«Η πόλη στον κινηματογράφο: Το άλλο Παρίσι»

Transcript

1 Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αρχιτεκτόνων Διατμηματικό Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Αρχιτεκτονική Σχεδιασμός χώρου» Κατεύθυνση «Πολεοδομία Χωροταξία» Μάθημα: Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο «Η πόλη στον κινηματογράφο: Το άλλο Παρίσι» Διδάσκοντες: Ι. Πολύζος, Σ. Μαυρομμάτη Υπεύθυνη: Σ. Μαυρομμάτη Συντάκτρια: Δ. Φουφρή Ιούνιος 2009

2 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. Εισαγωγή 2. Η τέχνη του κινηματογράφου και ο χώρος 2.1. Η πόλη στις ταινίες 2.2. Πολεογραφία στο σελιλόιντ 3. Αρχιτεκτονική και κινηματογράφος 4. Το Παρίσι του Κασοβίτς 5. «Το μίσος» 5.1. Κοινωνική διαφοροποίηση στον αστικό χώρο 6. Επίλογος 7. Βιβλιογραφία 2

3 Και τώρα που άνοιξε και έκλεισε ο φωτοφράκτης σαν μάτι αδέκαστο και συνελήφθη ο χρόνος, ο ρεμβασμός αυξάνει την ζωή και δίδει στην κάθε εικόνα την κίνηση και την ευελιξία που φέρνει από τα βάθη μιας πηγής (της ιδικής του) ζεστό το πιο κρυφό της νόημα. Και ιδού που μεταλλάσσει πλήρως την εικόνα, από μια στατική στιγμή (ας πούμε καρφωμένη) την μετατρέπει σε πολυκύμαντον χορόν ωρών και πλαστικών σωμάτων ευρυθμίας, σε οντοποίησιν απτήν και ασπαίρουσαν παντός οράματος, πάσης επιθυμίας. Ανδρέας Εμπειρίκος «Οκτάνα» 3

4 1. Εισαγωγή Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε για το μάθημα «Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο», στο πλαίσιο του διατμηματικού μεταπτυχιακού προγράμματος σπουδών της Αρχιτεκτονικής σχολής του ΕΜΠ «Αρχιτεκτονική Σχεδιασμός του χώρου», στην Β κατεύθυνση «Χωροταξία Πολεοδομία». Αφορμή για τη σύνταξη της παρούσας δουλειάς αποτέλεσε η ταινία το μίσος του Ματιέ Κασοβίτς. Έχοντας ζήσει το Παρίσι της δεκαετίας του 90 είχα την εικόνα μιας άλλης πόλης, μιας πόλης αστραφτερής, γεμάτης γωνιές πολιτισμού, μιας φοιτητούπολης, μιας πολύχρωμης μητρόπολης, μιας πόλης μουσείο. Μέσα από την ταινία του Κασοβίτς γνώρισα μια άλλη πόλη, που ποτέ δεν είχα δει. Στόχος της παρούσας δουλειάς είναι να παρουσιαστεί το πώς η πόλη πρωταγωνιστεί στις κινηματογραφικές ταινίες και να αναδειχθεί ένα άλλο Παρίσι: Το Παρίσι των προαστίων, των μεταναστών, της βίας, της εξέγερσης. Μια άλλη πόλη μέσα στην πόλη, ένα Παρίσι που δεν είναι η πόλη του φωτός, της πολυτέλειας και των μουσείων. Ένα Παρίσι που ο τουρίστας δεν θα το γνωρίσει ποτέ. Συνοδοιπόρος και οδηγός σε αυτήν την προσπάθεια είναι ο σκηνοθέτης της ταινίας, ο οποίος με το φακό του μας παρουσιάζει τη δική του πόλη. Σε αυτήν τη διαδρομή, με μεθοδολογικά εργαλεία τη βιβλιογραφική και τη φιλμογραφική έρευνα, γίνονται αναφορές στην παραγωγή και αναπαράσταση του χώρου, μέσα από τον κινηματογράφο, την τέχνη του σινεμά και την αρχιτεκτονική στον κινηματογράφο. Παρουσιάζονται τα παρισινά προάστια και οι διαφορές τους από το κέντρο της πόλης, μέσα από την ταινία. Λέξεις κλειδιά: Αρχιτεκτονική, κινηματογράφος, πόλη, Παρίσι, προάστια, χωρικός διαχωρισμός. 4

