. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ [1]Δοσιμετρικός χαρακτηρισμός του Βρωμιούχου Καλίου (ΚBr). Ιωαννα Σφάμπα [2] Ανίχνευση χρονικώς ολοκληρωμένων χαμηλών δόσεων με τη μέθοδο της Θερμοφωταύγειας και της Οπτικώς προτρεπόμενης Φωταύγειας. Πολυμέρης Γεώργιος [Διδακτορική Διατριβή, 2006] [3] Neutron Interactions with Matter. P. Rinard [4] 38

39 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΞΗ ΚΑΙ ΥΛΙΚΑ ΘΕΡΜΟΦΩΤΑΥΓΕΙΑΣ ΓΙΑ ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΚΟΣΜΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 3.1 Οργανολογία Οι μετρήσεις που έγιναν βασίζονται στο φαινόμενο της θερμοφωταύγειας. Τα τμήματα από τα οποία αποτελείται η πειραματική διάταξη φαίνονται στο σχήμα που ακολουθεί. Εικόνα3.1: Διαγραμματική απεικόνιση συστήματος μελέτης Θερμοφωταύγειας Ο κρύσταλλος (ή δείγμα) του οποίου η θερμοφωταύγεια πρόκειται να μετρηθεί, τοποθετείται πάνω σε ένα μεταλλικό πλακίδιο, την πλανσέττα (planchette), το οποίο διαρρέεται από ηλεκτρικό ρεύμα, αυξάνοντας έτσι την θερμοκρασία του. Η μέτρηση της θερμοκρασίας της πλανσέττας γίνεται μέσω του σήματος ενός θερμοζεύγους το οποίο βρίσκεται σε επαφή με αυτήν. Το ρεύμα θέρμανσης της πλανσέττας δίνεται από ένα τροφοδοτικό υψηλής τάσης και η ένταση του ρεύματος ρυθμίζεται έτσι ώστε η αύξηση της θερμοκρασίας να είναι γραμμική. Η θέρμανση γίνεται μέσα σε ατμόσφαιρα καθαρού αζώτου για να αποφευχθεί οξείδωση της επιφάνειας του κρυστάλλου η οποία αν συμβεί συνοδεύεται από 39

40 εκπομπή φωτός (χημειοφωταύγειας) που αποτελεί ένα ανεπιθύμητο υπόβαθρο για το σήμα της θερμοφωταύγειας. Η εκπεμπόμενη φωταύγεια ανιχνεύεται από τον φωτοπολλαπλασιαστή (ΦΠ). Ο ΦΠ περιλαμβάνει την φωτοκάθοδο και τις δυνόδους. Η φωτοκάθοδος είναι μια φωτοευαίσθητη επιφάνεια. Ένα μέρος των φωτονίων που προσπίπτουν επάνω της εξάγουν ηλεκτρόνια (φωτοηλεκτρόνια). Τυπικά, για δέκα φωτόνια στη περιοχή του ορατού παράγονται ένα με τρία φωτοηλεκτρόνια (κβαντική απόδοση 10-30%). Ο αριθμός των φωτοηλεκτρονίων που εξάγονται από την φωτοκάθοδο ενισχύεται κατά πολλές τάξεις μεγέθους, καθώς αυτά επιταχύνονται από μια σειρά διαδοχικών ηλεκτροδίων, τις δυνόδους, τα οποία διατηρούνται σε υψηλότερο δυναμικό σε σχέση με τη φωτοκάθοδο, καθώς και σε σχέση με τις προηγούμενες δυνόδους. Το φορτίο συλλέγεται στην άνοδο του ΦΠ. Η ενίσχυσή του είναι γραμμική, με αποτέλεσμα το φορτίο του παλμού στην έξοδο να είναι ανάλογο του αρχικού αριθμού των φωτοηλεκτρονίων. Μετά τον πολλαπλασιασμό, ένας τυπικός παλμός περιέχει ηλεκτρόνια, αριθμός ικανός να δώσει ένα ισχυρό σήμα. Μετά το πέρας κάθε μέτρησης, η φωτοκαμπύλη του δείγματος απεικονίζεται στη οθόνη του υπολογιστή ως ένα διάγραμμα που συσχετίζει την ένταση του φωτός (ρεύμα στην έξοδο του ΦΠ) με τη θερμοκρασία της πλανσέττας. Η πειραματική διάταξη που χρησιμοποιήθηκε απεικονίζεται στο παρακάτω σχήμα: Σχήμα 3.2: Σύστημα για τη μελέτη της θερμοφωταύγειας. Είναι σημαντικό να τονιστεί ότι πριν από κάθε μέτρηση πρέπει να γίνονται κάποιες ρυθμίσεις. Αρχικά λοιπόν πρέπει να οριστεί ποια θα είναι η μέγιστη θερμοκρασία θέρμανσης, καθώς και ο σταθερός ρυθμός θέρμανσης (βαθμοί ανά δευτερόλεπτο). Αφού οριστούν αυτές οι μεταβλητές, το δείγμα μπορεί να μετρηθεί. Στην πειραματική διάταξη μπορούμε να θεωρήσουμε ότι περιλαμβάνεται και μια πηγή β-ακτινοβολίας ( 90 Sr/ 90 Y) που χρησιμοποιείται ως πηγή αναφοράς, ο ρυθμός εκπομπής της οποίας μπορεί να εκτιμηθεί κατά την πειραματική διαδικασία. 40

41 3.2 Φωτοκαμπύλη (glow curve) Φωτοκαμπύλη ονομάζουμε τη γραφική παράσταση της έντασης του εκπεμπόμενου φωτός ενός υλικού που εκτέθηκε σε ιονιστική ακτινοβολία, συναρτήσει της θερμοκρασίας θέρμανσής του. Παρακάτω εξετάζεται τι συμβαίνει σε έναν κρύσταλλο που έχει εκτεθεί σε ιονιστική ακτινοβολία καθώς θερμαίνεται. Σε χαμηλές θερμοκρασίες, η πιθανότητα να διαφύγουν τα ηλεκτρόνια από τις παγίδες του υλικού είναι μικρή και επομένως η ένταση της θερμοφωταύγειας είναι χαμηλή. Αυξάνοντας την θερμοκρασία, αυξάνεται ο ρυθμός διαφυγής τους άρα και η ένταση της θερμοφωταύγειας, ενώ μειώνεται ταυτόχρονα ο αριθμός των ηλεκτρονίων που παραμένουν παγιδευμένα. Έτσι, η ένταση της θερμοφωταύγειας θα φτάσει σε μια μέγιστη τιμή κι έπειτα θα πέσει στο μηδέν, όταν όλες οι παγίδες θα έχουν αδειάσει. Για παγίδες ενός είδους καταγράφεται στην καμπύλη μια κορυφή, η φωτοκορυφή (glow peak). Η θερμοκρασία στην οποία παρουσιάζεται το μέγιστο της φωτοκορυφής εξαρτάται από το βάθος των παγίδων Ε α και τον ρυθμό θέρμανσης. Η διάρκεια του αδειάσματος είναι της τάξης των μερικών δευτερολέπτων και η φωτοκορυφή έχει πλάτος μερικές δεκάδες βαθμών Κελσίου. Αν η αύξηση της θερμοκρασίας συνεχιστεί, θα αρχίσει το άδειασμα παγίδων μεγαλύτερου βάθους Ε α και έτσι θα παρατηρηθούν και άλλες φωτοκορυφές. Οι διάφορες φωτοκορυφές, που είναι χαρακτηριστικές του κρυστάλλου και των προσμίξεών του, μπορεί να είναι πολύ κοντά η μία στην άλλη και επομένως να μην διαχωρίζονται στην φωτοκαμπύλη, αλλά να δίνουν ένα πιο πολύπλοκο σχήμα, ένα σύμπλεγμα φωτοκορυφών. Από κάποια θερμοκρασία και πάνω, η εκπομπή φωτός μέλανος σώματος από τον κρύσταλλο γίνεται αρκετά έντονη και η φωτοκαμπύλη αρχίζει να αυξάνει απότομα με την θερμοκρασία. Αρχίζει δηλαδή ο κρύσταλλος να πυρακτώνεται. Πέρα από αυτήν τη θερμοκρασία είναι αδύνατη η παρατήρηση θερμοφωταύγειας. Στο παρακάτω σχήμα παρουσιάζεται ενδεικτικά μια φωτοκαμπύλη του 6 LiF. Ο κατακόρυφος άξονας δίνει (σε αυθαίρετες μονάδες) το ρεύμα ανόδου του ΦΠ, ενώ ο οριζόντιος άξονας δίνει τα κανάλια που αντιστοιχούν στη θερμοκρασία του δείγματος. Όλες οι κορυφές θερμοφωταύγειας του 6 LiF εμφανίζονται σε θερμοκρασίες κάτω των C, ενώ η ακριβής θέση τους εξαρτάται και από τον ρυθμό θέρμανσης. Κατά την ανάλυση των φωτοκαμπυλών σημειώνεται το μέγιστο ύψος των κορυφών καθώς και το ολοκλήρωμα κάθε φωτοκορυφής. 41

