ΠΑΝΑΓΗ Γ. ΛΕΚΑΤΣΑ ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ * Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΩΝ ΙΩΑΝ. & Π. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑΙ ΣΤΟΑ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ

Transcript

1

2

3

4 ΠΑΝΑΓΗ Γ. ΛΕΚΑΤΣΑ ΣΠΑΡΤΑΚΟΣ * Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΤΩΝ ΜΟΝΟΜΑΧΩΝ ΕΚΛΟΓΙΚΟΙ ΟΙΚΟΙ ΙΩΑΝ. & Π. ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΑΘΗΝΑΙ ΣΤΟΑ ΑΡΣΑΚΕΙΟΥ 1 945

5

6 Ήτανε, λέει, θράκας άπό μιά νομαδική φυλή 1, μπορεϊ άπ oùxè; πού πολεμούσαν τούς Ρωμαίους δταν δάνθύιχατος "Αππιος Κλαύδιος μάταια προσπαθούσε νά δποτάξει τούς άτίθασσους, περίφημους γιά τήν άντρείχ χους λαού; τή; Θράκης. Καβάλλχ σ' άνεμόποδχ άλογα Ιφευγαν μπρός στόν όγκο τοο ρωμαϊκού στρατοο, γιά νά έφορμήσουν δστερα Αναπάντεχα, ν' Αποσυνθέσουν τις γραμμές, νά κόψουν tà περάσματα, ν' άναατιτώσουν τους κατχυλισμούς, νά κχταστρέψουν τις έφοδιοπομπές xal νά έξαφανιοτοΰνε μέ τήν Ιδια γρηγοράδα. Πέθανε ί "Αππιος Κλαύδιος χωρίς νά καταφέρει νά δαμάσει τόν άντίπαλο πού δέν βρισκόταν πουθενά γιά νά καταστραφή χι ήταν παντοο σάν ήΐελε νά καταστρέψει. Ό νέος στρατηγός Γναίος Σκριβώνιος παράτησε τούς θράκες θέλοντας καί μή χι άνοιξε μέ τού; Δάρδανους χαινούργιο πόλεμο μ' Ενα λαό πού κατοικούσε άπό τή Βόρεια Μακεδονία ω; τόν "Ιστρο. Ό Σπάρτακος μέ πλήθος θράκες συμπολεμιστές ήρθε νά πολεμήσει σύμμαχος καί φίλος, μά προπάντων μισθοφόρος, των Ρωμαίων Συγγενικό αίμα καΐ κοινά συμφέροντα μπροστά στά καταχτητικά τή; Ρώαης σχέδια ήσαν έννοιες που δέν άπασχολούααν τό μυαλό τών βάρβαρων αυτών φυλών, πού αισθάνονταν τόν πόλεμο σάν πρώτη άνάγχη. Ήταν έξάλλου καί συνήθεια τή; ρωμαϊκής πολιτικής νά έκμεταλλεύεται τίς έσωτεριχές διχόνοιες τών λαών, νά τούς χωρίζβι,νά τούς φέρνει έτσι αντιμέτωπους, νά τούς άδυνατίζει καί νά τούς δποδουλώνει. 'Αλλά μιά μέρα 6 Σπάρτακος Ιξχφανίστηκε xal πήρε τχ βουνά έπικεφαλής δμάδας διαλεχτών πολεμιστών ν' άρχίσει Εναν άγριο κλεφτοπόλεμο μέ τούς Ρωμαίους V 'Αλλά οε Ρωμαίοι δέν έπαψαν xxl νά νικοον καΐ κάποια μέρα αιχμαλωτίστηκε κι αύτός ' κα'. πέρασε στά σίδερα νά μάθει τί στοιχίζει κανενός ή τόλμη νά τά βάνει μέ τή Ρώμη. Δεμένο; θ' άχολούθησε τό θρίαμβο τοϋ νικητή Σκριβώνιου καΐ θά έχτέϋηκε δστερα στήν άγορά μ' ίνα έπιχρυσωμένο στέμμα σχό κεφάλι. Μαζί του ήταν κι ή θράκισα γυναίκα του, μάντισχ κατά τήν παράδοση, μαινάδα τών Διονυσιακών όργιασμών, που άποτελοοσχν τήν πρωταρχική λατρεία τών λαών τής Θράκης. Μάλιστα λένε πώς σάν έφτασε στή Ρώμη δ Σπάρτχκος κι άποχοιμήθηκε κάποια 5 2

