ΔIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ TOY EΛΛHNIKOY KENTPOY ΒΙΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ

Transcript

1 ΔIMHNIAIA ΕΚΔΟΣΗ TOY EΛΛHNIKOY KENTPOY ΒΙΟΤΟΠΩΝ - ΥΓΡΟΤΟΠΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΕΥΧΟΣ 50 ΕΥΡΩ 1,25 ΜΑΙΟΣ - ΙΟΥΝΙΟΣ 2003 Παγκόσμια Ημέρα για τ οπεριβαλον Ευρω παϊκό Δ ίκτυα Πληροφ όρησης για τη Β ιοποικ ιλότ ητα Ευρω παϊκό & Ελληνικό Δ ικτυο για την έρευνα σ τη ν Παράκτια Ζ ώ νη

2 Σ ε αυτό το τεύχος O σχεδιασμός μέτρω ν πολιτικής σχετικής με τη διαχείριση του νερού είναι απαραίτητος για να αντιμετωπισθεί το υδατικό πρόβλημα (σελ. 3 ). ΕΝΒΙ-Ένα συνεκτικό δίκτυο που θα αναγνωρίζει τις ευρω παϊκές π ροτεραιότητες όσον αφορά τη ν πληροφορία για τη βιοποικιλότητα (σελ. 4 ). Ν έες πρω τοβουλίες με σκοπό να γεφ υρω θεί το κενό στην επικοινωνία μετα ξύ τω ν ενδιαφερομένω ν για τη ν παράκτια ζώνη και τω ν ειδικών επιστημόνων (σελ. 5 ). ΑΦΙΕΡΩΜΑ Η ενημέρω ση και ευαισθητοποίηση του επισκέπτη-ταξιδευτή για το σπάνιο φυσικό περιβάλλον τω ν Γρεβενών, αποτελούν το ν στόχο τη ς δημιουργίας Οικομουσείου στην πορεία τη ς Εγνατίας Οδού (σελ. 6-13). Ο ΙΚ Ο Μ Ο Υ Σ Ε ΙΟ Ειδήσεις Το περιβάλλον στην Ευρώπη, η προστασία τω ν δασών, το νερό, είναι τα καίρια θέματα που συζητήθηκαν σε συναντήσεις και διασκέψεις από το ν Απρίλιο έω ς το ν Ιούνιο του 2003 (σελ ). ^... I I Πράσινη Εβδομάδά 2003: Γιορτή για το Περιβάλλον στην Ευρώπη (σελ. 16).

3 Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον Η Παγκόσμια Ημέρα για το Περιβάλλον αποτελεί και πάλι την αφορμή για εκτενείς συζητήσεις σχετικά με την προστασία της φύσης. Το αισιόδοξο μήνυμα που απορρέει είναι ότι τα τελευταία έτη ο άνθρωπος όλο και περισσότερο ευαισθητοποιείται απέναντι στα προβλήματα του περιβάλλοντος. Κυρίαρχο θέμα των τελευταίων ετών είναι αυτό της ποσότητας αλλά και της ποιότητας των παγκόσμιων υδατικών αποθεμάτων. Η σωστή κρατική πολιτική για το νερό απαιτεί αποτελεσματικά κοινωνικοπολιτικά και διοικητικά συστήματα που υιοθετούν τη ν ολοκληρω μένη διαχείριση υδατικών πόρων με διαφανείς και συμμετοχικές διαδικασίες για τη ν αντιμετώπιση τω ν περιβαλλοντικών και ανθρωπίνων αναγκών. Επίσης, αναγκαία είναι η πρόσβαση στην πληροφορία, η ενημέρω ση και η εκπαίδευση, καθώς συνήθως αποτελούν συμπληρωματικές δράσεις στην ανάπτυξη έργω ν σχετικών με τη διαχείριση του νερού, χω ρίς να αναγνωρίζονται τα οφέλη που μπορούν να προσδώσουν. Θ εμέλιο για το ν οποιοδήποτε σχεδιασμό μέτρω ν πολιτικής σχετικής με τη διαχείριση του νερού πρέπει να αποτελεί η αποσαφήνιση τω ν γνωρισμάτων του, δηλαδή η αντιμετώπισή του ως φυσικού πόρου, ενδογενούς στοιχείου τω ν οικοσυστημάτων και ως κοινωνικού και οικονομικού αγαθού, του οποίου η ποσότητα και ποιότητα καθορίζει κατά περίπτωση το ν ενδεδειγμένο τρόπο χρήσ ης του. Η αξιολόγηση του ρόλου κάθε το μ έα οικονομικής δραστηριότη τα ς στο υδατικό πρόβλημα είναι ένα πρώτο βήμα για τον σχεδιασμό μέτρω ν αειφορικής διαχείρισης τω ν υδατικών πόρων. O ενδεδειγμένος τρ όπ ος χρήσ ης του νερού αφορά Λίμνη Στυμφαλία, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Π. Καλλίρης το υ ς ακόλουθους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας: γεω ργία, αλιεία, βιομηχανία, παραγωγή ενέργειας, μετα φ ορές, και τουρισμό-αναψυχή. Η συμμετοχή κάθε το μ έα στο υδατικό πρόβλημα ποικίλλει. Η γεω ργία, για παράδειγμα, είναι το μ έα ς με μεγάλη συμμετοχή στο ποσοτικό πρόβλημα τη ς διαχείρισης τω ν υδατικών πόρων, καθώς υπολογίζεται ότι περισσότερο από τα 4/5 του διατιθέμενου προς κατανάλωση νερού αποδίδεται στη γεω ργία. Η βιομηχανία, αν και δεν καταναλώνει πολύ νερό, αναγνωρίζεται ως υπεύθυνη για σοβαρότατες σημειακές ρυπάνσεις τω ν υδατικών πόρων. O σχεδιασμός μέτρω ν για να αμβλυνθεί το υδατικό πρόβλημα είναι μια πολύπλοκη, αλλά πολλά υποσχόμενη διαδικασία καθώς τα διαθέσιμα εργαλεία είναι ποικίλα και εν δυνάμει όλα αποδοτικά. Μένει για την πολιτεία να αποφασίσει, με δεδ ο μένη τη σ τήριξη σε θέματα τεχνογνω σίας που μπορεί να έχει από επιστημονικά ιδρύματα, για το ποια εργαλεία θα χρησιμοποιήσει σε κάθε περίπτωση. Ανακοινώθηκε στις 5 Ιουνίου από την Υπουργό ΠΕΧΩΔΕ κ. Βάσω Παπανδρέου η συγκρότηση των Διοικητικών Συμβουλίων των 25 νέων φορέων διαχείρισης. Μετά την ανακοίνωση των ονομάτων των προέδρω ν των 25 φορέω ν διαχείρισης που ιδρύθηκαν με τον Ν. 3044/2002, έγινε γνωστό ότι έχουν επίσης εκδοθεί και οι υπουργικές αποφάσεις για τη συγκρότηση των Διοικητικών Συμβουλίων. Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις της κ. Παπανδρέου επιδιώκεται η άμεση συγκρότηση και λειτουργία των ΔΣ, ώστε να ενεργοποιηθεί ο θεσμός. Το ΕΚΒΥ εύχεται κάθε επιτυχία στα ΔΣ. ΑΜΦΙΒΙΟΝ

4 Ευρωπαϊκά Δίκτυο Πληροφόρησης για τη Βιοποικιλότητα Π ροκειμένου να είμαστε σε θέση να χρησιμοποιούμε πλήρως τη ν εκάστοτε υφιστάμενη πληροφορία για τη βιοποικιλότητα, τόσ ο για επιστημονικές όσο και για κοινωνικές εφ αρμογές, θα πρέπει τα πρωτογενή δεδομένα να τίθενται στη διάθεση τω ν ενδιαφερομένω ν μέσω ενός ολοκληρω μένου συστήματος διανομής πληροφοριών. H επ ίτευξη ενός τέτοιου σκοπού απαιτεί συντονισμό τω ν ενεργειών, ώστε να αποφεύγονται οι επικαλύψεις και οι επαναλήψεις. Πρωταρχικής σημασίας είναι, επίσης, η προετοιμασία για εφ α ρμογές κατά τις οποίες τα δεδομένα τη ς βιοποικιλότητας θα μπορούν να μελετηθούν σε συνδυασμό με κλιματολογικά, γεω γραφ ικά και άλλα δεδομένα. Στο πνεύμα τη ς Σύμβασης για τη Βιολογική Ποικιλότητα, και αναγνωρίζοντας τη ν ανωτέρω ανάγκη, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Π ληροφόρησης για τη Βιοποικιλότητα (Global Biodiversity Information Facility-GBIF) έχει θέσει ως κύριο σκοπό του να καταστήσει τα δεδομένα για τη βιοποικιλότητα παγκοσμίως διαθέσιμα. Σε πρώτη φάση περιορίζει τις δραστηριότητές του σε ταξινομικά δεδομένα, βιολογικές συλλογές και δεδομένα δειγμάτω ν καθώς και στην προώθηση τη ς κοινής πρόσβασης και τη ς διαλειτουργικότητας* τω ν οικείων βάσεων δεδομένων. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, ως μέλος με δικαίωμα ψήφου στο GBIF, χρηματοδοτεί, στο πλαίσιο του 5ου Π ρογράμματος Πλαισίου, τη ν εγκαθίδρυση του Ευρωπαϊκού Δικτύου Π ληροφόρησης για τη Βιοποικιλότητα (European Network for Biodiversity Information-ENBI), το οποίο αναμένεται να αποτελέσει τον κόμβο του GBIF σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Το ΕΝΒΙ, ακολουθώντας τις προτεραιότητες του GBIF, έχει θέσει ως κύριο σκοπό του να αποτελέσει ένα συνεκτικό δίκτυο το οποίο θα αναγνωρίζει τις ευρωπαϊκές προτεραιότητες, σε ό,τι αφορά την πληροφορία για τη βιοποικιλότητα. Επιμέρους σκοποί του είναι, αφενός η εδραίωση μιας διόδου επικοινωνίας για τη διερεύνηση τω ν αναγκών τω ν τελικώ ν χρηστών, αφ ετέρου η διασπορά τη ς γνώσης τω ν ειδικών προς το υ ς επ αγγελματίες και το υ ς πολιτικούς. Οι δρασ τηριότητες του ΕΝΒΙ συντάσσονται με τις δρασ τηριότητες του Μηχανισμού Διακίνησης Πληροφοριών (Clearing House Mechanism) τη ς Ευρωπαϊκής Κοινότητας, καθώς αμφ ότεροι θέτουν ως π ροτεραιότητα την Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Β. Ψαλλίδας εύκολη πρόσβαση τω ν ενδιαφερομένω ν στα δεδομένα για τη βιοποικιλότητα. Το Δίκτυο δομείται με τη μορφή ερευνητικού έργου, δηλαδή αποτελείται από 13 διακριτές ενότη τες εργασίας οι οποίες ομαδοποιούνται σε τέσ σερις θεματικές ενό τη τες και περιλαμβάνουν επιμέρους δράσεις. Εστιάζει σε δράσεις οι οποίες απαιτούν πανευρωπαϊκό συντονισμό, σε βάσεις δεδομένω ν ευρωπαϊκής κλίμακας, στις ανάγκες τω ν τελικώ ν χρηστών με έμφαση στις διαδικασίες ανάπτυξης ειδικών προϊόντων και υπηρεσιών. Διερευνά, επίσης, τα εν δυνάμει εργαλεία για την εφ αρμογή και αξιοποίηση τω ν δεδομένω ν για τη βιοποικιλότη τα είτε αυτόνομα είτε σε συνδυασμό με άλλες κατηγορίες δεδομένων. Εξήντα δύο φ ορείς και οργανισμοί από τις περισσότερες χώ ρες τη ς Ευρώπης και από το Ισραήλ μετέχουν στο Δίκτυο, ενώ υπάρχει διαδικασία για τη ν προσχώρηση και νέων μελών. Από τη ν Ελλάδα, στο ΕΝΒΙ μετέχουν οι ακόλουθοι: Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο Χανίων (ΜΑΙΧ)-Τμήμα Φυσικών Προϊόντων. Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας Κρήτης (ΙΘΑΒΙΚ)-Τμήμα Διαχείρισης Θαλάσσιου Περιβάλλοντος. Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ)-Τμήμα Βιολογίας. Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας-ΕΚΒΥ. Το Δίκτυο ξεκίνησε επισήμως τις δρασ τηριότητες του στις 17 Μαρτίου 2003, με τη ν πραγματοποίηση τη ς τρ ιήμερ ης εναρκτήριας συνάντησης τω ν μελών, στις Βρυξέλλες. Οι εργασίες τη ς συνάντησης εστιάσθηκαν σε θέματα οργανωτικά, διοικητικά, νομικά και επιστημονικά. Π ληροφορίες για το ΕΝΒΙ διατίθενται από το ν δικτυακό τόπο w w. faunaeur.org/enbi/info.htm l. Έλενα Χατζηχαραλάμπους *Ο όρος «διαλειτουργικότητα» είναι η απόδοση στα ελληνικά του αγγλικού όρου «interoperability». Μ ε τον όρο αυτό εννοείται η ικανότητα μίας εφαρμογής να λειτουργεί επιτυχώς σε διαφορετικά περιβάλλοντα-λειτουργικά συστήματα. l ΑΜΦΙΒΙΟΝ