42 Σχήμα 3.3: Φωτοκαμπύλη 6 LiF. 3.3 Επιλογή Δειγμάτων Τα δείγματα που χρησιμοποιήθηκαν συνολικά για όλες τις πειραματικές μετρήσεις ήταν έξι κρύσταλλοι Al 2 O 3 :C, έξι κρύσταλλοι 6 LiF και έξι κρύσταλλοι 7 LiF. Πριν τοποθετηθούν σε διάφορα σημεία για να διεξαχθούν τα πειράματα, τοποθετήθηκαν στην πρότυπη πηγή για 1 min περίπου και μετά μετρήθηκαν στην πειραματική διάταξη που περιγράφηκε παραπάνω για να εξεταστεί αν κάποιο από αυτά ήταν ελαττωματικό. Κάτι τέτοιο δεν διαπιστώθηκε. Τα δύο αυτά δείγματα αποτελούν αρκετά καλά δοσίμετρα για τους λόγους που θα αναφερθούν παρακάτω. 3.4 Οξείδιο του Αργιλίου (Al 2 O 3 :C) Το οξείδιο του αργιλίου ή αλουμίνα (Al 2 O 3 ) εφοδιασμένο με μικρή πρόσμιξη άνθρακα (Al 2 O 3 :C), χρησιμοποιείται ως παθητικός ανιχνευτής θερμοφωταύγειας (ΤL) για ιονίζουσες ακτινοβολίες. Το συγκεκριμένο υλικό είναι πολύ πιο ευαίσθητο σε ιονίζουσες ακτινοβολίες συγκρινόμενο με άλλα υλικά όπως το φθοριούχο λίθιο (LiF) και ο χαλαζίας. Για αυτόν τον λόγο υπάρχει έντονο ενδιαφέρον για τις ΤL-ιδιότητες του υλικού (κυρίως για την TL κορυφή του που εμφανίζεται περίπου στους C) τόσο για εφαρμογές που σχετίζονται με τη δοσιμετρία όσο και με την αρχαιομετρία. Η χρήση του Al 2 O 3 :C ως υλικού δοσιμετρίας με χρήση θερμοφωταύγειας άνοιξε νέους δρόμους για εφαρμογές με μετρήσεις υψηλής ευαισθησίας και ιδιαίτερα για βραχυχρόνια έκθεση σε περιπτώσεις περιβαλλοντικής ευαισθησίας. Ωστόσο υπάρχει και το φαινόμενο thermal quenching του υλικού που οδηγεί στην ισχυρή εξάρτηση της ευαισθησίας σε θερμοφωταύγεια του υλικού από το ρυθμό θέρμανσης. Το παραπάνω χαρακτηριστικό μπορεί να αποδειχθεί μειονέκτημα στην περίπτωση της δοσιμετρίας με θερμοφωταύγεια εξαιτίας της χρήσης εξοπλισμού όπου χρησιμοποιούνται υψηλοί ρυθμοί θέρμανσης. Ακόμη ένα μειονέκτημα του υλικού είναι η υψηλή του ευαισθησία στην έκθεσή του στο φως. Η ευαισθησία στο φως προκαλεί εξασθένηση του TL σήματος [3],[4]. Η φωτοκαμπύλη του Al 2 O 3 :C παρουσιάζει μια κορυφή στους C (η ακριβής θέση της εξαρτάται από τον ρυθμό θέρμανσης), όπως φαίνεται και στο παρακάτω 42

43 σχήμα. Σχήμα 3.4: Φωτοκαμπύλη Al 2 O Φθοριούχο Λίθιο (LiF) Το κυριότερο μέρος της εργασίας έγινε χρησιμοποιώντας ως δοσίμετρο το φθοριούχο λίθιο κυρίως επειδή με τις δύο ισοτοπικές του μορφές 6 LiF και 7 LiF, παρέχει τη δυνατότητα για έλεγχο της δόσης από νετρόνια. Ανακαλύφθηκε τυχαία στο τέλος της δεκαετίας του 50 και από τότε μελετάται και χρησιμοποιείται εντατικά. Τα ισότοπα που χρησιμοποιούνται, 6 LiF και 7 LiF, παρουσιάζουν παρόμοια ευαισθησία στη β και στη γ ακτινοβολία καθώς και στα μιόνια, αλλά διαφορετική ευαισθησία στα νετρόνια, λόγω της πυρηνικής αντίδρασης του 6 Li με τα νετρόνια (αντίδραση 6 Li(n,α) 3 H). Πιο συγκεκριμένα το 6 LiF έχει μεγάλη ενεργό διατομή στα νετρόνια (938 barns στα θερμικά νετρόνια) σε αντίθεση με το 7 LiF (1.16 barns στα θερμικά νετρόνια). Για τον λόγο αυτό μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε συνδυασμό για μικτά πεδία νετρονίων και ακτινοβολίας γάμμα. Για μικρές απορροφούμενες δόσεις η απόκριση του LiF είναι γραμμική. Το υλικό αυτό δεν παρουσιάζει μία μόνο απλή κορυφή θερμοφωταύγειας στην φωτοκαμπύλη του, όπως το Al 2 O 3 :C, και γι αυτό είναι πιο δύσκολη η αποτίμηση του ολοκληρώματος της οποιασδήποτε κορυφής του. Οι κορυφές που παρουσιάζει η φωτοκαμπύλη του LiF εξαρτώνται από πολλούς παράγοντες όπως η δόση και το είδος της ακτινοβολίας που χρησιμοποιείται. Στο σχήμα 3.5 δίνεται η φωτοκαμπύλη του 7 LiF μετά από ακτινοβόληση με την πηγή αναφοράς. Παρατηρούμε ότι υπάρχουν 4 κορυφές, πιο έντονη από τις οποίες είναι η τελευταία (κανάλι 265). Στο σχήμα 3.6 δίνεται η καμπύλη μετά από ακτινοβόληση στην περιοχή γύρω από τον αντιδραστήρα του ΕΑΠΦ, όπου υπάρχει μικτό πεδίο ακτινοβολίας με νετρόνια και γάμμα, πολύ μικρότερου όμως ρυθμού δόσης από ότι στην περίπτωση της πηγής αναφοράς. Παρατηρούμε τώρα ότι από τις 4 κορυφές, εμφανής είναι μόνο η πιο 43

