Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 22 Ιανουαρίου Ελληνική Οικονομία

Transcript

1 Εβδομαδιαίο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Παρασκευή 22 Ιανουαρίου 2016 Ελληνική Οικονομία O πληθωρισμός με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη τιμών καταναλωτού έλαβε τον Δεκέμβριο θετικό πρόσημο (+0,4%), για πρώτη φορά από το Φεβρουάριο του Η εξέλιξη αυτή πυροδοτήθηκε σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση των συντελεστών της έμμεσης φορολογίας που εξουδετέρωσε τις αποπληθωριστικές πιέσεις οι οποίες προκαλούνται από την πτώση των τιμών του πετρελαίου. Στο παρόν δελτίο επιχειρούμε, να αναλύσουμε τον ρόλο των φορολογικών επιβαρύνσεων και άλλων παραγόντων στη παρατηρούμενη χαμηλή ευαισθησία της εξαγωγικής δραστηριότητας στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας, και να διερευνήσουμε τους προσδιοριστικούς παράγοντες του επιπέδου των τιμών στο άμεσο μέλλον. Α. Ανταγωνιστικότητα, τιμές και κόστος εργασίας. Η πραγματική σταθμισμένη συναλλαγματική ισοτιμία (REER) της Ελλάδας με βάση το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος που συνιστά το πιο γνωστό μέτρο της διεθνούς ανταγωνιστικότητας μιας οικονομίας βελτιώθηκε εντυπωσιακά, αφού κατέγραψε μείωση κατά 19% από το 2010 έως και σήμερα. Η βελτίωση, ωστόσο, της πραγματικής συναλλαγματικής ισοτιμίας με βάση τον δείκτη τιμών καταναλωτού είναι πολύ πιο περιορισμένη (-6,2%) όπως εμφαίνεται στο Γράφημα 1 (σωρευτική μεταβολή/σκιασμένη περιοχή). Η ανωτέρω διαπίστωση μπορεί να ερμηνευθεί από δύο παράγοντες. Πρώτον, συνδέεται με τις αυξήσεις στους φορολογικούς συντελεστές στην κατανάλωση που επεβλήθησαν το 2010 και το 2015 στην Ελλάδα. Δεύτερον, στις στρεβλώσεις που ακόμη και σήμερα επικρατούν σε αρκετές αγορές αγαθών και υπηρεσιών, εξαιτίας της αργής ολοκληρώσεως των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων που προέβλεπε το πρόγραμμα προσαρμογής, με συνέπεια η μεγάλη μείωση των ονομαστικών αμοιβών, να μην αντανακλάται στις τελικές τιμές των αγαθών και υπηρεσιών. Τούτο οδήγησε σε ανελαστικότητα της εξαγωγικής δραστηριότητος στις διαδοχικές βελτιώσεις της ανταγωνιστικότητας μετρούμενης σε όρους κόστους εργασίας ανά μονάδα προϊόντος (Γράφημα 1). Αποτυπώνεται δε στη καθοδική τάση (κινητός μέσος) που ακολουθούν οι εξαγωγές από το τρίτο τρίμηνο 2012 μέχρι σήμερα. Το φαινόμενο αυτό ενισχύθηκε από την υψηλότερη αβεβαιότητα στην Ελλάδα, καθώς και από την επιβολή των κεφαλαιακών ελέγχων το Η διαπίστωση αυτή έρχεται σε αντίθεση με την εμπειρία της Ιρλανδίας στην τελευταία διετία (Γράφημα 2). Σύμφωνα μάλιστα με πρόσφατη μελέτη του ΔΝΤ (World Economic Outlook, 2015, chapter 3), που βασίσθηκε σε δεδομένα 60 χωρών στη περίοδο , μια υποτίμηση κατά 10% της πραγματικής σταθμισμένης συναλλαγματικής ισοτιμίας ενισχύει τις καθαρές εξαγωγές κατά 1,5% του ΑΕΠ, με τα περισσότερα από τα οφέλη να πραγματοποιούνται στον πρώτο χρόνο. Β. Οι βασικοί προσδιοριστικοί παράγοντες των εξελίξεων στο επίπεδο τιμών το Σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη του πληθωρισμού διαδραματίζουν διάφοροι παράγοντες, όπως η πορεία των τιμών του πετρελαίου, η αύξηση των συντελεστών των έμμεσων φόρων, οι πληθωριστικές προσδοκίες στο προσεχές μέλλον και πιο μακροπρόθεσμα οι τιμές των ακινήτων. Ας προσπαθήσουμε επομένως να διερευνήσουμε τη δυναμική των προσδιοριστικών αυτών παραγόντων στο άμεσο μέλλον. Η τιμή του πετρελαίου αποτελεί καθοριστικό παράγοντα στην εξέλιξη του πληθωρισμού, δεδομένης της χρήσεώς του ως καύσιμο για τις μεταφορές και τη θέρμανση, καθώς και ως εισροή στην παραγωγική διαδικασία. Οι μεταβολές των τιμών του πετρελαίου επηρεάζουν άμεσα τον μηχανισμό προσαρμογής των τιμών στον βαθμό που η τιμή του πετρελαίου επηρεάζει τον δείκτη τιμών καταναλωτή και το κόστος παραγωγής =100 Γράφημα 1. Ελλάδα: Εσωτερική Υποτίμηση, Ανταγωνιστικότητα και Εξαγωγές I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Ιανουάριος 2010 Ιούλιος Εξαγωγές REER (με βάση το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος) REER (με βάση τον Εν. Δείκτη Τιμών Καταναλωτή) κινητός μέσος 3 μηνών Πηγές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ΕΛΣΤΑΤ ULC -19,0% -6,2% HICP =100 Γράφημα 2. Ιρλανδία: Εσωτερική Υποτίμηση, Ανταγωνιστικότητα και Εξαγωγές I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III IV I II III Ιανουάριος 2010 Ιούλιος Εξαγωγές REER (με βάση το κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος) REER (με βάση τον Εν. Δείκτη Τιμών Καταναλωτή) κινητός μέσος 3 μηνών Πηγές: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Eurostat ULC -20,0% -11,9% HICP

2 Ιαν-10 Απρ-10 Ιουλ-10 Οκτ-10 Ιαν-11 Απρ-11 Ιουλ-11 Οκτ-11 Ιαν-12 Απρ-12 Ιουλ-12 Οκτ-12 Ιαν-13 Απρ-13 Ιουλ-13 Οκτ-13 Ιαν-14 Απρ-14 Ιουλ-14 Οκτ-14 Ιαν-15 Απρ-15 Ιουλ-15 Οκτ-15 Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων Μολονότι ο προσδιορισμός των τιμών του πετρελαίου γίνεται στις διεθνείς αγορές, οι επιπτώσεις των μεταβολών των τιμών του πετρελαίου δεν είναι όμοιες για όλες τις χώρες λόγω του διαφορετικού ποσοστού εξάρτησης των χώρων της Ευρωπαϊκής Ενώσεως από εισαγωγές πετρελαίου για την κάλυψη ενεργειακών αναγκών. Στην Ελλάδα το ποσοστό ενεργειακής εξάρτησης, που ορίζεται ως το ποσοστό των καθαρών εισαγωγών πετρελαίου στην ακαθάριστη εγχώρια κατανάλωση ενέργειας, διαμορφώθηκε το 2013 σε 62,1% σημαντικά υψηλότερο του Ευρωπαϊκού μέσου όρου (53,2%) (Γράφημα 3). Το γεγονός αυτό υποδηλώνει ότι η επίδραση της μεταβολής των τιμών πετρελαίου έχει μεγάλη σημασία για τη χώρα μας. Οι διεθνείς τιμές πετρελαίου εκτιμάται ότι θα μειωθούν περαιτέρω το 2016 κατά 17,6%, σύμφωνα με το World Economic Outlook Update του ΔΝΤ (Ιανουάριος 2016). Σουηδία Γαλλία Ελλάδα Αυστρία Γερμανία Ισπανία Τουρκία Πορτογαλία Ιταλία H αύξηση των συντελεστών του ΦΠΑ, ωστόσο, δρα προς την αντίθετη κατεύθυνση. Έχει επιδράσει ανοδικά στις πληθωριστικές πιέσεις στην Ελλάδα τον Μάρτιο του 2010, τον Σεπτέμβριο του 2011 και στην επιβράδυνση της αποπληθωριστικής διαδικασίας μετά τον Σεπτέμβριο του Συγκεκριμένα, η πρόσφατη μετάταξη σε υψηλότερο φορολογικό συντελεστή στον κλάδο βασικών ειδών διατροφής και στον κλάδο της εστίασης και καταλυμάτων έχει επιδράσει αυξητικά στις τελικές τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. 