ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΕΤΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ 2009

Transcript

1

2 5 ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΕΤΗΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ /1.2. Πρόγραμμα «Η τέχνη δίαυλος για την ένταξη των μεταναστών», εργαστήρι ζωγραφικής, φωτογραφίας και θεάτρου. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΩΝ, ΑΠΟΚΕΝΤΡΩΣΗΣ & ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΕΝΤΑΞΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ Το παρόν έργο προϋπολογισμού ,74 ευρώ συγχρηματοδοτείται σε ποσοστό 75% από κοινοτικούς πόρους και 25% από εθνικούς πόρους ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Εγνατία 154, (εντός ΔΕΘ), Τ.Κ, , Θεσσαλονίκη Τ: & , F:

3 6 ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ / ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ ΤΕΧΝΗΣ Πρόεδρος Δ.Σ.: Ξανθίππη Σκαρπιά Χόιπελ, Δρ Αρχιτέκτων Ο. Καθηγήτρια Α.Π.Θ. ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Εποπτεία προγράμματος: Σκαλτσά Ματούλα, Ιστορικός Τέχνης Μουσειολόγος, Καθηγήτρια Α.Π.Θ. Τριανταφυλλίδου Μαρία, Αρχιτέκτων - Μουσειολόγος Επιστημονική ομάδα Αναστασάκη Στυλιανή, Αρχαιολόγος - Ιστορικός Τέχνης Κουρκουνάκη Γεωργία, Παιδαγωγός - Μουσειολόγος Μαβίνη Χριστίνα, Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος Πολυζούλη Βασιλική, Παιδαγωγός, MED - Μουσειολόγος Διδάσκοντες Εργαστήρι Ζωγραφικής Κρυωνίδης Νίκος, Καλλιτέχνης Παναγιωτάκης Σταύρος, Καλλιτέχνης Εργαστήρι Φωτογραφίας Καράβατος Στέργιος, Φωτογράφος και ανεξάρτητος επιμελητής Ντουνεμπίρ Ίνγκο, Φωτογράφος, Διδάσκων Τμήματος Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών Πανεπιστημίου Δυτ. Μακεδονίας Παπαϊωάννου Ηρακλής, Επιμελητής του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Ράδη Ευδοξία, Φωτογράφος, Διδάσκει σε ΙΕΚ και Σχολές Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης Τσακίρης Στέφανος, Φωτογράφος Εργαστήρι Θεάτρου Σύλληψη, σχεδιασμός Βέττας Απόστολος Φωκίων, Καθηγητής Τμήματος Θεάτρου Στη σύνθεση κειμένου, τη δραματουργική επεξεργασία, τη σκηνοθεσία και τη σκηνογραφία συνεργάστηκαν οι: Άντζελ Δαβίδ, Ηθοποιός- Θεατροπαιδαγωγός, MA Εφαρμοσμένο Θέατρο Λαμπρίδου Σοφία, Θεατρολόγος- Θεατροπαιδαγωγός, MA Εφαρμοσμένο Θέατρο Μπουσουλέγκα Αλεξάνδρα, Θεατρολόγος-Σκηνογράφος, υπ. διδάκτωρ Α.Π.Θ. Υφαντίδου Ράνια, Θεατρολόγος-Σκηνογράφος, υπ. διδάκτωρ, ΑΠΘ Φωτισμοί Εφραιμίδου Κέλλυ, Θεατρολόγος-Φωτίστρια Μουσική Βόμβολος Κώστας, Μουσικός Ειδικές κατασκευές, Σιδερίδου Ολυμπία, Σκηνογράφος, μέλος Ε.Ε.ΔΙ.Π. Σχεδιασμός προβολών Πειραλής Γιάννης, visual artist Τεχνική υποστήριξη Πρώιος Στέργιος, Μηχανικός Θεάτρου Ορφανίδου Βούλα, Μοδίστρα Κεχαγιάς Τρύφων, Ηλεκτρολόγος Οι φοιτητές του εργαστηρίου σκηνογραφίας του Τμήματος Θεάτρου του Α.Π.Θ.: Μαρίνα Κόντα Έλζα Ογκνιάνοβα και οι ακροατές: Ζουλί Φέλιξ Βαλέριος Μπαραμίτζε Ευχαριστούμε τη Μαριέττα Πανίδου για τη βοήθειά της

4 7 Σύμβουλοι Κάρτσακα Ελένη, Ιστορικός Τέχνης, σχολική σύμβουλος καλλιτεχνικών μαθημάτων Φίστα Γλυκερία, Εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, υπ. διδάκτωρ Α.Π.Θ. Χριστοδούλου Αναστασία, Επίκουρη Καθηγήτρια Σημειωτικής, Α.Π.Θ. Καταγραφή Ζάχος Βισέντε Κωνσταντίνος, Φωτογράφος Καλλιτέχνης Εφαρμοσμένη Υποστήριξη Σουρούδη Ιωάννα, Ιστορικός Τέχνης, Γραφίστρια Σύρογλου Κατερίνα, Ιστορικός Τέχνης Ψύρρα Μάρω, Ιστορικός Τέχνης Η ΕΚΘΕΣΗ Επιμέλεια Έκθεσης Τριανταφυλλίδου Μαρία, Αρχιτέκτων - Μουσειολόγος Εργαστήρι Φωτογραφίας Εργαστήρι Ζωγραφικής Ανάρτηση Εκθέσεων Γαλανός Περικλής, Τεχνικός Εκθέσεων Ευθύνη εκθεσιακού χώρου και ξεναγήσεων Γιολτζόγλου Δώρα, Ιστορικός Μπαλλά Μαρία, Ιστορικός με πτυχίο Δημοσιογραφίας Κελέκη Κατερίνα, Φύλακας Ευθύνη εκθεσιακού χώρου και εξυπηρέτηση εργαστηρίων Θεοδωρίδης Στυλιανός, Τεχνικός ΤΟ ΛΕΥΚΩΜΑ Επιμέλεια Λευκώματος Καράβατος Στέργιος, Φωτογράφος και ανεξάρτητος επιμελητής Σουρούδη Ιωάννα, Ιστορικός Τέχνης, Γραφίστρια Τριανταφυλλίδου Μαρία, Αρχιτέκτων - Μουσειολόγος Σχεδιασμός Λευκώματος Σουρούδη Ιωάννα, Ιστορικός Τέχνης, Γραφίστρια ISBN: Θεσσαλονίκη 2011 για την έκδοση: Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για τα έργα: οι δημιουργοί και το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης για τα κείμενα: οι συγγραφείς

5 8 Ξανθίππη Σκαρπιά - Χόιπελ πρόεδρος ΤΟΥ Δ.Σ. ΤΟΥ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟΥ Μουείου ΣΥΓΧΡΟΝΗΣ Τέχνης/ Το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης είναι κατεξοχήν ένας πολυπολιτισμικός χώρος, καθώς διαθέτει μια μόνιμη συλλογή έργων τέχνης που συγκροτήθηκε από δωρητές διαφορετικών εθνικοτήτων και διοργανώνει εκθέσεις με δημιουργούς που προέρχονται από διάφορα πολιτισμικά και κοινωνικά περιβάλλοντα. Ο πολυπολιτισμικός αυτός χαρακτήρας γίνεται πιο εμφανής με την ευκαιρία του προγράμματος «Η τέχνη δίαυλος για την ένταξη των μεταναστών» του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης. Το Μουσείο έγινε σημείο απρόοπτων συναντήσεων, πεδίο ανθρώπινης δράσης και τόπος ανάπτυξης ενός διαφορετικού και συνάμα δημιουργικού διαλόγου. Οι μετανάστες, που συμμετείχαν στα εργαστήρια θεάτρου, ζωγραφικής και φωτογραφίας μετέφεραν μέσα από την τέχνη, τα βιώματα και τις εμπειρίες τους και εργάστηκαν συλλογικά, δίχως εκφραστικούς περιορισμούς. Στόχος του προγράμματος, εξάλλου, δεν ήταν η εξάλειψη των διαφωνιών και των αντιθέσεων, αλλά η διαμόρφωση μιας κριτικής στάσης απέναντι σε στερεότυπα και προκαταλήψεις. Μέσα από τη συνεργασία και την ανταλλαγή σκέψεων, οι συμμετέχοντες στο πρόγραμμα δεν διδάχθηκαν μόνο τέχνες αλλά «δίδαξαν» τον πολιτισμό τους, αντιμετωπίζοντας τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής. Έδρασαν στο περιβάλλον του Μουσείου, έδωσαν το στίγμα τους και μας κάλεσαν να αντιληφθούμε τη σημασία της κοινωνικής συνύπαρξης. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας, που ξεκίνησε το Μάρτιο και ολοκληρώθηκε τον Ιούνιο του 2011 με ομαδικές εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, μια θεατρική παράσταση και ένα λεύκωμα, υπενθυμίζει σε όλους μας τον κοινωνικό χαρακτήρα που πρέπει να έχει ένα μουσείο σήμερα: να ενισχύει τη δημιουργία, να αποδέχεται την ετερότητα και να μη μένει αμέτοχο μπροστά στα φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως την υπεύθυνη του προγράμματος, Μαρία Τριανταφυλλίδου, τους συμμετέχοντες, τους διδάσκοντες και όλο το προσωπικό του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, που συμμετείχε με προθυμία και αξιοσημείωτο ζήλο στο πρόγραμμα. Η Πρόεδρος του Δ.Σ. του Μ.Μ.Σ.Τ. Ξανθίππη Σκαρπιά Χόιπελ Δρ. Αρχιτέκτων Ο. Καθηγήτρια Α.Π.Θ.