5 ABSTRACT The present paper was worked out for the course Aspects of urban landscape in the public space, in the frame of interdepartmental postgraduate program of study of Architectural faculty of NTUA Architecture - Planning of space, in the B' direction Land planning - Urban planning. Reason for the syntax of present work constituted the film of half Mathieu Kassovitz. Having lives Paris of decade the' 90 had the picture of another city, a glamour city, full of corners of culture, a city of students, full of colors, a metropolis, a city - museum. Through the film of Kassovitz I knew a different city, that never I had not seen. Objective of present paper is to present how the city play the main role in the cinematographic films and to show an other Paris: Paris of suburbs, immigrants, violence, revolt. An other city in the city, Paris that is not the city of light, luxury and museums. A Paris that the tourist will never see. The driver in this effort is the director of film, who presents to us his own city. In this bizarre travel, with methodological tools the bibliographic and filmographic research, become reports in the production and representation of space, through the cinema, the art of cinema and the architecture in the cinema. Finally, are presented the suburs of Paris and their differences from the city centre, through the film. Key - words: Architecture, cinema, city, Paris, suburbs, territorial segregation. 5

6 2. Η τέχνη του κινηματογράφου και ο χώρος Η Πολεοδομία, η αρχιτεκτονική και ο κινηματογράφος έχουν ένα βασικό κοινό σημείο: είναι χωρικές τέχνες. Η συνέργειά τους αποκαλύπτει τόσο την αναπαράσταση της πόλης στην οθόνη, όσο και τις συμπεριφορές στον αστικό ιστό. Στις μέρες μας, ο κινηματογράφος, αλλά και η τηλεόραση διαμορφώνουν σήμερα, ως ένα βαθμό τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τις πόλεις. Ο δημόσιος χώρος αποτελεί ένα θέαμα το οποίο δεν μπορούμε να προσεγγίσουμε περιοριζόμενοι στα παραδοσιακά εργαλεία του αρχιτεκτονικού και αστικού σχεδιασμού 1. Η αναψυχή και η ψυχαγωγία μας δεν λαμβάνει πια χώρα σε δρόμους και πλατείες, αλλά γίνεται μέσα από τηλεοπτικά, ως επί το πλείστον προγράμματα, και ταινίες. Οδηγούμαστε, λοιπόν, σε μια συρρίκνωση του δημόσιου χώρου, σε μια ιδιωτικοποίησή του. Το βίωμα παραχωρεί τα πρωτεία στο «φαίνεσθαι», στη συμβατική αναπαράσταση 2. Έτσι, λοιπόν, σήμερα, η τέχνη είναι άμεσα συνδεδεμένη με το δημόσιο χώρο, ο οποίος μετατρέπεται σε άυλες εικόνες και ιδανικές αναπαραστάσεις. Ο κινηματογράφος, χωρίς να αναπαριστά πιστά το δημόσιο χώρο, έχει τη δυνατότητα να προσδώσει, με πειστικό τρόπο την αίσθησή του. Ο κινηματογραφικός φακός λειτουργεί ως καταλύτης και ο χώρος γίνεται φορέας μηνυμάτων και νοημάτων, μεταφέροντας το θεατή σε μια εικονική πραγματικότητα. Ωστόσο, τα χαρακτηριστικά μιας κινηματογραφικής ταινίας δεν βρίσκονται μόνο στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στη 1 Δραγώνας Π., (2003) Η σκηνοθεσία του αστικού θεάματος. Ο δημόσιος χώρος την Ευρώπη σήμερα, Αρχιτεκτονικά Θέματα, Η αρχιτεκτονική του δημόσιου χώρου στην Ευρώπη, τεύχος 37/2003, εκδ. Λιβάνη, σελ.63 2 Παπανακλή Α., (2005) «Ανακαλύπτοντας το φυσικό τοπίο στο δημόσιο χώρο», σπουδαστική εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μαθήματος «Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο», ΕΜΠ, Αθήνα 6

