Ο ΘΔΜΟ ΣΩΝ ΚΔΝΣΡΩΝ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ:ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΗ- ΠΡΟΟΠΣΙΚΔ

Transcript

1 ΑΡΗΣΟΣΔΛΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ TMHMA ΓΑΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΦΤΗΚΟΤ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΟΜΔΑ ΥΔΓΗΑΜΟΤ ΚΑΗ ΑΝΑΠΣΤΞΖ ΦΤΗΚΧΝ ΠΟΡΧΝ Ο ΘΔΜΟ ΣΩΝ ΚΔΝΣΡΩΝ ΠΔΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΗ ΔΚΠΑΙΓΔΤΗ ΣΗΝ ΔΛΛΑΓΑ:ΤΠΑΡΥΟΤΑ ΚΑΣΑΣΑΗ- ΠΡΟΟΠΣΙΚΔ ΜΔΣΑΠΣΤΥΗΑΚΖ ΓΗΑΣΡΗΒΖ ΔΤΘΤΜΗΑ Υ. ΚΑΕΑΝΣΕΗΓΟΤ AEM:399 ΔΠΗΒΛΔΠΧΝ:ΚΑΡΑΜΔΡΖ ΑΘΑΝΑΗΟ ΚΑΘΖΓΖΣΖ Θεζζαινλίθε

2 2 ζηελ νηθνγέλεηα κνπ

3 Σξηκειήο Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή: Καξακέξεο Αζαλάζηνο, Ράγθνπ Πνιπμέλε, Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο Γαζνινγίαο & Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζ/λίθεο (επηβιέπσλ). Δπίθνπξνο Καζεγήηξηα ηνπ Σκήκαηνο Γαζνινγίαο & Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζ/λίθεο (κέινο) Καξακαλώιεο Γεκήηξηνο, Αλαπιεξσηήο Καζεγεηήο ηνπ Σκήκαηνο Γαζνινγίαο & Φπζηθνχ Πεξηβάιινληνο. Αξηζηνηέιεην Παλεπηζηήκην Θεζ/λίθεο (κέινο) 3

4 ΠΔΡΗΛΖΦΖ πλεηδεηνπνηψληαο επηηέινπο ν ζχγρξνλνο άλζξσπνο πσο ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα δελ πξνέθπςαλ απφ δπζιεηηνπξγίεο ηεο θχζεο αιιά απφ θνηλσληθέο επηινγέο, πξνρσξά ζε δξάζεηο πξνθεηκέλνπ λα επαλαθέξεη ηε ρακέλε αξκνλία. Έηζη, ε πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζεσξείηαη νπζηψδεο θαη αλαπφζπαζην ηκήκα ηεο παηδείαο θάζε πνιίηε κε απψηεξν ζηφρν ηελ επαηζζεηνπνίεζε ηεο λέαο γεληάο απέλαληη ζηα ζνβαξά πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα ηεο επνρήο καο. ηελ επηηπρία απηνχ ηνπ ζθνπνχ, πνπ πξέπεη λα απνηειεί θαη θχξην κέιεκα ηεο Πνιηηείαο ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ε ιεηηνπξγία ηνπ ζεζκνχ ησλ Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. Ζ παξνχζα εξγαζία δηεξεπλά ηνλ ζεζκφ ησλ ΚΠΔ, ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε θαη ηηο πξννπηηθέο. Αξρηθά θαηαγξάθεηαη ε γέλλεζε, ε πνξεία θαη ην έξγν ησλ ΚΠΔ ζρεηηθά κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ καζεηψλ, ηελ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ, ηελ παξαγσγή εθπαηδεπηηθνχ πιηθνχ, ηελ αλάπηπμε ζεκαηηθψλ δηθηχσλ, ηηο ηνπηθέο θαη δηεζλείο ζπλεξγαζίεο, ηε ρξεκαηνδφηεζε, ηελ έξεπλα ζε ζέκαηα πεξηβάιινληνο θαη Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαζψο θαη ηελ πξφζθαηε κεηεμέιημε ηνπο ζε Κέληξα Γηα Βίνπ Μάζεζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία ( ΚΓ.Β.Μ.Π.Α) πνπ είλαη πηα αλνηρηά ζην επξχηεξν θνηλσληθφ ζχλνιν ηεο πεξηνρήο εκβέιεηαο ηνπ θάζε Κέληξνπ. Ο κεζνδνινγηθφο ζρεδηαζκφο ηεο έξεπλαο πνπ ζηεξίρζεθε ζηε δεκνζθφπεζε αιιά θαη ζηηο πξνζσπηθέο ζπλνκηιίεο κε αξθεηνχο απφ απηνχο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ ΚΠΔ εμάγεη ζνβαξά ζπκπεξάζκαηα αλαθνξηθά κε ηελ ππάξρνπζα θαηάζηαζε αιιά θαη ηηο πξννπηηθέο απηνχ ηνπ ηφζν επαίζζεηνπ ζεζκνχ θαη πξνηείλεη κέηξα πνπ κφλν ζηφρν έρνπλ ηε καθξνπξφζεζκε βησζηκφηεηα θαη απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ Κέληξσλ. 4

5 ABSTRACT The human in the modern era, after realizing that the environmental problems were not caused by the malfunctions of the nature but from human interventions, proceeds in various actions in order to restore the lost harmony. That is why the environmental education is considered very important part for the culture of every citizen with ultimate purpose the motivation of the new generation towards the very crucial environmental problems of our era. For the accomplishment of this intention, which should consist major priority of the state, contributes significantly the function of the institution of the Departments of Environmental Education. This project investigates the institution of the DEE, the current conditions and the prospects. First of all, what is mentioned is the creation, the process and the contribution of the DEE, regarding the education of the students, the training of the teachers, the production of the educational material, the development of the thematic network, the local and the international collaborations, the funding, the investigation of environmental issues and of the Environmental Education as well as their current evolution into Departments of the Lifelong Education for the Environment and for the Sustainability ( D.L.E.E.S), which are already available to the society of the region of every Department. The methodological design of this investigation, which was based not only on the questionnaire but also on the private discussions with many teachers from the DEE, draws very important conclusions regarding the current condition and the prospects of this fragile institution of the DEE and suggests measures that should be taken with the intention of the long-term viability and the effectiveness of these Departments. 5

6 ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ ζει. Πεξίιεςε. 4 Πεξίιεςε ζηα Αγγιηθά.5 Πεξηερφκελα. 6 Πίλαθαο πληνκνγξαθηψλ Δπραξηζηίεο...11 Δηζαγσγή...12 Κεθάιαην 1. Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε θαη ΚΠΔ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε Αλαγθαηφηεηα ηεο ΠΔ ηφρνη ηεο ΠΔ Γέλλεζε θαη ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ΠΔ Πνξεία ηεο ΠΔ ζηελ Διιάδα Σα Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (ΚΠΔ) Γεληθά Δμέιημε ησλ ΚΠΔ Σν έξγν ησλ ΚΠΔ Τπνδνκέο-πιηθνηερληθφο εμνπιηζκφο Δπηκφξθσζε ησλ εθπαηδεπηηθψλ Δθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα Θεκαηηθά δίθηπα Δθπαηδεπηηθφ πιηθφ πλεξγαζίεο χλδεζε κε ηνπηθή θνηλσλία Έξεπλα..66 6

7 1.2.4 ηειέρσζε Υξεκαηνδφηεζε Κέληξα Γηα Βίνπ Μάζεζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία...74 Κεθάιαην 2. Τιηθά θαη Μέζνδνη Μεζνδνινγία Τιηθά ηαηηζηηθή Δπεμεξγαζία ησλ δεδνκέλσλ..88 Κεθάιαην 3. Απνηειέζκαηα πκκεηνρή ζε επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα(εξση. 1) Βαζκφο βνήζεηαο απφ ηα επηκνξθσηηθά πξνγξάκκαηα(εξση. 1) Βαζκφο επάξθεηαο ησλ ππνδνκψλ-εμνπιηζκνχ(εξση. 2) Βαζκφο ηθαλνπνίεζεο απφ ηνλ ηξφπν πινπνίεζεο ηεο ΠΔ(εξση. 3) Ηδαληθφο αξηζκφο καζεηψλ(εξση. 4) Κξηηήξηα κεζνδνινγηψλ γηα ηελ πινπνίεζε πξνγξακκάησλ(εξση. 5) Βαζκφο ηθαλνπνίεζεο γηα ηε κέρξη ηψξα πξνζθνξά ηνπ ΚΠΔ(εξση. 6) πκβνιή ησλ ΚΠΔ ζηελ ηνπηθή θνηλσλία(εξση. 7) Βαζκφο ηθαλνπνίεζεο ηνπ ππάξρνληνο ζεζκηθνχ πιαηζίνπ(εξση. 8) Αηηίεο ζπξξίθλσζεο ησλ ΚΠΔ(εξση. 9) Βαζκφο επηηπρίαο ησλ ΚΠΔ ζε ζπγθεθξηκέλεο πεξηπηψζεηο(εξση. 10) Δκπφδηα ζηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ ΚΠΔ(εξση. 11) Πξνηάζεηο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ιεηηνπξγία ησλ ΚΠΔ(εξση. 12) Πξννπηηθέο εμέιημεο ησλ ΚΠΔ ζε πεξηπηψζεηο(εξση. 14) Υαξαθηεξηζηηθά ησλ εθπαηδεπηηθψλ ησλ ΚΠΔ(εξση. 15) εκαληηθφηεξνο ιφγνο απφζπαζεο ζηα ΚΠΔ(εξση. 16) Καηαιιειφηεξνη επηκνξθσηέο ζηα ΚΠΔ(εξση. 17) Πξνζσπηθά θαη δεκνγξαθηθά ζηνηρεία ησλ εθπαηδεπηηθψλ

8 3.19 πζρεηίζεηο πζρεηίζεηο κε ην θχιν πζρεηίζεηο κε ηελ ειηθία πζρεηίζεηο κε ηελ εηδηθφηεηα ΠΔ πζρεηίζεηο κε ηα έηε ππεξεζίαο ζην ΚΠΔ πζρεηίζεηο κε ηε ζέζε ζην ΚΠΔ ζήκεξα πζρεηίζεηο κε ηηο κεηαπηπρηαθέο ζπνπδέο πζρεηίζεηο κε ηελ επηκφξθσζε πζρεηίζεηο κε ηηο πξννπηηθέο εμέιημεο ησλ ΚΠΔ 122 Κεθάιαην 4. πδήηεζε ησλ απνηειεζκάησλ-πκπεξάζκαηα Κεθάιαην 5. Πξνηάζεηο.132 Βηβιηνγξαθία. 135 Παξάξηεκα

9 ΠΗΝΑΚΑ ΤΝΣΟΜΟΓΡΑΦΗΧΝ Διιεληθνί όξνη ΑΜΔΑ ΑΔΠ ΓΔΑΑ ΓΔΠΠ ΔΑΑ ΔΔ ΔΗΝ ΔΚΔΠΗ ΔΠΔΑΔΚ ΔΠΑ ΗΓΔΚΔ ΗΝΔΓΗΒΗΜ ΚΓ.Β.Μ.Π.Α ΚΠΔ ΚΤΑ ΚΤΚΠΔΔ ΜΚΟ ΜΜΔ ΟΣΑ ΠΔ ΠΔΚ Π.Ο ΔΠΠΔΓ ΣΔΑΠΖ ΣΓΔ ΤΑ ΤΠΑΗΘΠΑ ΦΔΚ Άηνκα Με Δηδηθέο Αλάγθεο Αλψηαην πκβνχιην Δπηινγήο Πξνζσπηθνχ Γεθαεηία γηα ηελ Δθπαίδεπζε ζηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε Γηαζεκαηηθφ Δληαίν Πιαίζην Πξνγξακκάησλ πνπδψλ Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε Δπξσπατθή Έλσζε Δζληθφ Ίδξπκα Νεφηεηαο Δζληθφ Κέληξν Πηζηνπνίεζεο πλερηδφκελεο Δπαγγεικαηηθήο Καηάξηηζεο Δπηρεηξεζηαθφ Πξφγξακκα Δθπαίδεπζε θαη Αξρηθή Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε Δζληθφ ηξαηεγηθφ Πιαίζην Αλαθνξάο Ηλζηηηνχην Γηαξθνχο Δθπαίδεπζεο Δλειίθσλ Ίδξπκα Νενιαίαο Γηα Βίνπ Μάζεζεο Δπαγγεικαηηθή Καηάξηηζε Κέληξα Γηα Βίνπ Μάζεζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία Κέληξα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Κνηλή Τπνπξγηθή Απφθαζε Κππξηαθφ Κέληξν Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο Με Κπβεξλεηηθή Οξγάλσζε Μέζα Μαδηθήο Δλεκέξσζεο Οξγαληζκφο Σνπηθήο Απηνδηνίθεζεο Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε Πεξηθεξεηαθφ Δπηκνξθσηηθφ Κέληξν Παηδαγσγηθή Οκάδα πκβνπιεπηηθφο Δπαγγεικαηηθφο Πξνζαλαηνιηζκφο Δθπαηδεπηηθψλ Γξαζηεξηνηήησλ Σκήκα Δπηζηεκψλ Αγσγήο Πξνζρνιηθήο Ζιηθίαο Σερληθά Γειηία Έξγσλ Τπνπξγηθή Απφθαζε Τπνπξγείν Παηδείαο, Θξεζθεπκάησλ, Πνιηηηζκνχ, Αζιεηηζκνχ Φχιιν Δθεκεξίδαο ηεο Κπβεξλήζεσο 9

