Η Ελληνική Οικονομία 1/04

Transcript

1 Η Ελληνική Οικονομία 1/04 Τριμηνιαία Έκθεση Αρ. Τεύχους 39, Απρίλιος 2004 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών - ΙΟΒΕ

2 Οι Συγγραφείς Η ανάλυση της πορείας της Ελληνικής Οικονομίας αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας των Ερευνητών του ΙΟΒΕ. Τα κείμενα αυτά είναι ανυπόγραφα και οι απόψεις που εκφράζονται αποτελούν τη συνισταμένη των διαφόρων αντιλήψεων και απόψεων. Επίσης, οι απόψεις που εκφράζονται εδώ δεν ανταποκρίνονται κατ ανάγκη προς αυτές των οργανισμών που υποστηρίζουν, χρηματοδοτούν ή συνεργάζονται με το Ίδρυμα. Το IOBE Το Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών είναι ιδιωτικός, μη κερδοσκοπικός, κοινωφελής ερευνητικός οργανισμός. Ιδρύθηκε με σκοπό να προωθεί την επιστημονική έρευνα για τα τρέχοντα και αναδυόμενα προβλήματα της ελληνικής οικονομίας και να παρέχει αντικειμενική πληροφόρηση και να διατυπώνει προτάσεις οι οποίες είναι χρήσιμες στη διαμόρφωση πολιτικής Copyright 2004 Ίδρυμα Οικονομικών & Βιομηχανικών Ερευνών ISSN Απαγορεύεται η με οιονδήποτε τρόπο ανατύπωση ή μετάφραση οποιουδήποτε μέρους της μελέτης, χωρίς την άδεια του εκδότη. Ίδρυμα Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (IOBE) Τσάμη Καρατάσου 11, Αθήνα, Tηλ.: ( ), Fax: (01)

3 Περιεχόμενα 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 7 Ανάκαμψη προβλέπεται τώρα για τη διεθνή οικονομία... 7 Πιο συγκρατημένες προοπτικές για την Ευρωζώνη... 7 Βελτιωμένες προσδοκίες των ελλήνων καταναλωτών... 7 Κλίμα αναμονής με θετικές προσδοκίες... 8 Η οικονομική πολιτική παράγων διαμόρφωσης του κλίματος... 8 Δυσεπίλυτα προβλήματα της δημοσιονομικής πολιτικής... 9 Ταχεία ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας και το Αβεβαιότητες για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Γενικά Η Οικονομία των ΗΠΑ Η οικονομία της Ιαπωνίας Η οικονομία της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Το οικονομικό κλίμα Η οικονομική πολιτική Η δημοσιονομική πολιτική Οι εξελίξεις το Ο Προϋπολογισμός του ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ Μακροοικονομικές εξελίξεις Οι εξελίξεις το Προοπτικές για το Μεσοπρόθεσμες προοπτικές Οι τομείς της Οικονομίας Βιομηχανία Επενδύσεις στη Βιομηχανία Εκτιμήσεις για το Προβλέψεις για το Κατανομή των επενδύσεων Παράγοντες που επηρεάζουν τις επενδύσεις Απασχόληση - Ανεργία Πληθωρισμός Εξελίξεις το Εξελίξεις και Προβλέψεις για το Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΔΕΙΚΤΕΣ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗΣ... 41

4

5 Πίνακες Πίνακας 2.1 Διεθνές Περιβάλλον Πίνακας 2.2 IFO - Διεθνής Οικονομία (1995=100) Πίνακας 2.3 IFO Οικονομικό κλίμα (1995=100) Πίνακας 2.4 Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη: ΗΠΑ-Ιαπωνία-Ευρωζώνη Πίνακας 2.5 Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Ανάπτυξης στην Ευρωζώνη Πίνακας 2.6 Βραχυχρόνιοι Δείκτες Πίνακας 3.1 Εγχώρια Δαπάνη και Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Εκτιμήσεις Ευρωπαϊκής Επιτροπή (Σε σταθερές αγοραίες τιμές έτους 1995) Πίνακας 3.2 Προβλέψεις Βασικών Μεγεθών της Ελληνικής Οικονομίας Πίνακας 3.3 Εξαμηνιαία Έρευνα Επενδύσεων στη Μεταποίηση Πίνακας 3.4 Πληθυσμός (σε χιλιάδες) ηλικίας 15 ετών και άνω κατά κατάσταση απασχόλησης ( ) Πίνακας 3.5 Προσωρινό Ισοζύγιο Εξωτερικών Συναλλαγών Διαγράμματα Διάγραμμα 2.1 Δείκτης οικονομικού κλίματος (Ελλάδα-Ε.Ε-15) Διάγραμμα 3.1 Δείκτης Βιομηχανικής Παραγωγής κλάδων (2003) Διάγραμμα 3.2 Ρυθμός μεταβολής Δεικτών Βιομηχανικής Παραγωγής κλάδων (2003) Διάγραμμα 3.3 Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία Διάγραμμα 3.4 Επίπεδο αποθεμάτων & Παραγγελιών στη Βιομηχανία Διάγραμμα 3.5 Ποσοστό χρησιμοποίησης εργοστασιακού δυναμικού στη Βιομηχανία Διάγραμμα 3.6 Κατανομή Επενδύσεων ανάλογα με το σκοπό τους (% συνόλου δαπάνης) Διάγραμμα 3.7 Παράγοντες που επηρεάζουν την επενδυτική δραστηριότητα στη Βιομηχανία (συντελεστές σημαντικότητας) Διάγραμμα 3.8 Εξέλιξη Πληθωρισμού Σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Διάγραμμα 3.9 Εξέλιξη Δομικού Πληθωρισμού Σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Διάγραμμα 3.10 Συμβολή των Τιμών των Καυσίμων στην Διαμόρφωση του Πληθωρισμού Διάγραμμα 3.11 Σύγκριση Μεταβολών Εναρμονισμένου και Γενικού Δείκτη Τιμών Καταναλωτή. 36 Διάγραμμα 3.12 Εξέλιξη Εναρμονισμένων Δεικτών Τιμών Καταναλωτή, Ελλάδα και Ε.Ε

6 Διαγράμματα Παραρτήματος Ονοματολογία I. ΒΑΣΙΚΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΙ ΔΕΙΚΤΕΣ Ι-1. Κατά κεφαλήν ΑΕΠ Ι-2. Ρυθμός ανάπτυξης ΑΕΠ σε σταθερές τιμές Ι-3. Παραγωγικότητα Ι-4. Μεταβολή της απασχόλησης (ετήσια μεταβολή της συνολικής απασχόλησης) Ι-5. Πληθωρισμός(ετήσιος ρυθμός μεταβολής του Εν.Δ.Τ.Κ) Ι-6. Μεταβολή πραγματικού μοναδιαίου κόστους εργασίας (ετήσιος ρυθμός μεταβολής) Ι-7. Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) Ι-8. Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (ως % του ΑΕΠ) ΙΙ. ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗ ΙΙ-1. Δείκτης Απασχόλησης ΙΙ-2. Φορολογία χαμηλόμισθών εργαζομένων ΙΙ-3. Δια βίου εκπαίδευση ΙI-4. Δείκτης Ανεργίας ΙI-5. Δείκτης Ανεργίας (Γυναίκες) ΙI-6. Δείκτης Ανεργίας (Άντρες) ΙΙΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΈΡΕΥΝΑ ΙΙΙ-1 Δημόσια δαπάνη για εκπαίδευση (% του ΑΕΠ) ΙΙΙ-2 Ακαθάριστη Εγχώρια Δαπάνες σε Έρευνα και Ανάπτυξη (R&D) ΙΙΙ-3 Δαπάνες για τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών (IT) (% του ΑΕΠ) ΙII-4 Ευρεσιτεχνίες σε τομείς υψηλής τεχνολογίας ΙV ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΔΙΑΡΘΡΩΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΙV-1 Επενδύσεις Επιχειρήσεων ΙV-2 Σχετικό επίπεδο τιμών IV-3 Τιμές τηλεπικοινωνιών, 2003 (ευρώ/10 λεπτά συνομιλίας) ΙV-4 Τιμές ηλεκτρικού ρεύματος (Βιομηχανική χρήση) (σε ευρώ ανά kwh) ΙV-5 Τιμές ηλεκτρικού ρεύματος (Νοικοκυριά) (σε ευρώ ανά kwh) ΙV-6 Αξία κρατικών προμηθειών, για τις οποίες έχει γίνει δημοσίευση στην Επίσημη Εφημερίδα της Ε.Ε (% του ΑΕΠ) V ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ V-1 Κατανομή εισοδήματος V-2 Διακύμανση του δείκτη απασχόλησης σε περιφερειακό επίπεδο V-3 Άτομα που εγκαταλείπουν το σχολείο και δεν είναι σε εκπαίδευσή κατάρτιση V-4 Μακροχρόνια ανεργία... 80

