«σαν πούνι γιμάτου του ρόδ έδγιτς νάνι τσι του σπίτ γιμάτου απ ούλα τα καλά»

Transcript

1

2 H Πρόεδρος και το Διοικητικό Συμβούλιο της «Λεσβιακής Παροικίας» εύχονται στα μέλη και τους φίλους του Συλλόγου ο καινούργιος χρόνος με υγεία και «σαν πούνι γιμάτου του ρόδ έδγιτς νάνι τσι του σπίτ γιμάτου απ ούλα τα καλά»

3 Λεσβιακή Παροικία Ζήνωνος 29-31, Αθήνα, τηλ.: , fax: site: Καίτη Μεσσηνέζη - Πλατσή Αγίας Ζώνης 42, Αθήνα Τηλ.: Μιχάλης Βασίλας Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Απόστολος Γονιδέλλης Μάριος Λούπος Γεώργιος Κόμης Eιρήνη Βεκρή Θεόδωρος Πλατσής Στρατής Μολίνος Υπεύθυνη του site: Eιρήνη Βεκρή ASTERIAS G.D.G. ΕΠΕ Λεωφ. Βεϊκου 14, Γαλάτσι, Αθήνα τηλ.: , fax: lespar@asterias.gr Συνεργασίες αποστέλλονται υπόψη Θ. Πλατσή, Αγίας Ζώνης 42, Αθήνα, τηλ.: , fax: , lespar@asterias.gr 1

4 Εν Λευκώ: Καίτη Μεσσηνέζη Σημείωμα της Σ.Ε. Μικρές και μεγάλες ειδήσεις: Επιμέλεια: Θ. Πλατσής Εκδηλώσεις: - Οι Μανταμαδιώτες της Αθήνας γιόρτασαν την Κυριακή 28 Νοεμβρίου τα «Ελευθέρια» της Λέσβου - Η «Λεσβιακή Παροικία» γιόρτασε με μεγάλη επιτυχία Πρόσωπα της Τέχνης: Λογοτεχνία: Πρόσωπα: Επίκαιρα Θέματα: Γεύση & Παράδοση: Μυτιλήνης Τοπογραφία: Λαογραφία: Nησιώτικο Aνθολόγιο: Βιβλιοπαρουσιάση: Φύση και Άνθρωπος: Φίλοι που έφυγαν: Τηλέγραφος: την 8η Νοεμβρίου 1912, την πιο λαμπρή μέρα της Μυτιλήνης! - Πρόγραμμα εκδηλώσεων της «Λεσβιακής Παροικίας» για το Προκήρυξη λογοτεχνικού διαγωνισμού Eμμανουήλ Τζάνες - Ηλίας Μόσκος (Δύο αγιογράφοι της Αναγέννησης) Επιμέλεια: Καίτη Μεσσηνέζη Τα Χριστούγεννα των κλεφτών - Δημήτρης Νικορέτζος Το Φωκάκι - Ειρήνη Βεκρή Αναλάβετε - Μ. Βασίλας Το ρόδι - Αρτέμης Γιαννίτσαρος Οδυσσέως Δικαίωση - Παναγιώτης Αλατερός Μάριο Βάργκα Λιόσα - Βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας - Νίκος Δ. Δέτσης Οδυσσέας Ελύτης - Βασίλης Πλάτανος Μιχάλης Καϊτατζίδης - Νέα πτέρυγα στο Βοστάνειο νοσοκομείο - Νέα εξέλιξη για τη σωτηρία του Μουσείου Τεριάντ Eπιμέλεια: Θ. Πλατσής Κρεμμυδοντολμάδες (Σουγάνια), Κυδωνάτο, Μπακλαβάς (μπακλαβού), Μυτιλήνης Ο Ταρλάς - Παν. Παρασκευαΐδης Χειμώνας - Στρατής Μολίνος Μιλτιάδης Μαλακάσης, Γιώργος Κόμης, Ελενιτσα Γκίνη - Μιχαλοπούλου, Μάριος Κακαδέλλης, Δημήτρης Σιμιτσής, Όλγα Παπαδημητρίου, Αιμιλία Καραγιάννη - Χαλκιά, Άρης Καλάργαλης, Ζιζή Γερονυμάκη Κρητικά σημειώματα Πράσινη κατανάλωση - Eπιμέλεια: Θ. Πλατσής Σοφία Τατά, Τάκης Καλδής, Στέφανος Χιωτέλλης Τι γλώσσα μου έδωσαν; Ελληνική; Η νέα μας ταχυδρομική διεύθυνση (μόνο για επιταγές) Λεσβιακή Παροικία ΕΛΤΑ - Κουμουνδούρου 29, Τ.Θ , Αθήνα Site: σελ Μια ευχή για το 2011! Ας είναι τα ταξίδια της καρδιάς ευτυχισμένα! Καρδιά, ταξίδεψέ με απόψε στ όνειρο, στις τρυφερές τις αναμνήσεις, στις ώρες που ο ήλιος ανατέλλει, εκεί που είδα το φως, εκεί που μεγάλωσα και η καρδιά φτερούγισε για την πρώτη αγάπη. Καρδιά, ταξίδεψέ με απόψε στα μυρωδάτα χώματα του τόπου μου, στις ρεματιές και στα τσαμλίκια, στα σχίνα και τις πολύχρωμες τις λυγαριές, στις δαντελένιες τις ακρογιαλιές με τα κρουστά τα βότσαλα το κύμα το αφρισμένο. Να σεργιανίσω! Να γευτώ ολόκληρη την ομορφιά του τόπου μου κοντά στο μόχθο των ανθρώπων που αγαπώ. Καρδιά, ταξίδεψέ με... Eικόνα εξωφύλλου Ηλίας Μόσκος: Η Γέννηση 2 3

5 Αγαπητοί αναγνώστες της «Αιολίδας» - Το περιοδικό «Αιολίδα», αποτελεί έκδοση του πολιτιστικού συλλόγου των Λεσβίων Αττικής «Λεσβιακή Παροικία». - Η θεματολογία του μπορεί να περιλαμβάνει άρθρα, συνεντεύξεις, συνεργασίες σχετικές με την λογοτεχνία, επιστήμη, ιστορία, λαογραφία, περιβάλλον, ποίηση, κριτική βιβλίων, θέατρο, εικαστικά, καθώς και παραδοσιακές συνταγές. - Θα υπάρχει μόνιμη στήλη με τις δραστηριότητες και τις εκδηλώσεις του συλλόγου και σελίδα με μικρές και μεγάλες ειδήσεις. - Όποιος ενδιαφέρεται να αποστείλει κάποιο άρθρο, εργασία, επιστολή, κ.λπ. για δημοσίευση στην «Αιολίδα», θα την αποστέλλει στην συντακτική επιτροπή υπ όψη Θ. Πλατσή, Αγ. Ζώνης 42, Αθήνα, τηλ.: ,φαξ: , και lespar@asterias.gr - Θερμή παράκληση τα κείμενά σας να μην υπερβαίνουν τις 4 σελίδες. - Η συντακτική επιτροπή διατηρεί το δικαίωμα της αξιολόγησης και της χρονικής δημοσίευσης των συνεργασιών, δεν φέρει καμιά ευθύνη για τα ενυπόγραφα κείμενα που θα δημοσιεύονται και δεν υποχρεούται να επιστρέψει τα χειρόγραφα, δημοσιευμένα ή όχι. - Ο υπογράφων έχει την ευθύνη για το κείμενο που δημοσιεύεται. Η Συντακτική Επιτροπή. Η πληρωμή της συνδρομής σας Σας υπενθυμίζουμε ότι οι συνδρομές σας είναι το μοναδικό έσοδό μας για να καλύψουμε τα λειτουργικά έξοδα των γραφείων του Συλλόγου μας, να οργανώσουμε τις εκδηλώσεις και να εκδώσουμε την «Αιολίδα». Τις συνδρομές σας, καθώς και κάποιες άλλες προσφορές σας εκτός από την ταχυδρομική επιταγή που στέλνετε στη διεύθυνση: «Λεσβιακή Παροικία» - ΕΛΤΑ Κουμουνδούρου 29-ΤΘ ΑΘΗΝΑ 10029, μπορείτε να τις καταθέσετε και στην Εθνική Τράπεζα στο λογαριασμό της «Λεσβιακής Παροικίας» Νο 415/ Ο Σύλλογος εκδίδει νόμιμη απόδειξη την οποία μπορείτε να δικαιολογίσετε στα έξοδά σας. Το Δ.Σ. της «Λεσβιακής Παροικίας». Το τάνγκο συναντά τα εικαστικά έργα Μια πρωτότυπη συνάντηση οργανώθηκε την Κυριακή 21 Νοεμβρίου στο αρχοντικό του Χαλίμ Μπέη όπου στεγάζεται η Δημοτική Πινακοθήκη. Στο παλιό τριώροφο αρχοντικό, βρέθηκαν τα μέλη του «Tango Lesvos». Θέλοντας να εφαρμόσουν τη ρήση «το τάνγκο χορεύεται παντού», η ομάδα μετά από μια ελεύθερη περιήγηση στους χώρους της Πινακοθήκης, στο τέλος διοργανώσε μια μικρή μιλόνγκα στον ιστορικό αυτό χώρο τέχνης. Το παλιό αρχοντικό του Χαλίμ Μπέη, χαρακτηριστικό δείγμα της τοπικής αρχιτεκτονικής στην περιοχή της Επάνω Σκάλας, στεγάζει τα έργα της Δημοτικής Πινακοθήκης από το Τα 110 από αυτά απαρτίζουν μια από τις σημαντικότερες συλλογές έργων ζωγραφικής, που δωρίθηκε στο δήμο Μυτιλήνης από το Γιώργο Σίμο - Πετρή (έναν από τους σημαντικότερους τεχνοκριτικούς της χώρας και προσωπικό φίλο των μεγαλύτερων Ελλήνων ζωγράφων) και την αδελφή του, Έλλη Σίμου. Η τελευταία συμπλήρωσε τη συλλογή με νεώτερη δωρεά της το Σεπτέμβριο του Το αποτέλεσμα των δωρεών αυτών είναι η Πινακοθήκη σήμερα να φιλοξενεί συνολικά 138 πίνακες ζωγραφικής, σπάνια χαρακτικά, βιβλία και γκραβούρες, σημαντικών καλλιτεχνών, όπως ο Τσαρούχης, ο Γουναρόπουλος, ο Κα- Επιμέλεια: Θ. Πλατσής νέλλης, ο Πικάσο, ο Ματίς, ο Μόραλης, ο Φασιανός κ.ά., ενώ το ίδρυμα διαθέτει και μια σημαντική συλλογή από έργα Λέσβιων ζωγράφων, όπως ο Αξιώτης, ο Γαβαλάς, ο Πέρρος, ο Ματζουρέλλης, ο Αθηναίος, η Μεσσηνέζη, ο Καραπιπέρης κ.ά. Μια βραδιά για το Νίκο Καββαδία Μια μουσική βραδιά, αφιερωμένη στα 100 χρόνια από τη γέννηση του ποιητή και πεζογράφου των καραβιών Νίκο Καββαδία ( ), διοργάνωσε το Σάββατο 23 Οκτωβρίου, το Γυμνάσιο Παμφίλων. Οι μαθητές του Γυμνασίου παρουσίασαν ποιήματα του Καββαδία, ενώ τραγούδια που έχουν γραφτεί πάνω σε αυτά ερμήνευσε τόσο η χορωδία του Σχολείου, όσο και το μουσικό σχήμα «Τα φώτα απέναντι». Έτσι, όσοι παρευρέθηκαν άκουσαν ποίηση και στίχους που χαρακτηρίζονται από το απόλυτα βιωματικό ύφος του ποιητή, που μιλούν για τα καράβια που έζησε, τους ναυτικούς που γνώρισε, τους έρωτες, τους καβγάδες και τους θανάτους στα λιμάνια. Στόχος της εκδήλωσης, εκτός άλλων ήταν να έρθουν τα παιδιά σε επαφή με το έργο του ποιητή και να τον γνωρίσουν μέσα από ποιήματά του που έχουν μελοποιηθεί και έχουν αφήσει ιστορία. 4 5