6 9 Πρόγραμμα Η τέχνη ΔΙΑΥΛΟΣ για την ΕΝΤΑΞΗ των ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ / Η Δράση 09/1.2. «Η τέχνη δίαυλος για την ένταξη των μεταναστών», εργαστήρι ζωγραφικής, φωτογραφίας και θεάτρου εντάσσεται στο ετήσιο πρόγραμμα 2009 του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ένταξης. Πραγματοποιείται από το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης και απευθύνεται σε ενήλικες μετανάστες, υπηκόους τρίτων χωρών, με συνολική διάρκεια τεσσάρων μηνών. Στόχος της δράσης είναι η διευκόλυνση της διαδικασίας κοινωνικής ένταξης μέσα από την εξασφάλιση χώρων διάδρασης ανάμεσα σε μετανάστες και τους πολίτες της χώρας. Η αλληλεπίδραση, ως θεμελιώδης μηχανισμός ένταξης, ενισχύεται σε μεγάλο βαθμό μέσα από δράσεις βασισμένες στις διαπολιτισμικές ανταλλαγές και την προώθηση της διαπολιτισμικότητας. Τα εργαστήρια, τρίμηνης διάρκειας, πραγματοποιήθηκαν από τα μέσα Μαρτίου έως τα μέσα Ιουνίου 2011, και με την ολοκλήρωσή τους παρουσιάζεται έκθεση στο μουσείο, με τα έργα των συμμετεχόντων στα εργαστήρια ζωγραφικής και φωτογραφίας, που πλαισιώνεται από θεατρική παράσταση ένα ζωντανό δείγμα δουλειάς - από τους συμμετέχοντες στο εργαστήρι θεάτρου. Η δράση ολοκληρώνεται με τη δημιουργία λευκώματος. Το πρόγραμμα προσπάθησε να φθάσει στη μέγιστη δυνατή αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρει τόσο η ίδια η δυναμική ενός σύγχρονου μουσείου, ως κοινωνικό περιβάλλον μάθησης και φορέας άτυπης εκπαίδευσης όσο και η δυνατότητα του μουσείου να λειτουργήσει ως χώρος μεταβίβασης της πολιτιστικής κληρονομιάς και ανάπτυξης της κοινωνικής συνείδησης. Έτσι στα εργαστήρια, με προσέγγιση σε βασικά στοιχεία της ιστορίας και θεωρίας της τέχνης, με δοκιμές σε υλικά και τεχνικές, με παρουσίαση και συζήτηση πάνω σε ζητήματα ιστορίας και θεωρίας του φωτογραφικού μέσου και προσπάθεια εξοικείωσης με τα βασικά στοιχεία της φωτογραφικής λήψης, της δημιουργικής φωτογραφίας, της οργάνωσης, ανάπτυξης, εξέλιξης και ολοκλήρωσης φωτογραφικών έργων, αλλά και με θεατρικό παιχνίδι, με πειραματισμούς προς επινόηση ιστοριών, ιδεών, χαρακτήρων, με αυτοσχεδιασμούς, με υλικά στο χώρο, με ήχο και φως, δημιουργήθηκαν έργα, που εκφράζουν τους ίδιους τους δημιουργούς, «τα έργα μου είμαι εγώ, άσχημα, όμορφα, παράξενα, χαριτωμένα, δεν έχει σημασία αν αρέσουν, έχει σημασία που υπάρχουν», φέροντας, ίσως, το άλγος του νόστου, ή ακόμη και το άλγος της νέας διαμονής, της νέας συνθήκης, προσβλέποντας, πιθανόν, στο «νόστιμον ήμαρ» -στη γλυκιά του γυρισμού τους μέρα- στην πατρίδα. Ακόμη και αν ο Οδυσσέας, που ποιητικά απεικονίζεται από τον Όμηρο -σε μετάφραση Εφταλιώτη- «μα πάλε αυτός, και τον καπνόν μονάχα / να θώρειε της πατρίδας του σαν αλαφρανεβαίνει / κι ας πέθαινε.», ένας άλλος ποιητής, ο Καβάφης, εύχεται: «σαν βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη / να εύχεσαι να ναι μακρύς ο δρόμος / γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις...». Ευχή, μια στάση μικρή, μια περιπέτεια γνώσης, φιλόξενο τρατάρισμα δικό μας, σ όσους θέλησαν να φθάσουν ή έστω σταμάτησαν στον τόπο μας ψάχνοντας την ελπίδα, να είναι ο χρόνος που κέρδισαν στο μουσείο μας. Με γλώσσα την τέχνη και με το διάλογο -το πολυτιμότερο ίσως εργαλείο για τη διαχείριση της κοινωνίας μας σήμερα- το ΜΜΣΤ επιχείρησε να λειτουργήσει ως χώρος ανάπτυξης κοινωνικών σχέσεων για τους μετανάστες στοχεύοντας στη διαμόρφωση καλύτερων όρων κοινωνικής ένταξης για τους ίδιους και τις κοινότητές τους. Άλλωστε, η Θεσσαλονίκη, πόλη μεταναστών, με τους κατοίκους της, μετανάστες πρώτης ή δεύτερης γενιάς ή παιδιά μεταναστών, αγκαλιάζει πάντα όσους επιλέγουν να ζουν σ αυτή, τροφοδοτεί και ανατροφοδοτείται διατηρώντας έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα που την κάνει μοναδική. Μαρία Τριανταφυλλίδου, Αρχιτέκτων - Μουσειολόγος διευθύντρια διοίκησης Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης

7 10 Ανεκτίμητο Βίωμα/ Οι συνήθεις κανόνες φιλοξενίας ορίζουν μια σειρά από ενέργειες που στοχεύουν στην προετοιμασία των απαιτούμενων συνθηκών υποδοχής των προσκεκλημένων. Oταν μάλιστα οι καλεσμένοι έρχονται από μακριά υπάρχει μέριμνα για τις «αποσκευές» που μεταφέρουν. Καινούριες ανάγκες προτάσσονται, οι προτεραιότητες αλλάζουν, οι χώροι αναδιαμορφώνονται και νέοι άνθρωποι καλούνται να ενισχύσουν την ιδιαίτερη αυτή συνθήκη. Με όρους ενός φιλόξενου σπιτιού στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, καθημερινά προσκαλούμε, υποδεχόμαστε, φιλοξενούμε κοινό, ανθρώπους και ομάδες. Προετοιμάζουμε τα εργαστήρια, εφοδιαζόμαστε με τα υλικά, εντοπίζουμε τους κώδικες για να συνομιλήσουμε με την τέχνη, αξιοποιούμε το βίωμα για να δημιουργήσουμε μια νέα εμπειρία για τους μικρότερους και μεγαλύτερους «προσκεκλημένους» μας. Διαρκώς επανανακαλύπτουμε στην πράξη τις δυνατότητες που προσφέρονται σε έναν τόσο δυναμικό χώρο διακίνησης ιδεών, μέσων και ανθρώπων, όπως ένα μουσείο σύγχρονης τέχνης. Τους φιλοξενούμενους του προγράμματος «Η Τέχνη Δίαυλος Επικοινωνίας για την Ένταξη των Μεταναστών» τους αναζητήσαμε πιο ενεργητικά από ποτέ. Αξιοποιώντας τις καθημερινές μας γνωριμίες ανατρέξαμε στα δικά τους στέκια, στους δικούς τους χώρους ψυχαγωγίας, στα θεσμοθετημένα ή άτυπα σχολεία στα οποία επιχειρούν να κατανοήσουν τους κώδικες της δικής μας «γλώσσας». Σαν φιλικοί «οικοδεσπότες» τους υποδεχτήκαμε στο χώρο μας με την πρόθεση και την πρόσκληση να τον οικειοποιηθούν, να γίνει και δικός τους. Κι αν το διάστημα των τριών μηνών προσφέρει μόνο μια πρόγευση για τις δυνατότητες ανάπτυξης γνωστικών ικανοτήτων, είναι αρκετό για να καλλιεργηθεί η «εξ-οικείωσή» τους με το μουσείο. Κατά τη διάρκεια του προγράμματος το μουσείο μετατράπηκε σε μια δυναμική πλατφόρμα κυκλοφορίας ανθρώπων και ανταλλαγής ιδεών η οποία αγκάλιασε τη διαφορετικότητα και ενθάρρυνε τη διάχυση ανάμεσα στα είδη των τεχνών. Μέσα από το φωτογραφικό φακό, την εικαστική χειρονομία και το θεατρικό αυτοσχεδιασμό, οι εικόνες και οι ήχοι αναμείχθηκαν, οι ματιές πολλαπλασιάστηκαν οδηγώντας σε διαφορετικές αναγνώσεις μιας τέχνης που αλλάζει πρόσωπα και τρόπους. Τα έργα του μουσείου αναπόφευκτα απέκτησαν πολλαπλό ρόλο: άλλοτε ενσωματώθηκαν στη δημιουργική διαδικασία και αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης, άλλοτε έγιναν «θεατές» αφήνοντας χώρο για τη δοκιμή του φωτογράφου, τον πειραματισμό του εικαστικού και το λόγο του performer. Το όφελος του εγχειρήματος, αμοιβαίο. Οι «φιλοξενούμενοι» έγιναν το επίκεντρο, απέκτησαν πρόσβαση και προτεραιότητα στο νέο χώρο που τους υποδέχτηκε. Ήρθαν σε επαφή με τον κόσμο και τους ανθρώπους της τέχνης, εκτέθηκαν σε καινούρια ερεθίσματα, τους δόθηκε η ευκαιρία να εξελίξουν ταλέντα, να ανακαλύψουν προτιμήσεις και διαφορετικούς τρόπους αυτοέκφρασης, να εμπλουτίσουν την αισθητική τους παιδεία. Και πάνω από όλα, οι συμμετέχοντες επικοινώνησαν μέσω ενός πανανθρώπινου «κώδικα», εκείνου της τέχνης, που εκτείνεται πέρα από γλωσσικούς περιορισμούς. Μαζί τους κι εμείς, ανακαλύψαμε τις ιδιαίτερες δυναμικές που προέκυψαν από την συνάντηση μιας τόσο ετερόκλητης ομάδας ανθρώπων και από την αλληλεπίδραση τόσων ειδικοτήτων, συνθήκες που διαμόρφωσαν νέες πραγματικότητες, ικανές να οξύνουν τη «ματιά» και να διεύρυνουν την κοινωνική συνείδηση. Η συμπυκνωμένη εμπειρία της εξ-οικείωσης με τους «προσκεκλημένους» μας, έρχεται όχι μόνο να προστεθεί στην προϋπάρχουσα, αλλά και να λειτουργήσει ως πολλαπλασιαστής της. Ίσως τώρα πια είμαστε λίγο πιο έτοιμοι να ανταποκριθούμε στο καίριο αίτημα των καιρών μας για τη σχέση του μουσείου με τη δια-πολιτισμικότητα. Έχοντας ως εφόδιο το πιο πολύτιμο εργαλείο: το ανεκτίμητο βίωμα. Τμήμα Μουσειοπαιδαγωγικών Προγραμμάτων: Αναστασάκη Στέλα, αρχαιολόγος - ιστορικός τέχνης Κουρκουνάκη Γεωργία, παιδαγωγός - μουσειολόγος Μαβίνη Χριστίνα, αρχαιολόγος - μουσειολόγος Πολυζούλη Βίλλυ, παιδαγωγός, MED - μουσειολόγος

