ηµήτρης Καλιαµπάκος Καθηγητής Ε.Μ.Π. ιευθυντής Εργαστηρίου Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής

Transcript

1 «Η συµµετοχή των Α.Ε.Ι. σε προβλήµατα της Τοπικής Αυτοδιοίκησης: Η εµπειρία του Εργαστηρίου Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής του Ε.Μ.Π.» ηµήτρης Καλιαµπάκος Καθηγητής Ε.Μ.Π. ιευθυντής Εργαστηρίου Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής Ένα σύγχρονο πανεπιστήµιο τροφοδοτείται από προβλήµατα που αναδεικνύει η κοινωνική πραγµατικότητα, αναπτύσσει τις διαδικασίες εκπαίδευσης στη βάση επίλυσης των προβληµάτων αυτών και ενισχύει τόσο περισσότερο το κύρος του όσο πιο ολοκληρωµένες είναι οι λύσεις που παράγει. Στα Πολυτεχνεία ειδικότερα, η πλευρά της εφαρµογής είναι κυρίαρχη. Τα Α.Ε.Ι. εµφανίζουν συγκεκριµένα χαρακτηριστικά που µπορούν και θα πρέπει να αξιοποιούν οι τοπικές κοινωνίες. Πιο συγκεκριµένα: Αποτελούν µεγάλες και ολοκληρωµένες µονάδες έρευνας. Τα Α.Ε.Ι. σήµερα διαθέτουν σύγχρονα εργαστήρια εξοπλισµένα µε επιστηµονικό εξοπλισµό υψηλής τεχνολογίας, ισχυρές υπολογιστικές µονάδες και λογισµικά. Σηµαντικός αριθµός των εργαστηρίων αυτών διαθέτει πιστοποίηση από ελληνικούς και διεθνείς φορείς παρέχοντας έτσι υπηρεσίες υψηλού επιπέδου. Έχουν σχετική ανεξαρτησία από την άµεση οικονοµική ωφελιµότητα και εποµένως µπορούν να παράγουν δουλειά υψηλότερων προδιαγραφών. Τα Α.Ε.Ι. δεν έχουν ως βασικό στόχο την παραγωγή κέρδους. Όντας δηµόσια ιδρύµατα, εξασφαλίζουν την οικονοµική βιωσιµότητά τους, επιτρέποντας έτσι να θέτουν υψηλότερες προδιαγραφές και να προάγουν λύσεις, οι οποίες κινούνται στην αιχµή της τεχνολογίας. Αυτό δε σηµαίνει αγνόηση της οικονοµικής διάστασης των λύσεων που παράγουν. Απεναντίας σηµαίνει διεύρυνση του πλαισίου αξιολόγησης των λύσεων που παράγονται, ώστε στις αναλύσεις κόστους οφέλους να συµπεριλαµβάνεται και η κοινωνική διάστασή τους, που συχνά αγνοείται. ιαθέτουν µεγάλο δυναµικό, αποτελούµενο από προπτυχιακούς και µεταπτυχιακούς φοιτητές, αλλά και έµπειρους ερευνητές ικανό και φιλόδοξο να παράγει λύσεις σε σύνθετα προβλήµατα. Ένα από τα σηµαντικότερα κεφάλαια των Α.Ε.Ι., που συνιστά το συγκριτικό πλεονέκτηµα αυτών των ιδρυµάτων είναι το ανθρώπινο δυναµικό τους. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά πολύ συχνά µετασχηµατίζονται σε ισχυρές σχέσεις µεταξύ Α.Ε.Ι. και Τοπικής Αυτοδιοίκησης, µε αποτέλεσµα η τελευταία να βρίσκει έναν ισχυρό σύµµαχο στην επίλυση των σύγχρονων προβληµάτων που αντιµετωπίζει. Στην παρούσα εισήγηση παρουσιάζονται τα στοιχεία αυτά µε παραδείγµατα από την εµπειρία του Εργαστηρίου Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής (Ε.Μ.Τ.Π.Μ.) του Ε.Μ.Π. Πιο αναλυτικά, παρουσιάζονται τυπικές περιπτώσεις προβληµάτων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όπου το Ε.Μ.Τ.Π.Μ. παρήγαγε καινοτόµες και ολοκληρωµένες προτάσεις για την επίλυσή τους. Τα παραδείγµατα αφορούν σε τρεις κατηγορίες: α) προβλήµατα που αφορούν τη λειτουργία ή την αποκατάσταση λατοµικών χώρων, β) καινοτόµες περιβαλλοντικές λύσεις σε