7 μηχανή λήψης, αλλά και στον τρόπο που με τη βοήθεια αυτής της μηχανής απεικονίζει τον κόσμο Η πόλη στις ταινίες Οι χώροι μιας ταινίας είναι ένα θέμα ιδιαίτερα ενδιαφέρον. Οι κινηματογραφικές αποτυπώσεις των πόλεων και των λεπτομερειών τους ως στοιχεία μνήμης και γνώσης για τον θεατή, συγκροτούν μια δεσπόζουσα μυθολογία μεταξύ των πολιτιστικών προϊόντων της εποχής μας 3. Οι χώροι που επιλέγονται, αν και υπαρκτοί, στοιχειοθετούν ένα σύμπαν που κτίζεται αυστηρά για τη συγκεκριμένη ταινία και αποτυπώνει την αλήθεια της χρονικής στιγμής που πραγματοποιείται. Η πόλη δεν προβάλλεται ως μη αναγνωρίσιμο ντεκόρ, αλλά ως ένα σύστημα ασφαλές, αλλά και επικίνδυνο. Η εικόνα της είναι αναπαράσταση της αντίστοιχης χρονικής περιόδου, αλλά μέσα από την οπτική του δημιουργού. Kατά τον F. Loyer «Για να μάθουμε τι είναι μια πόλη, δεν θα έπρεπε να ρωτήσουμε τον Le Corbusier, αλλά τον Michelahgelo Antonioni, τον Francesco Rosi ή ακόμη, τον Jean-Luc Godard». 3 Χατζηφραγκιός Μακρυδάκης Κ., Η φυσιογνωμία της πόλης στον κινηματογράφο, Τεχνικά Χρονικά 1, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2007, ΤΕΕ, Αθήνα, σελ. 2 7

8 Παρίσι, από την ταινία «Le fabuleux destin d Amelie Poulain» (2001) του Ζαν-Πιερ Ζενέ Η πόλη παίζει κυρίαρχο ρόλο στον κινηματογράφο, ως ζωντανός οργανισμός αναδεικνύεται και αναδεικνύει τις ταινίες ως σημεία αναφοράς και μνήμης, πρωταγωνιστεί ή ακόμα και νοσεί μέσα σ αυτές. Ενσωματώνεται στις μυθοπλασίες, και άλλοτε προκαθορίζει τη δράση των προσώπων και άλλοτε βρίσκεται η ίδια στο κέντρο της δράσης. Παρίσι, από την ταινία «La haine» (1995) του Ματιέ Κασοβίτς Η πόλη στον κινηματογράφο δεν συγκροτεί ποτέ μια εικόνα οριστική. Είναι πάντα σε εξέλιξη, όπως είναι σε εξέλιξη ο αστικός ιστός της μεγαλούπολης, αφού αποτελείται από ανθρώπους, που νιώθουν, συγκινούνται, ζουν μέσα σε αυτή Πολεογραφία στο σελιλόιντ Στα κινηματογραφικά έργα ο χώρος περιγράφεται είτε διακριτικά, είτε ως συμπρωταγωνιστής, είτε ακόμα ως κυρίαρχη οντότητα. Μπορούμε, λοιπόν, να ισχυριστούμε πως η τέχνη του κινηματογράφου είναι και «πολεογραφική». Εκτός από τις ταινίες ντοκυμαντέρ και ο λεγόμενος «εμπορικός» κινηματογράφος χρησιμοποιεί ως εκφραστικό του μέσο την πόλη. Η πόλη ως 8

9 εργαλείο αφήγησης, ως φαντασμαγορικό ντεκόρ, αλλά και ως ζωή, ως αναπαράσταση του εξωτερικού αστικού τοπίου. Η αναπαράσταση της πόλης στον κινηματογράφο είναι μια ευκαιρία να ανακαλύψουμε μια πόλη που δεν γνωρίζουμε, μια πόλη μέσα από τα μάτια του δημιουργού της ταινίας, αλλά συνιστά ταυτόχρονα και πεδίο άσκησης κριτικής του σκηνοθέτη στην πόλη ως προϊόν πολιτισμού. Ως πολεογραφικά στοιχεία αποτυπωμένα σε ταινίες μπορούμε να δούμε ιστορικά μνημεία, την πολεοδομία και αρχιτεκτονική της πόλης, λεπτομέρειες όπως η ύπαρξη μικρομάγαζων, πράσινου, μη οικοδομημένων οικοπέδων, διαφημιστικών αφισών, γκράφιτι κ.λπ. Ρώμη, από την ταινία «Roma» (1972) του Φεντερίκο Φελλίνι 9