8 11 Διαπολιτισμικός ΔΙΑΛΟΓΟΣ, Μουσείο ΚΑΙ Αξίες / Διαπολιτισμικός διάλογος, σύμφωνα με το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι η ανοικτή και με σεβασμό ανταλλαγή απόψεων μεταξύ προσώπων ή/και ομάδων οι οποίες ανήκουν σε διαφορετικούς πολιτισμούς. Θα μπορούσε λοιπόν να πει κανείς ότι ο διαπολιτισμικός διάλογος λειτουργεί ως ένα εργαλείο προσανατολισμού σε νέες οπτικές του κόσμου όπως αξίες, αμοιβαίος σεβασμός, κατανόηση, ανοχή, συνύπαρξη, συνεργασία. Το ΜΜΣΤ ανταποκρινόμενο στις απαιτήσεις ενός σύγχρονου μουσείου έχει συνειδητοποιήσει την ανάγκη σύνδεσής του με την κοινωνία. Στην παραπάνω βάση στηρίζεται και η υποστήριξη της πρότασης η οποία αφορά στην ενίσχυση διαφορετικών τρόπων προσέγγισης σε ειδικά κοινά και εναλλακτικούς χώρους, όπως είναι το μουσείο και οι μετανάστες. H εκπαίδευση σχετικά με τις αξίες Values Εducation δεν είναι κάτι καινούριο στην εκπαιδευτική θεωρία, αλλά έχει τις ρίζες της στον Πλάτωνα, στον Αριστοτέλη, καθώς και σε μια σειρά άλλων φιλοσοφικών ρευμάτων τα οποία με το δικό τους τρόπο έδιναν καλές πρακτικές, καλλιέργεια αρετών και κοινωνικών αξιών προς μια δημοκρατική κοινωνία. Η στροφή προς μια εκπαίδευση αξιών έχει δεχτεί πολλές κριτικές, καθώς προκύπτουν πάρα πολλά ερωτήματα σχετικά με το περιεχόμενο που θα έπρεπε να έχουν οι αξίες στην εκπαίδευση και προφανώς την αποτελεσματικότητά τους κατά την εφαρμογή τους. Όμως, το φιλοσοφικό ερώτημα, δηλαδή, του εν δυνάμει περιεχομένου όσον αφορά την εκπαίδευση αξιών στη βάση ενός διαπολιτισμικού διαλόγου, έρχεται στην παρούσα φάση να καλύψει το Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης με μια ολιστική θεώρηση της εκπαίδευσης μέσα στους χώρους του με την έννοια της κοινωνικής εγγραμματοσύνης στα ειδικά κοινά μεταναστών. Προφανώς η προσέγγιση της κοινωνικής, πολιτισμικής και άλλης εκπαίδευσης μέσα στο μουσειακό περιβάλλον είναι ένα εγχείρημα, το οποίο όμως κληθήκαμε να εφαρμόσουμε και το τολμήσαμε. Έτσι, οι απαντήσεις της αποτελεσματικότητάς του εγχειρήματος βαρύνουν τον καθένα μας καθώς, οραματιστήκαμε μια δυναμική προσέγγιση, η οποία προκύπτει από την εμπειρία, τις αξίες, την τέχνη και τον διάλογο σε ένα χώρου μουσείου. Αναστασία Χριστοδούλου Επίκουρη καθηγήτρια Σημειωτικής, Α.Π.Θ.

9 12 Εργαστήρι ζωγραφικής ΠΑΝΑΓΙΩΤΑΚΗΣ Σταύρος ΚΡΥΩΝΙΔΗΣ Νίκος / ΑΜΠΟΥΣΑΑΛΑ Αγιά ΑΜΠΟΥΣΑΑΛΑ Χαναά ΑΜΠΟΥΣΑΑΛΑ Ιμπραήμ ΑΤΟΓΙΑΝ Λάνα ΕΒΔΟΚΙΜΟΒΑ Αικατερίνα ΚΑΜΑΜΙ Αμαρίλντο ΜΑΡΟΥΖΙΤΣ Μίλιτσα ΜΑΞΙΜΟΒΑ Αελίτα ΜΑΡΤΙΡΟΣΙΑΝ Ταμάρα ΜΑΡΤΥΡΟΣΟΒΑ Νατέλα ΜΟΥΣΕΦΣΚΑ Άνα ΜΠΕΛΑΝ Ιρίνα ΜΠΡΕΓΚΟΥ Μαλβίνα ΠΑΛΟΚΑ Κλοντιάν ΡΕΖΝΙΚΟΒΑ Γιούλια ΣΕΛΑΗ Μπεχάρ ΤΟΜΑΡΙΕΒΑ Σβετλάνα ΤΣΟΥΠΡΙΝΑ Αλίνα ΤΣΧΟΥΤΙΑΣΒΙΛΙ Μπέλλα ΦΕΡΝΑΝΤΕΣ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ Χοσέ Αντόνιο ΧΟΣΡΟΒΙΑΝ Αρπινέ

10 13 ΖΩΓΡΑΦΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΟΝΕΙΡΟ / Μακριά είναι η λέξη. Μακριά και πίσω. Στα παιδικά όνειρα στους φίλους. Το μυαλό τριγυρίζει και φέρνει παραστάσεις κι όταν ανοίγουν τα μάτια ζωγραφίζονται πάνω τους εικόνες από άλλες πόλεις, άλλες θάλασσες, άλλες πλατείες απ αυτές που βλέπουν καθημερινά. Σύννεφα και λίμνες και ποτάμια και χιονισμένες πεδιάδες και έρημοι και δρόμος μακρύς και νοσταλγία κι άλλα όνειρα και ένα αίσθημα ελπίδας για μία καλύτερη ζωή ανάμεσά μας. Αυτά ζωγραφίσαμε όλες αυτές τις μέρες προσαρμόζοντάς τα σε κανόνες και αρχές ζωγραφικού σχεδίου, εντάσσοντάς τα σε περιορισμένες επιφάνειες αλλάζοντάς τους το χρώμα. Θίξαμε αξίες, τονίσαμε ανάγκες, επαναχρωματίσαμε τα όνειρά μας Το ΜΜΣΤ άνοιξε την αγκαλιά του και πρόσφερε γνώση, δυνατότητα δημιουργικής ενασχόλησης με τη τέχνη, εμπιστοσύνη. Όλοι όσοι παρακολούθησαν τα προγράμματα, δημιούργησαν μέσα σ ένα κλίμα φιλίας και υγιούς ανταγωνισμού, βελτίωσαν τις ικανότητές τους στο σχέδιο και τη ζωγραφική, αισθάνθηκαν χαρά και ικανοποίηση βλέποντας τις αποδόσεις τους και το έργο τους να δημοσιοποιείται και να εκτίθεται στους χώρους του ΜΜΣΤ. Όλοι όσοι παρακολούθησαν τα προγράμματα θα συνεχίσουν να ασχολούνται, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο, με το αντικείμενο της τέχνης τους καθώς δικαιώθηκε η ευγενική τους ιδιαιτερότητα να εκφράσουν με την τέχνη το πώς βλέπουν τον κόσμο και πώς εντάσσονται σ αυτόν. Νίκος Κρυωνίδης Η τέχνη ΔΙΑΥΛΟΣ για την ΕΝΤΑΞΗ των ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ / Αυτό το πιλοτικό εργαστήριο «Η τέχνη δίαυλος για την ένταξη των μεταναστών» που οργανώθηκε στα μέσα του 2011, είναι μια προσπάθεια της ίδιας της ελληνικής κοινωνίας, να κοιτάξει τα προβλήματά της στα μάτια. Η πρωτοβουλία αυτή του ΜΜΣΤ μπορεί να έχει θετικά και πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα για το σύνολο της κοινωνίας, διότι η ένταξη των μεταναστών ενισχύει την κοινωνική συνοχή και προάγει την αρμονική συνύπαρξη, ενώνοντας τους πολίτες ανεξάρτητα από την εθνική τους προέλευση, την κοινωνική τάξη και τις πολιτισμικές καταβολές. Μόνο με το σεβασμό στη διαφορετικότητα και την πολυμορφία, η κοινωνία μπορεί να αναπτύξει τις δράσεις που διαχειρίζονται αυτά τα προβλήματα κατά τρόπο ώστε να προάγεται θετικά η συλλογικότητα. Στα εργαστήρια που οργανώθηκαν στους χώρους του ΜΜΣΤ, δόθηκε η ευκαιρία να συμμετέχουν δημιουργικά, άνθρωποι από διαφορετικές ηπείρους του πλανήτη. Όλοι οι μετέχοντες πλησίασαν το σύγχρονο πολιτισμό και εστίασαν στην ελληνική τέχνη και το έργο των σύγχρονων Ελλήνων και ξένων καλλιτεχνών, λόγω της επαφής τους, με την πλούσια συλλογή του μουσείου. Έχοντας μαζί τη δική τους άποψη και γνώση από το παρελθόν τους, κομίζοντας ο καθένας την ταυτότητα και την πολιτισμική του κληρονομιά, συνδύασαν διάφορα εικαστικά και μη υλικά και με πρόθυμη διάθεση κατέθεσαν μια ιδέα της δικής τους κουλτούρας. Βλέποντας το ίδιο θέμα από διαφορετικές πλευρές, τεχνικές και αντιλήψεις, μέσω της ζωγραφικής και της γλυπτικής, γεννήθηκε μια πολύ-πολιτισμική γλώσσα επικοινωνίας, με σεβασμό στις αξίες και στην ιδέα της συνοχής της ομάδας και αυτή ήταν η μεγάλη σημασία του έργου που δημιουργήθηκε. Συνεργατικότητα, ισοτιμία, δημιουργικότητα, καλή διάθεση, συγκινήσεις, σεβασμός, ελεύθερη βούληση, είναι μόλις μερικά από τα πολύχρωμα χαρακτηριστικά αυτής της συνάντησης των πολιτισμών που πραγματοποιήθηκε στο μουσείο και του δίαυλου που δημιουργεί η τέχνη. Συνθέσεις, σχέσεις, αλληλουχίες, αρμονίες, αναλύσεις, καταθέσεις, αναγωγές και τόσα ακόμα πράγματα που αλλιώς δεν θα είχαν ειπωθεί. Εύχομαι να μη ξεχαστούν αυτές οι φράσεις που μας έδωσαν ιδέες. Σταύρος Παναγιωτάκης

11 14 ΕΒΔΟΚΙΜΟΒΑ Αικατερίνα ΜΑΡΟΥΖΙΤΣ Μίλιτσα ΕΒΔΟΚΙΜΟΒΑ Αικατερίνα

12 ΠΑΛΟΚΑ Κλοντιάν 15

13 16

14 17

15 18

16 19

17 ΚΑΜΑΜΙ Αμαρίλντο

18 21

19

20

21 24

22 25

23 26 ΜΑΡΤΙΡΟΣΙΑΝ Ταμάρα ΜΑΡΤΙΡΟΣΙΑΝ Ταμάρα

24 ΤΣΧΟΥΤΙΑΣΒΙΛΙ Μπέλλα 27

25 28

26 29

27

28 ΟΜΑΔΙΚΟ έργο

29 32

30 ΚΑΜΑΜΙ Αμαρίλντο ΜΠΡΕΓΚΟΥ Μαλβίνα

31 34

32 35

33 36 ΜΑΡΤΙΡΟΣΙΑΝ Ταμάρα ΕΒΔΟΚΙΜΟΒΑ Αικατερίνα

34 ΕΒΔΟΚΙΜΟΒΑ Αικατερίνα 37

35 38

36 39

37 40 ΦΕΡΝΑΝΤΕΣ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ Χοσέ Αντόνιο ΜΑΡΟΥΖΙΤΣ Μίλιτσα