44 έντονη (κανάλια ). Επομένως, για τις μετρήσεις χαμηλού ρυθμού δόσης όπως συμβαίνει στην περίπτωση της κοσμικής ακτινοβολίας, θα μελετήσουμε μόνο τις μεταβολές αυτής της κορυφής. Σχήμα 3.5: Φωτοκαμπύλη 7 LiF μετά από ακτινοβόληση με πηγή αναφοράς Σχήμα 3.6: Φωτοκαμπύλη του 7 LiF που βρισκόταν εκτός θωράκισης κοντά στον πυρηνικό αντιδραστήρα. Η κορυφή αυτή παρατηρούμε ότι είναι μετατοπισμένη προς τα δεξιά (κανάλι 290) σε σχέση με το προηγούμενο σχήμα. Αυτό μπορεί να οφείλεται στη μεγάλη ευαισθησία του LiF στην παρουσία και μικρής συγκέντρωσης νέων ατελειών η οποία προκαλεί μεταβολές στην δομή της φωτοκαμπύλης από δείγμα σε δείγμα ή και όταν το δείγμα ξαναχρησιμοποιείται οπότε είναι δυνατόν να σχηματιστούν νέες ατέλειες ή να εξαλειφθούν κάποιες [1]. 44

45 3.6 Θωράκιση έναντι της φυσικής ακτινοβολίας γάμμα Επειδή στις μετρήσεις κοσμικής ακτινοβολίας στην ατμόσφαιρα και σε θέσεις κοντά στο έδαφος ή σε δομικά υλικά, υπάρχει πάντα ακτινοβολία γάμμα από τα φυσικά μακρόβια ραδιενεργά ισότοπα, όπως τα U, Th και 40 K, επιλέχθηκε να τοποθετηθούν τα δοσίμετρα θερμοφωταύγειας μέσα σε θωράκιση μολύβδου. Όταν ένα υλικό κλειστεί μέσα σε θωράκιση μολύβδου αρκετού πάχους τότε το μεγαλύτερο μέρος των ακτίνων β και γ της μαλακής συνιστώσας της δευτερογενούς κοσμικής ακτινοβολίας καθώς και οι ακτίνες γ των φυσικών ραδιενεργών των υλικών περιβάλλοντος, κόβονται από την θωράκιση. Τα μόνα σωματίδια που μπορούν να τη διαπεράσουν και να φτάσουν στο υλικό είναι τα μιόνια και τα νετρόνια. Το δοχείο θωράκισης που χρησιμοποιήθηκε φαίνεται στο σχήμα 3.7. Πρόκειται για κυλινδρικό δοχείο συμπαγούς μολύβδου με πάχος τοιχωμάτων 3 cm και με καπάκι ιδίου πάχους. Ο κενός χώρος (αέρας) που δημιουργείται μέσα στο δοχείο με κλειστό καπάκι είναι κυλινδρικού σχήματος, ύψους 2 cm και διαμέτρου 2 cm και μέσα σε αυτόν τοποθετούνται ένα ή περισσότερα δοσίμετρα θερμοφωταύγειας (κλεισμένα σε αλουμινόχαρτο φωτοστεγώς). Σχήμα 3.7 Δοχείο θωράκισης μολύβδου Το ποσοστό της ακτινοβολίας γάμμα που μπορεί να διέλθει από ένα υλικό δίνεται I γενικά από τη σχέση = e -μx, όπου I η ένταση της διερχόμενης δέσμης, Ι 0 η αρχική I 0 ένταση, μ ο συντελεστής απορρόφησης και x το πάχος (επιφανειακή πυκνότητα) του απορροφητή. 45

46 Για συγκεκριμένη ενέργεια φωτονίων και για συγκεκριμένο υλικό ο συντελεστής απορρόφησης μ είναι μια σταθερά. Η τιμή του ωστόσο αλλάζει για διαφορετικά υλικά απορρόφησης αλλά και στην περίπτωση ενός υλικού, εξαρτάται από την ενέργεια της γάμμα ακτινοβολίας (Σχήμα 3.8). Σχήμα 3.8 Μαζικός συντελεστής απορρόφησης σαν συνάρτηση της ενέργειας [4 ]. I Με βάση το σχήμα 3.8 και τη σχέση = e -μx, υπολογίζουμε το ποσοστό της I 0 ακτινοβολίας γάμμα που μπορεί να διέλθει από Pb πάχους L=3 cm για διάφορες ενέργειες φωτονίων μεταξύ 0,1 μέχρι 3 MeV (ενεργειακή περιοχή που καλύπτει τα γάμμα των φυσικών ραδιενεργών) (πίνακας 3.1). Επειδή το δοχείο θωράκισης είναι κάθε φορά το ίδιο, η επιφανειακή πυκνότητα είναι σταθερή και ίση με x=l*ρ=3*11,34=34,02 g/cm 2. Ε(MeV) μ(g/cm 2 ) I/I 0 (%) 0, ,2 0,9 0 0,4 0,22 0,5 0,6 0,13 1,2 0,8 0,09 4,7 1 0,07 9,2 2 0,045 21,6 3 0,042 24,0 46

ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ

ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ ΕΝΤΟΝΑ ΗΛΙΑΚΑ ΦΑΙΝΟΜΕΝΑ Διαστημικός καιρός. Αποτελεί το σύνολο της ηλιακής δραστηριότητας (ηλιακός άνεμος, κηλίδες, καταιγίδες, εκλάμψεις, προεξοχές, στεμματικές εκτινάξεις ηλιακής μάζας) που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ):

Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μετεωρολογία Κλιματολογία (ΘΕΩΡΙΑ): Μιχάλης Βραχνάκης Αναπληρωτής Καθηγητής ΤΕΙ Θεσσαλίας ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 4 ΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Η ΓΗ ΚΑΙ Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΗΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΗΛΙΑΚΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ 2.1 Γενικά 2.2

Διαβάστε περισσότερα

I. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗ

I. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗ I. ΜΕΤΡΗΣΗ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΥΠΟΒΑΘΡΟΥ ΘΩΡΑΚΙΣΗ ΤΟΥ ΑΝΙΧΝΕΥΤΗ Α. Ακτινοβολία υποβάθρου (Background radiation) Εξαιτίας της κοσµικής ακτινοβολίας που βοµβαρδίζει συνεχώς την ατµόσφαιρα της γης και της ύπαρξης

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Επαναληπτικά Θέµατα ΟΕΦΕ 008 Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ ο ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις -, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση..