10 Παρίσι, από την ταινία «La haine» (1995) του Ματιέ Κασοβίτς Επιπλέον, ακολουθώντας τους πρωταγωνιστές λαμβάνουμε μέρος στις λειτουργίες της πόλης (περιπλάνηση στους δρόμους, χρήση μετρό, χρήση υπηρεσιών, κ.λπ.). Τέλος, ο θεατής γίνεται κοινωνός των ανισοτήτων και των διαφορών που υπάρχουν μέσα στην πόλη (αναπαράσταση φτωχογειτονιών, γκέτο, ακόμα και έκλυτου βίου των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων). 3. Αρχιτεκτονική και κινηματογράφος Η Αρχιτεκτονική στεγάζει τη σωματικότητά μας και ο κινηματογράφος αγκαλιάζει και τρέφει τα όνειρά μας. Αρχιτεκτονική και κινηματογράφος δημιουργούν μια διαλεκτική σχέση, η μία τέχνη ενυπάρχει μέσα στην άλλη. Η μελέτη της κινηματογραφικής δημιουργίας και η «αναπαράσταση» ή παραγωγή, του χώρου στην οθόνη ασκούν επιρροή και στον τρόπο που ο αρχιτέκτονας οραματίζεται τη δουλειά του, αλλά και στον τρόπο που ο θεατής βιώνει και αντιλαμβάνεται την αρχιτεκτονική. Η αρχιτεκτονική αποτελεί το σκηνικό μιας ταινίας, χρησιμοποιείται ως πρώτη ύλη, είναι ένα «αναφερόμενο». Επίσης, κάθε ταινία κατασκευάζει μια χωρική εμπειρία, δημιουργεί το φιλμικό χώρο, το χώρο δηλαδή που κατασκευάζεται από τις κινήσεις της κάμερας, το μοντάζ, κ.λπ. και τον οποίο βιώνουμε όσο 10

11 διάστημα διαρκεί η ταινία. Ο χώρος αυτός δεν υπάρχει, παρά μόνο στην οθόνη, είναι ένας εικονικός χώρος. Επιπλέον, ο κινηματογράφος ελέγχει το βλέμμα μας, ανάλογα με την οπτική γωνία που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης, ενώ στον αρχιτεκτονημένο χώρο ο «θεατής» κινείται μόνος του και φαίνεται να επιλέγει ο ίδιος την οπτική γωνία, μέσα από την οποία θα αντιληφθεί το χώρο. Ωστόσο, κι εδώ, ο αρχιτέκτονας είναι αυτός που καθοδηγεί την περιήγηση του «θεατή». Τέλος, επιβεβαιώνοντας τη σχέση των δύο τεχνών, υπογραμμίζεται ότι ο κινηματογράφος δεν αναπαριστά απλώς το χώρο, αλλά τον παράγει. Αυτό ακριβώς κάνει και η αρχιτεκτονική: παράγει χώρο. Η διαφορά μεταξύ των δύο παραγόμενων χώρων είναι ότι στο χώρο του κινηματογράφου στεγάζουμε και κυκλοφορούμε τα όνειρά μας, ενώ στο χώρο της αρχιτεκτονικής τα σώματά μας. Όσον αφορά στον αστικό χώρο και την απεικόνισή του στον κινηματογράφο, παρατηρείται ότι η πόλη, σε μεγάλο αριθμό ταινιών, έχει πρωταγωνιστικό ρόλο, συνεπώς θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι η «αναπαράσταση» της πόλης στο σινεμά αποτελεί αντικείμενο αστικής μελέτης. Σε πολλές ταινίες η πόλη δομείται ως ένα κολλάζ εικόνων (Blade Runner, του Ρίντλεϋ Σκότ). Σε άλλες περιπτώσεις χρησιμοποιείται η μέθοδος του decoupage, δηλαδή της κατάτμησης («Italian townscape», 1963, του Ιγκόρ Ντε Γούλφ). Ο σκηνοθέτης διαιρεί τη διαδρομή σε πλάνα και τα ομαδοποιεί σε ακολουθίες. Με την επιτάχυνση ή την επιβράδυνση της διαδοχής των πλάνων αξιοποιεί τα στοιχεία του χώρου, ενώ με τη μεταβολή του ρυθμού προσέγγισης δημιουργείται η αίσθηση του «σασπενς» 4. Όπως, λοιπόν, προαναφέρθηκε στο σινεμά ο χώρος δεν αναπαρίσταται, αλλά παράγεται. 4 Αρχιτεκτονική αντίστιξη, Η απεικόνιση του αστικού χώρου στον κινηματογράφο, ( ) 11