6 Η 7η γιορτή του κάστανου στην Αγιάσο Πρωτοφανής ήταν η προσέλευση του κόσμου στην προχθεσινή Γιορτή του Κάστανου στην Αγιάσο. Ο καλός καιρός βοήθησε στο να ανέβουν στο χωριό χιλιάδες επισκέπτες και έτσι να στεφθεί με απόλυτη επιτυχία η έβδομη διοργάνωση της μεγάλης αυτής γιορτής αγροτικής παραγωγής, που έχει πλέον καθιερωθεί και όλοι περιμένουν πώς και πώς κάθε φθινόπωρο. Από το πρωί μέχρι και το βράδυ της Κυριακής μπορεί να ήταν και πάνω από όσοι πέρασαν από την Αγιάσο. Επισκέπτες από όλη τη Λέσβο, στο μεγαλύτερο βαθμό Μυτιληνιοί, που έμειναν στο χωριό όλη τη μέρα, κεράστηκαν βραστά και ψητά κάστανα, ψώνισαν ποσότητες από αυτά ή μάζεψαν από μόνοι τους περπατώντας μέσα σ ένα καστανιώνα στρ. και δοκίμασαν τα γλυκά και τα άλλα παραδοσιακά προϊόντα κάστανου του Αγρομεταποιητικού Συνεταιρισμού Αγιάσου. Η ημέρα ήταν ιδανική για τις «Καστανοπεριπέτειες» που διοργάνωσε το πρωί στην πλατεία Δημαρχείου το Σώμα Ελληνικού Οδηγισμού, αλλά και για την περιήγηση στα μονοπάτια του καστανιώνα που ακολούθησε. Μικροί και μεγάλοι χάρηκαν ήλιο και φύση, παίρνοντας μια καλή «γεύση» από τη φετινή παραγωγή κάστανου, που σύμφωνα με τους διοργανωτές πήγε πολύ καλά. Το απόγευμα της ίδιας μέρας, συνεχίστηκε η κεντρική εκδήλωση της 7ης Γιορτής Κάστανου στο κινηματοθέατρο του Αναγνωστηρίου Αγιάσου. Οι παρευρισκόμενοι παρακολούθησαν με ενδιαφέρον την εισήγηση του γεωπόνου και μέλους του Αναγνωστηρίου Στρατή Καζαντζή σχετικά με τα αγριογούρουνα της περιοχής, καθώς και την παρουσίαση των Μανιταρόφιλων για τα μανιτάρια του νησιού. Το γέλιο του κόσμου προκάλεσαν τα δύο σατιρικά σκετς που παρουσιάστηκαν από το Αναγνωστήριο, «Του μνημόριου» της Μαρίας Αϊβαλιώτου και «Εκλογικό Κέντρο» του Αντώνη Μηνά, ενώ την βραδιά έκλεισε η Παραδοσιακή Κομπανία του Αναγνωστηρίου Αγιάσου, που έπαιξε λεσβιακούς σκοπούς. Να σημειωθεί πως παράλληλα με τις κεντρικές εκδηλώσεις, στο φουαγέ του κινηματοθέατρου, υπήρχε έκθεση έργων ζωγραφικής παιδιών του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών του Αναγνωστηρίου, που λειτουργεί τα τελευταία δύο χρόνια υπό τη διδασκαλία του Δημήτρη Γεωργ. Μιστριώτη, ζωγράφου, καθηγητή Καλλιτεχνικών σε σχολεία δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης της Λέσβου. Λεσβιακή παρουσία στη φωτογραφική έκθεση της Σμύρνης Στο Κορδελιό της Σμύρνης ταξίδεψε και από εκεί επέστρεψε μέσα στο Σαββατοκύριακο ο Στρατής Τσουλέλλης. Ο πρόεδρος της Φωτογραφικής Εταιρείας Μυτιλήνης βρέθηκε στην Τουρκία ανάμεσα σε σημαντικές παρουσίες φωτογράφων, μετά από πρόσκληση που του έγινε από το Φωτογραφικό Σύλλογο «EFSA» του Κορδελιού, προκειμένου να παρουσιάσει τη δουλειά του εκπροσωπώντας την Ελλάδα. Το φετινό Φεστιβάλ πραγματοποιήθηκε από τις 15 έως τις 17 Οκτωβρίου, φιλοξενώντας φωτογραφικές εκθέσεις σωματείων από όλη την Τουρκία. Στο πλαίσιό του πραγματοποιήθηκαν διάφορα εργαστήρια φωτογραφίας, έγιναν τα εγκαίνια πολλών εκθέσεων, απονομές βραβείων από διαγωνισμούς κ.ά.. Ο Στρατής Τσουλέλλης ήταν ο μόνος Έλληνας που είχε προσκληθεί στο Φεστιβάλ, μαζί με τον Ιρανό φωτογράφο Ρομίν Μαχτάσαμ και το Φαρούκ Ιμπραχίμοβικ από τη Βοσνία - Ερζεγοβίνη, φωτογράφους που είναι πολυβραβευμένοι διεθνώς. Στο πλαίσιο της διοργάνωσης, οι τρεις τους έδειξαν τη δουλειά τους και δέχτηκαν ερωτήσεις γι αυτήν από τους παρευρισκομένους. Η πολύ καλή παρουσίαση της Ελλάδας, χειροκροτήθηκε θερμά και οι υπεύθυνοι του Φεστιβάλ ζήτησαν να προετοιμάσει η ΦΕΜ συμμετοχή για τη διοργάνωση του επόμενου Φεστιβάλ σε ένα χρόνο. Να θυμίσουμε ότι για τον ερχόμενο Απρίλιο η ΦΕΜ έχει δώσει υπόσχεση με τη Φωτογραφική Εταιρεία της Περγάμου για κοινή φωτογραφική έκθεση με θέμα «Παιδιά». «Περιβάλλον και Πολιτισμός 2010» Με πολλούς συμμετέχοντες ολοκληρώθηκαν οι εκδηλώσεις του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου, στο πλαίσιο της πανελλήνιας δράσης «Περιβάλλον και Πολιτισμός Φωνές νερού μυριάδες», του υπουργείου Πολιτισμού. Θέμα της δράσης, το «νερό» και οι συμβολισμοί που απορρέουν από αυτό, και στα πλαίσια αυτά το Μουσείο έθεσε ως στόχο το να κατανοήσει το κοινό και ιδιαίτερα οι νέοι τη διαδικασία της υπόγειας κυκλοφορίας του νερού και τη σημασία του στη δημιουργία του απολιθωμένου δάσους. Στο πλαίσιο αυτό, η γεωλόγοςπαλαιοντολόγος του Μουσείου, Κατερίνα Βασιλειάδου, παρουσίασε σε όσους παρακολούθησαν το πρόγραμμα τη νέα διαδραστική πολυμεσική εφαρμογή του Μουσείου με τίτλο «Η υπόγεια κυκλοφορία του νερού και η διαδικασία της απολίθωσης: Από τις ηφαιστειακές εκρήξεις στην αιωνιότητα». Στη νέα αυτή έκδοση χρησιμοποιούνται ειδικά γραφήματα για να γίνει μια αναπαράσταση του τρόπου δημιουργίας του απολιθωμένου δάσους, με ιδιαίτερη έμφαση στη συμβολή του νερού. Πέρα από τη συγκεκριμένη δράση, πραγματοποιήθηκαν διαλέξεις και προβολές για το κοινό, με θέμα «Απολιθωμένο Δάσος Λέσβου», ενώ το Μουσείο υλοποίησε παράλληλα εκπαιδευτικό πρόγραμμα σχετικά με την κυκλοφορία του νερού στο εσωτερικό της γης και τη συμβολή του στη διαδικασία της απολίθωσης. Τόσο οι μαθητές, όσο και οι υπόλοιποι επισκέπτες που συμμετείχαν στο πρόγραμμα «Φωνές νερού μυριάδες», μπόρεσαν στο τέλος της ξενάγησης να εκφράσουν τις σκέψεις τους για τη σημασία και το συμβολισμό του νερού οι πρώτοι, αλλά και ιδέες και απόψεις 6 7

7 σχετικά με το πρόγραμμα οι δεύτεροι, στα ειδικά έντυπα του υπουργείου Πολιτισμού. Στέγη για 100 φοιτητές Ένα αίτημα ήδη δύο δεκαετιών, το χτίσιμο φοιτητικής εστίας στη Μυτιλήνη, θ αρχίσει να παίρνει σάρκα και οστά έως το τέλος του χρόνου, οπότε το Πανεπιστήμιο Αιγαίου προτίθεται να υποβάλει πρόταση για ένταξη του σχετικού έργου στο ΕΣΠΑ. Με την ολοκλήρωση του έργου, θα δημιουργηθούν στο κέντρο της Μυτιλήνης, λίγο πριν τον Γαϊδαρανήφορο, υποδομές ικανές να στεγάσουν 100 φοιτητές. «Ο σχεδιασμός μας αφορούσε την κατασκευή φοιτητικής εστίας τεσσάρων κτηρίων στη Μυτιλήνη, αλλά λόγω των οικονομικών δεδομένων θα περιοριστούμε κατ αρχάς σε πρόταση για τρία κτήρια, στα οποία και θα δημιουργηθούν 100 δωμάτια Όπως εξήγησε η γενική διευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών και Πληροφορικής του Πανεπιστημίου Αιγαίου, οι υπηρεσίες του Πανεπιστημίου έχουν ήδη έτοιμη προμελέτη για το έργο, η οποία αφορά στην κατασκευή τεσσάρων ξεχωριστών κτηρίων στο οικόπεδο του κληροδοτήματος Ραφτέλλη, εμβαδού περίπου πέντε στρεμμάτων, δίπλα απ το συγκρότημα της επαγγελματικής εκπαίδευσης. Σύμφωνα με την προμελέτη, και στα τέσσερα κτήρια προβλέπεται να κατασκευαστούν 122 δωμάτια και τέσσερα διαμερίσματα δύο χώρων, για μεταπτυχιακούς φοιτητές που ενδεχομένως έχουν οικογένεια. Όμως, επειδή η διατιθέμενη με την πρόσκληση πίστωση δεν επαρκεί και για τα τέσσερα κτήρια, η πρόταση, που θα υποβληθεί έως τις 20 Δεκεμβρίου, θα προβλέπει την κατασκευή τριών κτηρίων με 100 εστίες. «Πλοήγηση στον κόσμο» Την παρουσίαση του νέου προγράμματος της Cosmote για σχολεία της περιφέρειας, με τίτλο «Πλοήγηση στον Κόσμο», θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν πρώτοι σε όλη την επικράτεια της χώρας οι κάτοικοι της Λέσβου. Η παρουσίαση, που γίνεται μέσω συνεργασίας της εταιρείας με το Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Το νέο αυτό πρόγραμμα που η «Cosmote» θα παρουσιάσει πρώτα στη Λέσβο, έχει στόχο να προσφέρει σε πάνω από 100 σχολεία των απομακρυσμένων νησιών της χώρας (Βόρειο & Νότιο Αιγαίο, Κυκλάδες και Κρήτη), τεχνολογικό εξοπλισμό για γρήγορη πρόσβαση στο διαδίκτυο, μέσω του δικτύου τρίτης γενιάς. Σε κάθε σχολείο θα παρέχονται ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, μια web camera, ένα Wi-Fi router και ένα πολυμηχάνημα (scanner - εκτυπωτής - φωτοτυπικό). Το πρόγραμμα αυτό στοχεύει στο να καλύψει την ανισότητα που βιώνουν οι κάτοικοι των απομακρυσμένων κοινωνιών όσον αφορά στην πρόσβαση στην Κοινωνία της Πληροφορίας και στηρίζει την εκπαιδευτική διαδικασία, αναβαθμίζοντας παράλληλα το δίκτυό της. Αναδείχθηκαν τα αρχαία στον αύλειο χώρο του Αγίου Θεράποντα Ολοκληρώθηκε, μέσα στο Σεπτέμβριο που μας πέρασε, η αναμόρφωση του αύλειου χώρου του Ιερού Ναού Αγίου Θεράποντα. Οι εργασίες που έγιναν στα πλαίσια του έργου περιλάμβαναν αφενός τη διαμόρφωση τμήματος του αύλειου χώρου (αριστερά, δεξιά και στο πίσω μέρος του ναού) με την κατασκευή πλακόστρωτου, ίδιου με αυτό που υπάρχει και μπροστά από το ναό, ενώ αντικαταστάθηκαν κιγκλιδώματα στο βόρειο μέρος του ναού, κατασκευάστηκε μια μεταλλική σχάρα και στη βόρεια πλευρά του έγινε μία ράμπα για ΑΜΕΑ. Τέλος, σε ειδικές θήκες τοποθετήθηκαν τα αρχαία ρωμαϊκής περιόδου που είχαν βρεθεί σε ανασκαφή τού 1968 και ήταν για πολλά χρόνια αφημένα σε χώρο αριστερά του ναού. Οι Μανταμαδιώτες της Αθήνας γιόρτασαν την Κυριακή 28 Νοεμβρίου τα «Ελευθέρια» της Λέσβου Τα μέλη και οι φίλοι του Συλλόγου Μανταμαδιωτών της Αθήνας γιόρτασαν στην αίθουσά τους, την Κυριακή 28 Νοεμβρίου, την επέτειο της απελευθέρωσης του νησιού μας από τον τουρκικό ζυγό. Καλεσμένοι στο Μανταμαδιώτικο γλέντι τους, απολαύσαμε την εγκάρδια φιλοξενία τους και τις περιποιήσεις που μόνο οι Λέσβιοι γνωρίζουν. Η αίθουσα γεμάτη κόσμο, τα τραπέζια γιορταστικά και οι μεζέδες ο ένας πιο ωραίος απ τον άλλον, όλα με μεράκι φτιαγμένα από τα χέρια των καλονυκοκυράδων του Συλλόγου, για να συνοδέψουν το γλυκόπιοτο Μυτιληνιό ούζο, που άφθονο προσφέρθηκε κι αυτό. Νέα παλικάρια και κοπέλες αντάμωσαν με μας τους μεγάλους και η παρουσία τους μας γέμισε αισιοδοξία για το μέλλον του Συλλόγου τους. Παραδοσιακά τοπικά τραγούδια και χορός από δυο νέους, ήταν η συνέχεια, που άναψαν το χορό και το κέφι και ολοκλήρωσαν αυτό το όμορφο πρωινό. Τους ευχαριστούμε κι ευχόμαστε πάντα τέτοια και να είναι καλά και του χρόνου να γιορτάσουν αυτή τη ξεχωριστή μέρα για το νησί μας. Κ.Μ.-Π. 8 9

8 Eκδηλώσεις για το 2010 Η «Λεσβιακή Παροικία» γιόρτασε με μεγάλη επιτυχία την 8η Νοεμβρίου 1912, την πιο λαμπρή μέρα της Μυτιλήνης! Μετά από την δοξολογία, η οποία έγινε στον Ιερό Ναό της Ζωοδόχου Πηγής, τα μέλη και οι φίλοι της Παροικίας μετέβησαν στο Πνευματικό Κέντρο του Δήμου Αθηναίων. Το αμφιθέατρο Αντώνης Τρίτσης του Πνευματικού Κέντρου, αποδείχθηκε μικρό για την εκδήλωση της Λεσβιακής Παροικίας του εορτασμού της επετείου της 8ης Νοεμβρίου 1912, ημέρας απελευθέρωσης της Μυτιλήνης από τον Οθωμανικό ζυγό. Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Αν. Υπουργός ΥΠΕΚΑ κ. Νίκος Σηφουνάκης, ο επίτιμος πρόεδρος της Λεσβιακής Παροικίας κ. Τάκης Χατζηαναγνώστου, η πρόεδρος του Πολιτιστικού Συλλόγου Πλωμαρίου «ΤΟ ΠΟΛΙΟΝ» κ. Μυρσίνη Βαρτή- Ματαράγκα, ο πρόεδρος του Συλλόγου Καλλονιατών Αθήνας κ. Χρήστος Τραγέλλης, ο λογοτέχνης - εκδότης του περιοδικού «Αιολικά Γράμματα» κ. Κ. Βαλέτας, ο γνωστός σκηνοθέτης της ταινίας «Ταξείδι στη Μυτιλήνη» κ. Λάκης Παπαστάθης καθώς και πολλοί εκπρόσωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Θερμό μήνυμα απέστειλε ο βουλευτής Λέσβου κ. Σπύρος Γαληνός. Παρευρέθηκαν ακόμη, δεκάδες εκλεκτά μέλη και φίλοι της Παροικίας που αποτελούν τη διαχρονική δύναμη του παλιότερου συλλόγου Λεσβίων της Αττικής, που φέτος έκλεισε 45 χρόνια επιτυχούς λειτουργίας και ανιδιοτελούς προσφοράς. Μετά από έναν σύντομο χαιρετισμό του κ. Σηφουνάκη, ακολούθησε η ομιλία της Προέδρου της Παροικίας κας Καίτης Μεσσηνέζη - Πλατσή, η οποία εκτός των άλλων τόνισε ότι: «αυτή η γιορτή είναι οφειλή μας σ εκείνους που έδωσαν τη ζωή τους για τη λευτεριά του νησιού μας! Δεν είναι μνημόσυνο, είναι οφειλή και προσκύνημα»! Αμέσως μετά, ο Γενικός Γραμματέας κ. Μάριος Λούπος έδωσε το λόγο στον εκλεκτό συμπολίτη μας και πνευματικό ταγό κ. Παναγιώτη Παρασκευαϊδη, αφού πρώτα τον ευχαρίστησε δημόσια μετά από 31 χρόνια ως παλιός μαθητής του, όχι μόνο για τα γράμματα, αλλά πάνω απ όλα για τα μαθήματα αξιοπρέπειας και δημοκρατίας που δίδαξε. Ο κ. Παναγιώτης Παρασκευαϊδης ανέπυξε το θέμα: «8η Νοεμβρίου η πιο λαμπρή μέρα της Μυτιλήνης» η οποία έχει ως εξής: Τη μισή του αρετή χάνει ο άνθρωπος όταν δουλωθεί (ήμισυ αρετής αποαίνυται Ζως ανέρος εύτ αν δούλιον ήμαρ έλησι) Αυτό έγινε και σε 15 γενιές Μυτιληνιών μέσα στους τεσσερισήμιση αιώνες που πέρασαν από το 1462, όταν κατακτήθηκε και υποδουλώθκε το νησί μας. Η χαμοζωή έπρεπε να ισορροπήσει μέσα στις νέες συνθήκες, που όριζαν, και άνωθεν, πως στον ουρανό ήταν ο Θεός και στη γη ο Σουλτάνος. Γι αυτό και μετείχαν οι ραγιάδες Λέσβιοι στη γιορτή του «Ντουναλμά» φωνάζοντας «Γιασασίν Πατισάχ» και στις εκκλησιές τού ψάλλανε Πολυχρόνιο. Και όταν ο ίδιος ο Σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ ήρθε στη Μυτιλήνη το 1844 τον υποδέχθηκαν με προσποιητό ή και αληθινό ενθουσιασμό, σύμφωνα και με τις αλλεπάλληλες σχετικές εγκυκλίους του Μητροπολίτη. Απ την άλλη μεριά όμως η μισή τους αρετή, ανθρωπιά και αξιοπρέπεια, που παρέμενε τους έκανε να κλαίνε για τον ξεπεσμό τους. Στις γενικές συμφορές που χτύπαγαν το υπόδουλο Γένος και πλήρωναν κι οι Μυτιληνιοί το μερίδιό τους στην πίκρα, ο Μητροπολίτης κατέβαινε απ τον θρόνο του στην Μητρόπολη κι ενωνόταν με το εκκλησίασμα, για να θρηνήσουν όλοι μαζί την νέα δυστυχία Στο βήμα ο κ. Π. Παρασκευαΐδης που τους βρήκε άλωση της Αμμοχώστου, 1669 άλωση του Χάνδακα, 1771 τέτοια εποχή, Νοέμβριος μήνας έφυγαν απ την Μυτιλήνη τα ρωσσικά πλοία του Ορλώφ, 1821 πυρπόληση του Αϊβαλιού και μεγάλο «Τζουλούσι» στη Μυτιλήνη. Οι Μανταμαδιώτες βγήκαν στον «Αράχταρο» κι έβλεπαν πέρα την αδελφή πόλη να καίγεται, κλαίγοντας. Κι άλλα κι άλλα γεγονότα τους έκαναν να κλαίνε όλοι μαζί η άλωση της Σεβαστούπολης στον Κριμαϊκό Πόλεμο, ο άτυχος Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897 απομάκρυναν κάθε ελπίδα για ανάκτηση της υπόλοιπης αρετής τους. Υπάρχουν κάποιες στέρνες πάνω στη γη, που γεμίζουν απ τα δάκρυα του πόνου. Κάποτε θα ξεχειλίσουν και χαρά σ αυτούς που θα ζουν τότε, λέει ο Καζαντζάκης. Η στέρνα της Μυτιλήνης πλημμύρισε και άδειασε απ τα δάκρυα χαράς και αγαλίασης τώρα, που κύλησαν στις 8 Νοεμβρίου 1912, όταν λευτερώθηκε στην πιο μεγάλη μέρα 10 11