7 στιγμή, ήρθε Iva φίδι να πλεχτή μέ σχήμα μυστηριακό στό πρόσωπό του' *αι τότε ή μάντιαα γυναίκα του προφήτεψε πώς θ' άποχτοοσε κάποια δύναμη μεγάλη δύναμη καΐ φοβερή, πού ώστόσο θά'φτανε σ' άτυχο τέλος*. Ήταν 6 διαλεχτότερος ατήν όμορφιά. ατή δύναμη και ατό παράστημα, έξαίσιο^ τύπος γιγαντόσωμος*, γι' αύτό καΐ θά τόν είχαν κρύψει ατό κλουβί τής άγοράς, δπου οί πλούσιοι μόνο πλησίαζαν. Ή μεγαλοχυρά πού θά τόν Ιπερνε για σκλάβο τοο άνεχόρταγού της χρεβατιοο, θά'πρεπε να ζυγίσει σίγουρα πολύ χρυσάφι" μά 6 Ιντιμος μονομαχοτρόφος Γναΐος Λέντουλος Μπατιάτος, πού συντηροοσε στήν Κάπουα σχολή μονομάχων xal παρακολουθούσε με ζηλότυπη έγνοια τή δουλαγορά, πρόφτασε τόν άγόρασε για μονομάχο'. 'II Κάπουα φημιζόταν για τό έξαίρετο κλίμα της πού τόνωνε τήν ευρωστία των γυμναζόμενων κορμιών, γι' αυτό κι έκεϊ οί σχολές των μονομάχων θ άφθονούσαν, δπως στή Ραβέννα*. Βρισχόμαστε πραγματικά στόν τελευταΐον αιώνα πρίν άπό τή θεία 'Ενσάρκωση, δταν τό θέαμα τών μονομαχικών άγώνων είχε καταντήσει ή πιό μεγάλη ύπόθεση τής Ρώμης. Τόση ήταν τοο θεάματος ή σπουδαιότητα, πού λίγο άργότερα ό Αύγουστος τελειώνει τ' άπομνημονεύματά του άναφέροντας τό,,ätειρον" έκείνο πλήθος των χρημάτων πού δαπάνησε παρουσιάζοντα; στόν δχλο μονομάχους, ναυμαχίες καΐ θηριομαχίες*. ΟΕ επαρχίες δέν άργησαν να μιμηθούν τήν κοσμοκράτειρα' τό θέατρο πού πρώτα σ' δλη τή Μεσόγειο μαρτυροοσε τήν έξάπλωση τοο έλληνικοο πολιτισμού, παραμερίστηκε παντοΰ άπό τό ρωμαϊκό 'Αμφιθέατρο, άπό τό Εμβληματικό τοϋτο μνημείο τής λατινικής θηριωδίας. Μόνο στήν Ελλάδα, φαίνεται, δέν έπιασε τό θέαμα, παρά σέ πολιτείες, δπως ή Κόρινθο, περισσότερο ρωμαϊκές xal διεφθαρμένες. "Οταν οί 'Αθηναίοι προτείνανε να ιδρύσουν xal στήν πόλη τους ρωμαϊκό άμφιθέατρο, Ινας φιλόσοφος τούς άποστόμωσε, λέγοντας μόνο πώ; προτού τό χτίσουν πρέπει νά γκρεμίσουν τό βωμό τής Εύσπλαχνίας '*. Ό λόγος του μποροοσε νά' χε κι ίνα ύπονοούμενο, πώς, καθώς Εδειξε ή έπανάσταση τοΰ Σπάρτακου πού ξεκινούσε άπό τόν γκρεμισμένο αύτό βωμό, έκεΐνοι πού θά τόν ξανάχτιζαν δέν θά ήσαν βέβαια οί μονομάχοι.