38 ΦΕΡΝΑΝΤΕΣ ΓΚΟΝΖΑΛΕΣ Χοσέ Αντόνιο 41

39 42 Εργαστήρι Φωτογραφίας ΚΑΡΑΒΑΤΟΣ Στέργιος ΝΤΟΥΝΕΜΠΙΡ Ίνγκο ΠΑΠΑΪΩΑΝΝΟΥ Ηρακλής ΡΑΔΗ Ευδοξία ΤΣΑΚΙΡΗΣ Στέφανος / ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ / ΑΛΙΖΑΝΤΕ ΖΑΧΜΑΤΚΕΣ Γιακούμπ ΑΛΛΚΟ Μπεσνίκ ΓΙΑΝΕ Αρμπέν ΜΙΧΑΛΙ Γιόργκο ΓΚΡΙΓΚΟΡΙΑΝ Σουσάνικ ΚΑΛΑΝΤΑΝΤΖΕ Λία ΛΕΣΣΑ ΤΟΡΤΕΡΟΛΟ Μαρία-Φλωρένσια ΜΑΡΓΚΑΡΥΑΝ Λουσινέ ΜΟΥΣΑΧΓΟΥΑΡ Ίσσα ΜΠΑΝΙ ΑΟΥΝΤΙ Λόρα ΜΠΑΡΑΒΙ Κατούνα ΜΠΑΡΤΖΩΚΑ Σβετλάνα ΝΤΡΕΖΓΚΙΤΣ Μπράνκα ΝΤΡΕΟΥ Ρεφίκ ΠΑΛΟΚΑ Κλοντιάν ΠΑΡΙΖΙ Βασίλ ΠΟΠΟΒ Κωνσταντίνος ΠΟΠΟΒ Μιχάλης ΠΤΣΕΛΗΝΤΣΕΒΑ Ελένη ΣΑΒΤΣΕΝΚΟ Γιούλια ΣΕΡΡΕΣ ΚΟΥΙΝΤΕΙΡΟ Μαρία-Αλμπανίνα ΤΑΒΑΝΤΟΒΑ Ντιάνα ΧΑΪΝΤΙΝΑΪ Ίρις ΧΑΪΝΤΙΝΑΪ Λεονάρντο ΑΛΙ-ΑΛΙ Εμίν ΓΚΟΤΒΑΤΖΕ Τζουλιέτα ΜΑΞΙΜΩΒ Δαμιανός ΜΠΑΡΑΜΙΤΖΕ Βαλέριος ΣΑΝΓΚΟ Ζερμέν ΣΙΝΓΚΑΡΝΤΕΛΑΣΒΙΛΙ Νάτια ΤΣΟΥΧΙΣΒΙΛΙ Ζαρίνα

40 43 Ο ΗΛΕΚΤΡΙΣΜΟΣ ΣΤΟ ΒΛΕΜΜΑ/ Η μετανάστευση υπήρξε από την αρχαιότητα έννοια που έφερε ετερώνυμα φορτία: περιείχε αφενός την προσμονή της ανακάλυψης, της γονιμοποίησης με το διαφορετικό, της διακίνησης ιδεών και διασταύρωσης πολιτισμών. Αφετέρου συνεπαγόταν την οδυνηρή απομάκρυνση από την πατρίδα. Έτσι γεννήθηκε, από δυο αρχαίες ελληνικές λέξεις, η λέξη νοσταλγία για να υποδηλώσει τον πόνο που γεννά η λαχτάρα της επιστροφής στη γενέθλια γη, λαχτάρα που μάλλον δεν ξεθωριάζει ποτέ. Κανένα ταξίδι δεν γίνεται χωρίς αντίτιμο. Όμοια και αντίστροφα, κανένας άνθρωπος δεν αφήνει τον τόπο του χωρίς να συντρέχει σοβαρός λόγος, συνήθως οικονομικός ή πολιτικός. Παίρνει τη μεγάλη απόφαση όμως όταν ο φόβος και η αβεβαιότητα που τον απειλούν ζυγίζουν βαρύτερα από τα εμπόδια που έχει να αντιμετωπίσει όταν ξανοιχτεί στο πέλαγος άγνωστων κόσμων. Το σεμινάριο εκπαίδευσης στην τέχνη της φωτογραφίας που υλοποιήθηκε μέσα από το ευρωπαϊκό πρόγραμμα «Η Τέχνη Δίαυλος για την ένταξη των μεταναστών» στο Μακεδονικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης, υπήρξε για ένα τρίμηνο εστία συνάντησης ανθρώπων από διάφορα μέρη του πλανήτη, γειτονικά έως πολύ μακρινά, για τους οποίους η Θεσσαλονίκη είναι πλέον δεύτερη πατρίδα. Ξεχνώντας για λίγο τις επιτακτικές δυσκολίες που θέτουν η μετανάστευση και η επιβίωση, οι συμμετέχοντες επιχείρησαν στο περιβάλλον ενός μουσείου σύγχρονης τέχνης να χαράξουν ένα καινούργιο μονοπάτι, για κάποιους ολοκαίνουργιο, υιοθετώντας την «οικουμενική» γλώσσα της φωτογραφίας για να εκφράσουν τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα βιώματά τους. Πόσο «οικουμενική» γλώσσα είναι όμως η φωτογραφία; Όσο είναι «παγκοσμιοποίηση» αυτό που επικράτησε να ονομάζεται έτσι. Αναμφίβολα και οι δυο έννοιες, διακριτές παρά τη φαινομενική συγγένειά τους, ασκούν γοητεία αφού επιτρέπουν να αισθάνεται κανείς με κάποιο τρόπο μέλος μιας κοινότητας πλανητικής εμβέλειας, ουτοπία που στην πρόσφατη ιστορία δεν έχασε ποτέ τη δημοφιλία της. Η πραγματικότητα όμως αποδεικνύεται ωμή και αντιστέκεται σθεναρά στον άμετρο ιδεαλισμό. Καμία διαδικασία πραγματικής παγκοσμιοποίησης δεν θα έσπρωχνε στο περιθώριο ανθρώπους με κριτήριο την εθνικότητα. Καμία οικουμενική γλώσσα, όπως θεωρήθηκε η φωτογραφία, δεν απαίτησε τόση συνδρομή λόγου για τη μετάφραση και την ερμηνεία της, ούτε έθεσε τόσο καίρια ζητήματα οπτικού αλφαβητισμού. Πέρα όμως από κάθε τέτοιο εύλογο σκεπτικισμό το σεμινάριο λειτούργησε ως αφορμή για να ξεκινήσει μια περιπέτεια δημιουργικής έκφρασης που, όπως κάθε τέτοια περιπέτεια, μπορεί να ανθίσει πέρα από κάθε προσδοκία. Για τους έχοντες την ευθύνη της διδασκαλίας το σεμινάριο φωτογραφίας υπήρξε πρώτα απ όλα μια όμορφη εμπειρία σε ανθρώπινο επίπεδο. Κατά δεύτερο, ήταν μια προσπάθεια μέσα σε ελάχιστο χρόνο να ανοίξει ένα, μικρό έστω, παράθυρο σε κάθε έναν από τους συμμετέχοντες προς τον συναρπαστικό κόσμο της τέχνης, την εξερεύνηση προσωπικών δεξιοτήτων και ενδιαφερόντων. Καθώς το σεμινάριο έθετε αυτονόητα μια σειρά από γλωσσικές και πολιτισμικές ιδιαιτερότητες η «κλασική» διδασκαλία έπρεπε να υποστεί μερική αναθεώρηση: όλοι έπρεπε ουσιαστικά να λειτουργήσουν με κάποια έννοια ως μαθητές και όλοι ίσως επίσης ως δάσκαλοι. Τα ερωτήματα που εγείρονται, όταν σκέφτεται κανείς τη σύντομη εμπειρία του σεμιναρίου, είναι πολλά και περίπλοκα, κάποια από αυτά μάλλον διαχρονικά: πώς διαφοροποιείται η ανθρώπινη έκφραση καθώς διασχίζουμε γεωγραφικά όρια και πολιτισμικά περιβάλλοντα; Πώς χρησιμοποιούν το ίδιο μέσον διαφορετικοί άνθρωποι στο ίδιο κοινωνικό περιβάλλον; Πόσο εύκολα υπερβαίνει κανείς την εθιμοτυπική, αναμνηστική χρήση της φωτογραφίας για να προτάξει εσωτερικά ερεθίσματα και σκιρτήματα; Ή, αντίστοιχα, να αρθρώσει πολιτική σκέψη, να δημιουργήσει τεκμήρια σφραγισμένα με μια προσωπική ευαισθησία; Άλλα ερωτήματα είχαν λιγότερο θεωρητικό χαρακτήρα: ανταποκρίθηκε το σεμινάριο στις προσδοκίες των συμμετεχόντων; Πόσο γρήγορα προχώρησε η διδασκαλία ώστε στο τέλος της βραχείας περιόδου να υπάρξουν αποτελέσματα αρκετά ώριμα ώστε να αντέξουν μια δημόσια παρουσίαση; Το εγχείρημα φαίνεται να εμπεριέχει κάποιο ρίσκο. Οι φωτογραφίες αυτές όμως δεν προτείνονται ως ολοκληρωμένα έργα που διεκδικούν υψηλές καλλιτεχνικές δάφνες. Προβάλλουν μάλλον ως τεκμήρια μιας πορείας προς την εσωτερική αλλαγή, τη μετατόπιση, το πέρασμα από το κατώφλι που οδηγεί σε μια προσωπική παρατήρηση και κριτική του περιβάλλοντος κόσμου. Η μεταμόρφωση αυτή παραμένει για την τέχνη πάντα ένα πολύτιμο ζητούμενο και είναι συνήθως μαγική όταν ανιχνεύεται, σαν μια σπίθα ενέργειας που διαπερνά και ηλεκτρίζει το βλέμμα. Η τέχνη είναι αναμφίβολα μια σύνθετη όσο και προσωπική μορφή επικοινωνίας που μπορεί να φέρει τους ανθρώπους εγγύτερα ενώ παράλληλα τους επιτρέπει να διαφυλάσσουν τη διαφορετικότητά τους μέσα από τον μεγάλο πλούτο δυνατοτήτων έκφρασης και τρόπων πρόσληψης. Ίσως το βαθύτερο ζητούμενο από κάθε κοινωνία που γίνεται, εκούσια ή ακούσια, πολυπολιτισμική να είναι τελικά ακριβώς αυτό: η αξιοποίηση της εμπειρίας της τέχνης ώστε να έρθουν οι άνθρωποι εγγύτερα χωρίς να απαρνηθούν την ταυτότητα και την ιδιοπροσωπία τους. Αναμφίβολα σε ένα τόσο ευρύ πλαίσιο το σεμινάριο αυτό δεν είναι πάρα ένα μικρό σπίρτο που σβήνει εύκολα στην πρώτη ριπή ανέμου. Ποιος ξέρει όμως ποιο σπίρτο είναι εκείνο που μπορεί να ανάψει τη μεγάλη φλόγα, φωτίζοντας ένα μέρος από το κοινωνικό σκοτάδι που τυλίγει συνήθως τις σχέσεις των μεταναστών με την καινούργια τους πατρίδα; Ηρακλής Παπαϊωάννου