9 που γνώρισε η πόλη. Πολλά αισιόδοξα και πρόξενα ευτυχίας γεγονότα έγιναν πριν απ αυτή τη μέρα, πολλά έγιναν και μετά απ αυτήν. Κανένα όμως, κανένα δεν είχε για τη Μυτιλήνη την αξία και τη σημασία της 8ης Νοεμβρίου ιδρύθηκε το Ελληνικό Ελεύθερο Κράτος, 1839 το «Τανζιμάτ» ελευθέρωσε το εμπόριο, 1908 κηρύχθηκε και γιορτάσθηκε το Νεοτουρκικό Σύνταγμα. Και μετά τη Μεγάλη μας Μέρα, γιορτάσθηκαν το 1921 οι νίκες στη Μικρασία που λευτέρωναν την Ιωνία και Αιολίδα, το 1940 εκείνες στο Αλβανικό Μέτωπο, το 1944 η απελευθέρωση από τη Γερμανική Κατοχή και το 1974 η αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Όλες αυτές οι ευτυχισμένες μέρες ακολουθήθηκαν από συμφορές (Προσφυγιά των Μικρασιατών Ελλήνων, τετραετή τριπλή Κατοχή, Εμφύλιο Πόλεμο, Εισβολή και Κατοχή της μισής σχεδόν Κύπρου) και έτσι ή αλλιώς δεν γιορτάσθηκαν με τον ξέφρενο ενθουσιασμό και τα δάκρυα συγκλονισμού ψυχής σαν εκείνα της 8ης Νοεμβρίου, η οποία άρχισε προτού ανατείλει ο ήλιος και τελείωσε αργά μετά τη δύση του. Όταν μέσα στην αχλύ του πρωινού της φάνηκαν τα πολεμικά Καράβια της Λευτεριάς και πόντισαν στα ανοιχτά του λιμανιού, όσοι ήταν στα μπαλκόνια και ήξεραν ή κατάλαβαν τι σήμαινε η έλευσή τους, τάβλεπαν και δάκρυα έτρεχαν από τα μάτια τους. Όλοι οι άλλοι, μα όλοι, όλοι κατηφόρισαν από τους δρόμους της χιλιάχρονης πόλης μας και δρομούν φορά στην προκυμαία, στην Πετροσκαλα, στις ακρογιαλιές να δουν και να χορτάσουν το ζωντάνεμα των ονείρων τους. Άδειασαν τα σπίτια, άδειασαν κι οι εκκλησιές και δεν χτύπησαν οι καμπάνες για τη λειτουργία του Ταξιάρχη, γιατί αυτή τελετουργιόταν στο λιμάνι. Κι ο πρώτος Αξιωματικός, με την μπλε στολή, τις άσπρες γκέτες και το σπαθί στο πλάι, που δεν ήταν ξίφος, αλλά ρομφαία κι αυτός δεν ήταν ο Καραμούζης, όπως είπαν μετά, ήταν ο ίδιος ο Ταξιάρχης, που μ αγέρωχο ύφος είπε στον Γκανή Πασά, θα κάνεις τούτο κι εκείνο κι ο Πασάς συμμορφώθηκε με τις εντολές του. Η Ελλάδα που την ξέρανε της Μελούνας και της ήττας, διέταζε την Τουρκία, τι θαύμα κι αυτό! Στη δοξολογία πούγινε στη Μητρόπολη, ο Δεσπότης την ξεκίνησε με το Χριστός Ανέστη κι έκλαιγε καθώς έψελνε. Έκλαιγε και το εκκλησίασμα κι οι Αξιωματικοί κι οι στρατιώτες και κάθε τόσο λυγμοί ακουγόταν μέσα στην παλιά εκκλησιά. Κι όταν η Λευτεριά με βία μετρούσε τη γη στα χωριά του νησιού, παπάδες, δασκάλοι, μικροί και μεγάλοι παίρνουν τη σημαία, την Ανάσταση, τα ξαπτέρυγα και τα φανάρια και τράβαγαν για το Νεκροταφείο, γιατί δεν λησμόνησαν τους παππούδες τους, που περίμεναν κι αυτοί τη μέρα της Λευτεριάς. Ώ μη μας λεισμονείτε, γιατί για σας, αηδόνια, φυτέψαμε τις δάφνες και τις τριανταφυλλιές. Βαστάξαμε αγκάθια εμείς και καταφρόνια, για νάχετε σεις τ άνθη και τις μοσκοβολιές. Αφού ψέλνανε τον Εθνικό Ύμνο και το Χριστός Ανέστη γονάτιζαν στους τάφους και χτυπώντας με τις παλάμες τους τα χώματά τους έκλαιγαν κι αυτοί κι έλεγαν - Ακούστε οι ποθαμένοι. Ήρθε η Λευτεριά στο νησί, ήρθε η Ελλάδα. Έκλαιγαν κι έλεγαν. Άκουγαν οι παλιοί νεκροί Μυτιληνιοί και τρίζοβολούσαν τα ζαχαρωμένα κόκκαλά τους και στο χωνευτήρι ακόμα. Αυτοί κράτησαν τη ζωή πάνω στη Λέσβο καταπίνοντας τους αναστεναγμούς τους και τώρα μαζί με τους ζωντανούς γιόρταζαν. Γι αυτό η 8η Νοεμβρίου 1912 είναι η πιο μεγάλη, η πιο όμορφη, η πιο αξιόλογη ημέρα της Μυτιλήνης. Κοντεύει ένας αιώνας από τότε. Και σήμερα και αύριο και για πολλά πολλά χρόνια θα αποτελεί ορόσημο με φωτοστέφανο, γιατί απ αυτή ξεκίνησε η ευημερία, η πρόοδος, η ευτυχία της σημερινής ζωής, με τη δημοκρατία, την αξιοπρέπεια και τα υλικά αγαθά, που ποτέ άλλοτε δεν γεύθηκαν οι κάτοικοι αυτού τόπου. Στη συνέχεια και με πολλή συγκίνηση, η πρόεδρος της Λεσβιακής Παροικίας παρέδωσε εκ μέρους του ΔΣ στον κ. Παρασκευαϊδη, τιμητική πλακέτα για την προσφορά του στα γράμματα και στην παιδεία της Λέσβου. Ακολούθησε η προβολή του ντοκιμαντέρ Λέσβος, Ναοί και Μοναστήρια του γνωστού Λέσβιου φωτογράφου και κινηματογραφιστή, κ. Γιώργου Παπαδόπουλου, παραγωγής της Νομαρχίας Λέσβου και του ΕΟΤ., το οποίο είχε μεγάλη απήχηση και συγκέντρωσε τα χειροκροτήματα και τον θαυμασμό των παρευρισκομένων. Τέλος η εκδήλωση έκλεισε στο φουαγιέ του Πνευματικού Κέντρου, με τον τρόπο που μόνο οι Μυτιληνιοί καλά γνωρίζουν, δηλαδή με ουζοποσία και μεζέδες που ετοίμασαν οι κυρίες του Συλλόγου. Παρακολουθόντας το ντοκυμαντέρ «Ναοί και Μοναστήρια της Λέσβου» 12 13

10 Πρόγραμμα εκδηλώσεων της «Λεσβιακής Παροικίας» για το 2011 Προκήρυξη Λογοτεχνικού Διαγωνισμού Τετάρτη 19 Ιανουαρίου 2011: Η μεγάλη εκδήλωση κοπής της πρωτοχρονιάτικης πίτας στο ξενοδοχείο «Τιτάνια» Πανεπιστημίου 52, στις 7μ.μ. με μουσική, πλούσιο μπουφέ, κρασί και αναψυκτικά. Κυριακή 30 Ιανουαρίου 2011: Νεμέα-Ναύπλιο Με ξενάγηση στον αρχ.χώρο της Νεμέας, επίσκεψη στο Οινοποιείο του Συνεταιρισμού Και φαγητό στο Ναύπλιο. Τετάρτη 9 Φεβρουαρίου 2011: Ομιλία της ψυχολόγου ιατρού Μερόπης Μιχαλέλλη με θέμα: «Σε μια κοινωνία που αλλάζει ποια είναι η σημασία το να θέτει η οικογένεια στα παιδιά όρια». Θα ακολουθήσει συζήτηση με ερωτήσεις των παρευρισκομένων. Θέατρο Ελπίδας Έλενας Τσαλδάρη Αριστοτέλους 53 και Σμύρνης στις 6.30 μ.μ. Πέμπτη 17 Φεβρουαρίου 2011: Εορτασμός του πολιούχου της Μυτιλήνης Αγίου Θεοδώρου με λειτουργία και αρτοκλασία στην εκκλησία του Αγ. Κων/νου και καφέ στην αίθουσά μας Ζήνωνος Παρασκευή 25 Φεβρουαρίου 2011: Αποκριάτικο γλέντι με ζωντανή μουσική και πλούσιο μενού, με κρασί και αναψυκτικά, στην ταβέρνα «Ο Χρήστος» στο Χαλάνδρι. Δευτέρα 14 Μαρτίου 2011: Εορτασμός της ημέρας της Γυναίκας και της Ποίησης στο ξενοδοχείο «Τιτάνια» Πανεπιστημίου 52 θα γίνει ομιλία της κ. Λιούμπας Σκούρτη με θέμα «Γυναίκες στο λογοτεχνικό στερεώμα» Θα ακολουθήσουν απαγγελίες ποιημάτων από μυτιληνιές ποιήτριες μέλη του Συλλόγου μας και θα προσφερθεί καφές με βουτήματα. Δευτέρα 28 Μαρτίου 2011: Στο πνευματικό κέντρο του Δήμου Αθηναίων αίθουσα «Τρίτση» στις 6.30 μ.μ. ο Παναγιώτης Αλεξέλλης θα μας μιλήσει με θέμα «Ανάγνωση του κινηματογράφου». Παράλληλα θα γίνει προβολή τρέιλερ. Το υπόλοιπο πρόγραμμα της χρονιάς θα δημοσιευθεί στο επόμενο περιοδικό μας. Παρακαλούμε σημειώστε τις εκδηλώσεις που σας ενδιαφέρουν. Επιθυμούμε να σας έχουμε όλους κοντά μας. Προσπαθούμε πάντα για το καλύτερο και η παρουσία σας μας δίνει τη δύναμη να συνεχίσουμε. Πληροφορίες-κρατήσεις: (Κ. Πλατσή) & (Μ. Γούναρη) Ο σύλλογος «Λεσβιακή Παροικία» Αθηνών, σαν πολιτιστική προέκταση της Λέσβου μας, της οποίας είναι γνωστή η πνευματική ιστορία απ τα αρχαία χρόνια ως τα σήμερα, προκηρύσσει τον 1ο Λογοτεχνικό Διαγωνισμό Διηγήματος Νέων, με θέμα που να αναφέρεται στη Λέσβο, και να είναι γραμμένο στην ελληνική γλώσσα. Όροι του Διαγωνισμού: 1. Οι διαγωνιζόμενοι μπορούν να λάβουν μέρος με ένα μόνο έργο τους, οπωσδήποτε αδημοσίευτο. 2. Χρόνος υποβολής έργου: Μέχρι το τέλος Μαΐου 2011 (σφραγίδα ταχυδρομείου). 3. Μέγεθος έργου: Να μην ξεπερνά τις οκτώ σελίδες. 4. Το έργο να σταλεί σε πέντε δακτυλογραφημένα αντίτυπα, με ψευδώνυμο γραμμένο πάνω δεξιά, το οποίο θα αναγράφεται και ως αποστολέας έξω από το φάκελο αποστολής. 5. Μέσα σ αυτόν το φάκελο (αποστολής) οι διαγωνιζόμενοι θα εσωκλείσουν έναν μικρότερο, που απ έξω θα έχει γραμμένο το ψευδώνυμό τους και μέσα τα εξής προσωπικά τους στοιχεία: ονοματεπώνυμο, διεύθυνση κατοικίας, τηλέφωνο, (προαιρετικά), τίτλο του έργου και το ψευδώνυμο. 6. Είναι επιθυμητή η αποστολή του έργου σε ηλεκτρονικό μέσο (cd). 7. Τα έργα πρέπει να σταλούν ταχυδρομικά, με απλή επιστολή και όχι συστημένη, στη διεύθυνση: Κα Βεκρή Ειρήνη, Σαρανταπόρου 3, ΤΚ: με την ένδειξη «Για τον Λογοτεχνικό Διαγωνισμό». 8. Τα μέλη της κριτικής επιτροπής θα ανακοινωθούν μετά τη λήξη του χρόνου υποβολής των έργων. 9. Βραβεία: Θα δοθούν, Α Βραβείο επαμειβόμενο με Ευρώ, Β Βραβείο με 500 Ευρώ και τρεις έπαινοι. 10. Η απονομή των βραβείων θα γίνει κατά την Πρωτοχρονιάτικη γιορτή της «Λεσβιακής Παροικίας» τον Ιανουάριο Δικαίωμα συμμετοχής: Έχει οποιοσδήποτε ενδιαφερόμενος ηλικίας έως 40 ετών. Εκ του Διοικητικού Συμβουλίου 14 15