7 7 1. ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Ανάκαμψη προβλέπεται τώρα για τη διεθνή οικονομία Το δεύτερο εξάμηνο του 2003 η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε ταχύτερα, με αποτέλεσμα να βελτιωθούν οι εκτιμήσεις συνολικά για το χρόνο και να τροφοδοτηθούν πιο αισιόδοξες προβλέψεις για τις εξελίξεις το Ενας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών ή- ταν η αύξηση του παγκοσμίου εμπορίου. Οι θετικές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία κατανέμονται γεωγραφικά σε όλες σχεδόν τις περιοχές του κόσμου. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αισθητή ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, η οποία εκτιμάται ότι το 2003 αναπτύχθηκε με ρυθμό πάνω από 3%, ενώ προβλέπεται σοβαρή επιτάχυνση κατά το Εξάλλου, και η οικονομία της Ιαπωνίας παρουσιάζει θεαματική μεταστροφή, μετά από μακρά περίοδο στασιμότητας. Πιο συγκρατημένες προοπτικές για την Ευρωζώνη Στο δεύτερο εξάμηνο του 2003 δημιουργήθηκαν και στην Ευρωζώνη συνθήκες ανάκαμψης, μετά τη στασιμότητα των πρώτων μηνών του έτους. Φαίνεται ότι ο σημαντικότερος παράγων που οδήγησε σ αυτή την εξέλιξη ήταν η ταχεία άνοδος των εξαγωγών, το τελευταίο τρίμηνο του έτους η οποία οφείλεται στην άνοδο της παγκόσμιας οικονομίας. Ετσι, αντισταθ- μίστηκαν ουσιαστικά και οι αρνητικές συνέπειες της ανατίμησης του ευρώ έναντι του δολαρίου. Οι εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου του έτους επέδρασαν θετικά στην ετήσια πορεία του ΑΕΠ στην ευρωζώνη, οδηγώντας σε μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 0,4%. Σημειώνεται βεβαίως ότι έναντι του 2002 υπάρχει σημαντική επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου, η τελική θετική εξέλιξη όμως του 2003 δείχνει ότι η οικονομία της ευρωζώνης απέφυγε τελικά τη διολίσθηση σε αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής του ΑΕΠ, όπως φαινόταν πιθανόν ότι θα συμβεί μερικούς μήνες πριν. Βελτιωμένες προσδοκίες των ελλήνων καταναλωτών Τους πρώτους μήνες του 2004 βελτιώνεται ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος στην Ελλάδα κυρίως λόγω μεταστροφής των προσδοκιών των νοικοκυριών, οι οποίες για μια μακρά περίοδο ήταν ιδιαίτερα απαισιόδοξες. Ιδιαίτερα σαφής ήταν η βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών για την οικονομική τους κατάσταση τους επόμενους 12 μήνες, ενώ περισσότεροι πιστεύουν τώρα ότι θα βελτιωθεί και η γενική οικονομική κατάσταση. Εξάλλου, μειώνεται το ποσοστό εκείνων που θεωρούν ότι τον επόμενο χρόνο θα αυξηθεί η ανεργία, ενώ υ- ποχωρούν και οι πληθωριστικές προσδοκίες. Η γενική εικόνα που διαμορφώνεται

8 8 είναι, σημαντικά διαφοροποιημένη έναντι αυτής των προηγουμένων μηνών και παραπέμπει σε πιθανή αντιστροφή της παρατεταμένης απαισιοδοξίας. Από την άλλη πλευρά ωστόσο είναι εξίσου πιθανόν η αλλαγή να οφείλεται σε προσδοκίες που δημιουργήθηκαν στην διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, η διατήρηση των οποίων θα εξαρτηθεί αφενός από την πορεία των πραγματικών μεγεθών και αφετέρου από τα μηνύματα που θα εκπέμψει η οικονομική πολιτική της νέας κυβέρνησης. Κλίμα αναμονής με θετικές προσδοκίες Συνολικά το κλίμα στην ελληνική οικονομία στην τρέχουσα περίοδο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως κλίμα αναμονής, με προσδοκίες βελτίωσης τους επόμενους μήνες. Οι προσδοκίες αυτές ασφαλώς συνδέονται και με την πραγματοποίηση των Ο- λυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι αναμένεται να ενισχύσουν την οικονομική δραστηριότητα. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι όσο πλησιάζουμε στους αγώνες οι προβλέψεις σε κάποιους τομείς, όπως π.χ. στον κατασκευαστικό αποδυναμώνονται καθώς προσεγγίζεται το ανώτατο σημείο της δραστηριότητας των τελευταίων ετών, με ενδεχόμενη σταδιακή υποχώρηση μετά απ αυτό. Εξάλλου, και στον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος αναμένεται να επηρεασθεί κατ εξοχήν από τους Αγώνες, οι προσδοκίες παρουσιάζουν μικρή μόνο βελτίωση και το κλίμα παραμένει συγκρατημένο. Από την άλλη πλευρά θετικό στοιχείο αποτελεί ο σοβαρός περιορισμός της απαισιοδοξίας των καταναλωτών. Η οικονομική πολιτική παράγων διαμόρφωσης του κλίματος Ενας παράγων που θα επηρεάσει καθοριστικά το κλίμα τους επόμενους μήνες είναι η οικονομική πολιτική που θα εξαγγείλει και θα εφαρμόσει η νέα Κυβέρνηση. Εκείνο που μπορεί να επηρεάσει θετικά την οικονομία είναι να δοθεί το στίγμα ότι η κυβερνητική αλλαγή συνιστά αλλαγή και στην οικονομία που θα μετατρέψει τις υ- πάρχουσες θετικές προσδοκίες σε ισχυρότερη κινητοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων. Οι περιοχές στις οποίες αναμένονται αλλαγές που θα μπορούσαν να πείσουν και θα κινητοποιήσουν είναι: Το Κράτος, η Δημόσια Διοίκηση, οι σχέσεις του Κράτους με την οικονομία, όπου απαιτούνται σημαντικές παρεμβάσεις για τον θεσμικό εκσυγχρονισμό, την απλοποίηση των διαδικασιών και τη δημιουργία αποδοτικότερης Δημόσιας Διοίκησης, η οποία θα συνεργάζεται αρμονικά με την οικονομία και τους πολίτες. Η δημοσιονομική πολιτική, οι δαπάνες και το χρέος, όπου η χαλάρωση των δυο τελευταίων ετών καθιστά επιτακτική τη συνέχιση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Η ανταγωνιστικότητα όπου απαιτείται η εφαρμογή μιας συνολικής πολιτικής που θα συνεκτιμά όλους τους παράγοντες που την επηρεάζουν και θα κρίνει τις επιμέρους αποφάσεις της σε όλους τους τομείς με βάση τις πιθανές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα.

9 9 Η απασχόληση και η ανεργία, όπου κύριος στόχος είναι η διεύρυνση της ικανότητας της οικονομίας να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε όλους τους τομείς. Αν στους επόμενους μήνες υπάρξουν πειστικές ενδείξεις ότι η οικονομική πολιτική επιδιώκει με συνέπεια και αποφασιστικότητα τους παραπάνω στόχους είναι βέβαιο ότι θα βελτιωθεί το κλίμα και θα συντηρηθούν οι αισιόδοξες προσδοκίες που έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται. Δυσεπίλυτα προβλήματα της δημοσιονομικής πολιτικής Υπάρχουν ωστόσο δυσεπίλυτα προβλήματα που αν δεν αντιμετωπισθούν ενδέχεται να δημιουργήσουν προσκόμματα στην α- ναπτυξιακή διαδικασία. Τα προβλήματα αυτά εστιάζονται κυρίως στη δημοσιονομική κατάσταση, στο μέγεθος του δημόσιου χρέους και στο ύψος των δαπανών. Τα περιθώρια για την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, η οποία θα μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένα και καθορίζονται από την σημερινή δημοσιονομική κατάσταση. Γι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρξει μια σαφής και αδιαμφισβήτητη εικόνα της κατάστασης αυτής. Υπό το φως των νέων στοιχείων για τις δημοσιονομικές εξελίξεις του 2003 ενισχύονται οι ανησυχίες που είχαν διατυπωθεί για τον επεκτατικό χαρακτήρα του Προϋπολογισμού του 2004 και την πιθανότητα ακόμη μεγαλύτερων υπερβάσεων. Για να περιορισθούν οι επιπτώσεις περαιτέρω χειροτέρευσης της δημοσιονομικής κατάστασης απαιτείται μια δημοσιονομική πολιτική, η οποία θα επιδιώξει σταθερά τον έλεγχο και την περικοπή των δημοσίων δαπανών. Η νέα δημοσιονομική πολιτική θα διατυπωθεί ολοκληρωμένα με τον Προϋπολογισμό του Είναι πάντως προφανές ότι βιώσιμη και αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα των δαπανών απαιτεί ένα μακροχρονιότερο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, το οποίο θα συνδυάζει : α) τις πολιτικές επιλογές της Κυβέρνησης για τις κοινωνικές δαπάνες, β) την ανάγκη σταδιακού περιορισμού του συνολικού ύψους των πρωτογενών δαπανών και γ) την επιδίωξη για μείωση της φορολογίας. Ο συγκερασμός και των τριών επιδιώξεων αποτελεί ασφαλώς δύσκολο εγχείρημα και συνιστά μείζονα πρόκληση για την οικονομική πολιτική. Ταχεία ανάπτυξη της Ελληνικής οικονομίας και το 2004 Σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις που έχουν διατυπωθεί μέχρι στιγμής, το 2004 η άνοδος του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα προσεγγίσει το 4%. Η συνέχιση της ανάπτυξης με υψηλό ρυθμό και το 2004 οφείλεται στη διατήρηση παραγόντων ανάλογων με αυτούς που έδρασαν τον προηγούμενο χρόνο. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι η κατανάλωση θα συνεχίσει να αυξάνει με ταχύ ρυθ-