8 Μαζί μί τό Σπάρτατο βρισκόνταν μέσα στή σχολή χοο Λέντουλου πάνω άπό διακόσιοι μονομάχοι", θράκες, Κίλικες, Γαλάτες, Τεύτονες δλοι άπό τις πιό γερές χαΐ πολεμόχαρες ράτσες τής οικουμένης, άλλοι μαθητευόμενοι, άλλοι βετεράνοι πιά, μά 5λοι τους καταδικασμένοι ατήν αισχρή ν έπίδειξη νά παίζουν μέ τήν τέχνη καί τήν τύχη τή ζωή τους προορισμένοι να οφαγοϋν μόνο xat μόνο για νά δοον τά πλήθη πώς θ : απλώνεται ή σκιά τοο θάνατου στό πρόσωπό τους. Μ' άπό τά κείμενα καί τίς μνημειακέ; παράστασις μποροομε νά'χουμε μια πλήρη εικόνα των λογής κατηγοριών που οί διακόσοι τρόφιμοι του Λέντουλου ήσανε καταταγμένοι '*. Ό Άνδαβάτης είχε πλήρη άμυντικά όπλισμό, μέ κύριο χαρακτηριστικό τό κράνος που τοο σκέπαζε τό πρόσωπο δλο* χτυπιέται στά τυφλά μ' δμοιο του άντίπαλο, άλλά κι' έ5ώ, μέχρι θανάτου. Ό Γαλάτης έχει άσπίδα έλλειψοειδή, ταινίες χάλκινες στά πόδια του, Ισιο σπαθί ή λόγχη στό δεξί καί γαλατικό κράνος ή σκοοφο στό κεφάλι' ό ίδιος σάν άντίπαλος τοο Διχτυοβόλου Ιχει στό κράνος του γιά έμβλημα Sva ψάρι. Ό Διμάχαιρος πολεμούσε μέ δυο μαχαίρια, φοροοσε χιτώνα, έπίδεσμο στό δεξί χέρι, κάλτσες ή περικνημίδες, μά δχι κράνος. Ό 'Ιππέας έχει θώρακα, κράνος κλειστό μέ όπές, έπίδεσμο στό δεξί χέρι του, μικρήν άσπίδα στρογγυλή καί λόγχη* καί πολεμάει μ' άντίπαλο δμοια άρματωμένο. Ό Βροχοφόρος έχει πέτσινη ποδιά μέ ζώνη, έπίδεσμο στό άριστερό του χέρι καί μετάλλινη ή πέτσινη έπωμίδα στόν άριστερό του ώμο* στό άριστερό κρατεί θηλειά καί στό δεξί του Sva ραβδί καμπυλωμένο. Ό Όπλομάχος είναι δ αρχαίος όπλίτης μέ τόν κλασσικό βαρύ όπλισμό, κράνος μέ μάσκα ή δχι, θώρακα, μεταλλικά μανίκι, άσπίδα καί περικνημίδες, δλος Ενας δγκος άπό μέταλλο, δ πιό δυσκολοκίνητος άπό τους μονομάχους' παρουσιάζεται βέβαια άργότερα, άλλά τό πρότυπό του βρίσκεται έξαρχής καί στόν Γαλάτη, στό Σαμνίτη καί στό θράκα. Ό Διχτυοβόλος, ό άντίπαλος τοο Γαλάτη μέ τό ψάρι στό κράνος, τοο Μουριιίλλο, έχει Sva δίχτυ στό δεξί στό άριστερό μιά τρίαινα κι Sva μαχαίρι' δέν έχει θώρακα καί κράνος, μά χιτώνα ή ποδιά, πλατειά ζώνη, έπίδεσμο στό άριστερό καί μιά μετάλλινη ή 7 2