12 4. Το Παρίσι του Κασοβίτς Παρίσι, από την ταινία «Le fabuleux destin d Amelie Poulain» (2001) του Ζαν-Πιερ Ζενέ Το φως «Οι άνθρωποι βλέπουν στο Παρίσι την πόλη του έρωτα και του φωτός. Όμως, όσο υπάρχει αγάπη υπάρχει και μίσος, όπου υπάρχει φως υπάρχει και σκοτάδι. Δε θέλω ο κόσμος να δει την ταινία ως αντι-μπατσική, αλλά ως ενάντια σε κάθε μορφή αστυνόμευσης. Στη Γαλλία εκπαιδεύουν τους μπάτσους επί έξι μήνες και μετά τους δίνουν ένα πιστόλι και τους αμολάνε στο δρόμο. Δεν πιστεύω πως αυτό είναι αρκετό. Το 12

13 φιλμ δεν είναι αντι-αστυνομικό. Αν και πιστεύω πως όταν κάποιος θέλει να γίνει αστυνομικός, τότε έχει πρόβλημα». «Δε χρειάστηκε να αναρωτηθώ, όπως οι περισσότεροι, γιατί αυτά τα παιδιά αρπάζουν τα περίστροφα και πυροβολούν περαστικό μπάτσο. Το ένιωσα. Η βία κυκλοφορεί ελεύθερα σε κάθε μεγάλη πόλη. Την αισθάνεσαι, τη βλέπεις στα μάτια των βιαστικών που σε προσπερνούν. Ξέρετε γιατί; Επειδή το καζάνι είναι μικρό. Επομένως ανοίγεις το καπάκι και κάποιοι πετάγονται έξω σαν φυσαλίδες». Ματιέ Κασοβίτς για την ταινία του «La haine» (1995). Παρίσι, από την ταινία «La haine» (1995) του Ματιέ Κασοβίτς Το σκοτάδι 13