10 10 μό, ελαφρώς ίσως βραδύτερο απ ότι τον προηγούμενο χρόνο. Σημαντική ωστόσο επιβράδυνση αναμένεται στις επενδύσεις, ο ρυθμός των οποίων από 12%, φαίνεται ότι περιορίζεται αισθητά. Αυτό συνδέεται με την ολοκλήρωση ενός μεγάλου όγκου επενδύσεων, η οποία συντελέστηκε τον προηγούμενο χρόνο. Τέλος, προβλέπεται ότι η επιβράδυνση των συστατικών στοιχείων της εγχώριας ζήτησης που θα σημειωθεί κατά το 2004, είναι ενδεχόμενο να αντισταθμισθεί από τον περιορισμό της αρνητικής επίπτωσης του εξωτερικού ισοζυγίου. Αβεβαιότητες για τις μεσοπρόθεσμες προοπτικές Το 2004, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις αποτελεί σημείο καμπής για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Με την τέλεση των Αγώνων και την πραγματοποίηση πολλών «μεγάλων έργων» που συνδέονται έμμεσα μ αυτούς φαίνεται ότι ολοκληρώνεται μία φάση ταχείας ανόδου της ελληνικής οικονομίας, και το ενδεχόμενο επι- βράδυνσης τα επόμενα χρόνια δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Ενδεικτικές μόνο, καθώς εμπεριέχουν υ- ψηλό βαθμό αβεβαιότητας, είναι οι προβλέψεις που διατυπώνει τη Ε.Ε. για το 2005 σύμφωνα με τις οποίες τον επόμενο χρόνο ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ θα περιορισθεί στο 3,3%, 0,7 ποσοστιαίες μονάδες βραδύτερα από το Σημειώνεται όμως ότι οι προβλέψεις αυτές θα μπορούσαν να αναθεωρηθούν προς τα πάνω, αν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στις υποθέσεις στις οποίες βασίζονται. Το βασικό στοιχείο που θα μπορούσε να αλλάξει θετικά την πορεία των μακροοικονομικών μεγεθών τον επόμενο χρόνο είναι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η οικονομική πολιτική. Αν αρχίσουν να εφαρμόζονται οι αναγγελθείσες αλλαγές στην δημοσιονομική πολιτική, και στον κρίσιμο τομέα των διαρθρωτικών αλλαγών, τότε είναι πιθανό η επιβράδυνση της οικονομικής ανόδου το 2005 να είναι μικρότερη απ αυτήν που προβλέπεται τώρα.

11 11 2. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 2.1 Τάσεις και Προοπτικές της Διεθνούς Οικονομίας Γενικά Το δεύτερο εξάμηνο του 2003 η παγκόσμια οικονομία αναπτύχθηκε ταχύτερα, με αποτέλεσμα να βελτιωθούν οι εκτιμήσεις συνολικά για το χρόνο και να τροφοδοτηθούν πιο αισιόδοξες προβλέψεις για τις εξελίξεις το Ετσι, σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το παγκόσμιο ΑΕΠ το 2003 εκτιμάται ότι αυ- ξήθηκε κατά 3,7% και τα επόμενα χρόνια προβλέπεται ότι η αύξηση θα υπερβαίνει το 4%. Ενας από τους σημαντικότερους παράγοντες που συνέβαλαν στη βελτίωση των οικονομικών συνθηκών ήταν η αύξηση του παγκοσμίου εμπορίου που οφείλεται κατά κύριο λόγο στη ταχεία οικονομική άνοδο της Κίνας. Τα δυο επόμενα χρόνια αναμένεται περαιτέρω επιτάχυνση του παγκόσμιου εμπορίου, το οποίο προβλέπεται ότι θα κινηθεί με ετήσιους ρυθμούς περί το 8%. Πίνακας 2.1 Διεθνές Περιβάλλον ΑΕΠ Ετήσια % μεταβολή ΗΠΑ 3,1 4,2 3,2 Ασία 6,2 6,5 5,9 Εκ της οποίας Ιαπωνία 2,7 3,4 2,3 Κίνα 9,1 8,7 8,1 ASEAN4+Κορέα 3,8 5,2 5,3 Υπό ένταξη στην ΕΕ 3,6 4,0 4,2 CIS 7,5 6,4 5,1 Εκ των οποίων Ρωσία 7,3 6,5 5,4 OPEC-Ινδονησία 2,6 5,0 4,7 Λατινική Αμερική 1,7 3,5 4,3 Αφρική 2,8 3,6 4,1 Παγκόσμια οικονομία 3,7 4,5 4,3 Παγκόσμια οικονομία (μη συμπερ. ΕΕ) 4,3 5,0 4,6 ΠαγκόσμιοΕμπόριο Ετήσια % μεταβολή Παγκόσμια μεταβολή εισαγωγών 5,6 8,3 7,8 Παγκόσμια μεταβολή εισαγωγών (μη συμπερ. ΕΕ) 6,7 9,3 8,2 Μεταβολή εξαγωγών εκτός ΕΕ 5,5 8,5 7,9 ASEAN4: Ινδονησία, Μαλαισία, Φιλιππίνες, Ταϊλάνδη Πηγή : European Union, Economic Forecasts, Spring 2004, April 2004

12 12 Οι θετικές εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία κατανέμονται γεωγραφικά σε όλες σχεδόν τις περιοχές του κόσμου. Σημαντικό ρόλο διαδραματίζει η αισθητή ανάκαμψη της οικονομίας των ΗΠΑ, η οποία εκτιμάται ότι το 2003 αναπτύχθηκε με ρυθμό πάνω από 3%, ενώ προβλέπεται σοβαρή επιτάχυνση κατά το Εξάλλου, και η οικονομία της Ιαπωνίας παρουσιάζει θεαματική μεταστροφή με άνοδο 2,7% το 2003 και 3,4% το Οι υπόλοιπες ασιατικές οικονομίες παρουσιάζουν επίσης θετικές επιδόσεις με προεξάρχουσα την Κίνα, η οποία το 2003 εμφανίζει ρυθμό ανάπτυξης άνω του 9% και η Ινδία με ρυθμό 7%. Βελτίωση των επιδόσεων και πιο αισιόδοξες προοπτικές παρουσιάζονται εξάλλου και στην Λατινική Αμερική αλλά και στις υπό ένταξη χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Στην ευρωζώνη υπήρξε μεν βελτίωση των εκτιμήσεων, σε σχέση με τις αρχές του χρόνου ήταν όμως οριακή καθώς το ΑΕΠ εκτιμάται τώρα ότι αυξήθηκε κατά 0,4% το 2003 και προβλέπεται επιτάχυνση της ανόδου κατά το τρέχον έτος. Πέρα από τις εκτιμήσεις των διεθνών οργανισμών συμπληρωματικά και πιο πρό- σφατα στοιχεία για την πορεία της διεθνούς οικονομίας παρέχονται από την έρευνα World Economic Survey του Ινστιτούτου IFO της Γερμανίας, η οποία διεξάγεται σε τριμηνιαία βάση σε 33 χώρες του κόσμου. Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας έρευνας, η οποία διεξήχθη τους πρώτους μήνες του 2004, το κλίμα στην παγκόσμια οικονομία παρουσιάζεται στις αρχές του τρέχοντος έτους σημαντικά βελτιωμένο. Ο σχετικός δείκτης του Διεθνούς Οικονομικού Κλίματος (WES) εμφανίζεται αισθητά αυξημένος έναντι του τελευταίου τριμήνου του 2003 (από 100,2 μονάδες σε 111 μονάδες), και η τιμή του την περίοδο αυτή είναι η υψηλότερη των τελευταίων ετών. Εξίσου αισιόδοξες είναι και οι προοπτικές για το επόμενο εξάμηνο με το σχετικό δείκτη προσδοκιών να κερδίζει πάνω από 5 ποσοστιαίες μονάδες έ- ναντι του επιπέδου του τελευταίου τριμήνου του Η αισιοδοξία είναι ιδιαίτερα προφανής στη Βόρεια Αμερική (ΗΠΑ, Καναδάς) όπου ο δείκτης οικονομικού κλίματος από 106,6 μονάδες το τέταρτο τρίμηνο του 2003 υπερβαίνει τώρα τις 122 μονάδες. Βελτίωση, αλλά πολύ πιο συγκρατημένη, παρουσιάζει ο δείκτης τόσο στη Δ.Ευρώπη όσο και στην Ασία. Πίνακας 2.2 IFO - Διεθνής Οικονομία (1995=100) Τρίμηνο/Έτος II/02 III/02 IV/02 I/03 II/03 ΙΙΙ/03 IV/03 I/04 Κλίμα 101,1 96,6 83,2 85,9 83,2 91, ,0 Κατάσταση 78,5 78,5 69,4 69,4 67,6 67, ,2 Προσδοκίες 122,8 114,0 96,5 101,8 98,2 114, ,1 Πηγή: IFO, World Economic Survey, WES 1/2004.

