ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟ ΙΟΙΚΗΣΗΣ Β ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ Παράµετροι της ελληνικής και ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής. Μελέτη περίπτωσης: Το κέντρο κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο. ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κωνσταντίνος αραµάρας ΣΠΟΥ ΑΣΤΡΙΑ: Ιωάννα Βογιατζή Αθήνα, Νοέµβριος 2008

2 Ευχαριστώ θερµά τον επιβλέποντα καθηγητή µου, κ. Κωνσταντίνο αραµάρα για την καθοδήγησή του και την πολύτιµη βοήθειά του καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας. Επίσης, θέλω να ευχαριστήσω όλους εκείνους που µε βοήθησαν στη Σάµο για τη συλλογή υλικού και την παροχή πληροφοριών. Στο εξώφυλλο: Ζωγραφιά από πρόσφυγα που πέρασε από το κέντρο κράτησης στη Σάµο. 1

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 2 ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ABSTRACT... 5 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ & ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ... 6 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 7 Σκοπός... 8 Στόχος... 8 Μέσα & Μεθοδολογία... 8 Υπόθεση εργασίας... 9 ιάρθρωση Κεφαλαίων ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Παράµετροι της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής Εισαγωγή Η Συνθήκη του Μάαστριχ Η Συνθήκη του Άµστερνταµ & η Συνθήκη της Νίκαιας Συνθήκη Σένγκεν Τα συµπεράσµατα του Τάµπερε Το Πρόγραµµα της Χάγης Το ευρωπαϊκό κεκτηµένο στη µεταναστευτική πολιτική & στην πολιτική ασύλου Τελευταίες εξελίξεις Η πρόταση Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [COM (2005) 391] Ευρωπαϊκό Σύµφωνο για τη µετανάστευση και το άσυλο Συµπεράσµατα ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Παράµετροι της ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής Εισαγωγή Ο Νόµος 2910/ Ο Νόµος 3386/ Βασικά στοιχεία του Ν. 3386/ Η διοικητική απέλαση & οι ειδικοί χώροι κράτησης του Ν. 3386/ Το Π 90/2008 και το Π 96/ ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ:Μελέτη περίπτωσης: Το κέντρο κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο Εισαγωγή Η κατάσταση πριν το εκέµβριο του Το σχέδιο «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ» Επίσκεψη κλιµακίου του ΣτΠ στο κέντρο Η επίσκεψη αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κέντρο Η επίσκεψη κλιµακίου της Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στο κέντρο Η κατασκευή του νέου κέντρου κράτησης Η διαχείριση του κέντρου από τη Νοµαρχία Σάµου Το προσωπικό του κέντρου Η οικονοµική διαχείριση του κέντρου Η λειτουργία του Κέντρου Το Πρόγραµµα «Αιγέας» Η συνδροµή της ΜΚΟ «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα-αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου»

4 Οι διαδικασίες που ακολουθούνται κατά τη σύλληψη και µετάβαση των παρανόµως εισερχόµενων αλλοδαπών στο κέντρο Το Λιµεναρχείο Η Αστυνοµική ιεύθυνση Σάµου Το νοσοκοµείο Σάµου Στατιστικά στοιχεία ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Σύνδεση ελληνικής και ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής Σύνδεση της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής µε το κέντρο κράτησης Σύνδεση µεταξύ του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου και του κέντρου κράτησης Επίλογος ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Πρωτογενείς Πηγές - Επίσηµα έγγραφα Βιβλία στα ελληνικά Ξενόγλωσση Βιβλιογραφία Άρθρα ιαδικτυακές πηγές τόποι ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

5 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η διαχείριση των παράνοµων µεταναστευτικών ροών εντάσσεται στο πλαίσιο της µεταναστευτικής πολιτικής που ασκεί ένα κράτος. Όσον αφορά, λοιπόν, στον τρόπο διαχείρισης, η Ελλάδα έχει επικριθεί έντονα, και εντός και εκτός συνόρων, για τις συνθήκες που επικρατούν στα κέντρα κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών. Παράλληλα, η διαχείριση των παράνοµων µεταναστευτικών ροών, αποτελεί πρόκληση όχι µόνο για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την ανεπτυγµένη Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές χώρες καλούνται να ισορροπήσουν ανάµεσα στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και στην κοινωνική ένταξη των νοµίµως διαµενόντων αλλοδαπών. Καθώς όµως η ΕΕ αναζητεί αυτή την ισορροπία, όλο και περισσότεροι µετανάστες χτυπούν και θα συνεχίσουν να χτυπούν την πόρτα της. Σ αυτό το πλαίσιο, η υπόθεση που τίθεται για την παρούσα εργασία είναι αν υπάρχει η σύνδεση µεταξύ της ελληνικής και της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής και του κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο. Η εργασία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο αναφέρεται στις παραµέτρους της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής, εστιάζοντας στις τελευταίες εξελίξεις. Το δεύτερο κεφάλαιο ακολουθεί την εξέλιξη του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου που άπτεται σε ζητήµατα µεταναστευτικής πολιτικής, µε έµφαση στον ισχύοντα µεταναστευτικό νόµο. Το τρίτο κεφάλαιο επικεντρώνεται στη µελέτη της περίπτωσης του κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών στη Σάµο και αποτελείται από την επεξεργασία των στοιχείων που αντλήθηκαν από την επιτόπια έρευνα εκεί. Αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στη διαδροµή από το παλιό στο νέο κέντρο κράτησης, στον τρόπο διαχείρισης του κέντρου από τους εµπλεκόµενους φορείς, στις διαδικασίες που ακολουθούνται µέχρι οι συλληφθέντες αλλοδαποί να φτάσουν στο κέντρο κράτησης, στη συνδροµή ΜΚΟ και άλλων φορέων στη βελτίωση, αφενός, και στη διατήρηση, αφετέρου, ενός ανθρώπινου επιπέδου διαβίωσης των κρατουµένων, καθώς και στα συµπεράσµατα που αντλούνται από τη µελέτη κάποιων στατιστικών στοιχείων. Στο κεφάλαιο των συµπερασµάτων, αποτιµάται η επίτευξη του σκοπού και των στόχων της εργασίας. Επίσης, αναφέρονται οι τρόποι µε τους οποίους πραγµατοποιείται η σύνδεση ευρωπαϊκής και ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής, η σύνδεση µεταξύ των εξελίξεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στο κέντρο κράτησης καθώς και η σύνδεση µεταξύ του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου και του καθεστώτος λειτουργίας του κέντρου κράτησης. 4

6 ABSTRACT The management of illegal migration flows, which is part of the migration policy followed by a state, constitutes a challenge for Greece. The conditions prevailing in most of the detention centres in Greece has often raised strong criticism, both inside and outside the country. Nevertheless, the management of illegal migration constitutes a challenge, not only for Greece but, for all the developed Europe. The European countries have to balance between the protection of human rights and the social integration of legally staying immigrants. However, while the European Union (EU) is trying to find that balance, more and more immigrants knock and will continue knocking at its door. In this frame, the hypothesis of the present thesis is whether there is a connection between Greek and European immigration policy and the detention centre, placed in Samos Island, where third country nationals that enter Greece illegally are held. The thesis is divided in three chapters. The first one refers to the parameters of European migration policy, focusing in the last developments. The second chapter follows the evolution of the Greek legal framework that deals with migration policy issues, focusing on the migration law now in effect. The third chapter focuses in the case study of the detention centre in Samos and is based on the elaboration of the findings during the field research there. This chapter refers to the passage from the old to the new detention centre, the management of the centre by the authorities involved, the procedures followed so that the apprehended foreigners arrive in the detention centre, the contribution of Non Governmental Organisations to the amelioration of the conditions prevailing in the detention centre, as well as the conclusions driven by the processing of statistical data. In the conclusion, it is examined whether the intention and the aims placed by the hypothesis of the thesis are met. Furthermore, this chapter refers to the connection between Greek and European immigration policy, the connection between the developments in EU level and the detention centre, as well as the connection between the Greek legal framework and the operation of the detention centre. 5

7 ΠΙΝΑΚΑΣ ΣΥΝΤΜΗΣΕΩΝ & ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΩΝ Ελληνικά Ε ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης ΕΚ ικαστήριο Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ΕΥ ικαιοσύνη & Εσωτερικές Υποθέσεις /νση ιεύθυνση ΤΥ ιεύθυνση Τεχνικών Υπηρεσιών ΕΕ Ευρωπαϊκή Ένωση ΕΛΑΣ Ελληνική Αστυνοµία Κ Κώδικας ιοικητικής ιαδικασίας ΚΕΠΠΑ Κοινή εξωτερική Πολιτική & Πολιτική Ασφαλείας ΚΥΑ Κοινή Υπουργική Απόφαση ΜΚΟ Μη Κυβερνητική Οργάνωση Ν. Νόµος Ν.Α. Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση ΟΗΕ Οργανισµός Ηνωµένων Εθνών ΟΤΑ Οργανισµός Τοπικής Αυτοδιοίκησης ΠΑΜ-ΠΣΕΑ Παλλαϊκή Άµυνα-Πολιτική Σχεδίαση Εκτάκτου Ανάγκης Π Προεδρικό ιάταγµα ΠΕ Πανεπιστηµιακής Εκπαίδευσης ΣτΠ Συνήγορος του Πολίτη ΥΑ Υπουργική Απόφαση ΥΕ Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης ΥΕΝ Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας ΥΠΕΘΑ Υπουργείο Εθνικής Άµυνας ΥΠΕΣ Υπουργείο Εσωτερικών ΥΠΕΣ Α Υπουργείο Εσωτερικών ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης ΤΕ Τεχνολογικής Εκπαίδευσης ΦΕΚ Φύλλο της Εφηµερίδας της Κυβερνήσεως Αγγλικά FRONTEX LIBE Committee Οργανισµός της ΕΕ µε σκοπό το συντονισµό της επιχειρησιακής συνεργασίας των κρατών µελών στο πεδίο της ασφάλειας των συνόρων European Parliament s Committee on Civil Liberties, Justice & Home Affairs 6

8 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η διαµόρφωση µεταναστευτικής πολιτικής από ένα κράτος αποτελεί µεγάλη πρόκληση, αφού αφορά στη διαχείριση ανθρώπων και δη αλλοδαπών. Η αντιµετώπιση και η συµπεριφορά προς τον «άλλο» άνθρωπο, τον διαφορετικό από την πλειοψηφία της κοινωνίας, σχετίζεται µε την ανεκτικότητα αυτής, αλλά και από το εάν το κράτος έχει υιοθετήσει ένα σωστό µοντέλο διαχείριση της µετανάστευσης. Η Ελλάδα µην έχοντας αντιµετωπίσει ουσιαστικά µεταναστευτικά ζητήµατα µέχρι τις αρχές του 1990, δε διέθετε διαµορφωµένη µεταναστευτική πολιτική. Η έλευση και η εγκατάσταση, λοιπόν, αλλοδαπών στο έδαφός της την βρήκε απροετοίµαστη. Για µια δεκαετία, η απουσία µεταναστευτικής πολιτικής, όπως αυτή νοείται σε κράτη της βόρειας Ευρώπης, ήταν έκδηλη. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, άρχισαν να γίνονται ενέργειες για τη διαµόρφωση σαφούς µεταναστευτικής πολιτικής. Όµως, πλέον, η µεταναστευτική πολιτική και η πολιτική ασύλου είχε κοινοτικοποίηθεί σε ευρωπαϊκό επίπεδο, οπότε η Ελλάδα έπρεπε να λαµβάνει υπόψη το ευρωπαϊκό κεκτηµένο σ αυτά τα ζητήµατα. Από τις διάφορες πτυχές της µεταναστευτικής πολιτικής, επέλεξα τη διαχείριση των παράνοµων µεταναστευτικών ροών, διότι αποτελεί πρόκληση όχι µόνο για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την ανεπτυγµένη Ευρώπη. Οι ευρωπαϊκές χώρες καλούνται να ισορροπήσουν ανάµεσα στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και των δικαιωµάτων των προσφύγων και στην πραγµατική τους δυνατότητα να εντάξουν οµαλά άτοµα διαφορετικών πολιτισµών. Καθώς όµως η Ευρώπη, και η ΕΕ πιο συγκεκριµένα, αναζητεί αυτή την ισορροπία, όλο και περισσότεροι µετανάστες χτυπούν την πόρτα της και η τάση αυτή δε φαίνεται να αλλάζει στο εγγύς µέλλον. Ένας άλλος λόγος για τον οποίο επέλεξα να διερευνήσω το πώς διαχειρίζεται η Ελλάδα τις παράνοµες µεταναστευτικές ροές που δέχεται, είναι το γεγονός ότι έχει επικριθεί έντονα, και εντός και εκτός συνόρων, για τις συνθήκες που επικρατούν στα συχνά αυτοσχέδια κέντρα κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών. 7

9 Σκοπός Η επιδίωξη της παρούσας εργασίας έγκειται στο να αναλυθούν οι παράµετροι εκείνες της ελληνικής και ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής που επηρεάζουν τον τρόπο διαχείρισης των παράνοµων µεταναστευτικών ροών που δέχεται η Ελλάδα. Μέρος αυτής της διαχείρισης αποτελούν και οι ειδικοί χώροι κράτησης των προς απέλαση αλλοδαπών. Ως µελέτη περίπτωσης εξετάζεται το νεότευκτο κέντρο κράτησης των παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο. Πρόθεση της εργασίας είναι να παρακολουθήσει τη σύνδεση των παραµέτρων της ευρωπαϊκής και ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής µε το κέντρο κράτησης της Σάµου. Στόχος Στόχος της εργασίας είναι να διερευνηθεί το καθεστώς που διέπει το κέντρο κράτησης των παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο, το οποίο κατασκευάστηκε πρόσφατα από το Υπουργείο Εσωτερικών και θεωρείται πρότυπο. Μέσα & Μεθοδολογία Τα µέσα που χρησιµοποιήθηκαν για την εκπόνηση της εργασίας ήταν η νοµοθεσία που διέπει τους ειδικούς χώρους κράτησης των προς απέλαση αλλοδαπών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η βιβλιογραφία, οι διαδικτυακές πηγές και η επιτόπια έρευνα στη Σάµο. Κατά την επιτόπια έρευνα, µου παραχωρήθηκαν συνεντεύξεις από άτοµα που απασχολούνται στους φορείς που εµπλέκονται, τόσο στη λειτουργία του κέντρου κράτησης των παρανόµως εισερχόµενων αλλοδαπών στη Σάµο, όσο και στη διαδικασία που ακολουθείται για να καταλήξουν εκεί. Απευθύνθηκα στην Αστυνοµική ιεύθυνση Σάµου, όπου δεν υπήρξε ανταπόκριση, στο Λιµεναρχείο, στη Νοµαρχία και το νοσοκοµείο Σάµου. Επίσης, συναντήθηκα µε µέλος της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης που δραστηριοποιείται για τη βελτίωση των συνθηκών που επικρατούν στο κέντρο καθώς και µε άτοµα από την οµάδα έργου του ευρωπαϊκού Προγράµµατος «Αιγέας». 8

10 Υπόθεση εργασίας Η αφετηρία της εργασίας είναι να αναζητηθεί η σύνδεση, αν αυτή υπάρχει, µεταξύ του νοµικού πλαισίου που ισχύει σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο και του καθεστώτος λειτουργίας του νεότευκτου κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο. Η κατάληξη της εργασίας είναι να αποτυπωθεί ο τρόπος µε τον οποίο λειτουργεί αυτό το κέντρο. ιάρθρωση Κεφαλαίων Η εργασία χωρίζεται σε τρία κεφάλαια. Το πρώτο αναφέρεται στις παραµέτρους της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής, εστιάζοντας στις τελευταίες εξελίξεις. Το δεύτερο κεφάλαιο ακολουθεί την εξέλιξη του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου που άπτεται σε ζητήµατα µεταναστευτικής πολιτικής, µε έµφαση στον ισχύοντα µεταναστευτικό νόµο. Το τρίτο κεφάλαιο αποτελείται από την επεξεργασία των στοιχείων που αντλήθηκαν από την επιτόπια έρευνα στη Σάµο. Αυτό το κεφάλαιο αναφέρεται στη διαδροµή από το παλιό στο νέο κέντρο κράτησης, στον τρόπο διαχείρισης του κέντρου από τους εµπλεκόµενους φορείς, στις διαδικασίες που ακολουθούνται µέχρι οι συλληφθέντες αλλοδαποί να φτάσουν στο κέντρο κράτησης, στη συνδροµή ΜΚΟ και άλλων φορέων στη βελτίωση της κατάστασης που επικρατούσε στο παλιό κέντρο και στη σηµερινή τους συνδροµή στη διατήρηση ενός ανθρώπινου επιπέδου διαβίωσης των κρατουµένων, καθώς και στα συµπεράσµατα που αντλούνται από τη µελέτη κάποιων στατιστικών στοιχείων. Στο κεφάλαιο των συµπερασµάτων, αποτιµάται η επίτευξη του σκοπού και των στόχων της εργασίας. Επίσης, οι τρόποι µε τους οποίους πραγµατοποιείται η σύνδεση ευρωπαϊκής και ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής, η σύνδεση µεταξύ των εξελίξεων σε ευρωπαϊκό επίπεδο και στο κέντρο κράτησης καθώς και η σύνδεση µεταξύ του ελληνικού νοµοθετικού πλαισίου και του καθεστώτος λειτουργίας του κέντρου κράτησης. 9

11 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Παράµετροι της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής Εισαγωγή Η Ελλάδα ως κράτος µέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης συµµετέχει στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων των οργάνων της ΕΕ και δεσµεύεται από αυτές. Παρά το ότι τα ζητήµατα ασύλου και µεταναστευτικής πολιτικής δεν ανήκαν στον πρώτο Πυλώνα µέχρι πολύ πρόσφατα, η ευρωπαϊκή µεταναστευτική πολιτική και η πολιτική ασύλου έχουν επηρεάσει την ελληνική µεταναστευτική πολιτική και την πολιτική ασύλου πολύ περισσότερο από άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτό συνέβη στην Ελλάδα κυρίως διότι δεν διέθετε, και ίσως δε διαθέτει ακόµα, πλήρη και σαφή µεταναστευτική πολιτική. Έτσι, οι εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο σε αυτούς τους ευαίσθητους τοµείς εσωτερικών υποθέσεων των κρατών µελών είναι βαρύνουσας σηµασίας για την εξέλιξη και τη διαµόρφωση της ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου. Τονίζοντας τις εξελίξεις εκείνες στην ΕΕ οι οποίες επηρέασαν την ελληνική µεταναστευτική πολιτική και ιδιαίτερα την κράτηση παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών-, αναφέρονται παρακάτω οι παράµετροι της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής. Η Συνθήκη του Μάαστριχ Η συνθήκη του Μάαστριχ (1992) αποτέλεσε σταθµό στην εξέλιξη του ευρωπαϊκού οικοδοµήµατος, διαχωρίζοντας τη Ένωση σε τρεις Πυλώνες. Ο πρώτος πυλώνας αποτελούνταν από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα, την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα & Χάλυβα (ΕΚΑΧ) και Euratom και αφορούσε τους τοµείς στους οποίους τα κράτη µέλη ασκούν από κοινού την ηγεµονία τους µέσω των κοινοτικών οργάνων. Η εφαρµοζόµενη διαδικασία είναι αυτή που είναι γνωστή ως κοινοτική µέθοδος, δηλ. πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, έγκριση από το Συµβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και έλεγχος της τήρησης του κοινοτικού δικαίου από το ικαστήριο των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων ( ΕΚ). 10