10 Ξεληθνί Όξνη GIS FAO IUCN UNEP UNECE UNESCO SPSS WWF χζηεκα Γεσγξαθηθψλ Πιεξνθνξηψλ Γηεζλήο Οξγάλσζε Σξνθίκσλ θαη Γεσξγίαο Γηεζλήο Έλσζε γηα ηελ Πξνζηαζία ηεο Φχζεο θαη ησλ Φπζηθψλ Πφξσλ Πεξηβαιινληηθφ Πξφγξακκα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ Οηθνλνκηθή Δπηηξνπή γηα ηελ Δπξψπε Μνξθσηηθή, Δπηζηεκνληθή θαη Πνιηηηζηηθή Οξγάλσζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ Statistical Package for Social Sciences Παγθφζκην Σακείν γηα ηε Φχζε 10

11 ΔΤΥΑΡΗΣΗΔ Φηάλνληαο ζην ηέινο απηνχ ηνπ ηαμηδηνχ ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο αλζξψπνπο πνπ κε θαζνδήγεζαλ θαη κε ζηήξημαλ ζε απηήλ ηελ πξνζπάζεηα. Αξρηθά επραξηζηψ ζεξκφηαηα ηνλ Καζεγεηή θ. Καξακέξε Αζαλάζην ν νπνίνο κε εκπηζηεχηεθε θαη αλέιαβε ηελ επίβιεςε ηεο κεηαπηπρηαθήο κνπ δηαηξηβήο. Σνλ επραξηζηψ γηα ηε ζπλεξγαζία ηνπ ζε φιε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ, γηα ηηο νπζηαζηηθέο ηνπ παξαηεξήζεηο θαη γηα ην ζεκαληηθφ ρξφλν πνπ δηέζεζε γηα ηελ παξαθνινχζεζε ηεο. Δπραξηζηψ ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα θ. Ράγθνπ Πνιπμέλε γηα ηελ ζεκαληηθή βνήζεηα θαη ηελ πνιχηηκε επηζηεκνληθή θαζνδήγεζε πνπ κνπ πξνζέθεξε ζε φιεο ηηο θάζεηο ηεο κεηαπηπρηαθήο κνπ δηαηξηβήο. Έλαο αθφκε βαζηθφο ιφγνο πνπ ζέισ λα επραξηζηήζσ θαη ηνπο δπν κνπ θαζεγεηέο είλαη ε ςπρηθή ζηήξημε θαη ε βαζηά θαηαλφεζε πνπ κνπ πξνζέθεξαλ ζε νιφθιεξε ηε δηάξθεηα ησλ κεηαπηπρηαθψλ κνπ ζπνπδψλ. ηε ζπλέρεηα ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ Καζεγεηή θ.καξακαλψιε Γεκήηξην γηα ηε ζπλερή ελζάξξπλζε πνπ κνπ έδηλε, ηηο επηζεκάλζεηο αιιά θαη γηα ηε ζεκαληηθή ζπκβνιή ηνπ ζηελ ηειηθή δηακφξθσζε ηνπ θεηκέλνπ. Δπίζεο επραξηζηψ ηνλ Λέθηνξα ηνπ Σκήκαηνο Φηινζνθίαο θαη Παηδαγσγηθήο (Σνκέαο Παηδαγσγηθήο) θ. ηακνβιάζε Γεκήηξην πνπ ήηαλ πάληα πξφζπκνο λα κε βνεζήζεη ζε φπνηα απνξία κνπ πξνέθππηε ζρεηηθά κε ζέκαηα ζηαηηζηηθήο θαη φρη κφλν. Δπίζεο ζέισ λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο ησλ Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο δηφηη κε ελδηαθέξνλ θαη πξνζπκία ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην θαη έθαλαλ ηελ παξνχζα δηαηξηβή εθηθηή. Σέινο ζέισ λα επραξηζηήζσ ηνπο γνλείο κνπ, ηνλ παππνχ κνπ Κσλζηαληίλν θαη ηελ γηαγηά κνπ Υξπζνχια θαη ηηο αδεξθέο κνπ Υξπζνχια θαη Μάξζα γηα ηελ ακέξηζηε ζηήξημε θαη ππνκνλή ηνπο. Ζ παξνχζα κειέηε ζα κπνξνχζε λα απνηειέζεη αληηθείκελν κηαο πην ιεπηνκεξνχο έξεπλαο θαη πξνζπάζεηαο απφ εθείλνπο πνπ ζα ήζειαλ λα δηεξεπλήζνπλ πεξηζζφηεξν ηνλ ζεζκφ ησλ ΚΠΔ ζηεξηδφκελνη θαη ζε φζα θαηαγξάθνληαη ζηελ παξνχζα κειέηε. 11

12 ΔΗΑΓΧΓΖ Αθήζηε ηνπο ειεχζεξνπο ζηελ εμνρή.. Δκβαπηίζηε ην πλεχκα ηνπο ζηηο θπζηθέο επηξξνέο. Ζ γλψζε ρσξίο αγάπε δελ θνιιά αιιά αλ ε αγάπε έξρεηαη πξψηε, ζίγνπξα ε γλψζε ζα αθνινπζήζεη. Τπάξρεη αξθεηφο ρξφλνο λα απαληήζνπκε ζηηο εξσηήζεηο ησλ παηδηψλ. ηαλ απηά ελδηαθέξνληαη αξθεηά, ζα ηηο θάλνπλ ηα ίδηα. John Barrows Οη ζηίρνη απηνί ηνπ δηάζεκνπ πνηεηή John Barrows ζα κπνξνχζαλ λα ηεζνχλ σο θχξηνη ζηφρνη ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (ΠΔ). πσο γλσξίδνπκε άιισζηε ε εθπαίδεπζε ππήξμε αλέθαζελ ν θπξηφηεξνο κνριφο αλάπηπμεο θαη ν απνηειεζκαηηθφηεξνο ηξφπνο επίιπζεο καθξνρξφλησλ θνηλσληθψλ πξνβιεκάησλ. Έηζη, ζην βαζκφ πνπ ην ζρνιείν απνηειεί απνδέθηε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο θνηλσλίαο αηζζάλεηαη ηελ αλάγθε λα δεκηνπξγήζεη φιεο εθείλεο ηηο ζπλζήθεο πνπ ζπλεηζθέξνπλ ζεηηθά ζηελ πξνζπάζεηα επαλαπξνζδηνξηζκνχ ηεο ζρέζεο αλζξψπνπ θαη πεξηβάιινληνο. ήκεξα δηαλχνπκε κηα ηέηνηα πεξίνδν, φπνπ ε ζεκαληηθφηεξε πξφθιεζε γηα ηελ αλζξσπφηεηα είλαη ε πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο. Καζίζηαηαη αλαγθαίν, επνκέλσο, λα αλαπηπρζνχλ ηα θαηάιιεια εθπαηδεπηηθά εξγαιεία θαη λα πξαγκαηνπνηεζνχλ νη απαξαίηεηνη κεηαζρεκαηηζκνί ψζηε λα θαηαθέξεη ε εθπαίδεπζε λα αλαιάβεη πξσηαξρηθφ ξφιν ζηελ θαηαλφεζε, αιιά θπξίσο ηελ αληηκεηψπηζε ηνπ δεηήκαηνο απηνχ. ην πιαίζην απηφ αλαγλσξίδνπκε φηη κέζν γηα ηελ πξαγκάησζε απηψλ ησλ ζηφρσλ απνηειεί ε Πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε θαη παηδεία νη νπνίεο θαινχληαη λα δηαδξακαηίζνπλ ην πξσηαγσληζηηθφ απηφ ξφιν θαη γηα ην ιφγν απηφ πξέπεη λα απνηειέζνπλ αλαπφζπαζην θνκκάηη ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε δεκηνπξγήζεθε απφ ηελ αλάγθε αληηκεηψπηζεο ηεο νηθνινγηθήο θξίζεο, αιιά θαη απφ ηελ πεπνίζεζε φηη ζα κπνξέζεη λα ζπλδξάκεη ζην λα μαλαζπκεζεί ν άλζξσπνο φηη απνηειεί θαη ν ίδηνο έλα θνκκάηη ηεο θχζεο. Ζ ΠΔ νξίδεηαη ζαλ θαηλνηφκνο θαη ξηδνζπαζηηθή εθπαηδεπηηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ζηνρεχεη ζην λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ νη καζεηέο/ηξηεο ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ, λα επαηζζεηνπνηεζνχλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ θαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ κε εηδηθά πξνγξάκκαηα, ψζηε λα ζπκβάινπλ ζηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζήο ηνπο. Καηά ζπλέπεηα ζθνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη ε δηάπιαζε πεξηβαιινληηθά ππεχζπλσλ πνιηηψλ θαη θνηλσληθψλ νκάδσλ. ηελ επηηπρία απηνχ ηνπ ζηφρνπ ζπκβάιιεη ζεκαληηθά ε ιεηηνπξγία ν ζεζκφο ησλ Κέληξσλ Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (ΚΠΔ) ζηνλ νπνίν επηθεληξψλεηαη ε παξνχζα έξεπλα. 12

13 θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη ε θαηαγξαθή ηεο ππάξρνπζαο θαηάζηαζεο ησλ ΚΠΔ κέζα απφ κηα ηζηνξηθή δηαδξνκή πνπ μεθηλά κε ηελ ίδξπζε ηνπ πξψηνπ ΚΠΔ ην 1993 ζηελ Κιεηηνξία Αραΐαο θαη ζπλερίδεηαη κέρξη ηηο κέξεο καο αιιά θαη ησλ εκπνδίσλ, πξνηάζεσλ θαη πξννπηηθψλ φζνλ αθνξά ην κέιινλ ησλ ΚΠΔ κέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ ηα ζηειερψλνπλ, ππνδεηθλχνληαο κε ηνλ ηξφπν απηφ ζηελ πνιηηηθή εγεζία ηεο ρψξαο ηε γξακκή πιεχζεο γηα ηε κειινληηθή αλαβάζκηζε ηνπο. Ζ παξνχζα εξγαζία απνηειείηαη απφ δπν κέξε. ην πξψην κέξνο, ππνγξακκίδεηαη ε αλαγθαηφηεηα ηεο ΠΔ σο αλαπφζπαζην θαη νπζηψδεο ηκήκα ηεο παηδείαο θάζε πνιίηε, έπεηηα επηρεηξείηαη κηα αλαδξνκή ζηε γέλλεζε θαη ζηελ ηζηνξηθή πνξεία ηεο Π.Δ θαη ζηε εμέιημε ηεο ζε Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε (ΔΑΑ) δηεζλψο, κε αλαθνξά ηνπο θχξηνπο ζηαζκνχο θαη ηα θπξηφηεξα Παγθφζκηα πλέδξηα πνπ έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί. ηε ζπλέρεηα επηθεληξψλεηαη ζηελ πνξεία ηεο ΠΔ ζηνλ ειιαδηθφ ρψξν. Έπεηηα αλαιχνληαη φια ηα ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ην ζεζκφ ησλ ΚΠΔ φζνλ αθνξά ηελ ηζηνξία, ηε θηινζνθία, ηελ πνξεία, ην έξγν ηνπο θαη ηελ πξφζθαηε κεηεμέιημε ηνπο ζε Κέληξα Γηα Βίνπ Μάζεζεο γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία (Κ.ΓΒ.Μ.Π.Α.) ε νπνία ζπληζηά ηνλ ππξήλα ηεο εθπαίδεπζεο ησλ ελειίθσλ. ην ηέινο ηνπ θεθαιαίνπ θαηαγξάθεηαη ν ζθνπφο θαη ε κεζνδνινγία ηεο έξεπλαο Σν δεχηεξν κέξνο, πεξηέρεη ηα απνηειέζκαηα, ηε ζπδήηεζε θαη ηηο πξνηάζεηο αλαθνξηθά κε ην ζεζκφ ησλ ΚΠΔ ζηελ Διιάδα. 13