9 πέτσινη πλάχα στόν ώμο. Ό Σαμνίτης μέ τόν κλασσικά σαμνιτιχό δπλισμό, φοράει περικνημίδα στ' άριατερό του πόδι χι έπίδεσμο στό δεξί χέρι του, κράνος στήν κεφαλή κλειστό μπροστά, μέ γύρο xat λοφίο ψηλέ, κρατεί μεγάλη άσπίδα πιό πλατειά ατό άπάνω μέρος νά φυλάει τό στήθος του καί μάχεται μέ ξίφος. Ό Κυνηγός, διάδοχος τοο Σαμνίτη σάν άντίπαλος τοο Διχτυοβόλου, φοράει κι αύτός σαμνιτιχό δπλισμό, μά χράνος χωρίς γύρο καί λοφίο. Ό θρ&χας, άντίπαλος τοο Σαμνίτη, άλλα χαΐ τοο Μουρμίλλο χάποτε, φοράει xat τοοτος χλειστό χράνος μέ λοφίο ψηλέ, ποδιά μέ ζώνη γύρω στήν κοιλιά χαΐ δυό περικνημίδες' χρατάει μικρή $ μεγάλη άσπίδα στρογγυλή ή τετράγωνη χαΐ μάχεται μέ χυρτή σπάθα. Πλήθος άλλοι, ό Παιγνιάριος, μέ μιχρήν άσπίδα, γυρισμένο ραβδί χαΐ μαστίγιο, ό Προχλητής, μέ σαμνιτιχό δπλισμό μά μέ μιχρήν άσπίδα χάποτε καΐ μέ κοντό σπαθί, δ Γροσρομάχος, μέ κοντάρι μέ λουριά χι δμοιον άντίπαλο, 6 Σα'ι'τευτής χι δ Σκίσσορ, άπό τ' δνομα μόνο γνωστοί, συμπλέκονται σά λεπτομέρειες ατή μεγάλη εικόνα Τό ζ(0γος πού περισσότερο άρεσε καί βρίσκεται συχνότερα απεικονισμένο στά μωσαϊκά, στ' άγαλματάχια χαΐ στ' άνάγλυφα, είναι δ Διχτυοδόλος, δ Retiarius, ιιέ τό δίχτυ καί τήν τρίαινα, Ινάντια στόν βαρειόπλιστο Γαλάτη, τόν Murrnillo, μέ τό ψάρι στό κεφάλι. Είναι ίνα είδος κυνηγιού θαλάσσιου θεριοο " : Ό Διχτυοβόλος κυνηγάει τό πελαγίσιο τέρας, τόν δυσκολοκίνητό του άντίπαλο, χαΐ προσπαθεί νά τόν γελάσει τάχα τραγουδώντας κάποιο πλανερό τραγούδι :,,Νοπ te peto, piscem pet ο' Quid me fugis, Galle?" ΤοΟ ρίχνει ώσιόσο χάποτε τό δίχτυ, τόν περιτυλίγει, τόν καρφώνει μέ τήν τρίαινα κι δρμάει μέ τό μαχαίρι του νά τόν άποτελειώσει. "Αν δμως άστοχήσει ρίχνοντας τό δίχτυ άλλοίμονό του" πρέπει νά φεύγει τώρα αυτός μπρός στόν άντίπαλο, χι είναι χαμένος πια μέ τέτοια δυσανολογία στόν δπλισμό, έξόν άν βρει πάλι χαιρό νά συμμαζέψει φεύγοντας τό δίχτυ του καί νά τό ξαναρίξει στόν άντίπαλό του. Έ βάρβαρη τούτη συνήθεια έπιχωρίαζε, σαν υποκατάστατο, φαίνεται, τών άρχαιότερων στους τάκους άνθρωποθυσιών, στήν Έτρουρία χαΐ στήν Καμπανία ". Στή Ρώμη τήν έγκαινίασαν τό 264 of ΒροΟτοι Μάριος χαΐ Δέχιμος γιά τήν κηδεία τοο πατέρα τους", ki άπό τα τότε οί άγώνες, συνηθίζονταν σά θέαμα χαΐ σάν έξιλαστήρια τελετή στίς έπιχήδειες τελετουργίες " εϊτε άπό θέληση τής διαθήκης τοο νεκρόΰ εϊτε άπό τή φιλο 8 2