41

42

43 46 ΜΟΥΣΑΧΓΟΥΑΡ Ίσσα από τη σειρά Ένα Φανταστικό Ταξίδι

44 47

45 48 ΓΙΑΝΕ Αρμπέν

46 ΜΙΧΑΛΙ Γιόργκο 49

47 50 ΠΤΣΕΛΗΝΤΣΕΒΑ Ελένη

48 51

49 52 ΜΠΑΡΑΒΙ Κατούνα ΜΠΑΝΙ ΑΟΥΝΤΙ Λόρα

50 ΝΤΡΕΖΓΚΙΤΣ Μπράνκα ΣΑΒΤΣΕΝΚΟ Γιούλια

51 54 ΧΑΪΝΤΙΝΑΪ Ίρις & Λεονάρντο

52 55 ΑΛΛΚΟ Μπεσνίκ

53 56 ΜΠΑΡΤΖΩΚΑ Σβετλάνα

54 ΜΑΡΓΚΑΡΥΑΝ Λουσινέ 57

55 ΚΑΛΑΝΤΑΝΤΖΕ Λία

56 ΓΚΡΙΓΚΟΡΙΑΝ Σουσάνικ

57 ΣΕΡΡΕΣ ΚΟΥΙΝΤΕΙΡΟ Μαρία-Αλμπανίνα

58 61 Lo que ya no pueden ver Cuando estamos tan acostumbrados a ver las mismas cosas y seguir los mismos rituales sociales de nuestra cultura, puede que se nos pierda la objetividad.. Esto pasa en cada pueblo, ciudad o pais donde solo ser un extraño basta para encontrar ese detalle que se escapa al día a día. Αυτό που δεν μπορώ να δω Όταν είμαστε τόσο συνηθισμένοι να βλέπουμε τα ίδια πράγματα και να ακολουθούμε τις ίδιες κοινωνικές τελετουργίες του πολιτισμού μας, μπορεί να χάσουμε την αντικειμενικότητα. Αυτό συμβαίνει σε κάθε λαό, πόλη ή χώρα, όπου μόνο ως ξένος ανακαλύπτεις εκείνη τη λεπτομέρεια που καθημερινά διαφεύγει της προσοχής των άλλων.

59 62 ΠΑΡΙΖΙ Βασίλ

60 ΑΛΙ-ΑΛΙ Εμίν 63

61 64 Les pigeons on les élève pour en vendre ou en manger comme viande. Ils ont peur quand on s approche d eux. Εκτρέφουμε περιστέρια προς πώληση ή ως τροφή για το κρέας τους. Όταν τα πλησιάζουμε μας φοβούνται. ΟΜΑΔΙΚΟ πρότζεκτ (after Ζερμέν Σάνγκο)

62 65 Le palmier est un arbre très important en Afrique. On utilise ses graines pour faire de l huile qu on appelle huile de palme et de la sauce qu on appelle sauce graine. Le palmier après avoir été abattu on extrait sa sève comme boisson qu on appelle le «banjui» et quand l arbre pourrit il en pousse des champignons. Ο φοίνικας είναι πολύ σημαντικό δέντρο στην Αφρική. Χρησιμοποιούμε τους σπόρους του για την παρασκευή λαδιού που ονομάζουμε «φοινικέλαιο» και μιας σάλτσας που ονομάζουμε «σάλτσα σπόρων». Όταν ο φοίνικας κοπεί αφαιρούμε το χυμό του τον οποίο χρησιμοποιούμε ως ποτό που ονομάζεται «μπανζουί» και αφού το δέντρο σαπίσει φυτρώνουν πάνω του μανιτάρια.

63 ΝΤΡΕΟΥ ΡεφίΚ από τη σειρά ΑLBANIA

64 67 από τη σειρά Εργοστάσιο Ανακύκλωσης

65 ΛΕΣΣΑ ΤΟΡΤΕΡΟΛΟ Μαρία-Φλωρένσια

66

67 70 ΠΟΠΟΒ Μιχάλης

68 71

69 Njeriu edhe Jeta Jeta eshte nje gur. I qmuar por me e keqja eshte se shum prane tij ndodhet edhe qekani ( qekiqi) qe me te levizur doren prish gjithcka madje edhe ndriqimin e atij guri. Njeriu jeton ne hapsiren tokesore por ne te vertete pak shkujdesje te ndodh bie aq posht saqe thote: Po un ku isha ne qiell apo ne toke? Άνθρωπος και ζωή Η ζωή είναι μία πέτρα. Το χειρότερο είναι πως κοντά της υπάρχει ένα μεγάλο σφυρί που με μια κίνηση μπορεί να καταστρέφει τα πάντα, ακόμη και το φως που ανακλάται πάνω της. Ο άνθρωπος ζει στον επίγειο χώρο του, αλλά μια μικρή ελαφρότητα αρκεί για να τον ισοπεδώσει και να τον κάνει να αναρωτηθεί: Πού ήμουν, στον ουρανό ή στη γη; ΠΑΛΟΚΑ Κλοντιάν

70

71 ΑΛΙΖΑΝΤΕ ΖΑΧΜΑΤΚΕΣ Γιακούμπ / από τη σειρά Πρόσφυγες

72

73 ΟΜΑΔΙΚΟ πρότζεκτ (after Ζαρίνα Τσουχισβίλι)

74 Фотография что это? Это «стена» с картиной. «Стена» воспоминаний. Воспоминаний которые дают нам радость и надежду или вызывают грусть и боль. Одна фотография, одна стена стена тюрьмы наших воспоминаний. Τι είναι μια φωτογραφία; Είναι ένας «τοίχος» με μια εικόνα. Ένας «τοίχος» με αναμνήσεις. Με αναμνήσεις που μας προκαλούν είτε χαρά και ελπίδα είτε πόνο και λύπη. Μια φωτογραφία, ένας τοίχος τοίχος της φυλακής των αναμνήσεων.

75

76 ΠΟΠΟΒ Κωνσταντίνος

77

78

79 82 Εργαστήρι Θεάτρου Βέττας Απόστολος Φωκίων Άντζελ Δαβίδ Λαμπρίδου Σοφία Μπουσουλέγκα Αλεξάνδρα ΥΦΑΝΤΙΔΟΥ Ράνια Εφραιμίδου Κέλλυ Βόμβολος Κώστας Σιδερίδου Ολυμπία Πειραλής Γιάννης Πρώιος Στέργιος Ορφανίδου Βούλα Κεχαγιάς Τρύφων ΚΟΝΤΑ Μαρίνα Ογκνιάνοβα Έλζα Φέλιξ Ζουλί Μπαραμίτζε Βαλέριος Πανίδου Μαριέτα / ΑΝΓΚΕΛΟΒΑ Βικτόρια ΑΤΟΓΙΑΝ Σβετλάνα ΕΓΙΟΦΟΡΜΠΙΡΙ Λώρενς ΚΑΚΚΟΣ Μπαχάρ ΚΟΜΣΙΑΣΒΙΛΙ Γιώργος ΚΟΣΙΔΟΥ Πωλίνα ΛΥΓΚΟΡΙ Κωστάντσα ΜΑΚΣΙΜΟΒΑ Αελίτα ΜΑΡΤΥΡΟΣΟΒΑ Ναταλία ΜΕΜΑ Γιάννης ΧΟΤΖΑ Μπεντρί ΝΤΟΝΤΗ Ορνέλα ΠΑΠΑΠΑΝΑΓΙΩΤΟΥ Νιλούφερ ΠΟΠΟΒ Μιχάλης ΠΟΠΟΒΙΤΣ Αλεξάνδρα ΠΤΣΕΛΗΝΤΣΕΒΑ Ηλένη ΡΕΖΝΙΚΟΒΑ Γιούλια ΣΙΜΟΝΙΑΝ Λίλιτ ΣΠΥΡΙΔΗ Ροβένα ΣΤΑΝΟΓΙΕΒΙΤΣ Ντζιούρτζικα ΦΑΧΟΥΡΙ Σοφιάν

80 83 ΟΝΕΙΡΑ / Το συγκεκριμένο πρόγραμμα είχε δύο στόχους: α. να εκπαιδεύσει την ομάδα των νέων μεταναστών μέσω ενός ειδικά σχεδιασμένου θεατροπαιδαγωγικού προγράμματος στην τέχνη του θεάτρου, ενώ παράλληλα να τους εξοικειώσει με τους μηχανισμούς της θεατρικής πρακτικής και εφαρμογής. β. να καταλήξει σε παράσταση, όπως αυτή προέκυψε από το σύνολο των επί μέρους εφαρμογών του προγράμματος (προετοιμασία, κείμενο, πρόβες, κίνηση, κατασκευές, φώτα, ήχος). Για το λόγο αυτό η ομάδα των εκπαιδευτών μαζί με την ομάδα των μεταναστών εργάστηκαν συστηματικά επινοώντας σειρά από μικρές ιστορίες αξιοποιώντας τις επιλογές των μελών της ομάδας. Η περιπλάνηση και το ταξίδι Ο έρωτας και η μοναξιά Η φυγή, η νοσταλγία και τα όνειρα Όλα αυτά αποτέλεσαν το υπόβαθρο όπου πάνω του συναρμολογήθηκαν επτά εικόνες που αποτελούν την ραχοκοκαλιά μιας μικρής θεατρικής παράστασης. Το θεαματικό της μέρος βασίζεται στη σύνθεση με πυκνό ρυθμό στοιχείων κίνησης, χορού, μουσικής και τραγουδιού. Όμως το κεντρικό συστατικό στοιχείο που είναι ο λόγος βασίστηκε στις διαφορετικές γλώσσες των μελών της ομάδας που συνδυάζονται με την ελληνική, αποτελώντας το ιδιαίτερα μελωδικό μέλος της παράστασης. Έτσι αποσπάσματα κειμένων-ποιήματα, τραγούδια, καθημερινές φράσεις, σχόλια κ.λπ. πλαισιώνουν τη ροή της δράσης. Η παράσταση είναι ένα δείγμα δουλειάς που θα παρουσιασθεί δημόσια υπό μορφή πρόβας και δείχνει το σύνολο των στόχων που έβαλε το πρόγραμμα. Στο πρόγραμμα συμμετείχε το Εργαστήριο Σκηνογραφίας του Τμήματος Θεάτρου με το μάθημα Εφαρμογές στη Σκηνογραφία. Απόστολος Φωκίων Βέττας Καθηγητής Σκηνογραφίας

81

82

83

84

85 Ольга Музыка играет так весело, бодро, и хочется жить! О, боже мой! Пройдет время, и мы уйдем навеки, нас забудут, забудут наши лица, голоса и сколько нас было, но страдания наши перейдут в радость для тех, кто будет жить после нас, счастье и мир настанут на земле, и помянут добрым словом и благословят тех, кто живет теперь.о, милые сестры, жизнь наша еще не кончена. Будем жить! Музыка играет так весело, так радостно, и, кажется, еще немного, и мы узнаем, зачем мы живем, зачем страдаем... Если бы знать, если бы знать!