13 13 Πίνακας 2.3 IFO Οικονομικό κλίμα (1995=100) Τρίμηνο/Έτος II/02 III/02 IV/02 I/03 II/03 ΙΙΙ/03 IV/03 Ι/0,4 Βόρεια Αμερική 106,8 101,5 85,7 92,7 89,2 97,1 106,6 122,7 Δυτική Ευρώπη 99,8 93,0 76,8 76,8 75,1 80,2 89,6 98,9 Ασία 98,1 100,9 85,2 88,9 79,6 96,3 110,2 118,5 Πηγή: IFO, World Economic Survey, WES 1/2004. Η γενική εικόνα πάντως που προκύπτει από την έρευνα του IFO στις αρχές του 2004 είναι σαφώς αισιόδοξη και ενισχύει την πρόβλεψη ταχύτερης ανόδου της παγκόσμιας οικονομίας μέσα στο Η Οικονομία των ΗΠΑ φείλεται στην άνοδο τόσο της κατανάλωσης όσο και των επενδύσεων: Η ιδιωτική κατανάλωση αυξήθηκε κατά 3,1%, η δημόσια κατά 3,7% και οι ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου κατά 3,9%. Θετικό ρόλο εξάλλου διαδραμάτισε και η α- νάκαμψη των εξαγωγών, οι οποίες αυξήθηκαν κατά 2% (έναντι μειώσεως το 2002) κυρίως λόγω της υποτίμησης των αμερικανικού δολαρίου έναντι του ευρώ. Η μακροοικονομική πολιτική που ασκήθηκε στηρίχθηκε στις φορολογικές ελαφρύνσεις και στην χαλαρή νομισματική πολιτική και φαίνεται ότι συνέβαλε θετικά στην ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας. Ανεξάρτητα ωστόσο από την θετική επίπτωση στα μακροοικονομικά μεγέθη, η οικονομική και ιδιαίτερα η δημοσιονομική πολιτική δεν φαίνεται ότι είναι μακροχρονίως διατηρήσιμη, καθώς επιτείνει τα προβλήματα της δημοσιονομικής διαχείρισης διευρύνοντας τα ελλείμματα. Πίνακας 2.4 Βασικά Μακροοικονομικά Μεγέθη: ΗΠΑ-Ιαπωνία-Ευρωζώνη (σε πραγματικές ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές) ΗΠΑ Ιαπωνία Ευρωζώνη Στις ΗΠΑ, μετά τις περιορισμένες επιδόσεις των πρώτων μηνών του 2003, η κατάσταση βελτιώθηκε σημαντικά με αποτέλεσμα να αναθεωρηθούν πάλι προς τα πάνω όλες οι προηγούμενες εκτιμήσεις για την πορεία της αμερικανικής οικονομίας το Τώρα η Ευρωπαϊκή Ενωση εκτιμά ότι η άνοδος του ΑΕΠ στις ΗΠΑ έχει υπερβεί το 3% τον προηγούμενο χρόνο και προβλέπεται ότι θα αυξηθεί κατά 4% το Η σχετικώς ισχυρή άνοδος του πραγματικού προϊόντος στις Ηνωμένες Πολιτείες ο Ιδιωτική Κατανάλωση 3,1 3,7 2,4 1,1 2,4 2,0 1,1 1,6 2,3 Δημόσια Κατανάλωση 3,7 2,1 2,9 1,2 1,5 1,4 2,0 1,2 1,3 Ακαθάριστες Επενδ. Παγίου Κεφαλαίου 3,9 7,4 4,3 3,2 4,3 2,4-1,0 2,4 3,6 σε Εξοπλισμό 5,5 11,6 8,4 : : : -2,3 3,4 6,0 σε Κατασκευές : : : : : : -0,4 1,5 1,5 Μεταβολή Αποθεμάτων (ως % του ΑΕΠ) 0,0 0,3 0,3 0,1 0,1 0,1 0,1 0,1 0,2 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 2,0 9,2 9,6 10,0 12,1 7,7-0,1 4,9 5,9 Τελική Ζήτηςη 3,2 4,8 3,5 2,8 3,8 2,7 0,8 2,6 3,4 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 4,0 9,0 5,4 4,8 8,4 7,3 1,8 5,0 6,6 ΑΕΠ 3,1 4,2 3,2 2,7 3,4 2,3 0,4 1,7 2,3 Πηγή: European Commission, Spring forecasts, April 2004

14 14 Το 2004 η οικονομία των ΗΠΑ συνεχίζει την σαφή ανοδική της πορεία και μάλιστα με επιταχυνόμενο ρυθμό, ο οποίος για το σύνολο του έτους προβλέπεται ότι θα υ- περβεί το 4%. Η εκτίμηση αυτή στηρίζεται στην πρόβλεψη ότι η ιδιωτική κατανάλωση θα διατηρήσει το δυναμισμό της, ενώ φαίνεται ότι θα επιταχυνθεί σημαντικά και η άνοδος των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Η οικονομία της Ιαπωνίας Μετά από μια μακρά περίοδο στασιμότητας η οικονομία της Ιαπωνίας εμφάνισε το 2003 σαφή ανάκαμψη. Σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις των διεθνών οργανισμών η άνοδος του ΑΕΠ το 2003 υπερέβη το 2,5% και προβλέπεται ότι θα επιταχυνθεί περαιτέρω το τρέχον έτος. Στη βελτίωση του οικονομικού κλίματος στην Ιαπωνία συνέβαλε θετικά η οικονομική πολιτική και η πρόοδος που σημειώθηκε στην προώθηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων τόσο στο τραπεζικό τομέα όσο και στην αναδιάρθρωση των επιχειρήσεων. Εξάλλου, και η νομισματική πολιτική, η οποία επεδίωξε τη διατήρηση των επιτοκίων σε χαμηλά επίπεδα, είχε θετικό ρόλο. Η βελτίωση του κλίματος είχε ως αποτέλεσμα και την διεύρυνση των ξένων επενδύσεων στην Ιαπωνία, γεγονός που τροφοδότησε την άνοδο του χρηματιστηρίου, ύστερα από μια μακρά περίοδο στασιμότητας. Η οικονομία της Ε.Ε. και της Ευρωζώνης Στο δεύτερο εξάμηνο του 2003 δημιουργήθηκαν στην Ευρωζώνη συνθήκες ανάκαμψης μετά τη στασιμότητα των πρώτων μηνών του έτους. Φαίνεται ότι ο σημαντικότερος παράγων που οδήγησε στην ελαφρά ανάκαμψη ήταν η ταχεία άνοδος των εξαγωγών, το τελευταίο τρίμηνο του έτους η οποία οφείλεται στην άνοδο της παγκόσμιας οικονομίας. Ετσι, αντισταθμίστηκαν ουσιαστικά και οι αρνητικές συνέπειες της ανατίμησης του ευρώ έναντι του δολαρίου. Οι εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου του έτους επέδρασαν θετικά στην ετήσια πορεία του ΑΕΠ στην ευρωζώνη, οδηγώντας σε μέση ετήσια αύξηση της τάξης του 0,4%. Σημειώνεται βεβαίως ότι έναντι του 2002 υπάρχει σημαντική επιβράδυνση του ρυθμού ανόδου, η τελική θετική εξέλιξη όμως του 2003 δείχνει ότι η οικονομία της ευρωζώνης απέφυγε τελικά τη διολίσθηση σε αρνητικούς ρυθμούς μεταβολής του ΑΕΠ όπως φαινόταν πιθανόν ότι θα συμβεί μερικούς μήνες πριν. Στην άνοδο του ΑΕΠ κατά το 2003 συνέβαλαν καθοριστικά: Πρώτον: η αύξηση της ιδιωτικής κατανάλωσης με ρυθμό υπερδιπλάσιο σε σχέση με το Αν ωστόσο εξετασθεί η εξέλιξη της ιδιωτικής κατανάλωσης στη διάρκεια του χρόνου, φαίνεται ότι η άνοδος είναι συγκυριακή και οφείλεται σε μεταβολές του διαθεσίμου εισοδήματος που προέκυψαν από φορολογικές απαλλαγές, οι οποίες εισήχθησαν σε ορισμένες χώρες της ευρωζώνης. Δεύτερον: η βελτίωση του επενδυτικού κλίματος, η οποία περιόρισε το ρυθμό μειώσεως των επενδύσεων από 2,5% το 2002 σε 1% το 2003.