2 τουριστικές περιοχές και γ) περιπτώσεις περιβαλλοντικής αποτίµησης προβληµάτων σε οικονοµικούς όρους. 1. Λατοµεία αδρανών υλικών και µαρµάρων Τα αστικά κέντρα εµφανίζουν υψηλή ζήτηση σε αδρανή υλικά, τα οποία τροφοδοτούν την οικιστική και οικονοµική ανάπτυξη των πόλεων και συνεισφέρουν στην δηµιουργία σηµαντικών υποδοµών. Τα λατοµεία, για λόγους που σχετίζονται µε το χαµηλό κόστος των προϊόντων και τη µικρή ακτίνα εµπορίας τους, χωροθετούνται πολύ κοντά στον αστικό ιστό. Από την άλλη πλευρά, η εγγύτητα στον οικιστικό ιστό, σε συνδυασµό µε την προκαλούµενη περιβαλλοντική όχληση από τις εξορυκτικές εργασίες, συχνά οδηγεί στην αντιπαράθεση λατοµείων-κατοίκων. Πρόκειται για µια σύγκρουση µεταξύ της ζήτησης για αδρανή υλικά και των απαιτήσεων για καλύτερη ποιότητα ζωής και προστασία του περιβάλλοντος. Την εικόνα διαµορφώνουν επίσης και οι περιπτώσεις εκείνες όπου δεν πραγµατοποιείται καµία αποκατάσταση στον εξοφληµένο λατοµικό χώρο. Έτσι, πολλές φορές οι χώροι αυτοί παραµένουν ανοιχτές περιβαλλοντικές «πληγές» µέσα ή πολύ κοντά στον αστικό ιστό. Παρόλα αυτά οι ανενεργοί λατοµικοί χώροι παρουσιάζουν ένα λανθάνον δυναµικό, το οποίο µπορεί να αξιοποιηθεί προς όφελος των τοπικών κοινωνιών. Το Ε.Μ.Τ.Π.Μ. διαθέτει µια πλούσια εµπειρία στο συγκεκριµένο ζήτηµα έχοντας ασχοληθεί µε ορισµένες από τις πιο σύνθετες περιπτώσεις του ελληνικού χώρου. Επιλέχθηκαν τρία χαρακτηριστικά παραδείγµατα, τα οποία αναλύονται στη συνέχεια. Α. Ανασχεδιασµός της εκµετάλλευσης και σχέδιο αποκατάστασης του λατοµείου «Άµµος Α.Ε.» Ο λατοµικός χώρος βρίσκεται στα νότια του Υµηττού, στην περιοχή Αγίας Μαρίνας του ήµου Κορωπίου, στο λόφο "Μπαρόκο", πίσω από την παραλία του κόλπου "Λοµβάρδας" στα σύνορα µε το ήµο Βάρης. Το λατοµείο βρίσκεται περίπου 700 m βόρεια της παραλιακής λεωφόρου Βάρκιζας Σουνίου. Τα κύρια προβλήµατα της περίπτωσης αφορούν στα εξής: Ο χώρος, όπως έχει διαµορφωθεί, δεν έχει τις απαραίτητες βάσεις για την υποστήριξη ενός αποτελεσµατικού σχεδίου αποκατάστασης εξαιτίας της µη ορθολογικής εκµετάλλευσης. Υπήρχαν έντονες αντιδράσεις και αρκετή καχυποψία από την πλευρά των κατοίκων, όσον αφορά στη λατοµική εκµετάλλευση. Τα κυριότερα προβλήµατα εντοπίζονται στην όχληση λόγω των ανατινάξεων αλλά και στην καταστροφή του τοπίου. Οι λύσεις που προτάθηκαν οδήγησαν στη δραστική αντιµετώπιση αυτών των προβληµάτων και, παράλληλα, συνδυάστηκαν µε ελκυστικές και ρεαλιστικές προτάσεις αποκατάστασης. Η έρευνα που διεξήχθη στο πλαίσιο του ερευνητικού προγράµµατος ανέδειξε τα ακόλουθα πλεονεκτήµατα του χώρου: Η χοανοειδής µορφή του λατοµείου είναι ένα συγκριτικό πλεονέκτηµα, το οποίο δίνει τις δυνατότητες για µια ουσιαστική άµβλυνση της όχλησης, καθ' όλη την προβλεπόµενη διάρκεια των απαιτούµενων εργασιών εκµετάλλευσης. Η θέση (παραλιακή ζώνη, υψόµετρο) αλλά και τα υπόλοιπα χαρακτηριστικά του υπό µελέτη χώρου, («κοντά-µακριά» από την Αθήνα, ελεύθερος χώρος µεγάλης έκτασης κλπ.), θεωρούνται ιδιαίτερα προνοµιακά, συνεπώς αυτό που απαιτείτο ήταν µια συνολική και φιλόδοξη πρόταση αξιοποίησης - ανάδειξης του χώρου, µετά το πέρας της εκµετάλλευσης και όχι µια απλή και πρόχειρη επιχωµάτωση,