86 Κάθομαι στο παγκάκι, δεν κινούμαι, κοιτάζω μόνο και όλα εντάξει. Μια μακρινή μουσική ακούγεται πίσω μου. Κάποιος ζητιάνος πέρα στο βάθος. Απέναντι μια γριά, στη μεταλλική κουπαστή. Δίπλα μου ένας άραβας που ψέλνει μουρμουριστά κάτι στη γλώσσα του. Ποιος είμαι: φίλε, ιδού ποιος είμαι, ξένος και γω στα φώτα της νύχτας που με κάνουν να μην ξεχωρίζω. B.-M. Koltès, Η νύχτα μόλις πριν από τα δάση, μτφρ. Μάγια Λυμπεροπούλου, εκδ. Άγρα

87 90

88 Letra Dje, Po, po, dje Me erdhi letër nga nëna. Aromë ahiste e luberore kundërmon E më sjell ndërmend atë fëshfërimë Nën diell e hënë Asgjë s i mugnon asaj letre Loti i tharë i nënës, Vulë e djegur e mallit Në ato rreshta, Do të më ringrinte Si në mitologji Nga pluhuri i hirit. Bedri Hoxha, Vikama e giellit të braktisur, Enti Botues: D.I.J.A. Poradeci, 2009

89 92 - Έχεις κάτι καλό σήμερα; Κάτι καλό; - Σε παρακαλώ. Δε σε ξέρω. - Έλα ρε φίλε. Έχω να πιω από προχθές. - Δεν έχω τίποτα λυπάμαι. (χτυπά το κινητό του) - Σε βλέπω κάθε βράδυ. Σπρώχνεις κανονικά και με το νόμο. Δεν με ξεγελάς. Τι άλλο να σας πω πριν φύγω; Για τι άλλο να φιλοσοφήσω;... (Γελάει.) Η ζωή είναι δύσκολη. Σε πολλούς από μας φαίνεται μαύρη κι απελπιστική. Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε πως όσο περνάει ο καιρός γίνεται και πιο καθαρή, πιο ανάλαφρη! Είναι φανερό πως δεν είναι μακριά ο καιρός που η ζωή θα ναι γιομάτη από ευτυχία! (Κοιτάζει το ρολόι του.) Είναι ώρα να φεύγω! Η ανθρωπότητα ψάχνει με πάθος να βρει τον τρόπο να καλύψει το τεράστιο κενό, και κάποτε βέβαια θα τον βρει. Αχ, ας μπορούσε μονάχα να τον βρει γρήγορα!... (Παύση.) (Κοιτάζει το ρολόι του.) Ω, μα είναι ώρα να φεύγω... Άντον Τσέχωφ, Τρεις αδερφές, μτφρ. Λυκούργος Καλλέργης, εκδ. Δωδώνη.

90 93

91

92

93 ΜΙΚΡΕΣ ΙΣΟΤΡΙΕΣ / 1.ΔΑΣΟΣ Πίσω από μια τεντωμένη κουρτίνα διακρίνουμε σκιές ανθρώπων και ενός πουλιού. Είναι νύχτα. Ακούγονται ήχοι δάσους. Μπροστά από την κουρτίνα βρίσκεται ένα κλειστό χαρτόκουτο. Ξαφνικά μέσα από το χαρτόκουτο βγαίνει ένας άνθρωπος σαν περίεργο δαιμόνιο. Βγάζει κι άλλον έναν, ύστερα κι άλλον, κι άλλον Πρόκειται για φιγούρες που με έναν «χορευτικό» τρόπο χάνονται στα δεξιά και τα αριστερά της σκηνής. Το πουλί πετά και φεύγει και αυτό. Οι σκιές πίσω σβήνουν, ανοίγει η κουρτίνα και αποκαλύπτεται μια ομάδα ανθρώπων. Η δράση μεταφέρεται μπροστά από την κουρτίνα σε μια σειρά καρεκλών. 2. ΣΙΔΗΡΟΔΡΟΜΙΚΟΣ ΣΤΑΘΜΟΣ- ΧΩΡΟΣ ΑΝΑΜΟΝΗΣ Σκηνή πλήθους στον σιδηροδρομικό σταθμό. 10 άτομα 10 status 10 ιστορίες επί και πάει λέγοντας Παρακολούθησε εστιάζουμε σε τρεις. Άλλοι περπατάνε, άλλοι κάθονται στις καρέκλες, άλλοι περιμένουν. Κάποιος διαβάζει ένα βιβλίο, άλλος μιλά στο κινητό, μια γυναίκα ζητά χρήματα, ένας άντρας έχει αγωνία Ακούγονται τα εξής από τους ανθρώπους του πλήθους παράλληλα με τον αφηγητή: Αφηγητής: Βρισκόμαστε σε έναν σιδηροδρομικό σταθμό. Αυτοί που βλέπετε εδώ δεν έχουν ιδέα τι κάνουν. Κάποιοι ταξιδεύουν, άλλοι όχι. Άλλοι περιμένουν, άλλοι μιλούν στο τηλέφωνο, Θα περάσει ένα τρένο Δεν ξέρουμε πού θέλουν να πάνε. Το μόνο σίγουρο είναι, ότι αυτό που βλέπετε σύντομα θα αλλάξει. Πελάτης: το τρένο πάει μέχρι Πάτρα; Μικροπωλητής: πορτοκαλάδες, λεμονάδες, σάντουιτς. Επάνω δεν έχει τίποτα. Ελάτε, πάρτε όσο είναι καιρός. Πελάτης: Δεν έχω λεφτά. Καθαρίστρια: Έλα τώρα. Το βρήκαμε όλοι στα πατώματα. Κάνε πέρα κοπελιά. Έχουμε δουλειά εδώ. Δεν καθόμαστε. Ζητιάνα: Σας παρακαλώ, τρία παιδιά έχω! Επιβάτης: (συννεφάκι/σκέψη) Πότε θα ρθει επιτέλους. Επιβάτης: Σε λίγο πρέπει να φανεί (Ήχος τρένου) Επιβάτης: (στο κινητό) Σ αφήνω, φιλάκια. Ήρθε. Αφηγητής: Να σε τραβάει το άγνωστο. Αυτό που δεν χαρακτηρίζει τους κανονικούς ανθρώπους. Αυτοί θέλουν τον κανόνα. Είναι κανονικοί. Σχηματισμός βαγονιού με τις καρέκλες και επιβίβαση στο τρένο 3. ΤΡΕΝΟ Βαγόνι. 9 επιβάτες. 2 κρύβονται στις αποσκευές. Κάπου υπάρχει και ένα πουλί. Κύριος: (στο κινητό) Ναι, μόλις ανέβηκα. Βέβαια, βέβαια. Nα, τώρα θα τακτοποιηθώ. Γεια, γεια. Γυναίκα 4: Το 54 είναι εδώ; Κύριος: Το 54 θέλετε; Γυναίκα 4: Όχι, το 52 ψάχνω. Νομίζω ότι κάθεστε στη θέση μου. Κύριος; Κύριος: Με συγχωρείτε. Δεν κατάλαβα. Γυναίκα 4: Και εμένα μου αρέσουν οι μεγάλες εύθυμες παρέες, αλλά δεν κάνω κι έτσι. Κύριος: (κάθεται στη θέση που είναι πλάτη με πλάτη με την προηγούμενη) Εδώ πρέπει να είμαι. Γυναίκα 5: Βολευτείτε. Κύριος: (χτυπάει το κινητό του) Έλα, ναι. Την βρήκα. Ναι Τα έχω βάλει επάνω. Όχι. Ναι. Ναι Γυναίκα 4: Μα να μιλούν στο κινητό πάνω απ τα κεφάλια των άλλων. Θεέ και κύριε. Γυναίκα 6: (κοιτάει το κινητό του κυρίου με νόημα) Αναγκαίο κακό! Κύριος: (χαμηλώνει την πλάτη της θέσης του για να ξαπλώσει και να ονειρευτεί) Γυναίκα 4: Την πλάτη σας παρακαλώ. Περνάει λίγη ώρα. Ο κύριος σιγά-σιγά αποκοιμιέται και ροχαλίζει ολοένα και πιο δυνατά ώσπου η γυναίκα 4 να αντιδράσει. Εν τω μεταξύ οι γυναίκες 1-3 μιλούν χαμηλόφωνα ή λένε τα παρακάτω λόγια στη δική τους γλώσσα. Γυναίκα 1: Δεν πιστεύω λέξη. Γυναίκα 2: Είναι τα πάντα αληθινά. Μέχρι την παραμικρή λεπτομέρεια.

