Όταν το παιδί σας παρουσιάζει προβλήματα ύπνου...

Transcript

1 Όταν το παιδί σας παρουσιάζει προβλήματα ύπνου... της Χρύσας Καλαϊτζή, ψυχιάτρου-ψυχοθεραπεύτριας Αν το παιδί σας σας βγάζει το λάδι για να κοιμηθεί, δεν είστε οι μόνοι.τα περισσότερα συμπεριφορικά προβλήματα της παιδικής ηλικίας έχουν σημαντικές πιθανότητες να αποδράμουν με το πέρασμα του χρόνου και την ωρίμανση. Περίπου ένα στα τρία παιδιά προσχολικής ηλικίας και ένα στα δύο παιδιά σχολικής ηλικίας εμφανίζουν αυτό που οι ειδικοί αποκαλούν συμπεριφορική αϋπνία της παιδικής ηλικίας, ψυχολογική και νευρολογική, του παιδιού. Όχι όμως και η αϋπνία. Έρευνες έχουν δείξει πως αν δεν αντιμετωπιστεί, η συμπεριφορική αϋπνία της παιδικής ηλικίας έχει την τάση να χρονίζει. Ο ύπνος στα παιδιά προσχολικής ηλικίας διαταράσσεται με δύο τρόπους. Στην πρώτη περίπτωση τα παιδιά δυσκολεύονται εγγενώς να αποκοιμηθούν ή ξανακοιμηθούν μετά τις 5 6 αφυνπίσεις που φυσιολογικά συμβαίνουν κάθε βράδυ. Ο λόγος για τον οποίο δυσκολεύονται είναι γιατί δεν έχουν εγκαταστήσει την τελετουργία που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει ασφάλεια, να χαλαρώνει και έτσι να αποκοιμηθεί. Το πρώτο βήμα αυτής της τελετουργίας είναι η αυτο- καταπράυνση. Η δυνατότητα του παιδιού να αυτο- καταπραΰνεται και έτσι να προσφέρει στον εαυτό του την απαραίτητη ασφάλεια και ηρεμία για να αποκοιμηθεί αναπτύσσεται σταδιακά μετά τον 3ο και έως τον 6ο μήνα της ζωής. Όπως αναμένεται, τα παιδιά που δεν αναπτύσουν την ιδιότητα να αυτο- καταπραΰνονται, θα δυσκολεύονται να κοιμηθούν. Για να αποκοιμηθεί ή να ξανακοιμηθεί το παιδί μπορεί να χρειάζεται τη βοήθεια των γονιών (κάποιος να κοιμηθεί μαζί του), βόλτα με το αυτοκίνητο ή μια συγκεκριμένη τελετουργία. Στην δεύτερη περίπτωση, που είναι και η πιο σύχνή, το παιδί είτε κωλυσιεργεί για να μην πάει στο κρεβάτι είτε εμφατικά (δηλαδή στριγγλίζοντας) αρνείται να πάει στο κρεβάτι του. Πρόκειται ουσιαστικά για μια μάχη χαρακτήρων ο γονιός θέλει κάτι, το παιδί θέλει κάτι άλλο (ή δεν θέλει πραγματικά, αλλά προσπαθεί να δει αν το παίρνει ) και οι κανόνες δεν είναι όσο ακλόνητοι πρέπει για να τους σεβαστεί το παιδί. Όταν τελικά, μετά από τα πολλά, το παιδί αποκοιμηθεί, συνήθως ξυπνάει λίγες φορές, ξανακοιμάται μόνο του και έχει καλής ποιότητας ύπνο. Το κλειδί στην περίπτωση αυτή είναι οι γονείς να είναι σε θέση να βάλουν σταθερά όρια στο παιδί: τα παιδιά χρειάζονται την αίσθηση ότι οι γονείς τους είναι σταθεροί, αξιόπιστοι και ικανοί, γιατί έτσι τους εξασφαλίζουν το αίσθημα ότι είναι ασφαλή. Όταν οι κανόνες που βάζουμε (τα όρια) είναι πολύ χαλαροί (π.