3 στο όνοµα µιας «φυσικής αποκατάστασης». Το προτεινόµενο σχέδιο έδωσε µια ολοκληρωµένη λύση σχετικά µε το µέλλον της λατοµικής εκµετάλλευσης, έχοντας σαφή χρονοδιαγράµµατα και προδιαγραφές εργασιών, που ικανοποιούσαν τους πιο αυστηρούς περιβαλλοντικούς όρους. Τα βασικά γενικά του χαρακτηριστικά είναι: Μεγιστοποίηση του κοινωνικού οφέλους µε ιδιαίτερη έµφαση στα συµφέροντα των κατοίκων της περιβάλλουσας περιοχής. Αυτό πραγµατοποιήθηκε, τόσο µε τη δραστική άµβλυνση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων καθ' όλη τη διάρκεια των απαιτούµενων εργασιών, όσο και µε την εγκατάσταση νέων, ελκυστικών χρήσεων γης στο χώρο. Ικανοποίηση των προϋποθέσεων της εφαρµοσιµότητας αλλά και της οικονοµικότητας της «εκµετάλλευσης», για όσο χρόνο αυτή είναι απαραίτητο να συνεχισθεί. Ορισµένα συγκεκριµένα στοιχεία σχεδιασµού που εφαρµόστηκαν είναι τα παρακάτω: Ο σχεδιασµός διατηρεί τα στοιχεία φυσικής απόκρυψης του λατοµικού χώρου καθ' όλη τη διάρκεια των απαραίτητων εργασιών, ενώ στην τελική του φάση "απελευθερώνει" τις προνοµιακές δυνατότητες του χώρου, διαµορφώνοντας στη συγκεκριµένη θέση ένα νέο τοπίο. Στο ζήτηµα της αντιµετώπισης των επιπτώσεων εξ' αιτίας των δονήσεων, το σηµείο τοµής βρίσκεται στο γεγονός ότι µεταφέρθηκε το πρόβληµα από το άγονο έδαφος µιας συζήτησης για πιθανές επιπτώσεις σε κτίρια και κατασκευές, που εύκολα αποδεικνύεται ότι δεν έχει ισχυρή βάση, εκεί που πραγµατικά εντοπίζεται το πρόβληµα, στην όχληση των περιοίκων. Η εκµετάλλευση σχεδιάστηκε έτσι ώστε οι προκαλούµενες δονήσεις όχι µόνο να είναι εντός των επιτρεπτών ορίων, ακόµη και των αυστηρότερων διεθνών προδιαγραφών που αφορούν στην ανθρώπινη όχληση (25-50% χαµηλότερες), αλλά έτσι ώστε να είναι οριακά αντιληπτές. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε ώστε το προτεινόµενο σχέδιο εκµετάλλευσης, κατά τη διάρκεια των απαραίτητων εργασιών, να ικανοποιεί και να σέβεται την οικονοµικότητα, ρεαλιστικότητα και εφικτότητά της. Έτσι, η υλοποίησή του «εσωτερικεύεται», γίνεται ταυτόχρονα στόχος της εταιρείας, αποτελεί τον ασφαλέστερο και οικονοµικότερο τρόπο «εκµετάλλευσης» του κοιτάσµατος της περιοχής, για το απαραίτητο διάστηµα συνέχισης των εργασιών. Η τελική επιλογή των νέων χρήσεων αξιοποιεί τα µέγιστα το δυναµικό του χώρου: ένας διαµορφωµένος ελεύθερος χώρος παιχνιδιού µεγάλης έκτασης, µοναδικός σε µια ακτίνα 50 km, δίπλα στην παραλιακή, µε κύριο στόχο την υποδοχή των νέων και της οικογένειας, µε έµφαση στην απόλαυση του µοναδικού τοπίου του Σαρωνικού, αλλά και στην εξάσκηση των σύγχρονων τρόπων παιχνιδιού-άθλησης (skating, roller blade, ποδήλατο κλπ.), που ασφυκτιούν στη σηµερινή πόλη-φυλακή των πολυκατοικιών και των µποτιλιαρισµένων δρόµων. Ένας χώρος που θα σφύζει από ζωή και νεαρόκοσµο την ηµέρα και σιγά- σιγά βραδυάζοντας θα ησυχάζει. Έτσι η εγγύτερη περιοχή αναβαθµίζεται ουσιαστικά, αποκτά το χαρακτηριστικό της τοπόσηµο θα συνορεύει µε ένα από τα ωραιότερα πάρκα της Αττικής χωρίς να διασαλεύεται ο οικιστικός της χαρακτήρας. Το αστικό θαλάσσιο µέτωπο, οι δυνατότητες του, τα προβλήµατα του αλλά και ο ρόλος του στη ζωή των Αθηναίων, είναι ζητήµατα που κατά καιρούς έχουν µελετηθεί, χωρίς όµως να έχουν δοθεί απαντήσεις στα προβλήµατα που παρουσιάζονται στις επί µέρους περιοχές. Η ύπαρξη πληθώρας επιµέρους προτάσεων και µελετών, αλλά η έλλειψη µιας συντονισµένης προσπάθειας, φορέων και κατοίκων και η δυσκολία επέµβασης σε τόσο