5 Ευρωπαϊκό και Ελληνικό για την Έρευνα στην ENCoRe - HeNCoRe Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πριν από ένα έτο ς αναθεώ ρησε τις π ροτερα ιότητες τη ς για το 6ο Ερευνητικό και Αναπτυξιακό Πρόγραμμα για τη ν Παγκόσμια Μ εταβολή και τα Οικοσυστήματα. Στο αναθεω ρημένο πρόγραμμα διάφοροι το μ είς μετα φ έρθηκαν από το ν προϋπολογισμό του 2003 στο 2004, ενώ μερικά θέματα, όπως αυτό τη ς παράκτιας ζώνης, διαγράφ ηκαν πλήρως. Τον περασμένο Μάρτιο δύο Ευρωπαϊκά ερευνητικά δίκτυα, το ENCoRe (European Network on Coastal Research, w w w.coastalguide.org/encore) και το COASTAL-INFO εξέφ ρασαν την ανησυχία το υ ς για τη ν πρόταση τη ς ΕΕ να εξα ιρ εθ εί η παράκτια ζώνη από τη χρηματοδότησ η ερευνητικώ ν προγραμμάτων. Οι δύο πρωτοβουλίες, που συμφώνησαν να ενσωματωθούν υπό το ENCoRe, αντιπροσωπεύουν μεγάλο αριθμό ερευνητικώ ν οργανισμών με ενδιαφ έροντα στην παράκτια ζώνη. Το ENCoRe και το COASTAL-INFO τόνισαν τη ν ανάγκη να ενισχυθεί η Ευρωπαϊκή ερευνητική κοινότητα, ώστε να είναι σε θέση να καλύψει τις απαιτήσεις για τη ν O λοκληpω μέvη Διαχείριση τη ς Παράκτιας Ζώνης. Η πληροφορία για τη ν παράκτια ζώνη παράγεται από μεγάλο αριθμό οργανισμών σε ολόκληρη τη ν Ευρώπη. Παρόλα αυτά, οι π ερισ σότερες ερ ευ νητικές ομάδες που δραστηριοποιούνται στην παράκτια ζώνη είναι μικρές και ασχολούνται με περιορισμένο αριθμό θεμάτων. Επιπλέον, τα θέματα που αφορούν τη ν παράκτια ζώνη, απαιτούν ευρύ φάσμα ειδικοτήτω ν, κάτι που μεμονω μένα ερευνητικά κέντρα δεν μπορούν να προσφέρουν σε ικανοποιητικό βαθμό και η υπάρχουσα οργάνωση τω ν σχετικών επιστημόνων δεν παρέχει πλήρεις γνώ σεις στους ενδιαφ ερομένους. Π ρω τοβουλίες όπως το ELOISE, ENCoRe και το COASTAL- INFO έχουν ως εφ αλτήριο να γεφυρώ σ ουν το κενό στην επικοινωνία μετα ξύ τω ν ενδιαφερομένω ν για τη ν παράκτια ζώνη και τω ν ειδικών επιστημόνων. Σε μια συνάντηση το ν περασμένο Μάρτιο, το κύριο επιχείρημα τη ς ΕΕ ήταν η έλλειψ η οργάνω σης εντό ς τη ς επιστημονικής κοινότητας που ασχολείται με τη ν Παράκτια Ζώνη (ΠΖ), Σιθωνία Χαλκιδικής, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Ε. Ευθυμίου κάτι στο οποίο αντέδρασαν έντονα οι εθνικές αντιπροσωπείες τω ν επιστημόνων. Τελικά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πείσθηκε να διατηρήσει στις π ροτερα ιότητες του 6ου Π ρογράμματος- Πλαίσιο τη ν ΠΖ ζητώ ντας τη δημιουργία ενός Δικτύου Αριστείων βασισμένο σε επ ιμέρους εθνικά δίκτυα. Το ENCoRe είναι μια Π ρω τοβουλία για τη δημιουργία Δικτύου Αριστείων από τη ν κοινότητα τω ν ερευνητώ ν τη ς παράκτιας ζώνης αλλά και άλλων ενδιαφερομένω ν φορέων. Η αποστολή του είναι η ανάπτυξη γνώ σης και εργαλείω ν για τη διαχείριση τη ς ΠΖ με σεβασμό στην προστασία και διατήρηση του περιβάλλοντος, τη ν κοινωνική και οικονομική ευμάρεια, τις πολιτισμικές αξίες. Oι στόχοι του, προωθώντας τη συνεργασία μετα ξύ εθνικών και διεθνών δικτύων για τη ν ΠΖ, είναι: 1. Η ολοκληρω μένη έρευνα και οι υποδομές στην παράκτια ζώνη τη ς Ευρώπης. 2. Η τελειοποίηση τη ς γνώσης, τω ν μεθοδολογιώ ν και τη ς εκπαίδευσης με βάση τη διατομεακή έρευνα στην ΠΖ. 3. Η εφ αρμογή τη ς έρευνα ς και τω ν μεθοδολογιώ ν για τη O λοκληpω μέvη Διαχείριση τη ς ΠΖ και τη ν ορθολογιστική χρήση τη ς Αποκλειστικά O ικοvομικής Ζώνης. Στα πλαίσια τω ν κινήσεων του ENCoRe για τη ν ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Δικτύου, στην Ελλάδα με πρωτοβουλία του Εργαστηρίου Υδραυλικής του Τμήματος Πολιτικών Μηχανικών ΑΠΘ (Καθ. Π. Πρίνος) και τη συνδρομή του ΕΚΘΕ (κ. Β. Καψιμάλης) έχουν αρχίσει οι εργασ ίες για τη σύσταση του Εθνικού Δικτύου για τη ν έρευνα στην Παράκτια Ζώνη (HeNCoRe, Hellenic Network on Coastal Research). Σ τις ερ γα σίες έχουν κληθεί και σ υμμετέχουν το ΕΚΒΥ και οι άλλοι ερ ευ νητικοί φ ορείς τη ς χώ ρας με δράση στην ΠΖ. Η πρόοδος που έχει σημειωθεί είναι σημαντική λαμβάνοντας υπόψη το σύντομο χρονικό διάστημα στο οποίο δραστηριοποιείται το HeNCoRe. Σύντομα θα κυκλοφορήσει έντυπο ενημερω τικό υλικό και θα εγκατασ ταθεί σχετική ενότητα στον δικτυακό τόπο του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. Μ ιλτιάδης Σεφ ερλής ΑΜΦΙΒΙΟΝ

6 ΑΦΙΕΡΩΜΑ O J Κ Ο Μ Ο Υ! b J O π ι η Τ ο Ο ι κ ο μ ο υ σ ε ί ο Αρχιτεκτονικό σχέδιο Tetragon ΕΠΕ Στο πλαίσιο τω ν εργασιών διάνοιξης τη ς Εγνατίας Οδού στα Γρεβενά και με κινητήρια δύναμη τη ν ευαισθητοποίηση τω ν αρμοδίων τη ς ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ Α.Ε. σε θέματα που αφορούν τη φυσική κληρονομιά, το ν πλούτο και τη ν ιστορία τη ς περιοχής, η Εταιρία ανέλαβε τη ν πρωτοβουλία δημιουργία ς ενός Οικομουσείου στην περιοχή. Η μελέτη του έργου, με τίτλο «Τεχνικοοικονομική π ρομελέτη εμπειρογνωμόνων για τη δημιουργία Ο ικομουσείου ανάδειξης βιοτόπων στον προβλεπόμενο χώρο του Σταθμού Εξυπ ηρέτησης Αυτοκινητιστώ ν Γρεβενώ ν (Τμήμα ) τη ς Εγνατίας Οδού» ανατέθηκε στο ΕΚΒΥ, το ν Δ εκέμβριο του Προκειμένου για το ν άρτιο σχεδιασμό το υ Οικομουσείου, το ΕΚΒΥ, με μια έμπειρη επιστημονική ομάδα εργασίας, ανέλαβε τη ν εκπόνηση σειράς εμπεριστατω μένω ν μελετώ ν. Η π ρομελέτη του έργου, χωρίσθηκε σε τρ εις φάσεις. Το ενδιαφ έρον τη ς Α' Φάσης επικεντρώ θηκε στον καθορισμό τω ν βασικών γνωρισμάτων το υ Ο ικομουσείου, προσδιορίζοντα ς το ν σκοπό που καλείται να επιτελέσει, το κοινό που πρόκειται να δεχθεί και κα ταγράφοντας τις υπόλοιπες υπ οδομές ενημέρω σ ης στην ευρύτερη περιοχή. Κατά τη Β Φάση, καθορίσθηκε το εκθεσιακό περιεχόμενο του Οικομουσείου, διαμορφώ θηκε η κεντρική μουσειολογική ιδέα που θα το διέπει και εκπονήθηκαν π ρ ομελέτες για το ν αρχιτεκτονικό, στατικό και ηλεκτρομηχανικό σχεδιασμό του κτηρίου. Η Γ Φάση, συνεπακόλουθα, περιελάμβανε τη μουσειογραφική μελέτη το υ εκθεσιακού χώρου, τον σχεδιασμό τη ς διοικητικής οργάνωσης, τη ν π ρομελέτη τη ς οικονομοτεχνικής ανάλυσης, το ν προσδιορισμό του λογοτύπου και τη μελέτη σύνδεσης του Οικομουσείου με την Εγνατία Οδό και το υφιστάμενο οδικό δίκτυο. Οι στόχοι ενός μουσείου και ο σκοπος του Οικομουσείου Γρεβενών Με ποικίλα επικοινωνιακά μέσα και στόχο τη ν κριτική σύνθεση, οι σ ύγχρονες μουσειολογικές αντιλήψ εις μ ετα θέτου ν το κέντρο βάρους, από τη ν προβολή τω ν ίδιων τω ν αντικειμένων, στην επιμόρφωση και ενημέρωση του κοινού, και από τη ν αισθητική ενατένιση τω ν εκθεμάτω ν στην ερ μηνευτική το υ ς προσέγγιση. Το σύγχρονο μουσείο διευρύνει το κοινό του και αποκτά περιεχόμενο ανταποκρινόμενο στα ενδιαφ έροντα ανθρώπων διαφ ορετικής ηλικίας, μόρφωσης, οικονομικού επιπέδου, εθνικής και κοινωνικής προέλευσης. Υπερβαίνει τη ν ακαδημαϊκή ο υ δ ετερ ό τη τα αναπαραγωγής τω ν καθιερωμένων και λειτουρ γεί ως κοινωνικός πρωταγωνιστής, σε συνεχή διάλογο με το κοινό του, για θέματα που το απασχολούν και για τα οποία αναζητά πληροφορίες, απόψεις, απαντήσεις. Με έντονα παιδευτικό χαρακτήρα, οι μουσειακές εκθέσ εις δομούνται ως ένα κλειστό σύστημα, με θέσ εις και μηνύματα που στοχεύουν στην πληροφόρηση, στην ευαισθητοποίηση, στον καθορισμό ουσιωδών ερω τημάτω ν και στην προώθηση εναλλακτικώ ν δρόμω ν σκέψης για θέματα περιβαλλοντικά, ιστορικά, κοινωνικά. Τελικός σκοπός είναι η ερμηνευτική παρουσίαση και ο διάλογος με το ν επισκέπτη, μέσα από ν έες πρακτικές (με πολιτιστικές και εκπ αιδευτικές δραστηριότη τες), τεχνικά μέσα (οπτικοακουστικά, ηλεκτρονικά, σκηνο- γραφικά) και «γλώ σσες» επικοινωνίας (γραφή, εικόνα, σχέδιο, ήχος). Ο ΑΜΦΙΒΙΟΝ

