ΡΟΜΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ μ.χ. Στα μέσα του 11 ου αιώνα οι κάτοικοι της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης ανεξαρτητοποιούνται από το κλασικό και ρωμαϊκό

Transcript

1 ΡΟΜΑΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ μ.χ. Στα μέσα του 11 ου αιώνα οι κάτοικοι της κεντρικής και βόρειας Ευρώπης ανεξαρτητοποιούνται από το κλασικό και ρωμαϊκό παρελθόν. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου έχουμε την ανάπτυξη ενός πολιτισμού πιο σίγουρου για τον εαυτό του και ανεξάρτητου. Παίρνονται ως εκ τούτου νέες κατευθύνσεις στην τέχνη που βασίζονται σε καινούριες εμπειρίες. Η δυτική ευρωπαϊκή γλυπτική και ζωγραφική είναι τόσο επηρεασμένη ειδικά από το βυζάντιο, που συχνά κατηγοριοποιείται ως βυζαντινή τέχνη. Τα πράγματα όμως δεν είναι έτσι με την αρχιτεκτονική. Ο όρος «ρομανικό στυλ» συνδέεται ως επί το πλείστον με την αρχιτεκτονική και βέβαια τις εκκλησίες. «Ρομανικό» πραγματικά σημαίνει κτήριο με αψίδες και συμπαγείς βαρείς τοίχους, βασικά χαρακτηριστικά των εκκλησιών εκείνης της περιόδου. Η μεσαιωνική εμμονή με την ανέγερση εκκλησιών μπορεί να εξηγηθεί ως εξής: 1. Οι αναπτυσσόμενες πόλεις χρειάζονταν κεντρικούς καθεδρικούς ναούς. 2. Τα προσκυνήματα και οι σταυροφορίες τα οποία δημιουργούσαν μία καινούρια θρησκευτική συνείδηση που χρειαζόταν ένα σύμβολο. 3. Η αγαλλίαση και η τάση για ευχαριστία επειδή η χιλιετία (1000 μ.χ.) δεν έφερε το τέλος του κόσμου όπως πιστευόταν. 4. Η καταστροφή χιλιάδων εκκλησιών κατά την διάρκεια των βαρβαρικών επιδρομών. Οι αρχιτέκτονες έπρεπε να κτίσουν εκκλησίες που θα ήταν αρκετά ευρύχωρες για να χωρέσουν το πολυάριθμο εκκλησίασμα. Έπρεπε να είναι στέρεες, καλά φωτισμένες με καλή ακουστική. Δεν θα έπρεπε να είναι εύφλεκτες, άρα δεν θα έπρεπε να έχουν ξύλινη οροφή. Χρησιμοποιούσαν λοιπόν λαξεμένη πέτρα, ένα υλικό που ενώ ανταποκρινόταν στις παραπάνω ανάγκες, δημιουργούσε προβλήματα στήριξης που έπρεπε να αντιμετωπιστούν από τους αρχιτέκτονες. 82

2 Τίτλος: Άγιος Ζερμαίν, Τουλούζη Γαλλίας Χρονολογία: μ.χ. Περιγραφή: Το κτήριο έχει μεγαλοπρεπές μέγεθος ικανό να φιλοξενεί πολυάριθμα εκκλησιάσματα και τα πλήθη που επισκέπτονταν τα λείψανα. Πραγματικά, για να μπορέσουν σε ειδικές περιπτώσεις να γίνονται ταυτόχρονα πολλές λειτουργίες χρειάστηκε να προστεθεί και άλλος χώρος. Διπλασιάστηκαν οι δύο πλαϊνοί διάδρομοι, μεγάλωσαν οι επάνω γαλαρίες και αυξήθηκε το μήκος του κλίτους. Μικρά παρεκκλήσια κτίσθηκαν γύρο από τον ναό. Είναι παράδειγμα τακτικότητας και γεωμετρικής ακρίβειας όπως βλέπουμε στην κάτοψη. Πραγματικά το σταυροειδές τετράγωνο που σχηματίζεται στο κέντρο του σταυρού καθορίζει και τις διαστάσεις του υπόλοιπου κτηρίου. Παραδείγματος χάριν, η απόσταση ανάμεσα στις κολώνες στο εσωτερικό, είναι το μισό του κεντρικού τετραγώνου και τα υπόλοιπα μέρη της εκκλησίας είναι επίσης υποδιαιρέσεις του τετραγώνου. 83