4 ευαίσθητα περιβάλλοντα, έχουν οδηγήσει την παραλιακή ζώνη στη σηµερινή της εικόνα. Η προβληµατική που αναπτύχθηκε για την περιοχή µελέτης, επικεντρώθηκε κύρια στην κατεύθυνση επέκτασης εκεί κεντρικών λειτουργιών ή και δραστηριοτήτων αναψυχής, εξειδικευµένου αθλητισµού και πολιτισµού. Η επέµβαση σε ένα χώρο µεγάλης κλίµακας, που δεν γειτνιάζει µε ιδιαίτερα ευαίσθητο ή βεβαρηµένο περιβάλλον, ενώ αντίθετα βρίσκεται σε καίρια γεωγραφική θέση, µπορεί να επιλύσει αρκετά από τα προβλήµατα, όχι µόνο των γειτονικών δήµων, αλλά και της ευρύτερης περιοχής. Η σωστή ανάδειξη της δυναµικής του χώρου, µε την εφαρµογή πρωτότυπων και ποιοτικών λύσεων είναι ικανή να αποτελέσει πόλο έλξης χιλιάδων επισκεπτών αποτελώντας τοπόσηµο για την περιοχή, συµβάλλοντας αποφασιστικά στην ανάπτυξή της, µε δεδοµένη την έλλειψη τέτοιων στοιχείων τόσο στην παραλιακή ζώνη, όσο και στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Β. Πρότυπη αποκατάσταση λατοµείων Μερέντας Μαρκοπούλου Τα λατοµεία της Μερέντας, απετέλεσαν ένα από τα οξύτερα πεδία αντιπαράθεσης της λατοµικής δραστηριότητας και της κοινής γνώµης, και όχι άδικα. Η λειτουργία τους επί σειρά ετών αλλοίωσε σηµαντικά το τοπίο της περιοχής, στην καρδιά της Αττικής, ενώ εντός του χώρου λειτουργούσε χώρος ανεξέλεγκτης διάθεσης αστικών απορριµµάτων. Το ερευνητικό πρόγραµµα κατέληξε σε µια ριζοσπαστική πρόταση αποκατάστασης η οποία αντιµετώπιζε αποτελεσµατικά τις συσσωρευµένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις, µεταµόρφωνε το χώρο µε ένα ελκυστικό σχέδιο νέων χρήσεων γης που απορρέουν από τα ειδικά του χαρακτηριστικά (χώρος πρασίνου, «πάρκο περιπέτειας», κλπ.), αντικαθιστούσε την επιφανειακή λατοµική δραστηριότητα µε υπόγεια, ενώ προέβλεπε και την µετέπειτα αξιοποίηση του υπόγειου χώρου µε τη µορφή ενός υπόγειου αποθηκευτικού εκθεσιακού Κέντρου Οίνου. Αναφορικά µε την αποκατάσταση του Χώρου Ανεξέλεγκτης ιάθεσης Απορριµµάτων, το λατοµείο έχει χρησιµοποιηθεί για την απόθεση απορριµµάτων, κύρια αδρανών (µπάζων) αλλά και αστικών απορριµµάτων, σε χωρική και ποσοτική κατανοµή, η οποία µπορούσε να προσδιορισθεί µόνο κατά προσέγγιση. Η βιοαποικοδόµηση των αστικών απορριµµάτων δεν έχει ολοκληρωθεί, µε αποτέλεσµα να υπάρχει ένα ανοικτό και σηµαντικό περιβαλλοντικό πρόβληµα που συνδέεται µε παραγωγή βιοαερίου, στραγγισµάτων, κίνδυνο καθιζήσεων, πρόβληµα οσµών κλπ. Μια πρόχειρη αποκατάσταση «κουκούλωµα» του προβλήµατος θεωρείται απαράδεκτη για ένα χώρο τόσο σηµαντικό στην καρδιά της Αττικής. Προτείνεται: Η διαµόρφωση Χώρου Ασφαλούς Απόθεσης Απορριµµάτων για τα νεώτερα απορρίµµατα. Η