12 Ο δεύτερος πυλώνας καθιέρωσε την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφαλείας (ΚΕΠΠΑ) που προβλέπεται στον Τίτλο V της συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η πολιτική αυτή αντικατέστησε τις διατάξεις της Ενιαίας Ευρωπαϊκής Πράξης (ΕΕΠ) και επέτρεψε στα κράτη µέλη να αναλαµβάνουν από κοινού δράσεις στον τοµέα της εξωτερικής πολιτικής. Στον πυλώνα αυτό η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι διακυβερνητική και στηρίζεται σε πολύ µεγάλο βαθµό στην οµοφωνία. Η Επιτροπή και το Κοινοβούλιο διαδραµατίζουν µικρό ρόλο και το ΕΚ δεν έχει δικαιοδοσία σ αυτό τον τοµέα. Ο τρίτος πυλώνας αφορούσε στη συνεργασία στους τοµείς της ικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων ( ΕΥ) που προβλέπεται στον τίτλο VI της συνθήκης για την ΕΕ. Σ αυτόν τον Πυλώνα, η Ένωση αναλαµβάνει κοινή δράση για να παρέχει στους πολίτες της υψηλό επίπεδο προστασίας σε ένα χώρο Ελευθερίας, Ασφάλειας & ικαιοσύνης. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι επίσης διακυβερνητικού χαρακτήρα. Τα θέµατα που αφορούν στην ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, στον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, στο άσυλο, στη µετανάστευση και στην προστασία των δικαιωµάτων των υπηκόων τρίτων χωρών, καθώς και στη δικαστική συνεργασία σε αστικά θέµατα υπαγόταν στον τρίτο Πυλώνα σύµφωνα µε τη Συνθήκη του Μάαστριχ. Όπως γίνεται αντιληπτό, αυτά τα θέµατα συνδέονται άµεσα µε τη δηµιουργία ενός χώρου Ελευθερίας, ικαιοσύνης και Ασφάλειας, οπότε ο τρόπος λήψης αποφάσεων που προέβλεπε η Συνθήκη του Μάαστριχ καθιστούσε δυσχερή τη διευθέτηση σηµαντικών παραµέτρων της ελεύθερης κυκλοφορίας. Η Συνθήκη του Άµστερνταµ & η Συνθήκη της Νίκαιας Η συνθήκη του Άµστερνταµ (1997) αλλάζει τον τρόπο συνεργασίας στους τοµείς της ΕΥ, «κοινοτικοποιώντας» τους και υπάγοντάς τους έτσι στους διαδικαστικούς κανόνες της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Κοινότητα. Οι τοµείς που µεταφέρονται από τον τρίτο στον πρώτο Πυλώνα είναι η διέλευση των εξωτερικών συνόρων και οι θεωρήσεις (visa), η πολιτική ασύλου προσφύγων και εκτοπισθέντων, η µεταναστευτική πολιτική και η δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις. Στον τρίτο δραστικά συρρικνωµένο πλέον- Πυλώνα έµειναν τα θέµατα που αφορούν στην ασφάλεια και στη δικαιοσύνη. Έτσι, µετά 11

13 τη Συνθήκη του Άµστερνταµ, ο τρίτος Πυλώνας ονοµάζεται Αστυνοµική και ικαστική Συνεργασία σε Ποινικές Υποθέσεις Λόγω των αντιρρήσεων κάποιων κρατών µελών, όπως το Ηνωµένο Βασίλειο, η Ιρλανδία και η ανία, συµφωνήθηκε η διατήρηση της οµοφωνίας στη λήψη αποφάσεων για πέντε χρόνια από την επικύρωση της Συνθήκης, γεγονός που είχε ως αποτέλεσµα το να παραµένει δύσκολη η διευθέτηση ουσιωδών ζητηµάτων. Μολαταύτα, µε τη Συνθήκη του Άµστερνταµ έγιναν βήµατα εµπρός, εφόσον ρυθµίστηκε πλέον µε ενιαίο τρόπο το ζήτηµα της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων. Ένα άλλο θετικό αποτέλεσµα της Συνθήκης ήταν το γεγονός ότι η ρύθµιση αυτών των θεµάτων θα διεξαγόταν πλέον µε πράξεις του παραγώγου κοινοτικού δικαίου, όπως οι κανονισµοί και οι οδηγίες, µε όλα τα πλεονεκτήµατα που συνάγονται από τις πράξεις αυτές, όπως είναι η δεσµευτικότητά τους, η άµεση ισχύς του κανονισµού και ο δικαστικός έλεγχος. Η Συνθήκη της Νίκαιας (2004) έδωσε λύση στο αδιέξοδο που θα δηµιουργούσε η τυχόν παράταση της συµφωνίας για λήψη αποφάσεων µε οµοφωνία στους τοµείς που ανήκαν στον τρίτο Πυλώνα πριν από τη Συνθήκη του Άµστερνταµ. Άλλωστε η διάρκεια των πέντε ετών που είχε συµφωνηθεί εξέπνεε. Όπως γίνεται αντιληπτό, η διατήρηση της οµοφωνίας στη λήψη αποφάσεων σε µια διευρυµένη ΕΕ των είκοσι πέντε κρατών µελών τότε, θα καθιστούσε σχεδόν αδύνατη την παραγωγή δικαίου στους τοµείς της µεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου. Έτσι, η Συνθήκη της Νίκαιας προέβλεπε τη λήψη αποφάσεων µε τη διαδικασία της ειδικής πλειοψηφίας για τα περισσότερα από τα ζητήµατα των τοµέων των θεωρήσεων εισόδου, του ασύλου, της µετανάστευσης και της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων. Εξαίρεση αποτέλεσαν µερικά ζητήµατα µεταναστευτικής πολιτικής για τα οποία η λήψη αποφάσεων θα γινόταν µε τη διαδικασία της συναπόφασης, ενώ στον τοµέα του ασύλου, το Συµβούλιο αποφασίζει εκ των προτέρων τους κοινούς κανόνες και τις θεµελιώδεις αρχές. Συνθήκη Σένγκεν Η Συνθήκη Σένγκεν συνδέεται άµεσα µε τη βασική αρχή που διέπει τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Η δηµιουργία ενός χώρου χωρίς σύνορα, του χώρου Σένγκεν, αποφασίστηκε αρχικά το 1985 από κάποια κράτη-µέλη των τότε Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και όχι από το σύνολο των κρατών- 12

14 µελών. Οι χώρες που υπέγραψαν την πρώτη συµφωνία ήταν η Γαλλία, η Γερµανία, το Βέλγιο, το Λουξεµβούργο και οι Κάτω Χώρες. Πέντε χρόνια µετά, το 1990, εκπονήθηκε και υπογράφηκε µία νέα σύµβαση, η οποία άρχισε να ισχύει το 1995 και επέτρεψε την κατάργηση των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα µεταξύ των χωρών που την είχαν υπογράψει, ενώ δηµιούργησε ενιαία εξωτερικά σύνορα, όπου πραγµατοποιούνται έλεγχοι εισόδου στον χώρο Σένγκεν σύµφωνα µε τις ίδιες διαδικασίες. Καθιερώθηκαν κοινοί κανόνες όσον αφορά την έκδοση θεώρησης, το δικαίωµα ασύλου και τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα έτσι ώστε να επιτραπεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό των χωρών που έχουν υπογράψει τη σύµβαση χωρίς να διαταράσσεται η δηµόσια τάξη. Με αυτή την οπτική, και προκειµένου να συνδυασθεί η ελευθερία µε την ασφάλεια, η ελεύθερη αυτή κυκλοφορία συνοδεύεται από τα καλούµενα «αντισταθµιστικά» µέτρα. Πρόκειται για τη βελτίωση της συνεργασίας και του συντονισµού µεταξύ των αστυνοµικών υπηρεσιών και των δικαστικών αρχών για τη διαφύλαξη της εσωτερικής ασφάλειας των κρατών µελών και ιδιαίτερα για την αποτελεσµατική καταπολέµηση του οργανωµένου εγκλήµατος. Στο πλαίσιο αυτό δηµιουργήθηκε το σύστηµα πληροφοριών Σένγκεν (SIS 1 ). Το SIS είναι µια πολύπλοκη βάση δεδοµένων που επιτρέπει στις αρµόδιες αρχές των κρατών Σένγκεν την ανταλλαγή δεδοµένων αναφορικά µε ορισµένες κατηγορίες προσώπων και αγαθών. Ο χώρος Σένγκεν επεκτάθηκε σιγά σιγά σε όλα τα κράτη µέλη. Σταδιακά µέχρι το 1996, οι συµφωνίες υπογράφηκαν από την Ιταλία (1990), την Ισπανία και την Πορτογαλία (1991), την Ελλάδα (1992), την Αυστρία (1995) και τη ανία, τη Φινλανδία και τη Σουηδία (1996). Η Ιρλανδία και το Ηνωµένο Βασίλειο εκδήλωσαν επιφυλάξεις ως προς την εφαρµογή του συνόλου του κεκτηµένου Σένγκεν, οπότε διατήρησαν τη δυνατότητα συµµετοχής στο σύνολο ή σε µέρος των διατάξεών του. Η Ισλανδία και η Νορβηγία υπέγραψαν συµφωνία σύνδεσης µε την ΕΕ όσον αφορά στο χώρο Σένγκεν το Αντίστοιχη συµφωνία υπογράφηκε µεταξύ Ελβετίας και ΕΕ το 2004, ενώ αναµένεται η υπογραφή συµφωνίας µε το Λιχτενστάιν. Όσον αφορά στα νέα κράτη-µέλη, ο χώρος Σένγκεν εκτείνεται, από τις 21 εκεµβρίου 2007 για τα χερσαία και τα θαλάσσια σύνορα και από τις 30 Μαρτίου 2008 για τα εναέρια σύνορα, µόνο σε εννέα απ αυτά: στην Εσθονία, την Ουγγαρία, τη Λετονία, τη 1 Schengen Information System 13

15 Λιθουανία, τη Μάλτα, την Πολωνία, τη Σλοβενία, τη Σλοβακία και την Τσεχική ηµοκρατία.. Η Κύπρος εξεδήλωσε τη βούληση να διατηρήσει τους ελέγχους στα σύνορά της. Στη Ρουµανία και τη Βουλγαρία η άρση των ελέγχων θα πραγµατοποιηθεί όταν θα πληρούνται όλοι οι όροι που επιτρέπουν την εφαρµογή του κεκτηµένου του Σένγκεν. Τα µέτρα που υιοθετήθηκαν στο πλαίσιο της συνεργασίας Σένγκεν, επέφεραν σηµαντικές αλλαγές στη διαχείριση των συνόρων των κρατών-µελών, µε κύριο χαρακτηριστικό αυτών των αλλαγών το διαχωρισµό µεταξύ ευρωπαίων πολιτών και υπηκόων τρίτων χωρών. Τα πιο σηµαντικά µέτρα που υιοθετήθηκαν είναι τα εξής: η κατάργηση των ελέγχων στα κοινά σύνορα και η µεταφορά των ελέγχων αυτών στα εξωτερικά σύνορα µε κοινό καθορισµό των κανόνων και των λεπτοµερειών ελέγχου ο διαχωρισµός στα αεροδρόµια και στους λιµένες µεταξύ των ταξιδιωτών που κυκλοφορούν στο εσωτερικό του χώρου Σένγκεν και σε εκείνους που έρχονται από το εξωτερικό της ζώνης η εναρµόνιση των όρων εισόδου και θεώρησης για τις σύντοµες διαµονές ο καθορισµός του ρόλου των µεταφορέων στην καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης η υποχρεωτική συµπλήρωση δήλωσης για κάθε υπήκοο τρίτης χώρας που κυκλοφορεί από τη µια χώρα στην άλλη ο καθορισµός κανόνων σχετικά µε το ποιο κράτος είναι υπεύθυνο για την εξέταση της αίτησης ασύλου που προβλέπει η σύµβαση του ουβλίνου που αντικαταστάθηκε το 2003 από τον κανονισµό ουβλίνο II η καθιέρωση δικαιώµατος παρακολούθησης και διασυνοριακής δίωξης για τους αστυνοµικούς των κρατών που ανήκουν στο χώρο του Σένγκεν η δηµιουργία ενός συστήµατος πληροφόρησης Σένγκεν από την ανταλλαγή δεδοµένων (SIS). Όλα τα µέτρα αυτά, όπως και οι αποφάσεις και οι δηλώσεις που εκδόθηκαν από την εκτελεστική επιτροπή που συστάθηκε από τη σύµβαση εφαρµογής του 1990, οι πράξεις που υιοθετήθηκαν για την εφαρµογή της σύµβασης από τα όργανα στα οποία η εκτελεστική επιτροπή παρείχε εξουσίες απόφασης, η συµφωνία που υπογράφηκε στις 14 Ιουνίου 1985, η σύµβαση εφαρµογής της συµφωνίας αυτής, που υπογράφηκε στις 19 14

16 Ιουνίου 1990 καθώς και τα πρωτόκολλα και οι συµφωνίες προσχώρησης που ακολούθησαν αποτελούν το «κεκτηµένο Σένγκεν». Το «κεκτηµένο Σένγκεν» ενσωµατώθηκε στη Συνθήκη του Άµστερνταµ µε τη µορφή προσαρτηµένου πρωτοκόλλου. Ο χώρος Σένγκεν, που αποτελεί ένα πρώτο συγκεκριµένο παράδειγµα ενισχυµένης συνεργασίας µεταξύ των κρατών-µελών, συναντά το νοµικό και θεσµικό πλαίσιο της ΕΕ εντός του οποίου έχει κοινοβουλευτικό και δικαιοδοτικό έλεγχο. Τα συµπεράσµατα του Τάµπερε Κατά τη Σύνοδο Κορυφής του Τάµπερε τον Οκτώβριο του 1999, υιοθετήθηκε από τα κράτη µέλη ένα πενταετές πρόγραµµα δράσης που αφορούσε στους τοµείς που «κοινοτικοποιήθηκαν» µε τη Συνθήκη του Άµστερνταµ. Επίσης, αποφασίστηκε ένα σύστηµα παρακολούθησης της προόδου του προγράµµατος δράσης. Οι βασικοί άξονες του προγράµµατος δράσης αφορούσαν στην εταιρική σχέση µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, την καθιέρωση ενός ευρωπαϊκού συστήµατος ασύλου, την δίκαιη µεταχείριση των πολιτών τρίτων χωρών και τη διαχείριση των µεταναστευτικών ροών. Όσον αφορά στην εταιρική σχέση µε τις χώρες διέλευσης και καταγωγής, το Συµβούλιο πρότεινε την προώθηση της ανάπτυξης µέσω της καταπολέµησης της φτώχειας, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των ευκαιριών απασχόλησης, την πρόληψη συγκρούσεων, την εδραίωση δηµοκρατικών καθεστώτων, καθώς και το σεβασµό των ανθρώπινων δικαιωµάτων, ως µακροπρόθεσµα µέτρα για τη µείωση των µεταναστευτικών ροών προς την Ευρώπη. Στα πλαίσια της υιοθέτησης ενός ενιαίου συστήµατος ασύλου, το Συµβούλιο τόνισε ότι θα πρέπει να βασίζεται στην απεριόριστη και καθολική εφαρµογή της σύµβασης της Γενεύης και τη διατήρηση της αρχής της µη επαναπροώθησης. Επίσης, αποφάσισε τη δηµιουργία ενός συστήµατος προσδιορισµού της ταυτότητας των αιτούντων άσυλο (Eurodac), καθώς και την υιοθέτηση µιας λειτουργικής µεθόδου καθορισµού του κράτους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης ασύλου, κοινούς κανόνες για δίκαιες και αποτελεσµατικές διαδικασίες ασύλου, κοινές ελάχιστες συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο, και την προσέγγιση των κανόνων που αφορούν την αναγνώριση και το περιεχόµενο του καθεστώτος του πρόσφυγα. 15

17 Όσον αφορά στη δίκαιη µεταχείριση των πολιτών τρίτων χωρών που διαµένουν νοµίµως στο έδαφος των κρατών µελών της, το Συµβούλιο έκρινε χρήσιµη την υιοθέτηση µιας σθεναρότερης πολιτικής κοινωνικής ένταξης, η οποία θα πρέπει να έχει ως στόχο την παροχή δικαιωµάτων και υποχρεώσεων συγκρίσιµων µε εκείνα των πολιτών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπροσθέτως, µεγάλης σηµασίας είναι οι δράσεις για την καταπολέµηση του ρατσισµού και της ξενοφοβίας, µέσω της ανταλλαγής καλύτερων πρακτικών και εµπειριών. Τέλος, αποφασίστηκε ότι θα πρέπει να χορηγείται στα πρόσωπα που διαµένουν νοµίµως για µακρό χρονικό διάστηµα σε κράτος µέλος ένα σύνολο οµοιόµορφων δικαιωµάτων κατά το δυνατόν παραπλήσιων προς τα δικαιώµατα που απολαµβάνουν οι πολίτες της ΕΕ. Για την καλύτερη διαχείριση των µεταναστευτικών ροών, το Συµβούλιο προέτρεψε τη διοργάνωση, σε στενή συνεργασία µε χώρες καταγωγής και διέλευσης, ενηµερωτικών εκστρατειών σχετικά µε τις πραγµατικές δυνατότητες νόµιµης µετανάστευσης, προκειµένου να προλαµβάνονται όλες οι µορφές εµπορίας ανθρώπων. Επιπλέον, έκρινε σηµαντική την περαιτέρω ανάπτυξη της κοινής ενεργού πολιτικής σχετικά µε τις θεωρήσεις και τα πλαστά έγγραφα, προκειµένου να µειωθεί το φαινόµενο της εµπορίας ανθρώπων και της οικονοµικής εκµετάλλευσης των µεταναστών. Για την καλύτερη διαχείριση των παράνοµων µεταναστευτικών ροών, το Συµβούλιο έκρινε απαραίτητη τη στενότερη συνεργασία και την αµοιβαία τεχνική βοήθεια µεταξύ των υπηρεσιών συνοριακού ελέγχου των κρατών µελών, για παράδειγµα στα πλαίσια προγραµµάτων ανταλλαγών και µεταφοράς τεχνολογίας, ιδίως για τα θαλάσσια σύνορα. Σηµαντική κρίθηκε, επίσης, η περαιτέρω βοήθεια προς τις χώρες καταγωγής και διέλευσης προκειµένου να διευκολυνθεί ο εθελοντικός επαναπατρισµός καθώς και να βελτιωθεί η ικανότητα των αρχών των χωρών αυτών να καταπολεµούν αποτελεσµατικά την εµπορία ανθρώπων και να αντιµετωπίζουν τις υποχρεώσεις επανεισδοχής που έχουν αναλάβει έναντι της ΕΕ. Το Πρόγραµµα της Χάγης Το Πρόγραµµα της Χάγης, το οποίο συµφωνήθηκε το 2004, αποτελεί στην ουσία τη συνέχεια του προγράµµατος δράσης που αποφασίστηκε στο Τάµπερε. Το Πρόγραµµα περιελάµβανε δέκα προτεραιότητες της Ένωσης για την ενίσχυση του χώρου ελευθερίας, 16

