Θέµατα ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας I. Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας

Transcript

1 Θέµατα ιστορίας της Ελληνικής Γλώσσας I Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήµιο Δυτικής Μακεδονίας 1

2 Η παρουσίαση επιλογή σηµαντικών θεµάτων της ιστορίας της ελληνικής γλώσσας κριτήριο: η επίδρασή τους και στις µέρες µας β. Η διαµόρφωση της ελληνιστικής κοινής γ. Από τον Αττικισµό στο Γλωσσικό Ζήτηµα α. Από την προφορικότητα στην εγγραµµατοσύνη

3 Eισαγωγή H ελληνική η παλαιότερη µαρτυρούµενη ζωντανή γλώσσα στην Eυρώπη Mιλιέται στην Eλλάδα και αλλού τουλάχιστον από τον 15. π.x. αιώνα, οπότε εµφανίζονται τα πρώτα γλωσσικά τεκµήρια. Mια µορφή αυτής της γλώσσας στο χώρο της Eλλάδας πολύ νωρίτερα, γύρω στο 2000 π.x. Σήµερα οι ελληνόφωνοι σε όλο τον κόσµο υπολογίζονται σε 12 ως 13 εκατοµµύρια. H γεωγραφική εξάπλωση και η πολιτιστική σπουδαιότητα της ελληνικής γλώσσας σήµερα είναι αισθητά µειωµένες. 3

4 Σύντοµη ιστορία της ελληνικής γραφής Γενικά α. η ιερογλυφική γραφή (περ π.x.) β. η γραµµική A (περ π.x.) γ. η γραµµική B ( περ π.x.) δ. κυπροµινωική γραφή (περ π.x.) ε. κυπριακό συλλαβάριο (περ αιώνας π.x.) στ. φοινικική γραφή (περ. 10. αιώνας π.x.) 4

5 Γραµµική γραφή B δε γίνεται διάκριση µακρών - βραχέων φωνηέντων: ko-no-so = Kνωσός, pa-te = πατήρ, όλα τα είδη των κλειστών συµφώνων (εκτός από το d) δηλώνονται µε τα αντίστοιχα ψιλά p, t, k. έτσι το συλλαβόγραµµα pe µπορεί να διαβαστεί ως πε, βε, φε, πη, βη, φη, πει, βει, φει, πηι, βηι, φηι, π.χ. te-o = θεός, θεοί, te-ke = θήκη, ka-ke-u = χαλκεύς στα συµφωνικά συµπλέγµατα για τη δήλωση του φωνήεντος του πρώτου συµφώνου χρησιµοποιείται η ποιότητα του φωνήεντος του β συµφώνου, π.χ. ku-ru-so = χρυσός, a-ko-ro = αγρός, ti-ri-po = τρίπους. ατελής γραφή > αναζήτηση νέας 5

6 H φοινικική γραφή «φοινικικά» γράµµατα σηµιτική γραφή, περί τον 10ο αι. π.x. η επινόηση του ελληνικού αλφαβήτου πολύ σπουδαία για την ιστορία του πολιτισµού, πολλά αλφάβητα: το λατινικό, το κυριλλικό, το κοπτικό, το γοτθικό του επισκόπου Oυλφίλα αλλά και άλλα. συνεργάστηκαν Σηµίτες και Έλληνες οι Σηµίτες γράµµατα µόνο για τα σύµφωνα οι Έλληνες µετέτρεψαν το φοινικικό αλφάβητο σε φωνολογικό, σηµαντική καινοτοµία σε παγκόσµια κλίµακα. 6

7 H ελληνική γραφή 1/5 φοινικικά γράµµατα άχρηστα στην ελληνική για να παραστήσουν φωνήεντα ή πρόσθεσαν και νέα γράµµατα αναλογία 1:1 = κάθε γράµµα ένα φθόγγο Tο σύµφωνο alef (λαρυγγικός φθόγγος) > το φωνήεν [a] και ονοµάστηκε άλφα. Tο H (heth) στο δυτικό ελληνικό αλφάβητο την αρχική δάσυνση από κει το πήραν οι Λατίνοι και όλες οι νεολατινικές γλώσσες στην ιωνική διάλεκτο, που δεν υπάρχει αρχική δάσυνση, το H χρησιµοποιήθηκε για να δηλώσει το µακρό ανοιχτό [e]. Όταν το ιωνικό αλφάβητο υιοθετήθηκε από τους Aθηναίους η αριστερή πλευρά του H για τη δήλωση της δασείας και η δεξιά του για την απουσία της, την ψιλή 7

8 H ελληνική γραφή 2/5 Oι αρχαίοι Έλληνες στην αρχή από τα δεξιά προς τα αριστερά (επί τα λαιά) όπως και οι Φοίνικες αργότερα βουστροφηδόν τελικά από τα αριστερά προς τα δεξιά (ες ευθύ). Άλλες γραφές είναι: η στοιχηδόν ABΓΔE EZHΘ η κιονηδόν A B Γ η σπειρηδόν A B Γ Δ Z Θ E H 8

9 H ελληνική γραφή 3/5 H ελληνική γραφή µέχρι τον 9. αιώνα µ.x. ήταν κεφαλαιογράµµατη αρχικά «γωνιώδης» (πβ. των επιγραφών), στη συνέχεια η ταχυγραφία > «στρογγυλογράµµατη γραφή» > µικρογράµµατη γραφή, περί τον 9. µ.x. αι. 9

10 H ελληνική γραφή 4/5 οι λέξεις δε χωριζόταν µεταξύ τους ούτε έφεραν τόνο ο τονισµός περιττός για τον φυσικό οµιλητή, πβ. ξένες γλώσσες, ελληνική κεφαλαιογράµµατη ο τονισµός απαραίτητος, όταν ο τονισµός της σύγχρονης ελληνικής µακριά από την πραγµάτωση του τονισµού του 5. π.x. αιώνα. και η στίξη δεν είχε συστηµατικό χαρακτήρα τα σύγχρονα ελληνικά τυπογραφικά στοιχεία σχεδίασε ο Claude Garamont στις αρχές του 16. αιώνα (γράµµατα του βασιλέως) 10

11 H ελληνική γραφή 5/5 µια παραλλαγή του AE αλφαβήτου, το χαλκιδικό, δανείζονται οι Pωµαίοι, κάποιες διαφορές από το της Aθήνας, π.χ. R, L. Aπό τους Pωµαίους στους Γότθους και σε όλους τους δυτικοευρωπαίους. στη βυζαντινή περίοδο στους Aρµένιους και στους Σλάβους. Mε την πάροδο του χρόνου η γραφή έπαψε να είναι φωνολογική, έγινε "ιστορική". π.χ. ένας φθόγγος, [i], µε πολλά γράµµατα: ι, η, υ, ει, οι, υι ένα γράµµα [υ] πολλούς φθόγγους: i, u, f, v ιστορική ορθογραφία σε όλους τους λαούς µε µεγάλη ιστορία (Γάλλους, Άγγλους) αντίθετα πβ. Pουµάνοι, Tούρκοι 11

12 τέλος 12