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2012

ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 2012 ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 01 ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α1-Α3 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ. Στις παρακάτω ερωτήσεις 1-4, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΘΕΜΑ ο ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗ Στις παρακάτω ερωτήσεις, να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.. Ο λαµπτήρας φθορισµού:

Διαβάστε περισσότερα

Niels Bohr ( ) ΘΕΜΑ Α

Niels Bohr ( ) ΘΕΜΑ Α ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΤΙΚΗ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ Niels Bohr (885-962) ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α -Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και, δίπλα το γράμμα που

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΘΕΜΑ Α ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΚΥΡΙΑΚΗ 13/04/2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ (13) ΟΔΗΓΙΕΣ ΑΥΤΟΔΙΟΡΘΩΣΗΣ Στις ερωτήσεις Α1

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ

Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Η ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΗΛΙΟΥ Μία απεικόνιση του Ήλιου: 1. Πυρήνας 2. Ζώνη ακτινοβολίας 3. Ζώνη μεταφοράς 4. Φωτόσφαιρα 5. Χρωμόσφαιρα 6. Σέ Στέμμα 7. Ηλιακή κηλίδα 8. Κοκκίδωση 9. Έκλαμψη Η ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΤΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Το ατομικό πρότυπο του Βohr μπορεί να περιγράψει το γραμμικό φάσμα των στοιχείων α. Α και Β β. Β και Γ γ. μόνο του Α δ. μόνο του Β.

Το ατομικό πρότυπο του Βohr μπορεί να περιγράψει το γραμμικό φάσμα των στοιχείων α. Α και Β β. Β και Γ γ. μόνο του Α δ. μόνο του Β. ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 01 ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α1-Α3 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία συμπληρώνει σωστά

Διαβάστε περισσότερα

Ακτίνες επιτρεπόμενων τροχιών (2.6)

Ακτίνες επιτρεπόμενων τροχιών (2.6) Αντικαθιστώντας το r με r n, έχουμε: Ακτίνες επιτρεπόμενων τροχιών (2.6) Αντικαθιστώντας n=1, βρίσκουμε την τροχιά με τη μικρότερη ακτίνα n: Αντικαθιστώντας την τελευταία εξίσωση στη 2.6, παίρνουμε: Αν

Διαβάστε περισσότερα

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ

Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Α. Μια σύντοµη περιγραφή της εργασίας που εκπονήσατε στο πλαίσιο του µαθήµατος της Αστρονοµίας. Β. ΘΕΜΑΤΑ ΑΣΤΡΟΝΟΜΙΑΣ Για να απαντήσεις στις ερωτήσεις που ακολουθούν αρκεί να επιλέξεις την ή τις σωστές

Διαβάστε περισσότερα

λ Ε Πχ. Ένα σωματίδιο α έχει φορτίο +2 όταν επιταχυνθεί από μια διαφορά Για ακτίνες Χ ή ακτινοβολία γ έχουμε συχνότητα

λ Ε Πχ. Ένα σωματίδιο α έχει φορτίο +2 όταν επιταχυνθεί από μια διαφορά Για ακτίνες Χ ή ακτινοβολία γ έχουμε συχνότητα Μονάδες Ενέργειας 1 ev = 1,602 10-19 J 1 fj(= 10-15 J) = 6,241 10 3 ev Πχ. Ένα σωματίδιο α έχει φορτίο +2 όταν επιταχυνθεί από μια διαφορά δυναμικού 1000 V αποκτά ενέργεια 2 kev Για ακτίνες Χ ή ακτινοβολία

Διαβάστε περισσότερα

διατήρησης της μάζας.

διατήρησης της μάζας. 6. Ατομική φύση της ύλης Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η ύλη αποτελείται από δομικά στοιχεία ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος. Το πείραμα μετά από 2400 χρόνια ήρθε και επιβεβαίωσε την άποψη αυτή,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΜΑΪΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6)

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΜΑΪΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 27 ΜΑΪΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ημιτελείς προτάσεις 1.1

Διαβάστε περισσότερα

α. φ 1. β. φ 2. γ. φ 3. δ. φ 4. Μονάδες 5

α. φ 1. β. φ 2. γ. φ 3. δ. φ 4. Μονάδες 5 ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 1 ΙΟΥΛΙΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΠΤΑ (7) ΘΕΜΑ 1ο Στις ημιτελείς

Διαβάστε περισσότερα

Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου.

Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου. Τα φωτόνια από την μεγάλη έκρηξη Τι είναι η Ακτινοβολία υποβάθρου. Σύμφωνα με την θεωρία της «μεγάλης έκρηξης» (big bang), το Σύμπαν, ξεκινώντας από μηδενικές σχεδόν διαστάσεις (υλικό σημείο), συνεχώς

Διαβάστε περισσότερα

Ραδιενέργεια Ένα τρομακτικό όπλο ή ένα μέσον για την έρευνα και για καλλίτερη ποιότητα ζωής; Για πόσο μεγάλες ενέργειες μιλάμε; Κ.-Α. Θ.

Ραδιενέργεια Ένα τρομακτικό όπλο ή ένα μέσον για την έρευνα και για καλλίτερη ποιότητα ζωής; Για πόσο μεγάλες ενέργειες μιλάμε; Κ.-Α. Θ. Ραδιενέργεια Ένα τρομακτικό όπλο ή ένα μέσον για την έρευνα και για καλλίτερη ποιότητα ζωής; Για πόσο μεγάλες ενέργειες μιλάμε; Ραδιενέργεια 1896: Ανακάλυψη από τον Henry Becquerel (βραβείο Nobel 1903)

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ Α ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 01 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις Α1-Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία συµπληρώνει σωστά την ηµιτελή

Διαβάστε περισσότερα

ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. Ηρακλή, καθώς και στην κίνηση του γαλαξία

ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. Ηρακλή, καθώς και στην κίνηση του γαλαξία Sfaelos Ioannis 1. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΗΣ Η Γη είναι ο τρίτος στη σειρά πλανήτης του ηλιακού μας συστήματος και ο πέμπτος σε μέγεθος. έ θ Η μέση απόστασή της από τον Ήλιο είναι 149.600.000 km.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 Β ΦΑΣΗ Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2015 Β ΦΑΣΗ Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑ Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Ηµεροµηνία: Μ. Τετάρτη 8 Απριλίου 2015 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ηµιτελείς προτάσεις Α1 Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Ηλεκτρομαγνητισμός. Μαγνητικό πεδίο. Νίκος Ν. Αρπατζάνης

Ηλεκτρομαγνητισμός. Μαγνητικό πεδίο. Νίκος Ν. Αρπατζάνης Ηλεκτρομαγνητισμός Μαγνητικό πεδίο Νίκος Ν. Αρπατζάνης Μαγνητικοί πόλοι Κάθε μαγνήτης, ανεξάρτητα από το σχήμα του, έχει δύο πόλους. Τον βόρειο πόλο (Β) και τον νότιο πόλο (Ν). Μεταξύ των πόλων αναπτύσσονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 23 ΜΑΪΟΥ 2003 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1ο Στις ημιτελείς προτάσεις 1.1 έως 1.4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 24 ΜΑΪΟΥ 2002 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1ο Στις προτάσεις 1.1-1.4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της αρχικής

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ

ΑΡΧΗ 2ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΤΑΞΗ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 5 ΙΟΥΛΙΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΠΤΑ (7) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ

ΑΡΧΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ ΑΡΧΕΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΠΥΡΗΝΙΚΗΣ ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑΣ 1. ΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ ΡΑΔΙΟΝΟΥΚΛΙΔΙΩΝ 2. ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΟΥ ΔΙΑΣΠΑΣΗΣ 3. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΚΤΙΝΩΝ-γ 4. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΑΚΤΙΝΩΝ-γ (ΑΝΟΡΓΑΝΟΙ ΚΡΥΣΤΑΛΛΙΚΟΙ

Διαβάστε περισσότερα

Στέμμα. 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km. Χρωμόσφαιρα. 500 km. Φωτόσφαιρα. τ500=1. -100 km. Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Στέμμα. 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km. Χρωμόσφαιρα. 500 km. Φωτόσφαιρα. τ500=1. -100 km. Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Στέμμα 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km Χρωμόσφαιρα 500 km -100 km Φωτόσφαιρα τ500=1 Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Η ΗΛΙΑΚΗ ΧΡΩΜΟΣΦΑΙΡΑ Περιοχή της ηλιακής ατμόσφαιρας πάνω από τη φωτόσφαιρα ( Πάχος της

Διαβάστε περισσότερα

Αλληλεπίδραση των σωματιδίων με την ύλη

Αλληλεπίδραση των σωματιδίων με την ύλη Αλληλεπίδραση των σωματιδίων με την ύλη Μια εισαγωγή στην ανίχνευση των σωματιδίων υψηλής ενέργειας Α. ΛΙΟΛΙΟΣ Μάθημα Πυρηνικής Απώλεια ενέργειας των σωματιδίων Τα σωματίδια που προσπίπτουν σε κάποιο υλικό

Διαβάστε περισσότερα

Στέμμα. 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km. Χρωμόσφαιρα. 500 km. Φωτόσφαιρα. τ500=1. -100 km. Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ

Στέμμα. 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km. Χρωμόσφαιρα. 500 km. Φωτόσφαιρα. τ500=1. -100 km. Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Στέμμα 2200 km Μεταβατική περιοχή 2100 km Χρωμόσφαιρα 500 km -100 km Φωτόσφαιρα τ500=1 Δομή της ΗΛΙΑΚΗΣ ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑΣ Η ΗΛΙΑΚΗ ΧΡΩΜΟΣΦΑΙΡΑ Περιοχή της ηλιακής ατμόσφαιρας πάνω από τη φωτόσφαιρα ( Πάχος της

Διαβάστε περισσότερα

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ

Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ Η ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΤΟΥ ΑΤΟΜΟΥ ΤΟΥ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ ΑΣΚΗΣΗ 1 Άτομα αερίου υδρογόνου που βρίσκονται στη θεμελιώδη κατάσταση (n = 1), διεγείρονται με κρούση από δέσμη ηλεκτρονίων που έχουν επιταχυνθεί από διαφορά δυναμικού

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 19/04/16

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 19/04/16 Διάλεξη 15: Νετρίνα Νετρίνα Τα νετρίνα τα συναντήσαμε αρκετές φορές μέχρι τώρα: Αρχικά στην αποδιέγερση β αλλά και αργότερα κατά την αποδιέγερση των πιονίων και των μιονίων. Τα νετρίνα αξίζει να τα δούμε

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 18/04/16

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 18/04/16 Διάλεξη 13: Στοιχειώδη σωμάτια Φυσική στοιχειωδών σωματίων Η φυσική στοιχειωδών σωματιδίων είναι ο τομέας της φυσικής ο οποίος προσπαθεί να απαντήσει στο βασικότατο ερώτημα: Ποια είναι τα στοιχειώδη δομικά

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2006 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 2006 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗ Γ' ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ 6 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1- να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα µε την

Διαβάστε περισσότερα

Φυσικοί Νόμοι διέπουν Το Περιβάλλον

Φυσικοί Νόμοι διέπουν Το Περιβάλλον Φυσικοί Νόμοι διέπουν Το Περιβάλλον Απαρχές Σύμπαντος Ύλη - Ενέργεια E = mc 2 Θεμελιώδεις καταστάσεις ύλης Στερεά Υγρή Αέριος Χημικές μορφές ύλης Χημικά στοιχεία Χημικές ενώσεις Χημικά στοιχεία 92 στη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2013

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2013 ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑ Α Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Ηµεροµηνία: Κυριακή 7 Απριλίου 201 ιάρκεια Εξέτασης: ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις παρακάτω ερωτήσεις 1 έως 4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό

Διαβάστε περισσότερα

Αστρονομία στις ακτίνες γ

Αστρονομία στις ακτίνες γ Αστρονομία στις ακτίνες γ Τηλεσκόπια Μελέτη αστρονομικών αντικειμένων Αστρονομία ακτίνων γ Φωτόνια με ενέργειες από 0.5 MeV ~200 TeV (τα πιο ενεργά φωτόνια που έχουν ανιχνευθεί μέχρι σήμερα) Αστρονομία

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2012. Ηµεροµηνία: Κυριακή 1 Απριλίου 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2012. Ηµεροµηνία: Κυριακή 1 Απριλίου 2012 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: ΘΕΜΑ Α Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Ηµεροµηνία: Κυριακή 1 Απριλίου 01 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις 1-4 και δίπλα το

Διαβάστε περισσότερα

ιστοσελίδα μαθήματος

ιστοσελίδα μαθήματος ιστοσελίδα μαθήματος http://ecourses.chemeng.ntua.gr/courses/inorganic_chemistry/ Είσοδος ως χρήστης δικτύου ΕΜΠ Ανάρτηση υλικού μαθημάτων Μάζα ατόμου= 10-24 kg Πυκνότητα πυρήνα = 10 6 tn/cm 3 Μάζα πυρήνα:

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας

Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών. Κοσμάς Γαζέας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Κοσμάς Γαζέας Το Ηλιακό Σύστημα Το Ηλιακό Σύστημα αποτελείται κυρίως από τον Ήλιο και τους πλανήτες που περιφέρονται γύρω από αυτόν. Πολλά και διάφορα ουράνια

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α ΘΕΜΑ ο ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ Α Α Ποιο φαινόμενο ονομάζεται διασκεδασμός του φωτός; Πώς εξαρτάται ο δείκτης διάθλασης ενός οπτικού μέσου από το μήκος κύματος; Β Στις παρακάτω ερωτήσεις πολλαπλής

Διαβάστε περισσότερα

Ανίχνευση ακτίνων γάμμα από φυσικά ραδιενεργά και μιονίων της κοσμικής ακτινοβολίας

Ανίχνευση ακτίνων γάμμα από φυσικά ραδιενεργά και μιονίων της κοσμικής ακτινοβολίας Ανίχνευση ακτίνων γάμμα από φυσικά ραδιενεργά και μιονίων της κοσμικής ακτινοβολίας Ευθυμιάδου Ζωή 1 και Ψαλίδα Ειρήνη 2 1 ο Πειραματικό Γενικό Λύκειο Θεσ/νίκης «Μανόλης Ανδρόνικος» 1 zoeefth@hotmail.com,

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 5 ΧΡΟΝΙΑ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α-Α να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή φράση, η οποία