14 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΚΑΗ ΚΔΝΣΡΑ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ (ΚΠΔ). 1.1 ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΗΚΖ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Αλαγθαηφηεηα ηεο ΠΔ ινη πιένλ αλαγλσξίδνπλ ηελ θξηζηκφηεηα ηεο πεξηβαιινληηθήο θαηάζηαζεο θαη ζπκθσλνχλ φηη ε αλζξσπφηεηα πξέπεη λα θηλεζεί κφλν πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηεο Π.Δ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ. Ζ ΠΔ φπσο ελλνείηαη ζήκεξα, είλαη ην απνηέιεζκα ηνπ πξνβιεκαηηζκνχ πνπ αλέπηπμε γηα ην ζέκα ηνπ πεξηβάιινληνο ην νηθνινγηθφ θίλεκα ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 αιιά θαη ηνπ θνηλσληθνχ αηηήκαηνο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ ηα νπνία ζπγθεθξηκελνπνηνχλ ηελ ζχγρξνλε νηθνινγηθή θξίζε. Ζ ΠΔ ηξνθνδνηείηαη απφ ην νηθνινγηθφ θίλεκα, παξάιιεια κε ην νπνίν εμειίζζεηαη. Ζ ηδέα γηα κηα εθπαίδεπζε ζρεηηθή κε ην πεξηβάιινλ θπνθνξήζεθε ζηνπο θφιπνπο ηνπ νηθνινγηθνχ πξνβιεκαηηζκνχ. (Γνχπνο, 2005) Μηα απφ ηηο βαζηθέο πξνηεξαηφηεηεο ηεο ΠΔ ηα ηειεπηαία 30 ρξφληα ήηαλ ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ γχξσ απφ πεξηβαιινληηθά ζέκαηα. Ο ζηφρνο απηφο θαίλεηαη φηη ζε κεγάιν βαζκφ έρεη εθπιεξσζεί ζήκεξα αθνχ ήδε απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 90 ην πεξηβάιινλ αλαδεηθλχεηαη ζηηο ζρεηηθέο έξεπλεο σο έλα αδηακθηζβήηεηα ζνβαξφ δήηεκα (Sauve, 1994 Eder, 1996). χκθσλα κε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζην ηκήκα εμνκνίσζεο ζην ΣΔΑΠΖ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αζελψλ φπνπ ζπκκεηείραλ 159 εθπαηδεπηηθνί, ην πεξηβάιινλ εκθαλίδεηαη ζηε δεχηεξε ζέζε κεηά ηελ αλεξγία σο θνηλσληθφ δήηεκα κεγίζηνπ ελδηαθέξνληνο. Δπίζεο γηα ηνλ εθδεκνθξαηηζκφ ηεο θνηλσλίαο, κηα θηινπεξηβαιινληηθή πνιηηηθή νθείιεη λα επηδηψθεη ηελ ελεκέξσζε ησλ πνιηηψλ θαη λα πξνσζεί ηελ επέθηαζε ησλ δπλαηνηήησλ παξέκβαζήο ηνπο κέζα απφ κνξθέο ζπκκεηνρηθήο δεκνθξαηίαο ζηε ιήςε απνθάζεσλ(μαξδίξεο, 2008). Καη βέβαηα ηα ζέκαηα απηά ηεο επαηζζεηνπνίεζεο, ηεο ελεκέξσζεο θαη ηεο δπλαηφηεηαο παξέκβαζεο αθνξνχλ πξσηίζησο ζηνπο λένπο νη νπνίνη είλαη ζπλήζσο απνθιεηζκέλνη απφ ηνλ θεληξηθφ ζρεδηαζκφ. Απηφ ππαγνξεχεη θαη ηελ ζεκαζία πνπ έρεη ε εκπινθή φισλ ησλ κειψλ θαη φρη νξηζκέλσλ ηεο εθπαηδεπηηθήο θνηλφηεηαο ζε πξνγξάκκαηα ΠΔ. ε γεληθέο γξακκέο εθφζνλ ε ΠΔ εμ νξηζκνχ έρεη ζεκείν αλαθνξάο ην πεξηβάιινλ είλαη ινγηθφ λα θνξηίδεηαη κε φιεο ηηο αζάθεηεο, ηηο ανξηζηίεο, θαη ηελ πνιππινθφηεηα πνπ ε ίδηα ε έλλνηα ηνπ πεξηβάιινληνο πξνθαιεί, αιιά θαη κε φιεο ηηο ηδενινγηθέο, θνηλσληθέο, θαη πνιηηηθέο ζπγθξνχζεηο πνπ ην πεξηβάιινλ-πξφβιεκα εκπεξηέρεη.(φινγαΐηε, 1998) Ζ πεξηβαιινληηθή εθπαίδεπζε ζπλδέεηαη κε ηελ ζεζκηθή, νξγαλσηηθή, δηνηθεηηθή θαη πνιηηηθή πνηφηεηα ηεο θνηλσλίαο φζν θαη κε ην επίπεδν ηεο πνιηηηζκηθήο θαη εζηθήο θαιιηέξγεηαο ησλ πνιηηψλ ηεο. Δίλαη ινηπφλ 14

15 πξνθαλέο φηη νη απνθάζεηο δελ πξέπεη λα αθνξνχλ κφλν ηελ Π.Δ. θαζψο θνηλσλία, νηθνλνκία, πεξηβάιινλ θαη πνιηηηζκφο βξίζθνληαη ζε κηα δηαξθή αιιειεμάξηεζε. Ζ ΠΔ ζχκθσλα κε ηελ UNESCO νξίδεηαη σο «κηα δηαξθήο δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ηα άηνκα απνθηνχλ γλψζεηο, αμίεο, δεμηφηεηεο θαη εκπεηξίεο αλαγθαίεο γηα ηελ θαηαλφεζε θαη εθηίκεζε ηεο αιιειεμάξηεζεο αλζξψπνπ, πνιηηηζκνχ θαη βηνθπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαζψο θαη ηελ απνθαζηζηηθφηεηα λα δξάζνπλ αηνκηθά θαη ζπιινγηθά γηα ηελ ιχζε παξφλησλ θαη κειινληηθψλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ ηθαλνπνηψληαο ηηο αλάγθεο ηνπο, ζπλππνινγίδνληαο φκσο ζπγρξφλσο θαη ηηο αλάγθεο ησλ κειινληηθψλ γελεψλ». εκαζία σζηφζν δελ έρνπλ νη θαηά θαηξνχο νξηζκνί- νλνκαζίεο πνπ έρνπλ δνζεί γηα ηελ ΠΔ φζν ην πεξηερφκελν πνπ ζα ηεο δψζνπκε σο δάζθαινη θαη σο πνιίηεο. Ζ αληίιεςε πνπ έρνπλ νη πνιίηεο γηα ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, νη πεπνηζήζεηο θαη νη απφςεηο ηνπο, δηακνξθψλνπλ ηελ «πεξηβαιινληηθή ζπλείδεζε». Ζ πξφιεςε, ε αληηκεηψπηζε ή αθφκε θαη ε επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, φπνπ απηφ είλαη εθηθηφ, είλαη ζπλπθαζκέλε κε ην βαζκφ ελεκέξσζεο ησλ πνιηηψλ θαη ην βαζκφ γλψζεο ησλ πξνβιεκάησλ απηψλ. Άιισζηε, «ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα ε Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε βξίζθεηαη ζην πξνζθήλην ηεο επηθαηξφηεηαο, θαζψο ζεσξείηαη σο έλα απφ ηα απνηειεζκαηηθφηεξα κέζα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ έρνπλ ιάβεη πιαλεηηθέο δηαζηάζεηο θαη απεηινχλ ηελ πνηφηεηα δσήο θαη ηε βησζηκφηεηα ηνπ πιαλήηε» (Φινγαΐηε θαη Βαζάια, 2002). Πξνβιεκάησλ πνπ κφλν πεξηβαιινληηθά δελ είλαη. Δίλαη πξσηίζησο θνηλσληθννηθνλνκηθά θαη ζρεηίδνληαη φιν θαη πεξηζζφηεξν κε ζέκαηα πνπ αθνξνχλ ζηε δφκεζε ηεο θνηλσλίαο θαη ζηελ ηεξάξρεζε νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηθψλ ζηφρσλ, θαη ζε κηθξφηεξν βαζκφ πξνβιήκαηα γηα ηελ επηζηήκε θαη ηελ ηερλνινγία. (Ράγθνπ, 2007) Σα κεγαιχηεξα φκσο εκπφδηα γηα ηελ αιιαγή ηεο απειπηζηηθήο πεξηβαιινληηθήο θαηάζηαζεο είλαη νη ππάξρνπζεο θνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο, νη ζηάζεηο θαη νη αμίεο πνπ καο θαζνξίδνπλ σο άηνκα. ήκεξα, πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιε θνξά ζηελ ηζηνξία ηεο αλζξσπφηεηαο είλαη αλαγθαίν ν άλζξσπνο λα αλαζεσξήζεη νπζηαζηηθά θαη απνηειεζκαηηθά ηηο αληηιήςεηο ηνπ αλαθνξηθά κε ηε ζέζε ηνπ ζηε θχζε. πλεηδεηνπνηψληαο ηελ νηθνινγηθή θξίζε πνπ δεκηνχξγεζε θαηαλνεί ηελ αλάγθε αιιαγήο ζηελ ζπκπεξηθνξά ηνπ θαη ζπλδέεη ηελ αιιαγή απηή κε ηελ εθπαίδεπζε. Ζ εθπαίδεπζε, ε νπνία, φπσο γλσξίδνπκε είλαη θαζνξηζηηθφο παξάγνληαο δηακφξθσζεο ζηάζεσλ ηνπ θνηλνχ, πξέπεη εθ ησλ πξνηέξσλ λα αλαιάβεη έλα ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ δεκηνπξγία πεξηβαιινληηθά επαηζζεηνπνηεκέλσλ λέσλ. Απνηειεί ην θιεηδί πνπ ζα βνεζήζεη ζηελ επίιπζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πξνεηνηκάδνληαο θαηάιιεια φινπο ηνπο πνιίηεο λα αλαιάβνπλ ηηο επζχλεο ηνπο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ε έληαμε ηεο ΠΔ ζηα πξνγξάκκαηα φισλ ησλ βαζκίδσλ λα θξίλεηαη πιένλ σο επηηαθηηθή αλάγθε. 15