15 15 Τρίτον: Η άνοδος της δημόσιας κατανάλωσης, η οποία αυξήθηκε και το 2003, αν και με ρυθμό βραδύτερο απ ότι τον προηγούμενο χρόνο. Εξετάζοντας την πορεία των τομέων παραγωγής προκύπτει σαφώς ότι η διαφαινόμενη ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας οφείλεται κατά κύριο λόγο στην βιομηχανία. Το τελευταίο τρίμηνο του 2003 η βιομηχανική παραγωγή αυξήθηκε κατά 0,5% έναντι της αντίστοιχης περιόδου του προηγούμενου χρόνου, ενώ το λιανικό εμπόριο εξακολουθεί να υφίσταται τις συνέπειες από τη διστακτικότητα των καταναλωτών. Η γεωργία, τέλος, της ευρωζώνης, η οποία τα τρία πρώτα τρίμηνα του χρόνου παρουσίαζε συνεχείς μειώσεις, το τελευταίο τρίμηνο αυξήθηκε σημαντικά. Οι προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το 2004 αναφέρονται σε άνοδο του ΑΕΠ κατά 1,7%. Η άνοδος εκτιμάται ότι θα προέλθει από την επιτάχυνση της ανόδου της ιδιωτικής κατανάλωσης, την ενίσχυση των εξαγωγών που συνεπάγεται η προσδοκώμενη βελτίωση του παγκοσμίου εμπορίου και την αντιστροφή του επενδυτικού κλίματος που πιστεύεται ότι θα οδηγήσει σε άνοδο των επενδύσεων ύστερα από τρία χρόνια μειώσεων. Σημειώνεται ωστόσο ότι οι παραπάνω υ- πόκεινται σε αβεβαιότητες, οι οποίες αφορούν κυρίως την κατανάλωση, τις επενδύσεις και τις εξαγωγές. Οσον αφορά την κατανάλωση πιθανά προβλήματα μπορεί να ανακύψουν από αρνητικές επιπτώσεις στην καταναλωτική εμπιστοσύνη, από αβεβαιότητες όσον α- φορά τα ασφαλιστικά συστήματα και τα συστήματα υγείας και από τις εξελίξεις στην αγορά ακινήτων. Από την άλλη πλευρά εκτιμάται ότι υπάρχει ένα μεγάλο δυναμικό καταναλωτικής ζήτησης που προέρχεται από τη συνεχή αναβολή μείζονων αγορών, δυναμικό το οποίο μπορεί να απελευθερωθεί αν βελτιωθεί το γενικότερο οικονομικό κλίμα. Πίνακας 2.5 Προσδιοριστικοί Παράγοντες της Ανάπτυξης στην Ευρωζώνη (σε πραγματικές ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές) 2003 α τριμηνο β τριμηνο γ τριμηνο δ τριμηνο % μεταβολή με το προηγούμενο τρίμηνο ΑΕΠ 0,0-0,1 0,4 0,3 Ιδιωτική Κατανάλωση 0,4 0,0 0,2 0,1 Δημόσια Κατανάλωση 0,5 0,6 0,6 0,6 Ακαθάριστες Επενδ. Παγίου Κεφαλαίου -0,9-0,4-0,2 0,6 Μεταβολή Αποθεμάτων (ως % του ΑΕΠ) 0,2 0,3-0,2 0,5 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών -1,5-0,9 2,3 0,2 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών -0,6-0,4 0,8 2,1 Συμβολή στη μεταβολή του ΑΕΠ Ιδιωτική Κατανάλωση 0,2 0,0 0,1 0,0 Δημόσια Κατανάλωση 0,1 0,1 0,1 0,1 Ακαθάριστες Επενδ. Παγίου Κεφαλαίου -0,2-0,1 0,0 0,1 Μεταβολή Αποθεμάτων 0,2 0,1-0,4 0,7 Καθαρές Εξαγωγές -0,4-0,2 0,6-0,7 Πηγή: :European Commission, Quarterly Report on the Euro Area, March 2004

16 16 Η προβλεπόμενη αύξηση των επενδύσεων διατυπώνεται με μεγαλύτερες βεβαιότητες, οι οποίες προκύπτουν από τις εξελίξεις του τελευταίου τριμήνου του 2003 που πιστοποιούν μεταστροφή του επενδυτικού κλίματος. Οι κίνδυνοι εδώ εντοπίζονται σε πιθανή αδυναμία της ζήτησης τόσο στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης όσο και στο διεθνές περιβάλλον. Τέλος, καθοριστικός παράγων για τις εξαγωγές θα είναι η διατήρηση της ανόδου του παγκοσμίου εμπορίου, ενώ ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο μπορεί να διαδραματίσουν οι εξελίξεις της κατανάλωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες. Οι πιο αισιόδοξες προοπτικές για την οικονομική δραστηριότητα στην Ευρωζώνη συνοδεύονται από κάποιες θετικές ενδείξεις και στην αγορά εργασίας παρά το γεγονός ότι το ποσοστό ανεργίας έφτασε το 2003 το 8,8% και αναμένεται να παραμείνει στο ίδιο επίπεδο και το Από την άλλη πλευρά όμως αυξημένη αισιοδοξία για τις εξελίξεις στην αγορά εργασίας δημιουργεί η άνοδο της απασχόλησης προς το τέλος του έτους η οποία οδηγεί σε πρόβλεψη ανόδου κατά 0,4%το 2004 και 0,9% το Τέλος, καλύτερες είναι οι προοπτικές και στο μέτωπο του πληθωρισμού, ο οποίος το 2003 περιορίσθηκε κάτω του 2% και αναμένεται να υποχωρήσει περαιτέρω ευνοούμενος τόσο από το ισχυρό ευρώ, όσο και από την χαλάρωση των πληθωριστικών πιέσεων στην αγορά της Ε.Ε Το οικονομικό περιβάλλον στην Ελλάδα Το οικονομικό κλίμα Τους πρώτους μήνες του 2004 το οικονομικό κλίμα στην Ελλάδα επηρεάζεται τόσο από τις διεθνείς εξελίξεις όσο και από τις αβεβαιότητες που συνδέονται με την οικονομική πολιτική λόγω των εκλογών της 7 ης Μαρτίου. Ετσι, μετά από ελαφρά ανάκαμψη τον Ιανουάριο, ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος υποχωρεί τον Φεβρουάριο. Τον Μάρτιο όμως ο Δείκτης ανακτά το χαμένο έδαφος και διαμορφώνεται σε σχετικώς υψηλό επίπεδο. Αξίζει να σημειωθεί ότι τον μήνα αυτό ο Δείκτης στην Ελλάδα παρουσίασε την υψηλότερη άνοδο (σχεδόν μια ποσοστιαία μονάδα) απ όλες τις χώρες της Ευρωζώνης. Η βελτίωση του Δείκτη οφείλεται κατά κύριο λόγο στη σαφή μεταστροφή των προσδοκιών των νοικοκυριών, οι οποίες για μια μακρά περίοδο ήταν ιδιαίτερα απαισιόδοξες. Συγκεκριμένα, ο Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών, αυξήθηκε από-32 το Φεβρουάριο σε -19 τον Μάρτιο, προσεγγίζοντας τον μέσο όρο της Ευρωζώνης που τον μήνα αυτό διαμορφώθηκε στο -14. Ιδιαίτερα σαφής ήταν η βελτίωση των προσδοκιών των νοικοκυριών για την οικονομική τους κατάσταση τους επόμενους 12 μήνες, ενώ περισσότεροι πιστεύουν τώρα ότι θα βελτιωθεί και η γενική οικονομική κατάσταση. Εξάλλου, μειώνεται το ποσοστό εκείνων που θεωρούν ότι τον επόμενο χρο-

17 νο θα αυξηθεί η ανεργία, ενώ υποχωρούν και οι πληθωριστικές προσδοκίες. Η γενική εικόνα που διαμορφώνεται από την έρευνα του Μαρτίου στους Καταναλωτές είναι, όπως αναφέρθηκε, σημαντικά διαφοροποιημένη έναντι αυτής των προηγουμένων μηνών και παραπέμπει σε πιθανή αντιστροφή της παρατεταμένης απαισιοδοξίας. Από την άλλη πλευρά ωστόσο είναι εξίσου πιθανόν η αλλαγή να οφείλεται σε προσδοκίες που δημιουργήθηκαν στην διάρκεια της προεκλογικής περιόδου, η διατήρηση των οποίων θα εξαρτηθεί αφενός από την πορεία των πραγματικών μεγεθών και αφετέρου από τα μηνύματα που θα εκπέμψει η οικονομική πολιτική της νέας κυβέρνησης. Διάγραμμα 2.1 Δείκτης οικονομικού κλίματος (Ελλάδα-Ε.Ε-15) E.E Ελλάδα Μέσος Ό ρος Ε.Ε ( ) Πηγή: DG ECFIN Πίνακας 2.6 Βραχυχρόνιοι Δείκτες Δείκτες Οικονομικού Κλίματος 1 Δείκτες Επιχειρηματικών Προσδοκιών 2 E.E-15 Ελλάδα Βιομηχανία Κατασκευές Λιανικό Εμπόριο Υπηρεσίες ,8 139,8 108,8 124, ,2 98,6 105,1 132,0 100,1 100, ,9 98,5 104,5 131,6 101,6 78, , ,9 132,7 110,5 84,0 Ιαν-04 96,7 99,1 105,6 122,9 116,4 103,3 Φεβ-04 96,7 98,8 106,0 122,9 113,1 98,9 Μαρ-04 96,8 99,6 108,7 118,0 122,3 96,2 Τον Σεπτέμβριο του 2003 η Ευρωπαϊκή Ένωση έθεσε ως έτος βάσης του Δείκτη Οικονομικού Κλίματος το 2000 Πηγή: 1 Ευρωπαϊκή Επιτροπή και ΙΟΒΕ, 2 ΙΟΒΕ