94 Γυναίκα 3: (Ξεκαρδίζεται μαζί κι άλλες δύο) Το φαγε όλο χωρίς να πάρει γραμμή Γυναίκα 2: Σου λέω χαμπάρι. Γυναίκα 1 : Κι αυτές απλώς ξερές να τον κοιτάνε; Γυναίκα 3: Μέχρι που το πήρε απάνω του. Ο ομορφονιός ξεπήδησε από μέσα του και γλάρωσε το βλέμμα προς το μέρος μας αυτάρεσκα. Γυναίκα 2: (Ξεκαρδίζεται) Γυρεύοντας πήγαινε Γυναίκα 1: Δεν πιστεύω να Γυναίκα 3: Oh, yes. Γυναίκα 1: Στα αλήθεια, όντως Γυναίκα 2: Oh, yes. Γυναίκα 1: Σιχαμένες Γυναίκα 3: Κάπως έτσι βγαίνουν παροιμίες στη χώρα μας. Δεν θέλει πολύ. Γυναίκα 4: (γυρνώντας πίσω στον κύριο) Επιτέλους δεν είστε μόνος σας. Σαν λιοντάρι κάνετε. Ούτε και εσείς. Εισπράκτορας: (Κουβαλά ένα παλιό ραδιοφωνάκι επάνω του) Εισιτήρια. Εισιτήρια. Γυναίκα 4: Ορίστε (του δίνει το εισιτήριο). Δεν θα κάνετε παρατήρηση στον κύριο; Εισπράκτορας: (δεν απαντά στη γυναίκα 4) Εισιτήριο. Γυναίκα 4: Το πορτοφόλι μου. Έχασα το πορτοφόλι μου. Κόκκινο ήταν. (στον κύριο πίσω της). Μου πήρατε το πορτοφόλι; Κύριος: (στη γυναίκα 4) Μου πήρατε το όνειρο. Αν σας πω τι όνειρο είδα! Ήμουν σε ένα νησί Ο ήλιος λάμπει, η θάλασσα γυαλί Γυναίκα 4: Ο κύριος και πάλι θόρυβο κάνει και πολύ μακριά χέρια έχει. Κύριος: Η κυρία είναι τρελή. Θα παίρνει φάρμακα. Ψυχολογικά. Γυναίκα 4: Ας πάει τουλάχιστον σε άλλο βαγόνι. Γυναίκα 6: Ούτε να διαβάσουμε δεν μπορούμε. Το μόνο που μπορούμε να κάνουμε είναι να ακούμε το ένα πίσω από τ άλλο ότι σας ενοχλεί. Έλεος. Γυναίκα 5: Πηγαίνετε εσείς σε άλλο βαγόνι. Κάντε μας τη χάρη. Κύριος: Πω πω, ένα όνειρο. Ήμουν στην θάλασσα. Δεν κολυμπούσα έτσι (δείχνει ελεύθερο), αλλά έτσι (δείχνει ύπτιο ενοχλώντας την γυναίκα 4). Γυναίκα 4: Αρκετά! Κύριος: Και είχα στο πλάι δύο δίμετρες, καλή ώρα (γυναίκες 5&6 χασκογελούν). Γυναίκα 4: Τι άλλο θα ακούσουμε! Σε λίγο θα αρχίσει να τραγουδάει. Λα λα λα λι λα λα Κύριος: Τρελή αυτή μια. Τρελοί κι εμείς τρεις. Σηκώνονται όλοι εκτός από τη γυναίκα 4 και τραγουδούν. Bamboleiro! Απότομο φρενάρισμα τρένου. Όλοι πέφτουν κάτω. (παγώνει η εικόνα) Μόλις ξεπαγώνει η εικόνα επικρατεί αναστάτωση. Γυναίκα 1: Τι έγινε; Γυναίκα 2: Δεν είμαστε σε σταθμό. Γιατί σταμάτησε; Γυναίκα 3: Χάλασε η μηχανή. Μπαίνει ένας με πιστόλι. Πιθανόν μυστικός πράκτορας. Ψάχνει στα υπάρχοντα των επιβατών. Όλοι τρομαγμένοι. Κάθονται στις θέσεις τους όλοι. Εμφανίζονται οι κρυμμένοι. Κρατούν ομήρους σημαδεύοντας το κεφάλι με όπλα δυο επιβάτες. Ο πράκτορας σημαδεύει με το όπλο του τους δυο. Φωνάζει «Ακίνητοι!». Δημιουργείται πανικός. Η εικόνα παγώνει. Ο Αφηγητής-εισπράκτορας ξεπαγώνει και απευθύνεται στους θεατές. Αφηγητής: Συμβαίνουν και αυτά στη ζωή Στον προορισμό δεν φτάσαμε, αλλά ούτε και ξέραμε ποιος ήταν. Προς το παρόν ας τρέξουμε. Ας χαθούμε στην πόλη μακριά από τους άλλους. Κάθομαι στο παγκάκι, δεν κινούμαι, κοιτάζω μόνο και όλα εντάξει. Μια μακρινή μουσική ακούγεται πίσω μου (Κάποιος ζητιάνος πέρα στο βάθος) Απέναντι μια γριά, στη μεταλλική κουπαστή Δίπλα μου ένας άραβας που ψέλνει μουρμουριστά κάτι στη γλώσσα του Ποιος είμαι: φίλε, ιδού ποιος είμαι, ξένος και γω στα φώτα της νύχτας που με κάνουν να μην ξεχωρίζω. Ήχος πόλης. Οι ηθοποιοί πηγαινοέρχονται με μικρές δράσεις. Οργανώνεται η επόμενη σκηνή στην πόλη. 4. ΠΟΛΗ Εμφανίζεται μέσα από το κοινό ένας μικροπωλητής παλιού τύπου. Έχει μπροστά του μια ανοιχτή βαλίτσα και μέσα την πραμάτεια του-παλιές καρτ ποστάλ, αγκράφες, αρώματα, πούρα αληθινά και ψεύτικα, άλλα τρικς, μινιατούρες γραμμόφωνα. Προσπαθεί εναγωνίως να πουλήσει κατιτί. Εάν τύχει και αφήσει(πουλήσει) κάτι σε κάποιον θα το δούμε αργότερα να ίπταται ως την κορυφή του κουτιού απ όλου άλλωστε θα ξεπηδούν οι ιστορίες. Για την ώρα Μικροπωλητής: Souvenirs, party tricks... souvenirs, party tricks. Δοκιμάστε ένα αυθεντικό κουβανέζικο πούρο. Φανερώστε έτσι τον ανδρισμό σας ή αλλιώς ξεκουμπώστε ένα κουμπί από το πουκάμισό σας. Πάρτε μια γερή ρουφηξιά για να καταλάβουμε στα αλήθεια τι πα να πει τολμηρή γυναίκα ή αλλιώς, ή αλλιώς Στο μεταξύ, αριστερά στη σκηνή Πανκιό Εφηβάκι: Έχεις κάτι καλό σήμερα; Kάτι καλό;

95 Βαποράκι Άβγαλτο: Σε παρακαλώ. Δε σε ξέρω. Πανκιό Εφηβάκι: Έλα ρε φίλε. Έχω να πιω από προχθές. Βαποράκι Άβγαλτο: Δεν έχω τίποτα λυπάμαι. (χτυπά το κινητό του) Πανκιό Εφηβάκι: Σε βλέπω κάθε βράδυ. Σπρώχνεις κανονικά και με τον νόμο. Δεν με ξεγελάς. Το βαποράκι σηκώνει ο κινητό του που χτυπά. Είναι ο DJ στην είσοδο μιας στοάς, στα δεξιά της σκηνής. Πίσω του μια καθαρίστρια σφουγγαρίζει και ένας μουσικός του δρόμου αποκοιμισμένος. DJ Σπίντας: (μιλά στο κινητό με το βαποράκι που βλέπουμε ταυτόχρονα στα αριστερά) Έλα πού είσαι σε περιμένω πέντε ολόκληρα λεπτά. Βαποράκι Άβγαλτο: Στην πλατεία δεν είπαμε; DJ Σπίντας: Γκαντ. Στη στοά είπαμε. Τες πα. Έρχομαι. (κλείνουν το κινητό) Βαποράκι Άβγαλτο: (στο πανκιό) Έλα πάρε. Πανκιό Εφηβάκι: Ω, φίλε! Έλα (του δίνει χρήματα) Βαποράκι Άβγαλτο: (κάνει νόημα για περισσότερα λεφτά) Έλα τέλειωνε. Δρόμο τώρα. Στο μεταξύ, δεξιά στη στοά, η καθαρίστρια και ο μουσικός του δρόμου. Ερωτευμένη Καθαρίστρια: τραγουδάει «Because the night belongs to lovers, because the night ραμ παμ παμ» Μουσικός του δρόμου: με μούρη στραβοστιμμένου λεμονιού που θα παραμείνει έτσι μέχρι το τέλους Το us, To us. Μάθε το επιτέλους. Και κάτι ακόμα. Μήπως θα σου προσέφερε αντίστοιχη ικανοποίηση αν τραγουδούσες από μέσα σου; Ερωτευμένη Καθαρίστρια: φορτώνει σαν να της έβρισαν την μαμά Σε ενοχλώ στην δουλειά σου; Ή μήπως έκανες κάτι πιο ενδιαφέρον ; Αργόσχολε, χαραμοφάη. Άλλοι παρακαλάν για μια θέση. Μουσικός του δρόμου: Ναι, κι εγώ κάθε μέρα ευχαριστώ την τύχη μου που με έχει φέρει εδώ στην είσοδο της στοάς. Ερωτευμένη Καθαρίστρια: Τουλάχιστον κάνε σωστά την δουλειά σου και μην κοιμάσαι Στα αριστερά, επιστρέφει το πανκιό Πανκιό Εφηβάκι: Έλα εδώ εσύ. Βαποράκι Άβγαλτο: Who? Me? Πανκιό Εφηβάκι: Σου ετοίμασα ένα γάρο. Έλα πιες και πες. Βαποράκι Άβγαλτο: Ευχαριστώ. Έχω δικό μου. Πανκιό Εφηβάκι: (εκνευρισμένος) Μην μου στεναχωριέσαι καθόλου. Κι αυτό δικό σου είναι. Έλα πιες. Βαποράκι Άβγαλτο: ΟΚ. Θα το πάρω για μετά. Πανκιό Εφηβάκι: Ρε συ. Κατάλαβες ότι είμαι χαρμάνης. Μου δίνεις μαϊντανό αντί για χόρτο. Τι να το κάνω ρε; Να το δώσω στην μαμά μου; Θα ξεραθεί για να φτάσει, που να πάρει, είναι βλέπεις ξένα. Βαποράκι Άβγαλτο: Τελείωνε με τις κλάψες. Εγώ μαϊντανό πουλώ. Δεν είχα προλάβει να στήσω τον πάγκο και δεν το κατάλαβες. Πανκιό Εφηβάκι: Ρε σου λέω. Είμαι τρελή χαρμάνα. Θα σε βάλω ολόκληρο σ επταφυλλάκι και θα σε ρουφήξω μεμιάς εδώ στην πλατεία! Βαποράκι Άβγαλτο: Τα δύο ματσάκια 50 λεπτά. Όποιος προλάβει. Τα δύο ματσάκια 50 λεπτά. Ελάτε κόσμε. Πανκιό Εφηβάκι: Εσύ θα πας κολλέγιο κι εγώ τρελάδικο. Δεν θέλω να ξανακαπνίσω. Δεν θέλω να ξανακαπνίσω. Δεν θέλω τίποτα. Τίποτα. (Βλέπουμε τον μουσικό του δρόμου να ανοίγει το τραντζιστοράκι και από εκεί ξεκινά ο «χορός» των καθαριστριών) Αφηγητής : Περνάω ανάμεσα από τους άλλους ως ξένος πάντα (που τίποτα δεν κατάλαβε απ όσα λέγανε) Αρχίζει και σχηματίζεται μια συμπλοκή δύο ομάδων Αφηγητής: Κάτω από την γέφυρα, καταμεσής της πόλης Περπατάς όπου να ναι κάποιο βράδυ, έτσι στην τύχη. Και τώρα αυτές οι ιστορίες μου σπάνε το ηθικό. Όλος ο κόσμος θα πάγωνε με την παραμικρή ιστορία διότι άμα αφεθείς, οι πολύ-πολύ μικρές ιστορίες, οι πλέον μικρές πάνε πολύ μακριά και θολώνεις τελείως. Παγώνει η εικόνα της συμπλοκής. Αφηγητής: Συμβαίνουν διάφορα στο δρόμο. Με όλα αυτά όμως, είμαι σίγουρος ότι δεν προσέξατε τις πολυκατοικίες πίσω. Βλέπετε τη γυναίκα στο παράθυρο; 5. ΛΙΜΑΝΙ Τρεις γυναίκες κάθονται μπροστά σε ένα παράθυρο, ανάμεσά τους μια γυναίκα που κεντά. Θέα ένας άστεγος σε κουτί κοιμισμένος. Στα δεξιά σε σκιές η σκηνή του μπαρ. (χορός-φλέρτ) Μικροπωλητής: Souvenirs, party tricks... souvenirs, party tricks. Δοκιμάστε μια ονειροπαγίδα και κρατήστε τα κακά όνειρα μακριά κι αγαπημένα. Κρεμάστε την στο προσκέφαλο και το όνειρο των ονείρων σας, το όνειρο το πιο αγαπητό, το όνειρο σαν να λένε δέυτερο μισό, σαν κάθε βράδυ θα βρίσκεται στο πλευρό για να σας βάζει για ύπνο