16 ηφρνη ηεο ΠΔ πσο έρεη γίλεη ήδε αληηιεπηφ θαη κέζα απφ ηελ ηξηαληάρξνλε πιένλ πνξεία ηεο, ε ΠΔ αληηκεησπίδεηαη σο κηα εθπαίδεπζε πνπ ζα κπνξνχζε λα ζπκβάιιεη κέζα απφ κηα πιεξέζηεξε θαηαλφεζε ησλ αηηηψλ ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ θαη ηεο αηνκηθήο θαη ζπιινγηθήο πξνζθνξάο ηνπ αλζξψπνπ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, ζηελ δηακφξθσζε ελφο λένπ πεξηβαιινληηθνχ ήζνπο, δειαδή ελφο λένπ θνηλσληθνχ ήζνπο πνπ ζα ιεηηνπξγήζεη σο αθεηεξία γηα έλα βαζχηεξν κεηαζρεκαηηζκφ ηεο ζθέςεο θαη ηεο πξαθηηθήο ηνπ αλζξψπνπ, κε ζηφρν κηα αξκνληθφηεξε ζπκβίσζε ζηνλ πιαλήηε. Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε πξνθεηκέλνπ λα αληαπνθξηζεί νπζηαζηηθά ζηηο ζχγρξνλεο αλάγθεο, ζα πξέπεη λα ζηνρεχεη ζε ξηδηθέο αιιαγέο ζηηο ζηάζεηο, ζηηο ζπκπεξηθνξέο θαη ζηηο αμίεο ησλ αηφκσλ θαη ησλ θνηλσληθψλ νκάδσλ»(ράγθνπ,2004). Απνζθνπψληαο ινηπφλ ε ΠΔ ζηε δηακφξθσζε πνιηηψλ επαηζζεηνπνηεκέλσλ θαη ελεκεξσκέλσλ γηα ηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα, κε αίζζεκα επζχλεο θαη ηθαλφηεηεο απνηίκεζεο (απφξξηςε ή πηνζέηεζε) αμηψλ πνπ θαζνξίδνπλ ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο, επηινγέο θαη απνθάζεηο ζρεηηθέο κε ηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο, ε ΠΔ ελζαξξχλεη ηελ θξηηηθή ζθέςε γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πνιππινθφηεηαο ησλ πξνβιεκάησλ θαη εληζρχεη ηηο δεμηφηεηεο γηα ηελ επίιπζε ηνπο. Σα πξψηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ηεο ηα δηαθξίλεη έλα αίζζεκα επθνξίαο θαη κεγάισλ πξνζδνθηψλ ηφζν γηα ηελ εμάπισζε ηεο φζν θαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθφηεηα ηεο. Ο ελζνπζηαζκφο γηα ηελ ΠΔ ήηαλ ζπλπθαζκέλνο κε ην ελδηαθέξνλ γηα ην πεξηβάιινλ πνπ αλαπηχρζεθε εθείλε ηελ επνρή, θαη κάιηζηα κέζα ζηα γεληθφηεξα πιαίζηα ηεο ακθηζβήηεζεο ηνπ θαηεζηεκέλνπ. Ο ελζνπζηαζκφο απηφο ζπλεπήξε πνιινχο εθπαηδεπηηθνχο (θαη φρη κφλν) θαζψο, πέξα απφ ηηο πξνζδνθίεο πνπ δεκηνχξγεζε γηα ηελ ζπκβνιή ηεο ζηελ αιιαγή ηεο ζηάζεο θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αλζξψπσλ απέλαληη ζην πεξηβάιινλ, δεκηνχξγεζε θαη πξνζδνθίεο φηη κπνξεί λα απνηειέζεη εξγαιείν γηα επαλαζηαηηθέο αιιαγέο ζηελ εθπαίδεπζε. Οη ζηφρνη, νη αξρέο, ην πεξηερφκελν αθφκε θαη ε κεζνδνινγία ηεο ΠΔ ζήκεξα δελ πεξηνξίδνληαη ζην γλσζηηθφ επίπεδν, δειαδή ζην λα έρνπκε ηνπο λένπο απιά ελεκεξσκέλνπο, αιιά ζηελ αιιαγή ηεο ζηάζεο θαη ζηελ δεκηνπξγία λέσλ πξνηχπσλ ζπκπεξηθνξάο απέλαληη ζην πεξηβάιινλ. Σν πεξηερφκελν ηεο ΠΔ δειαδή δελ επηθεληξψλεηαη κφλν ζηε γλψζε ηεο ιεηηνπξγίαο ησλ νηθνζπζηεκάησλ θαη ησλ αηηηψλ πνπ απεηινχλ ηελ ηζνξξνπεκέλε ζπλέρεηα θαη αλάπηπμε ηνπο, αιιά παξάιιεια εξεπλά θαη πξνζδηνξίδεη ζηάζεηο γηα κηα ζσζηή δηαρείξηζε ηνπ πεξηβάιινληνο. Οη κεζνδνινγίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη μεπεξλνχλ ηελ ζπκβαηηθή έλλνηα ηνπ φξνπ «κάζεκα» θαη θηλνχληαη ζηα πιαίζηα κηαο ελεξγεηηθήο παηδαγσγηθήο πνιχ δηαθνξεηηθή απφ ηελ εθπαηδεπηηθή πξαθηηθή πνπ γλσξίδνπκε. Γελ ελδηαθέξεηαη κφλν γηα ηελ απφθηεζε γλψζεο, αιιά γηα ην πψο απηή ζα απνθηεζεί. Δηδηθφηεξα νη βαζηθέο αξρέο πάλσ ζηηο νπνίεο ζηεξίδεηαη ε ΠΔ (απφ ην 1980) γηα λα πξαγκαηνπνηεζνχλ φια απηά είλαη νη εμήο: 16

17 H ΠΔ απαληά ζην θνηλσληθφ αίηεκα γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο νηθνινγηθήο θξίζεο θαη είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζηελ πξνζπάζεηα επίιπζεο πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. ηεξίδεηαη ζ έλα δηεπηζηεκνληθφ θαη δηαζεκαηηθφ ζχζηεκα γλψζεσλ. Έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα δηακνξθψλεη ζηα άηνκα θαη ζηηο θνηλσληθέο νκάδεο λέεο ζηάζεηο, λέεο αμίεο θαη ηηο αλαγθαίεο δεζκεχζεηο γηα ηελ νηθνδφκεζε κηαο βηψζηκεο θνηλσλίαο. πκβάιιεη ζηελ αλάπηπμε δεμηνηήησλ, νη νπνίεο επαπμάλνπλ ηηο δπλαηφηεηεο φισλ ησλ εκπιεθνκέλσλ ζηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε θαη αληηκεηψπηζε ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ. Γηακνξθψλεη ζπλζήθεο ακθίδξνκεο επηθνηλσλίαο ηνπ ζρνιείνπ κε ηελ ηνπηθή θαη επξχηεξε θνηλφηεηα. Γίλεη ηελ δπλαηφηεηα ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο λα πξνζθέξνπλ ζηνπο καζεηέο ηνπο λέεο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο θαη ηερληθέο νδεγψληαο ηνπο ζηελ βησκαηηθή κάζεζε. Δίλαη δηαξθήο θαη δηα βίνπ εθπαίδεπζε πάληνηε πξνζαλαηνιηζκέλε ζην κέιινλ. Γηα λα είλαη φκσο ε ΠΔ απνηειεζκαηηθή ρξεηάδεηαη θαηαξρήλ κειέηε πεξηβαιιφλησλ θαη πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πνπ ελδηαθέξνπλ άκεζα ηνλ εθπαηδεπφκελν, δειαδή θαηλνκέλσλ πνπ εληάζζνληαη ζηελ θαζεκεξηλή ηνπ δσή θαη πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ηελ θνηλφηεηα ζηελ νπνία ν ίδηνο είλαη ελζσκαησκέλνο θαη απηφ ζπκβαίλεη δηφηη ζχκθσλα κε έξεπλεο παξαηεξείηαη κεγάιν θελφ κεηαμχ πεξηβαιινληηθήο γλψζεο θαη θαζεκεξηλήο ζπκπεξηθνξάο ηδηαίηεξα φζνλ αθνξά ηελ ππεξθαηαλάισζε πξντφλησλ θαη θπζηθψλ πφξσλ (λεξνχ θαη ειεθηξηθήο ελέξγεηαο). Έηζη ζα απνθηήζεη θαη ηζρπξφηεξα θίλεηξα λα δξάζεη γηα ηελ αληηκεηψπηζε ησλ πξνβιεκάησλ θαη ηε βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηεο δσήο ηνπ. ηε ζπλέρεηα ζα είλαη πξνεηνηκαζκέλνο λα δξάζεη ζε ζρέζε κε πξνβιήκαηα πνπ αθνξνχλ ζε επξχηεξεο πεξηνρέο ή ζε φιν ηνλ πιαλήηε. Ζ κειέηε ζπγθεθξηκέλσλ πεξηβαιιφλησλ θαη πξνβιεκάησλ πνπ αθνξνχλ ζηελ θνηλφηεηα, θαη κάιηζηα κέζα απφ δηαδηθαζίεο επίιπζεο πξνβιεκάησλ θαζηζηά απαξαίηεην ην άλνηγκα ησλ εθπαηδεπηηθψλ δνκψλ ζηε δσή ηεο θνηλφηεηαο (Παπαληθνιάνπ, 2006). Μέζα απφ ηελ βησκαηηθή πξνζέγγηζε ησλ ηνπηθψλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ, ε ΠΔ θαιιηεξγεί ηελ παξαηεξεηηθφηεηα θαη εληζρχεη ην «μεκπινθάξηζκα» ηεο θαληαζίαο, πξνσζεί ηελ αιιειεγγχε θαη ηελ αλεθηηθφηεηα, ηελ νκαδηθφηεηα θαη ηελ ππεπζπλφηεηα. Με πνιχπιεπξεο δξαζηεξηφηεηεο, εκπιέθνληαο ηελ ηνπηθή θνηλσλία, ηνπο εθπαηδεπηηθνχο, ηνπο γνλείο θαη ηνπο καζεηέο, νκάδεο λέσλ, ζπιιφγνπο, επηζηεκνληθά ηδξχκαηα, ηα ΜΜΔ θαη ηελ Σνπηθή Απηνδηνίθεζε δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα δεκηνπξγηθή αλαδήηεζε θαη επνηθνδνκεηηθφ δηάινγν. ια απηά επηδηψθνπλ λα θάλνπλ ην ζρνιηθφ κάζεκα, πην ελδηαθέξνλ, πην πινχζην, πην ελεξγεηηθφ θαιιηεξγψληαο ην ζπιινγηθφ πλεχκα, ηελ ζπλεξγαζία θαη ηελ 17