18 ασφάλειας και δικαιοσύνης για την πενταετία Οι δέκα αυτές προτεραιότητες ήταν οι εξής: 1. Ενίσχυση των θεµελιωδών δικαιωµάτων και της ιθαγένειας στις ευρωπαϊκές πολιτικές. Σε αυτό το πλαίσιο, αποφασίστηκε η µεταβολή του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου των Φαινοµένων Ρατσισµού και Ξενοφοβίας σε Οργανισµό των θεµελιωδών δικαιωµάτων 2. όθηκε µεγάλη έµφαση στην προάσπιση των δικαιωµάτων του παιδιού και στην καταπολέµηση της βίας κατά των γυναικών, πάντα υπό το πρίσµα της καταπολέµησης των διακρίσεων. Τέλος, κρίθηκε αναγκαία η βελτίωση της άσκησης των δικαιωµάτων που παρέχει η ευρωπαϊκή ιθαγένεια, όπως η ελεύθερη κυκλοφορία στο εσωτερικό της Ένωσης, το δικαίωµα ψήφου στις εκλογές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και στις τοπικές εκλογές κ.λπ. Τα µέτρα που η Επιτροπή ενέκρινε περιλαµβάνουν, µεταξύ άλλων, το πρόγραµµα-πλαίσιο «Θεµελιώδη δικαιώµατα και δικαιοσύνη», πρόταση για την ίδρυση του Οργανισµού Θεµελιωδών ικαιωµάτων και την εκπόνηση εκθέσεων αξιολόγησης σχετικά µε την εφαρµογή των οδηγιών όσον αφορά το δικαίωµα ελεύθερης κυκλοφορίας και διαµονής. 2. Καταπολέµηση της τροµοκρατίας. όθηκε προτεραιότητα στην πρόληψη της τροµοκρατίας και στην ανταλλαγή πληροφοριών. Επίσης, θεωρήθηκε σηµαντικό να δοθεί προσοχή στις πτυχές της στρατολόγησης και της χρηµατοδότησης της τροµοκρατίας, της ανάλυσης των κινδύνων, της προστασίας των υποδοµών που παρουσιάζουν κίνδυνο και της διαχείρισης των συνεπειών. Τέλος, συµφωνήθηκε ότι η εξωτερική συνεργασία µε τρίτα κράτη έχει ουσιαστική σηµασία για την καταπολέµηση της τροµοκρατίας και των αιτιών της κατά τρόπο αποτελεσµατικό. 3. Καθορισµός µιας ισόρροπης αντιµετώπισης της µετανάστευσης, νόµιµης και παράνοµης. Αφενός, αποφασίστηκε η καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης και της λαθρεµπορίας ανθρώπων, ειδικότερα γυναικών και παιδιών. Αφετέρου, επρόκειτο να καθοριστεί, κατά τα τέλη του 2005, ένα σχέδιο σχετικά µε τη νόµιµη µετανάστευση και να αναπτυχθεί ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο για την κοινωνική ενσωµάτωση των µεταναστών. Η αποτελεσµατική 2 Πραγµατοποιήθηκε τον Ιανουάριο του

19 διαχείριση των µεταναστευτικών ρευµάτων συνεπάγεται επίσης εντατικότερη συνεργασία µε τρίτες χώρες, µεταξύ άλλων και στον τοµέα της επανεισδοχής και της επιστροφής των µεταναστών. Τα µέτρα που η Επιτροπή ενέκρινε για την ολοκλήρωση των στόχων αυτών περιελάµβαναν, µεταξύ άλλων, το πρόγραµµα-πλαίσιο «Αλληλεγγύη και διαχείριση των µεταναστευτικών ρευµάτων», στο οποίο εντάσσονταν η σύσταση ενός Ταµείου για τα εξωτερικά σύνορα, ενός Ταµείου κοινωνικής ενσωµάτωσης, ενός Ταµείου για την επιστροφή και ενός Ευρωπαϊκού Ταµείου για τους Πρόσφυγες. 4. Θέσπιση εναρµονισµένης και αποτελεσµατικής διαδικασίας σε θέµατα ασύλου. Σε βραχυπρόθεσµο επίπεδο, αποφασίστηκε η υποβολή πρότασης οδηγίας σχετικά µε το καθεστώς του µακροχρόνιου κατοίκου για τους πρόσφυγες και, βάσει της αξιολόγησης της εφαρµογής της ισχύουσας νοµοθεσίας, θα προτεινόταν µεσοπρόθεσµα µια κοινή διαδικασία και ενιαίο καθεστώς για τους πρόσφυγες. Τέλος, αποφασίστηκε η συνέχεια της επιχειρησιακής συνεργασίας σε θέµατα ασύλου και η στήριξή της ιδίως µέσω του Ευρωπαϊκού Ταµείου για τους Πρόσφυγες. 5. Μεγιστοποίηση των θετικών συνεπειών της µετανάστευσης, µέσω της κοινωνικής ενσωµάτωσης και της αποφυγής της αποµόνωσης και του κοινωνικού αποκλεισµού των κοινοτήτων των µεταναστών. Η Επιτροπή αποφάσισε τον καθορισµό ενός ευρωπαϊκού πλαισίου κοινωνικής ενσωµάτωσης και την προώθηση της διαρθρωτικής ανταλλαγής εµπειριών και πληροφοριών σχετικά µε την κοινωνική ενσωµάτωση. 6. ιαµόρφωση ολοκληρωµένης διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. εδοµένης της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων εντός της Ένωσης, κρίθηκε ζωτικής σηµασίας να πραγµατοποιηθούν συµπληρωµατικές προσπάθειες για την ενίσχυση της ολοκληρωµένης διαχείρισης των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα. Σε αυτό το πλαίσιο λειτουργούσε ήδη ο Οργανισµός FRONTEX 3. Εξίσου σηµαντική θεωρήθηκε η διαµόρφωση αποτελεσµατικής πολιτικής όσον αφορά στις θεωρήσεις εισόδου, π.χ. µέσω της ανάπτυξης συστήµατος πληροφοριών για τις θεωρήσεις εισόδου και, µελλοντικά, κοινής 3 Οργανισµός της ΕΕ µε σκοπό το συντονισµό της επιχειρησιακής συνεργασίας των κρατών µελών στο πεδίο της ασφάλειας των συνόρων 18

20 ευρωπαϊκής προξενικής υπηρεσίας. Μία από τις βραχυπρόθεσµες προτεραιότητες υπήρξε η εισαγωγή βιοµετρικών δεικτών στις ταυτότητες και τα διαβατήρια, που θα βελτίωναν την ασφάλεια των εγγράφων αυτών. 0. Επίτευξη ικανοποιητικής ισορροπίας µεταξύ της προστασίας του ιδιωτικού βίου και της ασφάλειας κατά τη διαβίβαση πληροφοριών. Η Ένωση πρέπει να στηρίξει τον εποικοδοµητικό διάλογο µεταξύ όλων των ενδιαφερόµενων µερών, ώστε να εξευρεθούν λύσεις ισόρροπες µεταξύ της διάθεσης πληροφοριών και του σεβασµού των θεµελιωδών δικαιωµάτων, όπως η προστασία του ιδιωτικού βίου και η προστασία των δεδοµένων. 0. ιαµόρφωση στρατηγικής αντίληψης σχετικά µε το οργανωµένο έγκληµα. Η διαµόρφωση ενός ευρωπαϊκού προτύπου σχετικά µε τις πληροφορίες που αφορούν εγκληµατικές υποθέσεις αποτελεί προτεραιότητα για την Επιτροπή. 0. Εγγύηση πραγµατικού ευρωπαϊκού χώρου δικαιοσύνης. Όσον αφορά την αστική δικαιοσύνη, η Επιτροπή επικεντρώνει την προσοχή της στην ολοκλήρωση του προγράµµατος αµοιβαίας αναγνώρισης των αποφάσεων σε αστικές και εµπορικές υποθέσεις. Όσον αφορά την ποινική δικαιοσύνη, η προσέγγιση της νοµοθεσίας και η θέσπιση ελάχιστων κανόνων ποινικής δικονοµίας είναι µερικές φορές απαραίτητη για την ενίσχυση της αµοιβαίας εµπιστοσύνης µεταξύ των κρατών µελών. 0. Κατανοµή των αρµοδιοτήτων και µέριµνα για την αλληλεγγύη. Τον Απρίλιο 2005, η Επιτροπή υπέβαλε τρία προγράµµατα-πλαίσια όπου εξετάζεται το είδος των πολιτικών και οικονοµικών µέσων χάρη στα οποία µπορούν να επιτυγχάνονται οι στόχοι της ελευθερίας, της ασφάλειας και της δικαιοσύνης κατά τον αποτελεσµατικότερο τρόπο. Το ευρωπαϊκό κεκτηµένο στη µεταναστευτική πολιτική & στην πολιτική ασύλου Η «κοινοτικοποίηση» µέρους της ΕΥ µε τη Συνθήκη του Άµστερνταµ και οι µετέπειτα εξελίξεις σήµαναν την ψήφιση παράγωγου κοινοτικού δικαίου σε ζητήµατα µετανάστευσης, ασύλου και διαχείρισης των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης. Κρίνεται 19

21 σκόπιµο να αναφερθούν οι σηµαντικότεροι Κανονισµοί και Οδηγίες που αποτελούν το ευρωπαϊκό κεκτηµένο σε ζητήµατα µετανάστευσης και ασύλου. Κανονισµοί: 1. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 574/99 του Συµβουλίου περί «καθορισµού των τρίτων χωρών οι υπήκοοι των οποίων πρέπει να διαθέτουν θεώρηση κατά τη διάβαση των εξωτερικών συνόρων των κρατών µελών», όπως αντικαταστάθηκε από τον Κανονισµό (ΕΚ) αρ. 539/2001 του Συµβουλίου, ο οποίος τροποποιήθηκε µε τον Κανονισµό (ΕΚ) αρ. 851/2005 του Συµβουλίου 2. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 2725/2000 του Συµβουλίου περί «θέσπισης του Eurodac για την αντιπαραβολή δακτυλικών αποτυπωµάτων για την αποτελεσµατική εφαρµογή της Σύµβασης του ουβλίνου» και ο Κανονισµός (ΕΚ) εφαρµογής αρ. 407/2002 του Συµβουλίου 3. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 1030/2002 του Συµβουλίου περί «καθιέρωσης αδειών διαµονής ενιαίου τύπου για τους υπηκόους τρίτων χωρών» 4. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 343/2003 του Συµβουλίου περί «θέσπισης των κριτηρίων και των µηχανισµών για τον προσδιορισµό του κράτους µέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση αίτησης ασύλου που υποβάλλεται σε κράτος µέλος από υπήκοο τρίτης χώρας» και ο Κανονισµός (ΕΚ) εφαρµογής 1560/2003 της Επιτροπής 5. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 2007/2004 του Συµβουλίου περί «σύστασης ευρωπαϊκού οργανισµού για τη διαχείριση της επιχειρησιακής συνεργασίας στα εξωτερικά σύνορα των κρατών µελών της ΕΕ» 6. Κανονισµός (ΕΚ) αρ. 562/2006 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συµβουλίου περί «θέσπισης κοινοτικού κώδικα σχετικά µε το καθεστώς διέλευσης των συνόρων από τα πρόσωπα (κώδικας συνόρων Σέγκεν)» Οδηγίες: 1. Οδηγία 2001/55/ΕΚ του Συµβουλίου περί «ελαχίστων προδιαγραφών παροχής προσωρινής προστασίας, σε περίπτωση µαζικής εισροής εκτοπισθέντων και µέτρα για τη δίκαιη κατανοµή µεταξύ των κρατών µελών όσον αφορά στην 20

22 υποδοχή και την αντιµετώπιση των συνεπειών της φιλοξενίας αυτών των ατόµων» 0. Οδηγία 2003/9/ΕΚ του Συµβουλίου περί «ελαχίστων προδιαγραφών για την υποδοχή των αιτούντων άσυλο στα κράτη µέλη» 0. Οδηγία 2003/86/ΕΚ του Συµβουλίου περί «οικογενειακής επανένωσης» 0. Οδηγία 2003/109/ΕΚ του Συµβουλίου περί «καθεστώτος υπηκόων τρίτων χωρών οι οποίοι είναι επί µακρόν διαµένοντες» 0. Οδηγία 2004/81/ΕΚ του Συµβουλίου περί «τίτλου παραµονής που χορηγείται στους υπηκόους τρίτων χωρών θύµατα εµπορίας ανθρώπων ή συνέργειας στη λαθροµετανάστευση, οι οποίοι συνεργάζονται µε τις αρµόδιες αρχές» 0. Οδηγία 2004/83/ΕΚ του Συµβουλίου περί «θέσπισης ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους» 0. Οδηγία 2004/114/ΕΚ του Συµβουλίου περί «προϋποθέσεων εισδοχής υπηκόων τρίτων χωρών µε σκοπό τις σπουδές, την ανταλλαγή µαθητών, την άµισθη πρακτική άσκηση ή την εθελοντική υπηρεσία» 0. Οδηγία 2005/85/ΕΚ του Συµβουλίου περί «ελαχίστων προδιαγραφών µε τις οποίες τα κράτη µέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα» Τελευταίες εξελίξεις Η πρόταση Οδηγίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής [COM (2005) 391] Εφόσον η συγκεκριµένη εργασία εστιάζει στο καθεστώς του κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών, είναι σηµαντικό να γίνει αναφορά στην εν λόγω πρόταση Οδηγίας, η οποία σχετίζεται µε την επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων ή παρανόµως εισερχόµενων υπηκόων τρίτων χωρών στην χώρα καταγωγής τους ή διέλευσης. Η Επιτροπή έχει καταθέσει από το Σεπτέµβριο του 2005 την πρόταση Οδηγίας [COM (2005) 391] «σχετικά µε τους κοινούς κανόνες και διαδικασίες για την επιστροφή των 21

23 παρανόµως διαµενόντων υπηκόων τρίτων χωρών», για την οποία δεν έχουν ακόµη ολοκληρωθεί οι διαδικασίες ψήφισης. Στα πλαίσια της διαδικασίας της Συναπόφασης µεταξύ της Επιτροπής και του Κοινοβουλίου, το τελευταίο ολοκλήρωσε την πρώτη ανάγνωση της πρότασης Οδηγίας στις 18 Ιουνίου 2008, υιοθετώντας ένα τροποποιητικό νοµοθετικό ψήφισµα. Αν το Συµβούλιο συµφωνήσει µε τις τροποποιήσεις που πρότεινε το Κοινοβούλιο, τότε η Οδηγία θα εγκριθεί. Η ανία µπορεί να επιλέξει, εντός έξι µηνών από τη δηµοσίευσή της, αν θα ενσωµατώσει στο δίκαιό της την εν λόγω Οδηγία, διότι βασίζεται στο κεκτηµένο Σένγκεν στο οποίο δε συµµετέχει η συγκεκριµένη χώρα. Σκοπός αυτής της πρότασης Οδηγίας, η οποία έχει ονοµαστεί από το ξένο τύπο ως «Οδηγία της επιστροφής» 4, είναι η θέσπιση ενός συνόλου οριζόντιων κανόνων που θα εφαρµόζονται σε όλους τους υπηκόους τρίτων χωρών οι οποίοι δεν πληρούν ή δεν πληρούν πλέον τους όρους παραµονής σε ένα κράτος µέλος 5, στα πλαίσια µιας δίκαιης και διαφανούς διαδικασίας. Αυτό σηµαίνει ότι θα πρέπει να θεσπιστεί ένα σύνολο ελάχιστων κοινών νοµικών εγγυήσεων για τα άτοµα που αφορά. Στην πρόταση αναφέρεται ότι είναι προτιµότερη η εκούσια επιστροφή 6 παρά η αναγκαστική, οπότε θα πρέπει να παρέχεται σχετική προθεσµία εκούσιας αναχώρησης. Ένα από τα βασικά στοιχεία της πρότασης Οδηγίας είναι το γεγονός ότι θα θεσπίσει σε ευρωπαϊκό πλέον επίπεδο την απαγόρευση επανεισόδου 7 για πέντε το πολύ έτη των υπό αποµάκρυνση ατόµων στο έδαφος όλων των κρατών µελών, λαµβάνοντας υπόψη τις σχετικές περιστάσεις κάθε µεµονωµένης περίπτωσης. Η απαγόρευση επανεισόδου των εν λόγω ατόµων µπορεί να ξεπεράσει τα πέντε έτη αν το συγκεκριµένο άτοµο αποτελεί σοβαρή για τη δηµόσια τάξη και ασφάλεια. 8 Επίσης, δίνεται η δυνατότητα στα κράτη µέλη, προσωρινής κράτησης 9 των υπό αποµάκρυνση ατόµων, η οποία θα πρέπει να κρίνεται απαραίτητη για την πρόληψη του κινδύνου διαφυγής και εφόσον δεν θα αρκούσε η εφαρµογή λιγότερο αυστηρών µέτρων, να είναι περιορισµένη και να τηρείται η αρχή της αναλογικότητας. Το ανώτατο όριο προσωρινής κράτησης καθορίζεται στους έξι µήνες. 10 Επιπλέον, καθορίζεται ότι όταν έχει εκδοθεί απόφαση επιστροφής ή αποµάκρυνσης ενός υπηκόου τρίτης χώρας σε κράτος µέλος και αυτός συλληφθεί σε άλλο κράτος µέλος, τότε 4 «Return Directive» 5 Άρ. 1 της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 6 Άρ. 6 2 της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 7 Άρ. 9 1 της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 8 Άρ. 9 2 της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 9 Κεφάλαιο IV της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391], Άρ. 14 & Άρ της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 22

24 το τελευταίο µπορεί µεταξύ άλλων- να ζητήσει από το πρώτο κράτος µέλος να δεχθεί το ταχύτερο την επιστροφή του εν λόγω υπηκόου τρίτης χώρας 11. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η εν λόγω πρόταση Οδηγίας δίνει το δικαίωµα στα κράτη µέλη να θεσπίσουν ή να διατηρήσουν σε ισχύ διατάξεις που είναι ευνοϊκότερες για τα πρόσωπα στα οποία εφαρµόζεται, υπό τον όρο ότι οι εν λόγω διατάξεις είναι συµβατές µε την παρούσα οδηγία 12. Αυτό σηµαίνει ότι η Ελλάδα µπορεί να διατηρήσει ως ανώτατο όριο κράτησης τους τρεις µήνες, όπως προβλέπεται στο Ν. 3386/ Οι τροποποιήσεις που κατέθεσε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο µε το νοµοθετικό του ψήφισµα στις 18 Ιουνίου 2008, αφορούν σε διάφορα ζητήµατα. Πρώτα απ όλα, προστίθενται το Ηνωµένο Βασίλειο και η Ιρλανδία στα κράτη µέλη, όπως ήδη είναι η ανία, που ρητά εξαιρούνται από την έγκριση και την εφαρµογή της εν λόγω οδηγίας, εφόσον αυτά τα κράτη µέλη συµµετέχουν σε ορισµένες µόνο διατάξεις του κεκτηµένου Σένγκεν. Επίσης, διευκρινίζεται ότι θα εφαρµοστεί µε την επιφύλαξη ευνοϊκότερων διατάξεων για τους υπηκόους τρίτων χωρών που περιέχονται εν γένει στο κοινοτικό κεκτηµένο περί µετανάστευσης και ασύλου, χωρίς να αναφέρει συγκεκριµένες Οδηγίες, όπως αναφερόταν στην πρόταση Οδηγίας. Επιπλέον, αναφέρεται ρητά η τήρηση της αρχής της µη επαναπροώθησης και προστίθενται ειδικά άρθρα για την οικειοθελή αποχώρηση και για την επιστροφή των ασυνόδευτων. Μία άλλη σηµαντική τροποποίηση που εισήγαγε το Κοινοβούλιο είναι ότι τα κράτη µέλη «λαµβάνουν όλα τα αναγκαία µέτρα για να εκτελέσουν την απόφαση επιστροφής» 14. Επιπροσθέτως, δίνεται η δυνατότητα στα κράτη µέλη να εκδώσουν απόφαση αποµάκρυνσης χωρίς απαραίτητα να εκδώσουν και απόφαση απαγόρευσης επανεισόδου και αν τελικά εκδώσουν και τις δύο πράξεις, δεν είναι αναγκαίο να είναι χωριστές. Τέλος, καταργείται το άρθρο 16 της πρότασης Οδηγίας που αναφέρεται στις συλλήψεις σε άλλα κράτη µέλη ατόµων που έχουν αποµακρυνθεί από άλλο κράτος µέλος. Μία τροποποίηση εξίσου σηµαντική είναι ότι τα κράτη µέλη «Μπορούν να θέσουν σε προσωρινή κράτηση» τους παρανόµως εισερχόµενους ή τους παρανόµως διαµένοντες υπηκόους τρίτων, ενώ η πρόταση Οδηγίας ανέφερε ότι τα κράτη µέλη τους «θέτουν σε προσωρινή κράτηση». Αυτό σηµαίνει ότι µε την πρόταση της Επιτροπής ήταν δέσµια 11 Άρ. 16 β της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 12 Άρ. 4 3 της πρότασης Οδηγίας [COM (2005) 391] 13 Αρ του Ν. 3386/