7 στο ΣΕΑ Γρεβενών Δρυοδάσος, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Στο πνεύμα τω ν νέω ν αντιλήψεων και συνυπολογίζοντας τα πορίσματα διεθνών ερευνώ ν για το ν μουσειολογικό σχεδιασμό εκθέσεων, η μελέτη που αφορούσε στον σαφή καθορισμό του σκοπού του Οικομουσείου στα Γρεβενά στηρίχθηκε, κατά κύριο λόγο, στα αποτελέσματα τη ς έρ ευνα ς κοινού. Αναμένετα ι να προσελκύει άτομα κάθε ηλικίας, κοινωνικής τά ξη ς και μορφω τικού επιπέδου, που ενδιαφ έρονται για το φυσικό περιβάλλον και τη ν ιστορία τη ς περιοχής, αλλά και για τουρισ τικές ή λαογραφ ικές πληροφορίες. Κύριο μέλημα είναι να αποτελέσει υποδομή ερμηνείας, για την κατανόηση της σημασίας των περιβαλλοντικών, πολιτιστικών, και ιστορικών στοιχείων της περιοχής, αλλά και υποδομή προσανατολισμού, παρέχοντας πληροφόρηση για αξιοθέατα και τουριστικές δραστηριότητες που θα μπορούσε να συνδυάσει ο επισκέπτης στη διάρκεια του ταξιδιού του. Καθοριστική συμβολή στη διαμόρφωση του σκοπού του Οικομουσείου είχαν και τα αποτελέσματα τη ς μ ελέτη ς που εκπονήθηκε από το ΕΚΒΥ και αφορούσε στην καταγραφή όλων τω ν ανάλογων υποδομών που είτε λειτουργούν, είτε πρόκειται να δημιουργηθούν στη Δυτική Μακεδονία. Οι υφιστάμενες, μόλις τέσ σερις, είναι αρκετά μακριά από το προβλεπόμενο Ο ικομουσείο (στον Άγιο Γερμανό Πρεσπών, στο Νυμφαίο, στον Α ετό Φλώρινας και στο Μικρό Πάπιγκο) και, ενώ έχει προγραμματισθεί η λειτουργία άλλων 13, δεν προβλέπεται καμία για το ν Νομό Γρεβενών. Έτσι, η νέα υποδομή, λειτο υ ρ γώ ντας συμπληρωματικά και όχι ανταγωνιστικά προς τις υπόλοιπες, καλείται να εμπλουτίσει τις μορφ ω τικές ευκαιρίες και να αναδείξει το ν φυσικό και πολιτιστικό πλούτο του τόπου, με σκοπό τη ν ουσιαστική συμβολή στην ενημέρωση του κοινού. Η χω ροθέτηση του Οικομουσείου υπ ήρξε ένας ακόμα καίριος π αράγοντας που συνέβαλε στον προσδιορισμό του σκοπού του. Η κατασκευή του μέσα σ' έναν ειδικό χώρο, έναν Σταθμό Εξυπ ηρέτησης Αυτοκινητιστών, αλλά και η ευρύτερη ένταξή του, σε ένα οροπέδιο, οριοθετημένο από ψηλά βουνά, πλούσιο σε φυσική ομορφιά και αξίες, δεν θα μπορούσαν να αγνοηθούν. Για το ευ ρ ύ τερ ο φυσικό περιβάλλον τη ς περιοχής, έγινε από το ΕΚΒΥ εμπεριστατω μένη έρευνα, προκειμένου αυτό να αναγνωρισθεί, να περιγραφεί, να αξιολογηθεί και να χρησιμεύσει ως βάση για τη θεματολογία τη ς νέα ς υποδομής. Ο χώ ρος του Σ.Ε.Α, από τη ν άλλη πλευρά, επηρέασε κάποια από τα χαρακτηριστικά του κοινού που θα εξυπ ηρετήσει, το ν σκοπό που καλείται να επιτελέσει και τη σχέση το υ με το ν περιβάλλοντα χώρο και τις υπόλοιπες υπ οδομές του σταθμού. Η θέση καθόρισε, επιπλέον, τόσ ο τις διαστάσεις και τη ν έκταση τω ν εκθεσιακών χώρων του Οικομουσείου, όσο και το εύ ρ ο ς τω ν υπηρεσιών που θα προσφέρει. Το προβλεπόμενο κοινό, αποτελούμενο, κατά κανόνα, από ταξιδιώ τες, με λιγοστό χρόνο στη διάθεσή το υ ς (20-30 λεπτά), υπολογίζει σε υπηρεσίες π ροσ τιθέμενης αξίας, τη ν πληροφόρηση για το περιβάλλον, τη λαογραφία, την ιστορία, αλλά και το οδικό δίκτυο τη ς περιοχής. Σημαντικές και καθοριστικές για το π εριεχόμενο του Ο ικομουσείου ήταν και οι προσδοκίες τω ν εμπνευστών του έργου, οι προοπτικές βιω σιμότητάς του και τα οικονομικά μέσα που διατίθενται για τη ν υλοποίηση και αποτελεσματική λειτουργία του. Από τις συζητήσεις τη ς ομάδας έργου με στελέχη τη ς ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ Α.Ε., αλλά και ειδικούς σχετικών ειδικοτήτω ν, έγινε σαφές ότι σκοπός τη ς Εταιρείας είναι τα παράπλευρα έργα να αποτελούν ενδ ο γενές στοιχείο του αυτοκινητόδρομου, που θα αναδεικνύουν τη φυσική και ιστορική κληρονομιά τω ν περιοχών, από όπου α υτό ς διέρχεται. Ζητούμενο, βέβαια, δεν είναι η προβολή του μεγέθους τη ς Εταιρίας, αλλά τη ς φιλοσοφίας τη ς για τη σχέση τω ν μεγάλω ν αναπτυξιακών έργω ν με την προστασία του φυσικού περιβάλλοντος, καθώς και οι κα ινοτόμες τεχνικές λύσ εις που εφ άρμοσ ε για τη ν ελαχιστοποίηση τω ν επιπτώσεων από τη ν κατασκευή ενός τόσ ο μεγάλου έργου. Ο τρ όπ ος προβολής θα στοχεύει στην ενημέρω ση του κοινού, στην ισχυροποίηση το υ προφίλ τη ς Εταιρίας και στην παρακίνηση εφ α ρμογής παρόμοιων λύσεων και σε ά λλες περιπτώσεις. Τέλος, στον προκαταρκτικό σχεδιασμό, το ύψ ος τω ν διαθέσιμων κονδυλίων θέτει ένα συγκεκριμένο πλαίσιο δυνατοτήτω ν για το ν καθορισμό τω ν διαστάσεων, του περιεχομένου, τω ν μέσων, αλλά και τω ν στόχων το υ Οικομουσείου. Καθοριστική, από το αρχικό στάδιο, είναι και η εξασφαλισμένη, από οικονομικής πλευράς, λειτουργία του, γεγονός που προδιαγράφει, περιορίζει ή διευρύνει τις επ ιλογές τω ν μελετητώ ν- σχεδιαστών και αποτελεί καίριο παράγοντα για τη ν επιτυχία τω ν στόχων, αλλά και τη ν εξασφάλιση τη ς βιω σιμότητάς του.