ενεργητική αποκατάσταση στα παλαιότερα απορρίµµατα µε αερισµό. Η τεχνική χρησιµοποιείται για πρώτη φορά στην Ελλάδα. Ο εντοπισµός και η λήψη πρόσθετων τοπικών µέτρων στους θύλακες των απορριµµάτων. Η υπόγεια λατόµευση µπορεί να αποτελέσει µια ριζική εναλλακτική λύση η οποία µπορεί να συνεισφέρει σηµαντικά στην επίλυση του προβλήµατος Έχει πρακτικά µηδενικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις συγκρινόµενη µε την επιφανειακή, αφού προκαλεί: µηδενική καταστροφή του τοπίου µηδενικές εκποµπές θορύβου και σκόνης ανεπαίσθητες δονήσεις. Ταυτόχρονα δίνεται η δυνατότητα να αξιοποιηθεί ο χώρος που παράγεται υπόγεια ώστε να µεταφερθούν εκεί χρήσεις που είτε ταιριάζουν περισσότερο στον υπόγειο χώρο είτε

5 καταναλώνουν άσκοπα την επιφάνεια µιας Αττικής που ασφυκτιά από την έλλειψη χώρου είτε οχλούν περιβαλλοντικά (όπως για παράδειγµα ο βιολογικός καθαρισµός που υπάρχει στην περιοχή). Όσον αφορά την αποκατάσταση του λατοµικού χώρου, η κεντρική ιδέα της πρότασης κινείται στον άξονα παιδί πράσινο. Στόχος είναι η δηµιουργία ενός χώρου αφιερωµένου στο παιδί, το παιχνίδι και τον πολιτισµό, µε απόλυτο σεβασµό στο φυσικό περιβάλλον. Απώτερος στόχος της πρότασης είναι η δηµιουργία ενός υπαίθριου χώρου άθλησης και παιχνιδιού στοιχείο που αποδεδειγµένα λείπει από την Αθήνα, προορισµένου να ικανοποιήσει τις ανάγκες όλων των ηλικιακών οµάδων. Το σχέδιο περιλαµβάνει τη µερική επιχωµάτωση του χώρου ως το υψόµετρο των +220 m και τη δηµιουργία χώρων άθλησης, ψυχαγωγίας και πολιτισµού. Επίσης, προβλέπεται η δηµιουργία µιας έκτασης περίπου 250 στρ. πρασίνου καθώς και η εγκατάσταση ενός φωτοβολταϊκού πάρκου ικανής ισχύος ώστε να καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες των νέων χρήσεων γης. Η πρόταση αντιµετωπίστηκε µε έντονο ενδιαφέρον από όλους τους εµπλεκόµενους φορείς, ενώ παρουσιάστηκε επανειληµµένα σε διεθνή µεταλλευτικά fora. Γ. Ανασχεδιασµός εκµετάλλευσης και πρόταση αποκατάστασης λατοµείου µαρµάρου στη νήσο Νάξο. Το προτεινόµενο έργο αφορά στην εκπόνηση ενός νέου µοντέλου λειτουργίας του λατοµείου µαρµάρων στην περιοχή Κυνιδάρου της Νήσου Νάξου και βέλτιστης αποκατάστασής του, σταδιακά µε την πρόοδο των εργασιών. Κύριο χαρακτηριστικό της συγκεκριµένης περίπτωσης είναι ότι η εκµετάλλευση µαρµάρου έχει δηµιουργήσει ένα παρακατακόρυφο πρανές 80 m περίπου όπου οι συνήθεις πρακτικές αποκατάστασης καθίστανται ανεδαφικές. Εντούτοις, η ίδια η εκµετάλλευση έχει δηµιουργήσει ένα νέο και ιδιαίτερα εντυπωσιακό τοπίο µε έντονα γεωµετρικά στοιχεία. Επίσης, η ευρύτερη περιοχή έχει ένα ιδιαίτερο ιστορικό και πολιτιστικό φορτίο. Στον ίδιο χώρο πραγµατοποιούταν η εξόρυξη και επεξεργασία του µαρµάρου για την κατασκευή των αγαλµάτων των Κούρων. Τα στοιχεία αυτά αποτέλεσαν τα θεµέλια για τη διαµόρφωση του σχεδίου αποκατάστασης. Το ερευνητικό έργο κατέληξε σε µια ριζικά διαφορετική πρόταση, σε διεθνές πεδίο, αποκατάστασης ενός λατοµείου µαρµάρου. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι η ανάδειξη του νέου γεωµορφολογικού ανάγλυφου αντί της συνήθους κάλυψής του, η δηµιουργία πολιτιστικού κέντρου µε πυρήνα τη δηµιουργία µαρµάρινου θεάτρου και η ανάδειξη της ιστορικότητας της εκµετάλλευσης µαρµάρου στην περιοχή. Τα αποτελέσµατα του έργου παρουσιάστηκαν στην τοπική κοινωνία, έτυχαν θερµής υποδοχής και προκάλεσαν το έντονο ενδιαφέρον της µεταλλευτικής κοινότητας, τόσο της εγχώριας όσο και της διεθνούς, ως µοντέλο µιας σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής στον κλάδο, η οποία µπορεί να αποκαταστήσει τις σχέσεις κοινού µεταλλευτικής δραστηριότητας (πρόσκληση του Σ.Μ.Ε., αφιερώµατα στον τύπο του κλάδου, κλπ.). 2. Καινοτόµες περιβαλλοντικές λύσεις σε τουριστικές περιοχές Η εξάρτηση ενός σηµαντικού τµήµατος της οικονοµικής δραστηριότητας ορισµένων περιοχών της χώρας µας από τον τουρισµό διαµορφώνει ιδιαίτερες συνθήκες ανταγωνισµού µεταξύ των χρήσεων γης. Έτσι, δραστηριότητες ή χρήσεις γης, οι οποίες δε σχετίζονται µε την οικονοµία του τουρισµού αντιµετωπίζονται ως ανεπιθύµητες µε συνέπεια να δηµιουργούνται τριβές και εντάσεις. Μια τέτοια χαρακτηριστική

6 περίπτωση που αντιµετώπισε το Ε.Μ.Τ.Π.Μ., και παρουσιάζεται στη συνέχεια, αφορά τη νήσο Κέα και τη λειτουργία µιας εγκατάστασης βιολογικού καθαρισµού. Α. Υπογειοποίηση της εγκατάστασης βιολογικού καθαρισµού της νήσου Κέας Στην Κέα συναντώνται δύο σηµαντικά προβλήµατα: Η αισθητική και περιβαλλοντική υποβάθµιση του χώρου, ακριβώς στην είσοδο του λιµανιού της Κέας λόγω της ύπαρξης ενός ανενεργού λατοµικού χώρου. Η λατοµική δραστηριότητα είχε ως αποτέλεσµα την έντονη µεταβολή του τοπίου µε διαµόρφωση µετώπων µεγάλου ύψους και έντονων κλίσεων, την αποµάκρυνση του εδαφικού καλύµµατος, τη διαφοροποίηση του µηχανισµού απορροής κίνησης των επιφανειακών νερών. Η χωροθέτηση του βιολογικού καθαρισµού του νησιού, ο οποίος σήµερα «φιλοξενείται» προσωρινά, σε µια από τις σηµαντικότερες παραλίες του νησιού, πλησίον των οικισµών Κορησσίας και Βουρκαρίου. Η λειτουργία του βιολογικού καθαρισµού προκαλεί σηµαντική όχληση στην γύρω περιοχή. Αντικείµενο του ερευνητικού προγράµµατος ήταν η διερεύνηση της δυνατότητας υπογειοποίησης της εγκατάστασης υφιστάµενου βιολογικού καθαρισµού της Κέας εντός ανενεργού λατοµικού χώρου, µε παράλληλη αποκατάστασή του ώστε να αντιµετωπιστούν από κοινού τα δύο αυτά σηµαντικά περιβαλλοντικά προβλήµατα. Το προτεινόµενο σχέδιο αποκατάστασης προβλέπει την κατασκευή, στο δάπεδο του λατοµείου, ενός κτηριακού συγκροτήµατος που θα φιλοξενεί τον βιολογικό καθαρισµό και την επιχωµάτωση του χώρου ώστε το κτήριο να καταστεί αθέατο. Η υιοθέτηση του προτεινόµενου σχεδίου υπογειοποίησης του βιολογικού καθαρισµού και της αποκατάστασης του λατοµικού χώρου, επιτυγχάνει τα ακόλουθα: Την αποκατάσταση του τοπίου στην είσοδο της Κέας. Τη συµβατότητα των προτεινόµενων παρεµβάσεων µε τις απαιτήσεις της αρχαιολογικής υπηρεσίας, αφού ο λατοµικός χώρος ανήκει σε προστατεµένη περιοχή. Τη δηµιουργία ενός σταθερού, ελεγχόµενου περιβάλλοντος, από άποψη θερµοκρασίας και υγρασίας, εξασφαλίζοντας έτσι βέλτιστες συνθήκες λειτουργίας και απόδοσης του βιολογικού καθαρισµού. Την εκµηδένιση, πρακτικά, των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από την λειτουργία του βιολογικού καθαρισµού, καθώς δηµιουργείται µια υπόγεια, αθέατη υποδοµή, χωρίς προβλήµατα θορύβου, µε πλήρως ελεγχόµενες και χωρίς οσµές εκποµπές αερίων στο περιβάλλον. 