25 αρµοδιότητα των κρατών µελών να θέτουν σε προσωρινή κράτηση τους εν λόγω αλλοδαπούς, ενώ µε την τροποποίηση του Κοινοβουλίου είναι στη διακριτική τους ευχέρεια να προβούν στην προσωρινή κράτηση. Όσον αφορά στην προσωρινή κράτηση, το Κοινοβούλιο δίνει τη δυνατότητα διαταγής της προσωρινής κράτησης από διοικητικές ή δικαστικές αρχές, παρέχοντας δικονοµικές εγγυήσεις, όπως η ταχεία δικαστική επανεξέταση της νοµιµότητας της κράτησης ή το δικαίωµα να κινεί ο ίδιος ο υπήκοος τρίτης χώρας αυτή τη διαδικασία, αν την κράτηση διέταξε διοικητικό όργανο. Αντιθέτως, στην πρόταση της Επιτροπής η διαταγή µπορούσε να δοθεί µόνο από δικαστικές αρχές. Επίσης, το Κοινοβούλιο προσθέτει διάταξη όπου αναφέρεται ότι «δεν δικαιολογείται η επ άπειρον κράτηση αν δεν είναι δυνατή η αποµάκρυνση» 15. Επιπλέον, αναφέρεται ότι τα κράτη µέλη δεν µπορούν να παρατείνουν την περίοδο κράτησης των έξι µηνών παρά µόνο για περιορισµένο διάστηµα που δεν υπερβαίνει τους δώδεκα µήνες και µόνο για συγκεκριµένους λόγους, οι οποίοι αναφέρονται. Τέλος, το Κοινοβούλιο προσθέτει ειδικό άρθρο για την κράτηση ανηλίκων και οικογενειών, όπου αναφέρεται ότι οι εν λόγω περιπτώσεις κρατούνται µόνο ως έσχατη λύση και για το ελάχιστο απαιτούµενο χρονικό διάστηµα και ότι το συµφέρον του παιδιού πρέπει να λαµβάνεται πρωτίστως υπόψη κατά την κράτηση ανηλίκων εν αναµονή αποµάκρυνσης. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να παρέχεται χωριστό κατάλυµα το οποίο εξασφαλίζει επαρκή σεβασµό της ιδιωτικής ζωής. Επίσης, αναφέρεται ότι οι υπό κράτηση ανήλικοι έχουν τη δυνατότητα να ασχολούνται µε δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου, όπως παιχνίδια και ψυχαγωγία που αρµόζουν στην ηλικία τους, και ανάλογα µε τη διάρκεια της παραµονής τους- δικαιούνται πρόσβαση στην εκπαίδευση. Ευρωπαϊκό Σύµφωνο για τη µετανάστευση και το άσυλο Στις 15 & 16 Οκτωβρίου 2008, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο, µετά από πρωτοβουλία της γαλλικής Προεδρίας, υπέγραψε το Ευρωπαϊκό Σύµφωνο για τη µετανάστευση και το άσυλο, µε το οποίο λαµβάνει πέντε θεµελιώδεις δεσµεύσεις. Οι δεσµεύσεις αυτές θα µεταφραστούν σε συγκεκριµένες δράσεις στο πρόγραµµα που θα διαδεχθεί το 2010 το Πρόγραµµα της Χάγης. Οι πέντε αυτές δεσµεύσεις είναι οι εξής 16 : 15 όπου παραπάνω 16 mmigration_et_l_asile.pdf 24

26 1. Οργάνωση της νόµιµης µετανάστευσης, λαµβάνοντας υπόψη τις προτεραιότητες, τις ανάγκες και τις δυνατότητες υποδοχής οι οποίες θα καθοριστούν από κάθε κράτος µέλος και υποστήριξη της ενσωµάτωσης 0. Καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης, ιδίως εξασφαλίζοντας την επιστροφή των αλλοδαπών σε παράνοµη κατάσταση στις χώρες καταγωγής τους ή στη χώρα διέλευσης 0. Ενδυνάµωση της αποτελεσµατικότητας των συνοριακών ελέγχων 0. Οικοδόµηση µιας Ευρώπης ασύλου 0. ηµιουργία ενός συνολικού δικτύου συνεργασίας µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, ευνοώντας τις συνέργειες ανάµεσα στη µετανάστευση και την ανάπτυξη Όσον αφορά στην οργάνωση της νόµιµης µετανάστευσης, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε: Να καλέσει τα κράτη µέλη και την Επιτροπή να διαµορφώσουν µια επαγγελµατική µεταναστευτική πολιτική Να καταστήσει την ΕΕ ελκυστική για τους εργαζοµένους υψηλής εξειδίκευσης, καθώς και να διευκολύνουν την υποδοχή φοιτητών και ερευνητών Να φροντίσει οι πολιτικές τις να µην ευνοούν την φυγή «εγκεφάλων» Να ρυθµιστεί µε καλύτερο τρόπο η οικογενειακή µετανάστευση Να ενδυναµωθεί η αµοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών που αφορούν στις µεταναστευτικές ροές Να βελτιωθεί η ενηµέρωση για τις δυνατότητες µετανάστευσης µε νόµιµο τρόπο Να καλέσει τα κράτη µέλη να υιοθετήσουν φιλόδοξες πολιτικές αρµονικής ενσωµάτωσης των µεταναστών Να προωθηθούν οι ανταλλαγές καλών πρακτικών όσον αφορά στην υποδοχή και στην ενσωµάτωση Όσον αφορά στην καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε: Να περιοριστούν οι νοµιµοποιήσεις σε εξέταση κατά περίπτωση και όχι σε γενικό πλαίσιο 25

27 Να ολοκληρωθούν οι συµφωνίες επαναπροώθησης µε χώρες για τις οποίες αυτό είναι απαραίτητο Να υπάρξει φροντίδα για την πρόληψη των κινδύνων της παράνοµης µετανάστευσης Να αναπτυχθεί συνεργασία µεταξύ των κρατών µελών για να διασφαλιστεί η αποµάκρυνση των αλλοδαπών σε παράνοµη κατάσταση (βιοµετρική αναγνώριση των εν λόγω ατόµων, κοινές πτήσεις) Να ενδυναµωθεί η συνεργασία µε της χώρες καταγωγής και διέλευσης, έτσι ώστε να καταπολεµηθούν τα διεθνή εγκληµατικά δίκτυα διακίνησης µεταναστών Να δοθεί προτεραιότητα στην οικειοθελή επιστροφή των παρανόµως διαµενόντων αλλοδαπών στην χώρα καταγωγής τους Να υιοθετήσουν αποθαρρυντικές και αναλογικές κυρώσεις στα άτοµα που εκµεταλλεύονται τους παρανόµως διαµένοντες αλλοδαπούς Να φροντίσουν τα κράτη µέλη ώστε η απόφαση αποµάκρυνσης ενός κράτους µέλους να γίνεται σεβαστή και από τα υπόλοιπα κράτη µέλη Όσον αφορά στην ενδυνάµωση της αποτελεσµατικότητας των συνοριακών ελέγχων, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε: Να κινητοποιήσουν τα κράτη µέλη και η Επιτροπή όλα εκείνα τα διαθέσιµα µέτρα για να διασφαλιστεί ο αποτελεσµατικός συνοριακός έλεγχος στη θάλασσα, στον αέρα και στα χερσαία σύνορα Να γενικευτεί µέχρι τον Ιανουάριο του 2012 η έκδοση θεωρήσεων εισόδου µε βιοµετρικά στοιχεία, να ενδυναµωθεί χωρίς καθυστέρηση η συνεργασία µεταξύ των προξενείων των κρατών µελών και να δηµιουργήσουν σταδιακά, πάνω στη βάση της εθελοντικής συµµετοχής, κοινές προξενικές υπηρεσίες Να δοθούν στον Οργανισµό FRONTEX τα απαραίτητα µέσα για να εξασκεί πλήρως την αποστολή του συντονισµού στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και µακροπρόθεσµα να µελετηθεί η δηµιουργία ενός ευρωπαϊκού συστήµατος συνοριακής φύλαξης Να λάβουν υπόψη τα κράτη µέλη, σε ένα πνεύµα αλληλεγγύης, τις δυσκολίες που αντιµετωπίζουν τα κράτη µέλη που δέχονται δυσανάλογη συρροή µεταναστών και να καλέσουν την Επιτροπή να προσκοµίσει προτάσεις επ αυτού 26

28 Να χρησιµοποιηθούν εργαλεία µοντέρνας τεχνολογίας που να εγγυώνται την διαλειτουργικότητα των συστηµάτων που χρησιµοποιούνται για τη διαχείριση των συνόρων Να πραγµατοποιηθεί εµβάθυνση της συνεργασίας µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης για την ενδυνάµωση των ελέγχων στα εξωτερικά σύνορα και την καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης Να βελτιωθούν οι όροι και η συχνότητα της αποτίµησης του συστήµατος Σένγκεν Όσον αφορά στην οικοδόµηση µιας Ευρώπης ασύλου, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε: Να δηµιουργήσει το 2009 ένα ευρωπαϊκό γραφείο στήριξης που θα έχει ως αποστολή την συνεργασία ανάµεσα στα διοικητικά όργανα που εξετάζουν τις αιτήσεις ασύλου, έτσι ώστε να υπάρχει συνοχή στις πρακτικές και στις διαδικασίες παροχής ασύλου Να καλέσει την Επιτροπή να παρουσιάσει προτάσεις σε σκοπό την εγκαθίδρυση µέχρι το 2012 µιας κοινής διαδικασίας ασύλου και υιοθέτησης οµοιόµορφου καθεστώτος πρόσφυγα Να εισαχθούν διαδικασίες που θα επιτρέπουν τη στήριξη ενός κράτους µέλους που θα αντιµετωπίζει έκτακτη µαζική συρροή αιτούντων άσυλο Να ενδυναµωθεί η συνεργασία µε την Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, έτσι ώστε να διασφαλιστεί µια καλύτερη προστασία των αιτούντων άσυλο εκτός των συνόρων της Ένωσης Να καλέσει τα κράτη µέλη να παράσχουν στο προσωπικό που είναι υπεύθυνο για τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης εκπαίδευση γύρω από τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις των ατόµων που χρήζουν διεθνούς προστασίας Όσον αφορά στη δηµιουργία ενός συνολικού δικτύου συνεργασίας µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, το Ευρωπαϊκό Συµβούλιο συµφώνησε: Να ολοκληρωθούν οι συµφωνίες µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης που αφορούν στην ενηµέρωση για τις δυνατότητες νόµιµης µετανάστευσης, στην καταπολέµηση της παράνοµης µετανάστευσης και στην επαναπροώθηση καθώς και στην ανάπτυξη 27

29 Να ενθαρρύνει τα κράτη µέλη να προσφέρουν στους υπηκόους αυτών των χωρών δυνατότητα νόµιµης µετανάστευσης Συµπεράσµατα Εξετάζοντας τις διάφορες παραµέτρους της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής και της πολιτικής ασύλου, γίνεται σαφής ο διαχωρισµός µεταξύ του Ευρωπαίου υπηκόου, δηλαδή του πολίτη κάποιου κράτους µέλους, και του υπηκόου τρίτης χώρας. Αυτός ο διαχωρισµός αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο του χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και ικαιοσύνης. Ένας άλλος βασικός διαχωρισµός είναι µεταξύ νόµιµης και ελεγχόµενης είτε από την ΕΕ είτε από τα κράτη µέλη- και παράνοµης µετανάστευσης. Η µετανάστευση µε νόµιµο τρόπο ατόµων που επιλέγονται ανάλογα µε τις ανάγκες και τους όρους που θέτει µια χώρα είναι καθ όλα επιθυµητή, ενώ η καταπολέµηση της µετανάστευσης χωρίς τις απαραίτητες νοµικές διατυπώσεις έχει γίνει πρωταρχικής σηµασίας για την ΕΕ. Από την παραπάνω συνοπτική παρουσίαση της ευρωπαϊκής µεταναστευτικής πολιτικής, µπορούµε, επίσης, να συµπεράνουµε ότι αυτή έγκειται αφενός στην παραχώρηση ουσιαστικών δικαιωµάτων και υποχρεώσεων στα άτοµα που ήδη διαµένουν νόµιµα ή είναι ήδη αναγνωρισµένοι πρόσφυγες στο έδαφος της ΕΕ καθώς και στην κοινωνική ένταξη των ατόµων αυτών και αφετέρου στο να αποτραπούν νέες µεγάλες µεταναστευτικές ροές νόµιµες ή και κυρίως- παράνοµες προς τον ευρωπαϊκό χώρο. Παραδείγµατα παροχής δικαιωµάτων στους νόµιµα διαµένοντες µετανάστες είναι η Οδηγία για την οικογενειακή επανένωση και η Οδηγία για το καθεστώς του επί µακρόν διαµένοντος. εδοµένα που δείχνουν ότι η ΕΕ επιθυµεί να περιορίσει την εισροή κυρίως παρανόµως εισερχοµένων ή διαµενόντων µεταναστών είναι η υπό ψήφιση «Οδηγία της επιστροφής», οι συµφωνίες επαναπροώθησης µε τις χώρες καταγωγής και διέλευσης και η σύσταση στα κράτη µέλη να µην προβαίνουν σε µαζικές νοµιµοποιήσεις παρανόµως διαµενόντων µεταναστών, όπως έχει ήδη πράξει στο παρελθόν η Ελλάδα και η Ισπανία. 28

30 2 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Παράµετροι της ελληνικής µεταναστευτικής πολιτικής Εισαγωγή Η Ελλάδα, ως χώρα αποστολής µεταναστών σε πολλές χρονικές περιόδους της ιστορίας της, δε διέθετε διαµορφωµένη µεταναστευτική πολιτική. Αυτή η απουσία µεταναστευτικής πολιτικής αντικατοπτρίζεται και στο γεγονός ότι τα ζητήµατα αλλοδαπών ρυθµίζονταν από το 1929 µέχρι το 1991 δηλαδή για εξήντα δύο χρόνια- από τον Ν. 4310/ περί «εγκαταστάσεως και κινήσεως αλλοδαπών εν Ελλάδι, αστυνοµικού ελέγχου, διαβατηρίων και απελάσεων και εκτοπίσεων». Η πτώση των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισµού και η γεωστρατηγική θέση της Ελλάδας, σε συνδυασµό µε τη διαφορά βιοτικού επιπέδου ανάµεσα στην Ελλάδα και στις όµορές της χώρες, αλλά και συγκρινόµενη µε χώρες της Ασίας ή της Αφρικής, µετέτρεψαν την Ελλάδα από χώρα αποστολής σε χώρα υποδοχής µεταναστών. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990, η είσοδος µεγάλου αριθµού µεταναστών µε παράνοµο κυρίως τρόπο-, οδήγησε στην ψήφιση του Ν. 1975/ περί «εισόδου-εξόδου, παραµονής, εργασίας, απέλασης αλλοδαπών, διαδικασία αναγνώρισης αλλοδαπών προσφύγων και άλλων διατάξεων», ο οποίος, όµως, αποδείχτηκε ότι ανταποκρινόταν ελάχιστα στην πραγµατικότητα 19. Η ψήφιση αυτού του νόµου δε µπορούσε να αντισταθµίσει την απουσία υποδοµών και εµπειρίας στη διαχείριση µεταναστευτικών πληθυσµών. Συνέπεια όλων των παραπάνω ήταν η παγίωση µέσα στη δεκαετία του 1990 µιας προβληµατικής κατάστασης, όπου ο συνοριακός έλεγχος ήταν ελλιπής και πλήθος µεταναστών παρέµεναν και δούλευαν παράνοµα, χωρίς προστασία ενάντια στην εκµετάλλευση και µε το κράτος να χάνει τεράστια φορολογητέα ποσά από την διόγκωση της µαύρης αγοράς εργασίας και κατ επέκταση από τη διόγκωση της παραοικονοµίας. 17 Ν. 4310/1925 (ΦΕΚ Α 287/ ) 18 Ν. 1975/1991 (ΦΕΚ Α 184/ ) 19 Παπασιώτη-Πασιά Ζ., 2004, ίκαιο καταστάσεως αλλοδαπών, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ

31 Ο Νόµος 2910/2001 Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, είχε γίνει πλέον σαφές ότι αυτός ο απροσδιόριστος και µάλλον µεγάλος αριθµός µεταναστών που διέµενε και εργαζόταν στην Ελλάδα κατά κύριο λόγο παράνοµα- θα παρέµενε στη χώρα και άρα µία νέα µεταναστευτική πολιτική έπρεπε να διαµορφωθεί. Έτσι, ψηφίστηκε ο Ν. 2910/ περί «εισόδου και διαµονής αλλοδαπών στην Ελληνική Επικράτεια, κτήσης της Ελληνικής Ιθαγένειας µε πολιτογράφηση και άλλων διατάξεων». Στην Εισηγητική έκθεση του Ν. 2910/2001 αναφέρεται ότι «η νέα µεταναστευτική πολιτική θα πρέπει να αντιµετωπίζει συνολικά το φαινόµενο της µετανάστευσης µε τον καθορισµό αφενός των προϋποθέσεων νόµιµης εισόδου, παραµονής και εργασίας των αλλοδαπών στη χώρα µας και αφετέρου µε την κατοχύρωση των δικαιωµάτων των αλλοδαπών που διαµένουν στην Ελλάδα, αλλά και τη δηµιουργία των προϋποθέσεων για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. Με τον τρόπο αυτό θα δηµιουργηθούν εκείνοι οι µηχανισµοί που θα είναι σε θέση να ελέγχουν τη ροή του µεταναστευτικού ρεύµατος και θα τεθούν οι κανόνες που θα παρέχουν στους αλλοδαπούς τη δυνατότητα νόµιµης διαµονής τους στην Ελλάδα, εξασφαλίζοντας παράλληλα σε αυτούς τα θεµελιώδη ανθρώπινα δικαιώµατα και τη δυνατότητα κοινωνικής ένταξής τους στην ελληνική κοινωνία» 21. Παρά τις µεγάλες προσδοκίες που δηµιουργούνται από την ανάγνωση της Εισηγητικής έκθεσης του Ν. 2910/2001, η πρακτική εφαρµογή του ανέδειξε µεγάλα προβλήµατα, γι αυτό και υπέστη δεκατρείς συνολικά τροποποιήσεις από την ψήφισή του µέχρι την αντικατάστασή του από το Ν. 3386/2005. Τα πιο έντονα πρακτικά προβλήµατα της εφαρµογής του Ν. 2910/2001 ήταν εκείνα που αφορούσαν στην πολυπλοκότητα της χρονοβόρου διαδικασίας απόκτησης των δικαιολογητικών από τους µετανάστες για την υποβολή της αίτησης, στην ανεπάρκεια κατάλληλου αριθµού υπαλλήλων στα καταστήµατα των ήµων και στις Νοµαρχίες και στην έλλειψη κατάρτισης αυτών των υπαλλήλων σχετικά µε τη διαδικασία. Όλα αυτά είχαν ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία τεράστιων ουρών έξω από τους ήµους και τις Νοµαρχίες, µετανάστες και υπάλληλοι ταλαιπωρήθηκαν, µε τους πρώτους να χάνουν πολλά µεροκάµατα για να αποκτήσουν άδειες νόµιµης διαµονής και εργασίας που µέχρι να τις πάρουν στα χέρια τους έληγαν. Χαρακτηριστική της αδυναµίας της συντριπτικής πλειοψηφίας των µεταναστών να 20 Ν. 2910/2001 (ΦΕΚ Α 91/ ) 21 Παπασιώτη-Πασιά Ζ., 2004, ίκαιο καταστάσεως αλλοδαπών, Αθήνα-Θεσσαλονίκη, Εκδόσεις Σάκκουλα, σελ