6% 5% 4% 3% 2% 1% 0% -1% -2% -3% Γραφημα 3. Ποσοστό Ενεργειακής Εξαρτήσεως σε Επιλεγμένες Χώρες Πηγή: Eurostat Πηγή: Eurostat 31,6 47,9 Η επίπτωση της αυξήσεως των νέων φορολογικών επιβαρύνσεων στις τιμές παρουσιάζεται στο Γράφημα 4, όπου περιγράφεται η απόκλιση μεταξύ του εναρμονισμένου δείκτη τιμών καταναλωτού και 62,1 62,3 62,7 70,5 73,3 73,5 76, Ευρωπαϊκός Μέσος 2013: 53,2% Γράφημα 4. H Επίπτωση των Φορολογικών Επιβαρύνσεων στον Εν. Δκτ. Τιμών Καταναλωτή Εναρ. Πληθωρισμός Εναρ. Πληθωρισμός με σταθερούς φορολογικούς συντελεστές του αντίστοιχου δείκτη που δεν περιλαμβάνει την επίδραση της αυξήσεως των φόρων στις τιμές των προϊόντων και υπηρεσιών. 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% -4,0% Γραφημα 5. Εν. Δκτ. Καταναλωτή και Πληθωριστικές Προσδοκίες Ι Μ Ι Σ ΔΙ Μ Ι Σ ΔΙ Μ Ι Σ ΔΙ Μ Ι Σ ΔΙ Μ Ι Σ Δ Εν. Δεικτ. Τμών Καταναλωτή (ετήσια % μετ., δεξιός άξονας) Προσδοκίες για τις Τιμές (τους επόμενους 12 μήνες, κιν. μέσος 6μηνών) Πηγές: Eurostat, European Commission Οι πληθωριστικές προσδοκίες αποτελούν επίσης πρόδρομο δείκτη της μεταβολής των τιμών. Με τους λοιπούς παράγοντες να παραμένουν σταθεροί (ceteris paribus), αύξηση του δείκτη των προσδοκιών για ανοδική τροχιά των τιμών στο μέλλον, μειώνει το πραγματικό επιτόκιο και θα μπορούσε να ωθήσει τις επιχειρήσεις και τα νοικοκυριά να επισπεύσουν τις δαπάνες τους. Δια αυτού του μηχανισμού, η σταδιακή αύξηση του δείκτη των πληθωριστικών προσδοκιών μπορεί να προκαλέσει από σήμερα πληθωριστικές πιέσεις. Στο Γράφημα 5, ωστόσο, παρατηρείται ότι ο πρόδρομος αυτός δείκτης κινείται την τελευταία διετία σε ιδιαιτέρως χαμηλά επίπεδα και κατά συνέπεια δεν αναμένεται να επηρεάσει αυξητικά τις τιμές. Τέλος, οι μεταβολές των τιμών των οικιστικών ακινήτων και των κινητών αξιών θεωρούνται στην οικονομική βιβλιογραφία * δείκτες του μελλοντικού επιπέδου τιμών, αφού μπορεί να επηρεάσουν τις τιμές μέσω των μεταβολών του καταναλωτικού προτύπου ως συνέπεια του λεγόμενου «αποτελέσματος πλούτου» (wealth effect) των νοικοκυριών. Συγκεκριμένα η αύξηση των τιμών των ακινήτων επηρεάζει θετικά τον πλούτο των νοικοκυριών. Αυτό συνεπάγεται αύξηση των καταναλωτικών δαπανών που οδηγεί σε αύξηση των τιμών. Ο παράγων αυτός ωστόσο δεν μπορεί να προκαλέσει πληθωριστικές πιέσεις στην Ελλάδα, δεδομένου του χαμηλού επιπέδου των κινητών αξιών και των τιμών των ακινήτων. 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% -2,0% -4,0% -6,0% Γραφημα 6. Εν. Δκτ. Τιμών Καταναλωτή και Δκτ. Τιμών Διαμερισμάτων Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q4Q1Q2Q3Q Εν. Δκτ. Τιμών Καταναλωτή (% ετήσια μετ.) Δκτ. Τιμών Διαμερισμάτων (% ετήσια μετ., αρ. άξονας) Πηγές:ΕΛΣΤΑΤ, ΤτΕ * Case, K.E., J.M. Quigley and R.J. Shiller (2005), Comparing wealth effects: the stock market versus the housing market, The B.E. Journal of Macroeconomics, 5(1), pp ,0% 9,0% 4,0% -1,0% -6,0% -11,0% -16,0% 2

3 Διαμόρφωση και προοπτικές του πληθωρισμού: Σημαντική επιβράδυνση του αποπληθωρισμού παρατηρήθηκε το 2015, κυρίως από τον περασμένο Αύγουστο, με τη μετάταξη μεγάλου αριθμού ειδών διατροφής και υπηρεσιών στον κανονικό ΦΠΑ (23%) από τον μειωμένο (13%). Συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο 2015 ο πληθωρισμός επιβραδύνθηκε στο -0,2%, σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά 0,7% τον Νοέμβριο 215 και πτώσης κατά 2,6% τον Δεκέμβριο του Πάντως ο Εθνικός Δείκτης Τιμών Καταναλωτού σε μέσα επίπεδα μειώθηκε κατά 1,7% το 2015, έναντι μείωσης κατά 1,3% το Παράλληλα επιταχύνθηκε περαιτέρω και ο δομικός πληθωρισμός (χωρίς κηπευτικά και καύσιμα) δεδομένου ότι διαμορφώθηκε σε θετική τιμή για τρίτο συνεχή μήνα στο +0,4 τον Δεκέμβριο 2015 από +0,2% και +0,1% τον Νοέμβριο και Οκτώβριο του Επιπλέον, από τον Δεκέμβριο 2015 ο υποδείκτης των υπηρεσιών, του εθνικού δείκτη τιμών καταναλωτού, κατέγραψε θετικό 12-μηνο ρυθμό μεταβολής +0,1%, έναντι 0,0% τον Νοέμβριο 2015 και -1,0% τον Δεκέμβριο του 2014, κυρίως λόγω της αύξησης των αεροπορικών εισιτηρίων τον Ιούνιο του παρελθόντος έτους και των εξόδων διαμονής σε ξενοδοχεία από τον Απρίλιο-Μάιο του Επίσης αυξήθηκαν οι τιμές των ειδών διατροφής ήδη από τον Ιανουάριο του 2015, πριν υποστούν και το βάρος της έμμεσης φορολογίας. Αγαθά και Υπηρεσίες Μέση ετήσια % μεταβολή 2015 Επιπτώσεις Είδη Διατροφής 1,8 0,36 Καπνός 2,8 0,12 Ηλεκτρισμός 2,1 0,10 Εστίαση 0,5 0,04 Αεροπορικές Μεταφορές 5,1 0,03 Ψωμί και δημητριακά 0,9 0,03 Εξοδα διαμονής σε Ξενοδοχεία 1,6 0,01 Πακέτο διακοπών -2,0-0,01 Έπιπλα, διακοσμητικά είδη -2,3-0,01 Οικιακές συσκευές -2,4-0,01 Αγορά αυτοκινήτων -0,9-0,02 Φάρμακα -1,6-0,03 Ιατρικές Υπηρεσίες -3,0-0,06 Δίδακτρα -2,4-0,07 Ενοίκια κατοικιών -4,4-0,12 Βενζίνη -10,4-0,77 Πετρέλαιο Θέρμανσης -23,9-0,98 Εθνικός Δκτ. Τιμών Καταναλωτή -1,7 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ. Συμβολές στον Πληθωρισμό Επισημάνεται ότι η επίπτωση της έμμεσης φορολογίας στις τιμές θα καταστεί εμφανέστερη το 2016, εξαιτίας της μεταφερόμενης επίδρασης από τις μετατάξεις ειδών στον υψηλότερο συντελεστή ΦΠΑ και των εισιτηρίων των μέσων μαζικής μεταφοράς. Τέλος, ο αποληθωριστής του ΑΕΠ εκτιμάται ότι θα μειωθεί κατά 2,0% το 2015, έναντι μείωσης 2,6% το 2014, λόγω της μείωσης του κόστους εργασίας, της υποχώρησης της κερδοφορίας των επιχειρήσεων καθώς και της αρνητικής επίπτωσης των τιμών της ενέργειας. Κατασκευαστική Δραστηριότητα: Η ιδιωτική οικοδομική δραστηριότητα (ΕΛΣΤΑΤ, σε κατοικήσιμα και μη κτίρια και σε κυβικά μέτρα) συρρικνώθηκε κατά 38,2% τον Οκτώβριο 2015, σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά μόνο 2,8% τον Οκτώβριο του Σημειώνεται ότι στο πρώτο τρίμηνο του 2015 η ιδιωτική κατασκευαστική δραστηριότητα αυξήθηκε σημαντικά κατά 29,2% σε ετήσια βάση, έκτοτε όμως άρχισε η κάθετη πτωτική της πορεία. Σε επίπεδο δεκαμήνου, ο 12μηνος ρυθμός του όγκου των οικοδομικών αδειών μειώθηκε σωρευτικά κατά 6,4%, έναντι μείωσης κατά 3,3% στην αντίστοιχη περίοδο του Επίσης σύμφωνα με τους Εθνικούς Λογαριασμούς (ΕΛΣΤΑΤ) το προϊόν του κατασκευαστικού τομέα μειώθηκε σημαντικά κατά 18,6%, σε σταθερές τιμές, στο εννεάμηνο του 2015, σε ετήσια βάση, έναντι μείωσης κατά 2,4% στην αντίστοιχη περίοδο του Η πτώση του τομέα των κατασκευών οφείλεται στη συνεχιζόμενη πτώση της οικοδομικής δραστηριότητας και στην επιβράδυνση των έργων βασικής υποδομής. 