18 18 Στους τομείς της παραγωγής το κλίμα τον Μάρτιο εμφανίζεται πιο συγκρατημένο. Συγκεκριμένα: Στη βιομηχανία υπήρξαν πιο ισχυρές προοπτικές ανόδου της παραγωγής, με αποτέλεσμα την βελτίωση του Δείκτη Επιχειρηματικών Προσδοκιών. Στις κατασκευές αντίθετα ο αντίστοιχος δείκτης παρουσιάζει υποχώρηση, η οποία οφείλεται κατά κύριο λόγο στις λιγότερο αισιόδοξες προσδοκίες των επιχειρήσεων για το επίπεδο εργασιών τους προσεχείς μήνες. Στο λιανικό εμπόριο υπάρχει αισθητή βελτίωση των προοπτικών καθώς οι επιχειρήσεις προβλέπουν ότι οι πωλήσεις τους θα αυξηθούν με ταχύτερους ρυθμούς τους προσεχείς μήνες. Στις υπηρεσίες τέλος, το κλίμα παραμένει συγκριτικά δυσμενές καθώς οι επιχειρήσεις προβλέπουν μεν ελαφρά βελτίωση της ζήτησης, με ρυθμούς όμως βραδύτερους από τους επιθυμητούς. Συνολικά το κλίμα στην ελληνική οικονομία στην τρέχουσα περίοδο θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως κλίμα αναμονής με προσδοκίες βελτίωσης τους επόμενους μήνες. Οι προσδοκίες αυτές ασφαλώς συνδέονται και με την πραγματοποίηση των Ο- λυμπιακών Αγώνων, οι οποίοι αναμένεται να ενισχύσουν την οικονομική δραστηριότητα. Αξίζει πάντως να σημειωθεί ότι όσο πλησιάζουμε στους αγώνες οι προβλέψεις σε κάποιους τομείς, όπως π.χ. στον κατασκευαστικό αποδυναμώνονται καθώς προσεγγίζεται το ανώτατο σημείο της δραστηριότητας των τελευταίων ετών, με ενδεχόμενη σταδιακή υποχώρηση μετά απ αυτό. Εξάλλου, και στον τομέα των υπηρεσιών, ο οποίος αναμένεται να επηρεασθεί κατ εξοχήν από τους Αγώνες, οι προσδοκίες παρουσιάζουν μικρή μόνο βελτίωση και το κλίμα παραμένει συγκρατημένο. Από την άλλη πλευρά θετικό στοιχείο αποτελεί ο σοβαρός περιορισμός της απαισιοδοξίας των καταναλωτών, που αναφέρθηκε στις προηγούμενες παραγράφους. Σε σύγκριση με τις εξελίξεις στην Ευρωζώνη, το κλίμα στην Ελλάδα εμφανίζεται σαφώς ευνοϊκότερο και τους πρώτους μήνες του 2004: Ο Δείκτης Οικονομικού Κλίματος στην Ελλάδα ο οποίος διατηρείται από το 2001 υψηλότερος από τον αντίστοιχο της Ευρωζώνης διευρύνει τώρα τη διαφορά του. Κατά μέσο όρο το α τριμήνο του 2004 ο Δ.Ο.Κ. στην Ευρωζώνη προσέγγισε τις 96,7 μονάδες, ενώ στην Ελλάδα υπερέβη τις 99 μονάδες και υπολείπεται μόνο δυο μονάδες από την μέγιστη τιμή του της τελευταίας δεκαετίας (101 μονάδες τον Απρίλιο του 2000). Η οικονομική πολιτική Ενας δεύτερος παράγων που θα επηρεάσει καθοριστικά το κλίμα τους επόμενους μήνες είναι η οικονομική πολιτική που θα εξαγγείλει και θα εφαρμόσει η νέα Κυβέρνηση. Εκείνο που μπορεί να επηρεάσει θετικά την οικονομία είναι να δοθεί το στίγμα ότι η κυβερνητική αλλαγή συνιστά αλλαγή και στην οικονομία που θα μετατρέψει τις υπάρχουσες θετικές προσδοκίες σε ισχυρότερη κινητοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων.

19 19 Οι περιοχές στις οποίες αναμένονται αλλαγές που θα μπορούσαν να πείσουν και θα κινητοποιηθούν είναι: Το Κράτος, η Δημόσια Διοίκηση, οι σχέσεις του Κράτους με την οικονομία, όπου απαιτούνται σημαντικές παρεμβάσεις για τον θεσμικό εκσυγχρονισμό, την απλοποίηση των διαδικασιών και τη δημιουργία αποδοτικότερης Δημόσιας Διοίκησης, η οποία θα συνεργάζεται αρμονικά με την οικονομία και τους πολίτες. Η δημοσιονομική πολιτική, οι δαπάνες και το χρέος, όπου η χαλάρωση των δυο τελευταίων ετών καθιστά επιτακτική τη συνέχιση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Η ανταγωνιστικότητα όπου απαιτείται η εφαρμογή μιας συνολικής πολιτικής που θα συνεκτιμά όλους τους παράγοντες που την επηρεάζουν και θα κρίνει τις επιμέρους αποφάσεις της σε όλους τους τομείς με βάση τις πιθανές επιπτώσεις στην ανταγωνιστικότητα. κυβέρνησης για τα επόμενα χρόνια συνοψίζονται στα ακόλουθα σημεία: Επίτευξη υψηλού ρυθμού ανάπτυξης που να υπερβαίνει το 5%. Μείωση της ανεργίας κατά 2,5-3 ποσοστιαίες μονάδες και αύξηση της α- πασχόλησης από το 56,7% του συνολικού πληθυσμού σε ποσοστό άνω του 60% μέχρι το τέλος της επόμενης τετραετίας. Ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας βελτίωση της παραγωγικότητας, βελτίωση της ποιότητας των ελληνικών προϊόντων και υπηρεσιών, με παράλληλη αποτελεσματική αξιοποίηση των πόρων του Γ ΚΠΣ, ιδιωτική χρηματοδότηση έργων και υπηρεσιών υποδομής. Σύγκλιση των μισθών και συντάξεων προς το μέσο όρο της Ε.Ε. στα επόμενα 8-10 χρόνια. Η απασχόληση και η ανεργία, όπου κύριος στόχος είναι η διεύρυνση της ικανότητας της οικονομίας να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, μέσω της ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας σε όλους τους τομείς. Παροχή σε όλους τους πολίτες υψηλής ποιότητας κοινωνικών υπηρεσιών δημόσιας ωφέλειας, προστασία του περιβάλλοντος, των φυσικών πόρων και της εθνικής μας κληρονομιάς. Όπως προκύπτει από τις προγραμματικές δηλώσεις της Κυβέρνησης, η οικονομική πολιτική που θα ασκηθεί στοχεύει σ αυτά ακριβώς τα προβλήματα που επισημαίνονται παραπάνω και προδιαγράφει μέτρα για την επίτευξή τους. Σύμφωνα με τις δηλώσεις του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών κ. Γ.Αλογοσκούφη, οι κεντρικοί άξονες του οικονομικού προγράμματος της Οι παραπάνω στόχοι σχεδιάζεται να υλοποιηθούν με μια σειρά μέτρων που θα αποβλέπουν μεταξύ άλλων και στα ακόλουθα: Στην ενίσχυση του δυναμισμού των παραγωγικών τομέων. Στην αύξηση της μικροοικονομικής ανταγωνιστικότητας.

20 20 Στη συναινετική βελτίωση της λειτουργίας της αγοράς εργασίας. Στην ενίσχυση του ανταγωνισμού στο τραπεζικό σύστημα και την αποκατάσταση της λειτουργίας του χρηματιστηρίου. Στην εφαρμογή μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την βελτίωση της ποιότητας των ελληνικών προϊόντων. από την σημερινή δημοσιονομική κατάσταση. Γι αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρξει μια σαφής και αδιαμφισβήτητη εικόνα της κατάστασης αυτής. Αυτό επιδιώκει η αναγγελθείσα δημοσιονομική α- πογραφή, τα ευρήματα της οποίας δεν έχουν γίνει γνωστά την περίοδο που συντάσσεται η παρούσα έκθεση. Έτσι οι επισημάνσεις των επομένων παραγράφων βασίζονται στα στοιχεία που είναι μέχρι στιγμή διαθέσιμα. Στην περιφερειακή διάχυση της οικονομικής ανάπτυξης, στην ενίσχυση της επιχειρηματικότητας. Αν στους επόμενους μήνες υπάρξουν πειστικές ενδείξεις ότι η οικονομική πολιτική επιδιώκει με συνέπεια και αποφασιστικότητα τους παραπάνω στόχους είναι βέβαιο ότι θα βελτιωθεί το κλίμα και θα συντηρηθούν οι αισιόδοξες προσδοκίες που έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται. Από την άλλη πλευρά ωστόσο υπάρχουν δυσεπίλυτα προβλήματα που αν δεν αντιμετωπισθούν ενδέχεται να δημιουργήσουν προσκόμματα στην αναπτυξιακή διαδικασία. Τα προβλήματα αυτά εστιάζονται κυρίως στη δημοσιονομική κατάσταση, στο μέγεθος του δημόσιου χρέους και στο ύ- ψος των δαπανών. Η δημοσιονομική πολιτική Τα περιθώρια για την άσκηση δημοσιονομικής πολιτικής, η οποία θα μπορεί να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά τα σοβαρά προβλήματα που υπάρχουν είναι εκ των πραγμάτων περιορισμένα και καθορίζονται Οι εξελίξεις το 2003 Το ΙΟΒΕ σε προηγούμενες εκθέσεις του είχε διατυπώσει την άποψη ότι η δημοσιονομική πολιτική τα δυο τελευταία χρόνια έχει στραφεί προς πιο επεκτατικές επιλογές, οι οποίες οδήγησαν σε βραδύτερη δημοσιονομική προσαρμογή, ταχεία άνοδο των πρωτογενών δαπανών και διεύρυνση των ελλειμμάτων. Συγκεκριμένα στην προηγούμενη έκθεση του ΙΟΒΕ (3/03, σελ.19) είχε επισημανθεί ότι «οι εκτιμήσεις για την πορεία των δημοσιονομικών μεγεθών το 2003 που περιλαμβάνονται στον Προϋπολογισμό του 2003 είναι ιδιαίτερα αισιόδοξες και είναι πιθανόν η τελική διαμόρφωση των μεγεθών να είναι δυσμενέστερη». Τα στοιχεία που υπάρχουν σήμερα φαίνεται ότι επιβεβαιώνουν την εκτίμηση αυτή. Σύμφωνα με τις Εαρινές Προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «η υλοποίηση του Προϋπολογισμού του 2003 ξέφυγε τελείως από τους στόχους που είχαν τεθεί. Οι υπερβάσεις των δαπανών οφείλονται μεν εν μέρει σε έκτακτα γεγονότα, το μέγεθος τους όμως υποδηλώνει την αδυναμία ελέγχου των πρωτογενών δαπανών, ενώ υπήρξαν και υστερήσεις στον τομέα των εσόδων».