3 Τίτλος: Εξωτερικό και εσωτερικό καθεδρικού ναού του Ντάραμ, βόρεια Αγγλία. Χρονολογία: 1093 μ.χ. Στιλιστική περιγραφή: Εξωτερικά έχει αυστηρό παρουσιαστικό ρομανικού τύπου το οποίο κοσμούν αψίδες. Είναι κτήριο χαρακτηριστικό του βόρειου ρομανικού στυλ (Αγγλία) το οποίο επηρέασε άμεσα την δημιουργία και την εξέλιξη του γοτθικού στυλ. Το εσωτερικό του ναού είναι φιλόδοξο: ο κεντρικός σηκός έχει 120 μέτρα μήκος. Για να αποδώσουν σταθερότητα στο κτήριο οι αρχιτέκτονες βασίστηκαν πολύ στον όγκο. Το βασικό πρόβλημα λοιπόν ήταν η στήριξη της θολωτής οροφής η οποία ήταν λιθόκτιστη. Πραγματικά η στήριξη της απαιτούσε μαθηματικές γνώσεις. Η λύση που δόθηκε ήταν η εξής: Οι τεράστιες κολώνες εναλλάσσονται με σύνθετους πεσσούς δηλαδή υποστηρικτικές παχιές κολώνες. Αυτές υποστηρίζουν εγκάρσιες νευρώσεις που σχηματίζουν αψίδα, τις λεγόμενες «γέφυρες». Τα ενδιάμεσα τριγωνικά τμήματα στις σταυρωτές αψίδες είναι σαφώς πιο ελαφρές κατασκευές. Η λύση λοιπόν ήταν στην πιο σωστή κατανομή του βάρους των μεγάλων λίθων. Είναι σημαντικό να παρατηρήσουμε την οργανικότητα της σύνθεσης του ναού, εμφανής στον σκελετό του οικοδομήματος, ο οποίος πρέπει να σχεδιάστηκε από την αρχή ως ολοκληρωμένο σχέδιο. Οι ελαφρά μυτερές αψίδες, ένα καθαρά γοτθικό χαρακτηριστικό, εμφανίζεται για πρώτη φορά εδώ. Οι κολώνες φέρουν διακόσμηση με αφηρημένα γεωμετρικά σχέδια τα οποία έχουν βαρβαρική προέλευση. 84

4 Τίτλος: Το συγκρότημα του καθεδρικού ναού της Πίζας Χρονολογία: 11 ος 12 ος αιώνας και μαρμάρινη επίστρωση Περιγραφή: Το συγκρότημα αποτελείται από το βαπτιστήριο, την εκκλησία και το καμπαναριό. Στιλιστική περιγραφή: Σε αυτά διαβλέπουμε ποιότητες της κλασικής Αναγέννησης. Πλησιάζουμε την εποχή που οι αρχιτέκτονες, οι ποιητές και οι φιλόσοφοι γυρνούν ακόμη μία φορά προς τα κλασικά και χριστιανικά πρότυπα και τα μεταφράζουν με ένα αυθεντικό και οικείο σε αυτούς τρόπο. Τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του καθεδρικού της Πίζας είναι: 1. Το εγκάρσιο κλίτος του ναού που προεξέχει περισσότερο. Αυτό μπορούμε να το δούμε στις πτέρυγες του ναού που εξέχουν αισθητά στο πλάι. 2. Η πλούσια επίστρωση των τοίχων με μάρμαρο 3. Οι πολλαπλές αψιδωτές γαλαρίες. Τα κλασικά χαρακτηριστικά του είναι οι κλασικοί κίονες. Τα δε γοτθικά στοιχεία είναι οι μυτερές αψίδες. Το επικλινές καμπαναριό που γέρνει 6,5 μέτρα από την κατακόρυφο είναι αποτέλεσμα προβλήματος της υποδομής. Έγερνε ακόμη και όταν κτίστηκε το Το ύφος του καμπαναριού είναι περίτεχνο: οι διαφορετικοί όροφοι του ξεχωρίζουν με κομψές αψιδωτές γαλαρίες οι οποίες επαναλαμβάνουν το μοτίβο της προσόψεως της εκκλησίας. Με αυτό τον τρόπο το καμπαναριό συσχετίζεται με το κύριο κτήριο του συμπλέγματος. 85