18 ππεπζπλφηεηα ησλ καζεηψλ. Αξθεί λα ζθεθηνχκε φηη ε επηινγή ηνπ πξνο εμέηαζε ζέκαηνο γίλεηαη απφ ηνπο ίδηνπο ηνπο καζεηέο θαη ν δάζθαινο απφ θπξίαξρνο αλαιακβάλεη ζπληνληζηηθφ θαη ελζαξξπληηθφ ξφιν κε απνηέιεζκα νη καζεηέο λα είλαη απηνί ηψξα πνπ εξγάδνληαη νκαδηθά, εξεπλνχλ, αλαθαιχπηνπλ, θξίλνπλ θαη δξνπλ απνηειεζκαηηθά. Καη ην πην βαζηθφ, φια απηά δελ κέλνπλ ζηνπο ηέζζεξηο ηνίρνπο ηεο αίζνπζαο, αιιά πεξλνχλ θαη πξνο ηελ έμσ θνηλσλία κε ζθνπφ ηελ γεληθφηεξε επαηζζεζία. Απηφ απνδεηθλχεηαη εχθνια απφ ην γεγνλφο φηη δηεζλείο νξγαληζκνί φπσο ε UNESCO, UNEP θ.α. ζηηο ζπλδηαζθέςεηο ησλ νπνίσλ ζπδεηείηαη θαη θαηαγξάθεηαη ην κέγεζνο ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ μεθάζαξα αλαθέξνληαη ζην ξφιν ηεο εθπαίδεπζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο αληηκεηψπηζεο ηεο πεξηβαιινληηθήο θξίζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα ε ΠΔ ζεσξεί ην πεξηβάιινλ θπζηθφ θαη δνκεκέλν, ηερλνινγηθφ θαη θνηλσληθφ, νηθνλνκηθφ, πνιηηηθφ, πνιηηηζηηθφ, ηζηνξηθφ, εζηθφ, αηζζεηηθφ (UNESCO, 1977) έλα πνιχπιεπξν θαη πνιπζχλζεην αιιειεπηδξνχλ ζχζηεκα θαη, ζπλεπψο, δέρεηαη φηη ε θαηαλφεζε αιιά θαη ε επίιπζε ησλ πνηθίισλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ πξέπεη λα γίλεηαη κε ζπλδπαζκφ δηάθνξσλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ. ην εμήο ζα επηρεηξεζεί κηα ζχληνκε αλαδξνκή Γέλλεζε θαη ηζηνξηθή εμέιημε ηεο ΠΔ Οη ξίδεο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, κπνξνχλ λα αλαδεηεζνχλ αξθεηά παιηά φηαλ γηα παξάδεηγκα, ν θνηζέδνο βνηαλνιφγνο-θαζεγεηήο Patrick Geddes ( ), ν νπνίνο γηα πνιινχο ζεσξείηαη παηέξαο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο, ζπλέδεζε γηα πξψηε θνξά ηελ πνηφηεηα ηνπ πεξηβάιινληνο κε ηελ πνηφηεηα ηεο εθπαίδεπζεο, κηα ζχλδεζε πνπ απνηειεί ηνλ αθξνγσληαίν ιίζν ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Παπαδεκεηξίνπ, 1998). Χζηφζν ην ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ εθδειψλεηαη ηελ δεθαεηία ηνπ 70. Ζ γέλεζε ηεο Π.Δ. δελ πξνέθπςε ex nihilo, αιιά κπνιηάζηεθε κε ηηο ηδέεο εθπαηδεπηηθψλ θηλήζεσλ πνπ ήδε ππήξραλ. Σν καδηθφ ελδηαθέξνλ γηα ην πεξηβάιινλ πνπ εθδειψζεθε απηή ηελ επνρή θαη ραξαθηεξίζηεθε σο θίλεζε ε νπνία είλαη επξχηεξα γλσζηή σο «νηθνινγηθή θίλεζε», «πεξηβαιινληηθφ θίλεκα» ή «πεξηβαιινληηθή επαλάζηαζε» αθελφο κελ πξνθάιεζε αλαζηάησζε ζε πνιιά πεδία ηεο γλψζεο, θαζψο έζεζε ππφ ακθηζβήηεζε ηελ απζεληία ηνπο, αθεηέξνπ δε επηζήκαλε φηη ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα δελ είλαη ζέκα κφλν ησλ ηνπηθψλ θπβεξλήζεσλ θαη ησλ εηδηθψλ, αιιά απαηηνχλ επξχηεξε ζπκκεηνρή θαη παγθφζκηα ζπλεξγαζία (Παπαδεκεηξίνπ, 1998). Οη ξηδνζπαζηηθέο ηάζεηο, πνπ επηθξαηήζαλ απνηππψζεθαλ ζηελ ζεζκνζέηεζε ηεο ΠΔ, κέζσ ηεο εηζαγσγήο ηεο ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ρσξψλ ηεο Γχζεο ηελ δεθαεηία ηνπ 70 θαη κέζσ κηαο ζεηξάο δηεζλψλ ζπζθέςεσλ, νη νπνίεο πηνζέηεζαλ κηα επξχηεξε αληίιεςε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηεο ζρέζεο αλζξψπνπ-θχζεο θαη παξάιιεια αλαγλψξηζαλ ηελ ΠΔ σο αλαλεσηηθφ/ξεμηθέιεπζν εθπαηδεπηηθφ ξεχκα ην νπνίν εληαζζφηαλ ζ έλα αληηζπζηεκηθφ πιαίζην.(ράπηεο, 2000) 18

19 Σν 1968 ηδξχεηαη ζηε Βξεηαλία ην πκβνχιην γηα ηελ ΠΔ. θαη εηζάγνληαη ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο νπεδίαο πξνγξάκκαηα ΠΔ. Σν παξάδεηγκα ηεο νπεδίαο αθνινπζνχλ θαη άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60. Ζ πξψηε δηεζλήο ζπλάληεζε κε ζέκα ηελ ΠΔ πξαγκαηνπνηείηαη ζηε Νεβάδα ησλ Ζ.Π.Α ην 1970 φπνπ θαζηεξψλεηαη δηεζλψο ν φξνο «Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε» θαη δηαηππψλεηαη ν πιένλ έγθπξνο νξηζκφο ηεο. ηε ηνθρφικε ην 1972 ζπλήιζε ε πξψηε δηαθπβεξλεηηθή δηάζθεςε γηα ην πεξηβάιινλ, ζηελ νπνία αλαγλσξίζηεθε γηα πξψηε θνξά απφ ηε δηεζλή θνηλφηεηα ε αλαγθαηφηεηα πξνψζεζεο θαη ελδπλάκσζεο ηεο ΠΔ γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο πεξηβαιινληηθήο θξίζεο. ηελ νπζία αιιάδεη γηα πξψηε θνξά ην «θέληξν βάξνπο» ηεο ΠΔ (ζεσξεηηθά ηνπιάρηζηνλ) απφ ηελ νπηηθή ησλ επηζηεκψλ ηεο δσήο θαη ηνπ θπζηθνχ θφζκνπ πξνο κηα δηαθνξεηηθή νπηηθή πνπ ζρεηίδεηαη επίζεο κε ηηο ζηάζεηο, ηηο αμίεο θαη ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ αλζξψπσλ. Σν ραξαθηεξηζηηθφ δειαδή πνπ δηαθνξνπνηνχζε ηελ ΠΔ απφ φηη είρε πξνεγεζεί κέρξη ηφηε, ηελ ζπγθεθξηκέλε επνρή ήηαλ ν πνιηηηθφο ηεο ραξαθηήξαο, θαζψο ζηνπο ζηφρνπο ηεο ζπκπεξηιακβάλεηαη ε θξηηηθή ηνπ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ status quo. ε ζρέζε κε ηελ πνιηηηθή δηάζηαζε ηεο ΠΔ ν Huckle (1983) ζεσξεί φηη ε κεηαηφπηζε απφ ηηο Πεξηβαιινληηθέο πνπδέο ζηελ ΠΔ αληηπξνζσπεχεη κηα κεηαηφπηζε απφ κηα πξννδεπηηθή θίλεζε ζε κηα ξηδνζπαζηηθή εθπαηδεπηηθή ηδενινγία. Λίγνπο κήλεο αξγφηεξα πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ πφιε Aix-en-Provence ηεο Γαιιίαο δηεζλέο ζπλέδξην γηα ηελ «Δθπαίδεπζε θαη ην Πεξηβάιινλ» φπνπ άξρηζαλ λα δηακνξθψλνληαη ζηγά ζηγά ηα πιαίζηα κέζα ζηα νπνία αλαπηπζζφηαλ ε λενγέλλεηε ηφηε ΠΔ σο πξνο ηελ ελλνηνινγηθή πξνζέγγηζε θαη ηηο πξαθηηθέο εθαξκνγέο ηεο ζηε ζρνιηθή πξαγκαηηθφηεηα. Σν βαζηθφ πξφβιεκα πνπ θπξηάξρεζε ήηαλ αλ ην πεξηβάιινλ ζα έπξεπε λα απνηειέζεη έλα θαηλνχξγην κάζεκα πξνο δηδαζθαιία ή ζα έπξεπε λα αληηκεησπηζηεί κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν. ην πιαίζην ηνπ ζρεδίνπ δξάζεο πνπ πξνηάζεθε ζηε δηάζθεςε ηεο ηνθρφικεο ζεζκνζεηήζεθε ην Πξφγξακκα ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ην πεξηβάιινλ (U.N.E.P) θαη ελ ζπλερεία ε U.N.E.S.C.O ζε ζπλεξγαζία κε ην U.N.E.P νξγάλσζε ην Γηεζλέο Πξφγξακκα Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο (Γ.Π.Π.Δ). Ο ξφινο ηνπο ππήξμε εμαηξεηηθά ζεκαληηθφο ζηελ πξαγκαηνπνίεζε πνιιψλ πξνγξακκάησλ, κειεηψλ θαη εξεπλψλ ηα νπνία ζπλέβαιαλ θαζνξηζηηθά ζηελ αλάπηπμε ηεο ΠΔ. Σα ζπκπεξάζκαηα ηνπ δηεζλνχο ζπλεδξίνπ ηνπ Βειηγξαδίνπ (1975) δηαηππψζεθαλ ζηε «Υάξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ» ε νπνία απνηέιεζε βαζηθφ θείκελν γηα ηηο πεξαηηέξσ ζπδεηήζεηο ζρεηηθά κε ηελ θχζε ηεο ΠΔ, φπνπ σο ζθνπφο ηεο Π.Δ. θαζνξίδεηαη ε δηάπιαζε ελφο παγθφζκηνπ πιεζπζκνχ κε ζπλείδεζε θαη ελδηαθέξνλ γηα ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα, ελφο πιεζπζκνχ κε γλψζεηο, ηθαλφηεηεο θαη δηάζεζε λα αγσληζηεί πξνζσπηθά θαη ζπιινγηθά γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πξνβιεκάησλ θαη λα εκπνδίζεη ηελ εθδήισζε λέσλ ζην κέιινλ. (Κνχζνπιαο, 2002 ζην Υαιεπιήο 2008). Τπνγξακκίδεηαη δε φηη γηα ηελ πινπνίεζε απηνχ ηνπ ζθνπνχ απαηηνχληαη ξηδηθέο κεηαξξπζκίζεηο ησλ εθπαηδεπηηθψλ ζπζηεκάησλ ζηελ θαηεχζπλζε λέσλ θαη δεκηνπξγηθψλ ζρέζεσλ κεηαμχ καζεηψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, κεηαμχ ζρνιείνπ θαη θνηλφηεηαο θαη κεηαμχ ησλ ζπζηεκάησλ εθπαίδεπζεο θαη ηεο θνηλσλίαο ζην ζχλνιφ ηεο. Ζ πξψηε δηαθπβεξλεηηθή δηάζθεςε γηα ηελ ΠΔ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Σηθιίδα ην ηε δηάζθεςε απηή θαζνξίζηεθαλ ην πεξηερφκελν, νη ζθνπνί, νη ζηφρνη, ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο Π.Δ. θαη 19