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% -100% Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Όγκος Οικοδομικής Δραστηριότητας Συμπληρώνεται ότι η ΕΛΣΤΑΤ χρησιμοποιεί και τον Δείκτη Παραγωγής στις Κατασκευές, προκειμένου να αξιολογηθεί η εξέλιξη του τομέα των Κατασκευών. Ο δείκτης αυτός παρουσίασε στο τρίτο τρίμηνο του 2015 έντονη πτώση κατά 29,5%, σε ετήσια βάση, έναντι ανόδου κατά 28,8% στο τρίτο τρίμηνο του Από την ανάλυση των συνθετικών στοιχείων του δείκτη παραγωγής προκύπτει ότι: (α) ο Δείκτης Οικοδομικών Έργων (που αναφέρεται σε κατασκευές πάσης φύσεως κτιρίων εταιρειών με κύκλο εργασιών άνω των 300 εκατ. το έτος) μειώθηκε στο τρίτο τρίμηνο του 2015 κατά 15,1%, 500 Όγκος (σε κυβ.μέτρα), δεξ. άξονας % ετήσια μεταβολή, αριστ. άξονας κινητός μέσος 6 μηνών 0 3

4 έναντι σημαντικά χαμηλότερης μείωσης 8,2% στο αντίστοιχο τρίμηνο του 2014 και (β) ο Δείκτης Παραγωγής Έργων Πολιτικού Μηχανικού, που σχετίζεται με τα δημόσια έργα από τις κυριότερες κατασκευαστικές εταιρείες της χώρας, συρρικνώθηκε κατά 37,7% στο τρίτο τρίμηνο του 2015, έναντι ανόδου κατά 66,9% στην αντίστοιχη περίοδο του Τέλος, οι εκτιμήσεις των επιχειρήσεων του κατασκευαστικού κλάδου σημειώνουν συνεχή εξασθένιση κυρίως από το δεύτερο κυρίως εξάμηνο του Είναι χαρακτηριστικό ότι το ισοζύγιο των εκτιμήσεων για το πρόγραμμα των εργασιών προς εκτέλεση του συνόλου των Κατασκευών (ΙΟΒΕ), αποδυναμώθηκε στις -60,5 μονάδες τον Δεκέμβριο του 2015, έναντι -41,1 μονάδες τον Νοέμβριο και -30 μονάδες τον Δεκέμβριο του Παράλληλα, και το ισοζύγιο των προβλέψεων για την απασχόληση έπεσε στις -42,8 μονάδες τον Δεκέμβριο του 2015, έναντι των -16,0 μονάδων του Δεκεμβρίου του Ειδικότερα στις Κατασκευές Δημοσίων Έργων οι επιχειρηματικές προσδοκίες των επιχειρήσεων του κλάδου υποχώρησαν στις 47,2 μονάδες τον Δεκέμβριο του 2015, έναντι 65,6 τον Νοέμβριο 2015, τιμή εμφανώς χαμηλότερη της αντίστοιχης περυσινής (Δεκέμβριος 2014: 90,3 μον.) Η μέλλουσα ανάκαμψη της ιδιωτικής κατασκευαστικής δραστηριότητας και εν γένει του κλάδου των κατασκευών σχετίζεται με την ενίσχυση του διαθεσίμου εισοδήματος των νοικοκυριών, την άνοδο της απασχόλησης και τη βελτίωση των συνθηκών χρηματοδότησης από το τραπεζικό σύστημα. Εκτέλεση Προϋπολογισμού: Σύμφωνα με τα προσωρινά στοιχεία εκτέλεσης του Προϋπολογισμού της Κεντρικής Κυβέρνησης το 2015 σημειώθηκε πρωτογενές πλεόνασμα ύψους 2,27 δισ., έναντι πρωτογενούς πλεονάσματος 1,9 δισ. το Η επίδοση αυτή ήταν χαμηλότερη έναντι του στόχου που είχε τεθεί για το 2015 ( 3,26 δισ.), με βάση τον Π2016. Ειδικότερα, η απόκλιση αυτή αποδίδεται στις μειωμένες εισπράξεις των καθαρών εσόδων του Κρατικού Προϋπολογισμού, ενώ αντίστοιχα, και οι πρωτογενείς δαπάνες του Κρατικού Προϋπολογισμού διαμορφώθηκαν σε πολύ χαμηλότερο έναντι των στόχων επίπεδο. Συγκεκριμένα, τα καθαρά έσοδα του Κρατικού Προϋπολογισμού εμφανίζονται σχεδόν αμετάβλητα σε σχέση με το 2014, στα 51,4 δισ. παρά την αύξηση της φορολογίας, που εφαρμόσθηκε το προηγούμενο έτος. Επίσης, τα έσοδα αυτά το 2015 παρουσίασαν υστέρηση κατά 1,7 δισ. έναντι του στόχου που είχε τεθεί για το Η απόκλιση αυτή, οφείλεται κυρίως στην υστέρηση των εσόδων από τη μεταφορά αποδόσεων από τη διακράτηση ομολόγων του Ελληνικού Δημοσίου στα χαρτοφυλάκια των κεντρικών τραπεζών του Ευρωσυστήματος (SMP & ANFA) ύψους 3,59 δισ Πρωτογενές Ισοζύγιο Κεντρικής Κυβέρνησης (σωρευτικά στοιχεία, σε δισ.) Ιαν Φεβρ Μάρτ Απρ Μάιος Ιούν Ιούλ Αύγ Σεπ Οκτ Νοέμ Δεκ Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών Ωστόσο, σημειώνεται ότι τον Δεκέμβριο 2015, τα καθαρά έσοδα του Τακτικού Προϋπολογισμού αυξήθηκαν σημαντικά για δεύτερο κατά σειρά μήνα κατά 13,9% σε ετήσια βάση (Γράφημα), καθώς παρατηρήθηκε αύξηση εσόδων από κατηγορίες όπως, στην περιουσία, στον φόρο εισοδήματος φυσικών προσώπων και στην αύξηση εσόδων ΦΠΑ. 3,5 4,3 3,6 3,4 Πορεία Εσόδων και Πρωτογενών Δαπανών του Τακτικού Προϋπολογισμού ( δισ.) 6,3 4,4 4,4 4,0 3,9 3,1 5,6 4,9 Όσον αφορά στις πρωτογενείς δαπάνες του Τακτικού Προϋπολογισμού, ήταν ελαφρά μειωμένες κατά -1,5% σε ετήσια βάση το 2015 (μειωμένες, κατά 0,6 δισ. από τον στόχο που είχε τεθεί για το έτος). Πιο συγκεκριμένα, τον Δεκέμβριο 2015, οι πρωτογενείς δαπάνες αυτής της κατηγορίας αυξήθηκαν σημαντικά, όπως προκύπτει από το Γράφημα, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος της υστέρησης που παρατηρήθηκε στο ενδεκάμηνο Η απόφαση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ) να αναθεωρήσει τις προβλέψεις του για την παγκόσμια οικονομία σε χαμηλότερα επίπεδα δεν αποτελεί κεραυνό εν αιθρία. Η οικονομική επιβράδυνση σε αρκετές αναπτυσσόμενες οικονομίες, τα οικονομικά προβλήματα της Κίνας και η ενδεχόμενη επίδραση τους στις αναδυόμενες 4,5 0,4 5,4 4,9 Σεπτέμβριος 2015 Οκτώβριος 2015 Νοέμβριος 2015 Δεκέμβριος 2015 Καθαρά Έσοδα 2015 Καθαρά Έσοδα 2014 Πρωτογενείς Δαπάνες 2015 Πρωτογενείς Δαπάνες 2014 Πηγή: Υπουργείο Οικονομικών 4