14 Η ταινία έχει σημείο αναφοράς το αδιέξοδο και την καθημερινή βία στη ζωή των νέων στο κοινωνικό περιθώριο της γαλλικής πρωτεύουσας. Εικονογραφείται η αντίθεση των νέων αυτών με το ιλουστρασιόν κέντρο της «πόλης του φωτός». Παρακολουθούμε τη δημιουργία «τρομοκρατών» εκ του μηδενός, μέσα από την αλληλεπίδραση αστυνομικής βίας και κοινωνικού αποκλεισμού στη σύγχρονη Γαλλία. Ο Ματιέ Κασοβίτς στην ταινία του «Το μίσος» («La haine», 1995) αναφέρεται στη βίαιη αντίδραση των καταπιεσμένων ανθρώπων, αυτών των ανθρώπων που το σύστημα δεν τους επιτρέπει να ονειρεύονται. Τον απασχολεί η βία της εξουσίας, που γεννά βία. Μία βία που πηγάζει από τις κοινωνικές ανισότητες. Λαμβάνοντας υπόψη ότι μέσα στο χώρο εγγράφονται σχέσεις εξουσίας, αλλά και πρότυπα που περιθωριοποιούν ολόκληρες κοινωνικές ομάδες, οι οποίες αποδέχονται αυτήν την περιθωριοποίηση ως τη «φυσική τους μοίρα», αλλά και με δεδομένο ότι στην αστική κοινωνική γεωγραφία, ο χώρος ως κοινωνική κατηγορία και ως πολιτισμικό σύμβολο, θέτει όρια στις ελεύθερες επιλογές των ατόμων και στις συμπεριφορές τους, η ταινία La Haine μπορεί να εκληφθεί ως ένα μάθημα αστικής κοινωνικής γεωγραφίας. Τα παρισινά προάστια (banlieues) αποτελούσαν ανέκαθεν τόπο εγκατάστασης της εργατικής τάξης, ενώ στο κέντρο κατοικούσαν τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα. Στη δεκαετία του 60 στεγάστηκαν εκεί οι μετανάστες από τις πρώην αποικίες μέσα σε τεράστια οικοδομικά τετράγωνα που ανήκαν στο κράτος (logements sociaux). Με την αποβιομηχάνιση τη δεκαετία του 70, η ανεργία εγκαθίσταται κι αυτή στα προάστια, μαζί με τον κοινωνικό αποκλεισμό κι έτσι τα προάστια μετατρέπονται σε γκέτο. Οι νεαροί περιθωριοποιημένοι μετανάστες εξεγείρονται το καλοκαίρι του 1991, αλλά και το Πολλοί ισχυρίστηκαν ότι η εξέγερση του 2005 είχε προαναγγελθεί δέκα χρόνια πριν, μέσα στην ταινία του Κασοβίτς (1995). 14

15 Η αφίσα της ταινίας «Το μίσος» χρησιμοποιώντας ως «εργαλείο» τη μετακίνηση μεταξύ προαστίων και κέντρου αναδεικνύει το χωρικό και κοινωνικό διαχωρισμό, ο οποίος τελικά οδηγεί στη δημιουργία κοινωνικών ταυτοτήτων. 5. «Το μίσος» - «La haine» «Σημασία δεν έχει η πτώση αλλά η πρόσκρουση» Η ταινία ανήκει στην κατηγορία «banlieues films», δηλαδή «ταινίες προαστίων», που έκανε την εμφάνισή της τη δεκαετία του 90 στη Γαλλία. Ο Ματιέ Κασοβίτς μας δείχνει μία άλλη όψη του Παρισιού. Πρωταγωνιστές τρεις νέοι, τριών διαφορετικών «εθνικών ομάδων»: ένας λευκός, ένας άραβας και ένας μάυρος, που ζουν σε ένα υποβαθμισμένο οικοδομικό συγκρότημα στέγασης μεταναστών στα παρισινά προάστια. 15

16 Ο Vince είναι εβραίος, ο Saїd είναι Άραβας (αλγερινός) και ο Hubert είναι μαύρος. Ο τέταρτος φίλος τους, ο Abdel, βρίσκεται στο νοσοκομείο, μετά από επίθεση αστυνομικού, κατά τη διάρκεια της εξέγερσης. Ο Vince, ορκίζεται εκδίκηση σε περίπτωση που ο φίλος τους πεθάνει. Οι τρεις φίλοι περιφέρονται για ένα εικοσιτετράωρο στο Παρίσι σαν άγρια θηρία, με τον Vince να σφίγγει στην τσέπη του το περίστροφο που έχει κλέψει από κάποιον αστυνομικό στα επεισόδια. Κάθε τόσο σταματάνε και παρακολουθούν τις ειδήσεις από τις τηλεοράσεις στις βιτρίνες των καταστημάτων. Η στιγμή της πρόσκρουσης πλησιάζει, μαθαίνουν από την τηλεόραση πως ο φίλος τους στο νοσοκομείο πέθανε. Φτάνει η στιγμή της εκδίκησης. «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού». Στην τελική σκηνή ο Vince σημαδεύει έναν αστυνομικό. Στο βλέμμα του βλέπει μίσος, όχι εναντίον του φυσικού προσώπου που σημαδεύει, αλλά εναντίον ενός συστήματος που τον έχει περιθωριοποιήσει, που τον έχει αποκλείσει, που τον αγνοεί και ενίοτε τον πυροβολεί. Μόνο που τώρα, έχει και αυτός το πιστόλι στο χέρι 16