8 ΑΦΙΕΡΩΜΑ O J K O M O Y I b J O Η έκθεση του Ο ικομουσείου Γρεβενών Η θέση του Οικομουσείου σε έναν σταθμό οδικής αρτηρίας, ο σκοπός του και οι ανάγκες του μελλοντικού κοινού αποτέλεσαν τα βασικά συστατικά για τη διαμόρφωση τη ς κεντρικής μουσειολογικής ιδέας που θα διέπει τη νέα υποδομή. Η ιδέα τη ς κίνησης, άμεσα σχετιζόμενη με την Εγνατία Οδό και με το ν σχεδιασμό του κτηρίου, κρίνεται σκόπιμο να βρει συνέπεια και αντιστοιχία στο εκθεσιακό του περιεχόμενο. Οι έννοιες του εφ ήμερου, του αναστρέψιμου, τη ς αντικατάστασης και εν τέλ ει τη ς κίνησης, στο ίδιο το κτίσμα και στην έκθεση, υποδηλώνουν τη λειτουργία του δρόμου ως ενιαίου με το Οικομουσείο χώρου. Έτσι, η κεντρική μουσειολογική ιδέα που θα διέπει την προβλεπόμενη υποδομή περιπλέκεται γύρω από την έννοια της (μετα)κίνησης στον χώρο και στον χρόνο. Α. Η πορεία της Εγνατίας Οδού στον Νομό Γρεβενών και οι γεωμορφολογικές ιδιαιτερότητες Εισαγωγικά, επιχειρείται η παρουσίαση τη ς θέσης του Νομού Γρεβενών, τη ς γεω γραφίας, τη ς γεω μορφ ολογία ς τη ς και η σύνδεσή τη ς με τη ν πορεία τη ς Εγνατίας Οδού, ώστε ο επισκέπτης, να παραλληλίσει αυτό που θεω ρεί οικείο με το «άγνωστο» που θα ακολουθήσει. Οι επ ιμέρους θεμα τικές ενό τη τες περιλαμβάνουν: 1) την παρουσίαση των «φυσικών ορίων» του Νομού και της Μ ακεδονίας (Πίνδος και Αλιάκμονας), 2) την αντιπαραβολή της πορείας του σύγχρονου οδικού άξονα με την πορεία της αρχαίας Εγνατίας, 3) των σηράγγων της σύγχρονης οδού με τους ανυπέρβλητους ορεινούς όγκους του παρελθόντος και 4) των υπερσύγχρονων γεφυρών με τα πέτρινα γεφύρια του παρελθόντος. Β. Το σημερινό ανάγλυφο της περιοχής και οι κινήσεις πάνω και κάτω από τη γη που το δημιούργησαν (η Τηθύς και οι ερμηνείες της) Αρχιτεκτονικό σχέδιο Tetragon ΕΠΕ Ο δ εύ τερ ο ς θεματικός άξονας αφορά στις γεω λογικές και παλαιοντολογικές ιδια ιτερότητες τη ς περιοχής. Συνδέεται και α υτό ς με τη ν έννοια τη ς κίνησης, καθώς η διαμόρφωση το υ φυσικού τοπίου είναι αποτέλεσμα τω ν υπόγειων κινήσεων τω ν τε κ το νικών πλακών τη ς Γης και τω ν υπέργειων εξάρσ εω ν πετρω μάτω ν και ορυκτών. Οι ενό τη τές του περιλαμβάνουν: 1) την αλλαγή της γεωμορφολογίας της περιοχής στο πέρασμα τω ν αιώνων, 2) τη μυθολογική εξήγηση για τη δημιουργία τη ς και 3) τη γεωλογική της εξήγηση, καθώς στην επιφάνεια του εδάφ ους συνυπάρχουν δείγματα όλων σχεδόν τω ν φάσεών της. Το «ταξίδι» στον χώρο και στον χρόνο του περιβάλλοντος τω ν Γρεβενώ ν ολοκληρώ νεται σε πέντε θεματικούς ά ξο νες, με επ ιμέρους θεματικές ενότητες. Ο αριθμός το υ ς υπ αγορεύτηκε από το μέγεθ ο ς το υ εκθεσιακού χώρου και το ν προβλεπόμενο χρόνο παραμονής τω ν επισκεπτών του (περίπου λεπτά). Η σχέση μετα ξύ τω ν θεματικών αξόνων είναι εξελικτική. Καθένας βασίζεται στον προηγούμενο, λαμβάνοντας ως δ εδ ο μ ένες τις π ληροφ ορίες που δόθηκαν σ' αυτόν, αλλά και, έμμεσα, ανακεφαλαιώ νοντάς τις. Η εξελικτική αυτή σχέση εξυ π η ρ ετεί τη ν ενημερω τική και εκπαιδευτική διάσταση το υ Οικομουσείου, αλλά και τις δ υ να τό τη τες εκθεσιακής υλοποίησης τω ν θεματικών ενοτήτω ν. Συνοπτικά, ακολουθεί η παρουσίαση τω ν θεματικώ ν αξόνων και τω ν επ ιμέρους ενοτήτω ν τους. Γ. Τι φυτρώνει σήμερα πάνω σ αυτό το ανάγλυφο; Μια διαδρομή ανακάλυψης Α π οτελεί συνέχεια του προηγούμενου, καθώς η βλάστηση αναπτύσσεται πάνω στο συγκεκριμένο ανάγλυφο και εξελίσ σεται μαζί του. Καθώς η βλάστηση ποικίλλει ανά υψομετρική ζώνη, προσ φέρεται για σύνδεση με τη ν κεντρική ιδέα τη ς κίνησης, μέσω μιας ν ο ητής διαδρομής ανακάλυψ ής τη ς, από τις χα μ η λό τερ ες υψ ομετρικές ζώ νες προς τις υψ ηλότερες. Επιπλέον, προβάλλεται η έννοια τη ς αλλαγής τη ς βλάστησης στην πορεία του χρόνου. Στον ίδιο άξονα, μέσα στη ροή τη ς έκθεσ ης και όχι ανεξάρτητα, κρίθηκε σκόπιμη και η προβολή του περιβαλλοντικού έργου τη ς Εγνατίας Οδού, ώστε το Οικομουσείο να διατηρεί το συμβολικό του κεφάλαιο και την αδιαπραγμάτευτη «αυθεντία» τω ν πληροφοριών που παρέχει. l ΑΜΦΙΒΙΟΝ

9 Παραδοσιακό γεφύρι, Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Έγχρωμον Στις θεμα τικές εν ό τη τες του τρ ίτου άξονα παρουσιάζονται: 1) Οι αλλαγές στη βλάστηση με το πέρασμα του χρόνου (όπως αυτή κα ταγράφεται από τα απολιθώματα τω ν φυτώ ν σε πετρώ ματα), 2) Η εισαγωγή της έννοιας των υψομετρικών ζωνών βλάστησης (η περιοχή ενδείκνυται, λόγω ύπαρξης πολλών ζωνών), 3) Η περιγραφή της μεταβατικής (υποηπει- ρωτικής) ζώνης (στην περιοχή δεν υπάρχει πεδινή ζώνη), 4) Η περιγραφή της ηπειρωτικής ζώνης (των κωνοφόρων δέντρω ν), 5) Η περιγραφή της ζώνης των ψυχροβίων κωνοφόρων (όπου φ ύεται η λευκόδερμη πεύκη), 6) Η περιγραφή της ανωδασικής ζώνης (σε υψ όμετρο άνω τω ν μ., εντο πίζονται μικροί υγρότοποι, υπολείμματα τη ς εποχής τω ν παγετώ νων και φυτρώ νουν σπάνια και ενδημικά τη ς περιοχής αγριολούλουδα, όπως η Centaurea vlachorum στον Λύγκο και το Cerastium sm olicanum στον Σμόλικα). Σε ανεξάρτητη ενότητα παρουσιάζεται: 7) Η κοιλάδα Βάλια Κάλντα (όπου, λόγω του ειδικού μικροκλίματός τη ς εμφανίζει «αναστροφή» στη διάταξη τη ς βλάστησης ανά υψομετρική ζώνη). Μεταβατική Θεματική ενότητα: ούτε φυτό, ούτε ζώο... Καθώς τα μανιτάρια αφθονούν στην περιοχή τω ν Γρεβενώ ν και παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία ειδών (900 περίπου) η παρουσίασή το υ ς ως μεταβατική θεματική ενότητα κρίνεται απαραίτητη, τόσ ο εξα ιτία ς τη ς ιδιαιτερότητάς τους, όσο και για την ομαλή μετάβαση στον επόμενο άξονα. Δ. Τι κινείται ανάμεσα σ αυτή τη βλάστηση; Στα ίχνη... της πανίδας Η πανίδα επιλέχθηκε να παρουσιασθεί ως α νεξά ρ τη το ς θεματικό ς άξονας και περιλαμβάνει: 1) Την πανίδα του παρελθόντος (τα απολιθώματα ζώων που εντοπίστηκαν, αποκαθιστούν τη ν πανίδα του παρελθόντος, από το υ ς μικροσκοπικούς οργανισμούς ως τα μεγάλα ζώα του παρελθόντος, όπως του πρόγονου του ελέφ α ντα Stegodon και τα οστεολογικά κατάλοιπα μαμούθ-elephas antiquus), 2) Τα ψάρια, 3) Τα αμφίβια και τα ερπετά (στις «αλπικές» λίμνες, που συναντώνται μόνο στη Βόρεια Πίνδο, διαβιούν ιδιαίτερα σπάνια είδη αμφίβιων, όπως ο αλπικός τρίτω νας (Triturus alpestris), ενώ η Βάλια Κάλντα είναι ένας από το υ ς λίγους χώ ρους διαβίωσης τη ς σπάνιας παγκοσμίως οχιάς τω ν ορεινών λιβαδιών (Vipera u rs in ii graeca). Στη συνέχεια παρουσιάζονται: 4) Τα πουλιά. Η Πίνδος φ ιλοξενεί μεγάλο αριθμό δασόβιων και ορεινών ειδών ορνιθοπανίδας (στα όρη Σμόλικας, Τσούργιακας, Όρλιακας, Τύμφη και στη Βάλια Κάλντα, συναντώνται πληθυσμοί, σπάνιων και απειλούμενων, αρπακτικών και μεταναστευτικώ ν ειδών, ώστε οι περιοχές α υτές έχουν χαρακτηρισ θεί ως Σημαντικές Π εριοχές για τα Πουλιά τη ς Ελλάδας). 5) Τα θηλαστικά, επιλέχθηκε να παρουσιασθούν στο τέλ ο ς τη ς ενότητας, για λόγο υ ς σύνδεσης με το ν τελευ τα ίο άξονα, που αφορά τη ν ανθρώπινη παρουσία στην περιοχή. Σ τους ποταμούς τη ς περιοχής φωλιάζει η βίδρα (Lutra lutra), ενώ στα βουνά τη ς εμφανίζονται σημαντικά απειλούμενα είδη, όπως η καφέ αρκούδα (Ursus arctos) -για την προστασία τη ς οποίας, αποφασίστηκε η αλλαγή του αρχικού σχεδιασμού τη ς Εγνατίας Οδού και η «απομάκρυνσή» τη ς από τα ενδιαιτήματα τη ς- ο λύκος (Canis lupus) και το αγριόγιδο (Rupicapra rupicapra balcanica). Άλλα είδη που απαντούν στην περιοχή είναι ο αγριόγατος (Felis sylvestris) και ο αγριόχοιρος (Sus scrofa). Ε. Και ένα θηλαστικό που κινείται παντού (Homo sapiens sapiens). Ο επίλογος τη ς έκθεσ ης π ραγματεύεται τη σχέση του ανθρώπου με το περιβάλλον. Το θέμα τη ς κίνησης δίνει τη δυνα τότητα αναφ οράς στη χρήση του φυσικού περιβάλλοντο ς από το ν άνθρωπο, ώστε να θιγούν βασικά, για τη ν κατανόηση τη ς περιοχής, θέματα και να ενθαρρυνθεί η τουριστική κίνηση. Οι επ ιμέρους ενό τη τες του τελευτα ίου θεματικού άξονα είναι: 1) Η χρήση του χώρου και του φυσικού περιβάλλοντος από τους Βλάχους («νομάδες» που ασχολούνται με τη ν κτηνοτροφία και το εμπόριο και ακολουθούν την πρακτική εποχικής μετακίνησης) και 2) από τους Κουπατσαραίους (επίσης κατοίκους τη ς περιοχής, που ασχολούνται με τη ν κτηνοτροφία, αλλά και τη γεω ργία), 3) Η αντίληψη του φυσικού περιβάλλοντος μέσα από τη γλώσσα (πώς δηλαδή τα χαρακτηριστικά τη ς περιοχής αποτυπώνονται στις λ έξεις και τα τοπωνύμιά της. Η λέξη, για παράδειγμα, «Γρεβενά» π ροέρχεται είτε από τις σλαβικές λ έξεις g re g e n = γκp εμ ό ς ή greban =δύσ βατο ς τόπος, είτε από το λατινικό gravis=δύσκολος), 4) Η θέση των Γρεβενών στον χώρο, πάνω σε δρόμους εμπορικής κίνησης και 5) Η εξερεύνηση της περιοχής άλλοτε και τώρα (ξεκινώ ντας από τις εκτενείς π εριγραφ ές Ευρωπαίων περιηγητώ ν τη ς εποχής Τουρκοκρατία ς και φθάνοντας στις διαδρομές εξερεύνησ ης, που ο σύγχρονος π εριηγητής μπορεί να ακολουθήσει). Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Σ. Μηλιώνης ΑΜΦΙΒΙΟΝ