3. Περιβαλλοντική Οικονοµία Είναι σήµερα ευρέως αποδεκτό ότι µία από τις αιτίες της υποβάθµισης της ποιότητας του περιβάλλοντος και της κακής διαχείρισης των φυσικών πόρων είναι η αστοχία του µηχανισµού της αγοράς να θεωρήσει το περιβάλλον ως οικονοµικό αγαθό και να το ενσωµατώσει στη λήψη των αποφάσεων παραγωγών και καταναλωτών. Η εξήγηση είναι απλή: ένα κοινωνικο-οικονοµικό σύστηµα, το οποίο κυριαρχείται από την αγορά, υποτιµά την «αθέατη» αξία (ηθική, οικολογική, κ.ά.) των µη εµπορεύσιµων αγαθών (όπως είναι η ανθρώπινη υγεία, η ποιότητα της ατµόσφαιρας, η αισθητική του τοπίου, κλπ.), η οποία δεν αντανακλάται άµεσα στις αγοραίες συναλλαγές. Τα τελευταία χρόνια, σε µια προσπάθεια αντιστροφής αυτής της κατάστασης, αναπτύσσεται δυναµικά και µε συστηµατικό τρόπο ένας νέος επιστηµονικός κλάδος, αυτός της Περιβαλλοντικής Οικονοµίας, ο οποίος έχει ως αντικείµενο τη µελέτη των περιβαλλοντικών προβληµάτων, υπό το πρίσµα και τις αναλυτικές τεχνικές της

7 οικονοµίας. Μάλιστα, η προσπάθεια αυτή αντανακλάται και σε θεσµικό επίπεδο, καθώς το κοινοτικό και εθνικό δίκαιο προτείνουν (και σε κάποιες περιπτώσεις επιβάλλουν) τη χρήση µεθόδων περιβαλλοντικής αποτίµησης σε διαδικασίες αδειοδότησης δραστηριοτήτων ή λήψης µέτρων περιβαλλοντικής προστασίας, βασισµένων σε εκτιµήσεις της περιβαλλοντικής οικονοµίας. Όλα τα πρόσφατα επίσηµα κείµενα αρχών και στρατηγικής της Ε.Ε., όπως η Στρατηγική Βιώσιµης Ανάπτυξης του Γκέτεµποργκ, το 6 ο Πρόγραµµα ράσης για το Περιβάλλον, κ.ά., επισηµαίνουν την ανάγκη «διόρθωσης των τιµών» ως απαραίτητο µέσο για την εξισορρόπηση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής διάστασης µε την οικονοµική συνιστώσα της ανάπτυξης. Το Εργαστήριο Μεταλλευτικής Τεχνολογίας και Περιβαλλοντικής Μεταλλευτικής έχει αναπτύξει µια σηµαντική ερευνητική δραστηριότητα στο εν λόγω πεδίο και στο πλαίσιο αυτό παρουσιάζονται δύο χαρακτηριστικές περιπτώσεις αποτίµησης εξωτερικών οικονοµιών στους τοµείς της διαχείρισης αστικών απορριµµάτων και της ηλεκτροπαραγωγής. Α. Αποτίµηση του εξωτερικού κόστους του ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων Η εγκατάσταση και λειτουργία χώρων διάθεσης απορριµµάτων προκαλεί περιβαλλοντικές επιπτώσεις στην περιβάλλουσα περιοχή, οι οποίες είναι είτε άµεσες, µέσω της ρύπανσης του αέρα, του εδάφους, των υδάτων και των κινδύνων για την ανθρώπινη υγεία είτε έµµεσες, µέσω της απαξίωσης της κατοικίας και της γης, των χαµένων ευκαιριών ανάπτυξης και της δυσφήµησής της περιοχής στην αντίληψη του κόσµου, αυτό που έχει ονοµαστεί «στίγµα» (stigma). Εποµένως, όπως συµβαίνει και µε άλλες δραστηριότητες, θα ήταν κοινωνικά δίκαιο να παρέχεται κάποιο ανταποδοτικό τέλος στις τοπικές κοινωνίες που υφίστανται την πίεση των χώρων ταφής