11 Eμμανουήλ Τζάνες - Ηλίας Μόσκος (Δύο αγιογράφοι της Αναγέννησης) Με αφορμή της Άγιες ημέρες της γέννησης του Χριστού η «Αιολίδα» παρουσιάζει στα εξώφυλλά της τα έργα δυο σημαντικών αγιογράφων της αναγέννησης του Εμμανουήλ Τζάνε (Προσκύνηση των μάγων) και του Ηλία Μόσκου (Η Γέννηση). Δύο κορυφαίων Ρεθυμνιωτών αγιογράφων της Αναγέννησης των οποίων τα δύο αυτά θαυμάσια έργα κοσμούν αντίστοιχα το Βυζαντινό Μουσείο και το Μουσείο Μπενάκη της Αθήνας. Ο πρώτος από τους παραπάνω δύο Ρεθυμνιώτες καλλιτέχνες, ο ιερέας Εμμανουήλ Τζάνες, ο επονομαζόμενος και Μπουνιαλής, αποτέλεσε, μαζί με τον περίφημο Εμμανουήλ Λαμπάρδο, έναν από τους πιο άξιους εκπροσώπους της Κρητικής Σχολής. Μαζί δε με τον Χανιώτη Θεόδωρο Πουλάκη ( ) - από τους προοδευτικότερους μεταβυζαντινούς αγιογράφους - ο Εμμ. Τζάνες θεωρείται ως ο σημαντικότερος Κρητικός αγιογράφος του δεύτερου μισού του 17ου αιώνα. Γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1610 και πέθανε στη Βενετία το Εμμανουήλ Τζάνες ανήκε σε γνωστή Ρεθυμνιώτικη οικογένεια ευγενών και κατείχε αξιόλογη παιδεία. Εκτός Επιμέλεια της ζωγράφου Kαίτης Μεσσηνέζη από ζωγράφος, υπήρξε και στιχουργός και συγγραφέας ιερών ακολουθιών. Ήταν έγγαμος, αλλά, καθώς χήρεψε πολύ νωρίς, δεν πρόφθασε να αφήσει απογόνους. Μετά την κατάληψη του Ρεθύμνου από τους Τούρκους (1669), ο Εμμανουήλ Τζάνες, ο Ηλίας «Άγιος Αλύπιος», ζωγράφος Εμμανουήλ Τζάνες, διάστ. 44χ29,5 εκ. Μόσκος, ο Θεόδωρος Παυλάκης και άλλοι Κρήτες ζωγράφοι εγκαταλείπουν την Κρήτη και καταφεύγουν στα βενετοκρατούμενα Επτάνησα. Το βήμα αυτό προς τα Επτάνησα δημιούργησε μια εξαιρετικά σπουδαία τομή γενικά στην εξέλιξη της τέχνης, μέσα από το δημιουργικό πάντρεμα της Κρητικής με τη Δυτική Τέχνη. Οι ντόπιοι Επτανήσιοι καλλιτέχνες, όπως ο Κωνσταντίνος Κονταρίνης, ο Νικόλαος Καλλέργης, ο Κωνσταντίνος Κόνταρης κ.ά. θα εμπνευστούν αλλά και θα επηρεαστούν σημαντικά τόσο από τους Κρήτες καλλιτέχνες, όσο και από τα Δυτικά έργα της εποχής, για να ολοκληρώσουν τον 18ο αιώνα, με τον Νικόλαο Δοξαρά, τη λεγόμενη Επτανησιακή Σχολή που κάτω από τις συνθήκες αυτές και τον καινοτόμο χαρακτήρα της, διέκοψε εντελώς κάθε δεσμό με τη Βυζαντινή παράδοση, σηματοδοτώντας τις απαρχές της νεοελληνικής τέχνης. Ο Εμμανουήλ Τζάνες, στο διάστημα αυτό, μετά την αποδημία του στα Επτάνησα, έζησε μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας, ζωγραφίζοντας πολυάριθμα έργα, που κυριολεκτικά, σφράγισαν τη θρησκευτική ζωή της Επτανήσου. Όπως ήδη σημειώσαμε, η παρουσία ικανών Κρητικών ζωγράφων στα Επτάνησα - με ένα μεγάλο σε ποσότητα και ποιότητα έργο - επηρέασε σε πολύ μεγάλο βαθμό τους ντόπιους καλλιτέχνες, που, σταδιακά, άρχισαν να απομακρύνονται από τα βυζαντινά πρότυπα, συνδυάζοντας στη ζωγραφική τους στοιχεία τόσο της δυτικής τέχνης όσο και της βυζαντινής παράδοσης. Εφημέριος του Ναού του Αγίου Γεωργίου, κατά τα χρόνια που έζησε στη Βενετία, ο Μπουνιαλής προχώρησε ακόμη πιο πέρα, ενσωματώνοντας στην τέχνη του τύπους της δυτικής τέχνης και κυρίως του μανιερισμού και του μπαρόκ. Με τον Πουλάκη δε που και εκείνος, τον ίδιο καιρό, έζησε μεταξύ Κέρκυρας και Βενετίας ανανέωσαν το λεξιλόγιο της όψιμης μεταβυζαντινής ζωγραφικής, εισάγοντας στοιχεία από τη σύγχρονη και παλιά τέχνη, και θέτοντας τις βάσεις για την ανάπτυξη της ονομαζόμενης Κρητοεπτανησιακής ζωγραφικής. Υπολογίζεται ότι έχουν σωθεί πάνω από εκατό έργα του Εμμ. Τζάνε Μπουνιαλή. Στο Μπενάκειο Μουσείο της Αθήνας υπάρχουν τα παρακάτω πέντε έργα του, που σχεδόν όλα (εκτός από το πρώτο), ανάγονται στην κεντρική περίοδο ζωής του καλλιτέχνη ( ). Ευαγγελιστής Μάρκος (1657) Το Άγιο Μανδήλιο (1659) Ο Άγιος Γεώργιος (1659) Ο Άγιος Δημήτριος έφιππος (1672) Η Αγία Τριάδα (τέλη του 17ου αι.) Στην «Προσκύνηση των μάγων», εικόνα που παρουσιάζομε στο οπισθόφυλλο της «Αιολίδας», η Παναγία εικονίζεται καθισμένη σε μαρμάρινο θρόνο, με το παιδί στα γόνατά της. Ο Χριστός ευλογεί τον γονατισμένο μπροστά του γέροντα μάγο και πίσω από αυτόν σκύβουν και προσκυνούν, προσφέροντας τα δώρα τους οι άλλοι δύο σύντροφοί του. Στο βάθος τοπίο από βράχια και στην άκρη δεξιά ο Ιωσήφ, που ακουμπισμένος στο ραβδί του, σκύβει πάνω από την Παναγία και 16 17

12 το Χριστό και παρακολουθεί σκεπτικός την Προσκύνηση. Στο κάτω μέρος της εικόνας γράφεται η χρονολογία κατασκευής του έργου (1667) και το όνομα του ζωγράφου. Ο Εμμ. Τζάνες αυτή την εποχή ζει και εργάζεται στη Βενετία και αποδίδει εδώ την παράσταση από δυτικό πρότυπο και με τα γνωστά μέσα της Κρητικής ζωγραφικής. Ο άλλος Ρεθύμνιος ζωγράφος, ο Ηλίας Μόσκος ( ) εργάστηκε στη Ζάκυνθο ενσωματώνοντας και αυτός στην εικονογραφία των έργων του άφθονα δυτικά στοιχεία. Οι Κρητικοί ζωγράφοι που εγκαταστάθηκαν ειδικά στη Ζάκυνθο προσαρμόστηκαν στο εγχώριο περιβάλλον, όπου μια δυναμική αριστοκρατία ιταλικής καλλιέργειας και μια σημαντική προοδευτική αστική τάξη απαιτούσαν μεγάλες παραχωρήσεις προς την ιταλική ζωγραφική, όχι μόνο στον τομέα της κοσμικής τέχνης αλλά και της θρησκευτικής. Ήταν αναγκαίος ένας νέος συμβιβασμός. Η περιπάθεια, η ζωηρή έκφραση του πόνου και της οδύνης, η απόδοση του σωματικού όγκου άρχισαν να εμφανίζονται μαζί με άλλα θέματα λιγότερο γνωστά στην ορθόδοξη εικονογραφία, και οι πίνακες με αυτά τα νέα χαρακτηριστικά από τη Ζάκυνθο διαδόθηκαν σε όλα τα Επτάνησα. Πιθανότατα δε ο κυριότερος καλλιτέχνης που καθιέρωσε την τάση αυτήν ήταν ο Ηλίας Μόσκος. Έργα του Ηλία Μόσκου στο Μουσείο Μπενάκη είναι τα παρακάτω: Η Γέννηση (1658) Στην εικόνα αυτή, που παρουσιάζομε στο εξώφυλλο του περιοδικού μας, ο καλλιτέχνης ακολουθεί τη βασική εικονογραφική δομή της Βυζαντινής Γέννησης. Το βραχώδες τοπίο, η επιλογή και διάταξη των περιφερειακών επεισοδίων ανήκουν στη Βυζαντινή παράδοση. Η ζωγραφική όμως των μορφών του επηρεάζεται καταλυτικά από τα δυτικά πρότυπα που κυκλοφορούσαν στην Κρήτη και στα Επτάνησα κατά τον 17ο αι. Ο Χριστός Άμπελος (β μισό 17ου αι.). Πρόκειται για παράσταση που γνώρισε μεγάλη διάδοση στην Κρητική ζωγραφική. Παναγία Βρεφοκρατούσα με αγίους (1681). Στην κάτω μεριά εικονίζονται γονατιστοί οι δωρητές Παναγιώτης και Γερακίνα. Παναγία Βρεφοκρατούσα (β μισό 17ου αι.). Πρόκειται για ζωγραφική με αυγοτέμπερα πάνω σε φύλλο χαλκού. Δυτικής έμπνευσης το μαλακό πλάσιμο των προσώπων και η απεικόνιση των αγγέλων που πλαισιώνουν την Παναγία. Βιβλιογραφία 1. Εικόνες τις Κέρκυρας, Παναγιώτης Λ. Βοκοτόπουλος, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος Γ και ΙΑ 3. Οι θησαυροί της Ορθοδοξίας στην Ελλάδα (Εθνική Πινακοθήκη) 4. Διαδίκτυο Τα Χριστούγεννα των κλεφτών (Χριστουγεννιάτικη φαντασία) Τα φετινά Χριστούγεννα δεν θα επιστρέψω στον Παπαδιαμάντη. Θα πάρω το χιονισμένο μονοπάτι των Γιαννίνων, πέρ άπ το ριζοβούνι της Ζαγοράς και τα χαλάσματα της Καστρίτσας, και θ ανηφορίσω στα ηπειρώτικα βουνά. Μ έχει καλεσμένο απόψε στη στρουγγοκαλύβα του, παραμονή Χριστουγέννων, ο αρχοντοτσέλιγγας Λάμπης Ψαλλίδας. Φορεί τον αρβανίτικο σκούφο του, τη λιαρόκαπα και τις βλαχόκαλτσες, κρατώντας στο χέρι την καρυδένια ποιμενική γκλίστα του. Δεν είμαι μόνος σ αυτό το ταξίδι. με συντροφεύει ένα λιπόσαρκο χαμογελαστό παιδί με φωτεινά μάτια, ντυμένο με στολή κλεφτών, ο Κώστας Κρυστάλλης. Πού θα εύρισκα καλύτερον οδηγητή! Με καλούν απόψε κάποιες ηρωικές μνήμες, απ τα Τραχιά κορφοβούνια των Τζουμέρκων. Μια δυνατή ευωδιά απ τα αιωνόβια κυπαρίσσια της Πάργας με χαϊδεύει στο πρόσωπο, καθώς ο κρύος αέρας θρασομανά, κατεβαίνοντας μεσ απ τ αρκουδορέματα και τους νερόλακκους, προς τις χαμηλές πεδιάδες. Με περιμένει απόψε συφάμελο το σόι το Ψαλλιδέϊκο, με το γέρο Λάμπη, μπάρμπα του Κρυστάλλη, ολόρθο στο τσελιγκάτο του, να γιορτάσουμε άλλη μια φορά τα ηπειρώτικα Χριστούγεννα. Γράφει ο Δημήτρης Νικορέτζος Στη μέση της σπηλιάς είναι αναμμένη ζωντανή φωτιά και στη λόχη της αντιφεγγίζουν όλα τ αρχαία πρόσωπα. Ο ψυχοπατέρας ο γέρο Δήμος, η Ψαλλίδαινα, γιοι και θυγατέρες, αδεξίμια, κολλήγοι και υποταχτικοί, εγγόνια και δισέγγονα. Ανάμεσά τους και ο Κώστας Κρυστάλλης. Παρέκει και ο Χρήστος Χρηστοβασίλης. Απ τα μαυρισμένα δοκάρια του τοίχου κρέμουνται χίλια δυο ρέσολα της στάνης: καζάνια, τσαντίλες, καρδάρες, πυξαρένια χουλιάρια, μπαλτάδες, ψαλλίδια για τον κούρο. Ψηλά στο πάτερο του ταβανιού, κρέμουνται μπακίρια, ταγάρια, τροκάνια, πλεξίδες σκόρδα, γκλίτσες, τσότρες, υφαντά και στη διχαλωτή φούρκα οι καπότες των παραγιών. Τα χονδρά σύδαυλα στην παραστιά λιανοτρίζουν κι γυναίκα του Λάμπη μπουκώνει με πυκνές σχίζες αγριοπρίναρα τη θραψερή φωτιά. Συναγμένοι τριγύρω, με αναδαρμένα μαλλιά, χαλκοπρόσωποι κι αγριωποί, κάθουνται οι κλέφτες. Είναι στρωμένοι αραδαριά διπλοπόδι κι έχουν στη μέση τον καπετάνιο τους, το καπλάνι της κλεφτουριάς, τον αρχικλέφτη Θανάση Μπαλατσό. Φορούν τις βρώμικες φλωροκαπνισμένες πουκαμίσες, με τις φέρμελες και τα τσαπράζια, τα σελάχια και τα τσαρούχια τους. Οι τραχιές 18 19