20 νη βαζηθέο κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ θαη γηα ην ιφγν απηφ ε «Γηαθήξπμε ηεο Σηθιίδαο» απνηειεί νξφζεκν ζηελ ηζηνξία θαη ηελ εμέιημε ηεο ΠΔ. χκθσλα κε απηήλ ε ΠΔ πξέπεη λα είλαη ζθαηξηθή θαη λα ιακβάλεη ππφςε ηηο εζηθέο αμίεο, λα πηνζεηεί ηελ νιηζηηθή θαη δηεπηζηεκνληθή πξνζέγγηζε, λα πξνσζεί ηελ ζεψξεζε ηνπ αιιειέλδεηνπ ηνπ θπζηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηνπ πεξηβάιινληνο πνπ δεκηνπξγεί ν άλζξσπνο, λα είλαη αλνηρηή ζηελ θνηλσλία θαη λα ζπλδέεη ηνλ άλζξσπν κε κηα ελεξγφ δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ. λα ηθαλνπνηήζεη ηηο αλάγθεο ηνπ. Ζ επηζθφπεζε ησλ θεηκέλσλ ηνπ πλεδξίνπ ηεο Σηθιίδαο θαηαδεηθλχεη γηα αθφκε κηα θνξά φηη ε ΠΔ είλαη κηα εθπαηδεπηηθή δηαδηθαζία πνπ επηδηψθεη λα πξνζθέξεη γλψζεηο, λα θαζνξίζεη αμίεο, λα βνεζήζεη ηνλ καζεηή λα αλαπηχμεη δεμηφηεηεο, λα δηακνξθψζεη κφλνο ηνπ ζηάζεηο θαη γεληθά έλα θψδηθα ζπκπεξηθνξάο πνπ απφ ηε κηα κεξηά ζα ηνπ επηηξέπεη λα κάζεη θαη λα αμηνινγήζεη ηελ πεξίπινθε ζρέζε αλάκεζα ζηνλ άλζξσπν, ηελ θνπιηνχξα ηνπ θαη ην βηνθπζηθφ ηνπ πεξηβάιινλ θαη απφ ηελ άιιε λα πξνηείλεη ιχζεηο γηα ηα πεξηβαιινληηθά θαη ηα θνηλσληθά πξνβιήκαηα θαη λα κεηέρεη ελεξγά ζηελ δηακφξθσζε, ζηελ ιήςε θαη ζηελ εθηέιεζε ησλ ζρεηηθψλ απνθάζεσλ (UNESCO, 1994). Πξσηαξρηθνί ζηφρνη ηεο ΠΔ είλαη λα θαηαδείμεη ηε ζπλζεηφηεηα ηνπ θπζηθνχ θαη αλζξσπνγελνχο πεξηβάιινληνο πνπ νθείιεηαη ζηελ αιιειεπίδξαζε ησλ βηνινγηθψλ, θπζηθψλ, θνηλσληθψλ, νηθνλνκηθψλ θαη πνιηηηζηηθψλ πιεπξψλ, θαζψο θαη ηηο νηθνλνκηθέο, πνιηηηθέο θαη νηθνινγηθέο αιιειεμαξηήζεηο ησλ θξαηψλ ηνπ ζχγρξνλνπ θφζκνπ. (Φαξαγγηηάθεο, 1996).Σν επφκελν βήκα ήηαλ ε πξνψζεζε θαη εθαξκνγή ησλ επηδηψμεσλ ηεο δηάζθεςεο θαη γηα ην ιφγν απηφ νξγαλψζεθαλ θαη πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζεκηλάξηα ζπδεηήζεηο, δηεζλείο ζπλαληήζεηο, πηινηηθά πξνγξάκκαηα, έξεπλεο θ.ιπ., πνπ είραλ σο απνηέιεζκα ηελ πεξαηηέξσ αλάπηπμε ηεο Π.Δ. ζε δηεζλέο επίπεδν. Σν 1987 πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Μφζρα ην «Γηεζλέο πλέδξην γηα ηελ Π.Δ. θαη ηελ Δπηκφξθσζε-Καηάξηηζε», θαηά ηε δηάξθεηα ησλ εξγαζηψλ ηνπ νπνίνπ δηαπηζηψζεθε φηη ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ε ελεκέξσζε ηνπ θνηλνχ γηα ηα πεξηβαιινληηθά ζέκαηα είλαη απμεκέλε ζε ζρέζε κε ηα πξνεγνχκελα ρξφληα, παξ φιν απηά ε θαηάζηαζε ηνπ πεξηβάιινληνο επηδεηλψλεηαη. Σν θιίκα επθνξίαο θαη ελζνπζηαζκνχ πνπ ραξαθηεξίδεη ηα ζπλέδξηα ηνπ Βειηγξαδίνπ θαη ηεο Σηθιίδαο κεηαηξέπεηαη ζηελ Μφζρα ζε θιίκα πξνβιεκαηηζκνχ, θαζψο αλαγλσξίδεηαη φηη ε ΠΔ δελ αληαπνθξίζεθε ζηηο πξνζδνθίεο θαη ζηηο ειπίδεο πνπ είραλ ελαπνηεζεί ζε απηήλ πξηλ απφ δέθα ρξφληα. Γηα ην ιφγν απηφ αλαγλσξίζηεθε φηη ε ΠΔ ζα είλαη απνηειεζκαηηθή κφλν αλ ζηνρεχεη ζε ξηδηθή αιιαγή ζηάζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ, αμηψλ, γλψζεσλ θαη δεμηνηήησλ ησλ πνιηηψλ. Δπίζεο εηζάγεηαη γηα πξψηε θνξά ε έλλνηα βηψζηκε, αεηθφξν ή απηνζπληεξνχκελε αλάπηπμε (sustainable development) επεηδή νη θξίζεηο πνπ έπιεμαλ ην πεξηβάιινλ θαη ηηο θνηλσλίεο ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα έθαλαλ επηηαθηηθή ηελ αλάγθε γηα κηα λένπ ηχπνπ αλάπηπμε (Φινγατηε, 2006). Ζ ηδέα γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε έρεη σο ζηφρν 20

21 ηελ ηζνξξνπία ησλ νηθνλνκηθψλ, θνηλσληθψλ θαη πεξηβαιινληηθψλ ζπζηεκάησλ, έηζη ψζηε νη κειινληηθέο γεληέο λα έρνπλ ηελ επθαηξία λα ηθαλνπνηνχλ ηηο αλάγθεο ηνπο θαη λα κε ζηεξεζνχλ νηθνλνκηθήο κεγέζπλζεο ηε δπλαηφηεηα ηεο επεκεξίαο (Γεσξγφπνπινο, 2006) πγθεθξηκέλα ν φξνο «Αεηθφξνο ή Βηψζηκε Αλάπηπμε» δηαηππψζεθε γηα πξψηε θνξά ην 1980, ζηελ Παγθφζκηα ηξαηεγηθή γηα ηελ Γηαηήξεζε (World Conservation Strategy) πνπ ζπλέηαμαλ νη νξγαληζκνί UNESCO/UNEP, WWF, IUCN ΚΑΗ FAO. Έθηνηε έρνπλ δνζεί πνηθίινη νξηζκνί γηα ηελ πεξηγξαθή θαη ηνλ νξηζκφ ηνπ φξνπ, ν πην δηαδεδνκέλνο εθ ησλ νπνίσλ είλαη απηφο πνπ δφζεθε απφ ηελ Παγθφζκηα Δπηηξνπή Πεξηβάιινληνο θαη Αλάπηπμεο ζηελ έθζεζε Brundtland κε ην φλνκα «Σν θνηλφ καο κέιινλ» ην Ζ Παγθφζκηα απηή δηάζθεςε ελίζρπζε ηελ αλάγθε γηα ηελ αλαλέσζε ηεο παξαδνζηαθήο δνκήο ηεο εθπαίδεπζεο κέζα απφ ηελ ελνπνίεζε ηεο Πεξηβαιινληηθήο θαη Αλαπηπμηαθήο εθπαίδεπζεο κε ζηφρν ηελ πξνψζεζε πεξηζζφηεξν απνηειεζκαηηθήο εθπαίδεπζεο γηα αλάπηπμε κε ζηφρν ηελ αεηθνξία ζε ηνπηθφ, εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν. χκθσλα κε ηνλ νξηζκφ Brundtland, αεηθφξνο αλάπηπμε είλαη «ε αλάπηπμε πνπ αληαπνθξίλεηαη ζηηο αλάγθεο ηνπ παξφληνο ρσξίο λα δηαθπβεχεη ηελ δπλαηφηεηα ησλ κειινληηθψλ γελεψλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο δηθέο ηνπο αλάγθεο». χκθσλα δε κε ηελ άπνςε ηεο Ράγθνπ (2004) αιιά θαη πξνζσπηθή κνπ ν πην ζνθφο νξηζκφο ηεο αεηθνξίαο είλαη απηφο πνπ ιέλε νη Ηλδηάλνη ηεο Ακεξηθήο «Μελ θάλεηο νηηδήπνηε κπνξεί λα βιάςεη ηηο επφκελεο επηά γελεέο.» ηελ έθζεζε Brundtland ινηπφλ πηνζεηείηαη κηα ήπηα ζηάζε απέλαληη ζηελ πξνζηαζία ηνπ πεξηβάιινληνο πξνσζψληαο ηερλνινγηθέο ιχζεηο φπνπ απηφ είλαη δπλαηφλ. Απνξξίπηεη ηελ ηδέα ηνπ πεξηνξηζκνχ ηεο κέζα ζηα νηθνινγηθά φξηα θαη ππνζηεξίδεη ηελ δηαηήξεζε θαη πξνζηαζία ησλ θπζηθψλ πφξσλ ψζηε απηνί λα κπνξνχλ λα αμηνπνηεζνχλ γηα ηελ αλάπηπμε ησλ ησξηλψλ θαη κειινληηθψλ γελεψλ δηαζθαιίδνληαο ηελ αξρή ηεο «κειινληηθφηεηαο» (Γεκεηξίνπ 2009 ζην ιαπθίδεο 2011). Μέξνο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο απνηειεί ε αλαγθαηφηεηα ηεο ελίζρπζεο ηνπ θξάηνπο δηθαίνπ θαη πξνλνίαο, ηεο άκβιπλζεο ησλ θνηλσληθψλ αληζνηήησλ, ηεο παγίσζεο ηεο δεκνθξαηίαο, ηεο πξνζηαζίαο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ, ηεο πξνψζεζεο ηεο αξρήο ηεο αιιειεγγχεο ζηηο ζρέζεηο ησλ αλζξψπσλ θαη ησλ ιαψλ, ηεο έκθαζεο ηεο πνιηηηζηηθήο αλάπηπμεο θαη ηεο πξνψζεζεο εηξεληθψλ ιχζεσλ ζηα δηεζλή πξνβιήκαηα. H έθζεζε ηεο «Δπηηξνπήο Brundtland», έδσζε κία ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ψζεζε ζηε ζπδήηεζε γηα ην πεξηβάιινλ ζε παγθφζκην επίπεδν (Hauff, 1987 ζην Εαραξνχιε 2011). ιεο απηέο νη εμειίμεηο ζρεηηθά κε ηελ ΠΔ δελ ήηαλ δπλαηφλ λα αθήζνπλ αλεπεξέαζηε ηελ Δπξσπατθή Έλσζε (ΔΔ), ην ελδηαθέξνλ ηεο νπνίαο γηα ην πεξηβάιινλ δηαθαίλεηαη θαζαξά ζηελ ηδξπηηθή θηφιαο ζπλζήθε ηεο. Έηζη ην 1988, ζπλήιζαλ νη Τπνπξγνί Παηδείαο ησλ θξαηψλ κειψλ ηεο ΔΔ θαη δεζκεχηεθαλ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ΠΔ κε ζθνπφ ηελ πξναγσγή ηεο πεξηβαιινληηθήο αγσγήο ησλ πνιηηψλ θαζψο θαη ηελ επαηζζεηνπνίεζε θαη θηλεηνπνίεζε ηεο θνηλήο γλψκεο ζε ζέκαηα 21