5 οικονομίες, απειλούν να περιορίσουν την παγκόσμια ανάπτυξη. Εν μέσω αυτού του οικονομικού περιβάλλοντος ξεκίνησαν και οι εργασίες της ετήσιας Συνόδου του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ στο Νταβός της Ελβετίας (20-23 Ιανουαρίου), στη διάρκεια του οποίου πολιτικοί ηγέτες και επιχειρηματίες θα συζητήσουν κρίσιμα θέματα, όπως η τρομοκρατία, η μετανάστευση και η ανισότητα. Oπως μαρτυρούν τα τεκταινόμενα στις αγορές, το 2016, θα αποτελέσει έτος σημαντικών προκλήσεων για τη διεθνή οικονομία με αποτέλεσμα, το ΔΝΤ να προσαρμόσει τις προβλέψεις για την παγκόσμια ανάπτυξη για το τρέχον έτος στο 3,4% από 3,6% της πρόβλεψης του περασμένου Οκτωβρίου, έναντι εκτιμώμενου ανοδικού ρυθμού 3,1% για το Το ΔΝΤ για το 2017 προβλέπει ανάπτυξη 3,6% από 3,8% που ήταν η προηγούμενη πρόβλεψη, η οποία αναμένεται να προέλθει σε σημαντικό ποσοστό από τη Βραζιλία και τη Ρωσία. Ο όγκος του παγκόσμιου εμπορίου εκτιμάται ότι θα αυξηθεί με ρυθμό 3,4% το 2016 και 4,1% το 2017, έναντι αρχικών εκτιμήσεων 4,1% και 4,6% αντίστοιχα. Ωστόσο, το ΔΝΤ διατήρησε την πρόβλεψή του για τον ρυθμό μεταβολής του ΑΕΠ της Κίνας στο 6,3% για το 2016 και στο 6,0% για το 2017, από 6,9% το 2015, με τη διαφορά ότι οι εκτιμήσεις του ΔΝΤ διαμορφώνονται χαμηλότερα από τις προβλέψεις της κυβέρνησης της Κίνας. Συγχρόνως, η συνεχιζόμενη υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου προβληματίζει τους επενδυτές, ιδίως μετά τη δημοσίευση από τη Διεθνή Υπηρεσία Ενέργειας (ΙΕΑ) της Μηνιαίας Εκθέσεως για την αγορά πετρελαίου, στην οποία τονίζεται ότι οι σχετικά ήπιες θερμοκρασίες στις αρχές του χειμώνα σε Ιαπωνία, Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες, σε συνδυασμό με το ασθενές οικονομικό περιβάλλον στην Κίνα, τη Βραζιλία, τη Ρωσία και σε άλλες οικονομίες που εξαρτώνται από τις αγορές εμπορευμάτων, προκάλεσαν την υποχώρηση της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου από τα 2,1 εκατ. βαρέλια, στο 1,0 εκατ. βαρέλια ημερησίως. Παράλληλα, η ΙΕΑ σημειώνει ότι η παγκόσμια προσφορά πετρελαίου θα ενισχυθεί περίπου κατά βαρέλια αργού πετρελαίου ημερησίως μέχρι το τέλος του τρέχοντος τριμήνου, μετά την άρση των κυρώσεων της διεθνούς κοινότητας προς το Ιράν. Η πτώση των τιμών του πετρελαίου ανησυχεί τους επενδυτές, καθώς εγκυμονεί κινδύνους για την οικονομία των ΗΠΑ, αφού μπορεί να οδηγήσει σε χρεοκοπία αρκετές εταιρίες του κλάδου της ενέργειας και να επιβαρύνει κατά συνέπεια τους ισολογισμούς των τραπεζών. Το ΔΝΤ εκτιμά ότι στις ΗΠΑ, ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ θα περιορισθεί, εξαιτίας της ενισχύσεως του δολαρίου και των χαμηλών τιμών του πετρελαίου που λειτουργούν αποτρεπτικά στις επενδύσεις του ενεργειακού τομέα. Εκτός αυτού, το ΔΝΤ θεωρεί ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ θα πρέπει να περιμένει σημεία ενίσχυσης της ανάπτυξης πριν προβεί σε νέα αύξηση των επιτοκίων της. Ειδικότερα, το Ταμείο προβλέπει ότι ο ρυθμός μεταβολής του ΑΕΠ στις ΗΠΑ θα διαμορφωθεί στο 2,6% το 2016 και το 2017, ήτοι 0,2% χαμηλότερα έναντι της πρόβλεψης του περασμένου Οκτωβρίου. Στην Ευρωζώνη, ο διεθνής οργανισμός προβλέπει οριακή ενίσχυση της ανάπτυξης στο 1,7% την περίοδο από 1,5% το Ο υψηλότερος ρυθμός ανάπτυξης μεταξύ των σημαντικών οικονομιών της Ευρωζώνης αναμένεται να καταγραφεί στην Ισπανία και τη Γερμανία. Παράλληλα το ΔΝΤ προτρέπει την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) να ενισχύσει το πρόγραμμα αγοράς περιουσιακών στοιχείων. Ωστόσο, η εξασθένιση της διεθνούς ζήτησης και η μείωση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων επιδρά αρνητικά στις αναπτυξιακές διαδικασίες των αναδυόμενων οικονομιών. Σύμφωνα με το Ταμείο, οι αναδυόμενες οικονομίες θα πρέπει να ενισχύσουν τις προσπάθειες των οικονομικών μεταρρυθμίσεων προκειμένου να ενισχύσουν την ανάπτυξη τους και να εξουδετερώσουν τις ανησυχίες των επενδυτών. Παράλληλα, το ΔΝΤ εφιστά την προσοχή σε τρεις μεγάλους κινδύνους που ενδέχεται να απειλήσουν την παγκόσμια οικονομία στο μέλλον. Ο πρώτος, συνιστάται στην επιβράδυνση της οικονομίας της Κίνας με ταχύτερο ρυθμό από τον αναμενόμενο. Η εξέλιξη αυτή θα έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω υποχώρηση των τιμών των βασικών εμπορευμάτων, γεγονός που θα προκαλέσει αναταράξεις στις αγορές και στις συναλλαγματικές ισοτιμίες. Ο δεύτερος, στη συνέχιση της ανατίμησης του δολαρίου, η οποία σε συνδυασμό με την άνοδο των δανειστικών επιτοκίων θα καταστήσουν δυσκολότερη την εξυπηρέτηση των εταιρικών χορηγήσεων, κυρίως εκείνων που το νόμισμα δανεισμού είναι σε δολάριο-ηπα και τα έσοδα σε τοπικό νόμισμα. Τέλος, η επιδείνωση του οικονομικού κλίματος δύναται να ωθήσει τους επενδυτές να περιορίσουν τον επενδυτικό κίνδυνο που είναι διατεθειμένοι να αποδεχθούν, με συνέπεια την εκροή κεφαλαίων και κατά συνέπεια την επιβάρυνση του ισοζυγίου πληρωμών πολλών αναπτυσσόμενων οικονομιών. Προϋπολογισμός ΗΠΑ Ο Ομοσπονδιακός Προϋπολογισμός παρουσίασε έλλειμμα ύψους $14,4 δισ. τον Δεκέμβριο, έναντι υψηλοτέρου ελλείμματος $64,6 δισ. τον Νοέμβριο. Η συρρίκνωση του ελλείμματος είναι αποτέλεσμα της κατακόρυφης αύξησης των εσόδων κατά $144,7 δισ. τον Δεκέμβριο (70,6%) έναντι του Νοεμβρίου (Νοέμβριος: $205 δισ.) ενώ οι δαπάνες αυξήθηκαν 5