13 τους όψεις έχουν κάτι απ την αυστηρότητα των βυζαντινών αγίων. - Καλώς ήρθες, καπετάνιε, με τα παλικάρια σου, λέει στ ασκέρι ο μπάρμπα Λάμπης. - Καλό νάχεις, ωρέ μπίρο 1 μ τσέλιγκα, μ όλη τη φαμελιά σου, αντιχαιρετά ο Μπαλατσός. Όξω στ ανάπλαγο, τ άλογο του πρωτοκλέφτη χλιμιντρά, φαντάζοντας σαν το φαρί τ Άι Γιωργιού, μεσ στ αλατζαδένια του φαλάκρα. Ψηλά στα κατάραχα ο Σμόλικας λιχνίζει ψιλό νερόχιονο, δέρνοντας αλύπητα τα ριζιμιά κοτρώνια, τα πεύκα και τα έλατα. Κάπου - κάπου ρογχάζουν απ τα πουμάνια της Κρουσοβίτσας τα ρυάσματα των λύκων και των αγριογούρουνων, καθώς λημεριάζουν στις μονιές τους. Οι πρατάρηδες και οι πιστικοί του Ψαλλίδα ψήνουν στο διπλανό ντάμι τα αρνιά. Τα λιανίζουν με τα χατζάρια και τα φέρνουν στους κλέφτες. Σε μια μπακιρένια χύτρα χοχλακίζει τ αφρισμένο γάλα. Οι γυναίκες στρώνουν στις τάβλες το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Μοιράζουν στα παιδιά καρύδια και μύγδαλα, καρπούς που συμβόλιζαν τη γονιμότητα των ζωντανών και την ευφορία της γης. Ύστερα ρίχνουν στάρι στ αναμμένα κούτσουρα. Αν οι σπόροι πετάγονταν έξω, οι σοδειές θάταν καλές. Σταυροκοπιούνται να ξορκίσουν το κακό. Ο Λάμπης Ψαλλίδας παίρνει απ τη γωνία το τουρλωτό φλασκί και γιομίζει την τσότρα του Μπαλατσού με μαύρο κρασί μετσοβίτικο, πεσκέσι του γούμενου. ύστερα γιομίζει τις τσότρες των κλεφτών κι αποσώνει με τη δική του. - Και του χρόνου, καπετάνιε, και καλή λευτεριά. - Και του χρόνου μπράτιμε 2 τσέλιγγα, σε σένα και το στανοτόπι σου, και σ εμάς καλό βόλι. Ο Μπαλατσός, αψύς και αράθυμος, το καμάρι της κλεφτουριάς, πέφτει σε συλλογή. Αναθυμιέται, μέρα που ναι σήμερα, τη φαμελιά του, που κρατά ο Πασάς αιχμάλωτη στα Γιάννενα, για να τον κάμει να προσκυνήσει τον ταϊφά του. Αναστενάζει. Ο μπάρμπα Λάμπης ψυχανεμίζεται την έγνοια του. - Άιντε, ωρέ λεβέντες. Σκούξτε κάνα κλέφτικο Οι κλέφτες δεν ήθελαν άλλη διάτα. Ο Ζήκας άδραξε τον ταμπουρά κι άρχισε να κουρδίζει τα τέλια. Έπιασε πρώτα έναν αργόσυρτο λυπητερό σκοπό, πούλεγε για τα βάσανα και την κλέφτικη ζωή τους: Μαύρη ζωή που κάνουμε, εμείς οι μαύροι κλέφτες, με φόβο τρώμε το ψωμί, με φόβο περπατάμε, ποτέ μας δεν αλλάζουμε και δεν ασπροφορούμε, ολημερίς στον πόλεμο, το βράδυ καραούλι. Κοντά στα ξημερώματα γυρίζω να πλαγιάσω το χέρι μου προσκέφαλο και το σπαθί μου στρώμα και το ντουφέκι μου αγκαλιά, σαν το παιδί τη μάνα. Μ αυτό το τραγούδι άρχιζε πάντα. Ύστερα, στον ίδιο ρυθμό, έπιασε το τραγούδι του Τσιτσομήτσου. Απ τα μάτια του Μπαλατσού κυλούν δάκρυα. Ο Ζήκας, σαν απόσωσε το τραγούδι, έπιασε στον ταμπουρά άλλον πιο γρήγορο σκοπό. Το λεβέντικο κλέφτικο του Βλαχοθανάση. Κι ύστερα την «Παναγιωτούλα», το «Λύγκο», και το «Λάγιο αρνί». Οι κατακαημένοι οι κλέφτες, μπαϊλντισμένοι απ το τουφεκίδι, ξεχνούν τον κατατρεγμό τους στο τραγούδι. Στο Ψαλλιδέικο, παραμονή Χριστουγέννων, το γλέντι έχει κορώσει. Πάνου στο ξεφάντωμα πρόβαλλε ξάφνου απ το διάσελο ένας μπουλούμπασης 3 με το ραβδί του. Ο Λάμπης που του βαστούσε αμάχη, τον είδε κι ανακατεύτηκε. - Α, σιχτήρ, κόπρε, μουρμούρισε μεσ απ τα δόντια του. Βρήκες ώρα νάρθεις να μας βρωμίσεις Ο Τούρκος στάθηκε στη σπηλιά και κοντοστάθηκε να χαιρετίσει - Τι χαλεύεις, τσέλιγκα; Το ρίξατε βλέπω στο πιοτί και το φαγοπότι. Έχετε και σεις το ραμαζάνι σας. Πώς πάει το στανοτόπι; - Πώς να πάει Αγά μου; Την ταχινή ξημερώνουν Χριστούγεννα. Το κατέχεις κι η αφεντιά σου. Είπαμε να πιάσουμε λίγο το τέλι και να το τσούξουμε. Όσο για το στανοτόπι, κεσάτια. Μαύρα κι άραχλα. Κάθε πέρσι και καλύτερα. Ολημερίς για το βιός στα διάσελα βωλοδέρνουμε. Σαν τ αγρίμια. Αγκούσα και παιδεμός. Ελόγου μας δε μας βλέπει μηδέ μάτι ανθρώπου, μηδέ μάτι Θεού. Με τα πράτα και τα σκαρίσματα χαΐρι δε γίνεται. Είπαμε λοιπόν κι εμείς να ξανασάνουμε λίγο και το ρίξαμε στον αμανέ. Τι να κάνουμε; Ας έχει δόξα ο μουχαμέτης. σε προσκυνώ, αγά μου. Ο μπουλούμπασης κούνησε το κεφάλι και πήρε το κοντόραχο για το χωριό, δίχως να χαμπαρίσει τους κλέφτες. - Μην έχεις αντέτι και σεκλετίζεσαι, είπε φεύγοντας. - Να χέσω τ αντέτι σου και το μουχαμέτη σου, είπε ο Λάμπης, μόλις ξεκουμπίστηκε, ρίχνοντας αγριοπρίναρα στη φωτιά. Οι κλέφτες που χαν σκαπετίσει και κρυφτεί σ ένα ταμπούρι στις ξερολιθιές, ξανάρθαν και το γλέντι πήρε πάλι τα ίσα του. Τ αγγόνια και τα δισέγγονα του Ψαλλίδα άρχισαν όλα μαζί να χοροπηδούν, παίζοντας αμάδες με τα καρύδια. Σε μια γωνιά, πλάι στην παραστιά, ο Κώστας Κρυστάλλης γράφει το διήγημα «Εις την στάνη του μπάρμπα μου». Τον ορίζουν οι παιδικές μνήμες. Δεν είναι πια το φυματικό παιδί των σιδηροδρόμων των Σ.Π.Α.Π., τ αδύναμο και καχεκτικό. Γίνεται πάλι βλαχόπουλο του σκλαβομένου Συρράκου. Ροβολά σαν τότε στα κατάκρυα κεφαλόβρυσα, στα φαράγγια και τις ποταμιές και γονατίζει να πιει καθάριο νερό απ την κρήνη του Ζαβογιάννη. Αγναντεύει τις κορφές της Ηπείρου, τις αετοράχες και τις σπηλιές και χαιρετά τα βλαχοχώρια του Ζαγοριού. - Να ζάτε, ωρέ, σαν τα ψηλά βουνά!.. Να ζάτε, κακότυχα, σαν και μένα κατατρεγμένα! Οι κλέφτες, πεινασμένοι και θεονήστικοι μέρες, ξεκοκκαλίζουν τα σφαχτά. Ο ψυχοπατέρας ο γερο Δήμος, κίτρινος σαν θειάφι και λιανός σαν άχερο, με ψαρό δασύτριχο τσιγκελωτό μουστάκι, τυλιγμένος μ ένα χράμι, 20 21

14 κάθεται απόμονος σ ένα μετερίζι, σαν να ονειρεύεται. Πιάνει μια σπάλα τ αρνιού ψηλά στην ωμοπλάτη και κοιτά τα σημάδια. Τα στιμάρει προσεκτικά και μένει συλλογισμένος. - Τι ξεκρίνεις γέρο; Τον ρωτά ο Μπαλατσός που περίμενε το χαμπέρι του. Ο ψυχοπατέρας σουφρώνει προσώρας τα φρύδια, σαν να σκιάζεται, σαν να κομπιάζει. - Μπρε πανάθεμά με, σιγομουρμουρά. Χατζημπερδεμένα πράματα. Το αίμα στα νεύρα μοιάζει μούρτζινο 4, πες σκοτωμένο. Θάχουμε σεφέρι Βλέπω τ αλάι των Τούρκων, με μιλιούνια σπαήδες, νάρχεται να μας μακελέψει. Να! Φαίνεται καθαρά. Όμως εδώ πιο κάτω, βλέπω νεκροκεφαλές με σαρίκια. Σημάδι πως θα τους πάρουμε στο γιουρούσι και θα τους χαλάσουμε, πριχού αδράξουν το γιαταγάνι. Καλός οιωνός, Θανάση! - Άμποτε, γέρο. Απ το στόμα σου και στου Θεού τ αυτί Ο Ζήκας βαλαντωμένος έχει βαλθεί να σπάσει τα τέλια του ταμπουρά. Άρχισε τώρα τα παθητικά γιαρεδάκια. Ο Λάμπρος Γκέκας δίνει το ρυθμό με τον νταγερέ του. «Γιαρέμ, γιαρέμ». Ο Φώτος Μπέτσης ξάδερφος του Μπαλατσού κι ο Κίτσος Λάλεζας, ο αδεξιμιός του, κρένουν του γέρο Δήμου: - Άιντε γέρο, σώσε να μας πεις κι εσύ κάνα λιανοτράγουδο της κλεφτουργιάς. Ξέρεις πολλά από δαύτα. Ο ψυχοπατέρας κοιτά τα βλαχόπουλα κι αρχίζει μ αργό σκοπό: Για πιάστε με να σηκωθώ βάλτε με να καθίσω και στρώστε μου δέντρου κλαρί ν αναπαυτώ λιγάκι, φέρτε μου και τον ταμπουρά να ψιλοτραγουδήσω. Οι κλέφτες ξεσπούνε σε χειροκροτήματα. «Έιβαλα, καπλάνι της κλεφτουριάς», φωνάζουν και ρίχνουν με τα καριοφίλια. Το λέει η περδικούλα σου, γέρο, του κρένει ο Μπαλατσός. Ο ψυχοπατέρας βαριανασαίνει: - Τι να σου κάνω ο καψερός, γιε μου. Σταφίδιασα. Πονούν οι κουτάλες μου. Δε με βαστάνε πια τα ξερά. Σκέβρωσα. Ανάλιωσαν τα σωθικά μου. Μ έφαγε η ανημποριά. Κάθομαι σαν το ζω στη συντρόφι σας, να μάσω κι εγώ λίγον ήλιο για τα παΐδια μου. Μα τι ήλιος να πεις. Δόντια τ ατσιδιού Έσυρε απ τη ράχη του το χράμι και τον ντουλαμά5, ξέσφιξε το χιλιοτρυπημένο σελάχι του κι έβγαλε απ το γελέκι την πιστόλα του. Χούφτιασε ύστερα μια βαρειά στουρναρόπετρα κι αναστέναξε: - Ε, καημένα χρόνια! Να τα ροβόλαγα, λέει, άλλη μια βολιά νιός, κατακόρυφα στη Λιάκουρα, να ξανάβγαινα στο κλαρί, και νάπαιρνα πάλι τα ψηλολάγκαδα. Κάθουμαι εδώ ο κιοτής, που Τούρκο δεν κιότεψα, και μοιρολογάω το ντέρτι μου. Νισάφι! Δε νταγιαντώ τα γεράματα, γιόκα μου. Μα έχω σένα στο πόδι και απέ - Σωστά και πρόσβαρα τα λες, καπετάνιε, τον αντίσκοψε ο Μπαλατσός και γέλασε ξώκαρδα. Ατός σου βαστάς αντρόπιαστο τ αρματωλίκι. Ο ήλιος είχε ανέβει κάμποσα μπόγια ψηλά κι ο αγέρας άρχισε να σκορπά παγωμένες ριπές. Ο μπάρμπα Λάμπης συγκρυάστηκε κι ανάριξε στους ώμους την κάπα του. Ανατάραξε ξανά τη θρακιά κι έριξε στη λόχη αφάνες και κούτσουρα. Οι σπίθες πετάρισαν τριζοκοπώντας δώθε κείθε, κόκκινες, μπλάβες, ασημοκίτρινες. Οι κλέφτες μισομεθυσμένοι, γερμένοι κατάχαμα, χαζεύουν τα κούτσουρα που λαμπαδιάζουν. Σκοτώνουν την ώρα τους χωρατεύοντας και μιλώντας για την κλέφτικη ζωή τους. Άλλος χαράζει με το σουγιά μια γκλίτσα, πλουμίζοντας με σχέδια τη λαβή, άλλος γυαλίζει το καριοφίλι του, άλλος βάζει στα φουσέκια μπαρούτι, άλλος τροχά με σμυριδόπετρα το σπαθί του, κι άλλος άλλο, κατά το διάφορο6 πούχε ο καθένας. Η Ψαλλίδαινα τους βλέπει και τους συμπονά. Το αίμα τους αψύ, χοχλακίζει ολημερίς στο γιουρούσι και τη χλαλοή. Στιγμή τα μάτια τους δεν βασιλεύουν, νύχτα μέρα στο καραούλι. Ό,τι ερχόταν να τους γλαρώσει ο ύπνος τα ματόφρυδα, πριχού σφαλίσει το βλέφαρό τους, ορθοί στο πόδι. Μηδέ μάνας χάδι, μηδέ αγαπητικιάς φιλί. Ολοζωής στις μπόρες και τ ανεμόσαλα. Στ αρματωλίκι τάμαθαν τα γράμματα κι οι δάσκαλοι παν καλιά τους. Τσακισμένοι απ τη στέρηση και την πείνα, δεν έμαθαν να πληρώνουν το ψωμί, παρά μονάχα να το διγουμίζουν. Η Ψαλλίδαινα πού χε την έγνοια του ψυχοπατέρα, κάνει να ζάλο και λέει της παρακόρης: - Σύρε, μωρή Χάιδω, στον παππού, να ιδείς μη θέλει τίποτα. Ο γέρο Δήμος που σκάλιζε το χώμα με μια σκλήθρα, ήθελε την ησυχία του. - Έχε την ευκή μου κόρη μου, είμαι καλά. Ξάφνου, κάποιες μακρινές αργυρόηχες καμπάνες έρχονται να κόψουν το γλέντι στη μέση. Γκλάν, γκλάν, γλάααν, γκλάααν. Οι κλέφτες ανταριάστηκαν σύγκαιρα και χούμιξαν αλλοσούσουμοι. Οι εκκλησίες ήταν στο βιλαέτι σφαλιστές με φιρμάνι του Σουλτάνου. Ποιος αλαφροΐσκιωτος έκανε τούτη την αποκοτιά; Ποιος τρελός αψήφησε το νομο; - Για σταθείτε, ωρέ παιδιά, να ξεκρίνουμε λέει ο Λάμπης. Όμως οι χριστουγεννιάτικες καμπάνες εξακολουθούν να σημαίνουν. Σημαίνει ο Θεός, σημαίνει η γης, σημαίνουν τα επουράνια σημαίνει κι η Αγιά Σοφιά, το μέγα μοναστήρι. - Δεν είν οι καμπάνες τούτες απ ανθρώπινο χέρι. σίγουρα οι άγγελοι τις χτυπούν, είπε η Ψαλλίδαινα και σταυροκοπήθηκε. Είναι θάμα. Καλό και βλογημένο Καλό και βλογημένο Ο μπάρμπα Λάμπης σήκωσε ψηλά την τσότρα του. - Χριστός γεννάται, αδέρφια. Καλή λευτεριά Ο αγέρας κόπασε κι οι καμπάνες αχολογούν. Ο αχός τους σκαρφαλώνει σερπετός στα κατάλογγα, σμίγει με το τραγούδι των νεραϊδόβρυσων, περνα απ τα χειμαδιά της Λάμαρης, φτάνοντας ως το Δέλβινο κι ως την Τσαμουριά της Αρβανιτιάς.. Προσκυνούν τα καματερά, προσκυνούν κι οι Τόσκηδες κι οι Γκέκηδες κι οι Λιάπιδες κι οι Τσάμηδες κι οι Καραγκούνηδες. Προσκυνούν αντάμα όλα 22 23