17 Η ταινία είναι γυρισμένη με «ελεύθερες κάμερες», που την κάνουν ακόμα πιο άμεση, ενώ η ασπρόμαυρη φωτογραφία δίνει έναν πιο δραματικό τόνο. Αυτό που αποτελεί κοινό στοιχείο στην παρέα των πρωταγωνιστών δεν είναι η εθνική τους προέλευση, αλλά ο τρόπος ζωής τους και η κοινωνική τους ταυτότητα: Νέοι, άνεργοι, κοινωνικά αποκλεισμένοι, παραιτημένοι από τα όνειρά τους. 5.1 Κοινωνική διαφοροποίηση στον αστικό χώρο Είναι προφανές, ότι στην ταινία δεν υπάρχουν αναφορές στις εθνικές ταυτότητες, αλλά στις κοινωνικές. Η ταυτότητα των ανθρώπων είναι μια κοινωνική κατασκευή, που στερεί από τα άτομα να επιλέξουν ελεύθερα αυτό που θέλουν να γίνουν. Το φύλο, η εθνικότητα, το χρώμα, ο τόπος κατοικίας μας καθορίζουν την ταυτότητά μας. Η χωρική διαφοροποίηση είναι ένα χαρακτηριστικό που καθορίζει τις κοινωνικές ανισότητες και διαμορφώνει κοινωνικές ταυτότητες. Ο χώρος δημιουργεί και οργανώνει κοινωνικές σχέσεις και επιβάλλει συγκεκριμένες ερμηνείες για το πώς αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο. 5 5 Γκόκης Δ., (2009), σπουδαστική εργασία στο Τμήμα Εθνολογίας, La Haine του Mathieu Kassovitz, Κομοτηνή, Ανθρωπογεωγραφίες, 17

18 Με τη χωρική διαφοροποίηση κοινωνικές ομάδες που διαμένουν στον αστικό χώρο περιθωριοποιούνται και στιγματίζονται και εν τέλει, απομονώνονται από το υπόλοιπο αστικό σώμα. Ρυθμίσεις που αφορούν στην κυκλοφορία, στην πολεοδομία, στην εγκατάσταση αστυνομικού κλοιού γύρω από τα προάστια, εγγυώνται την προστασία των ανώτερων κοινωνικών ομάδων και ενισχύουν τόσο το χωρικό, όσο και τον κοινωνικό αποκλεισμό, ενώ παράλληλα ποινικοποιούν τις συμπεριφορές. Στην ταινία του Κασοβίτς κυριαρχεί η κοινωνική διάσταση του χώρου. Ενώ το θέμα της αφορά στα παρισινά προάστια, μεγάλο μέρος της πλοκής της διαδραματίζεται στο κέντρο της πόλης. Το Παρίσι στο «La haine» δεν είναι η πόλη που βλέπει ο επισκέπτης. Το σύμβολο της γαλλικής πρωτεύουσας, ο πύργος του Άιφελ εμφανίζεται μόνο μια φορά σε ένα περαστικό πλάνο. Οι περισσότερες σκηνές από το κέντρο της πόλης είναι νυχτερινές και γρήγορες και δείχνουν την απόσταση των πρωταγωνιστών από το συγκεκριμένο κομμάτι του αστικού ιστού. Αντίθετα οι σκηνές στα προάστια αποτελούνται από κοντινά πλάνα και δηλώνουν την ενσωμάτωση στο χώρο, την ταύτιση των πρωταγωνιστών με το κομμάτι του αστικού χώρου που τους ανήκει. 18