6 κατά $94,6 δισ. (Νοέμβριος: $364,1 δισ.). Σύμφωνα με το Γραφείο Προϋπολογισμού των ΗΠΑ, το 2015 το έλλειμμα διαμορφώθηκε στα $439 δισ. ενώ αναμένεται να αυξηθεί στα $544 δισ. το 2016, κυρίως εξ αιτίας της προβλεπόμενης μείωσης του φόρου των επιχειρήσεων και της αύξησης των δαπανών. Νοέμβριο. Το 2015, ως σύνολο, οι λιανικές πωλήσεις αυξήθηκαν κατά 2,1%, σημειώνοντας το χαμηλότερο ρυθμό αύξησης από το Κατά τους τελευταίους μήνες του 2015, τόσο οι λιανικές πωλήσεις, όσο και άλλοι δείκτες οικονομικής συγκυρίας της οικονομίας των ΗΠΑ όπως η βιομηχανική παραγωγή και οι προσδοκίες των κατασκευαστών ακινήτων, δείχνουν σημεία αποδυνάμωσης, εγείροντας αμφιβολίες για το πότε η Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα προβεί στην επόμενη αύξηση των βασικών επιτοκίων. Βιομηχανική παραγωγή Η βιομηχανική παραγωγή τον Δεκέμβριο μειώθηκε για τρίτο συνεχόμενο μήνα, κατά 0,4% σε μηνιαία βάση, μετά από μείωση 0,9% τον Νοέμβριο. Η μείωση ήταν μεγαλύτερη της αναμενομένης λόγω των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών οι οποίες μείωσαν τη ζήτηση για υπηρεσίες κοινής ωφελείας (-2,0%) που περιλαμβάνουν τη θέρμανση, αλλά και λόγω της περαιτέρω πτώσης της εξορυκτικής δραστηριότητας τον Δεκέμβριο, κατά 0,8% σε μηναία βάση (-11% σε ετήσια βάση). Επιπροσθέτως, η μεταποιητική παραγωγή μειώθηκε κατά 0,1% σε μηνιαία βάση. Συνεπεία των ανωτέρω ήταν η περαιτέρω, σημαντική μείωση του ποσοστού αξιοποίησης της εργοστασιακού δυναμικού (capacity utilization) της βιομηχανίας, για τέταρτο συνεχόμενο μήνα, στο 76,6% τον Δεκέμβριο από 76,9% τον Νοέμβριο και 79,0% τον Δεκέμβριο του Η βιομηχανική παραγωγή φαίνεται να πλήττεται ιδιαιτέρως από το ανατιμημένο δολάριο, τη χαμηλή τιμή του πετρελαίου και την ασθενή ζήτηση από το εξωτερικό. Επιπλέον, αποδυναμωμένη παρουσιάζεται και η εγχώρια ζήτηση καθώς η παραγωγή καταναλωτικών αγαθών μειώθηκε τον Δεκέμβριο, για τέταρτο συνεχόμενο μήνα, κατά 0,8% σε μηνιαία βάση. Πτώση σημείωσαν και οι λιανικές πωλήσεις (βλ. παρακάτω). Σημειώνεται ότι, το ΔΝΤ αναθεώρησε προς τα κάτω τις προβλέψεις του για την οικονομία των ΗΠΑ για το 2016 και 2017, από 2,8% που προβλέπονταν τον Οκτώβριο σε 2,6%. Αγορά ακινήτων Στην αγορά ακινήτων, ο δείκτης προσδοκιών των κατασκευαστικών επιχειρήσεων έμεινε αμετάβλητος στις 60 μονάδες τον Ιανουάριο (πρώτη εκτίμηση). Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο από τον Ιούλιο του Οι προσδοκίες των κατασκευαστικών επιχειρήσεων επηρεάσθηκαν αρνητικά από την άνοδο των βασικών επιτοκίων της Ομοσπονδιακής Τράπεζας που αυξάνει το κόστος αγοράς ακινήτων και την αναταραχή των χρηματαγορών στις αρχές του έτους που μειώνει τον πλούτο των νοικοκυριών. Λιανικές πωλήσεις Οι λιανικές πωλήσεις τον Δεκέμβριο μειώθηκαν κατά 0,1%, σε μηνιαία βάση, ενώ σε ετήσια βάση διαμορφώθηκε στο 2,2%, από 1,6% που ήταν τον Δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του University of Michigan Όσον αφορά στις προσδοκίες των νοικοκυριών, ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης του University of Michigan αυξήθηκε για τέταρτο συνεχόμενο μήνα και ανέρχεται στις 93,3 μονάδες τον Ιανουάριο, από 92,6 μονάδες τον Δεκέμβριο. Η έρευνα έδειξε ότι το εξαιρετικά χαμηλό επίπεδο του πληθωρισμού συντηρεί την αισιοδοξία των νοικοκυριών για το πραγματικό τους εισόδημα. Συνολικά, τα στοιχεία προοιωνίζοντας αύξηση της κατανάλωσης κατά 2,8% σε ετήσια βάση το

7 ΕΚΤ Ζώνη του Ευρώ (ΖτΕ) Η ΕΚΤ, στις , δημοσίευσε τα πρακτικά της συνεδρίασης της 2 ας και 3 ης Δεκεμβρίου Σύμφωνα με αυτά, κάποιοι εκ των αξιωματούχων της ΕΚΤ τάχθηκαν υπέρ μίας μεγαλύτερης μείωσης του επιτοκίου διευκόλυνσης αποδοχής καταθέσεων κατά 20 μονάδες βάσης, έναντι 10 μονάδων βάσης που αποφασίσθηκε. Εντούτοις, κάτι τέτοιο θεωρήθηκε ότι θα μπορούσε να επιβαρύνει τις τράπεζες σε βαθμό που να τεθεί σε κίνδυνο η χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Κάποιοι άλλοι αξιωματούχοι εκτίμησαν ότι δεν υπήρχαν επαρκείς ενδείξεις για αλλαγή στη στάση της νομισματικής πολιτικής. Επίσης στα πρακτικά διατυπώνεται ότι, αναμένεται να συνεχισθεί η μετριοπαθής ανάκαμψη της ΖτΕ, βασιζόμενη στην εγχώρια ζήτηση η οποία, με τη σειρά της, στηρίζεται στις χαμηλές τιμές του πετρελαίου και την ελαφρώς χαλαρότερη δημοσιονομική πολιτική. Εντούτοις, παραμένουν οι κίνδυνοι από το εξωτερικό και τις γεωπολιτικές εξελίξεις. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της ΕΚΤ, ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ το 2016 προβλέπεται να διαμορφωθεί στο 1,7% και 1,9% το Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός τον Δεκέμβριο σημείωσε, μη αναμενόμενη, άνοδο ανερχόμενος στο 0,2%, έναντι 0,1% τον Νοέμβριο. Η ανάλυση των επιμέρους στοιχείων του ΔΤΚ στη ΖτΕ δείχνει ότι η άνοδος του δείκτη οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην αποδυνάμωση των αποπληθωριστικών πιέσεων από την τιμή της ενέργειας. Πιο συγκεκριμένα, ο ρυθμός μείωσης των τιμών της ενέργειας διαμορφώθηκε στο 5,8% τον Δεκέμβριο, έναντι 7,3% τον Νοέμβριο. Παρά ταύτα, ο δομικός πληθωρισμός έμεινε αμετάβλητος στο 0,9% τον Δεκέμβριο, ενώ ο ΔΤΚ εξαιρουμένης της ενέργειας μειώθηκε στο 0,9% τον Δεκέμβριο, από 1,0% τον Νοέμβριο. Ο ρυθμός αύξησης των τιμών των υπηρεσιών, ο οποίος αντανακλά τις πληθωριστικές πιέσεις από την εγχώρια ζήτηση, μειώθηκε στο 1,1% τον Δεκέμβριο, από 1,2% τον Νοέμβριο. Εντούτοις, η ΕΚΤ δεν αναμένεται να προβεί σε περαιτέρω ποσοτική χαλάρωση κατά την προσεχή συνεδρίασή της ( ) ενώ θεωρείται πολύ πιθανό να προβεί σε τέτοια κίνηση τον Μάρτιο, όταν θα έχουν δημοσιευθεί οι προβλέψεις του πληθωρισμού για το 2018 από τους εμπειρογνώμονές της. Βιομηχανική παραγωγή Η βιομηχανική παραγωγή μειώθηκε κατά 0,7% τον Νοέμβριο σε μηνιαία βάση, μετά από αύξηση κατά 0,8% τον Οκτώβριο. Σε ετήσια, ωστόσο, βάση καταγράφηκε αύξηση κατά 1,1%, με εντυπωσιακή άνοδο της βιομηχανικής παραγωγής στην Ιρλανδία, κατά 14,2%. Η αύξηση της παραγωγής αφορούσε όλες τις κατηγορίες βιομηχανικών προϊόντων (ενδιάμεσα, κεφαλαιουχικά, διαρκή και μη διαρκή αγαθά) εκτός της ενέργειας (-2,8%). Σημειώνεται ότι, παρά τον χαμηλό ρυθμό αύξησης της βιομηχανικής παραγωγής, αυτός παραμένει θετικός τους τελευταίους 12 μήνες. Εμπορικό Ισοζύγιο Στον εξωτερικό τομέα, σύμφωνα με τα εποχικά διορθωμένα στοιχεία της Eurostat, τον Νοέμβριο το πλεόνασμα του εμπορικού ισοζυγίου της ΖτΕ ανήλθε σε 22,7 δισ. έναντι 19,8 δισ. τον Οκτώβριο. Σε μηνιαία βάση οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 1,6%, ενώ οι εισαγωγές μειώθηκαν κατά 0,1%. Σε ετήσια βάση, οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 2,4% και οι εισαγωγές αυξήθηκαν κατά 1,4%. Σημειώνεται ότι, αθροιστικά, τα πλεονάσματα τεσσάρων χωρών-της Γερμανίας ( 14,9 δισ.), της Ιταλίας ( 2,8 δισ.), της Ιρλανδίας ( 2,8 δισ.) και της Γαλλίας ( 1,6 δισ.)