χ. το παιδί μπορεί να κοιμηθεί ότι ώρα θέλει) ή απρόβλεπτοι και ασταθείς (σήμερα κοιμάται στις 9, αλλά αύριο μπορεί να ξενυχτήσει ως τις 2), το παιδί μπερδεύεται. Την ίδια στιγμή που χαίρεται για τη νίκη του, πενθεί τον στιβαρό γονιό που μπορεί να τον κάνει ότι θέλει, οπότε τι ασφάλεια να του παρέχει Όπως είναι λογικό, υπάρχουν και αρκετές περιπτώσεις που οι δύο αυτές μορφές διαταραχής του ύπνου των παιδιών συνυπάρχουν, δηλαδή και το παιδί δυσκολεύεται να αποκοιμηθεί καθεαυτό και υπάρχει δυσκολία στην θέσπιση ορίων από πλευράς των γονέων. Τι συνέπειες μπορεί να έχει η αϋπνία στα παιδιά; Η αϋπνία των παιδιών έχει σοβαρές συνέπειες στην καθημερινή λειτουργικότητα και του παιδιού,

2 αλλά και όλης της οικογένειας. Σε αντίθεση με τους ενήλικες που όταν τους λείπει ύπνος είναι υποτονικοί, τα παιδιά που χρειάζονται ύπνο είναι υπερδραστήρια. Η υπερδραστηριότητα αυτή πολλές φορές εκλαμβάνεται από τους γονείς ως ανετοιμότητα του παιδιού να πάει για ύπνο, και έτσι παρατείνεται η αϋπνία, επιδεινώνοντας το πρόβλημα. Η αϋπνία προκαλεί μείωση της συνολικής διάρκειας του ύπνου, μειωμένες σχολικές επιδόσεις, προβλήματα στη συμπεριφορά του παιδιού, αλλά και συναισθηματικά προβλήματα όπως άγχος ή κατάθλιψη. Η μείωση του ύπνου στα παιδιά επιφέρει, αναπόφευκτα, και μείωση του ύπνου των ενηλίκων, με όλες τις συνέπειες που αυτή έχει στις καθημερινλές τους δραστηριότητες (δυσκολία στη συγκέντρωση, υπνηλία κατά τη διάρκεια της ημέρας κ.ο.κ.). Πως αντιμετωπίζεται η αϋπνία των παιδιών; Η θεωρία Η βασική θεωρία πίσω από την αντιμετώπιση της αϋπνίας των παιδιών θέλει τις συμπεριφορές που ενισχύονται να αυξάνουν σε συχνότητα και αυτές που αγνοούνται να μειώνονται. Μια σημαντική παράμετρος για την ενίσχυση μιας συμπεριφοράς είναι η σταθερότητα της ενίσχυσης: αν κάθε φορά που μαγειρεύουμε κάτι όμορφο, ο σύντροφός μας μας κάνει δώρο ένα διαμαντένιο δαχτυλίδι, είναι σίγουρο πως πολύ σύντομα θα γίνουμε master chef. Αν όμως μας χαρίζει το δαχτυλίδι απρόβλεπτα, η επίδοσή μας στην κουζίνα είναι πιθανό να. κάνει κοιλιά. Τα ασταθή όρια είναι μια ασταθής ενίσχυση με επιπτώσεις ευθέως ανάλογες προς το πείσμα ή την απελπισία του παιδιού. Η ψυχολόγος Λίζα Μελτζέρα δίνει ένα πολύ χαρακτηριστικό παράδειγμα: το παιδί μας καλεί στο δωμάτιό του 10 φροές και επειδή δεν αντέχουμε άλλο να σηκώνει την πολυκατοικία στο πόδι πάμε την