5 ΓΛΥΠΤΙΚΗ Η γλυπτική που έχει περιοριστεί για πολλούς αιώνες σε μικρές διαστάσεις, τώρα αποκτά μεγαλύτερο μέγεθος και ενσωματώνεται στην αρχιτεκτονική. Καθώς τα κτήρια φτιαγμένα με πέτρα γίνονται το κέντρο του αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος, παρατηρούμε την τάση να διακοσμούνται μέρη αυτών με ανάγλυφα. Με αυτό τον τρόπο ενσωματώνουν το γλυπτό πιο σωστά στο αρχιτεκτόνημα. Στην αρχή αυτή η ενσωμάτωση γλυπτικής-αρχιτεκτονικής έχει ανοργάνωτο χαρακτήρα. Τα γλυπτά τοποθετούνται όπου υπάρχει κατάλληλος χώρος. Αργότερα θα τοποθετηθούν στην πύλη της εκκλησίας για θρησκευτικούς και συμβολικούς λόγους, αλλά και για επίδειξη στον τυχαίο περαστικό. Σταδιακά το γλυπτό της πύλης θα ενσωματωθεί καλύτερα με την αρχιτεκτονική όλης της προσόψεως. Πάντως, η ρομανική πύλη της εκκλησίας αντιπροσωπεύει την ενοποίηση γλυπτικής αρχιτεκτονικής. Τίτλος: Πρόσοψη της εκκλησίας του Άγιου Τροφίμου Αρλ Γαλλίας Χρονολογία: 1180 μ.χ. Περιγραφή: Είναι το πρώτο παράδειγμα ρομανικής εκκλησίας με γλυπτές διακοσμήσεις στην πύλη. Το πλέον εμφανές χαρακτηριστικό της πρόσοψης της εκκλησίας είναι οι επιρροές από την ρωμαϊκή αψίδα θριάμβου από την οποία πιθανά και προέρχεται. 86

6 Τίτλος: Πύλη της εκκλησίας της Μαγδαληνής, Βεζελέ Γαλλίας Χρονολογία: 1120 μ.χ. Περιγραφή: Αναπαριστά την ανάληψη του Χριστού και το έργο των αποστόλων. Ο Χριστός είχε προφητέψει ότι οι 12 απόστολοι θα λάμβαναν το χρίσμα από το Άγιο Πνεύμα και θα ήταν μάρτυρες του θριάμβου των ευαγγελίων σε όλο τον κόσμο. Οι ακτίνες φωτός που εκπέμπουν τα χέρια του συμβολίζουν την εμφύσηση του Αγίου Πνεύματος στους αποστόλους την πεντηκοστή. Οι απόστολοι, στα δεξιά και αριστερά του Χριστού, κρατούν τα ευαγγέλια, δέχονται το πνευματικό τους έργο και τα διδάσκουν σε όλο τον κόσμο. Στα 8 τμήματα στο επάνω μέρος του υπέρθυρου αναπαριστάται συμβολικά όλος ο κόσμος, το αντικείμενο δηλαδή της διδαχής των αποστόλων. Στιλιστική περιγραφή: Το πορτρέτα των μελλοντικών πιστών σε αυτά τα τμήματα απαρτίζουν μία μεσαιωνική ανθρωπολογική εγκυκλοπαίδεια: γίγαντες, νάνοι, μορφές με κεφάλια σκύλου ή γουρουνιού, με φλεγόμενα μαλλιά, καμπούρηδες, κουτσοί, μουγκοί και τυφλοί. Αυτές οι υπερβολές στις παραμορφώσεις του ανθρωπίνου σώματος και η εμφάνιση μορφών ζώων είναι σαφώς μία επιρροή από χαρακτηριστικά της ζωόμορφης τέχνης που εξετάσαμε νωρίτερα. Συμβολίζουν δε την ανθρωπότητα που υποφέρει αναμένοντας την σωτηρία. Όλη η σύνθεση μοιάζει να διαπερνάται από ηλεκτρισμό, την υπόσχεση της σωτηρίας, συνέπεια της Ανάληψης του Χριστού. Οι πόζες και οι χειρονομίες είναι ταραγμένες. Η τεράστια φιγούρα του Χριστού προβάλει πάνω από την μιζέρια και δυστυχία της ανθρωπότητας και μοιάζει τα στριφογυρίζει σε μία δίνη πνευματικής ενέργειας. Παρατηρούμε επιμήκυνση και γωνιώδη σχήματα στα σώματα των αποστόλων. Περιεχόμενο: Η λειτουργία της πύλης είναι λοιπόν συμβολική. Καθώς οι πιστοί εισέρχονται στην εκκλησία, ατενίζουν την μεγαλοσύνη του Θεού και την ασημαντότητα των ανθρώπων μπροστά του. 87

7 Αυτό το ανάγλυφο συνδέεται όμως και με τις σταυροφορίες καθώς και οι τρεις σταυροφορίες κηρύχτηκαν και ξεκίνησαν από αυτή την εκκλησία. Το πνεύμα λοιπόν αυτών των σταυροφοριών πρέπει να επηρέασε το περιεχόμενο και την εκφραστική δύναμη του γλυπτού. Εκείνο τον καιρό πίστευαν ότι οι σταυροφορίες ήταν ένα είδος δεύτερης αποστολής των μαθητών του Χριστού: να κηρύξουν τα ευαγγέλια σε όλο τον κόσμο. 88