Διαβάστε περισσότερα

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ

ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ ΘΑΥΜΑΤΑ ΚΑΙ ΜΥΣΤΗΡΙΑ ΤΟΥ ΣΥΜΠΑΝΤΟΣ Μέλη ομάδας Οικονόμου Γιώργος Οικονόμου Στέργος Πιπέρης Γιάννης Χατζαντώνης Μανώλης Χαυλή Αθηνά Επιβλέπων Καθηγητής Βασίλειος Βαρσάμης Στόχοι: Να μάθουμε τα είδη των

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Β Β.1 Α) Μονάδες 4 Μονάδες 8 Β.2 Α) Μονάδες 4 Μονάδες 9

ΘΕΜΑ Β Β.1 Α) Μονάδες 4  Μονάδες 8 Β.2 Α) Μονάδες 4 Μονάδες 9 Β.1 O δείκτης διάθλασης διαφανούς υλικού αποκλείεται να έχει τιμή: α. 0,8 β. 1, γ. 1,4 Β. Το ηλεκτρόνιο στο άτομο του υδρογόνου, έχει κινητική ενέργεια Κ, ηλεκτρική δυναμική ενέργεια U και ολική ενέργεια

Διαβάστε περισσότερα

Theory Greek (Cyprus) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 μονάδες)

Theory Greek (Cyprus) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 μονάδες) Q3-1 Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 μονάδες) Σας παρακαλούμε να διαβάσετε προσεκτικά τις Γενικές Οδηγίες που υπάρχουν στον ξεχωριστό φάκελο πριν ξεκινήσετε την επίλυση του προβλήματος. Σε αυτό

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 2 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΠΤΑ (7) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4

Διαβάστε περισσότερα

ΑΣΚΗΣΗ 11. Προσδιορισμός του πηλίκου του φορτίου προς τη μάζα ενός ηλεκτρονίου

ΑΣΚΗΣΗ 11. Προσδιορισμός του πηλίκου του φορτίου προς τη μάζα ενός ηλεκτρονίου ΑΣΚΗΣΗ 11 Προσδιορισμός του πηλίκου του φορτίου προς τη μάζα ενός ηλεκτρονίου Σκοπός : Να προσδιορίσουμε μια από τις φυσικές ιδιότητες του ηλεκτρονίου που είναι το πηλίκο του φορτίου προς τη μάζα του (/m

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 20 ΜΑΪΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 0 ΜΑΪΟΥ 015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης

Διαβάστε περισσότερα

Η απορρόφηση των φωτονίων από την ύλη βασίζεται σε τρεις µηχανισµούς:

Η απορρόφηση των φωτονίων από την ύλη βασίζεται σε τρεις µηχανισµούς: AΣΚΗΣΗ 5 ΦΑΣΜΑΤΟΣΚΟΠΙΑ ΑΚΤΙΝΩΝ-γ (1 o ΜΕΡΟΣ) - Βαθµονόµηση και εύρεση της απόδοσης του ανιχνευτή - Μέτρηση της διακριτικότητας ενέργειας του ανιχνευτή 1. Εισαγωγή Η ακτινοβολία -γ είναι ηλεκτροµαγνητική

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000 Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Ζήτηµα 1ο Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα

Διαβάστε περισσότερα

Πρόοδος µαθήµατος «οµικής και Χηµικής Ανάλυσης Υλικών» Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες

Πρόοδος µαθήµατος «οµικής και Χηµικής Ανάλυσης Υλικών» Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες 21 Οκτωβρίου 2009 Πρόοδος µαθήµατος «οµικής και Χηµικής Ανάλυσης Υλικών» Χρόνος εξέτασης: 3 ώρες 1) α. Ποια είναι η διαφορά µεταξύ της ιονίζουσας και της µη ιονίζουσας ακτινοβολίας; β. Ποιες είναι οι γνωστότερες

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 3 MAΪΟΥ 01 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α1-Α3 να

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΟΣΗΜΟ ΘΕΜΑ Δ. Δίνονται: η ταχύτητα του φωτός στο κενό c 0 = 3 10, η σταθερά του Planck J s και για το φορτίο του ηλεκτρονίου 1,6 10 C.

ΟΡΟΣΗΜΟ ΘΕΜΑ Δ. Δίνονται: η ταχύτητα του φωτός στο κενό c 0 = 3 10, η σταθερά του Planck J s και για το φορτίο του ηλεκτρονίου 1,6 10 C. Σε μια διάταξη παραγωγής ακτίνων X, η ηλεκτρική τάση που εφαρμόζεται μεταξύ της ανόδου και της καθόδου είναι V = 25 kv. Τα ηλεκτρόνια ξεκινούν από την κάθοδο με μηδενική ταχύτητα, επιταχύνονται και προσπίπτουν

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ Α. Ι. Οδηγία: Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ Α. Ι. Οδηγία: Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Ι. Οδηγία: Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Αν θέλουμε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ ο ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Στις ερωτήσεις - να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.. Το έτος 2005 ορίστηκε ως έτος Φυσικής

Διαβάστε περισσότερα

Σύνθεση Κοσμικής Ακτινοβολίας. (Συνοδεύει τις διαφάνειες)

Σύνθεση Κοσμικής Ακτινοβολίας. (Συνοδεύει τις διαφάνειες) Σύνθεση Κοσμικής Ακτινοβολίας (Συνοδεύει τις διαφάνειες) Κοσμική ακτινοβολία. Τα σωματίδια που φθάνουν στην ατμόσφαιρα πολλές φορές τα ονομάζουμε πρωτογενή, αν και με τον ακριβή ορισμό, πρωτογενή είναι

Διαβάστε περισσότερα

Theory Greek (Greece) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες)

Theory Greek (Greece) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες) Q3-1 Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες) Παρακαλείστε να διαβάσετε τις Γενικές Οδηγίες στον ξεχωριστό φάκελο πριν ξεκινήσετε το πρόβλημα αυτό. Σε αυτό το πρόβλημα θα ασχοληθείτε με τη Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής. Ενότητα: Ατομική φύση της ύλης. Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης. Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης

Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής. Ενότητα: Ατομική φύση της ύλης. Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης. Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής Ενότητα: Ατομική φύση της ύλης Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης 6. Ατομική φύση της ύλης Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΘΕΜΑ 1 Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιο σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα µε την ηλεκτροµαγνητική θεωρία

Διαβάστε περισσότερα

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 11/04/16

Σύγχρονη Φυσική : Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων 11/04/16 Σύγχρονη Φυσική - 06: Πυρηνική Φυσική και Φυσική Στοιχειωδών Σωματιδίων /0/6 Διάλεξη 9: Αντιδραστήρες σύντηξης Αντιδραστήρες σύντηξης Δεδομένου ότι η πυρηνική σύντηξη αποτελεί μια σχεδόν ανεξάντλητη πηγή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞI ( 6 ).

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞI ( 6 ). ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΕΥΤΕΡΑ 21 ΜΑΪΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞI ( 6 ) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ημιτελείς προτάσεις 11 έως

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΙΡΑΜΑ FRANK-HERTZ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΤΟΜΟΥ

ΠΕΙΡΑΜΑ FRANK-HERTZ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΤΟΜΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑ FRANK-HERTZ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΔΙΕΓΕΡΣΗΣ ΕΝΟΣ ΑΤΟΜΟΥ Η απορρόφηση ενέργειας από τα άτομα γίνεται ασυνεχώς και σε καθορισμένες ποσότητες. Λαμβάνοντας ένα άτομο ορισμένα ποσά ενέργειας κάποιο

Διαβάστε περισσότερα

Μιόνιο μ ±. Mass m = ± MeV Mean life τ = ( ± ) 10 6 s τμ+/τ μ = ± cτ = 658.