22 πεξηβάιινληνο. Σν 2002, ην ζπκβνχιην ηνπ ΟΖΔ, κέζσ ηεο UNESCO, αλαθήξπμε ηελ δεθαεηία πνπ δηαλχνπκε ( ) σο ηελ δεθαεηία ηεο ΔΑΑ (ΓΔΑΑ - Decade of Education of Sustainable Development - DESD). Ζ πξσηνβνπιία απηή ζηφρν έρεη λα δψζεη κηα ζεκαληηθή ψζεζε ζηελ ΔΑΑ θαη λα ελζσκαηψζεη ηηο αξρέο, ηηο αμίεο θαη ηηο πξαθηηθέο ηεο Αεηθφξνπ Αλάπηπμεο ζε φιεο ηηο πιεπξέο ηεο εθπαίδεπζεο ηεο ελεκέξσζεο ησλ πνιηηψλ θαη ηεο θαηάξηηζεο ησλ εξγαδνκέλσλ. Ζ πξνζπάζεηα απηή δείρλεη λα έρεη ζεκαληηθά απνηειέζκαηα. χκθσλα κε ηελ UNECSO (2009) «ζηηο 29 Μαξηίνπ ηνπ 2005, ελαξθηήξηαο ρξνληάο ηεο ΓΔΑΑ, κία έξεπλα ηνπ ιήκκαηνο Education for Sustainable Development ζην Google έβξηζθε ηζηνζειίδεο. ηηο 29 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2009, ζρεδφλ ηέζζεξα ρξφληα κεηά, ην απνηέιεζκα ήηαλ ηζηνζειίδεο. Απηφ απνηεινχζε δειαδή κία κεγέζπλζε ηεο ηάμεο ηνπ 142%.» ηε Παγθφζκηα Γηάζθεςε ζην Ρίν Νηε Σδαλέηξν ηεο Βξαδηιίαο ην 1992 ζπγθεληξψζεθαλ εγέηεο απφ φιν ηνλ θφζκν γηα λα δξάζνπλ ζπιινγηθά απέλαληη ζηελ ππνβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη ηελ πνξεία ηεο αλάπηπμεο. θνπφο ηεο πλφδνπ ήηαλ ε αλαβάζκηζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ε βειηίσζε ησλ ζπλζεθψλ δηαβίσζεο ησλ αλζξψπσλ ζε φιν ηνλ πιαλήηε θαη ε επίηεπμε κηαο απνηειεζκαηηθφηεξεο θαη δίθαηεο αλάπηπμεο. Πξνθεηκέλνπ λα αληηκεησπηζηνχλ νη πξνθιήζεηο απηέο, ηα θξάηε ππέγξαςαλ ηελ Αηδέληα 21(πνπ πήξε ηελ νλνκαζία απηή επεηδή αλαθέξεηαη ζηνλ 21 ν αηψλα), πνπ ηα δεζκεχεη λα ζπλεξγάδνληαη ζε ζπλερή δηάινγν γηα ηελ επίηεπμε ηεο αεηθνξίαο θαη λα ιακβάλνπλ ππφςε ζηελ ρξήζε ησλ θπζηθψλ πφξσλ ηελ επίδξαζε ηεο ζην θπζηθφ, θνηλσληθφ θαη νηθνλνκηθφ πεξηβάιινλ ησλ ζχγρξνλσλ θαη κειινληηθψλ γελεψλ. Πην ζπγθεθξηκέλα «Ζ εθπαίδεπζε, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο, ηεο ελεκέξσζεο ηνπ θνηλνχ θαη ηεο θαηάξηηζεο, ζα πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί σο ε δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο νη άλζξσπνη θαη νη θνηλσλίεο κπνξνχλ λα αμηνπνηήζνπλ πιήξσο ηηο δπλαηφηεηέο ηνπο. Ζ εθπαίδεπζε είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή γηα ηελ πξνψζεζε ηεο αεηθνξηθήο αλάπηπμεο θαη γηα ηε βειηίσζε ηεο δπλαηφηεηαο ησλ αλζξψπσλ λα αληηκεησπίζνπλ ηα δεηήκαηα πεξηβάιινληνο θαη αλάπηπμεο. Αλ θαη ε βαζηθή εθπαίδεπζε παξέρεη ππνζηήξημε γηα θάζε πεξηβαιινληηθή θαη αλαπηπμηαθή εθπαίδεπζε, ε ηειεπηαία ρξεηάδεηαη λα ελζσκαησζεί ζηελ εθπαίδεπζε σο έλα απαξαίηεην ηκήκα ηεο κάζεζεο. Σφζν ε ηππηθή, φζν θαη ε κε ηππηθή εθπαίδεπζε είλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ αιιαγή ηεο ζηάζεο ησλ αλζξψπσλ ψζηε απηνί λα είλαη ζε ζέζε λα απνηηκνχλ θαη λα αληηκεησπίδνπλ ηα πξνβιήκαηά ηνπο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηελ αεηθνξηθή αλάπηπμε. Δίλαη επίζεο θξίζηκνο ν ξφινο ηνπο γηα ηελ επίηεπμε ηεο πεξηβαιινληηθήο θαη εζηθήο επίγλσζεο, γηα ηελ απφθηεζε αμηψλ θαη ζηάζεσλ, ηθαλνηήησλ θαη ζπκπεξηθνξψλ πνπ λα είλαη ζπκβαηέο κε ηελ αεηθνξηθή αλάπηπμε, θαζψο θαη γηα ηελ απνηειεζκαηηθή ζπκκεηνρή ηνπ θνηλνχ ζηε ιήςε ησλ απνθάζεσλ. Γηα λα είλαη απνηειεζκαηηθή ε εθπαίδεπζε γηα ην πεξηβάιινλ θαη ηελ αλάπηπμε πξέπεη λα αζρνιείηαη κε ηε δπλακηθή ηνπ θπζηθνχ-βηνινγηθνχ θνηλσληθννηθνλνκηθνχ πεξηβάιινληνο θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ αλζξψπνπ, λα ελζσκαησζεί ζε φινπο ηνπο επηζηεκνληθνχο θιάδνπο θαη ηέινο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί κεζφδνπο ηεο ηππηθήο θαη κε ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη 22

23 απνηειεζκαηηθά κέζα επηθνηλσλίαο» (Agenda 21, 36.3). Λίγα ρξφληα αξγφηεξα ζηηο 8-12 Γεθέκβξηνπ ηνπ 1997 ζπλέξρεηαη ζηε Θεζζαινλίθε ε Γηεζλήο Γηάζθεςε ηεο UNESCO ζε ζπλεξγαζία κε ηελ Διιεληθή Κπβέξλεζε, κε ζέκα: «Πεξηβάιινλ θαη Κνηλσλία: Δθπαίδεπζε θαη Δπαηζζεηνπνίεζε ησλ Πνιηηψλ γηα ηελ αεηθνξία.. Βαζηθφ ζεκείν ζηηο εξγαζίεο ηεο ζπλδηάζθεςεο είλαη φηη θαηαγξάθεηαη κηα δηαθνξνπνίεζε ηνπ φξνπ «Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε», πνπ εκπεξηέρεη ηε λέα πξνβιεκαηηθή γχξσ απφ ηελ έλλνηα ηεο αεηθνξίαο θαη ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο. Έπεηηα απφ ζπδεηήζεηο πηνζεηήζεθε ν φξνο «Δθπαίδεπζε γηα ην Πεξηβάιινλ θαη ηελ Αεηθνξία». χκθσλα κε ηελ επίζεκε Γηαθήξπμε ηεο Γηεζλνχο Γηάζθεςεο Θεζζαινλίθεο, επαλαβεβαηψλεηαη φηη: «Πξνθεηκέλνπ λα επηηεπρζεί ε αεηθνξία, απαηηείηαη ηεξάζηηνο ζπληνληζκφο θαη ζπλδπαζκφο πξνζπαζεηψλ ζε κηα ζεηξά θξίζηκσλ ηνκέσλ, ηαρχηαηε θαη ξηδηθή αιιαγή αιιαγψλ ησλ ζπκπεξηθνξψλ θαη ηξφπνπ δσήο, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο αιιαγήο ησλ πξνηχπσλ παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο. Γηα ην ζθνπφ απηφ, ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε θαη επαηζζεηνπνίεζε ησλ πνιηηψλ ζα πξέπεη λα αλαγλσξηζηεί σο έλαο απφ ηνπο ππιψλεο ηεο αεηθνξίαο καδί κε ηε λνκνζεζία, ηελ νηθνλνκία θαη ηελ ηερλνινγία». Μεηαμχ άιισλ, ηα παξαπάλσ νδεγνχλ ηνλ Atchia (1998), δηεπζπληή ηεο κνλάδαο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο θαη θαηάξηηζεο ηνπ UNEP, λα δειψζεη φηη «ε Π.Δ. ζήκεξα έρεη κηα απφρξσζε ζεκαληηθά δηαθνξεηηθή απφ εθείλε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, φηαλ ζεσξνχηαλ πεξηζζφηεξν σο κηα ζρνιηθή δξαζηεξηφηεηα γηα θαη πξνο ράξε ηνπ πεξηβάιινληνο». Υξεζηκνπνηεί δε ηελ νξνινγία Sustainable Development Education, Δθπαίδεπζε δει. γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε, αληί ηνπ Environmental Education, δει. ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο. ηε Γηεζλήο Γηάζθεςε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε ζην Γηνράλεζκπνπξγθ ην 2002, ε UNESCO πξνρψξεζε ζε έλαλ απνινγηζκφ ησλ πεπξαγκέλσλ ζην ρψξν ηεο εθπαίδεπζεο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε απφ ηε Γηάζθεςε ζην Ρίν ην 1992 (Ληαξάθνπ θαη Φινγατηε, 2007). χκθσλα κε ηελ UNESCO (2003) νη ζεκειηψδεηο αμίεο ηηο νπνίεο ε Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε πξέπεη λα πξνσζεί, είλαη: εβαζκφο γηα ηελ αλζξψπηλε αμηνπξέπεηα θαη αλζξψπηλα δηθαηψκαηα γηα φινπο ζε φιν ηνλ θφζκν, δέζκεπζε γηα θνηλσληθή θαη νηθνλνκηθή δηθαηνζχλε γηα φινπο. εβαζκφο ησλ αλζξψπηλσλ δηθαησκάησλ ησλ κειινληηθψλ γελεψλ θαη δέζκεπζε γηα δηαγελεαινγηθή ππεπζπλφηεηα. εβαζκφο θαη ελδηαθέξνλ γηα φια ηα έκβηα φληα θαη ηε βηνπνηθηιφηεηα, πνπ πεξηιακβάλεη πξνζηαζία θαη απνθαηάζηαζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ ηεο Γεο. εβαζκφο ηεο πνιππνιηηηζκηθφηεηαο θαη δέζκεπζε γηα ην ρηίζηκν ηφζν ηνπηθά, φζν θαη παγθφζκηα ελφο πνιηηηζκνχ αλνρήο, κε-βίαο θαη εηξήλεο. 23

24 Ζ ζπκθσλία απηή επηθεληξψζεθε «ζηηο παγθφζκηεο ζπλζήθεο νη νπνίεο εκπεξηέρνπλ θηλδχλνπο γηα ηελ αεηθφξν αλάπηπμε φπσο ε πείλα, ε εμαζιίσζε, ηα λαξθσηηθά, ην νξγαλσκέλν έγθιεκα, ν πφιεκνο, νη θπζηθέο θαηαζηξνθέο, ε ηξνκνθξαηία, ν ξαηζηζκφο, ε μελνθνβία, νη αζζέλεηεο (Johannesburg Declaration 19)».. Δπίζεο ζηελ ίδηα Γηάζθεςε θεξχζζεηαη ε δεθαεηία σο δεθαεηία γηα ηελ «Δθπαίδεπζε γηα ηελ Αεηθφξν Αλάπηπμε (ΔΑΑ)» κε απψηεξν ζθνπφ λα ελζσκαηψζεη αμίεο θαη πξαθηηθέο ηεο αεηθφξνπ αλάπηπμεο ζε φιεο ηηο κνξθέο ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο κάζεζεο. Ζ ΔΑΑ πεξηιακβάλεη ζηνρεπκέλεο κνξθέο εθπαίδεπζεο ζε κηα δηα βίνπ δηαδηθαζία πνπ μεθηλά απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία θαη ζπλερίδεηαη κέζσ ηεο αλψηαηεο εθπαίδεπζεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο ελειίθσλ μεπεξλψληαο ηα φξηα ηεο ηππηθήο εθπαίδεπζεο θαη ζηεξηδφκελε θαη ζε κνξθέο κε ηππηθήο θαη άηππεο εθπαίδεπζεο. ηφρνο είλαη ε ΔΑΑ ζηαδηαθά λα εηζρσξήζεη ζε εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα φισλ ησλ επηπέδσλ: ζηελ επαγγεικαηηθή εθπαίδεπζε, ηελ επηκφξθσζε εθπαηδεπηηθψλ, ηελ εθπαίδεπζε ζηειερψλ θαη ππεπζχλσλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ. Ο ξφινο κάιηζηα ηεο κε ηππηθήο ΔΑΑ θαζψο απηή αλαπηχζζεηαη ζε κηα ζπλερή δηα βίνπ δηαδηθαζία ζεσξείηαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο σο πεξηζζφηεξν πξνζαλαηνιηζκέλνο ζηηο αλάγθεο ηνπ εθπαηδεπφκελνπ. Απηή ε εθπαηδεπηηθή πξνζπάζεηα πξνηίζεηαη λα ελζαξξχλεη αιιαγέο ζηελ ζπκπεξηθνξά πξνο ηελ δηακφξθσζε ελφο αεηθφξνπ κέιινληνο κε φξνπο πεξηβαιινληηθήο ηζφηεηαο, νηθνλνκηθήο αεηθνξίαο θαη δίθαηεο θνηλσλίαο γηα ηηο ησξηλέο θαη κειινληηθέο γεληέο (UNESCO, 2005). πκπεξαζκαηηθά φιεο νη αλσηέξσ ζπγθεληξψζεηο ηεο δηεζλνχο θνηλφηεηαο πέξα απφ ηηο δηαθνξέο ηνπο, ζπγθιίλνπλ ζηελ αλαγθαηφηεηα ζηελήο ζχλδεζεο πεξηβάιινληνοεθπαίδεπζεο ε νπνία θαζίζηαηαη επηηαθηηθή πιένλ κεηά ηελ αλάδεημε ηνπ πεξηβαιινληηθνχ πξνβιήκαηνο ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 60 θαη ηνπ 70, σο απηφλνκνπ πνιηηηθνχ πξνβιήκαηνο. Ζ εηζαγσγή ηεο ΠΔ ζηα εθπαηδεπηηθά ζπζηήκαηα ζπλνδεχηεθε απφ ηελ δηεζλή αλαγλψξηζε θαη ε αλάπηπμε ηεο ππήξμε ηαρχηαηε. πλνςίδνληαο ηα παξαπάλσ κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη ζηφρνη πνπ έρεη ζέζεη ε δηεζλήο θνηλφηεηα ζηελ ΠΔ θηλνχληαη ζε δπν βαζηθά θαη αιιεινζπκπιεξνχκελα επίπεδα.: Σε δηακφξθσζε πνιηηψλ κε νηθνινγηθή παηδεία θαη νηθνινγηθή ζπλείδεζε. πλείδεζε φρη κφλν ησλ πεξηβαιινληηθψλ πξνβιεκάησλ αιιά θαη ζπλείδεζε θνηλσληθή, νηθνλνκηθή, πνιηηηθή, θαη ελ ηέιεη ζπλείδεζε ηεο βαζχηεξεο ζρέζεο πνπ ζπλδέεη ηνλ άλζξσπν κε ηελ θχζε. Μφλν φηαλ ν άλζξσπνο ζπλεηδεηνπνηήζεη ηελ ζρέζε ηνπ κε ηελ θχζε ζα ζηνρεχζεη ζηηο ζεκειηψδεηο αηηίεο-θνηλσληθέο θαη νηθνλνκηθέο- ηεο ππνβάζκηζεο ηνπ πεξηβάιινληνο. Σε δηακφξθσζε πνιηηψλ κε ελεξγφ ζπκκεηνρή ζηελ θνηλσλία θαη δηαθνξεηηθέο ζηάζεηο θαη ζπκπεξηθνξέο σο πξνο ην πεξηβάιινλ. πληζηά κηα ξηδνζπαζηηθή αγσγή ηνπ πνιίηε πνπ ζηνρεχεη ζηελ ακθηζβήηεζε ηνπ 24