ενδέκατη, καθησυχάζουμε την ανάγκη του ξαπλώνοντας δίπλα του και το παιδί κοιμάται. Την επόμενη νύχτα αποφασίζουμε να βάλουμε το όριο και το παιδί έχει φωνάξει 25 φορές. Αν πάμε στο δωμάτιο, το παιδί μαθαίνει πως αν φωνάξει πολύ, κάποια στιγμή τελικά θα ανταποκριθούμε στο αίτημά του. Και την επόμενη νύχτα θα φωνάξει και πάλι μέχρι να μας έχει. Εδώ υπάρχουν κάποιοι κανόνες που οι γονείς θα πρέπει να γνωρίζουν, για να έχουν μια ρεαλιστική εικόνα της κατάστασης και να μην απογοητεύονται. 1. Μια συμπεριφορά επιδεινώντεται ακριβώς πριν εξαλειφθεί ( το παιδί θα φωνάξει και 50 φορές πριν πάρει απόφαση ότι δεν πρόκειται να πάμε και αλλάξει συμπεριφορά) 2. Μέρες ή και εβδομάδες μετά την εξάλειψη της ανεπιθύμητης συμπεριφοράς, αυτή θα επανέλθει. Αν την αγνοήσουμε συστηματικά (αν δηλαδή δεν πάμε στο δωμάτιο του παιδιού, για να συνεχίσουμε πάνω στο παράδειγμα της δρ. Μελτζέρα), θα φύγει σχετικά εύκολα μέσα στις επόμενες ημέρες. Αυτό πρακτικά σημαίνει πως αν οι γονείς είναι απροετοίμαστοι για αυτή την επιδείνωση της συμπεριφοράς, θα πάνε στο δωμάτιο του παιδιού μετά την 35η φωνή του παιδιού, καταστρέφοντας όση πρόοδο έχει σημειωθεί μέχρι τότε. Η πράξη Στην πράξη τρία είναι τα βήματα που πρέπει να γίνουν 1. να μπει ένα σταθερό ωράριο κατάκλισης, με βάση αυτά που συνιστά ο παιδίατρός

3 σας για την εκάστοτε ηλικία του παιδιού Σε γενικές γραμμές, η καλύτερη ώρα για να κοιμηθεί ένα παιδί είναι πριν τις 9.00 μμ. Αν κοιμηθεί αργότερα, το παιδί κουράζεται υπερβολικά, παθαίνει υπερδιέγερση και επιτείνεται η δυσκολία του στον ύπνο. Οπότε, δεν πρέπει να περιμένουμε το παιδί να νυστάξει με τον τρόπο που νυστάζουν οι ενήλικες για να το πάμε στο κρεβάτι του. Επίσης για τα νήπια σημαντικός είναι και ο ύπνος κατά τη διάρκεια της ημέρας. (Στα παιδιά προσχολικής ηλικίας [4-6 ετών] ο μεσημεριανός ύπνος μπορεί να μην είναι πια απαραίτητος ή ακόμα και να χαλάει τον βραδυνό ύπνο, οπότε στις ηλικίες αυτές καλό είναι να εξατομικεύουμε την πρακτική μας ανάλογα με τις ανάγκες του παιδιού). Ξεκινάμε πάντα επιχειρώντας να κοιμήσουμε το παιδί κοντά στην ώρα που κοιμάται μόνο του και σταδιακά μετατοπίζουμε το ωράριο αυτό κατά 15 λεπτά κάθε 3 ημέρες μέχρι να φτάσουμε στην επιθυμητή ώρα. Η πρακτική αυτή είναι ιδιαίτερα χρήσιμη στα παιδιά που ενώ ξαπλώνουν νωρίς, αργούν να κοιμηθούν. Εάν το παιδί μας έχει την τάση να αγχώνεται, η τακτική αυτή θα πρέπει να αναδιπλωθεί: αν το παιδί δεν καταφέρει να κοιμηθεί μέσα σε 30 λεπτά να το βγάζουμε από το κρεβάτι του και να επιστρέφουμε στο σαλόνι, για να ξαναπροσπαθήσουμε λίγο αργότερα. Για τα υπόλοιπα παιδιά η τακτική αυτή δεν συνιστάται. 