10 ΑΦΙΕΡΩΜΑ O J Κ Ο Μ Ο Υ! b J O To φυσικό περιβάλλον των Γρεβενών O Ν ομός Γρεβενώ ν απ οτελεί ένα χαρακτηριστικό Βαλκανικό οροπέδιο οριοθετημένο από υψηλά βουνά με μόνες φυσικές οδούς επικοινωνίας κοιλάδες μετα ξύ τω ν ορεινών όγκων. Η πεδινή περιοχή, όπου βρίσκεται η ομώνυμη πόλη και πρω τεύουσα του νομού, περιβάλλεται από ορεινά συμπλέγματα που παρουσιάζουν δια φ ορές όχι μόνο στο υψ όμετρο αλλά και στον χαρακτήρα το υ ανάγλυφου, στα φυσικά οικοσυστήματα, στα είδη που φ ιλοξενούν και στην ιστορία τη ς ανθρώπινης παρουσίας. Στα δυτικά, η οροσειρά τη ς Πίνδου υψώνεται ως φυσικό τείχ ο ς διαχωριζ ο ντα ς τη Μ ακεδονία από τη ν Ήπειρο. Βόρεια, προς τη ν Καστοριά, βρίσκεται το όρος Βόιο, το οποίο διαδέχετα ι η λοφ ώ δης περιοχή Τσοτυλίου-Νεάπολης, μέσω τη ς οποίας τα Γρεβενά συνδέονται με τη ν Καστοριά. Βόρειαβορειοανατολικά το ορεινό τοπίο επανέρχεται και τα όρη Άσκιο και Βούρινος (με υψ όμετρο και μ. αντίστοιχα) αποτελούν τα όρια του Ν. Γρεβενών. Τα όρη αυτά χωρίζονται από μια ομαλή κοιλάδα που επιτρέπει τη ν επικοινωνία με τη ν περιοχή τη ς Κοζάνης. Α κολουθεί μια σειρά από χ α μ η λότερ ες βουνοκορφ ές (Αετοράχη, Ανάληψη), ενώ αμέσω ς μετά τη ν κοιλάδα του Αλιάκμονα υψώνονται τα Καμβούνια όρη με υψ όμετρο μ. Στα νότια ο κύκλος κλείνει με τα Χάσια, οροσειρά με σχετικά ήπιο ανάγλυφο και με υψ όμετρο που δεν ξεπ ερνά τα μ., να οριοθετεί την περιοχή τω ν Γρεβενώ ν προς τη Θεσσαλία και ειδικότερα προς το ν Νομό Τρικάλων. Κυρίαρχος φυσικός σχηματισμός του πεδινού τοπίου τω ν Γρεβενώ ν είναι ο ποταμός Α λιάκμονας που διατρέχει το οροπέδιο από τα βόρεια προς τα ανατολικά, υποδεχόμενος πληθώρα παραποτάμων που κατεβαίνουν κυρίως από την Πίνδο, με σημαντικότερους σε όγκο νερού το υ ς Βενέτικο, Γρεβενίτη και Πραμόριτσα. Το 85% του εδάφ ους του Νομού ανήκει στην ημιορεινή και ορεινή ζώνη. Η περιοχή τω ν Γρεβενώ ν παρουσιάζει ενδιαφέρουσα γεω λογική ιστορία και μεγάλη ποικιλία πετρω μάτω ν και γεω λογικώ ν σχηματισμών, ορισμένοι εκ τω ν οποίων σχηματίζουν ιδιαίτερα τοπία. Κυρίαρχο γεω λογικό γνώρισμα είναι ότι βρίσκεται στη ζώνη μετάβασης από το οφιολιθικό σύμπλεγμα τ η ς Πίνδου προς τη ν περιοχή που καλύπτεται από το υ ς τρ ιτο γενείς ιζηματο γ εν είς σχηματισμούς τη ς Μ εσοελληνικής Αύλακας. Εκτός από το γεω λογικό ενδιαφ έρον η περιοχή αυτή έχει, όπως φ αίνεται από πρόσφατα ευρήματα, και ιδιαίτερο παλαιοντολογικό ενδιαφέρον. Το φυσικό βιοτικό περιβάλλον τω ν Γρεβενώ ν χαρακτηρίζεται από τη ν έντονη παρουσία τω ν δασών στην ημιορεινή και ορεινή περιοχή. Στα ορεινά κυριαρχούν τα δάση κωνοφόρων και οξιάς, ενώ στα χα μηλότερα υψ όμετρα απαντούν δάση Β ϊ Ξ δρυός, τα οποία διαδέχεται στις ημιορεινές περιοχές ένα μωσαϊκό συστάδων δρυός, αγρών και λιβαδιών που διακόπτεται από ρέματα και ποταμούς. Η βλάστηση, η χλω ρίδα και η πανίδα τη ς περιοχής τω ν Γρεβενώ ν είναι εξα ιρετικά πλούσιες, αφού μεγάλο μέρος το υ ς καταλαμβάνει η Πίνδος, οροσειρά με υψηλή βιοποικιλότητα. Χαρακτηριστική είναι η παρουσία στην περιοχή πολλών ειδών μεγάλω ν θηλαστικών που απαιτούν μεγάλα σε έκταση και υψ ηλής ποιότητας ενδιαιτήματα, όπως η αρκούδα (Ursus arctos). Αξίζει να σημειωθεί ότι η σημερινή εικόνα τη ς βλάστησης, οφ είλεται κυρίως στην εγκατάλειψ η μεγάλου μέρους τω ν ορεινών βοσκοτόπων, που σημειώ θηκε τα τελευ τα ία 50 έτη, ιδιαιτέρω ς στα ορεινά. Η ελάττω ση τη ς κτηνοτροφ ικής δρασ τηριότητας επ έτρεψ ε τη ν επανεγκατάσταση τη ς δασικής βλάστησης με αποτέλεσμα τη δραστική αλλαγή τόσ ο τη ς εικόνας όσο και τω ν γνωρισμάτων του ορεινού τοπίου. Έ νδειξη τη ς μεγά λης σημασίας τη ς περιοχής για τη διατήρηση τη ς φύσ ης είναι ότι στα όρια του Νομού Γρεβενώ ν απαντούν ένας Εθνικός Δρυμός, δύο τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, δύο Ζώ νες Ειδικής Προστασίας για την ορνιθοπανίδα και έξι π ροτεινόμενες περιοχές προς ένταξη στο Δίκτυο Φύση Από α υ τές οι σ ημαντικότερες είναι ο Εθνικός Δ ρυμός Πίνδου και οι προτεινόμενοι Τόποι Κοινοτικής Σημασίας «Σμόλικας» και «Βασιλίτσα». 'Ν ΑΜΦΙΒΙΟΝ

11 Το κοινό του Οικομουσείου Στην προσπάθεια να σκιαγραφηθεί το αναμενόμενο κοινό του Οικομουσείου, οι απόψεις, αλλά και οι προσδοκίες του, το ΕΚΒΥ οργάνωσε και διεξήγα γε έρευνα κοινού, η μεθοδολογία τη ς οποίας στηρίχθηκε στα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στην έρευνα αγοράς, στη στατιστική ανάλυση και στην κοινωνικοοικονομική έρευνα. Αφού αποφασίσθηκε ο τύπ ος τη ς έρευνας, σχεδιάστηκε το πλαίσιο ανάλυσης, συλλέχθηκαν τα στοιχεία, αναλύθηκαν και προέκυψαν τα ζητούμενα συμπεράσματα. Αφετηρία τη ς ομάδας εργασίας υπήρξε η ποιοτική έρευνα, με συναντήσεις-συνεντεύξεις φορέω ν τη ς περιοχής, ώστε να σχεδιαστεί ένα σαφές πλαίσιο ανάλυσης και να καθορισθούν οι ερω τήσεις που θα αποτελούσαν τη βάση τω ν θεμάτων διερεύνησης. Με τρόπο ανάλογο, οργανώ θηκε ομάδα από στελέχη τη ς ΕΓΝΑΤΙΑΣ ΟΔΟΥ Α.Ε. και του ΕΚΒΥ, προκειμένου να αποσαφηνισθούν οι προσδοκίες τη ς Εταιρίας για το ν χαρακτήρα του Οικομουσείου. Κατά το ν σχεδιασμό και τη σύνταξη τω ν δομημένω ν ερω τηματολογίω ν τη ς έρευνας, αναγνωρίσθηκαν τρ εις ομάδες κοινού (των διερχόμενω ν αυτοκινητιστών από επιλεγμένους σταθμούς, τω ν εκπαιδευτικών και τω ν στελεχώ ν τω ν υπηρεσιών και τη ς Αυτοδιοίκησης στην περιοχή), η προσέγγιση τω ν οποίων κρίθηκε απαραίτητη. Για κάθε ομάδα σχεδιάσθηκε ερω τηματολόγιο. Προϋποθέσεις για τη ν αξιοπιστία του υπήρξε ο σύντομος χρόνος συμπλήρωσης, η σαφήνεια τω ν ερω τημάτω ν και η αποφυγή διπλών, αρνητικών ή καθοδηγητικών ερω τήσεων. Η επιλογή του δείγματος στηρίχθηκε σε στρωμάτωση με βάση το φύλο, τη ν ηλικία, τη ν προέλευση και το ν λόγο τα ξιδιού τω ν ερω τηθέντω ν. Τα στοιχεία καταχωρήθηκαν ηλεκτρονικά και δημιουργήθηκαν μεταβλητές, που χρησιμοποιήθηκαν για στατιστική ανάλυση και διεξαγω γή συμπερασμάτων. Το λογότυπο Σύμφωνα, λοιπόν, με τα αποτελέσματα, υψηλό είναι το ποσοστό τω ν ερω τηθέντω ν που θα πραγματοποιούσαν στάση σε χώρο που περιλαμβάνει υποδομή ενημέρω σης για την περιοχή που τα ξιδεύουν (91%), ενώ μεγάλη χρησιμότητα αποδίδεται και στην ίδια τη ν υποδομή (επικρατούσα τιμή 4 με μέγιστο το 5). Σε επόμενο στάδιο, αναζητήθηκαν τα γνωρίσματα του κοινού. Ως προς το δημογραφικό του προφίλ, αναμένεται να είναι αυτό που καλείται «ευρύ κοινό», με επισκέπτες κάθε ηλικίας, φύλου και κοινωνικής τά ξης. Ωστόσο, χρησ ιμότερο θεωρείται από γυναίκες, ανθρώπους υψηλού μορφω τικού επιπέδου και εκπαιδευτικούς που συμμετείχαν στην έρευνα. Όσον αφορά στην προέλευση τω ν ερω τηθέντω ν, πιο χρήσιμο το θεωρούν οι κάτοικοι Θεσσαλονίκης, Γρεβενώ ν και όμορων νομών. Ως προς το ταξιδιω τικό προφίλ, αναμένεται πως το ν κύριο όγκο επισκεπτών θα αποτελούν άτομα που τα ξιδεύουν για αναψυχή, με φίλους ή τη ν οικογένειά τους. Ακολούθως, το ενδιαφέρον επικεντρώ θηκε στο είδος τω ν πληροφοριών που το κοινό προσδοκά από το Οικομουσείο. Π ρώ τες στις προτιμήσεις, οι τουρισ τικές πληροφορίες, οι πληροφορίες για το φυσικό περιβάλλον και α υτές για την ιστορία τη ς περιοχής, καλούνται ν' αποτελέσουν τη βάση τη ς υποδομής, χωρίς να αποκλείονται οι λαογραφ ικές πληροφορίες, επιθυμητές από αρκετούς, και εκείνες που αφορούν στο αναλυτικό οδικό δίκτυο, σημαντικές για το υ ς μισούς περίπου ερω τηθέντες. Όσον αφορά στους τρόπ ους που επιθυμούν να προσλαμβάνουν τις πληροφορίες, οι ερω τηθέντες προτιμούν μια ποικιλία μέσων πληροφόρησης και μορφών εκθεμάτων, που μειώνει την αίσθηση κορεσμού και αυξάνει το ν χρόνο που αφιερώνουν για τα εκθέματα. Από το υ ς εκπαιδευτικούς προτιμάται το οπτικοακουστικό υλικό και τα παιχνίδια-δραστηριότη τες, ενώ το ηλεκτρονικά μέσα, προτιμούνται σχεδόν αποκλειστικά από άτομα ηλικίας έω ς 34 ετών. Ο προσδιορισμός του λογοτύπου στηρίχθηκε στο θεματικό περιεχόμενο του Οικομουσείου Γρεβενών, στη θέση του και στα λογότυπα σχετικών υποδομών και οργανισμών, τόσ ο σε τοπικό, όσο και εθνικό επίπεδο. Έγινε, επίσης, προσπάθεια να εφαρμοσθούν βασικά κριτήρια δημιουργίας λογοτύπων, όπως η καταλληλότητα, η εφαρμοσιμότητα, η διακριτότητα, η διαχρονικότητα, η μνημονική δύναμή του, η σημαντική (η ικανότητά του να μ ετα φ έρ ει τις ιδέες, το διεθνή, ή τοπικό χαρακτήρα του φ ορέα του) και η σχεδιαστική του αρτιότητα (η σαφήνεια, η ολοκληρω μένη σύνθεσή του). Το λογότυπ ο καλείται να εξασφαλίζει τη ν ομοιογένεια, την καθολική αναγνωσιμότητα και το κύρος κάθε επικοινωνιακής προσπάθειας το υ φ ορέα που εκφράζει. Η οπτική του «γλώσσα» πρέπει να είναι άμεση, σύγχρονη και εικαστικά πλούσια, ενώ αναγκαία είναι και η ευελιξία του σε ποικίλες εφ α ρ μ ο γές του (σημάνσεις, έντυπο υλικό, οπτικοακουστικές εφ αρμογές, environm ental graphics, εμπορικότητα, διαφημιστική προβολή). Με βάση τα παραπάνω κριτήρια, προτάθηκαν, σε ποικίλα υλικά και μεγέθη, διάφ ορες εκδοχές του λογοτύπου. ΑΜΦΙΒΙΟΝ