- αναλογούν στο 97,4% του πλεονάσματος εμπορικού ισοζυγίου της ΖτΕ. Γερμανία Δείκτης εμπιστοσύνης των επενδυτών (ZEW) Ο δείκτης εμπιστοσύνης των επενδυτών (ZEW) μειώθηκε για πρώτη φορά μετά από 3 μήνες και διαμορφώνεται στις 10,2 μονάδες τον Ιανουάριο, από 16,1 μονάδες τον Δεκέμβριο, υψηλότερα των 8,2 μονάδων που ανέμεναν οι αναλυτές. Η μείωση του δείκτη οφείλεται στην επιβράδυνση της κινεζικής οικονομίας και άλλων σημαντικών αναδυμένων αγορών που προκάλεσε αναταραχή στις αγορές στις αρχές του μήνα, γεγονός που ασκεί πιέσεις στη γερμανική οικονομία. Έκπληξη αποτέλεσε η άνοδος του δείκτη προσδοκιών των επενδυτών για την τρέχουσα οικονομική κατάσταση, στις 59,7 μονάδες τον Ιανουάριο, από 55,0 μον. τον Δεκέμβριο. 7

8 ΙΑΠΩΝΙΑ Αβεβαιότητα σχετικά με τις προοπτικές της οικονομίας παρουσιάζεται μεταξύ των επιχειρήσεων στην Ιαπωνία, όπως δείχνουν τα πρόσφατα στοιχεία των παραγγελιών μηχανημάτων οι οποίες αποτελούν ένδειξη για την πορεία των επενδύσεων. Μέσα στο οικονομικό περιβάλλον που διεθνώς χαρακτηρίζεται από την επιβράδυνση της ανάπτυξης στην Κίνα και την υποχώρηση των τιμών του πετρελαίου και στο εσωτερικό από την αδύναμη ζήτηση, οι επιχειρήσεις στην Ιαπωνία εμφανίζονται διστακτικές να προχωρήσουν σε επενδύσεις τους επόμενους έξι μήνες. Συγκεκριμένα, οι παραγγελίες μηχανημάτων υποχώρησαν κατά 14,4% σε μηνιαία βάση τον Νοέμβριο, έναντι αύξησης κατά 10,7% τον Οκτώβριο και έναντι προβλέψεων για μικρότερη υποχώρηση, ενώ σε ετήσια βάση αυξήθηκαν κατά 1,2%, έναντι 10,3% τον Οκτώβριο. Η εξέλιξη αντιτίθεται με τα ιστορικά υψηλά κέρδη που παρουσιάζουν οι επιχειρήσεις και με την παροχή κινήτρων από την κυβέρνηση όπως η μείωση του φορολογικού συντελεστή για τις επιχειρήσεις κάτω από το 30% από την 1 η Απριλίου 2016 προκειμένου να ενισχυθούν οι επενδύσεις. Η κυβέρνηση εκτιμά ότι η αύξηση των επενδύσεων θα συμβάλει στην τόνωση της ανάπτυξης τόσο άμεσα όσο και έμμεσα μέσω της αύξησης των εισοδημάτων που θα προέλθει από την αύξηση των μισθών. 15,0 10,0 5,0 0,0-5,0-10,0-15,0 Οι παραγγελίες μηχανημάτων υποχώρησαν σημαντικά, με τον υψηλότερο ρυθμό από τον Μάιο 2014 Νοε-14 Φεβ-15 Μαϊ-15 Αυγ-15 Νοε-15 Πηγή: Japan Cabinet Office ΚΙΝΑ Επιβράδυνση, όπως αναμενόταν, παρουσίασε ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ στην Κίνα δημιουργώντας ανησυχία για την εξέλιξη της παγκόσμιας ανάπτυξης. Το 2015, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 6,9%, που αποτελεί χαμηλό 25 ετών, έναντι 7,3% το 2014, ενώ η κυβέρνηση είχε προβλέψει ανάπτυξη της τάξης του 7,0%. Περαιτέρω επιβράδυνση του ρυθμού ανάπτυξης αναμένεται στα επόμενα χρόνια, σύμφωνα με τις πρόσφατες προβλέψεις του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, στο 6,3% το 2016 και 6,0% το Η οικονομία της χώρας υπόκειται σε πιέσεις, τόσο από την αδύναμη παγκόσμια ζήτηση, όσο και από τις συνθήκες που επικρατούν στο εσωτερικό της. Η κινεζική οικονομία βρίσκεται σε διαδικασία μετασχηματισμού, καθώς η κυβέρνηση, προκειμένου να επιτύχει ένα σταθερό ρυθμό ανάπτυξης τα επόμενα χρόνια, επιδιώκει η οικονομία να μη συνεχίσει να στηρίζεται κυρίως στον τομέα της βιομηχανίας και των ακινήτων που παρουσιάζουν υπερβάλλουσα δυναμικότητα και να ενισχυθεί ο τομέας των υπηρεσιών, που αποτελεί το 50,5% του ΑΕΠ, μέσω της αύξησης της κατανάλωσης. Τα μέτρα που έχουν ληφθεί από το 2014 για την τόνωση της ανάπτυξης (μείωση επιτοκίων και ποσοστού υποχρεωτικών καταθέσεων, επιτάχυνση έργων υποδομής) δεν απέδωσαν καρπούς. Οι αναλυτές εκτιμούν ότι αυτά τα μέτρα θα εμπλουτισθούν και από άλλα, όπως η μείωση της φορολογίας, η αύξηση της παραγωγικότητας και η μείωση της δυναμικότητας των κρατικών επιχειρήσεων. 18,0 16,0 14,0 12,0 10,0 8,0 6,0 4,0 Δεκ-14 Επιβράδυνση των μεγεθών της κινεζικής οικονομίας Ιαν.- Μαρ-15 Απρ-15 Μαϊ-15 Ιουν-15 Ιουλ-15 Αυγ-15 Σεπ-15 Οκτ-15 Νοε-15 Δεκ-15 Φεβ.15 Βιομηχανική παραγωγή Λιανικές πωλήσεις Επενδύσεις Πηγή: National Bureau of Statistics of China Ισοτιμίες Σύμφωνα με τα στοιχεία στο δολάριο ΗΠΑ (USD+DXY) για μη εμπορικές συναλλαγές (specs) την εβδομάδα που έληξε στις μειώθηκαν, ενώ οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις παρέμειναν σε θετικό επίπεδο για 88 η εβδομάδα. Ενισχύθηκε το αγοραστικό ενδιαφέρον για το ευρώ με αποτέλεσμα η καθαρή θέση υπέρ του δολαρίου να διαμορφωθεί στα $ 31,5 δισ. Οι τοποθετήσεις κατά του ευρώ για μη εμπορικές συναλλαγές (specs), την εβδομάδα που έληξε στις , μειώθηκαν κατά συμβόλαια, με αποτέλεσμα οι συνολικές καθαρές (αγορές μείον πωλήσεις) θέσεις να διαμορφωθούν στα συμβόλαια από την προηγούμενη εβδομάδα. Σημειώνεται ότι πρόκειται για την μεγαλύτερη μείωση θέσεων κατά του ευρώ, από τις 24 Νοέμβριου του Αναμένεται νέα υποχώρηση των specs θέσεων εναντίον (short) του ευρώ δισ. Ιαν-00 6-Ιαν 6-Μαρ 6-Μαϊ 6-Ιουλ 6-Σεπ 6-Νοε 6-Ιαν Πηγή: CFTC,IMM, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank -18,3 8