2. να εγκατασταθεί μια σταθερή ρουτίνα περί τον ύπνο Ο άνθρωπος είναι πλάσμα της συνήθειας από τις πρώτες μέρες της ζωής του. Οι συνήθειές μας, οι μικρές τελετουργίες που επαναλαμβάνουμε, μας προδιαθέτουν πάντα γι αυτό που θα ακολουθήσει, με τον ίδιο τρόπο που η μυρωδιά ενός αγαπημένου φαγητού κάνει τα σάλια μας να τρέχουν και τα υγρά του στομαχιού μας να εκκρίνονται, σε αναμονή του φαγητού που θα φάμε σε λίγο. Οι ρουτίνες γενικά αποτελούν σημαντικό τμήμα της ζωής ενός παιδιού, καθώς του δίνουν μια αίσθηση σταθερότητας και ασφάλειας, απαραίτητες για να σχετιστεί με τους άλλους, να μάθει και να ωριμάσει. Τα παιδιά θέλουν να ξέρουν τι να περιμένουν μετά. Οι ρουτίνες αυτές δεν θα πρέπει να ξεπερνούν τα 30 λεπτά σε διάρκεια και θα πρέπει να περιλαμβάνουν χαρούμενες και χαλαρωτικές διαδικασίες (π.χ. μπάνιο, γάλα, ξάπλωμα και παραμύθι), έτσι ώστε να μειώνεται το άγχος και του παιδιού και του γονέα για όσα θα ακολουθήσουν. Αν το παιδί φερθεί άσχημα ή ξεσπάσει και χαλάσει αυτή την τελετουργία, θα πρέπει να το κατευθύνουμε άμεσα στο κρεβάτι του και αδιαπραγμάτευτα, όμως την επόμενη νύχτα θα επιστρέψουμε και πάλι στη γνωστή, ευχάριστη και χαλαρωτική ρουτίνα, χωρίς να κρατάμε κακία για την προηγούμενη ημέρα. Δεδομένου ότι μιλάμε για παιδάκια και όχι για στρατιώτες, θα πρέπει να τα βοηθάμε να διατηρούν μια αίσθηση ελέγχου των όσων γίνονται γύρω τους, επιτρέποντάς τους να διαλέγουν ανάμεσα σε συγκεκριμένες και λίγες επιλογές: Θέλεις να βάλουμε φωτάκι ή όχι; Θέλεις να σε σκεπάσω ή θα σκεπαστείς μόνος σου; Αυτό τα κάνει να νιώθουν ότι συμμετέχουν περισσότερο ενεργητικά στην υπόθεση ύπνος και έτσι μειώνει το άγχος τους. 3. να διδάξουμε στο παιδί να κοιμάται μόνο του Για να μάθει ένα ανασφαλές παιδί να κοιμάται μόνο του χωρίς κούνημα ή χωρίς να κοιμηθεί και ο γονίος δίπλα του, χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια και επιμονή από τον γονέα. Συνήθως όταν το παιδί μάθει να αποκοιμιέται μόνο του, μαθαίνει γρήγορα να διαχειρίζεται και τις νυχτερινές αφυπνήσεις μόνο του. Οι πρακτικές που μπορεί να ακολουθηθούν ποικίλουν και εξαρτώνται κυρίως από την ιδιοσυγκρασία του γονέα. Η πρώτη, με σταθερά και άμεσα