12 ΑΦΙΕΡΩΜΑ OL Κ Ο Μ Ο Υ ΙΕ ΙΟ Γ Σ λ Αρχιτεκτονικός σχεδιασμός) το υ Ο ικομουσ ειου Αρχιτεκτονικό σχέδιο Tetragon ΕΠΕ Η μελέτη για τη ν αρχιτεκτονική σύνθεση του Οικομουσειου στηρίχθηκε σε τρ εις βασικές αρχές: α) να ενταχθεί στο φυσικό περιβάλλον και στο τοπογραφικό ανάγλυφο, με όσο το δυνατόν καλύτερο προσανατολισμό, β) να περιλαμβάνει χώ ρους ευχάριστους, άνετους, οικείους και χρήσιμους για το ν επισκέπτη, και γ) τα στοιχεία του να είναι προσαρμόσιμα και ευέλικτα, ώστε να εναρμονισθούν με τις υπόλοιπες εγκα τασ τάσεις του ΣΕΑ. Για την ανάδειξη και προβολή του κτίσματος αξιοποιήθηκε η έντονη κλίση του οικοπέδου προς την Εγνατία Οδό, ενώ για το ν προσανατολισμό του και τη χω ροθέτηση του περιβάλλοντα χώρου του, έγινε εκμετάλλευση του δασυλίου δρυός που υπάρχει κοντά του. Τα χρώ ματα και τα υλικά επιλέχθηκε να είναι συμβατά και εναρμονισμένα με το φυσικό περιβάλλον. Με τη χρήση νέων τεχνολογιών, τόσο στο κτήριο, όσο και στα εκθέματά του, επιδιώκεται η δημιουργία ενός μουσείου σύγχρονου, ελκυστικού και βιώσιμου στο χρόνο. Σχεδιάσθηκε, έτσι, ένα κτήριο, ισόγειο, συνολικής έκτασης 345 τ.μ., αποτελούμενο από τρεις διακριτούς όγκους, τους οποίους ενώνει ένας κύριος άξονας, ένας πέτρινος τοίχος, που παραπέμπει στα παλιά Γρεβενιώτικα γεφύρια. Ο τοίχος σ ηματοδοτεί το Οικομουσείο, λειτουργεί ως δρόμος πάνω στον οποίο εξελίσσονται όλες οι σημαντικές δραστηριότητες, είναι η γραμμή που αγκαλιάζει το υ ς κτιστούς όγκους και τις ξύλινες, ελαφ ριές π έργολες που θα φιλοξενούν περιοδικές εκθέσεις. Στο εσω τερικό του κτηρίου, εκτό ς από το ν κύριο εκθεσιακό χώρο, επιφάνειας 100 τ.μ., προβλέπονται άνετοι χώροι εισόδου και επικοινωνίας, εμβαδού 80 τ.μ., για τη φιλοξενία περιοδικών εκθέσεω ν και τη ν παροχή ενημερω τικού υλικού, γραφείο διοίκησης, αλλά και βοηθητικοί και υγροί χώροι για τη ν εξυπηρέτηση τω ν επισκεπτών. Ιδιαίτερη προσοχή δόθηκε στην εφαρμογή ελληνικών και διεθνών κανονισμών ασφαλείας και στην τήρηση υπερσύγχρονων προδιαγραφών για τη διευκόλυνση ατόμων με ειδικές ανάγκες. Για την εξασφάλιση φυσικού φωτισμού και αερισμού, σχεδιάσθηκαν μεγάλα υαλοστάσια, στους χώ ρους εισόδου και επικοινωνίας, που ανοίγο νται προς νότο, επάνω στο πέρασμα τω ν επισκεπτών προς το κτήριο εξυπηρέτησης, ενώ οι βοηθητικοί και υγροί χώροι τοπ ο θετήθηκαν βόρεια και έχουν μόνο τα απαραίτητα ανοίγματα. Ως προς τη ν οργάνωση του κυρίως εκθεσιακού χώρου, η ενεργός συμμετοχή του επισκέπτη στη διαδικασία πληροφόρησής του, η σύντομη, περιεκτική ενημέρωσή του, αλλά κυρίως η ακολουθία του μουσειολογικού σεναρίου και η κεντρική του ιδέα, οδήγησαν σε μονοσήμαντη ροή τω ν επισκεπτών. Οι χειρισμοί του φω τός, τω ν εικόνων αλλά και τω ν ήχων, η χρήση διαδραστικών πολυμέσων και επιμελημένου εποπτικού υλικού, επιδιώκουν να κρατήσουν αμείωτο το ενδιαφ έρον του επισκέπτη, κεντρίζοντας την περιέργεια και ενεργοποιώντας τη ν έκπληξή του. Με εντυπωσιακά διαδραστικά εκθ έ ματα, το τα ξίδι για το ν επισκέπτη ξεκινά από την εντυπωσιακή, γεω μορφολογική ανάγλυφη μακέτα τμή ματος τη ς Ελλάδας και τω ν Βαλκανίων, όπου σημειώνονται τα «φυσικά όρια» του N. Γρεβενών, η πορεία τη ς σύγχρονης, αλλά και τη ς αρχαίας Εγνατίας Οδού, τα βουνά και οι σήραγγες, τα ποτάμια με τις υπερσύγχρονες γ έφ υ ρ ες και τα παραδοσιακά πέτρινα γεφύρια. Ακόμα, vidi wall με τέσ σ ερις οθόνες ταυτόχρονης προβολής, παρουσιάζουν τη ν ιδιαιτερότητα και το ν φυσικό πλούτο τη ς Βάλια Κάλντα, μίξεις σύγχρονων τεχνικώ ν φω τογραφίας, ζω γραφικής απεικόνισης και γραφιστικής επ εξεργα σίας χρησιμοποιούνται για μεγά λες φω τεινές αναπαραστάσεις τη ς βλάστησης και τη ς πανίδας τη ς περιοχής. Οι σκηνοθετη- μένες αναπαραστάσεις συνόλων εμπλουτίζονται από προπλάσματα αμφίβιων, πουλιών και θηλαστικών στα ενδιαιτήματά το υ ς και έρχονται να συνεισφέρουν στη δημιουργία ενός συνόλου με αυξημένο το ενημερω τικό και εκπαιδευτικό ενδιαφέρον. Τέλος, πολυμέσα και τηλεοράσεις, παρουσιάζοντας στοιχεία χρήσιμα για το υ ς τουρίσ τες ή για όσους ενδιαφέρονται για το ν αθλητισμό στη φύση και το ν πολιτισμό, συμβάλλουν στην προβολή και προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος τη ς περιοχής. Ο περιβάλλων χώ ρος του Οικομουσείου, έκτασης 500 τ.μ. με δυνατότητα επέκτασης, εναρμονίζεται πλήρως με τη φιλοσοφία και την οργάνωση του κτίσματος. Σ' αυτόν προβλέπεται η δημιουργία μιας παιδικής χαράς με περιβαλλοντικά παιχνίδια ή ενός μικρού βοτανικού κήπου, ενώ θα παρέχεται και η δυνατότητα οργάνωσης εκπαιδευτικών προγραμμάτων ή εκθεσιακών δραστηριοτήτων. Α 2 φ.αμφιβιον