Μιόνιο μ ±. Mass m = ± MeV Mean life τ = ( ± ) 10 6 s τμ+/τ μ = ± cτ = 658. Μιόνιο μ ±. Mass m = 105.6583715 ± 0.0000035 MeV Mean life τ = (2.1969811 ± 0.0000022) 10 6 s τμ+/τ μ = 1.00002 ± 0.00008 cτ = 658.6384 m Παραγωγή μιονίων π ± μ ± + ν μ ( 100%) K ± μ ± + ν μ. ( 63,5%)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ

ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 23 MAΪΟΥ 2012 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ ΑΡΧΗ ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ MAΪΟΥ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α-Α να γράψετε

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 21 ΜΑΪΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6)

ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 21 ΜΑΪΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 21 ΜΑΪΟΥ 2008 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ: ΦΥΣΙΚΗ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ 1 ο Για τις ημιτελείς προτάσεις 1.1

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗΣ ΦΥΣΙΚΗ Γ.Π. Γ Λυκείου / Το Φως 1. Η υπεριώδης ακτινοβολία : a) δεν προκαλεί αμαύρωση της φωτογραφικής πλάκας. b) είναι ορατή. c) χρησιμοποιείται για την αποστείρωση ιατρικών εργαλείων. d) έχει μήκος κύματος

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και, δίπλα, το γράμμα που αντιστοιχεί στη σωστή φράση η οποία συμπληρώνει σωστά την ημιτελή

Διαβάστε περισσότερα

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β )

Γ ΤΑΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΘΕΜ ΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΣ Γ ΤΞΗ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΙ ΕΠΛ (ΟΜΔ Β ) ΚΥΡΙΚΗ 13/04/2014 - ΕΞΕΤΖΟΜΕΝΟ ΜΘΗΜ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΙΔΕΙΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΟΚΤΩ (8) ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις 1 4 να γράψετε στο τετράδιο σας τον

Διαβάστε περισσότερα

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000

Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2000 Ζήτηµα 1ο Θέµατα Φυσικής Γενικής Παιδείας Γ Λυκείου 2 Στις ερωτήσεις 1-5 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύµφωνα µε το πρότυπο

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2001 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2001 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 3 ΙΟΥΛΙΟΥ 2001 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ : ΦΥΣΙΚΗ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση 1 Η υπέρυθρη ακτινοβολία α συμμετέχει

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2003

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 2003 ΦΥΣΙΚΗ Γ ΤΑΞΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ 3 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ ο Στις ερωτήσεις - να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.. Λέγοντας

Διαβάστε περισσότερα

Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s.

Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. Κεφάλαιο 1 Το Φως Το φως διαδίδεται σε όλα τα οπτικά υλικά μέσα με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. Το φως διαδίδεται στο κενό με ταχύτητα περίπου 3x10 8 m/s. 3 Η ταχύτητα του φωτός μικραίνει, όταν το φως

Διαβάστε περισσότερα

Theory Greek (Greece) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες)

Theory Greek (Greece) Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες) Q3-1 Μεγάλος Επιταχυντής Αδρονίων (LHC) (10 Μονάδες) Παρακαλείστε να διαβάσετε τις Γενικές Οδηγίες στον ξεχωριστό φάκελο πριν ξεκινήσετε το πρόβλημα αυτό. Σε αυτό το πρόβλημα θα ασχοληθείτε με τη Φυσική

Διαβάστε περισσότερα

1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 120 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει:

1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 120 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει: ΗΛΕΚΤΡΟΜΑΓΝΗΤΙΣΜΟΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΠΟΛΛΑΠΛΩΝ ΕΠΙΛΟΓΩΝ Ηλεκτρικό φορτίο Ηλεκτρικό πεδίο 1.Η δύναμη μεταξύ δύο φορτίων έχει μέτρο 10 N. Αν η απόσταση των φορτίων διπλασιαστεί, το μέτρο της δύναμης θα γίνει: (α)

Διαβάστε περισσότερα

Ακτίνες Χ (Roentgen) Κ.-Α. Θ. Θωμά

Ακτίνες Χ (Roentgen) Κ.-Α. Θ. Θωμά Ακτίνες Χ (Roentgen) Είναι ηλεκτρομαγνητικά κύματα με μήκος κύματος μεταξύ 10 nm και 0.01 nm, δηλαδή περίπου 10 4 φορές μικρότερο από το μήκος κύματος της ορατής ακτινοβολίας. ( Φάσμα ηλεκτρομαγνητικής

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΦΥΣΙΚΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ 1 Η υπέρυθρη ακτινοβολία α συμμετέχει στη μετατροπή του οξυγόνου της ατμόσφαιρας σε όζον β προκαλεί φωσφορισμό γ διέρχεται μέσα από την ομίχλη και τα σύννεφα δ έχει μικρότερο μήκος κύματος από την υπεριώδη

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 1. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.ΜΕΤΡΗΤΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 1. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.ΜΕΤΡΗΤΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Τμήμα Χημικών Μηχανικών ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6.ΜΕΤΡΗΤΕΣ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΕΙΑΣ 1. ΑΠΑΡΙΘΜΗΤΕΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ΑΕΡΙΩΝ Ιωάννα Δ. Αναστασοπούλου Βασιλική

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ , ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Φως

ΑΓ.ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΠΕΙΡΑΙΑΣ ΤΗΛ , ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ. Φως ΟΔΗΓΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Κεφάλαιο 1 ο Φως Ο μαθητής που έχει μελετήσει το κεφάλαιο του φωτός πρέπει: Να γνωρίζει πως εξελίχθηκε ιστορικά η έννοια του φωτός και ποια είναι η σημερινή

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη και Μοντελοποίηση των Μειώσεων Forbush της έντασης της Κοσµικής Ακτινοβολίας

Μελέτη και Μοντελοποίηση των Μειώσεων Forbush της έντασης της Κοσµικής Ακτινοβολίας Εθνικό & Καποδιστριακό Πανεπιστήµιο Αθηνών Οµάδα Κοσµικής Ακτινοβολίας Μελέτη και Μοντελοποίηση των Μειώσεων Forbush της έντασης της Κοσµικής Ακτινοβολίας Χ. Πλαϊνάκη, Α. Παπαϊωάννου, Ε. Μαυροµιχαλάκη

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑΤΑ ΚΑΙ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ 00 ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α-Α3 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση, η οποία συμπληρώνει σωστά την

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 7: Αλληλεπιδράσεις νετρονίων & πυρηνική σχάση

Διάλεξη 7: Αλληλεπιδράσεις νετρονίων & πυρηνική σχάση Διάλεξη 7: Αλληλεπιδράσεις νετρονίων & πυρηνική σχάση Αλληλεπιδράσεις νετρονίων Το νετρόνιο ως αφόρτιστο νουκλεόνιο παίζει σημαντικό ρόλο στην πυρηνική φυσική και στην κατανόηση των πυρηνικών αλληλεπιδράσεων.