21 21 Χαρακτηριστικές για τα παραπάνω είναι οι αναθεωρήσεις των εκτιμήσεων για το ύψος του ελλείμματος της Κεντρικής Κυβέρνησης ως ποσοστού του ΑΕΠ. Αρχικά (Προϋπολογισμός του 2003) είχε προβλεφθεί ότι το έλλειμμα αυτό ως ποσοστό του ΑΕΠ δεν θα υπερέβαινε την μια ποσοστιαία μονάδα. Σύμφωνα με τον Προϋπολογισμό του 2004 το έλλειμμα αυτό θα έφτανε το 1,4%. Η επόμενη εκτίμηση ανεβάζει το ποσοστό στο 1,7% και η τελευταία (30 Μαρτίου 2004) το υπολογίζει στο 3% του ΑΕΠ. Σύμφωνα δε με την ίδια Εκθεση, η Επιτροπή χρησιμοποιεί μεν την εκτίμηση αυτή, «σε καμία περίπτωση όμως αυτό δεν συνιστά αποδοχή της ορθότητας της εν λόγω εκτίμησης». Ο Προϋπολογισμός του 2004 Υπό το φως των νέων στοιχείων για τις δημοσιονομικές εξελίξεις του 2003 ενισχύονται οι ανησυχίες που είχαν διατυπωθεί για τον επεκτατικό χαρακτήρα του Προϋπολογισμού του 2004 και την πιθανότητα ακόμη μεγαλύτερων υπερβάσεων. Για να περιορισθούν οι επιπτώσεις περαιτέρω χειροτέρευσης της δημοσιονομικής κατάστασης απαιτείται μια δημοσιονομική πολιτική, η οποία θα επιδιώξει σταθερά τον έλεγχο και την περικοπή των δημοσίων δαπανών. Η νέα δημοσιονομική πολιτική θα διατυπωθεί ολοκληρωμένα με τον Προϋπολογισμό του Προς το παρόν, σύμφωνα με τις δηλώσεις του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών δίνεται προτεραιότητα στον περιορισμό της κρατικής σπατάλης, από τον οποίο εκτιμάται ότι μπορεί να εξοικονομηθούν πόροι που θα φθάνουν ετησίως το 0,8%-1,0% του ΑΕΠ. Με βάση τις σημερινές εκτιμήσεις για το ύψος του ΑΕΠ το 2004, ποσοστό 0,8%- 1,0% αντιστοιχεί σε 1,3 έως 1,6 δισ. ευρώ. Αν παράλληλα ληφθεί υπόψη ότι οι πρωτογενείς δαπάνες εφέτος, κατά πάσα πιθανότητα, θα υπερβούν τα 33 δισ. η προσπάθεια περιορισμού της κρατικής σπατάλης ακόμα και αν είναι επιτυχής τα επόμενα χρόνια μπορεί να έχει οριακά μόνο αποτελέσματα στην μείωση των πρωτογενών δαπανών, τουλάχιστον κατά το τρέχον έ- τος. Το πιθανότερο ενδεχόμενο παραμένει η σοβαρή υπέρβαση του στόχου για την αύξηση των δαπανών. Και το ενδεχόμενο αυτό ενισχύεται από τις αυξημένες δαπάνες, μη προϋπολογισθείσες, δαπάνες που συνδέονται με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Είναι συνεπώς προφανές ότι βιώσιμη και αποτελεσματική λύση στο πρόβλημα των δαπανών απαιτεί ένα μακροχρονιότερο πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, το οποίο θα συνδυάζει : α) τις πολιτικές επιλογές της Κυβέρνησης για τις κοινωνικές δαπάνες, β) την ανάγκη σταδιακού περιορισμού του συνολικού ύψους των πρωτογενών δαπανών και γ) την επιδίωξη για μείωση της φορολογίας. Ο συγκερασμός και των τριών επιδιώξεων αποτελεί ασφαλώς δύσκολο εγχείρημα και συνιστά μείζονα πρόκληση για την οικονομική πολιτική.

22 22 3. ΕΠΙΔΟΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ 3.1. Μακροοικονομικές εξελίξεις Οι εξελίξεις το 2003 Σύμφωνα με όλες τις υπάρχουσες ενδείξεις το ΑΕΠ το 2003 φαίνεται ότι συνέχισε να αυξάνεται με ταχύ ρυθμό. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκτιμά ότι η άνοδος υπερέβη το 4%, ενώ ανάλογες προβλέψεις διατυπώνονται τόσο από τον ΟΟΣΑ όσο και από το επικυρωμένο Πρόγραμμα Σταθερότητας και Ανάπτυξης. Η άνοδος τροφοδοτήθηκε αποκλειστικά από την εγχώρια ζήτηση, η συμβολή της οποίας υπολογίζεται γύρω στο 4%, ενώ αρνητική φαίνεται ότι ήταν η επίπτωση του εξωτερικού ισοζυγίου. Πίνακας 3.1 Εγχώρια Δαπάνη και Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Εκτιμήσεις Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Σε σταθερές αγοραίες τιμές έτους 1995) Σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 6,5 5,7 12,6 Εξοπλισμός 4,9 6,9 17,0 Μεταβολές Αποθεμάτων και Στατιστικές Διαφορές (% του ΑΕΠ) 0,1 0,2 0,3 Τελική Εγχώρια Ζήτηση 2,2 1,8 5,5 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών -1,1-7,7 1,6 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών -3,4-4,7 10,2 Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα 3,2 3,9 3,7 Απασχόληση -0,3 0,1 2,2 Αποδοχές Εργαζομένων κατά Κεφαλή 5,3 8,7 7,6 Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας 0,9 4,7 5,6 Πραγματικό Μοναδιαίο Κόστος Εργαςίας -2,5 0,8 1,9 Αποπληθωριστής ΑΕΠ 3,5 3,9 3,6 Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Κατανάλωςης 3,3 3,4 3,5 Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή 3,7 3,9 3,4 Συμβολή στη μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ Εγχώρια Ζήτηση 3,5 4,1 6,8 Αποθέματα -0,3 0,1 0,1 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών 0,9-0,4-2,7 Σε ποσοστό του ΑΕΠ Εμπορικό Ισοζύγιο -15,1-14,8-16,2 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης -1,4-1,4-3,0 Ακαθάριστο Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 106,9 104,7 103,0 Σε ποσοστό Ανεργία 10,4 10,0 9,3 Αποταμίευση Νοικοκυριών 16,6 14,8 13,9 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή/Economic Forecasts, Spring 2004