32 συλλέξουν τα απαιτούµενα δικαιολογητικά, αλλά και της ιοίκησης να εξυπηρετήσει τόσους ανθρώπους ήταν η αυτοδίκαια παράταση όλων των αδειών παραµονής που είχαν λήξει, µέχρι 31/12/2002. Παρά τα όποια πρακτικά προβλήµατα, ο Ν. 2910/2001 είχε αρκετές καινοτοµίες, οι πιο σηµαντικές εκ των οποίων είναι οι παρακάτω: 1. Η ανάθεση στο τότε Υπουργείο Εσωτερικών, ηµόσιας ιοίκησης και Αποκέντρωσης (ΥΠΕΣ Α) του συντονισµού της µεταναστευτικής πολιτικής, µε τη σύσταση σε κεντρικό επίπεδο Υπηρεσίας Αλλοδαπών και Μετανάστευσης και αντίστοιχης Υπηρεσίας σε κάθε Περιφέρεια. 2. Η συγκρότηση τριµελούς επιτροπής Μετανάστευσης που γνωµοδοτούσε στον Γενικό Γραµµατέα, κατόπιν συνεντεύξεως µε τον ενδιαφερόµενο, για την χορήγηση ή ανανέωση της άδειας παραµονής του. 3. Η πρόβλεψη για σύσταση Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας που θα λειτουργούσαν στις προξενικές αρχές στις χώρες προέλευσης, έτσι ώστε οι αλλοδαποί που επιθυµούσαν να µεταναστεύσουν µε σκοπό την εργασία να κατευθύνονταν µε ορθολογικό τρόπο εκεί όπου υφίστατο η ανάγκη παροχής εργασίας. 4. Η ανάθεση στο Γενικό Γραµµατέα της οικείας Περιφέρειας της αρµοδιότητας για χορήγηση των διαφόρων τύπων αδειών διαµονής, µια αρµοδιότητα που πριν διέθεταν οι Αστυνοµικές Αρχές. 5. Η άδεια εργασίας προηγούνταν της άδειας παραµονής και χορηγούνταν από τον αρµόδιο Νοµάρχη. 6. Η πρόβλεψη της εισόδου και παραµονής αλλοδαπών για οικογενειακή επανένωση µετά από δύο χρόνια (πριν ήταν πέντε χρόνια) και η παροχή της δυνατότητας άµεσης πρόσβασης στην αγορά εργασίας 7. Η ρύθµιση ορισµένων θεµάτων απέλασης προς το καλύτερο και η λήψη µέριµνας για τη διευκόλυνση των αλλοδαπών για πρόσβαση στη δικαιοσύνη, στην εκπαίδευση και σε άλλες κοινωνικές παροχές. 8. Η πρόβλεψη για αυτεπάγγελτη δίωξη πράξεων ρατσισµού και ξενοφοβίας. 31

33 9. Οι αλλαγές στη διαδικασία κτήσης της ελληνικής ιθαγένειας µε πολιτογράφηση, µε τη δηµιουργία ευνοϊκότερων προϋποθέσεων για την κτήση αυτής από τους πολιτικούς πρόσφυγες και τους ανιθαγενείς. 10. Η πρόβλεψη ειδικών χώρων κράτησης των αλλοδαπών που υπόκεινται σε διοικητική απέλαση «οι οποίοι ιδρύονται µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας και λειτουργούν µε µέριµνα της Περιφέρειας. Με την ίδια απόφαση καθορίζονται οι προδιαγραφές και οι όροι λειτουργίας αυτών των χώρων.» 22. Επίσης ορίζεται ότι «την ευθύνη φύλαξης των χώρων αυτών έχει η Ελληνική Αστυνοµία» 23. Ο Νόµος 3386/2005 Βασικά στοιχεία του Ν. 3386/2005 Τέσσερα χρόνια µετά την ψήφιση του Ν. 2910/2001 και τις πλείστες όσες τροποποιήσεις του, αντικαθίσταται από τον Ν. 3386/ Στην αιτιολογική του έκθεση γίνεται λόγος για τη διαχείριση των µεταναστευτικών ροών υπό το φως των εξελίξεων στην ΕΕ καθώς και για την εισαγωγή µιας σειράς καινοτοµιών µεταξύ των οποίων και η πλήρης και έγκαιρη εναρµόνιση της εθνικής νοµοθεσίας µε το ισχύον ευρωπαϊκό θεσµικό πλαίσιο. Σύµφωνα µε την Ετήσια Έκθεση 25 του Συνηγόρου του Πολίτη (ΣτΠ) για το 2005, αν και ο νέος νόµος απλοποίησε σηµαντικά τη διαδικασία χορήγησης άδειας διαµονής, αναπαρήγαγε και κάποιες προβληµατικές καταστάσεις του προηγούµενου νοµοθετικού πλαισίου (Ν. 2910/2001). Βασικά στοιχεία του Ν. 3386/2005 είναι τα εξής: 1. Το νέο πρόγραµµα νοµιµοποίησης των παράνοµα διαµενόντων αλλοδαπών Τη σύσταση ιυπουργικής Επιτροπής Παρακολούθησης της Μεταναστευτικής Πολιτικής Άρ του Ν. 2910/ Άρ του Ν. 2910/ Ν. 3386/2005 (ΦΕΚ Α 212/ ) 25 Ετήσια Έκθεση του ΣτΠ 2005, Κύκλος ικαιωµάτων του Ανθρώπου, σελ (τελευταία επίσκεψη 4/11/2008) 26 Άρ. 91 του Ν. 3386/ Άρ. 3 του Ν. 3386/2005, όπως αυτό τροποποιήθηκε από το Ν. 3536/

34 3. Η χορήγηση άδειας διαµονής και εργασίας µε ένα µόνο έγγραφο, την άδεια διαµονής για συγκεκριµένο λόγο (π.χ. εξαρτηµένης εργασίας, σπουδών κτλ.) Οι Νοµαρχίες δεν εµπλέκονται πλέον στην χορήγηση αδειών παραµονής αλλοδαπών 5. Η ενσωµάτωση της Οδηγίας 2003/86/ΕΚ περί «οικογενειακής επανένωσης» 29 και της Οδηγίας 2003/109/ΕΚ περί «καθεστώτος των επί µακρόν διαµενόντων» Το νέο σύστηµα µετάκλησης αλλοδαπών εργαζοµένων από το εξωτερικό στην Ελλάδα για λόγους εργασίας Η θέσπιση ενός ολοκληρωµένου Προγράµµατος ράσης για την κοινωνική ένταξη των αλλοδαπών 32 Η διοικητική απέλαση & οι ειδικοί χώροι κράτησης του Ν. 3386/2005 Οι αλλοδαποί που εισέρχονται στην Ελλάδα χωρίς να διαθέτουν τα απαραίτητα έγγραφα, όπως είναι το διαβατήριο και η θεώρηση εισόδου (visa), συλλαµβάνονται είτε από το Λιµενικό Σώµα είτε από την Ελληνική Αστυνοµία και η τελευταία προβαίνει στη διοικητική τους απέλαση. Σύµφωνα µε το Άρ του Ν. 3386/2005, επιτρέπεται η διοικητική απέλαση αλλοδαπού για συγκεκριµένους λόγους. Η παραβίαση των διατάξεων του Ν. 3386/2005 είναι µεταξύ άλλων- ένας από αυτούς τους λόγους. Έτσι, η παράνοµη είσοδος στην Ελληνική Επικράτεια, αποτελεί παραβίαση του Άρ. 6 περί θεώρησης εισόδου, οπότε επιτρέπει τη διοικητική απέλαση του αλλοδαπού. Η απέλαση διατάσσεται µε απόφαση του οικείου Αστυνοµικού ιευθυντή 33, αφού προηγουµένως δοθεί στον αλλοδαπό προθεσµία τουλάχιστον σαράντα οκτώ (48) ωρών για να υποβάλλει τις αντιρρήσεις του. Εφόσον ο αλλοδαπός, εκ των εν γένει περιστάσεων, κρίνεται ύποπτος φυγής ή επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη, µε απόφαση του προαναφερθέντος οργάνου, διατάσσεται η προσωρινή κράτησή του µέχρι την έκδοση εντός τριών ηµερών, απόφασης ως προς την απέλασή του. Εφόσον εκδοθεί απόφαση απέλασης, η κράτηση συνεχίζεται ως την εκτέλεση της απέλασης, σε καµία όµως περίπτωση δε µπορεί να υπερβαίνει τους τρεις (3) µήνες. Πολύ σηµαντική είναι η 28 Άρ. 9 του Ν. 3386/ Κεφάλαιο Ι, Άρ του Ν. 3386/ Κεφάλαιο ΙΓ, Άρ του Ν. 3386/ Άρ. 14 του Ν. 3386/ Άρ. 65 & 66 του Ν. 3386/ Προκειµένου περί Γενικών Αστυνοµικών ιευθύνσεων Αττικής & Θεσσαλονίκης, από τον αρµόδιο για θέµατα αλλοδαπών ιευθυντή ή Ανώτερο Αξιωµατικό, που ορίζεται από τον οικείο Γενικό Αστυνοµικό ιευθυντή 33

35 υποχρέωση πληροφόρησης του αλλοδαπού στη γλώσσα που κατανοεί τους λόγους κράτησής του και διευκόλυνσης της επικοινωνίας µε τον πληρεξούσιο δικηγόρο του. Ο αλλοδαπός µπορεί να προβάλλει τις αντιρρήσεις κατά της απόφαση κράτησής του ενώπιον του Προέδρου ή του υπ αυτού οριζόµενου πρωτοδίκη του διοικητικού πρωτοδικείου, στην Περιφέρεια του οποίου κρατείται. Παράλληλα, ο αλλοδαπός µπορεί να ασκήσει τα δικαιώµατα που απορρέουν από τον Κώδικα ιοικητικής ιαδικασίας (Κ 34 ). Στην περίπτωση που ο προς απέλαση αλλοδαπός δεν κρίνεται ύποπτος φυγής ή επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη ή ο πρόεδρος του διοικητικού πρωτοδικείου διαφωνεί ως προς την κράτησή του, στην απόφαση απέλασης τάσσεται σε αυτόν προθεσµία προς αναχώρηση, η οποία δεν µπορεί να υπερβαίνει τις τριάντα (30) µέρες. Στο Άρ. 77 του Ν. 3386/2005, αναφέρεται ότι ο αλλοδαπός δικαιούται να προσφύγει κατά της απόφασης απέλασης µέσα σε προθεσµία πέντε (5) ηµερών από την κοινοποίησή της στον Υπουργό ηµόσιας Τάξης (µετά τη συγχώνευση 35 στον Υπουργό Εσωτερικών) ή στο εξουσιοδοτηµένο από αυτόν όργανο. Αυτή η ενέργεια συνεπάγεται την αναστολή εκτέλεσης της απόφασης απέλασης. Αξίζει να σηµειωθεί ότι αναφέρεται ρητά ότι η παραπάνω αναστολή αφορά µόνο στην απέλαση και όχι στην τυχόν κράτηση του αλλοδαπού. Η απόφαση επί της προσφυγής πρέπει να εκδοθεί µέσα σε τρεις (3) εργάσιµες µέρες από την άσκησή της. Σε περίπτωση που µετά την εκπνοή αυτής της προθεσµίας δεν έχει εκδοθεί απόφαση επί της προσφυγής, αυτή λογίζεται σιωπηρώς απορριφθείσα. Όπως γίνεται κατανοητό, οι πολύ σύντοµες προθεσµίες που θέτει ο νόµος, σε συνδυασµό µε τη σιωπηρή απόρριψη σε περίπτωση µη απάντησης του Υπουργού, καθιστούν αυτή την (ενδικοφανή) προσφυγή αµφιβόλου ουσιαστικής προστασίας του αλλοδαπού και µε µόνη χρησιµότητα το δικαίωµα άσκησης κατόπιν αίτησης ακύρωσης και αίτησης αναστολής κατά της απόφασης διοικητικής απέλασης στις αρµόδιες δικαστικές αρχές. Από τα παραπάνω παρατηρούµε ότι εφόσον ένας υπό απέλαση αλλοδαπός κρατείται και επιθυµεί να προσφύγει και κατά της επικείµενης απέλασης και κατά του πραγµατικού γεγονότος της κράτησής του, καλείται να προχωρήσει σε δύο διαφορετικές προσφυγές 34 Ν. 2690/1999 (ΦΕΚ Α 45/ ), όπως ισχύει 35 Υπ Αρ. 205/2007 Π περί «συγχώνευσης του ΥΠΕΣ Α και του Υπουργείου ηµόσιας Τάξης στο ΥΠΕΣ» (ΦΕΚ Α 231/2007) 34

36 προς δύο διαφορετικά όργανα, ενώ η απόφαση κράτησης και η απόφαση απέλασης αποτελούν ένα έγγραφο. Στο Άρ. 79 αναφέρεται ότι η απέλαση απαγορεύεται εφόσον ο/η αλλοδαπός/ή: είναι ανήλικος και οι γονείς ή τα πρόσωπα που ασκούν την επιµέλειά του διαµένουν νόµιµα στην Ελλάδα είναι γονέας ηµεδαπού ανηλίκου και έχει την επιµέλεια ή έχει την υποχρέωση διατροφής, την οποία εκπληρώνει (εκτός αν είναι επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια ή τη δηµόσια υγεία) έχει υπερβεί το 80ό έτος της ηλικίας του (εκτός αν είναι επικίνδυνος για τη δηµόσια τάξη ή την εθνική ασφάλεια ή τη δηµόσια υγεία) έχει αναγνωριστεί ως πρόσφυγας ή έχει ζητήσει την παροχή ασύλου, υπό την επιφύλαξη των άρθρων 32 και 33 της Σύµβασης της Γενεύης του 1951 είναι ανήλικος στον οποίο έχουν επιβληθεί αναµορφωτικά µέτρα µε απόφαση ικαστηρίου Ανηλίκων είναι έγκυος γυναίκα, κατά τη διάρκεια της κύησης και για έξι µήνες µετά τον τοκετό Οι υπό απέλαση αλλοδαποί που κρίνονται ύποπτοι φυγής ή επικίνδυνοι για τη δηµόσια τάξη κρατούνται µέχρις ότου ολοκληρωθούν οι διαδικασίες απέλασης, σύµφωνα µε το Άρ. 81 1, σε ειδικούς χώρους, οι οποίοι ιδρύονται µε απόφαση των Υπουργών ΕΣ Α, ηµόσιας Τάξης (πλέον µόνο του Υπουργού Εσωτερικών 36 ), Οικονοµίας & Οικονοµικών και Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης. Με την ίδια ΚΥΑ καθορίζονται οι προδιαγραφές και οι όροι λειτουργίας των χώρων αυτών. Σ αυτή τη διάταξη υπάρχει αλλαγή σε σχέση µε το προηγούµενο νοµοθετικό πλαίσιο 37, όπου το όργανο ίδρυσης των ειδικών αυτών χώρων ήταν ο Γενικός Γραµµατέας της οικείας Περιφέρειας. Η ευθύνη φύλαξης παραµένει στην ΕΛΑΣ. Η νοµική εξουσιοδότηση που παρέχεται στους παραπάνω Υπουργούς, όπως συνέβη και µε την εξουσιοδότηση του Άρ του Ν. 2910/2001 προς τον Γενικό Γραµµατέα της Περιφέρειας, έχει παραµείνει µέχρι σήµερα ανενεργή, δηλαδή δεν έχει εκδοθεί ΚΥΑ για κανένα ειδικό χώρο κράτησης. Παρόλα αυτά οι ειδικοί αυτοί χώροι είναι µια πραγµατικότητα σε πολλά µέρη της Ελλάδας. Η απουσία της ΚΥΑ προδιαγραφών και 36 όπου παραπάνω 37 Ν. 2910/

37 όρων λειτουργίας, δηµιουργεί µεγάλα προβλήµατα στη διαχείριση αυτών των χώρων, αλλά και στον καθορισµό του καθεστώτος τους και των φορέων που τους διαχειρίζονται. Το Π 90/2008 και το Π 96/2008 Όσον αφορά στην χορήγηση του καθεστώτος του πρόσφυγα, τον Ιούλιο του 2008, ενσωµατώθηκαν στο ελληνικό νοµικό πλαίσιο δύο Οδηγίες. Το Π 96/ ενσωµατώνει την Οδηγία 2004/83/ΕΚ 39 του Συµβουλίου, η οποία προβλέπει τη θέσπιση ελάχιστων απαιτήσεων για την αναγνώριση και το καθεστώς των υπηκόων τρίτων χωρών ή των απάτριδων ως προσφύγων ή ως προσώπων που χρήζουν διεθνούς προστασίας για άλλους λόγους. Η σηµαντική βελτίωση που εισάγει το Π 96/2008 είναι ο προσδιορισµός του τρόπου εξέτασης µιας αίτησης ασύλου από τις αρµόδιες αρχές. Το Π 90/ ενσωµατώνει την Οδηγία 2005/85/ΕΚ 41 του Συµβουλίου η οποία θέτει τις ελάχιστες προδιαγραφές για τις διαδικασίες µε τις οποίες τα κράτη µέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς του πρόσφυγα. Το Άρ. 6 του Π 90/2008 αναφέρει ότι η /νση Αλλοδαπών του Αρχηγείου της ΕΛΑΣ µεριµνά για τη σωστή κατάρτιση του προσωπικού που εξετάζει τις αιτήσεις ασύλου. Επίσης, το Π προσδιορίζει ότι όταν το αίτηµα για χορήγηση ασύλου απορρίπτεται, στην απόφαση αναφέρονται οι πραγµατικοί και νοµικοί λόγοι απόρριψης 42. Ειδική µνεία γίνεται στην έγκαιρη και πλήρη ενηµέρωση του αιτούντα άσυλο, σε γλώσσα που κατανοεί, για τα δικαιώµατα και τις υποχρεώσεις του 43. Το Άρ.13 1 του Π 90/2005 αναφέρει ότι «υπήκοος τρίτης χώρας ή ανιθαγενής, που αιτείται τη χορήγηση καθεστώτος πρόσφυγα, δεν κρατείται για µόνο το λόγο ότι εισήλθε και παραµένει παράνοµα στη χώρα. Το πρόσωπο που υποβάλλει αίτηµα για τη χορήγηση ασύλου, κατά το χρόνο που κρατείται και εκκρεµεί σε βάρος του διαδικασία απέλασης, παραµένει υπό κράτηση και η αίτησή του εξετάζεται µε απόλυτη προτεραιότητα. Μέχρι την ολοκλήρωση της διοικητικής διαδικασίας ασύλου δεν απελαύνεται.». Στη δεύτερη παράγραφο του ίδιου άρθρου καθορίζεται ως ανώτατο χρονικό όριο περιορισµό των αιτούντων άσυλο τις εξήντα (60) µέρες, δηλαδή ένα µήνα λιγότερο από το προβλεπόµενο από το Άρ του Ν. 3386/ Π 96/2008 (ΦΕΚ Α 152) 39 Οδηγία 2004/83/ΕΚ (L 304/ ) 40 Π 90/2008 (ΦΕΚ Α 138) 41 Οδηγία 2005/85/ΕΚ (L 326/ ) 42 Άρ. 7 3 του Π 90/ Άρ. 8 του Π 90/