25 ππάξρνληνο status quo αιιά θαη ζηελ ζπλεηδεηή αλάιεςε ησλ επζπλψλ θαη ηε δξάζε. Αλαηξέπεη ηνπο φξνπο ηεο παξαδνζηαθήο εθπαίδεπζεο πνπ ζπλνςίδνληαη ζην «Μαζαίλσ θαη Γέρνκαη» θαη ηνπο αληηθαζηζηά κε ην «Καηαλνψ γηα λα Γξάζσ.» (Φινγαΐηε, 1998) Οη δχν απηέο θαηεγνξίεο ησλ ζηφρσλ ζθηαγξαθνχλ ελ ηέιεη ην πξνθίι ηνπ πνιίηε κε νηθνινγηθή παηδεία, νηθνινγηθή ζπλείδεζε, ππεχζπλν θαη ελεξγφ ζην θνηλσληθφ πεδίν Ζ πνξεία ηεο ΠΔ ζηελ Διιάδα Ζ Π.Δ. ζηελ Διιάδα ήηαλ πάληα πξναηξεηηθή, πεξηζσξηαθή θαη απνζπαζκαηηθή. Ζ ζπκκεηνρή ησλ εθπαηδεπηηθψλ θαη ησλ καζεηψλ ζηα πξνγξάκκαηα Π.Δ. ήηαλ θαη είλαη πξναηξεηηθή. Παξά ην γεγνλφο απηφ (θαη ίζσο εμαηηίαο ηνπ γεγνλφηνο απηνχ) θαηάθεξε λα πξνζειθχζεη ην ελδηαθέξνλ καζεηψλ, εθπαηδεπηηθψλ αιιά θαη ηεο πνιηηείαο θαη λα έρεη ήδε επηηειέζεη ηεξάζηην έξγν. Σψξα φκσο ρξεηάδνληαη βαζηέο ηνκέο θαη γελλαίεο πνιηηηθέο απνθάζεηο. ηελ Διιάδα απφ εθπαηδεπηηθή ζθνπηά, δελ ππήξρε παξάδνζε πξηλ απφ ηηο δεθαεηίεο 60-70, ηνπιάρηζηνλ ζε κεγάιε θιίκαθα, φζνλ αθνξά ζηε ζχλδεζε ηνπ πεξηβάιινληνο κε ηελ εθπαίδεπζε αλάινγε κε απηήλ ησλ άιισλ ρσξψλ, δειαδή δελ ππήξραλ εθπαηδεπηηθέο θηλήζεηο γηα εθπαίδεπζε έμσ απφ ην ζρνιείν. Πην ζπγθεθξηκέλα ν φξνο «ΠΔ» ζηελ Διιάδα άξρηζε λα ρξεζηκνπνηείηαη απφ ην 1976 θαη κεηά. Ζ θαζπζηέξεζε απηή νθείιεηαη ηφζν ζε ηζηνξηθνχο ιφγνπο φζν θπξίσο ζην φηη ηα πεξηβαιινληηθά πξνβιήκαηα ζηελ ρψξα καο παξνπζηάζηεθαλ ζρεηηθά αξγφηεξα ησλ άιισλ επξσπατθψλ θξαηψλ κε απνηέιεζκα λα θαζπζηεξήζεη ην ελδηαθέξνλ γηα απηά.(ππξφπνπινο,1986). Δληνχηνηο ζα κπνξνχζε θαλείο λα αλαθεξζεί ζε εθείλεο ηηο πξνζπάζεηεο πξσηνπφξσλ θαη επαίζζεησλ εθπαηδεπηηθψλ πνπ επηρείξεζαλ ην άλνηγκα ηνπ ζρνιείνπ ζηελ θνηλσλία φπσο ε πεξίπησζε ηνπ Αλψηεξνπ Γεκνηηθνχ Παξζελαγσγείνπ ηνπ Βφινπ( ) πνπ ηδξχζεθε απφ ην Γεικνχδν. Μπνξεί νη πξσηνπφξνη απηνί παηδαγσγνί λα πιήξσζαλ ζρεδφλ φινη πνιχ αθξηβά ηελ ηφικε θαη ην «ζξάζνο» ηνπο κα άλνημαλ ηνλ δξφκν γηα ηηο επφκελεο γεληέο γηα κηα πην δεκνθξαηηθή θαη δεκηνπξγηθή παηδεία, παξά ηελ ιπζζψδε αληίδξαζε ησλ Τπεξζπληεξεηηθψλ ηεο επνρήο ηνπο. Αιιά κφλν ζηηο αξρέο ηνπ 70 ηειηθά ε ΠΔ άξρηζε λα απαζρνιεί επηζηεκνληθνχο θνξείο θαη θξαηηθέο ππεξεζίεο.(κνχζε,2004) πγθεθξηκέλα ε πξψηε θάζε μεθίλεζε ην 1977 θαη ηελ επζχλε πξνψζεζεο είρε ην Κ.Δ.Μ.Δ (ζεκεξηλφ Παηδαγσγηθφ ηλζηηηνχην). Ζ πξψηε θάζε ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ πξνζπάζεηα θαηάξηηζεο ζηειερψλ θαη επηκφξθσζεο εθπαηδεπηηθψλ, θαζψο θαη ηελ εθαξκνγή πεηξακαηηθψλ πξνγξακκάησλ ζε επηιεγέληα ζρνιεία. Δλ ησ κεηαμχ νη ζπδεηήζεηο θαη ηα ζεκηλάξηα γηα ηε ΠΔ αξρίδνπλ θαη πιεζαίλνπλ θαη πνιιέο δξαζηεξηφηεηεο αλαπηχρζεθαλ απφ ην Τπνπξγείν Παηδείαο, κε θπβεξλεηηθέο 25

26 νξγαλψζεηο (ΜΚΟ), θαη απφ άιινπο θνξείο θαη κάιηζηα ην νξγαλψζεθαλ ζεκηλάξηα θαη ζε πνιιέο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. Σν Τπνπξγείν απφ ηελ πιεπξά ηνπ ζηαδηαθά δεκηνπξγεί ηηο πξνυπνζέζεηο γηα λα εηζαρζεί ε ΠΔ ζην αλαιπηηθφ πξφγξακκα ησλ ζρνιείσλ, αθνινπζψληαο ηα άιια επξσπατθά θξάηε. Ζ ΠΔ δελ κπνξεί φκσο λα δηαδξακαηίζεη ην ξφιν πνπ ηεο επηθπιάζζεηαη αλ δελ απνθηήζεη θαζεζηψο λνκηκφηεηαο θαη σο εθ ηνχησλ ηελ αλαγλψξηζε φισλ. Έηζη μεθίλα ε δεχηεξε θάζε ην 1989 φπνπ δηαηππψλεηαη ε επίζεκε ζέζε ηνπ Τπνπξγείνπ γηα ηελ ΠΔ. ελψ ην 1990 κε ην λφκν 1892/ (ΦΔΚ 101, η. Α) ζεζκνζεηείηαη ε ΠΔ. ηαδηαθά ην Τπνπξγείν, πνπ είρε πιένλ γξαθείν γηα ηελ ΠΔ ζηε Γηεχζπλζε πνπδψλ, εμέδσζε θαλνληζηηθέο απνθάζεηο θαη εγθπθιίνπο θαη πξφβιεςε ηελ νηθνλνκηθή ζηήξημε ησλ πξνγξακκάησλ παξέρνληαο θίλεηξα σξαξίνπ θαη ππεξσξηψλ. Δδψ αθξηβψο απνθαιχπηεηαη ην κεγαιχηεξν επίηεπγκα ηεο εθπαίδεπζεο γηα ην πεξηβάιινλ θαη δελ είλαη άιιν απφ ηελ εηζαγσγή ηεο ζηελ πξσηνβάζκηα θαη δεπηεξνβάζκηα εθπαίδεπζε, εθεί πνπ ε ειηθία ησλ παηδηψλ δελ έρεη αλαπηχμεη αθφκε πιήξε ζπλείδεζε, αιιά απηή δηακνξθψλεηαη θαη επαηζζεηνπνηείηαη πην εχθνια ζηα πεξηβαιινληηθά δεηήκαηα κε απνηέιεζκα λα εμάγεη ζην κέιινλ πην ζπλεηδεηνπνηεκέλνπο θαη ππεχζπλνπο πεξηβαιινληηθά ελήιηθεο πνιίηεο. Γη απηφ θαη ε δηακφξθσζε πεξηβαιινληηθήο ζπλείδεζεο είλαη πνιχ ζεκαληηθή γηα ηελ επίηεπμε ησλ ζηφρσλ ηεο ΠΔ. Ο λφκνο απηφο ήηαλ θαη ε νπζηαζηηθή είζνδνο ηεο Π.Δ. ζην Διιεληθφ εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, θαζψο νξίδεη φηη ε ΠΔ απνηειεί ηκήκα ησλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιείσλ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. Ζ δηάηαμε ηεο παξαγξάθνπ 13 ηνπ Άξζξνπ 111 ηνπ λφκνπ 1892/90 εθαξκφδεηαη αλαιφγσο θαη ζηα ζρνιεία ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο ζχκθσλα κε ηελ Τπνπξγηθή Απφθαζε Γ1/308/ (ΦΔΚ 223/ , η. Β). Αλαιπηηθφηεξα ε δηάηαμε απηήο ηεο παξαγξάθνπ έρεη σο εμήο: «Ζ Πεξηβαιινληηθή Δθπαίδεπζε απνηειεί ηκήκα ησλ πξνγξακκάησλ ησλ ζρνιείσλ ηεο Γεπηεξνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο. θνπφο ηεο Πεξηβαιινληηθήο Δθπαίδεπζεο είλαη λα ζπλεηδεηνπνηήζνπλ νη καζεηέο ηε ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ, λα επαηζζεηνπνηεζνχλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ θαη λα δξαζηεξηνπνηεζνχλ κε εηδηθά πξνγξάκκαηα ψζηε λα ζπκβάιινπλ ζηε γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζήο ηνπο. Ο ζθνπφο ηεο ΠΔ φπσο πξνθχπηεη απφ ηελ δηαηχπσζε ηνπ ζρεηηθνχ άξζξνπ είλαη: Να ζπλεηδεηνπνηήζνπλ νη καζεηέο ηελ ζρέζε ηνπ αλζξψπνπ κε ην θπζηθφ θαη θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ηνπ Να επαηζζεηνπνηεζνχλ γηα ηα πξνβιήκαηα πνπ ζπλδένληαη κε απηφ Να δξαζηεξηνπνηεζνχλ, κε εηδηθά πξνγξάκκαηα, ψζηε λα ζπκβάιινπλ ζηελ γεληθφηεξε πξνζπάζεηα αληηκεηψπηζεο ηνπο 26