13 Δ ιοικητική και οικονομοτεχνική οργάνωση Η διοικητική οργάνωση το υ Οικομουσείου, ιδιαίτερα σημαντική για τη ν ανάπτυξη και εξέλιξή του, αποτέλεσε για το ΕΚΒΥ αντικείμενο ειδικής μελέτης. Ο σωστός σχεδιασμός τη ς και η εύρεση τη ς κατάλληλης επικοινωνιακής πολιτικής, π ροϋπ έθετε το ν καθορισμό μιας βασικής ομάδας κοινού, που ονομάζεται «ομάδα στόχος» και στην περίπτωση του Οικομουσείου, σύμφωνα με τα αποτελέσματα τη ς έρ ευνα ς κοινού, ήταν οι α νεξά ρ τητο ι επισκέπτες και οι επισκέπτες σε ομάδες. Με γνώ μονα τις ανάγκες και τη ν εξυπ ηρέτησ η τω ν δύο αυτών ομάδων επιχειρήθηκε ο καθορισμός του ωραρίου, ο ρυθμός και αριθμός τω ν επισκέψεων αλλά και τη ς οργανω τικής δομής τη ς υποδομής, που απαιτεί προσωπικό για τη διοίκηση, την επιμέλεια τω ν εκθεμάτω ν και τη λειτουργία του κτηρίου. Χρειάζονται, δηλαδή, άνθρωποι ποικίλου μορφω τικού επιπέδου, γνώσεων και ικανοτήτων, από το ν διευθυντή και το διοικητικό συμβούλιο, ως το ν επιμελητή τω ν συλλογών και το ν μουσειοπαιδαγωγό και από τα άτομα τη ς γραμματείας, το υ πωλητηρίου και τη ς έκδοσ ης εισιτηρίων ως το υ ς υπεύθυνους για τη ν καθαριότητα, τη συντήρηση και τη ν ασφάλεια του κτηρίου. Τέλος, η κτιριακή διαμόρφωση, η γενική ατμόσφαιρα, η άνεση τω ν επισκεπτών και η συμπεριφορά το υ προσωπικού είναι ζω τικής σημασίας για τη ν άρτια λειτουργία του. Η μελέτη τη ς οικονομοτεχνικής οργάνω σης του μουσείου είχε ως πρώτιστο στόχο το ν προσδιορισμό τη ς δυναμικότητας, το υ κόστους επένδυσης και λειτουργίας, αλλά και τω ν αναμενόμενω ν εσόδων. Στην π ρομελέτη διερευνήθηκαν ό λες οι προϋποθέσεις αλλά και οι συνθήκες τη ς πιθανής οικονομικής βιω σιμότητας το υ έργου και οριστικοποιήθηκαν οι παράμετροι που θα το βοηθήσουν να λειτο υ ρ γήσ ει ανεμπόδιστα και να αναπτυχθεί στο χρόνο. Αξιοποιήθηκαν στοιχεία, όπως ο τόπ ος εγκατάστασης, τα αποτελέσματα τη ς έρ ευνα ς αγοράς, τα μέσα που πρόκειται να χρησιμοποιηθούν, οι όροι και το κόστος προμήθειας τω ν μέσων και το υ τεχνολογικού εξοπλισμού, το απαιτούμενο προσωπικό και η διοικητική οργάνωση. Σύνδεση του Οικομουσείου με την Εγνατία Οδό και τους υφιστάμενους δρόμους Για τη δυνατότητα σύνδεσης του Οικομουσείου με τη ν Εγνατία Οδό, αλλά και με το υφιστάμενο οδικό δίκτυο, εκπονήθηκε προκαταρκτική μελέτη. Η είσ οδος και έξο δ ο ς τω ν αυτοκινητιστών από το ν χώρο του μουσείου στον κύριο οδικό άξονα, επιτυγχάνεται με τη δημιουργία κόμβου-σταυροδρόμι, ενώ διαπλατύνσεις για τη στροφή τω ν οχημάτων προβλέπονται στη θέση διασταύρωσης τω ν κλάδων εισόδου και εξό δ ο υ από το ν δεξιό κλάδο τη ς Εγνατίας με τη ν κάθετη οδό. Η ασφαλής είσ οδος και έξο δ ο ς τω ν οχημάτω ν στην Εγνατία θα επιτυγχάνεται με λω ρίδες επιτάχυνσης και επιβράδυνσης. Η κοντινή απόσταση του προβλεπόμενου Οικομουσείου, μόλις 500 μ, από το ν δρόμο Γρεβενών- Καλαμιτσίου, ευνοεί τη σύνδεσή του με το επαρχιακό οδικό δίκτυο, καθώς η οδός Γρεβενών- Καλαμιτσίου συνδέεται, μέσω υφιστάμενου δρόμου, με παράπλευρο τη ς Εγνατίας Οδού. Από το ν παράπλευρο τη ς Εγνατίας θα δημιουργηθεί ισόπεδος κόμβος με το ν προτεινόμενο χώρο στάθμευσης το υ Οικομουσείου. Το συνολικό μήκος τη ς διαδρομής από τα Γρεβενά ως το Οικομουσείο θα είναι περίπου 3 χλμ. Τα κείμενα του αφιερώ ματος επιμελήθηκαν οι: Μ αρία Κατσακιώρη, Κατερίνα Μπόλη, Ελένη Βρετζάκη και Π έτρος Κακούρος Ομάδα Έ ρ γο υ ΕΚΒΥ: Σπύρος Ντάφης, Μαρία Κατσακιώρη, Σ τέφ α νος Φωτίου, Π έτρ ος Κακούρος, Έ λενα Χατζηχαραλάμπους, Ιωάννα Βεκύρη, Χρυσούλα Λιόντα, Σοφία Φραντζή. Αρχιτεκτονικό σχέδιο Tetragon ΕΠΕ Εξωτερικοί συνεργάτες: Ελένη Β ρετζάκη- Tetragon ΕΠΕ, Colibri ΕΠΕ, Χωροτεχνική Α.Ε., Planet Regional A.E., Γιάννης Λ εβέντης, Π έτρ ος Καπλανίδης, Κατερίνα Νικολαΐδου, Δ ημήτρης Μπούσμπουρας, Σοφία Ξενιτίδου, Άννα Γιαννοτάκη, Χαράλαμπος Βλαχάτης, Μαρία Εμμανουηλίδου, Γιάννης Ρουσό- πουλος. ΑΜΦΙΒΙΟΝΙ *, }

14 5η Υπουργική Διάσκεψη «Ένα Περιβάλλον για την Ευρώπη» Κίεβο, Ουκρανία Μαίου 2003 Έ λ η ξε στις 23 Μαΐου η 5η Υπουργική Διάσκεψη στα πλαίσια τη ς διαδικασίας «Ένα Περιβάλλον για τη ν Ευρώπη», η οποία διεξήχθη στο Κίεβο τη ς Ουκρανίας. Η 5η Υπουργική Διάσκεψη ήταν η πρώτη σε πανευρωπαϊκό επίπεδο μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Γιοχάνεσμπουργκ για τη ν Αειφόρο Ανάπτυξη το 2002 και παρείχε σπουδαία ευκαιρία για τη ν ενίσχυση του περιβαλλοντικού πυλώνα τη ς βιώσιμης ανάπτυξης. Η διαδικασία «Ένα Περιβάλλον για τη ν Ευρώπη» αποτελεί ένα πολιτικό πλαίσιο για τη ν ενίσχυση τη ς περιβαλλοντικής συνεργασίας στην Ευρώπη. Από τη ν έναρξή τη ς στο Dobris τη ς τό τε Τσεχοσλοβακίας το 1991 έω ς σήμερα, έχουν επ έλθει σημαντικές πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές αλλαγές, όπως είναι η διεύρυνση τη ς Ευρώπης, η δημιουργία νέω ν κρατών, δύο διασκέψεις Κορυφής, του Ρίο το 1992 και του Γιοχάνεσμπουργκ το Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν και πολλά προβλήματα στο περιβάλλον. Στο Κίεβο οι υπουργοί Π εριβάλλοντος και οι επικεφαλής αντιπροσωπειών από 51 χώ ρες τη ς Ο ικονομικής Επιτροπής για τη ν Ευρώπη τω ν Ηνωμένων Εθνών (ΟΕΕΗΕ) έδωσαν έμφαση σ τους κοινούς σ τόχους που έθεσαν για τη ν προστασία του περιβάλλονος. Η Διακήρυξη τω ν Υπουργών υπογράμμισε τη σημασία τη ς διαδικασίας «Ένα Π εριβάλλον για τη ν Ευρώπη» στην προστασία το υ π εριβάλλοντος και τη ν αειφόρο ανάπτυξη, συμβάλλοντας έτσι στην ειρήνη και τη ν ασφάλεια. Σε ό,τι αφορά το νομοθετικό τμή μα τη ς διάσκεψης, υιοθετήθηκαν τρ ία πρω τόκολλα σε συμβάσεις τη ς ΟΕΕΗΕ και ξεκίνησε η διαδικασία υπογραφής τους, τα οποία αφορούν α) τη Στρατηγική Περιβαλλοντική Εκτίμηση (στη σύμβαση για την Εκτίμηση Περιβαλλοντικώ ν Επιπτώσεων σε διασυνοριακό πλαίσιο ή αλλιώς σύμβαση ΕSΡΟΟ), β) τη ν αστική ευθύνη και αποζημίωση για ζημιές που προκαλούνται από βιομηχανικά ατυχήματα σε διασυνοριακά ύδατα και γ) τη ν έκλυση και μετα φ ορά ρύπων. Η 5η διάσκεψη ήταν αρκετά παραγωγική. Εκδόθηκαν διακηρύξεις, ανακοινώθηκαν ν έες πρω τοβουλίες συνεργασίας και ενισχύθηκαν υπάρχουσες, υπογράφηκαν πρω τόκολλα σε υπάρχουσες συμβάσεις, υιοθετήθηκαν η νέα Σύμβαση για την προστασία του περιβάλλοντος και τη ν αειφόρο ανάπτυξη στα Καρπάθια και η Περιβαλλοντική Στρατηγική για τις χώ ρες τη ς Α νατολικής Ευρώπης, του Καυκάσου και τη ς Κεντρικής Ασίας, κ.λπ. Η διάσκεψη έκλεισ ε με αποφάσεις για το μέλλον τη ς διαδικασίας «Ένα Π εριβάλλον για τη ν Ευρώπη». Βασιλική Τσιαούση Η 4η Υπουργική Διάσκεψη για την Προστασία τω ν Δασών της Ευρώπης Στη Βιέννη, Απριλίου, έγινε η 4η Υπουργική Διάσκεψη για τη ν Προστασία τω ν Δασών τη ς Ευρώπης. Στη Διάσκεψη συμμετείχαν 41 υπουργοί, εκπρόσωπος τη ς Ευρωπαϊκής Έ νωσης και αντιπρόσωποι από τέσ σ ερις μη ευρω παϊκές χώ ρες και 24 διεθνείς οργανισμούς. Αντικείμενό τη ς ήταν η προστασία και η αειφορική διαχείριση τω ν δασών τη ς Ευρώπης. Στις Υ πουργικές Διασκέψ εις για τη ν Προστασία τω ν Δασών τη ς Ευρώπης σ υμμετέχουν όλα τα ευρωπαϊκά κράτη και η ΕΕ. Η πρώτη Διάσκεψη έγινε το 1990 στο Στρασβούργο και ακολούθησαν ά λλες τρ εις (Ελσίνκι 1993, Λισσαβόνα 1998) με τελευ τα ία αυτή στη Βιέννη. Σκοπός τη ς διαδικασίας αυτής είναι να εντοπίζονται τα κυριότερα θέματα που αφορούν τα δάση και τη δασοπονία και να διατυπώνονται πολιτικές προώθησης τη ς προστασίας και τ η ς αειφορικής διαχείρισης τω ν ευρωπαϊκών δασών. Αποτέλεσμα τη ς τελευ τα ία ς διάσκεψης τη ς Βιέννης ήταν η υιοθέτηση τη ς «Δήλωσης τη ς Βιέννης» που συνοδεύεται από π έντε ψηφίσματα που αφορούν: Την προώθηση τω ν συνεργιών τω ν τομεακώ ν πολιτικών για τη ν αειφορική διαχείριση τω ν δασών μέσω τ η ς υιοθέτησης Εθνικών Π ρογραμμάτω ν για τα Δάση. Την προώθηση τη ς οικονομικής βιω σιμότητας τη ς αειφορικής διαχείρισης τω ν δασών. Τις κοινωνικές και πολιτιστικές π αραμέτρους τη ς αειφ ο ρικής διαχείρισης τω ν δασών που συνδέονται τόσ ο με τη διατήρηση τη ς πολιτιστικής κληρονομιάς όσο και με την παροχή μιας μεγάλης ποικιλίας υπηρεσιών και προϊόντων, όπως η αναψυχή και τα παραδοσιακά δασικά προϊόντα. Τη διατήρηση τη ς βιοποικιλότητας στα δασικά οικοσυστήματα. Τα κράτη μέλη τη ς διάσκεψης και η Ευρωπαϊκή Ένωση δεσμεύθηκαν να προωθήσουν σειρά μέτρω ν όπως η ενσωμάτωση τω ν αναγκών διατήρησης τη ς βιοποικιλότητας τω ν δασών στα εθνικά π ρογράμματα για τα δάση, η συλλογή επιστημονικών πληροφοριών για τη ν κατάσταση τω ν ειδών, η ανάπτυξη δικτύων προσ τατευόμενω ν δασικών περιοχών κ.ά. Τη θέση τω ν δασών σε σχέση με τη ν αλλαγή του κλίματος. Το τέλ ο ς τη ς διάσκεψης τη ς Βιέννης αποτελεί και τη ν αρχή μιας νέα ς περιόδου στην οποία θα καταβληθεί ιδιαίτερη προσπάθεια για τη ν πρακτική εφ αρμογή τω ν ψηφισμάτων τη ς διάσκεψης. Π ερισ σ ότερες π ληροφορίες μπορεί να βρει κανείς στην ηλεκτρονική διεύθυνση w w.m cpfe.org. Π έτρος Κακούρος ΑΜΦΙΒΙΟΝ