96 Αφηγητής: Τι άλλο να σας πω πριν φύγω; Για τι άλλο να φιλοσοφήσω ; (Γελάει.) Η ζωή είναι δύσκολη. Σε πολλούς από μας φαίνεται μαύρη κι απελπιστική. Αλλά πρέπει να παραδεχτούμε πως όσο περνάει ο καιρός γίνεται και πιο καθαρή, πιο ανάλαφρή! Είναι φανερό πως δεν είναι μακριά ο καιρός που η ζωή θα ναι γιομάτη από ευτυχία! (Κοιτάζει το ρολόι του.) Είναι ώρα να φεύγω! Η ανθρωπότητα ψάχνει με πάθος να βρει τον τρόπο να καλύψει το τεράστιο κενό, και κάποτε βέβαια θα τον βρει. Αχ, ας μπορούσε μονάχα να τον βρει γρήγορα!...(παύση.) (Κοιτάζει το ρολόι του.) Ω, μα είναι ώρα να φεύγω 6. ΑΠΟΧΑΙΡΕΤΙΣΜΟΣ Στο φόντο διακρίνεται η σκιά ενός καραβιού που ταξιδεύει Γίνεται η εικόνα με τις καρέκλες και τα όνειρα. Γυναίκα : (Στα ρώσικα) Η μουσική παίζει τόσο χαρούμενα, δίνει τόσο θάρρος, και νιώθει κανείς πως θέλει να ζήσει! Θεέ μου! Θα ρθει ο καιρός που θα φύγουμε κι εμείς για πάντα. Και θα μας ξεχάσουν. Θα ξεχάσουν τα πρόσωπα μας, τις φωνές μας, πόσες είμαστε. Όμως τα βάσανά μας θα γίνουνε χαρά για κείνους που θα ρθουν ύστερ από μας. Η ειρήνη και η ευτυχία θα βασιλέψουν στον κόσμο, και οι άνθρωποι θα θυμούνται με καλοσύνη και θα ευλογούν όλους εμάς που ζήσαμε πριν απ αυτούς. Ω, αγαπημένες μου αδελφές, η ζωή μας δεν τελειώσε ακόμη. Θα ζήσουμε!... Η μουσική παίζει τόσο εύθυμα, τόσο χαρούμενα και φαίνεται πως λίγο ακόμα και θα ξέρουμε γιατί ζούμε, γιατί υποφέρουμε Ω, αν ξέραμε μονάχα-αν ξέραμε μονάχα! Άντρας : (στα ρωσικά) Αχ, πού πήγαν όλ αυτά; Πού πήγαν τα περασμένα μου- ο καιρός που ήμουνα νέος, ζωηρός, έξυπνος. Ο καιρός που είχα ωραία όνειρα, μεγάλες σκέψεις, ο καιρός που το παρόν και το μέλλον ήταν φωτισμένα με την ελπίδα. Γιατί μόλις αρχίζουμε να ζούμε, γινόμαστε πληκτικοί, ψυχροί, αδιάφοροι, οκνηροί, άχρηστοι, δυστυχισμένοι; Τούτη η πόλη υπάρχει εδώ και διακόσια χρόνια. Έχει εκατό χιλιάδες κατοίκους. Και δεν βρίσκεις ούτε έναν που να μην είναι ίδιος με τους άλλους. Κανένας πρωτοπόρος στο παρελθόν ή το παρόν, κανένας επιστήμονας, κανένας καλλιτέχνης, κανένας άγιος. Κανένας άνθρωπος έστω και στο ελάχιστο αξιόλογος, που θα μπορούσε να εμπνεύσει τη ζήλια ή το πάθος να τον μιμηθούνε Μονάχα τρώνε, πίνουνε, κοιμούνται και ύστερα πεθαίνουν Έπειτα γεννιούνται άλλοι κι αυτοί πάλι τρώνε πίνουνε, κοιμούνται Και για να μην αποβλακώνονται από την πλήξη, ποικίλλουνε τη ζωή τους με βρωμερά κουτσομπολιά, με τη βότκα, τα χαρτιά, τους καβγάδες και τα δικαστήρια. Οι γυναίκες απατούνε τους άντρες τους και οι σύζυγοι λένε ψέματα και καμώνονται τάχα πως δε βλέπουν και δεν ακούνε τίποτα. Κι αυτή η ακατανίκητη, χυδαία επιρροή, βαραίνει πάνω στα παιδιά τους, σβήνει μέσα τους τη θεία φλόγα, και καταντούνε κι αυτά πλάσματα αξιολύπητα, νεκρά, όλα τα ίδια κι απαράλλαχτα, σαν τους πατέρες και τις μητέρες τους. Ακολουθούν τα όνειρα του κάθε ένα γραμμένα στη γλώσσα τους. Ακολουθούν κάποια κείμενα του Ελύτη με θέμα τα όνειρα. ΤΑ ΟΝΕΙΡΑ Σκύβω σ ένα πηγάδι και βλέπω στην επιφάνεια του νερού το είδωλο της μητέρας μου: είναι όπως σε κάτι νεανικές της φωτογραφίες, μ ένα μεγάλο λευκό καπέλο στο κεφάλι, και μου χαμογελά με συμπάθεια, νομίζω. Τεντώνει το δεξί της χέρι που αποκτά διαστάσεις υπερφυσικές, φθάνει σχεδόν ως το πρόσωπό μου και μου δείχνει ένα παλιό χρυσό ρολόι της τσέπης πού ανήκε άλλοτε στον πατέρα μου. Είναι το ίδιο. Αναγνωρίζω τους καλλιγραφημένους λατινικούς αριθμούς σ όλο το γύρο. Μόνο που δείχτες δεν υπάρχουν. Φωνάζω μ όλη μου τη δύναμη: «Τι ώρα είν εκεί; Τι ώρα είν εκεί» Αλλά η μητέρα μου δεν ακούει κι εξακολουθεί, μες τη μεγάλη αντήχηση που δημιουργεί η φωνή μου, να μου χαμογελά με συμπάθεια, νομίζω. Απόγευμα, την ώρα που ετοιμάζεται το βαπόρι να βγει από το λιμάνι Ξέρω ότι περνάει ξυστά από το μόλο και τρέχω μ όλη μου τη δύναμη να το προλάβω. Θέλω να βρεθώ άκρη-άκρη και να χαιρετήσω τη Λ.Δ. που φεύγει σήμερα. Όμως, όσο το βαπόρι προχωρεί με αναμμένα όλα του τα φώτα, αντιλαμβάνομαι ότι και ο μόλος, όπου τρέχω, προεκτείνεται προς την ίδια κατεύθυνση, και μοιάζει να μην έχει τέλος. Είναι άλλωστε άδειος, δεν υπάρχει ψυχή πουθενά. Κατάμονος, τρέχω, τρέχω όσο μπορώ πιο γρήγορα να προφτάσω σε κάποιαν άκρη το βαπόρι που αυτό κιόλας έχει γίνει, πολύ μακριά, ένα μαύρο σημαδάκι στον ορίζοντα. Νύχτα, στην ταράτσα του σπιτιού μου. Στέκομαι κι επισκοπώ τον ορίζοντα με τα κιάλια. Δίπλα μου, πολύ κοντά μου, αισθάνομαι να υπάρχει κάποιο άλλο πλάσμα, μεγαλόσωμο και βαρύ, με πλατύ καπέλο στο κεφάλι κάτι σαν υπαξιωματικός. Όπως και να χειριστώ τα κιάλια βλέπω τα πράγματα πολύ μακριά, σε άπειρο βάθος σα να κοιτάζω πάντοτε από την ανάποδη. Τέλος, κάποια στιγμή, ένα φωτεινό σημάδι αρχίζει να ξεκαθαρίζει και να μεγαλώνει. Μες το σκοτάδι, βλέπω να είναι εκεί που κοιτάζω μέρα-μεσημέρι. Ξεχωρίζω μια μικρή ακρογιαλιά, μερικές ελιές και μιαν αραγμένη βάρκα. Στο πρώτο πλάνο, βλέπω τον εαυτό μου σε παιδική ηλικία, όπως τότε που πηγαίναμε διακοπές τα καλοκαίρια. Δίπλα μου, ο αδελφός μου Ε. Φοράμε κι οι δυο μας μικρά άσπρα μπουρνούζια και φαινόμαστε ακριβώς όπως έχουμε βγει σε μια παλιά φωτογραφία ξεθωριασμένη, που έχει διασωθεί από την εποχή εκείνη. Δειλινό. Μακριά, στο βάθος του δρόμου, και πάνω στο ηλιοβασίλεμα, η φίλη μου Μ. προχωρεί καβάλα σ ένα μικρό άλογο. Βάζω τα χέρια μου μπροστά στο στόμα και τη φωνάζω μ όλη μου τη δύναμη, μολονότι δεν πιστεύω ότι είναι δυνατόν να μ ακούσει αλλά εκείνη μ ακούει, σταματά και στρέφει το κεφάλι της την ίδια στιγμή που στρέφει και το άλογο το δικό του. Τι παράξενο! έχουν κι οι δυο τους το ίδιο κεφάλι, το ίδιο κοριτσίστικο κεφάλι, το ίδιο ψάθινο καπέλο, την ίδια έκφραση. Με κοιτάζουν βρίσκονται άξαφνα πολύ κοντά μου χωρίς περιέργεια, εντελώς αδιάφορα. Για μια στιγμή μονάχα. Ύστερα στρέφουν, πάλι μαζί, το κεφάλι τους, η εικόνα μετατίθεται στην πρωτινή της μακρινή προοπτική και τη βλέπω να προχωρεί και να χάνεται καταπάνω στα μαύρα και κόκκινα σύννεφα της δύσης.