15 τ αγέραστα ηπειρώτικα βουνά. Οι κλέφτες σηκώνουν κι αυτοί τις τσότρες τους. - Καλή λευτεριά! Δυο Τζαβελαίοι, παιδιά αμούστακα, που λαγοκοιμούνταν στα καραούλια τους, πιάνουν τα καριοφίλια και ρίχνουν απανωτές μπαταριές. Τα σκυλιά αλυχτούν τρομαγμένα κι οι βιγλάτορες στις ντάπιες και τα κορφόβουνα, που δεν είχαν πάρει σινιάλο, ξαφνιάζονται. - Τι τρέχει, ωρέ; - Χριστός γεννάται, αδέρφια. Καλή λευτεριά! Η νύχτα ακροπατώντας, στα δάχτυλα, άρχισε να μεσοκοπά Τα γιδερά ξύπνησαν στις μάντρες και τα τροκάνια τους αχολογούν στο παγωμένο σύθαμπο του πρωινού. Στις κορφές των Τζουμέρκων, το χιόνι εξακολουθεί να πέφτει ολοένα, κάνοντας τα πεύκα κατάλευκα. Οι νιφάδες στα κλαριά τους μοιάζουν με χιλιάδες άστρα που κλωθογυρίζουν στη γη. Στα μεσούρανα, προς τα μέρη του Δρίσκου, σηκώνεται σαν μαγνάδι ένας χλωμός τριανταφυλλένιος καπνός, που ξανοίγει σιγά - σιγά, καθώς ανάβουν στις πέτρες οι πρώτες φωτεινές ίσκες. Απ τα δέντρα σφυρίζουν τριλλίσματα πουλιών, π άρχισαν πάλι να παίζουν αμπάριζα στα κλαριά. Ένα ξεφτέρι χύθηκε σαν βολίδα και χάθηκε στα θάμνα της ρεματιάς. Φωνές παναρμόνιες μελωδούν απ τη Βηθλεέμ. - Χριστός ετέχθη! - Αληθώς ετέχθη! Ο ήλιος παίρνει τ αψηλού, σπιθαμή τη σπιθαμή, οργιά την οργιά, σκορπώντας ένα παγωμένο κοκκάλινο φως. Η φωτιά στη μέση της σπηλιάς του τσελιγκάτου του Λάμπη αρχίζει σιγάσιγά να χωνεύει. Ο ύπνος απ το βαρύ μεθύσι έρχεται σαν αόρατο στοργικό χέρι και χαμηλώνει τα κουρασμένα βλέφαρα των κλεφτών. Οι ηρωικές μνήμες κι οι αρχαίες μορφές εξαχνώθηκαν σε μια πάχνη ονείρου. Το φεγγάρι εξατμίζεται σαν κουρνιαχτός στο πρώτο πρωινό αστραποβόλημα του ήλιου. Ο Κώστας Κρυστάλλης δίπλωσε τα χαρτιά του κι έριξε στη χόβολη τ αητόφτερο κοντύλι του. Σηκώθηκε και φόρεσε την κάπα του. Διάβηκε το κατώφλι της στάνης, με κοίταξε με βλέμμα λυπημένο και χάθηκε στη λήθη 1. Μπίρο μ : Γιέ μου, παιδί μου, λεβέντη μου ( αρβανίτικη προσφώνηση) 2. Μπράτιμος: Στενός φίλος, αδελφοποιτός (βουλγάρικη λέξη) 3. Μπουλούμπασης: Είδος ενωμοτάρχη που αντιπροώπευε στα χωριά την τουρκική εξουσία. 4. Μούρτζινος: Μαυροκόκκινος 5. Ντουλαμάς: Ο μανδύας, το πανωφόρι του φουστανελοφόρου 6. Διάφορο: Γούστο, διάθεση. Οι κλέφτες (σκίτσο του Ανατολή Λαζαρίδη) «Έλα, έλα, λίγο ακόμα, πες μου τί άλλο να γράψω», παρακαλά ορεξάτη η Ουρανία «Μη γράφεις τίποτα, γιατί όλο λάθη κάνεις», απαντά η Καλλιόπη. Τότε η Ουρανία, πότε την καλοπιάνει και πότε αρχίζει να μυξοκλαίει, ενώ ξέρει πως η μεγαλύτερή της αδερφή, θέλει να τη βοηθήσει, αλλά έτσι την παιδεύει για να κάνει τη σπουδαία, για να παίξουν λιγάκι. Παίρνουν ρόλους. Η Καλλιόπη, που ξέρει και τα γράμματα, κάνει τη δασκάλα. Η μικρή στο φυσικό της. Είναι η μαθήτρια. «Καλά, καλά, γράψε το όνομα του Αγίου». «π ρ ο θ ι τ ι σ λ ι α σ», χαράζει με σκέψη πολλή και περηφάνεια περισσή. Σταθερά δουλεύει, με το δεξί της δαχτυλάκι η Ουρανία, δαγκώνοντας τα χείλη. Και με το γλωσσάκι της, να παίρνει τις ίδιες λες κλίσεις με τα κυκλάκια και τις μαγκουρίτσες. Και πριν καλά καλά ολοκληρώσει το έργο της, βλέπει την Καλλιόπη να τρέχει, να πατά πάνω στο θ με τα χοντροπάπουτσά της, να τα τρίβει κάτω για να το σβήσει και να λειάνει την επιφάνεια, να χαράζει το φ, με το χέρι της, να πατά και στο τελευταίο γράμμα και να βάζει στη θέση του, ένα σίγμα τελικό. Αυτό ήταν. Πήρε τέλος η διόρθωση. Και το παιχνίδι. Το κατάλαβε και μια σαυρίτσα, που είχε ξετρυπώσει το κεφαλάκι της κι έκανε χάζι τα κορίτσια, έτρεξε βιαστική να χωθεί κάτω από μεγαλύτερη πέτρα. Το Φωκάκι Γράφει η Ειρήνη Βεκρή Φύλαγε τα ρούχα σου, νάχεις τα μισά. «Αρκετά για σήμερα. Πάμε, πάμε να γυρίσουμε, κρυώνω», την τραβά από το χέρι, η Καλλιόπη, που έχει ξαναπάρει το ρόλο της μεγαλύτερης αδελφής. Η Ουρανία ακολουθεί με το ζόρι. Ας μένανε λιγάκι ακόμα. Μα πώς τα μπέρδεψε πάλι; Πώς κάνει τόσα λάθη; Αύριο θα προσέξει πιο πολύ. Αύριο θα παρακαλέσει τον Άγιο πάλι, θα του τάξει. Θα του ανάβει το καντήλι κάθε μέρα. Η αδερφή της ήταν τυχερή, πρόλαβε το δάσκαλο πριν φύγει για τη μεγάλη πολιτεία... Τα δυο κορίτσια, θάναι δε θάναι στα δώδεκα η μια, μικρότερη η άλλη, κάθε μέρα ξεκινούν για το ξωκκλήσι. Ψηλά, στον Προφήτη Ηλία πάνε. Περνούν το μονοπάτι, ξυστά στο βράχο και βγαίνουν στο πλάτωμα, εκεί που τα βράχια κομμένα σαν με μαχαίρι κλείνουν τριγύρω κι αφήνουν στο μέσο το ίσωμα. Το «αλωνάκι» το λένε εκείνες. Μήτε λουλούδια, μήτε ραδίκια, μήτε και κάπαρες φυτρώνουν εκεί, μονάχα άμμος, ψιλή, κρυσταλλωμένη, τέλεια δουλειά της σοροκάδας που αρχινά τις υγρές ανάσες της απ το σούρουπο, χειμώνα καιρό, κάτω απ τον ουρανό που ξεθωριάζει και δουλεύει όλη νύχτα για να αφήσει το χάραμα πια, τη λεπτή, καινούργια κρούστα πάνω πάνω στο βράχο. Νάτος ο πίνακας. Το «αλωνάκι» ήταν ο πίνακας, η πλάκα που με κοντύλι το δάχτυλο η Ουρανία, έμαθε τα πρώτα της γράμματα

16 Εκείνο ήταν το πρώτο της τετράδιο. Αφού μετά από χρόνια, με τη βοήθεια του Αγίου και τη φροντίδα μιας μακρινής συγγένισσας, πήρε επί τέλους το δίπλωμά της, ξαναθυμάται το «αλωνάκι» και το τάμα της. Πάντα διακοπές στο νησί κάνει η Ουρανία. Κανονίζει την άδειά της από τέλη Αυγούστου μέχρι, όσο τη βγάλει μες το Σεπτέμβριο. Η καλύτερη εποχή λέει. Κάθε απόγεμα, μόλις πέσει λιγάκι ο ήλιος, παίρνει την πλαστική τσαντούλα της, «Hondos Center», σπίρτα, καρβουνάκι, λιβάνι, το μπουκαλάκι με το λάδι και ξεκινά για το ξωκκλήσι. Φυτίλια έχει μπόλικα, τάχει από καιρό μαζέψει απ το βουνό, μαζί με την αργανιά και το φασκόμηλο. Περνά απ τον αρχαίο Πύργο. Φρυκτωρία λεγόταν τα αρχαία χρόνια. Καμινοβίγλα στα βυζαντινά. Όποιο κι αν είναι το όνομά τους, οι πύργοι ήταν σοφά μελετημένοι και χτισμένοι, σε τόπους υπολογισμένους με σπουδαία μαθηματικά και φυσική, για να βλέπεις τα πάντα, να στέλνεις μηνύματα, να παίρνεις, με τις φωτιές τη νύχτα, με τους καπνούς τη μέρα. Τί όμορφα που είναι! Εκεί είναι η πρώτη στάση. Κάθεται στη χοντρή πέτρα. Σιγοτραγουδά, προσεύχεται, σκέφτεται, θυμάται. Δεν ξέρει τί να πρωτοκάνει. Η φύση γύρω της, οι μελισσούλες, τα ζουζούνια, οι μυρουδιές, η θάλασσα, πέρα, κάτω, μπροστά της, δίπλα της... Δεύτερη στάση στ «αλωνάκι». Στέκεται εκεί πιο πολύ. Αχ! Αυτός ο τόπος. Έτοιμη η κρούστα την περιμένει. Πώς να αντισταθεί; Τώρα δεν γράφει πια, τάμαθε τα γράμματα. Τώρα ζωγραφίζει. Φτιάχνει μωρά, με στόματα ανοιχτά, να κλαίνε, με μάτια μισόκλειστα, κολλημένα με τη βλέννα, καραφλά, με μαλλιά «καρφάκια» ή με «χαίτη», με το φύλο τους να ξεχωρίζει, αυτό που προσέχει πρώτο πρώτο για να το πει στη μάννα τους. Μαγεμένη από το θαύμα της γέννησης, της ζωής, είχε γίνει μαία. Καλή μαία, με υπομονή, με ψυχραιμία, με φυσική αντοχή. Σίγουρα είχε ξεπεράσει τη γιαγιά της, την κυρά μαμή. Έχουν αλλάξει και οι καιροί. Τότε, έλεγε η γιαγιά της, πήγαινε με τις αλλαξιές και τα στρωσίδια της, γιατί θα ζούσε μέρες δίπλα στην ετοιμόγενη, που ολόκληρο το σπίτι της θα λειτουργούσε στις εντολές της μαμής. Μόλις πια στην ώρα του, έπεφτε το μωρό, η γιαγιά έκοβε το λώρο με ψαλίδι και τον έδενε με κλωστή. Αν το νεογέννητο δεν έκλαιγε, το τσιμπούσε μέχρι να κλάψει, το έπλενε σε χλιαρό νερό, μετά με το αλάτι πασπάλιζε το σώμα του, «για να μυρίζει όμορφα, σαν μεγαλώσει». Το φάσκιωνε, λέρωνε τα δάχτυλα της στην κάπνα του τζακιού κι έκανε στο πρόσωπο του μια μουντζούρα, να μην το ματιάζουν. Αυτή τη μέρα η Ουρανία θυμήθηκε πολλά. Κοίταζε κάτω στη Φωκιότρυπα. Θα κατέβαινε στο γυρισμό να βγάλει πεταλίδες, είχε πάρει το χοντρό μαχαίρι. Μπορεί και κανέναν αχινό. Του Σταυρού ήταν την άλλη μέρα. Μεγάλη νηστεία. Κοίταζε στο βράχο, στο γκρεμό. Και να μπροστά στα μάτια της ξεπεταχτήκαν οι ζωγραφιές απ το χέρι του κοσμοκαλόγερου. Τόχε διαβάσει τόσες φορές «Το μυρολόγι της φώκιας». Όλο αυτό θυμόταν σ αυτό το μέρος. Η γριά-λούκαινα, στο Γλυφονέρι, κάτω από τον ανεμόμυλο του Μαμογιάννη, κατεβασμένη για την πλύση της, ο μικρός βοσκός με τους μαγευτικούς ήχους της φλογέρας του και η Ακριβούλα, η εγγονή, κρυφά ακολουθώντας τη γιαγιά της, να τύχει την ώρα αυτή, να σταθεί, να τον ακούσει, να ξεχαστεί, να βραδυαστεί και να χαθεί. Μ ένα μονάχα μπλουουμ που ακούστηκε. Στο κύμα. «Και η φώκια καθώς είχε έλθει έξω στα ρηχά, βρήκε το μικρό πνιγμένο σώμα της πτωχής Ακριβούλας, και ήρχισε να το περιτριγυρίζει και να το μυρολογά, πριν αρχίσει το εσπερινόν δείπνον της. Το μυρολόγι της φώκης, το οποίον μετέφρασεν εις ανθρώπινα λόγια ένας γέρος ψαράς, «εντριβής» εις την άφωνον γλώσσαν των φωκών, τέλειωνε περίπου έτσι: Κι η γριὰ μυρολογά τα γεννοβόλια τα παλιά. Σαν νάχαν ποτὲ τελειωμὸ τα πάθια κ οι καημοὶ του κόσμου.» Σκουπίζει τα μάτια της. Ακόμα θολά. Κι όμως, μεσ τη θολούρα, σαν κάτι να ξεχωρίζει. Σαν το κατσίκι κατεβαίνει γρήγορα το βράχο. Ξέρει το μέρος. Ξέρει πού πατά, φτάνει στην ακρογιαλιά. Μια φώκια, χοντρή, με μια μεγάλη πληγή στο μέρος της κοιλιάς της, αιμορραγεί, από καμάκι μοιάζει. Δεν κουνιέται, δεν κάνει τίποτα... Αχ! Δεν ζει πια. Όμως, η κοιλιά σαλεύει. Για κοίτα! Έχει μωρό. Η σακούλα, το μαχαίρι, γρήγορα, γρήγορα, γρήγορα, προσοχή, βγαίνει, ο λώρος, δέσιμο... κλάματα. Το νεογέννητο φωκάκι ήταν θηλυκό και ζωντανό. Θάταν δε θάταν ένα μέτρο. Βαρύ. Σαν τρία και τέσσερα και πέντε απ τα μωρά που ξεγεννούσε η Ουρανία. Το δέρμα του καλυμμένο από τρίχωμα μακρύ, δεν είχε ανάγκη από μουντζούρα του τζακιού. Κατάμαυρο ήταν. Το έσυρε μέχρι τη θάλασσα. Το άλειψε με λάδι. Το έπλυνε στ αλμυρό νερό, δεν θα μυρίζει κιόλας, σαν μεγαλώσει, σκέφτηκε. Έκλαιγε, σαν μωρό νεογέννητο. Πεινούσε. Ήθελε τη μάνα του. Ήθελε να θηλάσει. Ήθελε αγκαλιά. Το πήρε στην αγκαλιά της. Το κρατούσε σφιχτά. Αυτό την έγλειφε. Άρχιζε να σουρουπώνει. Η Ουρανία, μούσκεμα από το άγχος και την αγωνία, ήταν σε απόγνωση. Τί να κάνει; Πώς να τ αφήσει μόνο του στην ερημιά; Κοίταζε προς τη θάλασσα, μέχρι που φάνηκε να περνά ο Αργύρης, ο ψαράς, με τη βάρκα του. Του φώναζε, τούκανε σινιάλο, όλο και πιο δυνατά, προσπαθούσε. Κάποια στιγμή εκείνος, επιτέλους άκουσε, την είδε και πλησίασε. Το κουβαλήσαν στο λιμάνι. Τρέξαν, βρήκαν μπιμπερό, του ετοίμασαν γάλα, πάλευαν, να το ταΐσουν, αυτό τίποτα. Να μην μπορεί να φάει και ολοένα να κλαίει απαρηγόρητο. Τότε φάνηκε να έρχεται πάλι τρέχοντας ο Αργύρης, κουβαλώντας ένα λάστιχο της αυλής για το πότισμα. Το πέρασε από το στόμα της μικρής φώκιας, ίσια στο λαιμό της και γέμισε με γάλα το στομαχάκι της. Ταΐστηκε έτσι το ορφανό. Και σταμάτησε να κλαίει κι αφού χόρτασε, πρώτα ρεύτηκε, τρεις φορές, σα μωρό κι ανακουφίστηκε και ύστερα κοίταξε με τα μεγάλα, εκφραστικά του μάτια. «Ευχαριστώ», είπε στην «άφωνη γλώσσα» των φωκών. Από τότε, κόλλησε για τα καλά. Όσο η Ουρανία ήταν κοντά, ήταν ήρεμο 26 27