38 3 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ: Μελέτη περίπτωσης: Το κέντρο κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο Εισαγωγή Προκειµένου να διερευνήσω το καθεστώς λειτουργίας που διέπει το κέντρο κράτησης παρανόµως εισερχοµένων υπηκόων τρίτων χωρών στη Σάµο, πραγµατοποίησα µία σειρά συνεντεύξεων µε άτοµα που απασχολούνται στους φορείς που εµπλέκονται στη λειτουργία του κέντρου αυτού. Συγκεκριµένα, απευθύνθηκα στους παρακάτω φορείς: στη ΝΑ Σάµου, στο Λιµεναρχείο, στην Αστυνοµική ιεύθυνση (όπου δεν υπήρξε ανταπόκριση), στο νοσοκοµείο, στη ΜΚΟ «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα- Αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου», στο δικηγόρο που απασχολείται στο κέντρο στα πλαίσια του προγράµµατος Αιγέας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και στη συντονίστρια του προαναφερθέντος προγράµµατος. Η κατάσταση πριν το εκέµβριο του 2007 Το σχέδιο «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ» Κατά τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Σάµος, απέχοντας τη µικρότερη απόσταση από τα παράλια της Τουρκίας, δέχτηκε πιέσεις από µεγάλες -και παράνοµες- µεταναστευτικές ροές. Για να αντιµετωπιστεί το φαινόµενο, το Σεπτέµβριο του 1999 το Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας (ΥΕΝ) σε συνεργασία µε τα συναρµόδια Υπουργεία ΕΣ Α, Υγείας & Πρόνοιας, Οικονοµικών και ηµόσιας Τάξης προέβη στην αναµόρφωση και βελτίωση του ήδη υφιστάµενου απόρρητου σχεδίου «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ» 44 µε σκοπό τον αποτελεσµατικότερο συντονισµό των εµπλεκοµένων Υπηρεσιών και φορέων στην αντιµετώπιση της δια θαλάσσης παράνοµης εισόδου στην ελληνική επικράτεια. Το εν λόγω αναθεωρηθέν σχέδιο, που καλύπτει πλέον όλη τη χώρα, αποτελείται από δύο µέρη: το επιχειρησιακό, του οποίου την υλοποίηση έχει αναλάβει το ΥΕΝ δια των υφισταµένων του Υπηρεσιών (Λιµενικών Αρχών), και το µέρος που αφορά 44 Επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ (τελευταία επίσκεψη 7/11/2008) 37

39 στην υποδοχή και φιλοξενία των παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών του οποίου την υλοποίηση ανέλαβαν τα συναρµόδια Υπουργεία. Κύρια αποστολή των εµπλεκοµένων δυνάµεων, σύµφωνα πάντα µε τον εν λόγω σχεδιασµό, είναι η σύλληψη των προσώπων που διακινούν τους παρανόµως εισερχόµενους αλλοδαπούς, των µέσων που χρησιµοποιούνται για την µεταφορά τους και η παράδοσή τους στον υφιστάµενο µηχανισµό υποδοχής τους. Ο Αντινοµάρχης και Πρόεδρος της Νοµαρχιακής Επιτροπής Κοινωνικής & Οικονοµικής Ανάπτυξης, Στέλιος Θάνος, και ο Γεώργιος Πισσάκης, Προϊστάµενος του Τµήµατος ΠΑΜ-ΠΣΕΑ 45 της ΝΑ Σάµου, µε πληροφόρησαν ότι το σχέδιο «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ» αποτελεί το έγγραφο που εµπλέκει τις Νοµαρχίες στην υποδοχή και φιλοξενία των παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών. Σύµφωνα, λοιπόν, µε αυτό το σχέδιο οι Νοµαρχίες έχουν υποχρέωση εύρεσης κατάλληλου χώρου για την κράτηση των παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών καθώς και σίτισης αυτών των ατόµων. Ο χαρακτηρισµός αυτού του σχεδίου ως απορρήτου, έχει βεβαίως ως συνέπεια την απαγόρευση πρόσβασης σ αυτό, οπότε δε κατέστη δυνατό να µελετηθεί σε βάθος. Όταν η Σάµος, όπως και άλλα νησιά του Αιγαίου, άρχισε να δέχεται µεγάλους αριθµούς παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών, έγινε σαφές ότι τα κρατητήρια της Αστυνοµικής ιεύθυνσης δεν επαρκούσαν για την κράτηση τόσων ανθρώπων. Έτσι, στα πλαίσια αυτού του σχεδίου «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ», ζητήθηκε από τη Νοµαρχία Σάµου να παραχωρήσει ένα ακίνητο από την περιουσία της. Η Νοµαρχία παραχώρησε ένα παλιό καπνεργοστάσιο κατασκευασµένο το 1928 µέσα στην πόλη της Σάµου, το οποίο χρησιµοποιήθηκε επί οχτώ χρόνια ως κέντρο κράτησης. Το κτίριο αυτό ήταν σαφώς ακατάλληλο για τη συγκεκριµένη χρήση, χωρίς τους απαραίτητους χώρους και την απαραίτητη υποδοµή. Επίσης, η απουσία συντήρησης του κτιρίου θα µπορούσαµε να πούµε ότι το καθιστούσε ακατάλληλο για οποιαδήποτε χρήση. Η κακή κατάσταση του κτιρίου, σε συνδυασµό µε το συνωστισµό µεγάλων αριθµών ατόµων (ανδρών, γυναικών, παιδιών), τις περισσότερες φορές πολύ περισσότερων από αυτά που χωρούσαν, είχαν ως συνέπεια τη δηµιουργία απάνθρωπων συνθηκών διαβίωσης. Η ΕΛΑΣ είχε και έχει την ευθύνη φύλαξης αυτών των χώρων κράτησης. Όµως, λόγω έλλειψης προσωπικού και 45 Τµήµα Παλλαϊκής Άµυνας & Πολιτικής Σχεδιασµού Εκτάκτων Αναγκών που υπάγεται στις Υπηρεσίες Υποστήριξης της ΝΑ Σάµου σύµφωνα µε την Υπ Αρ. 73/ Απόφαση του Νοµαρχιακού Συµβουλίου Σάµου περί «τροποποίησης του Εσωτερικού Οργανισµού Οργάνωσης & Λειτουργίας της Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Σάµου» (ΦΕΚ Β 1619/2008) 38

40 ακαταλληλότητας του κτιρίου ως κέντρου κράτησης, η αστυνόµευση ήταν ανεπαρκής µε αποτέλεσµα να ξεσπούν συµπλοκές ανάµεσα στους κρατούµενους. Επίσκεψη κλιµακίου του ΣτΠ στο κέντρο Η απαράδεκτη κατάσταση, που περιγράφηκε παραπάνω, άρχισε να απεικονίζεται σε άρθρα του τοπικού και του αθηναϊκού τύπου 46 και η τοπική κοινωνία δεν έµεινε άπραγη. Το 2004, ιδρύθηκε η Μη Κυβερνητική Οργάνωση (ΜΚΟ) «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα-αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου», η οποία προσέφερε -και προσφέρειπολύτιµη βοήθεια στους αλλοδαπούς που κρατούνται. Παράλληλα, η «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα-αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου» απέστειλε επιστολές προς φορείς, όπως η ελληνική αντιπροσωπεία της Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες, ο ΣτΠ και σε άλλους φορείς, έτσι ώστε να λάβουν γνώση της κατάστασης που επικρατούσε στο κέντρο κράτησης. Σε παρόµοιες ενέργειες είχε προβεί και η Νοµαρχία Σάµου για να µεταστεγαστεί σε καταλληλότερο χώρο το κέντρο κράτησης. Μετά από αυτές τις καταγγελίες, κλιµάκιο του ΣτΠ διενήργησε αυτοψία στο κέντρο κράτησης στη Σάµο, τον Μάιο του 2007, καθώς και στα αντίστοιχα κέντρα σε άλλα νησιά. Στο πόρισµα 47 του ΣτΠ αναφέρονται οι εξής διαπιστώσεις όσον αφορά στις συνθήκες κράτησης στο κέντρο: παλαιότητα και επικινδυνότητα του κτιρίου συνεχής εγκλεισµός κρατουµένων λόγω µη δυνατότητας προαυλισµού, γεγονός που οφείλεται σε o έλλειψη ικανού αριθµού αστυνοµικού προσωπικού που να εγγυάται την ασφάλεια των κρατουµένων o ανεπάρκεια έκτασης προαύλιου χώρου για τον αριθµό των ατόµων τα οποία κρατούνται κατά µέσο όρο καθηµερινά άθλιες συνθήκες υγιεινής µη ύπαρξη ξεχωριστών χώρων διαµονής (θαλάµων) για τους ανηλίκους και τις γυναίκες που να ασφαλίζουν πιθανότητα κινδύνου για τη δηµόσια υγεία από µετάδοση λοιµωδών νοσηµάτων µη ύπαρξη κανονισµού λειτουργίας 46 Αναφέρονται ενδεικτικά κάποια άρθρα στη βιβλιογραφία 47 Μάρκου Έλενα & Μαρκάκη Ευαγγελία, Έκθεση αυτοψίας στο χώρο κράτησης λαθροµεταναστών & αιτούντων άσυλο στη Σάµο την Μαΐου 2007, 39

41 Στα θετικά σηµεία του κέντρου καταγράφηκαν: η ύπαρξη κοινωνικής λειτουργού και γιατρού σε καθηµερινή βάση και νοµικής συνδροµής σε εβδοµαδιαία βάση στα πλαίσια της κοινοτικής πρωτοβουλίας EQUAL η δυνατότητα πρόσβασης της ΜΚΟ «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα- Αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου» σε καθηµερινή βάση για παροχή ρουχισµού και δύο φορές εβδοµαδιαίως για παράδοση µαθηµάτων η παροχή από τη Νοµαρχία σάκου µε είδη πρώτης ανάγκης κατά την άφιξή των αλλοδαπών η παροχή σίτισης από την Νοµαρχία σε συνεργασία µε το ήµο Βαθέος Η επίσκεψη αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στο κέντρο Το κέντρο κράτησης της Σάµου επισκέφτηκε, επίσης, και εννιαµελής αντιπροσωπεία της Επιτροπής Πολιτικών Ελευθεριών, ικαιοσύνης & Εσωτερικών Υποθέσεων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου τον Ιούνιο του Ο σκοπός της επίσκεψης ήταν η συλλογή πληροφοριών και η άµεση εξακρίβωση της κατάστασης όσον αφορά στην υποδοχή αιτούντων άσυλο και παράνοµα εισερχόµενων µεταναστών στην Ελλάδα, στην επαλήθευση των συνθηκών που επικρατούν στα κέντρα καθώς και στην ανταλλαγή απόψεων µε αντιπροσώπους της Κοινωνίας των Πολιτών και µε Κυβερνητικές αρχές. Στην έκθεση της αντιπροσωπίας έγινε εκτενής περιγραφή των συνθηκών που επικρατούσαν στο κέντρο, οι οποίες περιγράφονται ως «ελεεινές, αξιοθρήνητες, απάνθρωπες και ανθυγιεινές» 48. Αξίζει να σηµειωθεί ότι, παρά το γεγονός ότι τη µέρα της επίσκεψής τους κρατούνταν µόνο 115 άτοµα (τα µισά σχεδόν από ότι συνήθως), η αντιπροσωπεία αναφέρει ότι το κέντρο ήταν υπερπλήρες. Στην έκθεση γίνεται, επίσης, λόγος για την υποστελέχωση του κέντρου. Το συµπέρασµα της αντιπροσωπείας ως προς το κέντρο κράτησης ήταν ότι «έπρεπε να έχει ήδη κλείσει χρόνια πριν. Τα προβλήµατα και οι προκλήσεις που προκύπτουν από τη συρροή µεταναστών είναι καθόλα κατανοητά και αναγνωρίζονται από την αντιπροσωπεία. Παρόλα αυτά, αυτές οι απάνθρωπες συνθήκες δεν µπορούν ποτέ να δικαιολογηθούν για οποιονδήποτε λόγο και 48 Hennis-Plasschaert Jeannine, Report from the LIBE Committee Delegation on the visit to Greece (Samos & Athens), Brussels, 17 July EN.pdf (τελευταία επίσκεψη 13/10/2008) 40

42 αντιπροσωπεύουν πλήρη περιφρόνηση των υποχρεώσεων που απορρέουν από τις Οδηγίες 2003/9/ΕΚ περί υποδοχής και 2005/85/ΕΚ περί διαδικασιών.» 49 Η επίσκεψη κλιµακίου της Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στο κέντρο Στις 2 Οκτωβρίου 2007, κλιµάκιο του ελληνικού γραφείου της Ύπατης Αρµοστείας του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες επισκέφτηκε το κέντρο στο παλιό καπνεργοστάσιο. Κατά τη συνέντευξη τύπου που δόθηκε µετά το πέρας της επίσκεψης, ο Γιώργος Τσαρµπόπουλος, επικεφαλής του γραφείου, δήλωσε ότι οι συνθήκες που επικρατούν στο κέντρο διοικητικής κράτησης αλλοδαπών, προσβάλλουν κάθε έννοια ανθρώπινης αξιοπρέπειας και εκθέτουν την εικόνα της Ελλάδας διεθνώς, παραβιάζοντας κατάφωρα τα ανθρώπινα δικαιώµατα. Γι αυτό ζήτησε το άµεσο κλείσιµο του κέντρου, τη διαµόρφωση συνθηκών στο καινούργιο κέντρο που να είναι σύµφωνες µε τις βασικές αρχές σεβασµού των ανθρωπίνων δικαιωµάτων και ουσιαστική πρόσβαση των προσφύγων στο άσυλο. Ο κ. Τσαρµπόπουλος αναφέρθηκε, επίσης, στην επιτακτική ανάγκη για άµεση πρόσληψη προσωπικού για τη λειτουργία του νέου κέντρου. Η κατασκευή του νέου κέντρου κράτησης Το 2004, το ΥΠΕΣ Α δεσµεύτηκε ως προς την εξασφάλιση των αναγκαίων πιστώσεων για τη δηµιουργία ενός κέντρου Προσωρινής ιαµονής Λαθροµεταναστών στη Σάµο, που θα διασφάλιζε ανθρώπινες συνθήκες διαβίωσης. Παρά το γεγονός ότι τότε ίσχυε ο Ν. 2910/2005, στο Άρ του οποίου προβλεπόταν η ίδρυση ειδικών χώρων κράτησης µε απόφαση του Γενικού Γραµµατέα της Περιφέρειας, τέτοια απόφαση δεν ελήφθη στην περίπτωση της Σάµου. Αντ αυτού, η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου ζήτησε από τη ΝΑ Σάµου να υποδείξει τον κατάλληλο χώρο για την µετεγκατάσταση του κέντρου, στα πλαίσια του σχεδίου «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ». Έτσι, η ΝΑ Σάµου υπέδειξε 50 ως κατάλληλο χώρο τη δηµόσια έκταση, 20 περίπου στρεµµάτων, στο πρώην πεδίο βολής στη Σάµο, το οποίο ανήκε στο Υπουργείο Εθνικής Άµυνας (ΥΠΕΘΑ). Στις 12/10/2004, κυβερνητικό κλιµάκιο ήρθε στη Σάµο και επισκέφτηκε τον εν λόγω χώρο. Κατόπιν, ο Γεν. Γραµµατέας της Περιφ. Β. Αιγαίου ζήτησε από τη Νοµαρχία να αναθέσει στη /νση 49 όπου παραπάνω 50 Έγγραφο υπ αρ. Α.Π. Οικ. Γ.Ν. 2244/ της ΝΑ Σάµου 41

43 Τεχνικών Υπηρεσιών ( ΤΥ) την αποτύπωση της υπάρχουσας κατάστασης (τοπογραφικό και κατόψεις υφιστάµενων χώρων), της νέας κατάστασης που θα πραγµατοποιηθεί (πόσος χώρος θα χρησιµοποιηθεί, ποιες οι απαιτούµενες επεµβάσεις και νέες κατασκευές) και ενδεικτικό προϋπολογισµό των έργων. Εφόσον η έκταση που τελικά επιλέχθηκε ανήκε στο ΥΠΕΘΑ, έπρεπε πριν από όλα να γίνει η παραχώρηση της έκτασης από το ΥΠΕΘΑ στο ηµόσιο (Υπουργείο Οικονοµικών). Τον Φεβρουάριο του 2005, το Γενικό Επιτελείο Στρατού γνωµοδότησε υπέρ της «παραχώρησης έκτασης m 2 στο ηµόσιο (Υπουργείο Οικονοµικών), σύµφωνα µε το Άρ. 11 του Ν. 1989/91, για λογαριασµό της ΝΑ Σάµου, µε σκοπό τη δηµιουργία εκεί Κέντρου Προσωρινής ιαµονής Λαθροµεταναστών» 51. Τον Αύγουστο του 2005, οι Υπουργοί Εθνικής Άµυνας και Οικονοµίας & Οικονοµικών εξέδωσαν απόφαση 52 για την παραχώρηση της έκτασης m 2 από το Ταµείο Εθνικής Άµυνας στο ηµόσιο. Σε αυτήν αναφέρεται, επίσης, ότι «πάσης φύσεως εργασίες, που θα απαιτηθούν, θα βαρύνουν τη ΝΑ Σάµου καθώς και εκείνες της περίφραξης διαχωρισµού της προς παραχώρηση έκτασης από το υπόλοιπο τµήµα του ακινήτου» 53. Το ΥΠΕΣ Α, µε έγγραφο 54 της /νσης ΠΑΜ-ΠΣΕΑ, ζήτησε από την Νοµαρχία να συντάξει µελέτη και να διενεργήσει δηµοπρασία µόνο για τα έργα υποδοµής, δηλαδή για τη διαµόρφωση του χώρου, και την περίφραξη ασφαλείας, ενώ προσδιόρισε ότι η προµήθεια των λυόµενων οικίσκων, τις προδιαγραφές των οποίων είχε συντάξει το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης, θα γινόταν µε άλλο διαγωνισµό. Η δηµοπρασία έλαβε χώρα στις 23 Ιουνίου 2005 και το συµφωνητικό υπογράφηκε στις 12 Αυγούστου 2005 µε προθεσµία έξι µηνών περαιώσεως του έργου (12/2/2006) 55. Αξίζει να σηµειωθεί ότι η απόφαση χρηµατοδότησης του εν λόγω έργου ελήφθη από τη /νση Αναπτυξιακών Προγραµµάτων του ΥΠΕΣ Α 56. Για τη διαµόρφωση των τεχνικών προδιαγραφών του έργου, ο Γενικός Γραµµατέας του ΥΠΕΣ Α ζήτησε µια πρώτη εισήγηση από το Υπουργείο ηµόσιας Τάξης. Κατόπιν 51 Έγγραφο υπ αρ. Φ. 9131/35/231607/ της /νσης Υποδοµής του Γενικού Επιτελείου Στρατού 52 ΚΥΑ ΕΘΑ και Οικονοµίας & Οικονοµικών µε αρ. πρωτ /4126/Α0010/ όπου παραπάνω 54 Έγγραφο µε αρ. πρωτ. Φ /63/143/ του Τµήµατος Πολιτικής Κινητοποίησης της /νσης ΠΑΜ-ΠΣΕΑ του ΥΠΕΣ Α προς τη ΝΑ Σάµου 55 Έγγραφο µε αρ. πρ. ΤΥ 3978/ της ΤΥ της ΝΑ Σάµου προς τη /νση ΠΑΜ-ΠΣΕΑ του ΥΠΕΣ Α 56 Απόφαση µε αρ. πρωτ / της /νσης Αναπτυξιακών Προγραµµάτων &.Ο. του ΥΠΕΣ Α προς τη ΝΑ Σάµου 42