9 Ευρώ: Το ευρώ, το οποίο εμφανίζει τάση σταθεροποίησης στην αρχή της εβδομάδας, έναντι του δολαρίου-ηπα. Η ισοτιμία δολαρίου-ευρώ στις 19 Ιανουαρίου διαμορφωνόταν περί τα 1,0875 USD/EUR από 1,0895 USD/EUR που ήταν στις 11 Ιανουαρίου, με αποτέλεσμα να καταγράφει από την αρχή του έτους κέρδη 0,06%. Η συνεδρίαση του Διοικητικού Συμβούλιου της ΕΚΤ στις 21 Ιανουαρίου δεν αναμένεται να κρύβει εκπλήξεις, ωστόσο η συνέντευξη τύπου του επικεφαλής της ΕΚΤ θα συγκεντρώσει το επενδυτικό ενδιαφέρον. Οι επενδυτές θα προσπαθήσουν να διαπιστώσουν τις προθέσεις της ΕΚΤ για περαιτέρω αύξηση του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης μετά την υποχώρηση του ΑΕΠ στην Κίνα, την συνεχιζόμενη πτώση των τιμών του πετρελαίου και την αναθεώρηση της μέτρησης του πληθωρισμού το Νοέμβριο στην Ευρωζώνη. Ελβετικό φράγκο: Το ευρώ, εμφανίζει τάση ενίσχυσης στην αρχή της εβδομάδας, κινούμενο στην περιοχή των 1,0918 φράγκων. Σημειώνεται, ότι το ευρώ έχει διολισθήσει από την αρχή του έτους έναντι του φράγκου, κατά 0,3%. Ωστόσο, την προηγούμενη εβδομάδα, δεν υπήρξε κάποια παρέμβαση της SNB στην αγορά συναλλάγματος για αποτροπή ενίσχυσης του φράγκου, καθώς το ποσό των μετρητών που οι εμπορικές τράπεζες της Ελβετίας έχουν καταθέσει στην ΤτΕλβετίας ανήλθε για την εβδομάδα που έληξε στις 15 Ιανουαρίου στα 471,3 δισ. φράγκα από 469,5 δισ. φράγκα, που ήταν την προηγούμενη εβδομάδα. Στερλίνα: Αδύναμη η εβδομαδιαία εικόνα της στερλίνας, καθώς στις 19 Ιανουαρίου, εμφανίζει απώλειες τόσο έναντι του δολαρίου-ηπα (1,4210 USD/GBP), όσο και του ευρώ (0,7647 GBP/EUR). Σημειώνεται ότι η στερλίνα διαπραγματεύεται από την αρχή του έτους χαμηλότερα κατά 3,8% έναντι του ευρώ και κατά 3,6% έναντι του δολαρίου. Η εξασθένιση της στερλίνας αποδίδεται στις δηλώσεις του επικεφαλής της ΤτΑγγλίας ότι δεν υπάρχει κάποιο χρονοδιάγραμμα για την αύξηση των επιτοκίων, η οικονομική ανάπτυξη είναι σχετικά αδύνατη έναντι των προβλέψεων του περασμένου έτους και ο πληθωρισμός δεν είναι αρκετά υψηλός. Αγορές ομολόγων Η πορεία του προγράμματος QE της ΕΚΤ Συνέχεια του αγοραστικού ενδιαφέροντος για ομολογιακές τοποθετήσεις, κυρίως χωρών του αποκαλούμενου «πυρήνα» της ΖτΕ. Ωστόσο, τμήμα των επενδυτών εμφανίζεται επιφυλακτικό, καθώς οι τιμές διαμορφώνονται σε υψηλά επίπεδα και δεν είναι ευδιάκριτη η μελλοντική τάση της αγοράς. περίοδο, η ΕΚΤ προέβη σε αγορές καλυμμένων ομολόγων, ύψους εκ. και ABS ύψους 55 εκ. δισ Πρόγραμμα αγοράς κρατικών ομολόγων ΕΚΤ Εφαρμογή προγράμματος: 45 εβδομάδες Πηγή: Ευρωπαική Κεντρική Τράπεζα, Διεύθυνση Oικονομικών Μελετών-Alpha Bank Στην Ελληνική αγορά ομολόγων, το εύρος τιμών (αγορά) της ελληνικής 10ετίας λήξης 2025 στις 19 Ιανουαρίου διαμορφωνόταν σε τιμές μεταξύ 65,30-66,43 ή με απόδοση 9,09%-9,34%. Υπενθυμίζεται ότι στις το 10-ετές ομόλογο είχε καταγράψει χαμηλό 5,475% και στις υψηλό 19,27%. To αγοραστικό ενδιαφέρον στραμμένο στους τίτλους των ισχυρών οικονομίων της ΖτΕ Γερμανία Ολλανδία Γαλλία Πορτογαλία Ιταλία Ισπανία Ελλάδα 0,53 0,51 0,71 0,63 0,90 0,83 2,61 1,56 2,74 1,54 1,75 1,68 8,53 9, /1/ /1/2016 Πηγή: Reuters, Διεύθυνση Οικονομικών Μελετών Alpha Bank Η διαφορά απόδοσης μεταξύ των ελληνικών 10ετών και γερμανικών ομολόγων (spread) ανήλθε στις 883 μονάδες βάσης. Η απόδοση του 10-ετούς γερμανικού ομολόγου, το σημείο αναφοράς για το κόστος δανεισμού της ζώνης του ευρώ, υποχώρησε στο 0,51%. Η 10-ετία της Πορτογαλίας στις 19 Ιανουαρίου εμφάνιζε απόδοση 2,74%, της Ισπανίας 1,68% και της Ιταλίας 1,54%. Η διαφορά απόδοσης του 10-ετούς πορτογαλικού ομολόγου σε σχέση με την αντίστοιχη του γερμανικού, αυξήθηκε σε εβδομαδιαία βάση, στις 223 μ.β. από 208 μ.β., ενώ του 10-ετούς ιταλικού ομολόγου με το γερμανικό υποχώρησε στις 102 μ.β. από 103 μ.β. Στις ΗΠΑ, η απόδοση του 10-ετούς ομολόγου διαμορφωνόταν στο 2,01% στις Το επενδυτικό ενδιαφέρον στραμμένο στις ομολογιακές εκδόσεις του Ισπανικού δημοσίου που θα πραγματοποιηθούν στις 21 Ιανουαρίου, με εκτιμώμενο συνολικό ποσό δανεισμού 4-5 δισ. Οι αγορές κρατικών ομολόγων από την ΕΚΤ την εβδομάδα μέχρι 15 Ιανουαρίου στα πλαίσια εφαρμογής του προγράμματος ποσοτικής χαλάρωσης (QE), διαμορφώθηκαν στα 515,17 δισ., με αποτέλεσμα ο μέσος εβδομαδιαίος όρος να διαμορφωθεί στα 11,4 δισ. Παράλληλα, στην ίδια 9

10 Βουλγαρία Πληθωρισμός Ο πληθωρισμός διαμορφώθηκε, για τρίτο στη σειρά μήνα, σε αρνητικό επίπεδο και παρέμεινε αμετάβλητος στο -0,4% τον Δεκέμβριο, ενώ στο σύνολο του 2015, διαμορφώθηκε, κατά μέσο όρο, στο -0,1%. Σε μηνιαία βάση, ο πληθωρισμός ήταν 0,0% τον Δεκέμβριο, έναντι -0,1% τον Νοέμβριο, με τη μεγαλύτερη αύξηση να έχει σημειωθεί στις τιμές της διασκέδασης και του πολιτισμού (2,3%), ενώ τη μεγαλύτερη μείωση παρουσίασαν οι τιμές των επικοινωνιών (-0,6%). Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός συνέχισε να είναι αρνητικός, για 28 διαδοχικούς μήνες, και παρέμεινε αμετάβλητος στο - 0,9% τον Δεκέμβριο, ενώ στο σύνολο του 2015, διαμορφώθηκε, κατά μέσο όρο, στο -1,1%. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέμβριος 2015), ο εναρμονισμένος πληθωρισμός θα διαμορφωθεί το 2015 σε αρνητικό επίπεδο στο - 0,8% όπως και το 2014 που ήταν -1,6%, αλλά θα είναι θετικός το 2016 στο 0,7%. 0,0-0,5-1,0-1,5-2,0-2,5-3,0 Ο εναρμονισμένος πληθωρισμός παρέμεινε αμετάβλητος Δεκ-14 Μαρ-15 Ιουν-15 Σεπ-15 Δεκ-15 Πηγή: National Statistical Institute Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Το πλεόνασμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε κατά 7,0%, σε ετήσια βάση, στα 789,5 εκατ. στην περίοδο Ιανουαρίου- Νοεμβρίου 2015 (1,8% του ΑΕΠ) από 849,0 εκατ. στην αντίστοιχη περίοδο του 2014 (2,0% του ΑΕΠ). Αυτή η μείωση προήλθε κυρίως από την αύξηση του ελλείμματος του ισοζυγίου εισοδημάτων. Αντιθέτως, το εμπορικό έλλειμμα υποχώρησε, καθώς οι εξαγωγές αυξήθηκαν κατά 6,1% και οι εισαγωγές κατά 2,1% ,0 Το πλεόνασμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών μειώθηκε λόγω αύξησης του ελλείμματος του ισοζυγίου εισοδημάτων (εκατ. ευρώ) 18,8 194,6 163,8 206,2 324,0 675, , , , , ,7 Ιαν.-Νοέμ.14 Ιαν.-Φεβ.15 Ιαν.-Μάι.15 Ιαν.-Αύγ.15 Ιαν.-Νοέμ.15 Πηγή: Bulgarian National Bank 789,5 Ρουμανία ΑΕΠ Το ΑΕΠ, εποχικά διορθωμένο, αυξήθηκε κατά 3,6%, σε ετήσια βάση, στο 3 ο τρίμηνο 2015, με χαμηλότερο ρυθμό έναντι 3,8% στο 2 ο τρίμηνο Σε τριμηνιαία βάση, η αύξηση του ΑΕΠ στο 3 ο τρίμηνο 2015 ήταν της τάξης του 1,4%, ενώ στο 2 ο τρίμηνο 2015 το ΑΕΠ είχε παραμείνει αμετάβλητο. Σε μη εποχικά διορθωμένη βάση, το ΑΕΠ αυξήθηκε κατά 3,6% σε ετήσια βάση στο 3 ο τρίμηνο 2015, με υψηλότερο ρυθμό έναντι 3,4% στο 2 ο τρίμηνο Στην αύξηση του ΑΕΠ θετική συμβολή είχαν η ιδιωτική κατανάλωση κατά 3,9 π.μ., η δημόσια κατανάλωση κατά 0,1 π.μ., οι ιδιωτικές επενδύσεις κατά 1,2 π.