17 το φωκάκι κι έπαιρνε μικρούς ύπνους, στην αγκαλιά της, σαν όλα τα νεογέννητα. Μόλις πήγαινε λιγάκι πιο κει, ξυπνούσε ανήσυχο, με κλάματα και φωνούλες. Κοιμήθηκαν στο αγροτικό ιατρείο, κοντά κοντά, η Ουρανία και η μικρή φώκια, που νόμισε πως η Ουρανία, ήταν η μανούλα της Δυο μέρες πέρασαν μαζί, αγκαλιά, μέχρι το ειδικό σκάφος, να πάρει το φωκάκι στο Θαλάσσιο Πάρκο. Η Ουρανία, μπαίνει στο Διαδίκτυο και παρακολουθεί σε βιντεάκι τα νέα της μικρής φώκιας Ουρανίας, που μεγαλώνει, μόνη της πια. Της έχουν βάλει και πομπό και μελετούν τη συμπεριφορά της. Ξέρουν πάντα πού βρίσκεται. Είναι σαν να της τηλεφωνεί. Εκείνη όμως τη μέρα, παραμονή του Σταυρού και την επόμενη, τελικά δεν πρόλαβε ν ανάψει το καντηλάκι του Αγίου, το τάμα της... ΣΗΜ.:Το διήγημά αυτό της Ρένας Βεκρή, μόλις πήρε 2ο βραβείο, στον 7ο Πανελλήνιο Διαγωνισμό Διηγήματος του Φυσιολατρικού Συνδέσμου Πατρών με θέμα «Παγκόσμια Ημέρα Περιβάλλοντος - Φυτικό - Ζωικό Βασίλειο»....Στην ακρογιαλιά μια φώκια χοντρή με μια μεγάλη πληγή στο πίσω μέρος της κοιλιάς της... «Με ανακούφισιν αληθινήν εδιάβασαν οι γονείς το έγγραφον του κ.νομάρχου προς τους Διευθυντάς του Γυμνασίου και του Πρακτικού Λυκείου, περί λήψεως μέτρων προς περιστολήν της κακής συμπεριφοράς των μαθητών εκτός του Σχολείου. Δεν χωρεί καμία αμφιβολία ότι η εξωσχολική συμπεριφορά τών συγχρόνων μαθητών δεν είναι η πρέπουσα. Τα καφενεία, οι φωνές, τα πατιρντιά, τα στραβά πιλίκια, το κουτσαβακίστικο βάδισμα, οι καντάδες, κλπ. δεν αρμόζουν ούτε εις αγυιόπαιδας. Και εφ όσον οι σύγχρονοι γονείς αδυνατούν να επιβληθούν επί των συγχρόνων τέκνων των ως παρατηρεί ορθώς ο κ.νομάρχης, επιβάλλεται η συνεργασία των αρχών μετά του Σχολείου δια την επαναφοράν της μαθητιώσης νεότητος εις την οδόν της ευπρεπείας από την οποίαν την έχει παραστρατήσει ο ανεμοστρόβιλος των νέων ιδεών. Διατί όμως άλλοτε οι μαθηταί ήσαν σεμνοπρεπέστεροι και υποδείγματα καλής συμπεριφοράς εκτός των σχολείων; Ούτε ο Μουτεσαρίφης ούτε οι ζαπτιέδες και τα κουκλέλια βοηθούσανε το έργον των διδασκάλων και των γονέων. Ούτε και οι παιδονόμοι κάνανε σπουδαία πράγματα. Υπάρχει το διατί. Διότι οι γονείς ήσαν αυστηρότεροι και επίστευαν όπως και οι διδάσκαλοι εις την παιδαγωγικήν αξίαν του ξύλου που βγήκε από τον Παράδεισο. Και διότι ο διδάσκαλος αγρυπνούσε επί των παίδων ως καλός ποιμήν. Τα παιδιά, σκολούσαν κατά τετράδας σιωπηλάς έχοντα δεδεμένας τας χείρας και χαμαί νεύοντα υπό την άγρυπνον επιτήρησιν του αγέλα- «Αναλάβετε» Γράφει ο Μ.Βασίλας στου και ραβδούχου διδασκάλου, διαρρέοντα καθ οδόν προς τας οικίας των χωρίς να βγάζουν τσιμουδιά. Ακολούθως ο διδάσκαλος εγκαθιδρύετο εις την αγοράν δια να αναγνώσει την εφημερίδα του αλλά δεν τον απερρόφα η ανάγνωσης ή η συζήτησις. Τα μάτια του έπαιζαν προς όλας τας διευθύνσεις, μήπως ιδούν κανένα μαθητήν εκτός της οικίας του. Από καιρού δε εις καιρόν εσηκώνετο εξαφνικά και έκαμεν μια βόλταν εις τους μαχαλάδες, εκύτταζε από τα παράθυρα μέσα εις τα σπίτια, έστηνε αυτί έξω από τις πόρτες και μόνον όταν εβεβαιώνετο ότι όλοι οι μαθηταί του μελετούν, επανήρχετο εις την εφημερίδα του. Αν και οι σύγχρονοι διδάσκαλοι εκράτουν ράβδον επαγρυπνούντες και εκτός του σχολείου, ασφαλώς οι γονείς και κηδεμόνες των μαθητών δεν θα ενοχλούσαν τον κ.νομάρχην, δια την περιστολήν των ποικίλων ενδείξεων κακής των μαθητών συμπεριφοράς εκτός του σχολείου. Ας αναλάβουν λοιπόν το ξύλον της γνώσεως οι γονείς και οι διδάσκαλοι δια να επανέλθει η νεολαία εις την οδόν της Αρετής.» Το άρθρο αυτό έχει μεταφερθεί χωρίς καμιά διόρθωση (εκτός από πνεύματα και περισπωμένες) από την Λεσβιακή χιουμοριστική-λαογραφική βδομαδιάτικη επιθεώρηση του Στρατή Παπανικόλα «ΤΡΙΒΟΛΟΣ». Ημερομηνία 29 Οκτωβρίου Αρ.φύλλου 279. Είναι εμφανής η ειρωνεία του άρθρου για τους κρατούντες και για την σχολική εκπαίδευση της δεκαετίας του

18 όπως την ονειρεύονταν κάποιοι, εποχή που συνδέεται στενά με την Μεταξική δικτατορία. Είναι γνωστό ότι η Μυτιλήνη ήταν από παλιά πρωτοπόρος στην παιδαγωγική διαδικασία ενώ από την εκπαίδευσή της δεν έλειψαν ποτέ οι φωτισμένοι δάσκαλοι και παιδαγωγοί. Με αφορμή όμως το παραπάνω άρθρο αξίζει να επισημανθεί, ότι μερικές συμπεριφορές των νέων και της κοινωνίας παραμένουν διαχρονικές, όπως πχ. Η νεολαία πάντα πρωτοστατεί στις αλλαγές και πάντα συγκρούεται με την γενιά των γονιών. Αποτελεί τον κινητήριο μοχλό και το ζωντανό μέρος της κοινωνίας αλλά και το μέρος εκείνο μέσα από το οποίο ξεπηδούν οι πιο ακραίες συμπεριφορές. Υπάρχουν σε όλες τις εποχές γονείς και δημόσια πρόσωπα που «ανησυχούν» για τα χρηστά ήθη της κοινωνίας και «φροντίζουν για τη διόρθωση των κακώς κειμένων» με τις πιο αντιπαιδαγωγικές μεθόδους. Σύντομο σημείωμα για την ομιλία της ιατρού ψυχολόγου κ. Μερόπης Μιχαλέλλη με θέμα: «Σε μια κοινωνία που αλλάζει πως μπορούν οι γονείς να θέσουν όρια στα παιδιά τους» Η ομιλία θα γίνει την Τετάρτη 9 Φεβρουαρίου στο θέατρο «Ελπίδας» της Έλενας Τσαλδάρη στην Οδό Αριστοτέλους 55 & Σμύρνης Από το 2ο εξάμηνο της ζωής του, η εξέλιξη του ανθρώπου είναι μια συνεχής διαδικασία διαχωρισμών και διαφοροποιήσεων από τα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντος του. Από τη μια πλευρά, έχουμε ανάγκη να κάνουμε στενούς δεσμούς, που μας δίνουν το αίσθημα της ασφάλειας και του «ανήκειν» σε μια ομάδα που μοιράζεται τις ίδιες αρχές και αξίες με εμάς. Από την άλλη, έχουμε ανάγκη να αυτονομηθούμε, προκειμένου να νοιώσουμε ότι είμαστε ικανοί να καταφέρουμε τα πράγματα και μόνοι μας και να συναντήσουμε τον «έξω κόσμο», αυτόν στον οποίο καλούμαστε να προσαρμοστούμε υπό όρους, που δεν θέτουμε εμείς αλλά υπάρχουν ανεξάρτητα και πριν από εμάς. Αυτή η συνάντηση με τον έξω κόσμο και τους όρους του, αρχίζει και προετοιμάζεται για το μικρό παιδί, από την οικογένεια, η οποία οφείλει να θέσει ευθύς εξ αρχής τους δικούς της κανόνες και το πλαίσιο μέσα στο οποίο το παιδί μπορεί να κινηθεί. Σε μια κοινωνία όπως η σημερινή, οι αρχές και οι αξίες αλλάζουν ραγδαία, χωρίς να έχει ο άνθρωπος τον απαραίτητο χρόνο να προσαρμοστεί σε αυτές τις αλλαγές. Η ύπαρξη ενός πλαισίου που έχει συγκεκριμένα θεσμοθετημένα όρια, αποτελεί τόσο για τα παιδιά όσο και για όσους τα μεγαλώνουν (γονείς, παιδαγωγούς, παππούδες και γιαγιάδες ή επαγγελματίες βοηθούς), προϋπόθεση ασφάλειας και γνώσης του κόσμου που τους περιστοιχίζει και όχι συνθήκη αυταρχισμού. Αν και σπούδασα Βοτανική και ίσως θα πρεπε να είμαι ουδέτερος απέναντι στα φυτά πάντα ορισμένα απ αυτά ασκούσαν πάνω μου μια ιδιαίτερη γοητεία. Μεταξύ τους η ροδιά, η λεβάντα και η βελανιδιά. Στη θέα μιας ροδιάς νιώθω συγκίνηση και εσωτερική αγαλλίαση. Ίσως αυτό να οφείλεται στα παιδικά μου βιώματα αλλά και σε μελλοντικά διαβάσματα γύρω απ αυτό το φυτό. Στη μικρή αυλή του σπιτιού μας, στο χωριό μου το Μεσότοπο, υπήρχε μια ροδιά, που τη θυμάμαι με συγκίνηση και νοσταλγία. Δεν ήταν το μοναδικό φυτό, ούτε και το ομορφότερο. Η αυλίτσα αυτή, στο μικρό χώρο της, χάρη στην αγάπη των γονιών μου για τα λουλούδια και γενικά τα φυτά, συγκέντρωνε μια αξιόλογη ποικιλία απ αυτά. Το μεγαλύτερο ήταν μια βερικοκιά, ζαρταλουδιά(1) όπως τη λέγαμε, που έπιανε με τα κλαδιά της σημαντικό μέρος της αυλής. Ήταν καταπληκτικό δέντρο κι έκανε δυο ποικιλίες βερίκοκων, αφού ο πατέρας μου είχε μπολιάσει ένα κλαδί με την ποικιλία καϊσιά. Αυτά ήταν μεγάλα αρωματικά βερίκοκα και είχαν κουκούτσι γλυκό σαν αμύγδαλο. Την άνοιξη ήταν μια πανέμορφη κούκλα με τα λευκορόδινα άνθη της. Κι αργότερα, προς το καλοκαίρι, όταν ωρίμαζαν πια οι καρποί, τα κλαδιά της έγερναν κατάφορτα. Έτρωγαν όλοι οι φίλοι και όλη η γειτονιά. Η αυλή είχε ακόμα ένα κλήμα, μια λεμονιά, ένα αγιόκλημα, που την άνοιξη μοσχοβολούσε, και πολλά μικρότερα διακοσμητικά φυτά. Μερικά απ αυτά ήταν τα γαλάζια ζουμπούλια, οι νάρκισ- Η ροδιά Γράφει ο Αρτέμης Γιαννίτσαρος σοι (τσυραδάκρυα(2) τα λέγαμε), τα πάτια(3), η ματζουράνα, ο τηλέγραφος(4), κάτι κίτρινες μαργαρίτες(5) ψηλές δυο μέτρα, που ήταν σε ένα τενεκέ και είχαν υπόγειους κονδύλους (κολοκάκια), το δροσάκι(6), μια ροζ οξαλίδα (τριφύλλι(7) τόλεγε η μάνα μου) κι ακόμα η κουφέτα(8), ένα φυτό με καρπούς ολόασπρους που έμοιαζαν με τα κουφέτα των γάμων. Όλα αυτά ήταν πολυετή φυτά που υπήρχαν πάντοτε. Ήταν ακόμη μερικά μονοετή και μικρά βολβόφυτα, όπως τα κρινάκια(9), που τα φύτευε η μάνα μου κάθε χρόνο συνήθως σε τενεκεδάκια και γλαστράκια. Αλλά στη μνήμη μου απ όλα αυτά δεν έχει μείνει κανένα τόσο έντονα όσο η ροδιά. Δεν ήταν ό,τι καλύτερο, επειδή τη σκίαζε η ζαρταλουδιά. Έκανε λίγα λουλούδια κι ακόμα λιγότερα ρόδια, που κάποια δεν τα ωρίμαζε, αλλά για μένα ήταν η αγαπημένη μου, ήταν η ροδιά μου. Γι αυτό δάκρυσα όταν μετά από χρόνια κι είχα φύγει πια από το νησί τα πράγματα στην αυλή άλλαξαν ριζικά κι η ροδιά εξαφανίστηκε μαζί μ όλα τ άλλα φυτά. Κρίμα που δεν είχαμε τότε φωτογραφική μηχανή, νά χουμε μια φωτογραφία απ αυτό το μικρό παράδεισο, όπως εγώ τον ένιωθα τότε με την παιδική μου φαντασία. Μια άλλη ροδιά, πολύ πιο εντυπωσιακή αλλά και παραγωγική, που με επηρέασε παράλληλα στα παιδικά μου χρόνια, ήταν στο περιβόλι μας, στον Ποδαρά. Αυτή ήταν ένα πολύ όμορφο φυτό κι έκανε πολλά κι ωραία ρόδια. Αλλά γιατί η ροδιά; Προσπαθώ να εξηγήσω μέσα μου αυτό το γιατί. Δύ