44 συντάχθηκε τεύχος προδιαγραφών από το Γραφείο του Γενικού Γραµµατέα του ΥΠΕΣ Α, το οποίο εστάλη για έλεγχο στο Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνοµίας. Στο τεύχος τεχνικών προδιαγραφών για την δηµοπράτηση από την ΤΥ της ΝΑ Σάµου του έργου «Προµήθεια, µεταφορά και εγκατάσταση οικίσκων τύπου container για τις ανάγκες του Κέντρου Λαθροµεταναστών Σάµου» αναφέρεται η κατασκευή των εξής: οκτώ (8) οικίσκων των 30 ατόµων τεσσάρων (4) οικίσκων των 15 ατόµων κτίριο εστίασης, ψυχαγωγίας, κουζίνας και κοινόχρηστων W.C. στέγαστρο κτίριο πλυσίµατος και απλώµατος ρούχων κτίριο διοικητηρίου κτίριο ιατρείου αναρρωτηρίου φυλάκιο (σκοπιά) Άρα, το νέο κέντρο κράτησης µπορεί να παρέχει κατάλυµα σε 300 άτοµα. Η ιευθύντρια Τεχνικών Υπηρεσιών της ΝΑ Σάµου, κ. Μαρία Βενέτη, µε πληροφόρησε ότι η δηµοπράτηση του έργου, που αφορούσε στους οικίσκους, ως προµήθεια ήταν λανθασµένη, καθώς επρόκειτο για κατασκευή κτιριακού συγκροτήµατος µε σύνθετες και ειδικές προδιαγραφές. Η µακρά πορεία για την κατασκευή του κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών ξεκίνησε στα µέσα του 2004 και τελικά, τον εκέµβριο του 2007, πραγµατοποιήθηκε η µετεγκατάσταση. Το ΥΠΕΣ, θεωρώντας το νέο κέντρο κράτησης ως πρότυπο, διοργάνωσε επίσκεψη του κέντρου, τον Φεβρουάριο του 2008, από τον Υφυπουργό Εσωτερικών, Παναγιώτη Χηνοφώτη, τον Υπουργό Μετανάστευσης, Κοινωνικής Ένταξης, Εθνικής Ταυτότητας και Κοινής Ανάπτυξης της Γαλλίας, Brice Hortefeux, το Γάλλο Πρέσβη στην Ελλάδα, κ. Farnaux και το Γεν. Γραµµατέα της Περιφέρειας Β. Αιγαίου, Γιάννη Λέκκα. Σε δηλώσεις του ο κ. Hortefeux ανέφερε ότι θεωρεί απολύτως ικανοποιητικές τις συνθήκες του νέου κέντρου. Η διαχείριση του κέντρου από τη Νοµαρχία Σάµου Όπως έχει ήδη ειπωθεί, η εµπλοκή της ΝΑ Σάµου στη λειτουργία του κέντρου κράτησης παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών στηρίζεται µέχρι και σήµερα στο απόρρητο σχέδιο 43

45 «ΠΟΣΕΙ ΩΝΙΟ» του ΥΕΝ σε συνεργασία µε τα συναρµόδια Υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας & Πρόνοιας, και Οικονοµίας & Οικονοµικών. Η νοµοθετική εξουσιοδότηση του Άρ του Ν. 3386/2005, σύµφωνα µε την οποία οι ειδικοί χώροι κράτησης των προς απέλαση αλλοδαπών ιδρύονται µε απόφαση των Υπουργών Εσωτερικών, Οικονοµίας & Οικονοµικών και Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ενώ µε την ίδια ΚΥΑ καθορίζονται οι προδιαγραφές και οι όροι λειτουργίας των χώρων αυτών, έχει παραµείνει ανενεργή. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα τη δηµιουργία ενός γραφειοκρατικού τρόπου διαχείρισης του κέντρου. Το προσωπικό του κέντρου Τα άτοµα που απασχολούνται στο νέο κέντρο κράτησης προσλαµβάνονται µε συµβάσεις έργου µονοετούς διάρκειας. Τον Σεπτέµβριο του 2007, ο Γεν. Γραµ. της Περιφέρειας Β. Αιγαίου ενέκρινε τη «σύναψη συµβάσεων µίσθωσης έργου από τη ΝΑ Σάµου, µε εννέα (9) άτοµα διαφόρων ειδικοτήτων για το Κέντρο Προσωρινής Κράτησης διαµονής Λαθροµεταναστών για χρονικό διάστηµα ενός (1) έτους» 57. Στην αιτιολογία της απόφασης του Γεν. Γραµ. αναφέρεται, µεταξύ άλλων, το υπ αρ. ΙΠΠ/Φ. ΕΓΚΡ. 1/375/10979/ έγγραφο της /νσης Οργάνωσης και Λειτουργίας ΟΤΑ το οποίο εγκρίνει τη σύναψη συµβάσεων από τη ΝΑ Σάµου για το Κέντρο Προσωρινής ιαµονής Λαθροµεταναστών. ε γίνεται καµία αναφορά στο Ν. 3386/2005. Οι ειδικότητες των εννέα ατόµων που προσλήφθηκαν είναι οι εξής: 1 ΠΕ Ιατρών, 1 ΠΕ ιοικητικού Οικονοµικού, 1 ΤΕ Νοσηλευτών τριών, 1 ΤΕ Κοινωνικών Λειτουργών, 4 Ε Φυλάκων Κι 1 ΥΕ Προσωπικού Καθαριότητας. Οι συµβάσεις αυτές έληξαν και εγκρίθηκε η σύναψη νέων από τον Γεν. Γραµµατέα της Περιφέρειας Β. Αιγαίου. Συγκεκριµένα, τον Αύγουστο του 2008, ο Γεν. Γραµ. εξέδωσε δύο διαφορετικές αποφάσεις έγκρισης µε µικρή χρονική απόκλιση η µία από την άλλη (20 & 22/08/2008). Ενδιαφέρον είναι το γεγονός ότι στη µία απόφαση το κέντρο αναφέρεται ως Κέντρο Προσωρινής ιαµονής Λαθροµεταναστών, ενώ στην άλλη ως Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων. Η έγκριση αφορούσε τη σύναψη συµβάσεων µίσθωσης έργου στη ΝΑ Σάµου εννέα (9) ατόµων 58 των ειδικοτήτων που ήδη αναφέρθηκαν και άλλων έξι (6) ατόµων 59 των εξής ειδικοτήτων: 1 ΠΕ Ψυχολογικού, 1 ΤΕ ή Ε ιοικητικού-λογιστικού, 1 Ε Νοσηλευτών τριών, 1 Ε Ηλεκτρολόγων-Ψυκτικών, 1 Ε ή ΥΕ Υδραυλικών και 1 ΥΕ Προσωπικού 57 Υπ Αρ /7375 Απόφαση του Γεν. Γραµ. Περιφ. Β. Αιγαίου (ΦΕΚ Β 1922/2007) 58 Υπ Αρ /10126 Απόφαση του Γεν. Γραµ. Περιφ. Β. Αιγαίου (ΦΕΚ Β 1799/2008) 59 Υπ /10131 Απόφαση του Γεν. Γραµ. Περιφ. Β. Αιγαίου (ΦΕΚ Β 1790/2008) 44

46 Καθαριότητας. Στην τελευταία αυτή απόφαση αναφέρεται και το αντικείµενο του έργου, το οποίο έγκειται στην παροχή οδηγιών και συµβουλών σε αιτούντες άσυλο πρόσφυγες, στην παροχή ψυχολογικής υποστήριξης σε φιλοξενούµενους του Κέντρου, στη συντήρηση του κτιρίου, στον εποπτικό έλεγχο της υγειονοµικής και φαρµακευτικής περίθαλψης των φιλοξενούµενων, στη σίτιση και διατροφή τους, στη µέριµνα για την ηλεκτροδότηση, υδροδότηση και καθαριότητα του χώρου φύλαξης και στη συντήρηση των ηλεκτροµηχανολογικών εγκαταστάσεων. Τέλος, αναφέρεται ότι οι δαπάνες που θα προκληθούν από τις συµβάσεις µίσθωσης έργου βαραίνουν τον Προϋπολογισµό της Νοµαρχίας και καλύπτονται από τον Κρατικό Προϋπολογισµό. Η οικονοµική διαχείριση του κέντρου Τα κονδύλια που απορροφώνται από το κέντρο κράτησης, πλην των συµβάσεων µίσθωσης έργου, δεν εγγράφονται στον Προϋπολογισµό της ΝΑ Σάµου. Αντ αυτού, η πληρωµή των δαπανών γίνεται απολογιστικά. Αρχικά, η τριµελής Επιτροπή Παραλαβής Υλικών των συµβασιούχων εργαζοµένων στο κέντρο παραλαµβάνει τα υλικά (ρουχισµός, σίτιση κτλ.) και τα αντίστοιχα τιµολόγια, τα οποία και µεταβιβάζει στη /νση Προγραµµατισµού της Νοµαρχίας. Κατόπιν ο Νοµάρχης εκδίδει απόφαση έγκρισης των κονδυλίων και οι φωτοτυπίες των τιµολογίων µεταβιβάζονται στη /νση Οικονοµικού καθώς και στο Τµήµα ΠΑΜ-ΠΣΕΑ της Νοµαρχίας. Η /νση Οικονοµικού αποστέλλει έγγραφο προς την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για την έγκριση των κονδυλίων. Η µεταβίβαση της πίστωσης διενεργείται από τη /νση ΠΑΜ-ΠΣΕΑ του ΥΠΕΣ. Για να πραγµατοποιηθεί η εκταµίευση των χρηµατικών ποσών απαιτείται τροποποίηση του Προϋπολογισµού της Νοµαρχίας. Τα εν λόγω κονδύλια εγγράφονται σε συγκεκριµένο κωδικό του δηµόσιου λογιστικού, ο οποίος έχει δηµιουργηθεί ειδικά για το κέντρο κράτησης, και υπάγεται στο µέρος εκείνο του Προϋπολογισµού που αφορά στο Τµήµα ΠΑΜ-ΠΣΕΑ της Νοµαρχίας. Ο υπάλληλος της /νσης Οικονοµικού της Νοµαρχίας, Άγγελος Καρλοβασίτης, µε ενηµέρωσε ότι, από την αρχή του έτους 2008, ο Προϋπολογισµός της Νοµαρχίας έχει τροποποιηθεί έξι φορές για να ενταχθούν σε αυτόν τα κονδύλια που απαιτούνται για τη λειτουργία του κέντρου. Τα χρηµατικά ποσά που έχουν δαπανηθεί για το κέντρο από την 1 η εκεµβρίου 2007 µέχρι τις 30 Σεπτεµβρίου 2008, είναι τα παρακάτω: 45

47 Εξοφληµένα τιµολόγια από 1/12/2007 έως 30/9/2008 απάνη για σίτιση ,36 απάνη για φάρµακα και προσωπικά είδη ,39 απάνη για εισιτήρια ,05 Σύνολο ,80 Η λειτουργία του Κέντρου Η έλλειψη σαφών προδιαγραφών και όρων λειτουργίας του ειδικού χώρου κράτησης προς απέλαση αλλοδαπών, καθιστά ασαφές το καθεστώς λειτουργίας του. Η Νοµαρχία Σάµου έχει λάβει διαβεβαιώσεις ότι η Γεν. Γραµ. ηµόσιας Τάξης του ΥΠΕΣ έχει δροµολογήσει την εκπόνηση κανονισµού λειτουργίας του κέντρου. Εν αναµονή του επίσηµου κανονισµού, η Νοµαρχία έχει συντάξει έναν άτυπο εσωτερικό κανονισµό λειτουργίας 60, όπου αναφέρονται το ηµερήσιο πρόγραµµα και κάποιοι γενικοί κανόνες λειτουργίας. Ένα άλλο στοιχείο που παρουσιάζει ενδιαφέρον στη λειτουργία του κέντρου κράτησης είναι το γεγονός ότι δε διαθέτει νοµική προσωπικότητα. Οι συµβάσεις έργου για τη λειτουργία του κέντρου συνάπτονται από τη ΝΑ Σάµου, τα χρηµατικά ποσά εκταµιεύονται µέσω της Νοµαρχίας, χωρίς, όµως, να προκύπτει από νοµοθετική διάταξη ότι το κέντρο υπάγεται στη Νοµαρχία Σάµου. Το Πρόγραµµα «Αιγέας» Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έθεσε σε λειτουργία, τον Μάιο του 2008, το ετήσιο πιλοτικό Πρόγραµµα «Αιγέας», το οποίο έχει ως σκοπό τη διαχείριση των µεταναστευτικών ρευµάτων στα εξωτερικά θαλάσσια σύνορα της ΕΕ. Οι φορείς που συνεργάζονται στα πλαίσια του Προγράµµατος «Αιγέας» είναι: οι ΝΑ Σάµου, Χίου, Λέσβου και Έβρου, η Γεν. Γραµ. ηµόσιας Τάξης του ΥΠΕΣ, το Υπουργείο Εµπορικής Ναυτιλίας, Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής και η Ύπατη Αρµοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες. Το εν λόγω Πρόγραµµα χρηµατοδοτείται από ευρωπαϊκά κονδύλια που προορίζονται για τη διαχείριση της µετανάστευσης-αλληλεγγύη εν δράση 61. Σύµφωνα µε την Κα Μαίρη 60 Παρατίθεται στο παράρτηµα 61 Migration Management-Solidarity in Action 46

48 Σιγανού, συντονίστρια του όλου Προγράµµατος στην Ελλάδα, οι δράσεις του Προγράµµατος αφορούν: στη συγκρότηση οµάδων έργου στα κέντρα ανάλογα µε τις ανάγκες καθενός από αυτά στη διάθεση συνοδού ανηλίκων, όταν χρειάζεται η µετάβαση ασυνόδευτων ανηλίκων από ένα κέντρο σε άλλο στη διασφάλιση πρόσβασης των αλλοδαπών στις διαδικασίες αίτησης ασύλου στη στατιστική καταγραφή των ατόµων που εισέρχονται στα κέντρα κράτησης στη διοργάνωση εκπαιδευτικών σεµιναρίων στους φορείς που έρχονται σε άµεση επαφή µε µετανάστες και πρόσφυγες, όπως οι Αστυνοµικές Αρχές, το Λιµενικό Σώµα και οι υπάλληλοι των κέντρων κράτησης στην προώθηση της ενηµέρωσης των συλληφθέντων για τα δικαιώµατά τους µε φυλλάδια σε διάφορες γλώσσες και µε την παραγωγή ενός ντοκιµαντέρ που θα προβάλλεται στα κέντρα Όσον αφορά στο κέντρο κράτησης στη Σάµο, έχει συγκροτηθεί στα πλαίσια του Προγράµµατος «Αιγέας» µία οµάδα έργου, η οποία αποτελείται από τρεις διερµηνείς, δύο δικηγόρους και ένα άτοµο διοικητικής υποστήριξης. Οι δύο δικηγόροι έχουν ως αρµοδιότητα την καταγραφή των στατιστικών στοιχείων και την παροχή νοµικής συνδροµής στους κρατούµενους, συµπεριλαµβανοµένης της αίτησης ασύλου. Η συνδροµή της ΜΚΟ «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα- Αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου» Η ΜΚΟ «Κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα-αλληλεγγύη στους πρόσφυγες Σάµου» συνδράµει στη βελτίωση των συνθηκών κράτησης στο κέντρο από το 2004, οπότε και ιδρύθηκε. Αποτελεί τη µόνη ΜΚΟ που είχε πρόσβαση στο παλιό κέντρο κράτησης, πρόσβαση που της έχει δοθεί και για το νέο κέντρο από την Αστυνοµική /νση Σάµου, υπεύθυνη για τη φύλαξη του κέντρου. Όπως µε ενηµέρωσε η Αγγέλα Χατζηµιχάλη, µέλος της ΜΚΟ, και όπως προκύπτει από τον άτυπο κανονισµό λειτουργίας, το κέντρο επισκέπτεται καθηµερινά µέλος της ΜΚΟ για την παροχή ρουχισµού και κοινωνικής υποστήριξης των κρατουµένων. Κάθε Τρίτη και Πέµπτη, µέλη της ΜΚΟ µεταβαίνουν στο κέντρο µε σκοπό την κοινωνική υποστήριξη των κρατουµένων, την εκµάθηση 47