4 αποτελέσματα, είναι να αφήσουμε το παιδί να κλάψει και να φωνάξει μέχρι να συνειδητοποιήσει ότι δεν του περνά. Ο γονιός απλά πρέπει να καταφέρει να αγνοήσει τον πόνο του παιδιού του μέχρι αυτό, αποκαμωμένο, να αποκοιμηθεί μόνο του. Οι γονείς δεν θα πρέπει να ξεχνούν ότι οι διαμαρτυρίες του παιδιού θα γίνουν πιό έντονες την δεύτερη ή τρίτη νύχτα, προοδευτικά όμως θα μειωθούν. Μερικά παιδιά φτάνουν ακόμα και να κάνουν εμετό από το πολύ κλάμα. Στις περιπτώσεις αυτές, ο γονιός θα πρέπει να αλλάξει σεντόνια και πυτζάμες στο παιδί, να το φιλήσει, να του πει καληνύχτα και η διαδικασία να συνεχιστεί. Η αλήθεια είναι ότι οι περισσότεροι γονείς βρίσκουν εξαιρετικά σκληρό να ακούνε το παιδί τους να κλαίει τόσο. Κατ αρχάς θα πρέπει να συνειδητοποιήσουν πως το παιδί δεν κλαίει επειδή νιώθει εγκαταλελημένο- τα παιδιά δεν είναι κουτά, ξέρουν ότι είμαστε στο διπλανό δωμάτιο. Κλαίνε επειδή νιώθουν κουρασμένα και εκνευρισμένα που δεν μπορούν να κοιμηθούν. Επιπλέον, θα πρέπει να τους είναι ξεκάθαρο πως καμία μόνιμη ψυχολογική βλάβη δεν έχει αναπτυχθεί από μια εκπαίδευση τέτοιου τύπου, εφ όσον βέβαια η σχέση τους με το παιδί τους είναι τρυφερή και υποστηρικτική σε όλα τα άλλα επίπεδα. Σε κάθε περίπτωση και οι δύο γονείς θα πρέπει να είναι σύμφωνοι με την τακτική που θα ακολουθηθεί, έτσι ώστε να μην υποσκάπτει ο ένας τις προσοπάθειες του άλλου. Αν αυτή η στρατηγική σας πέφτει σκληρή για τον χαρακτήρα σας και θεωρείτε ότι θα τσακίσετε και δεν θα καταφέρετε να περιφρουρήσετε τα όρια αυτής της διαδικασίας, υπάρχει και μετριοπαθέστερη προσέγγιση που έχει δειχθεί αποτελεσματική. Βάζουμε και πάλι το παιδί στην κούνια του μόνο του, το καληνυχτίζουμε και φεύγουμε από το δωμάτιο. Όταν αρχίσει να φωνάζει ή να κλαίει περιμένουμε 1 ή 2 ή 3 λεπτά (ανάλογα με την υπομονή μας) και μετά απαντάμε στο κάλεσμά του με όσο το δυνατόν λιγότερη αλληλεπίδραση γίνεται, τυπικά και στερεότυπα. Για παράδειγμα, βάζουμε το κεφάλι μας από την πόρτα, του στέλνουμε ένα φιλί από μακριά, του ευχόμαστε καληνύχτα και φεύγουμε. Την επόμενη νύχτα, η απάντησή μας στο κάλεσμα του παιδιού γίνεται στα 4 ή στα 5 λεπτά, την μεθεπόμενη στα 5 ή στα 6 λεπτά κ.ο.κ. Όπως είναι προφανές ίσως, η διαδικασία αυτή χρειάζεται μεγάλο χρονικό διάστημα για να αποδώσει. Αν το παιδί έχει μάθει να κοιμάται με τον γονιό δίπλα του, η διαδικασία της σταδιακής αλλαγής τροποποιείται ανάλογα: ο γονιός απομακρύνεται σωματικά από το παιδί του λίγο λίγο κάθε 3 7 ημέρες. Στην αρχή φεύγει από το κρεβάτι και κάθεται δίπλα του σε καρέκλα, δίπλα στο κρεβάτι, την επόμενη εβδομάδα κάθεται πιο μακριά, την μεθεπόμενη στο κατώφλι του δωματίου κ.ο.