15 Πανελλήνιο Συνέδριο Ένω σης Ελλήνων Οικολόγων Φωτ. Αρχείο ΕΚΒΥ / Χ. Παπαϊωάννου Στο πλαίσιο τη ς Ελληνικής Π ροεδρίας διοργανώ θηκε Ελληνική Εβδομάδα Νερού, Ιουνίου, στην Αθήνα. Κατά τη διάρκεια τη ς, πραγματοποιήθηκαν το Δ ιεθνές Σεμινάριο «Εφαρμογή τη ς Ο δηγίας πλαίσιο για τα Νερά στην Ευρωπαϊκή Ένωση και εκ τό ς αυτής» καθώς επίσης και το Π εριφερειακό Σεμινάριο για τη ν «Ανάπτυξη του Μ εσογειακού Σ κέλους για τη ν Ευρωπαϊκή Π ρω τοβουλία για τα Νερά». Τα δύο σεμινάρια διοργανώ- θηκαν από το ΥΠΕΧΩΔΕ, το Υπουργείο Εξω τερικώ ν και τη ν Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με τη συνεργασία του μεσογειακού γραφείου του διεθνούς οργανισμού GWP (Global Water Partnership) στο δεύτερο. Κατά το πρώτο σεμινάριο έλαβαν χώρα τέσ σ ερις σ υνεδρίες με θέματα σχετικά με την πολιτική για τα νερά και τη ν κατάσταση τω ν νερώ ν στην Ευρώπη, τη ν Ευρωπαϊκή Οδηγία Πλαίσιο για τα Νερά και τη ν ολοκληρω μένη διαχείριση-προοπτική τω ν λεκανών απορροής ποταμών. Η 4η Συνεδρία περιελάμβανε τρ εις π αράλληλες υπο-συνεδρίες με αντίστοιχα θέματα: α) Ο ικονομικές παράμετροι στην ανάλυση και διαχείριση του νερού. β) Εκτίμηση τη ς οικολογικής ποιότητας. γ) Σχεδιασμός διαχείρισης τω ν λεκανώ ν απορροής και συμμετοχή του κοινού. Το Μουσείο Γουλανδρή Φυσικής Ιστορίας συμμετείχε με εισήγηση στη 2η Συνεδρία, το θέμα τη ς οποίας ήταν «Η Ο δηγία Πλαίσιο για τα νερά και η προοπτική τη ς προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος». Επίσης είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οριστικοποιήθηκαν οι κατευθυντήριες γραμμές για τη ν εφ αρμογή τη ς Ο δηγίας Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ από το υ ς Δ ιευθυντές Υδάτων τω ν κρατώ ν μελών τη ς ΕΕ, στο πλαίσιο τη ς Κοινής Σ τρα τηγικής για τη ν Εφαρμογή τη ς Οδηγίας. Το δ εύτερ ο σεμινάριο πραγματοποιήθηκε τη ν τελευ τα ία ημέρα. Κατά τη διάρκειά του έγιναν τρ εις π αράλληλες συναντήσεις εργασίας με θέματα σχετικά με τη ν ολοκληρω μένη διαχείριση τω ν υδάτινων πόρων, ιδιαίτερα τω ν διασυνοριακών νερών, τη ν παροχή νερού και συνθηκών υγιεινής, με έμφαση στο φ τω χότερο μ έρ ο ς του πληθυσμού και την αλληλεπίδραση ύδατος, τροφίμω ν και περιβάλλοντος, με έμφαση στα ευαίσθητα οικοσυστήματα. Ο σκοπός τω ν συναντήσεων αυτών ήταν να προκύψουν προτάσεις για συγκεκριμένες δράσεις (δομικά τμήματα, π ρογράμματα επίδειξης), καθώς επίσης η έκφραση δέσ μευσ ης ενδια φ έροντος για ανάπτυξη συνεργασιών στα πλαίσια του Μ εσογειακού Σ κέλους τη ς Ευρωπαϊκής Πρω τοβουλίας για τα νερά. Δημήτρης Παπαδήμος Στη χώρα μας πραγματοποιούνται σημαντικές α λλα γές τόσ ο ως προς τη ν προστασία του φυσικού π εριβάλλοντος όσο και στην ενσωμάτωση τη ς οικολογικής έρ ευνα ς στον περιβαλλοντικό σχεδιασμό σε τοπικό, π εριφερειακό και εθνικό επίπεδο. Τα 10 τελευ τα ία έτη έδειξα ν ότι η εφ α ρ μογή προσωπικών στρατηγικών χω ρίς τη ν ύπαρξη ενός γενικότερ ο υ πλαισίου επικοινωνίας, ανταλλαγής απόψεων και ενημέρωσης, απομόνωσαν τις διά φ ορες επιστημονικές ομάδες του χώρου και περιόρισαν τη δυνα τότητα εξέλιξή ς τους. Για το υ ς παραπάνω λόγους, προσκαλούνται οι επιστήμονες που δραστηριοποιούνται στον χώρο τη ς Ο ικολογίας να συμμετάσχουν στο Πανελλήνιο Συνέδριο τη ς Έ νωσης Ελλήνων Οικολόγων, που θα λάβει χώρα στις 27 και 28 Σεπτεμβρίου στη Θεσσαλονίκη. Το συνέδριο αυτό αποσκοπεί στην ουσιαστική επανενεργοποίηση τη ς Ένωσης. Στο πλαίσιο του συνεδρίου θα επικαιροποιηθεί ο κα τάλογος μελών τη ς ένω σης με το υ ς παρευρισκόμενους σ υνέδρους και θα πραγματοπ οιηθούν εκ λο γές για την ανάδειξη του νέου Διοικητικού Συμβουλίου. Η Γραμματεία τη ς Οργανω τικής Επιτροπής έχει έδρα το ν Τομέα Ο ικολογίας του Τμήματος Βιολογία ς ΑΠΘ. Π ερισ σ ότερες π ληροφορίες μπορείτε να ζητήσ ετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: enosioikologon@ bio.auth.gr. Από την Οργανωτική Επιτροπή ΑΜΦΙΒΙΟΝ

16 ΠΡΑΣΙΝΗ ΕΒΔΟΜΑΔΑ 2003 Αλλάζοντας τους τρόπους μας προς το καλύτερο Η Ευρωπαϊκή Επιτροπη-Γενικη Διεύθυνση Περιβάλλοντος διοργάνωσε και φέτος την πράσινη εβδομάδα, γνωστή ως «Green Week 2003», στις Βρυξέλες (2-5 Ιουνίου), έχοντας ως βασικό σύνθημα το «Αλλάζοντας τους τρόπους μας προς το καλύτερο». Στις εκδηλώσεις, που εντάχθηκαν στο πλαίσιο της Παγκόσμιας Ημέρας Περιβάλλοντος, συμμετείχαν περίπου άτομα, απλοί πολίτες, επιχειρηματίες, δημόσιοι και ιδιωτικοί φορείς, κυβερνήσεις και τοπικές αρχές, επιστήμονες, εκπαιδευτικοί αλλά και νέοι άνθρωποι που έχουν σχέση με το περιβάλλον. Σκοπός τη ς πράσινης εβδομάδας είναι να συγκεντρώ σει όλες τις εμπ λεκόμενες ομάδες (οικονομικούς και κοινωνικούς φ ορείς, εθνικές, π εριφ ερειακές και τοπ ικές αρχές, αντιπροσώπους ευρωπαϊκών ιδρυμάτω ν αλλά και μέσα μαζικής ενημέρω σ ης), να τις ενθαρρύνει να «σκεφτούν δυνατά» και να συνεργαστούν υιοθετώ ντας μια πιο φιλική προς το περιβάλλον και τη ν υγεία συμπεριφορά. Για τη ν Πράσινη Εβδομάδα 2003 βασικοί θεματικοί άξονες ήταν: αειφορική κατανάλωση και παραγωγή, ανανεώσιμη ενέργεια και κλιματικές αλλαγές, θέματα ποιότητας και ποσότητας τω ν υδατικών πόρων. Εκτός από τις πολιτικές συναντήσεις υψηλού επιπέδου, τις συνεδρίες και τις ειδικές ομάδες εργασίας για το υ ς νέους, η διοργάνωση περιελάμβανε και προβολή εκθεμάτω ν σε ειδικά διαμορφω μένο χώρο, τα οποία αποτέλεσαν παραδείγματα έργω ν φιλικών προς το περιβάλλον. Καινοτομία τη ς φ ετινής διοργάνωσης ήταν τα περιβαλλοντικά βραβεία που απένειμε η ΓΔ Περιβάλλον σε τελ ετή κατά τη ν τελευτα ία ημέρα τη ς διοργάνωσης. Με το ν θεσμό αυτό και μέσα από τέσ σ ερα βραβεία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνώρισε το έρ γο τω ν τοπικών αρχών στην εφ αρμογή αειφορικής διαχείρισης σε αστικό περιβάλλον, στην κατάρτιση περιβαλλοντικής πολιτικής και στην υιοθέτηση μέτρω ν προώθησης τη ς αειφορίας. Επιπλέον, βραβεία για ζω γραφιές και γλυπτά από ανακυκλώσιμα υλικά, δόθηκαν στο πλαίσιο το υ διαγωνισμού για παιδιά ηλικίας 5-16 ετών. Τέλος, στενά σ υνδεδεμένες με τη ν Πράσινη Εβδομάδα, ήταν και οι Πράσινες Η μέρες, γνω σ τές ως «Green Days 2003», από 30 Μαίου έω ς 9 Ιουνίου, οι οποίες σκοπό έχουν τη ν προβολή περιοχών το υ Δικτύου Φύση 2000 σε όλη τη ν Ευρώπη, μέσα από έργα και δρα σ τηριότητες σε α υτές τις περιοχές. Το ΕΚΒΥ σ υμμετείχε με τη διοργάνωση εκπαιδευτικού περιπάτου στο Φοινικόδασος στο Βάι, Κρήτη και ξενάγησ η τη ς Περιβαλλοντικής Ο μάδας του Γυμνασίου Σητείας στην ενημερω τική υποδομή που πρόσφατα υλοποιήθηκε (βλ. ΑΜΦΙΒΙΟΝ-τ. 49). Χρυσούλα Λιόντα Α Μ Φ Ι Β Ι Ο Ν Τ ε ύ χ ο ς 50 Δ ιμ η ν ια ία έ κ δ ο σ η τ ο υ E K B Y IS S N Ταχυδρομική διεύθυνση: Μ ουσείο Γουλανδρή Φυσικής!στορίας Ελληνικό Κέντρο Βιοτόπων - Υγροτόπων 14ο χ λ μ Θ ε σ σ α λ ο ν ίκ η ς - Μ η χ α ν ιώ ν α ς, Θ έρ μ η, Τ.Θ Τηλ Φαξ: E-m ail: m a ria e k b y.g r Υπεύθυνη Έκδοσης: Μαρία Κατσακιώρη Συντακτική Eπιτpοπή: Ευτυχία Αλεξανδρίδου, Αντώνης Αποστολακης, Π. Α. Γεράκης, Παύλος Γιαμάς, Μαρία Κατσακιώρη, Χρυσούλα Λιόντα, Σπύρος Ντάφης, Δημήτρης Παπαδήμος, Βασιλική Τσιαούση Φιλολογική επιμέλεια: Χρυσούλα Λιόντα Φωτογραφία εξωφύλλου: Φωτ. Αρχείο Ε Κ Β Υ / Ε. Ευθυμίου Φ ω τοστοιχειοθεσία - Επιμέλεια έκδοσ ης: ANIM A GRAPHICS Α νατολή Καλεντζίδου, Φραγκίνη 9, Θεσσαλονίκη Κείμενα και φω τογραφίες που αποστέλλονται για δημοσίευση στο περιοδικό δεν επιστρέφονται. Eπιτpέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή ή η μετάδοση με οποιοδήποτε οπτικοακουστικό μέσο του περιεχομένου του AMOIBON μόνο εφόσον γίνεται αναφορά στην πηγή. Ρ, ΑΜΦΙΒΙΟΝ