49 βασικών στοιχείων της ελληνική γλώσσας και την παροχή ενηµέρωσης των αλλοδαπών για τα δικαιώµατά τους. Η κίνηση για τα ανθρώπινα δικαιώµατα έχει οργανώσει επίσης πλήθος εκδηλώσεων ενηµέρωσης του κοινού για την κατάσταση στο κέντρο. Οι διαδικασίες που ακολουθούνται κατά τη σύλληψη και µετάβαση των παρανόµως εισερχόµενων αλλοδαπών στο κέντρο Το Λιµεναρχείο Προκειµένου να ενηµερωθώ για τις διαδικασίες που ακολουθεί το Λιµενικό Σώµα στις περιπτώσεις σύλληψης παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών, συνάντησα τον Λιµενάρχη Σάµου, κ. Ηλία Παρτσάφα, ο οποίος µε παρέπεµψε στην Αξιωµατικό του Λιµενικού Σώµατος, κ. Σακέλλιου Ευαγγελία, για να απαντήσει στα ερωτήµατα που παραθέτονται στο παράρτηµα. Το Λιµεναρχείο Σάµου έχει τη δικαιοδοσία να συλλαµβάνει άτοµα που βρίσκονται παράνοµα στα ελληνικά χωρικά ύδατα του Νοµού Σάµου καθώς και στους περίφρακτους χώρους των Λιµένων Βαθιού, Καρλοβάσου και Πυθαγορείου. Οι περισσότερες συλλήψεις, όπως είναι αναµενόµενο, πραγµατοποιούνται στη θαλάσσια περιοχή. Η συνήθης πρακτική των διακινητών είναι να καταστρέφουν τα σκάφη, οπότε το Λιµενικό Σώµα επιβιβάζει τους ανθρώπους στο σκάφος του Λιµενικού. Τα άτοµα που διασώζονται δε διαθέτουν σχεδόν ποτέ κάποιου είδους έγγραφο που να πιστοποιεί την ταυτότητά τους. Οι συλληφθέντες µεταφέρονται στο κτίριο του Λιµεναρχείου ή όταν είναι πάρα πολλοί στο χώρο του ναυτικού οµίλου. Αξίζει να σηµειωθεί ότι το κτίριο του Λιµεναρχείου Σάµου δε διαθέτει ειδικό χώρο για την κράτηση των συλληφθέντων, µε αποτέλεσµα πολλές φορές να παρατηρείται το φαινόµενο άνθρωποι ταλαιπωρηµένοι και άρρωστοι να µένουν όρθιοι έξω από το κτίριο, µέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες. Το Λιµεναρχείο προχωρεί µετά σε σωµατική έρευνα των συλληφθέντων και καταγραφή των στοιχείων τους (όνοµα, επώνυµο, ηλικία, χώρα καταγωγής) κατά δήλωσή τους. Επίσης, προβαίνει στην διενέργεια σύντοµης κατάθεσης, ρωτώντας τους συλληφθέντες από πού ξεκίνησαν και πόσα λεφτά έδωσαν για να τους µεταφέρουν στην Ελλάδα. Κατόπιν, τους µεταφέρουν στο νοσοκοµείο για την πραγµατοποίηση εξετάσεων και τους µεταφέρουν στο κέντρο όπου τους παραδίδουν στην Αστυνοµία. Λόγω του συνήθως µεγάλου αριθµού των συλληφθέντος και την απουσία ειδικού χώρου φύλαξης στο κτίριο 48

50 του Λιµεναρχείου, η δακτυλοσκόπηση (ατόµων άνω των 14 ετών) και η φωτογράφηση των συλληφθέντων διενεργείται στο κέντρο κράτησης. Τέλος, όλα τα στοιχεία του φακέλου αποστέλλονται στον Εισαγγελέα Πρωτοδικών Σάµου και σχηµατίζεται δικογραφία για παράνοµη είσοδο στη χώρα. Όσον αφορά στους διακινητές, η διαδικασία που ακολουθείται είναι διαφορετική. Όταν διαπιστωθεί από τα Λιµενικά όργανα ότι κάποιος από τους συλληφθέντες µπορεί να είναι διακινητής, πραγµατοποιείται ανάκριση, τα στοιχεία αποστέλλονται στον Εισαγγελέα, ο οποίος κινεί τη διαδικασία του αυτοφώρου και σχηµατίζει δικογραφία συνήθως για παράνοµη είσοδο, παράνοµη µεταφορά και διακίνηση ανθρώπων. Ο Εισαγγελέας εκδίδει ένταλµα κράτησης και ο συλληφθείς διακινητής µεταφέρεται στην Αστυνοµία. Στην τακτική δικάσιµο που ορίζεται παρίσταται ως µάρτυρας το Λιµενικό όργανο που πραγµατοποίησε τη σύλληψη. Ο µεγάλος αριθµός των αλλοδαπών που εισέρχονται παράνοµα στην Ελλάδα δια θαλάσσης, έχει καταστήσει πιο δύσκολο το έργο του Λιµεναρχείου Σάµου. Ως εκ τούτου, οι επιχειρήσεις συνεργασίας, που λαµβάνουν χώρα στα πλαίσια του ευρωπαϊκού Οργανισµού FRONTEX, έχουν συνδράµει θετικά στην καλύτερη φύλαξη των θαλάσσιων συνόρων. Την περίοδο από το Μάιο µέχρι το εκέµβριο του 2008, το Λιµεναρχείο Σάµου ενισχύθηκε µε δύο σκάφη και προσωπικό από το Λιµενικό Σώµα της Ιταλίας. Το συντονιστικό κέντρο των επιχειρήσεων βρίσκεται στον Πειραιά και τελεί υπό την αιγίδα του ΥΕΝ. Οι επιχειρήσεις στα πλαίσια του FRONTEX συνέβαλλαν στο να γίνονται συχνότεροι και περισσότεροι έλεγχοι των θαλάσσιων συνόρων. Επίσης, υπήρξε η ευκαιρία ανταλλαγής εµπειριών και συνεργασίας στο θέµα των πλαστών εγγράφων. Στα προβλήµατα που αντιµετωπίζει το Λιµεναρχείο Σάµου, συγκαταλέγονται η έλλειψη κάποιες φορές (λόγω µεταθέσεων κτλ.) προσωπικού, οι οποίες θεραπεύονται µε αποσπάσεις, η έλλειψη ειδικού χώρου παραµονής των συλληφθέντων στο κτίριο του Λιµεναρχείου και η έλλειψη µόνιµου διερµηνέα. Για να αντιµετωπιστούν αυτά τα προβλήµατα, θα ήταν θεµιτή η αύξηση του µόνιµου προσωπικού και η δηµιουργία ειδικού τµήµατος του Λιµενικού Σώµατος που να ασχολείται µόνο µε το ζήτηµα των συλλήψεων παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών. Η κ. Σακέλλιου τόνισε, επίσης, τις δυσκολίες που αντιµετωπίζει το Λιµενικό Σώµα στη συνεργασία µε το τουρκικό Λιµενικό Σώµα. 49

51 Η Αστυνοµική ιεύθυνση Σάµου Για να διερευνήσω τις διαδικασίες που ακολουθεί η Αστυνοµία κατά τη σύλληψη και τη µετάβαση των παρανόµως εισερχοµένων αλλοδαπών στο κέντρο, συνέταξα ένα άλλο ερωτηµατολόγιο 62, το οποίο και παρουσίασα στον Αστυνοµικό ιοικητική Σάµου, κ. Βαγγέλη Τσιρίγο, και στον Αστυνοµικό ιευθυντή, κ. Παναγιώτη Τσιαφίδη. Η απάντηση που έλαβα ήταν ότι πρέπει να υπάρξει πρώτα έγκριση από το Αρχηγείο της Ελληνικής Αστυνοµίας, για να µπορέσουν να απαντήσουν στα ερωτήµατα. εν έλαβα καµία απόκριση στην πρότασή µου να µου παραχωρήσει συνέντευξη, για όποια από τα ερωτήµατα είναι δυνατόν, κάποιος αστυνοµικός. Εφόσον δεν κατέστη δυνατό να ενηµερωθώ για τις διαδικασίες µε άµεσο τρόπο από την Αστυνοµία, θα τις περιγράψω βασισµένη στις ισχύουσες νοµοθετικές διατάξεις, στο πόρισµα του ΣτΠ µετά την επίσκεψη στη Σάµο και στη συνέντευξη που πραγµατοποίησα µε το δικηγόρο, κ. Κώστα Πασαγιάννη, ο οποίος ανήκει στην οµάδα έργου του Προγράµµατος «Αιγέας». Όπως αναφέρεται ρητά στο Άρ του Ν. 3386/2005, η ΕΛΑΣ έχει την ευθύνη φύλαξης των ειδικών χώρων κράτησης των προς απέλαση αλλοδαπών. Επίσης, σύµφωνα µε το Άρ. 76 του ίδιου νόµου, ο αστυνοµικός /ντης είναι αρµόδιος για την έκδοση απόφαση διοικητικής απέλασης. Όπως ειπώθηκε και παραπάνω, τα άτοµα που εισέρχονται παράνοµα στη χώρα δια θαλάσσης συλλαµβάνονται από το Λιµενικό Σώµα και παραδίδονται στην Αστυνοµία. Τα άτοµα που έχει εισέλθει µε παράνοµο τρόπο και κατάφεραν να φτάσουν στο έδαφος της Σάµου, συλλαµβάνονται από την Αστυνοµία. Σε όλους τους συλληφθέντες πραγµατοποιείται σωµατικός έλεγχος και κατάσχονται τα κινητά τηλέφωνα που τυχόν έχουν. Τα άτοµα που συλλαµβάνονται από την Αστυνοµία µεταφέρονται στο νοσοκοµείο για την πραγµατοποίηση εξετάσεων και κατόπιν στο κέντρο προσωρινής κράτησης. Εκεί, η Αστυνοµία προβαίνει στη διαδικασία ταυτοποίησης κατά δήλωση των συλληφθέντος και στη δακτυλοσκόπησή τους. Τα δακτυλικά αποτυπώµατα αποστέλλονται στο Αρχηγείο της ΕΛΑΣ για την ταυτοποίηση και στο σύστηµα Eurodac. Ταυτόχρονα, σε βάρος τους εκδίδεται απόφαση διοικητικής απέλασης και κράτησης 63, ενώ σχεδόν όλοι οι παράνοµα εισερχόµενοι αλλοδαποί καταδικάζονται από το αρµόδιο ποινικό δικαστήριο για το αδίκηµα της παράνοµης 62 Παρατίθεται στο Παράρτηµα 63 Άρ. 76 του Ν. 3386/

52 εισόδου στη χώρα. Όπως διαπίστωσαν οι επιστήµονες του ΣτΠ, η πρακτική της επιβολής διοικητικής απέλασης σε συνδυασµό µε την προσωρινή κράτηση εφαρµόζεται αδιακρίτως από τις αρµόδιες αστυνοµικές αρχές 64. Η κράτηση στο κέντρο κυµαίνεται από λίγες µέρες (8 κατ ελάχιστο), ένα µε ενάµιση µήνα για όσους προέρχονται από χώρες όπως το Αφγανιστάν και τη Σοµαλία, στις οποίες είναι ανέφικτη η απέλαση και έως το ανώτατο όριο των τριών µηνών για τους υπόλοιπους (Παλαιστίνιοι, Μαυριτανοί, Ερυθραίοι). Μετά το πέρας του προβλεπόµενου χρόνου κράτησης, οι αλλοδαποί αφήνονται ελεύθεροι µε 30ήµερη προθεσµία προς αναχώρηση από τη χώρα, χωρίς καµία επιτήρηση. Ανάλογα µε την υπερπλήρωση ή µη του κέντρου, τα χρονικά διαστήµατα κράτησης επιµηκύνονται ή περιορίζονται, γεγονός που φαίνεται καταρχήν εύλογο, ωστόσο δε δύναται να αποτελεί το µοναδικό κριτήριο του τυχαίου και απροσδιορίστου εν τέλει χρόνου τον οποίο αναµένεται να διανύσει ο κάθε αλλοδαπός στο κέντρο. Όσον αφορά τις σπάνιες περιπτώσεις όπου έχει υποβληθεί από τους αλλοδαπούς αίτηµα για χορήγηση ασύλου, αξίζει να σηµειωθεί ότι αποτελεί πάγια πρακτική, όπως διαπίστωσε το κλιµάκιο του ΣτΠ, η κράτηση (δοθέντος ότι και για αυτούς έχει προηγηθεί η απόφαση απέλασης), αδιακρίτως, κατά την οποία εξαντλείται το ανώτατο επιτρεπτό όριο του τριµήνου, λίγο πριν ο αλλοδαπός κληθεί να παραστεί ενώπιον της αρµόδιας Επιτροπής των Άρ. 3 & 4 του Π 61/99, στην Αθήνα, για την εξέταση του αιτήµατός του σε δεύτερο βαθµό. Το νοσοκοµείο Σάµου Όπως έχει ήδη αναφερθεί, οι παράνοµα εισερχόµενοι αλλοδαποί που συλλαµβάνονται είτε από το Λιµενικό Σώµα είτε από την Αστυνοµία µεταφέρονται, µετά την πρώτη ταυτοποίησή τους, στο νοσοκοµείο Σάµου για την διεξαγωγή υγειονοµικού ελέγχου. Ο /ντης του νοσοκοµείου Σάµου, κ. Μάρκος Βασιλειάς παρέλαβε το ερωτηµατολόγιο 65 που συνέταξα, το οποίο απάντησε ο υπεύθυνος γιατρός, κ. Σταύρος ασκαλάκης. Σύµφωνα, λοιπόν, µε τις απαντήσεις που έλαβα, οι συλληφθέντες µεταβαίνουν στο νοσοκοµείο συνοδεία είτε λιµενικών είτε αστυνοµικών, πραγµατοποιείται η εξέταση και αποχωρούν πάλι µε συνοδεία. Στα πλαίσια του υγειονοµικού ελέγχου, πραγµατοποιείται 64 Μάρκου Έλενα & Μαρκάκη Ευαγγελία, Έκθεση αυτοψίας στο χώρο κράτησης λαθροµεταναστών & αιτούντων άσυλο στη Σάµο την Μαΐου 2007, 65 Παρατίθεται στο Παράρτηµα 51

53 πλήρης φυσική εξέταση και αν απαιτείται επιπλέον εργαστηριακός έλεγχος ή εξέταση από ανάλογη ειδικότητα. Το νοσοκοµείο Σάµου περιθάλπει, επίσης, και άτοµα που κρατούνται στο κέντρο, µόνο εάν αυτά µεταφερθούν στο νοσοκοµείο από την Αστυνοµία. Στατιστικά στοιχεία Για να γίνει κατανοητό το εύρος των παράνοµων µεταναστευτικών ροών που δέχεται η Ελλάδα, και συγκεκριµένα το νησί της Σάµου, κρίνεται αναγκαία η παράθεση στατιστικών στοιχείων. ιάγραµµα I Συλληφθέντες λαθροµετανάστες στα θαλάσσια σύνορα Συλληφθέν (έως 31/8) ΕΤΟΣ Πηγή: επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ, Παρατηρώντας τις µεταβολές ανά έτος, συµπεραίνουµε ότι ο αριθµός των ατόµων που συλλαµβάνονται από το Λιµενικό Σώµα έχει αυξηθεί υπέρογκα τα δύο τελευταία έτη. Με εξαίρεση το 2001, την χρονική περίοδο από 2000 έως 2006, ο αριθµός των παράνοµα εισερχοµένων δια θαλάσσης αλλοδαπών κυµαίνονταν από Το έτος 2007, ο αριθµός αυτός εκτινάχθηκε σε πάνω από άτοµα. Αξίζει να σηµειωθεί ότι κάτι 52

54 λιγότερο από άτοµα έχουν συλληφθεί στα ελληνικά χωρικά ύδατα, µόνο µέχρι τα τέλη Αυγούστου του Για να γίνει κατανοητή η πίεση που δέχεται συγκεκριµένα το νησί της Σάµου από τις παράνοµες µεταναστευτικές ροές, παρατίθεται το παρακάτω διάγραµµα: ιάγραµµα II Πηγή: επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ, Από ό,τι φαίνεται και παραστατικά στο ιάγραµµα II, το 2007, η Σάµος δέχτηκε το µεγαλύτερο µέρος των µεταναστών, ήτοι το 28,4 % του συνόλου των συλληφθέντων στα ελληνικά χωρικά ύδατα, µε το νησί της Λέσβου να ακολουθεί µε 27,8 %. Αξίζει να τονιστεί το γεγονός ότι στα υπόλοιπα νησιά του ανατολικού Αιγαίου που βρίσκονται, επίσης κοντά µε τα παράλια της Τουρκίας, δεν παρατηρείται τόσο µεγάλος αριθµός συλλήψεων. Στο διάγραµµα III, µπορούµε να παρακολουθήσουµε την ραγδαία αύξηση του αριθµού των συλληφθέντων αλλοδαπών από το Λιµεναρχείο Σάµου. 53

55 ιάγραµµα III Παράνοµα εισερχόµενοι αλλοδαποί συλληφθέντες από το Λιµεναρχείο Σάµου Συλληφθέντε (έως 30/9) ΕΤΟΣ Πηγή: Λιµεναρχείο Σάµου Στο διάγραµµα IV απεικονίζεται ο αριθµός των συλλήψεων διακινητών από τις Λιµενικές Αρχές ανά έτος. Συγκρίνοντας τον αριθµό των συλληφθέντων ατόµων που εισέρχονται παράνοµα στη χώρα και τον αριθµό των συλληφθέντων διακινητών, αντιλαµβανόµαστε ότι δυστυχώς οι περισσότεροι διακινητές διαφεύγουν της σύλληψης. ιάγραµµα IV Πηγή: επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ, 54

56 ιάγραµµα V Πηγή: επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ, Όπως φαίνεται στο ιάγραµµα V, το Λιµεναρχείο Σάµου προχώρησε το 2007 στη σύλληψη 52 διακινητών, ήτοι το 26 % του συνόλου των συλληφθέντων διακινητών. Ακολουθεί το Λιµεναρχείο Μυτιλήνης µε 42 συλλήψεις. Η συνήθης πρακτική των διακινητών είναι να αφήνουν αβοήθητους τους αλλοδαπούς µε κατεστραµµένα σκάφη µε το που περάσουν στα ελληνικά χωρικά ύδατα για να περισυλλεχθούν από τις ελληνικές Λιµενικές Αρχές. Αυτό έχει πολλές φορές ως αποτέλεσµα των πνιγµό ατόµων. Σύµφωνα µε τα στοιχεία που µου παραχώρησε το Λιµεναρχείο Σάµου, το 2006 ανασύρθηκαν 4 σωροί αλλοδαπών, το 2007 ανασύρθηκαν 34 και 5 σωροί µέχρι τα τέλη Σεπτεµβρίου Στα ιάγραµµα VI, απεικονίζονται οι εθνικότητες των συλληφθέντων από τις Λιµενικές Αρχές αλλοδαπών το έτος Περίπου οι µισοί από τους συλληφθέντες αλλοδαπούς είναι Αφγανοί, περίπου το 15 % αποτελούν οι Σοµαλοί και το 13 % οι Παλαιστίνιοι. 55

57 ιάγραµµα VI Πηγή: επίσηµη ιστοσελίδα του ΥΕΝ, Όλα τα στοιχεία που παρατέθηκαν παραπάνω αφορούν µόνο στα άτοµα που συλλαµβάνει το Λιµενικό Σώµα. Εφόσον δεν κατέστη δυνατό να παρασχεθούν από την Αστυνοµική /νση Σάµου τα στατιστικά στοιχεία που αφορούν στο συνολικό αριθµό των ατόµων που κρατούνται στο κέντρο, θα γίνει προσπάθεια για την απεικόνιση της πραγµατικής εικόνας στοιχεία από άλλη πηγή. εδοµένου ότι όλοι οι συλληφθέντες αλλοδαποί µεταβαίνουν στο νοσοκοµείο Σάµου για την πραγµατοποίηση υγειονοµικού ελέγχου, ανεξάρτητα από την αρχή που τους µεταφέρει, ο αριθµός των ατόµων που εξετάστηκαν θα πρέπει να είναι περίπου ο ίδιος µε το συνολικό αριθµό των κρατουµένων στο κέντρο. Με αυτά τα πρόσθετα στοιχεία ο αριθµός των ατόµων που τελικά κρατούνται στο κέντρο ανήλθε το έτη 2007 σε άτοµα και µέχρι τον Αύγουστο του 2008 σε περίπου 4000 άτοµα. Λαµβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι το κέντρο κράτησης στη Σάµου µπορεί να στεγάσει 300 άτοµα, γίνεται αµέσως αντιληπτό ότι, κατά τους καλοκαιρινούς µήνες, οπότε και παρατηρείται έξαρση του φαινοµένου, η χωρητικότητα αυτή δεν επαρκεί, µε αποτέλεσµα να συνωστίζονται περισσότερα άτοµα και να δηµιουργούνται για άλλη µια φορά άσχηµες συνθήκες διαβίωσης. 56