Διαβάστε περισσότερα

Aναλαµπές ακτίνων -γ

Aναλαµπές ακτίνων -γ Aναλαµπές ακτίνων -γ Gamma Ray Bursts (GRB) Λουκάς Βλάχος 18/5/2004 1 Γενική παρατήρηση Η αστροφυσική διανύει αυτήν την εποχή τη δηµιουργικότερη περίοδο της ιστορίας της. Η πληθώρα των επίγειων αλλά και

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 25 ΜΑΙΟΥ 2006 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 o ΦΥΣΙΚΗ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και δίπλα το γράµµα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΑΡΧΗ ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΡΙΤΗ 22 MAIΟΥ 2007 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΠΤΑ (7) ΘΕΜΑ ο Στις ερωτήσεις -4 να γράψετε στο

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ Γ ΗΜΕΡΗΣΙΩΝ ΕΣΠΕΡΙΝΩΝ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΚΑΙ Δ ΤΑΞΗΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 30 ΜΑΪΟΥ 2014 - ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ:

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ

ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΘΕΜΑ 1 ο ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σύμφωνα με την ηλεκτρομαγνητική

Διαβάστε περισσότερα

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΡΑΔΙΟΧΗΜΕΙΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ ΤΟΞΙΚΟΤΗΤΑ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΙΣΟΤΟΠΩΝ Τμήμα Χημικών Μηχανικών Ιωάννα Δ. Αναστασοπούλου Βασιλική Δρίτσα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7. ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΡΑΔΙΕΝΕΡΓΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ 2. ΑΤΜΟΣΦΑΙΡΑ

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Σ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 2 ΙΟΥΝΙΟΥ 2005 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΠΤΑ (7) ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση.

ΘΕΜΑ 1 ο Στις ερωτήσεις 1-4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και δίπλα το γράμμα, που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. ΑΡΧΗ ΗΣ ΣΕΛΙ ΑΣ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΕΝΙΑΙΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΠΕΜΠΤΗ 5 ΜΑΙΟΥ 6 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙ ΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ ο Στις ερωτήσεις -4 να γράψετε στο τετράδιό

Διαβάστε περισσότερα

Ανιχνευτές σωματιδίων

Ανιχνευτές σωματιδίων Ανιχνευτές σωματιδίων Προκειμένου να κατανοήσουμε την φύση του πυρήνα αλλά και να καταγράψουμε τις ιδιότητες των στοιχειωδών σωματιδίων εκτός των επιταχυντικών συστημάτων και υποδομών εξίσου απαραίτητη

Διαβάστε περισσότερα

Α2. Στο πρότυπο του Bohr, ο λόγος της κινητικής προς τη δυναμική ενέργεια του ηλεκτρονίου του ατόμου του υδρογόνου είναι ίσος με: α. β. γ. δ.

Α2. Στο πρότυπο του Bohr, ο λόγος της κινητικής προς τη δυναμική ενέργεια του ηλεκτρονίου του ατόμου του υδρογόνου είναι ίσος με: α. β. γ. δ. ΜΑΘΗΜΑ / ΤΑΞΗ : ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΕΙΡΑ: ΘΕΡΙΝΑ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ: 01/02/2015 ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑΤΟΣ: ΑΡΧΩΝ ΜΑΡΚΟΣ ΘΕΜΑ Α Οδηγία: Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2014

ΟΜΟΣΠΟΝ ΙΑ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΩΝ ΦΡΟΝΤΙΣΤΩΝ ΕΛΛΑ ΟΣ (Ο.Ε.Φ.Ε.) ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ 2014 ΤΑΞΗ: ΜΑΘΗΜΑ: Γ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΦΥΣΙΚΗ / ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ ΘΕΜΑ Α Ηµεροµηνία: Κυριακή 13 Απριλίου 2014 ιάρκεια Εξέτασης: 3 ώρες ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ 1. ύο µονοχρωµατικές ακτινοβολίες Α και Β µε µήκη κύµατος στο κενό

Διαβάστε περισσότερα

i. 3 ii. 4 iii. 16 Ε 1 = -13,6 ev. 1MeV= 1, J.

i. 3 ii. 4 iii. 16 Ε 1 = -13,6 ev. 1MeV= 1, J. ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙ ΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ Θέµα Α Στις ερωτήσεις Α1-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό της ερώτησης και, δίπλα, το γράµµα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία συµπληρώνει σωστά την ηµιτελή πρόταση.

Διαβάστε περισσότερα

ΖΗΤΗΜΑ 2 ο 220. µετατρέπεται σε βισµούθιο -212 ( Bi) διασπάσεων: 220. Α. Το ραδόνιο 220 ( 1. Να συµπληρώσετε τις παραπάνω εξισώσεις.

ΖΗΤΗΜΑ 2 ο 220. µετατρέπεται σε βισµούθιο -212 ( Bi) διασπάσεων: 220. Α. Το ραδόνιο 220 ( 1. Να συµπληρώσετε τις παραπάνω εξισώσεις. ΦΥΣΙΚΗ- ο ΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΖΗΤΗΜΑ ο Α. Ερώτηση του τύπου Σωστό- Λάθος. Με τον όρο ότι το φως έχει διπλή φύση εννοούµε ότι:. Αποτελείται από θετικά και αρνητικά σωµατίδια.. Συµπεριφέρεται σαν κύµα και σαν σωµατίδιο.

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑ.Λ. Β ΟΜΑ ΑΣ ΦΥΣΙΚΗ I ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ

ΕΠΑ.Λ. Β ΟΜΑ ΑΣ ΦΥΣΙΚΗ I ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ 1 ΕΠΑ.Λ. Β ΟΜΑ ΑΣ ΦΥΣΙΚΗ I ΕΚΦΩΝΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑ 1 ο Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθµό καθεµιάς από τις παρακάτω ερωτήσεις 1- και δίπλα το γράµµα που αντιστοιχεί στη σωστή απάντηση. 1. Σχετικά µε τις ιδιότητες

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015

ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 15 ΜΑΡΤΙΟΥ 2015 ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΦΥΣΙΚΗΣ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Γ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΥΡΙΑΚΗ 5 ΜΑΡΤΙΟΥ 05 ΘΕΜΑ Α Στις ερωτήσεις Α-Α4 να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό της ερώτησης και, δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί στη φράση η οποία

Διαβάστε περισσότερα

είναι τα μήκη κύματος του φωτός αυτού στα δύο υλικά αντίστοιχα, τότε: γ. 1 Β) Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας.

είναι τα μήκη κύματος του φωτός αυτού στα δύο υλικά αντίστοιχα, τότε: γ. 1 Β) Να δικαιολογήσετε την επιλογή σας. Β.1 Μονοχρωματικό φως, που διαδίδεται στον αέρα, εισέρχεται ταυτόχρονα σε δύο οπτικά υλικά του ίδιου πάχους d κάθετα στην επιφάνειά τους, όπως φαίνεται στο σχήμα. Οι χρόνοι διάδοσης του φωτός στα δύο υλικά

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ

ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ ΕΝΔΟΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΑΚΗΣ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ 3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2009 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΦΥΣΙΚΗ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΕΞΙ (6) ΘΕΜΑ 1ο Α. Στις

Διαβάστε περισσότερα