κ. Για τις λίγες περιπτώσεις όπου το παιδί δεν μπορεί να κοιμηθεί όταν ξυπνήσει κατά τη διάρκεια της νύχτας, παρότι μπορεί να αποκοιμηθεί μόνο του, εφαρμόζονται όσα ισχύουν και για την δυσκολία του παιδιού να αποκοιμηθεί. Να τονίσουμε και πάλι ότι, αν δεν μπορεί ο γονιός να ανεχθεί το κλάμα του παιδιού, είναι καλύτερα να το πάρει αμέσως στο κρεβάτι του και να περιμένει μήπως ωριμάζοντας αποκατασταθεί η συνέχεια του ύπνου και το παιδί δεν κάνει αφυπνήσεις πια ( η μόνη διαταραχή του ύπνου των παιδιών που έχει πιθανότητες να βελτιωθεί με την ωρίμανση του παιδιού είναι οι αφυπνήσεις), παρά να το αφήσει να κλαίει, στην πορεία να μην το αντέξει ο γονίος και να πάρει το παιδί στο κρεβάτι του, καθώς με τον τρόπο αυτό το παιδί μαθαίνει πως το κλάμα έχει κέρδος, και θα το αναπαράγει μέχρι να. εξοντώσει τον ήδη κατάκοπο γονέα. Ως μέρος της φυσιολογικής τους ανάπτυξης, τα παιδιά πειραματίζονται με τα όριά μας και προσπαθούν να μας βγάλουν από αυτά. Με τον τρόπο αυτό μαθαίνουν το παιχνίδι της προσαρμογής, της συμπεριφοράς και της συμβίωσης με τους άλλους. Λόγω της αγάπης του γονέα προς το παιδί, η υπόθεση όριο δεν είναι μια απλή υπόθεση, όμως τελικά είναι ένα τίμημα που πρέπει να πληρώσει ο γονιός προκειμένου το παιδί του να μάθει να χάνει στο προστατευμένο οικογενειακό

5 περιβάλλον και όχι στη ζούγκλα της πραγματικής ζωής, καθώς εκεί οι ήττες κοστίζουν πολύ περισσότερο. Ενίσχυση μιας συμπεριφοράς Ο γονιός δεν πρέπει να ξεχνά πως είναι το κέντρο της ζωής του παιδιού του. Αυτό σημαίνει πως το παιδί ψάχνει στην λεκτική και εξωλεκτική του συμπεριφορά να δει τι πραγματικά επιτρέπεται και τι πραγματικά απαγορεύεται σε αυτή τη ζωή, τι θυμώνει πραγματικά τον γονέα και είναι εκτός ορίων και τι τον χαροποιεί. Υπό το πρίσμα αυτό, είναι σημαντικό οι γονείς να ενισχύουν λεκτικά και με την ανάλογη θέρμη όσες συμπεριφορές του παιδιού γύρω από τον ύπνο θεωρούν ότι κινούνται στη σωστή κατεύθυνση. Στην προσπάθεια αυτή οι γονείς μετέρχονται όλα τα μέσα: αυτοκόλητα αστεράκια, νεραϊδούλες που αφήνουν δωράκια, παγωτά, παιχνίδια. Η μεγαλύτερη αμοιβή όμως για το παιδί είναι το να κάνει το γονιό του περίφανο και χαρούμενο. Ενώ γενικά είναι ιδιαίτερα άσχημο να δείχνουμε στο παιδί ότι το θεωρούμε υπεύθυνο για τη δυστυχία ή την ευτυχία μας (καθώς και τα δύο θέτουν στο παιδί μια τεράστια ευθύνη που φαλκιδεύει τις μελλοντικές του επιλογές), εάν τηρηθεί το μέτρο, η καλύτερη αμοιβή για το παιδί είναι η λεκτική μας επιβράβευση και μια ζεστή αγκαλιά