των απορριµµάτων. Επιστηµονικές µελέτες, που έχουν εκπονηθεί στην κατεύθυνση αυτή, έχουν αποδείξει ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ΧΥΤΑ µπορούν να «µεταφραστούν» σε οικονοµικά µεγέθη εξετάζοντας, για παράδειγµα, την επίδραση του ΧΥΤΑ στην τιµή της αξίας γης/κατοικίας στην εγγύς περιοχή ή την προθυµία πληρωµής των κατοίκων για να αποφύγουν την εγκατάσταση ενός ΧΥΤΑ ή την προθυµία αποδοχής αποζηµίωσης για την εγκατάσταση ενός ΧΥΤΑ. Στην κατεύθυνση αυτή το Ε.Μ.Τ.Π.Μ. διερεύνησε, στο πλαίσιο ερευνητικού έργου, τις εξωτερικές οικονοµίες του ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων. Η αποτίµηση βασίστηκε στα αποτελέσµατα συναφών ερευνών, εφαρµόζοντας µια εξειδικευµένη µέθοδο περιβαλλοντικής αποτίµησης για τη «µεταφορά» των αποτελεσµάτων στην υπό εξέταση περίπτωση. Τα αποτελέσµατα της έρευνας κατέληξαν ότι το ετήσιο εξωτερικό κόστος του ΧΥΤΑ Άνω Λιοσίων ανέρχεται σε 10 εκατ. περίπου. Το κόστος αυτό αποτελεί µια συντηρητική εκτίµηση καθώς δεν υπολογίστηκε άµεσα η απαξίωση της κατοικίας στην περιοχή λόγω των δυσµενών επιπτώσεων της λειτουργίας του ΧΥΤΑ αλλά και του «στίγµατος» ή ακόµα και το ευκαιριακό κόστος του ΧΥΤΑ και της γύρω περιοχής που εκτιµήθηκε σε 15 εκατ. περίπου. Β. Αποτίµηση εξωτερικό κόστους µονάδας ηλεκτροπαραγωγής Οι πρώτες µελέτες περιβαλλοντικής αποτίµησης, τουλάχιστον σε επίπεδο Ε.Ε., εκπονήθηκαν στον τοµέα της ηλεκτροπαραγωγής λόγω της έκλυσης σηµαντικών αέριων εκποµπών και, κατ επέκταση της πρόκλησης των σηµαντικών αρνητικών εξωτερικών οικονοµιών. Στο πλαίσιο αυτό, η Ε.Ε. ενισχύει από τις αρχές της δεκαετίας του 90 µία συντονισµένη ερευνητική προσπάθεια, γνωστή ως Πρόγραµµα ExternE, µε στόχο την ανάπτυξη ενός συνεπούς µεθοδολογικού πλαισίου για τον υπολογισµό του εξωτερικού κόστους για τις εναλλακτικές τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής. Τα ερευνητικά αποτελέσµατα δείχνουν ότι η αγνόηση του περιβαλλοντικού εξωτερικού

8 κόστους στη διαδικασία ενεργειακού σχεδιασµού προκαλεί σοβαρές στρεβλώσεις στην ενεργειακή αγορά και δηµιουργεί ένα σηµαντικό κοινωνικό κόστος. Υπό αυτό το πρίσµα, το Ε.Μ.Τ.Π.Μ. ανέλαβε την εκπόνηση ερευνητικού έργου µε στόχο την αποτίµηση του εξωτερικού κόστους από τη λειτουργία του ΑΗΣ Χανίων, µε και χωρίς τη λήψη µέτρων περιορισµού των εκποµπών NOx. Στα πλαίσια της αξιολόγησης χρησιµοποιήθηκε φωτοχηµικό µοντέλο διασποράς των ρύπων, το οποίο παρείχε τη δυνατότητα υπολογισµού των φυσικών και οικονοµικών επιπτώσεων από τις εκποµπές πρωτογενών (αιωρούµενα σωµατίδια, SO 2, NOx, CO), καθώς και των δευτερογενών τους ρύπων από τις εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, σε σχέση µε την ανθρώπινη υγεία, τα δοµικά υλικά και τις καλλιέργειες. Οι φυσικές και οικονοµικές επιπτώσεις των δύο εναλλακτικών επιλογών υπολογίστηκαν σε τοπικό και υπερτοπικό επίπεδο (ακτίνες 56 km και 600 km µε κέντρο τον ΑΗΣ, αντίστοιχα). Τα αποτελέσµατα έδειξαν ότι η χρήση περιοριστικών µέτρων για τις εκποµπές NOx µειώνει το εξωτερικό κόστος κατά 3,5 εκατ. περίπου, σε ετήσια βάση.