19 6. Επίλογος «άλλη είναι η πόλη για όποιον περνά χωρίς να μπει μέσα και άλλη για όποιο εγκλωβίζεται σε αυτή και δεν μπορεί να ξεφύγει, άλλη είναι η πόλη στην οποία φθάνει κανείς για πρώτη φορά, άλλη είναι εκείνη που αφήνει πίσω του για να μην ξαναγυρίσει ποτέ η καθεμιά αξίζει ένα διαφορετικό όνομα.» Ίταλο Καλβίνο Οι Αόρατες Πόλεις. Η τέχνη του κινηματογράφου εκφράζει τη φανταστική εκδοχή του πραγματικού, ενώ η αρχιτεκτονική την πραγματική εκδοχή του φανταστικού. Η αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο τεχνών δημιουργεί μια περιπλάνηση στις πόλεις μας εμπλέκοντας την πραγματικότητα με τη φαντασία. Στην παραγωγή του χώρου στη μεγάλη οθόνη εμπλέκονται πολλοί παράγοντες όπως η εποχή, η οπτική του σκηνοθέτη, η συμμετοχή του θεατή, αλλά και η ίδια η ταινία, ως δημιουργία μοναδική. Οι κινηματογραφικές αναπαραστάσεις του αστικού χώρου, σε συνδυασμό με τα παιχνίδια του φωτός, συγκροτούν μια εικονική πραγματικότητα και παράγουν ένα φιλμικό χώρο. Ο αστικός χώρος έχει κινηματογραφηθεί με πολλούς τρόπους, ανάλογα με τα μηνύματα που θέλει να περάσει ο δημιουργός, ανάλογα με το σύμπαν που θέλει να δημιουργήσει. 19

20 Στην ταινία «Το μίσος», ο σκηνοθέτης κινηματογραφεί μια σκοτεινή πόλη, μια πόλη του μίσους και των χωρο - κοινωνικών διαχωρισμών. Οι χώροι που επιλέχθηκαν, παρόλο που είναι υπαρκτοί, στοιχειοθετούν έναν κόσμο που δημιουργήθηκε για τη συγκεκριμένη ταινία, αποτυπώνοντας τα νοήματα που ο Κασοβίτς θέλει να επικοινωνήσει. C est la fin 20

21 7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΦΙΛΜΟΓΡΑΦΙΑ Γκόκης Δ., (2009), σπουδαστική εργασία στο Τμήμα Εθνολογίας, La Haine του Mathieu Kassovitz, Κομοτηνή, Ανθρωπογεωγραφίες, Δραγώνας Π., (2003), Η σκηνοθεσία του αστικού θεάματος. Ο δημόσιος χώρος την Ευρώπη σήμερα, Αρχιτεκτονικά Θέματα, Η αρχιτεκτονική του δημόσιου χώρου στην Ευρώπη, τεύχος 37/2003, Λιβάνη, Αθήνα Εμπειρίκος Α., (2002), «Οκτάνα», Ίκαρος, Αθήνα Καλβίνο Ίτ., (2003), «Οι αόρατες πόλεις», εκδόσεις Καστανιώτη Εικοστός αιώνας, Αθήνα Κασοβίτς Μ., (1995), «La haine» Νικολαίδου Σ., (1993), «Η κοινωνική οργάνωση του αστικού χώρου», Παπαζήση, Αθήνα Παπακωνσταντίνου Γ., Η πόλη στον κινηματογράφο του μεσοπολέμου και ο κινηματογράφος της πόλης, (παρέμβαση στην ημερίδα «Ηπόλη στη λογοτεχνία και τον κινηματογράφο», που διοργάνωσαν στις το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, η Πανελλήνια Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου και το Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου) Παπανακλή Α., (2005) «Ανακαλύπτοντας το φυσικό τοπίο στο δημόσιο χώρο», σπουδαστική εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μαθήματος «Όψεις του αστικού τοπίου στο δημόσιο χώρο», ΕΜΠ, Αθήνα Sorlin P.,(2004), «Ευρωπαϊκός Κινηματογράφος / Ευρωπαϊκές Κοινωνίες ( )» Νεφέλη Αθήνα Σώτη Τρ., (1989), Κινηματογραφημένες πόλεις, Σύγχρονη Εποχή, Αθήνα Χατζηφράγκιος Μακρυδάκης Κ., Η φυσιογνωμία της πόλης στον κινηματογράφο, Ιανουάριος Φεβρουάριος 2007, Τεχνικά Χρονικά, ΤΕΕ, Αθήνα Αρχιτεκτονική αντίστιξη, Η απεικόνιση του αστικού χώρου στον κινηματογράφο, ( ) 21