μ. και οι εξαγωγές κατά 1,8 π.μ., ενώ αρνητικά επέδρασαν τα αποθέματα κατά 2,0 π.μ. και οι εισαγωγές κατά 1,4 π.μ. Σύμφωνα με τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Νοέμβριος 2015), ο ρυθμός αύξησης του ΑΕΠ θα σημειώσει επιτάχυνση από 2,8% το 2014 σε 3,5% το 2015 και σε 4,1% το ,0 5,0 4,0 3,0 2,0 1,0 2,1 1,4 4,2 5,2 ΑΕΠ (ετήσια % μεταβολή) 4,1 0,0 1ο Τρίμ ο Τρίμ ο Τρίμ ο Τρίμ ο Τρίμ ο Τρίμ.2015 Πηγή: Στατιστική Αρχή Ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών Το έλλειμμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε σημαντικά κατά 129,3%, σε ετήσια βάση, στα εκατ. στην περίοδο Ιανουαρίου-Οκτωβρίου 2015, έναντι 440 εκατ. στην αντίστοιχη περίοδο του Αυτό ήταν αποτέλεσμα της αύξησης του εμπορικού ελλείμματος, με τις εξαγωγές να έχουν αυξηθεί κατά 5,2% και τις εισαγωγές κατά 6,5% και του ισοζυγίου εισοδημάτων. Αντιθέτως, αύξηση σημείωσε το πλεόνασμα του ισοζυγίου υπηρεσιών και του ισοζυγίου τρεχουσών μεταβιβάσεων Το έλλειμμα του ισοζυγίου των τρεχουσών συναλλαγών αυξήθηκε λόγω αύξησης του εμπορικού ελλείμματος και του ισοζυγίου εισοδημάτων (εκατ. ευρώ) Ιαν.-Νοέμ.14 Ιαν.-Φεβ.15 Ιαν.-Μάι.15 Ιαν.-Αύγ.15 Ιαν.-Νοέμ.15 Πηγή: National Bank of Romania 1,5 3,0 2,7 4,3 3,4 3,6 10

11 Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΕ ΑΡΙΘΜΟΥΣ (ετήσιες εκατοστιαίες μεταβολές) Ετήσια στοιχεία ΑΕΠ (σε σταθερές τιμές αγοράς) -0,4-4,4-5,3-8,9-6,6-4,0 0,7 Ιδιωτική Κατανάλωση 2,7-0,7-6,9-10,7-7,9-2,2 1,4 Δημόσια Κατανάλωση -2,2 1,8-4,4-6,3-6,6-5,2-0,8 Ακαθάριστες Επενδύσεις -6,5-13,3-20,8-17,0-28,5-9,5 2,9 - Κατοικίες -23,5-18,9-26,5-14,7-33,4-27,7-51,4 - Εξοπλισμός 2,5-15,3-22,7-21,7-30,0-3,9 29,8 Ανεργία (%) 7,8 9,6 12,7 17,9 24,4 27,5 26,5 Συνολική Απασχόληση 1,2-0,6-2,6-5,6-8,3-3,7 0,6 Δείκτης Τιμών Καταναλωτή (μέσα επίπεδα) 4,2 1,2 4,7 3,3 1,5-0,9-1,3 Κόστος εργασίας ανά μονάδα προϊόντος 4,9 5,2-0,1-1,8-6,2-7,8-1,5 Πιστωτική Επέκταση (προς ιδιωτικό τομέα) 15,9 4,1 0,0-3,1-4,0-3,9-3,1 Πρωτογενές Ισοζύγιο της Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) -5,0-10,5-5,7-3,3-1,0-2,2 0,3 Χρέος Γενικής Κυβέρνησης (% ΑΕΠ) 109,3 126,8 146,0 171,3 156,9 175,0 177,1 Ισοζύγιο Τρεχ. Συναλλαγών (% ΑΕΠ) -14,9-10,9-9,9-9,9-2,4-2,0-2,3 Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ Δείκτες Οικονομικής Συγκυρίας Τελευταία διαθέσιμη έτος Q3 Q4 Q4 Q1 Q2 περίοδος Οικονομική Δραστηριότητα Όγκος Λιανικών Πωλήσεων (εκτός καυσίμων & λιπαντικών) -8,4-9,1-1,8 0,3 1,4 0,6-1,4 (10μηνο) Νέες εγγραφές ΙΧ Αυτοκινήτων 3,1 6,4 15,2 30,9 19,2 33,2 13,9 (12μηνο) Ιδιωτική Οικοδομική Δραστηριότητα -25,6-21,9 2,2-12,3 29,2-5,6-6,4 (10μηνο) Μεταποίηση -1,1-3,9-3,0 5,3 5,2-1,0 1,0 (11μηνο) Δείκτης Υπευθύνων Προμηθειών ΡΜΙ στη μεταποίηση 46,0 47,7 48,7 49,1 48,5 47,1 50,2 (Δεκ.) Δείκτης Οικονομικού Κλίματος 90,6 91,8 91,6 101,4 96,8 91,6 87,1 (Δεκ.) Δείκτης Επιχειρηματικών Προσδοκιών στη Βιομηχανία 87,8 90,1 85,4 94,9 87,1 85,6 84,6 (Δεκ.) Δείκτης Εμπιστοσύνης Καταναλωτών -69,0-73,0-65,0-52,0-37,0-44,0-61,1 (Δεκ.) Πιστωτική Επέκταση Ιδιωτικός Τομέας -3,9-3,9-3,9-3,1-2,5-1,7-2,2 (Νοέμ.) Επιχειρήσεις -4,9-4,7-4,9-3,7-2,2-0,5-1,4 (Νοέμ.) - Βιομηχανία -2,8-1,9-2,8-3,3-0,9 2,7 1,7 (Νοέμ.) - Κατασκευές 0,6 0,4 0,6-1,2 0,5 0,9-1,1 (Νοέμ.) - Τουρισμός -2,6-1,5-2,6-0,6-1,2 0,4 0,3 (Νοέμ.) Νοικοκυριά -3,5-3,6-3,5-2,9-3,0-3,1-3,2 (Νοέμ.) - Καταναλωτικά Δάνεια -3,9-4,8-3,9-2,8-2,5-2,3-2,5 (Νοέμ.) - Στεγαστικά Δάνεια -3,3-3,2-3,3-3,0-3,3-3,4-3,5 (Νοέμ.) Τιμές Δείκτης Τιμών Καταναλωτή -0,9-1,0-2,2-0,7-1,7 1,5-0,2 (Δεκ.) Δομικός Πληθωρισμός -1,7-2,0-2,1 0,4-1,5 1,2 0,4 (Δεκ.) Δείκτης Τιμών Διαμερισμάτων -10,9-10,2-9,6-0,8-0,6-3,4-6,1 (3ο 3μηνο) ΑΕΠ σε σταθερές τιμές -4,0-1,8 2,0 1,0 0,4 0,9-1,1 (3ο 3μηνο) Τελική Κατανάλωση -3,0-0,8-0,1-1,4 0,6 1,0 0,3 (3ο 3μηνο) Επενδύσεις -9,5-4,7-9,0 4,8 10,1-0,5-12,9 (3ο 3μηνο) Εξαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών 2,1 4,2-2,4 10,3 3,2 1,4-14,4 (3ο 3μηνο) Εισαγωγές Αγαθών & Υπηρεσιών -1,6 0,5-6,7 16,2 9,3-3,5-19,9 (3ο 3μηνο) Ισοζύγιο Πληρωμών σε δισ. Εξαγωγές Αγαθών 26,9 6,9 6,4 6,9 6,1 6,5 22,7 (11μηνο) Εισαγωγές Αγαθών 47,7 12,0 11,9 12,7 11,1 11,1 38,5 (11μηνο) Εμπορικό Ισοζύγιο -20,8-5,1-5,5-5,8-5,0-5,0-15,8 (11μηνο) Ισοζύγιο Τρεχ/σών Συναλλαγών -3,7 4,2-2,8-3,8-3,2-0,4 1,1 (11μηνο) Πηγή: Τράπεζα της Ελλάδος, ΕΛΣΤΑΤ, ΙΟΒΕ Το παρόν δελτίο έχει αποκλειστικά ενημερωτικό χαρακτήρα. Οι πληροφορίες που περιέχει προέρχονται από πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες αλλά δεν έχουν επαληθευτεί από την Alpha Bank. Το παρόν δεν αποτελεί συμβουλή ή σύσταση ούτε προτροπή για την διενέργεια οποιασδήποτε συναλλαγής. Επίσης δεν συνιστά έρευνα στον τομέα των επενδύσεων κατά την έννοια της ισχύουσας νομοθεσίας και ως εκ τούτου δεν έχει συνταχθεί σύμφωνα με τις απαιτήσεις του νόμου για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της έρευνας στον τομέα των επενδύσεων. Η Alpha Bank δεν υποχρεούται να επικαιροποιεί ή να αναθεωρεί το δελτίο αυτό ούτε να προβαίνει σε ανακοινώσεις ή ειδοποιήσεις σε περίπτωση που οποιοδήποτε στοιχείο, γνώμη, πρόβλεψη ή εκτίμηση που περιέχεται σε αυτό μεταβληθεί ή διαπιστωθεί εκ των υστέρων ως ανακριβής. Η Alpha Bank και οι θυγατρικές της, καθώς επίσης τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου, τα στελέχη και οι υπάλληλοι αυτών δεν παρέχουν καμία διαβεβαίωση ούτε εγγυώνται την ακρίβεια, την πληρότητα και την ορθότητα των πληροφοριών που περιέχονται και των απόψεων που διατυπώνονται στο παρόν ή την καταλληλότητά τους για συγκεκριμένη χρήση και δεν φέρουν καμία ευθύνη για οποιανδήποτε άμεση ή έμμεση ζημία θα μπορούσε τυχόν να προκύψει σε σχέση με οποιανδήποτε χρήση του παρόντος και των πληροφοριών που περιέχει εν όλω ή εν μέρει. Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση αυτού του δελτίου ή τμήματος του πρέπει υποχρεωτικά να αναφέρει την Alpha Bank ως πηγή προελεύσεώς του. 11