19 σκολο, αλλά καταλήγω πως είναι συνδυασμός πολλών πραγμάτων και γεγονότων, που μπλέκονται μεταξύ τους, τα οποία με επηρέασαν και με επηρεάζουν μέχρι σήμερα. Δεν είναι πάντα εύκολο να ξεδιαλύνεις τα μυστήρια του νου και της ψυχής σου. Ίσως το εκπληκτικό κόκκινο χρώμα των λουλουδιών, το επίσης ωραίο χρώμα των ώριμων καρπών αλλά και όλα όσα έβλεπα και όσα διάβασα αργότερα γι αυτό το φυτό να έπαιξαν το ρόλο τους. Στο κατώι του σπιτιού μας, μαζί με όλες τις άλλες σοδειές, υπήρχαν πάντα το φθινόπωρο κρεμασμένα ρόδια. Το ρόδι, σύμβολο αφθονίας και γονιμότητας, το χρησιμοποιούσε η μάνα μου στο «ποδαρ κό» την Πρωτοχρονιά («όσο είν του ρόδ γιμάτου, νά νι τσι του σπίκ γιμάτου»). Πλούσια είναι η βιβλιογραφία γύρω απ τη ροδιά, όχι μόνο στη βοτανική, τη γεωπονία, τη φαρμακευτική κ.λπ., αλλά και στη λαϊκή θεραπευτική, τη βαφική, τη λαογραφία, τη λογοτεχνία (πεζογραφία, ποίηση) ακόμα και στο τραγούδι. Όλα αυτά την έχουν κάνει ένα φυτό μοναδικό και εμβληματικό. Δεν έχει ίσως έννοια να γράψω εδώ γι αυτά, εξάλλου ο χώρος είναι περιορισμένος. Θα αναφέρω μόνο δυο λόγια για τα γενικά βοτανικά στοιχεία της, που ίσως δεν είναι γνωστά στους μη ειδικούς. Το επιστημονικό όνομα της ροδιάς είναι Πουνική η ροιά (Punica granatum). Ανήκει στην οικογένεια Πουνικίδες (Punicaceae) και δεν έχει άλλους στενούς συγγενείς σήμερα, παρά μόνο ένα είδος που φύεται άγριο στο νησί Σοκότρα. Τα άνθη της έχουν ωραίο κόκκινο χρώμα αλλά μπορεί να είναι και λευκοκίτρινα. Κατάγεται από την περιοχή που εκτείνεται από τη Βαλκανική χερσόνησο μέχρι τα Ιμαλάια και καλλιεργείται από τα αρχαία χρόνια. Η καλλιέργειά της είναι τόσο παλιά, όσο της ελιάς, της αμπέλου και της συκιάς. Αναφέρεται από τον Όμηρο στην Οδύσσεια με το όνομα ροιά(10) και από άλλους αρχαίους συγγραφείς, όπως τον «πατέρα της Βοτανικής» Θεόφραστο. Τα τελευταία χρόνια η συστηματική καλλιέργεια της ροδιάς στην Ελλάδα γνωρίζει εντυπωσιακή αύξηση και είναι αρκετοί οι καλλιεργητές που επενδύουν σ αυτή. Κι εγώ αιώνιος λάτρης της, μη έχοντας άλλο τρόπο να τη βλέπω συχνά, έχω φυτέψει σε μια γλάστρα, στη βεράντα του σπιτιού μου, μια νανώδη ροδίτσα. 1. ζαρταλουδιά = Έτσι λέγεται στο Μεσότοπο της Λέσβου η βερικοκιά (Armeniaca vulgaris) και οι καρποί της, τα βερίκοκα, λέγονται ζαρταλούδια. Η λέξη φαίνεται να προέρχεται από την ινδική λέξη zardalu, η οποία χρησιμοποιείται και στην Τουρκία (ζερνταλί ή ζαρνταλί). 2. τσυραδάκρυ (τσυραδάκρ ) = Τοπική δημώδης ονομασία του φυτού Narcissus tazetta (Νάρκισσος ο ταζέττιος) που είναι παραφθορά του ονόματος «της κυράς το δάκρυ». 3. πάτι = Τοπική ονομασία του χρυσάνθεμου. 4. τηλέγραφος = Τοπική ονομασία του φυτού Vinca major (Βίγκα η μεγίστη). 5. κίτρινες μαργαρίτες = Αυτό δεν ήταν το τοπικό όνομα του φυτού αλλά αναφέρεται σε ένα γνώρισμά του. Το φυτό ήταν ο Helianthus tuberosus (Ηλίανθος ο κονδυλώδης), που είναι γνωστό στην Ελλάδα με το κοινό όνομα κολοκάσι. Μ αυτό όμως το κοινό όνομα είναι γνωστό και ένα άλλο είδος φυτού. 6. δροσάκι = Τοπική ονομασία του φυτού Aptenia cordifolia (Απτένια η καρδιόφυλλος) που είναι γνωστό στην Ελλάδα με την κοινή ονομασία μπουζάκι. 7. τριφύλλι = Το φυτό αυτό δεν έχει καμιά σχέση με τα πραγματικά είδη του τριφυλλιού αλλά ανήκει σε άλλη οικογένεια και στο γένος Oxalis (Οξαλίς). 8. κουφέτα = Τοπική ονομασία του φυτού Symphoricarpos albus (Συμφορίκαρπος ο λευκός). 9. κρινάκι = Τοπική ονομασία του φυτού που είναι ευρύτερα γνωστό ως φρέζα. 10. ροιά = Ο Όμηρος αναφέρει ότι την καλλιεργούσαν στους κήπους του παλατιού του Αλκίνοου, του βασιλιά των Φαιάκων: «Ένθα δε δένδρεα μακρά πεφύκει τηλεθόωντα, όγχναι και ροιαί και μηλέαι αγλαόκαρποι» (Οδύσσεια Η, 114). Είχα δημοσιεύσει στην Αιολίδα πρόσφατα, με τίτλο «Μετοικεσία του Οδησσέα», τις περιπέτειές και τις φαιδρότητες, που είχα αντιμετωπίσει, προκειμένου να πάρω πιστοποιητικό μετοικεσίας από την Πρεσβεία της Ελλάδας στην Πρετόρια, για να επιστρέψω στην πατρίδα μου, ύστερα από σαράντα τέσσερα χρόνια ζωής στη μακρινή Νότιο Αφρική. Μερικά αντίτυπα του τεύχους αυτού της Αιολίδας με το άρθρο μου, έστειλα σε φίλους στη χώρα που με φιλοξένησε για το μεγαλύτερο κομμάτι της ζωής μου. Φαίνεται ότι κι εκεί το άρθρο διαβάστηκε με ενδιαφέρον και έκανε εντύπωση, και κυκλοφόρησε ευρέως από χέρι σε χέρι, ίσως επειδή αφορούσε τους περισσότερους απ όσους το διάβασαν και σε μερικούς μπορεί να ξαναθύμισε παλιές ξεχασμένες παρόμοιες περιπέτειες. Υπήρξε όμως και μια εξέλιξη με πιο ουσιώδη χαρακτήρα. Ένα από τα αντίτυπα εκείνα έφθασε στα χέρια του πρώην γενικού γραμματέα της Πρεσβείας της Ελλάδος στην Πρετόρια, τον οποίο γνωρίζω καλά γιατί μαζί του συνεργάστηκα αρκετά χρόνια όταν υπηρετούσα ως ορκωτός μεταφραστής και διερμηνέας στο Ανώτατο Δικαστήριο της Νοτίου Αφρικής στην Πρετόρια και έτσι γίναμε και παραμένουμε φίλοι. Παράλληλα με το άρθρο, είχα κάνει και έγγραφη καταγγελία στο Υπουρ- Οδυσσέως Δικαίωση Γράφει ο Παναγιώτης Αλατερός γείο Εξωτερικών στην Αθήνα όπου διαμαρτυρήθηκα για τη συμπεριφορά της κυρίας Παπαδοπούλου. Το Υπουργείο δεν αγνόησε την καταγγελία μου και κάλεσε την εν λόγω κυρία σε απολογία. Φαίνεται όμως ότι η κυρία δεν μπόρεσε να πείσει τους αρμόδιους, ούτε να ανατρέψει την καταγγελία μου και το άρθρο της Αιολίδας, όσο κι αν προσπάθησε να παρουσιάσει τα πράγματα ως ασήμαντα και ανάξια λόγου. Αποτέλεσμα της όλης ιστορίας ήταν ότι κυρία Παπαδοπούλου απομακρύνθηκε από την θέση της και τοποθετήθηκε σε άλλο τμήμα της Πρεσβείας, όπου δεν έρχεται σε επαφή με το κοινό και δεν μπορεί πια να ταλαιπωρεί τους ήδη ταλαιπωρημένους ξενιτεμένους συμπατριώτες. Δεν είμαι βέβαιος, ούτε έχω καμιά πληροφορία ότι η καταγγελία μου και το άρθρο της Αιολίδας ήταν τα αίτια αυτής της εξέλιξης. Μπορώ όμως να είμαι βέβαιος ότι τέτοιου είδους μετατάξεις δεν γίνονται μέσα σε μια σοβαρή δημόσια υπηρεσία, όπως είναι μια Πρεσβεία, έτσι για να περνά η ώρα, αλλά είναι αποτέλεσμα μιας συνισταμένης πολλών πιέσεων και καταγγελιών που κατευθύνονται στον ίδιο στόχο. Η Αιολίδα θα πρέπει να αισθάνεται περήφανη και δικαιωμένη που υπήρξε μια συνιστώσα, και βοήθησε να διορθωθεί ένα στραβό, από τα πολλά που ταλανίζουν τον Ελληνικό δημόσιο βίο

20 Μάριο Βάργκα Λιόσα Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 2010 Στον 74/χρονο γνωστό και σπουδαίο Περουβιανό συγγραφέα Μάριο Βάργκα Λιόσα απένειμε πρόσφατα η σουηδική Ακαδημία το Νομπέλ Λογοτεχνίας Έτσι, για μια ακόμη φορά, η Λατινική Αμερική, μετά από τη Χιλιανή ποιήτρια Γκαμπριέλα Μιστράλ (1945), τον πεζογράφο Μιγκέλ Αστούριας (1967) από τη Γουατεμάλα, τον Χιλιανό ποιητή Πάμπλο Νερούδα (1971), τον Κολομβιανό πεζογράφο Γκάμπριελ Γκαρσία Μαρκές (1982) και τον Μεξικανό πεζογράφο Οκτάβιο Παζ (1990), τιμήθηκε για τη Λογοτεχνία της. Ο Μ. Β. Λιόσα (Γιόσα, για τους ισπανόφωνους), δεν είναι γνωστός μόνο για το λογοτεχνικό του έργο, αλλά και για την ενεργό συμμετοχή του στη συχνά ταραγμένη, όπως και για τις περισσότερες λατινοαμερικανικές χώρες, πολιτική ζωή της πατρίδος του Περού, του οποίου είχε διεκδικήσει προ εικοσαετίας χωρίς να το επιτύχει και Γράφει ο Νίκος Δ. Δέτσης* την Προεδρία της Δημοκρατίας. Είναι ένας πολυγραφότατος, γόνιμος και ταλαντούχος συγγραφέας, απολαυστικός και συναρπαστικός στον αφηγηματικό του λόγο. Αν και κοσμοπολίτης (ζει ανάμεσα στο Λονδίνο, Μαδρίτη και Λίμα), τα περισσότερα βιβλία του έχουνε σχέση με την Λατινική Αμερική. Στην Ελλάδα έχουν μεταφραστεί περίπου 20 από αυτά, όπως «Η γιορτή του τράγου» (για την παρουσίαση του βιβλίου του αυτού ήλθε στην Αθήνα το 2002), «Το πράσινο σπίτι», «Ο παράδεισος στην άλλη γωνία», «Η πόλη και τα σκυλιά», (με το μυθιστόρημά του αυτό έγινε γνωστός παγκοσμίως), «Ο Λίτουμα στις Άνδεις», «Μητρυιάς εγκώμιον», «Το τετράδιο του Δον Ριγοβέρτο» κ.α. Με ιδιαίτερο μάλιστα ενδιαφέρον αναμένεται προσεχώς, όπως έχει ανακοινωθεί, η κυκλοφορία στην Ευρώπη, και στην Ελλάδα, του τελευταίου του μυθιστορήματος «Το όνειρο του Κέλτη», το οποίο είναι βασισμένο σε υπαρκτά πρόσωπα και σύγχρονα γεγονότα σχετιζόμενα με το Κογκό, Περού και Ιρλανδία. Εκτός από μυθιστορήματα, έχει γράψει το «Ψάρι μέσα στο νερό» με αυτοβιογραφικά στοιχεία, αναφερόμενα στην ανάμειξή του στην πολιτική και στην μεταμέλειά του γι αυτό, το Δοκί- μιο «Επιστολές σ ένα νέο συγγραφέα» κ.α. Το έργο του Μ. Β. Λιόσα διακρίνεται «για τη χαρτογράφηση των δομών της εξουσίας και τις αιχμηρές περιγραφές του, για την αντίσταση, την επανάσταση και την ήττα του ατόμου», όπως χαρακτηριστικά επισημαίνεται στο κείμενο της «αιτιολόγησης» της απόφασης της σουηδικής Ακαδημίας για την απονομή του Νομπέλ στον συγγραφέα. Παρά το γεγονός ότι πολλά μυθιστορήματά του αναφέρονται σε σύγχρονα κοινωνικά - πολιτικά θέματα και γεγονότα και σε υπαρκτά πρόσωπα(πρβ. τη «Γιορτή του τράγου»), εντούτοις δεν δεσμεύεται από την ιστορική αλήθεια, την οποία αναπλάθει με ελευθεριότητα, γιατί πιστεύει ότι «όταν κάνεις λογοτεχνία, είσαι ελεύθερος ν αλλάξεις όχι μόνο τον κόσμο αλλά και το παρελθόν, αφού η Λογοτεχνία διαθέτει ένα είδος αλήθειας, που δεν είναι ιστορική ή κοινωνική, είναι όμως εξ ίσου αυθεντική. Είναι η αλήθεια που έχει να κάνει με τη σχέση μας με τον κόσμο, με τη γνώση της ανθρώπινης φύσης, με την κατανόηση όσων συμβαίνουν, με την ευαισθησία μας ή με τα ένστικτά μας «Στην ιστορία καλείσαι να ανακαλύψεις την αλήθεια, ενώ στη Λογοτεχνία καλείσαι να τη δημιουργήσεις», σημειώνει. Γενικότερα, τα βιβλία του (πολιτικές τοιχογραφίες, εξομολογητικές μαρτυρίες, αυτοβιογραφικές αναφορές, «νουβέλες», αλληγορίες κ.λπ.) είναι πιο τολμηρά και πιο προοδευτικά από τις πολιτικές θέσεις που, στην πράξη, είχαν και διακυμάνσεις αναφορικά στο προσανατολισμό τους. Συχνά σ αυτά θίγει - άμεσα ή έμμεσα - τις φυλετικές, κοινωνικές, πολιτιστικές αντιθέσεις που επιχωριάζουν ιδιαίτερα στις λατινοαμερικανικές χώρες. Πιστεύει περισσότερο στις καθημερινές μικρές εγκαταστάσεις και δεν διστάζει να προβάλλει το λόγο του ως λόγο αντίρρησης και να παίρνει θέση στο πολιτικό και κοινωνικό «γίγνεσθαι» της Χώρας του και του άλλου κόσμου. Πιστεύει ακόμη ακλόνητα στον κοινωνικό ρόλο του συγγραφέα, από τον οποίο αξιώνει κοινωνική και ηθική ευθύνη. Αξιοπρόσεκτες είναι και οι απόψεις του για τη Λογοτεχνία, για το μέλλον της και το ρόλο της στη ζωή μας: «Ο λόγος της ύπαρξης της Λογοτεχνίας, γράφει, είναι να προσφέρεις στη ζωή σου όλες εκείνες τις εμπειρίες που δεν μπορείς να έχεις στην πραγματική σου ζωή, ενώ συγχρόνως το μυαλό σου τις αναζητά. Το να γράφεις σήμερα είναι η αναζήτηση της ασφάλειας μέσα στην ανασφάλεια. Ένα είδος μαγικού κλειδιού, ικανού να δώσει μια λογική συνοχή σ αυτό που διαφορετικά θα ήταν απόλυτα χαώδες. Δεν μπορώ, βέβαια, να ξέρω αν η Λογοτεχνία θα έχει μέλλον, δηλαδή αν θα εξακολουθήσει να είναι παρούσα στη ζωή μας. Είμαι όμως πεπεισμένος ότι οι άνθρωποι χρειάζονται αυτό το είδος της εναλλακτικής ζωής, με όλες τις αντιρρήσεις και τις αποχρώσεις της, την οποία προσφέρει η Λογοτεχνία περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη δημιουργική έκφραση. Κοινωνία από 34 35