23 23 Η άνοδος τροφοδοτήθηκε αποκλειστικά από την εγχώρια ζήτηση, η συμβολή της οποίας υπολογίζεται γύρω στο 4%, ενώ αρνητική φαίνεται ότι ήταν η επίπτωση του εξωτερικού ισοζυγίου. Στην εγχώρια ζήτηση σημαντική άνοδο φαίνεται ότι παρουσίασαν τόσο η κατανάλωση όσο και οι επενδύσεις. Η πρώτη αυξήθηκε με ρυθμό που προσεγγίζει το 3,6%. Η διατήρηση υψηλών ρυθμών βελτίωσης της ιδιωτικής κατανάλωσης τα 3 τελευταία χρόνια συνέβαλε ουσιαστικά στη διαμόρφωση υψηλών ρυθμών ανόδου του ΑΕΠ και οφείλεται κυρίως στη μείωση των επιτοκίων που επέτρεψε τη διεύρυνση της καταναλωτικής πίστης. Θετικό ρόλο είχε εξάλλου και η βελτίωση του διαθεσίμου εισοδήματος, που προήλθε από την άνοδο των πραγματικών εισοδημάτων και κάποιες φορολογικές ελαφρύνσεις. Ο καθοριστικός παράγων όμως για την ά- νοδο του ΑΕΠ το 2003 ήταν η μεγάλη αύξηση των επενδύσεων, η οποία συνδέεται, κατά κύριο λόγο, με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σημαντική υπήρξε η άνοδος τόσο στις επενδύσεις σε εξοπλισμό όσο και στις κατασκευές. Ειδικότερα, σύμφωνα με εκτιμήσεις που περιλαμβάνονται στην Έκθεση Νομισματικής Πολιτικής (Μάρτιος 2004) της Τράπεζας της Ελλάδος, το 2003 οι επενδύσεις στον κατασκευαστικό τομέα, πλην κατοικιών, αυξήθηκαν με ρυθμό 16,6%, σημαντικά ταχύτερα απ ότι τον προηγούμενο χρόνο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το χρόνο αυτό συνολικά στην Ευρωζώνη οι επενδύσεις στις κατασκευές μειώθηκαν κατά 0,4%. Συμπερασματικά, είναι φανερό ότι ο δυναμισμός της ελληνικής οικονομίας το 2003 συνδέεται και επηρεάζεται καθοριστικά από την πορεία της προετοιμασίας των Ολυμπιακών Αγώνων με την ευρύτερη έννοια, με το σύνολο δηλαδή των έργων που βρίσκονται σε εξέλιξη, αφενός και τις δευτερογενείς επιπτώσεις της στο σύνολο της οικονομίας αφετέρου. Προοπτικές για το 2004 Οι προοπτικές για το 2004 παραμένουν θετικές. Σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις που έχουν διατυπωθεί μέχρι στιγμής, και το χρόνο αυτό η άνοδος του ΑΕΠ στην Ελλάδα θα προσεγγίσει το 4%. Η συνέχιση της ανάπτυξης και το 2004 με υψηλό ρυθμό οφείλεται στη διατήρηση παραγόντων ανάλογων με αυτούς που έδρασαν τον προηγούμενο χρόνο. Συγκεκριμένα προβλέπεται ότι η κατανάλωση θα συνεχίσει να αυξάνει με ταχύ ρυθμό, ελαφρώς ίσως βραδύτερο απ ότι τον προηγούμενο χρόνο. Σημαντική ωστόσο επιβράδυνση αναμένεται στις επενδύσεις, ο ρυθμός των ο- ποίων από 12%, φαίνεται ότι περιορίζεται αισθητά. Αυτό συνδέεται με την ολοκλήρωση ενός μεγάλου όγκου επενδύσεων, η οποία συντελέστηκε τον προηγούμενο χρόνο. Τέλος, προβλέπεται ότι η επιβράδυνση των συστατικών στοιχείων της εγχώριας ζήτησης που θα σημειωθεί κατά το 2004, είναι ενδεχόμενο να αντισταθμισθεί από τον περιορισμό της αρνητικής επίπτωσης του εξωτερικού ισοζυγίου. Οι παραπάνω προβλέψεις υπόκεινται ωστόσο σε αβεβαιότητες, οι οποίες συνοψίζονται στα ακόλουθα:

24 24 Πίνακας 3.2 Προβλέψεις Βασικών Μεγεθών της Ελληνικής Οικονομίας (Σε σταθερές αγοραίες τιμές έτους 1995) Σε ετήσιες ποσοστιαίες μεταβολές Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν Ιδιωτική Κατανάλωση Δημόσια Κατανάλωση Ακαθάριστες Επενδύσεις Παγίου Κεφαλαίου 12,6 6,0 5,0 Εξοπλισμός 17,0 5,5 5,0 Μεταβολές Αποθεμάτων και Στατιστικές Διαφορές (% του ΑΕΠ) 0,3 0,1 0,1 Τελική Εγχώρια Ζήτηση 5,5 4,4 3,7 Εξαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 1,6 7,3 4,5 Εισαγωγές Αγαθών και Υπηρεσιών 10,2 5,6 5,2 Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα 3,7 4,0 3,3 Απασχόληση 2,2 1,7 1,0 Αποδοχές Εργαζομένων κατά Κεφαλή 7,6 7,0 6,2 Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας 5,6 4,6 3,9 Πραγματικό Μοναδιαίο Κόστος Εργασίας 1,9 0,7 0,7 Αποπληθωριστής ΑΕΠ 3,6 3,9 3,1 Αποπληθωριστής Ιδιωτικής Κατανάλωσης 3,5 3,4 3,3 Εναρμονισμένος Δείκτης Τιμών Καταναλωτή 3,4 3,4 3,5 Συμβολή στη μεταβολή του πραγματικού ΑΕΠ Εγχώρια Ζήτηση 6,8 4,4 3,8 Αποθέματα 0,1-0,2 0,0 Ισοζύγιο Τρεχουσών Συναλλαγών -2,7-0,2-0,7 Σε ποσοστό του ΑΕΠ Εμπορικό Ισοζύγιο -16,2-15,8-15,6 Ισοζύγιο Γενικής Κυβέρνησης -3,0-3,2-2,8 Ακαθάριστο Χρέος Γενικής Κυβέρνησης 103,0 102,8 101,7 Σε ποσοστό Ανεργία 9,3 8,4 8,0 Αποταμίευση Νοικοκυριών 13,9 13,4 12,2 Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή/Economic Forecasts, Spring ον. Κύριος παράγων που τροφοδοτεί την εκτίμηση για την θετική εξέλιξη του εξωτερικού ισοζυγίου είναι η αναμενόμενη πρόβλεψη βελτίωσης της ζήτησης εξωτερικού, η οποία ωστόσο δεν είναι βεβαία. Εξάλλου και αν ακόμη πραγματοποιηθεί η πρόβλεψη αυτή είναι ενδεχόμενο η χαμηλή ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας να περιορίσει τις θετικές επιπτώσεις του ισχυρού παγκοσμίου εμπορίου στις ελληνικές εξαγωγές. 2 ον. Η προβλεπόμενη επιβράδυνση των ε- πενδύσεων ενδέχεται να είναι ισχυρότερη, κυρίως λόγω πιθανών βραδύτερων εξελίξεων τόσο στις επενδύσεις σε κατοικίες, όσο και στις επιχειρηματικές επενδύσεις.

25 25 Από την άλλη πλευρά υπάρχουν και παράγοντες που μπορεί να λειτουργήσουν θετικά και να ωθήσουν σε προς τα πάνω αναθεώρηση των προβλέψεων για το Ο σημαντικότερος απ αυτούς είναι η εφ άπαξ επίπτωση της τέλεσης των Αγώνων, η οποία ενδέχεται να ενισχύσει περισσότερο απ ότι αναμένεται την δραστηριότητα σε ορισμένους κρίσιμους τομείς (Υπηρεσίες, Λιανικό Εμπόριο). Μεσοπρόθεσμες προοπτικές Το 2004, σύμφωνα με όλες τις ενδείξεις αποτελεί σημείο καμπής για την πορεία της ελληνικής οικονομίας. Με την τέλεση των Αγώνων και την πραγματοποίηση πολλών «μεγάλων έργων» που συνδέονται έμμεσα μ αυτούς φαίνεται ότι ολοκληρώνεται μία φάση ταχείας ανόδου της ελληνικής οικονομίας, και το ενδεχόμενο επιβράδυνσης τα επόμενα χρόνια δεν μπορεί να αποκλεισθεί. Ενδεικτικές μόνο, καθώς εμπεριέχουν υ- ψηλό βαθμό αβεβαιότητας, είναι οι προβλέψεις που διατυπώνει τη Ε.Ε. για το 2005 σύμφωνα με τις οποίες τον επόμενο χρόνο ο ρυθμός ανόδου του ΑΕΠ θα περιορισθεί στο 3,3%, 0,7 ποσοστιαίες μονάδες βραδύτερα από το Η επιβράδυνση αποδίδεται κατά κύριο λόγω στην εξασθένιση της εγχώριας ζήτησης η συμβολή της ο- ποίας στην άνοδο του ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα περιορισθεί στο 3,8% έναντι 4,4,% του Κύριος παράγων που θα επιδράσει αρνητικά στην εγχώρια ζήτηση το 2005 προβλέπεται ότι θα είναι η επιβράδυνση της ανόδου των επενδύσεων παγίου κεφαλαίου. Σύμφωνα με τις ίδιες προβλέψεις της Ε.Ε. βραδύτερους ρυθμούς ανόδου θα παρουσιάσουν κυρίως οι επενδύσεις στις κατασκευές όπου ο ρυθμός από 6,5% το 2004 α- ναμένεται να υποχωρήσει στο 5%, ενώ προβλέπεται μικρότερη υποχώρηση του ρυθμού ανόδου των επενδύσεων σε εξοπλισμό. (από 5,5% το 2004 σε 5%). Σημειώνεται βεβαίως ότι οι προβλέψεις αυτές θα μπορούσαν να αναθεωρηθούν προς τα πάνω, αν υπάρξουν σημαντικές αλλαγές στις υποθέσεις στις οποίες βασίζονται. Το βασικό στοιχείο που θα μπορούσε να αλλάξει θετική την πορεία των μακροοικονομικών μεγεθών τον επόμενο χρόνο είναι, όπως έχει ήδη αναφερθεί, η οικονομική πολιτική. Αν αρχίσουν να ε- φαρμόζονται οι αναγγελθείσες αλλαγές στην δημοσιονομική πολιτική, και στον κρίσιμο τομέα των διαρθρωτικών αλλαγών, τότε είναι πιθανό η επιβράδυνση της οικονομικής ανόδου το 2005 να είναι μικρότερη απ αυτήν που προβλέπεται τώρα Οι τομείς της Οικονομίας. Δεν υπάρχουν εθνικολογιστικά στοιχεία για τις επιμέρους εξελίξεις στους τομείς της οικονομίας. Από τις υφιστάμενες ωστόσο εκτιμήσεις προκύπτει ότι η συμβολή τους τριτογενούς τομέα και των κατασκευών υπήρξε θετική στη διαμόρφωση του ΑΕΠ, ενώ το προϊόν μειώθηκε στον πρωτογενή τομέα και στην μεταποίηση. Στις επόμενες παραγράφους καταγράφονται ορισμένες από τις υπάρχουσες ενδείξεις για την δραστηριότητα στον μεταποιητικό τομέα.