10 δοξία xal τήν εύσέβεια τόν δικών του Ξακουστοί έμειναν οί μονομαχικοί αγώνες στήν κηδεία τοο Αέπιδου τό έτος 216 ", ci άγώνες που διοργάνωσε τό 206 στή Νέα Καρχηδόνα γιά νά τιμήσει τή μνήαητοο πατέρα του 6 Σχιπίων ΙΒ καΐ οί άγώνες στήν κηδεία τοο Βαλέριου Λεβίνου τό 200", τοο Αικίνιου τό 183 " καΐ τοο πατέρα τοο Φλαμινίνου τό 174". Στό μνημείο τοο Σκαύρου στή Ιίομπηία εικονίζονται πλήθος σκηνές άπό μονομαχικούς άγώνες" είναι πιθανότατα ή εικόνα τών μονομχχικών άγώνων πού δόθηκαν κατά τήν κηδεία του Σκαύρου' κι ή σμίλη διάσωσε πολύτιμες λεπτομέρειες άπό τούς τρόπου; καί τα δπλα. Ένα πλήθος έπίσης άπό νεκρικούς λύχνους που βρέθηκαν, φέρνουν παράστασες τέτοιων άγώνων. Από τούς τάφους δμως γρήγορα περάσχν ατά συμπόσια κι άπ' τά συμπόσια στήν 'Αγορά και τέλος στό 'Αμφιθέατρο, δπου μέγα διεφθαρμένο πλήηος έτρεχε και σπρωχνόταν ν' άιτβλάψει τό χυνόμενο αίμα. Κι άληθινά, τέτοια φρενίτιδχ έδινε τό θέαμα, πού λογιχζόταν oiv τό σπουδαιότερο κεφάλαιο τί]ς θεραπείας το& δχλου. Κάθε σπουδαία καρριέρα άρχιζε μέ τήν παράταξη τών μονομάχων /'στήν άρένα" καί λίγο λίγο ή άμιλλα τών χορηγών ξεπέρασε τήν άμιλλα τών μονομάχων. Τά ζεύγη πού παρχταζόντχν ν' άλληλοσφαχτοον περάσχν τά έκχτό, ρτάσαν τά τετρακόσια μέ τόν Καίσαρα κι ύστερα ξεχύθηκαν στό άπειρο έκεΐνο πλήθος πού άναφέρουν τά ΙΙεπραγμένα τοο Αύγουστου, γιά νά πληθύνουν ύστερα περισσότερο, ώσπου νά πάρουν τή μορφή στρατών καί οί έπίδειξες τήν δψη άληθινών μαχών μπρός στόν άλλόφρενο θεώμενο δχλο. 'Αναφέρεται " πώς ό Ιούλιος Καΐσιρ έδωσε μιά πλήρη πολεμική εικόνα μέ πεζικό, νχυμχχίες κι ίππομαχίες' τό μνημείο τής "Αγκυρας λέει πώς έ Αύγουστος έριξε συνολικά στό στίβο δέκα χιλιάδες γιά μονομαχίες, άλλα καί πλήθος θηριομάχους είκοσιέξι φορές αίς κατεαφάγη &ηρία ίγγύς ιυεισχίίια xal πενιακόσια"'*\<4' κι άργότερα ό Τραϊανός, τελειώνοντας τόν Δακικό πόλεμο, έρριξε γιά μιά μόνο φορά δέκα χιλιάδες μονομάχους στήν άρένχ γιά νά σφαχτούν δλοι τους, οί άγώνες κοάτησαν έκατόν είκοσι τρεις μέρες Γιά νά συμπληρώνονται στό μεταξύ οί τρόποι τής άπόλαψης, οί μονομαχοτρόφοι ίπινοούσχν δλο χαί καινούργιους τρόπους άμιλλας κι Ιπίδειξης κι έτσι δημιουργήθηκαν ξεχωρισ:ές κατηγορίες μονομάχων. Of μονομάχοι στήν άρχή στρατολογούνταν μέσα άπό τούςέγκληματίες τοο κοινού δικαίου"' βμως δέ βγαίνανε άρκετοί καί παρουσιαστήκχν οί έλεύιεροι έπχγγελμχτίες. Τό έπάγγελμχ ήταν άτιμωτικό κι οί έλεύτεροι μονομάχοι άποκλειόνταν άπό τά δημόσια λειτουργήματα 'Αλλά κι αύτοί δέν έφταναν μέ τόν καιρό καί τότε χορηγοί καί μονομαχοτρόφοι

11 άρχισαν νά τους στρατολογούν άνάμεσα άπό τους σκλάβους. Τό ύλικό ήταν άφθονο χι οί πιό γεροί χαί ρωμαλέοι. Γαλάτες προπαντός χαΐ Τεύτονες χαΐ θράκες μεγαλόσωμοι, προοριζόνταν έξαρχής γιά τοοτο τό έργο. Πρώτα κλείνονταν σ' ειδικές σχολές νά διδαχτοον τό έπάγγελμα' χρωστούσαν ν' άποχτήσουν προπαντός τήν τεχνιχή γιά νά'χει ό άγώνας ένδιαφέρον. Έκεϊ τους δασχαλεύαν ειδικοί στά λογής άγωνίσιΐ,ατα δάσκαλοι ", συνήθως βετεράνοι, βοηθούμενοι άιτό πλήθος δούλους όπλισμένους μέ μαστίγια. Ή τυραννία ήταν τόσο άπάνθρωπη, που οί δύστυχοι συχνά δέν άντεχαν χι αυτοχτονούσαν. Σ' ένα άπό τά διαμερίσματα μι ς σχολής μονομάχων πού ξεσκεπάστηκε στή Πομπηία βρέθηκαν μιά ποδοπέδη χαί τά πτώματα τεσσάρων μονομάχων τους είχαν άπολησμονήσει τήν ήμέρα τής καταστροφής χαί σαβανώθηκαν έκεΐ άπό τήν καφτή βροχή τής τέφρας. Σάν έμπαιναν στό στίβο μελλοθάνατοι, χιλιάδες μάτια καρφωνόνταν πάνω τους, χιλιάδες μάτια διψασμένα γι' αγωνία καί αίμα. Στούς κάτω γύρους τά καθίσματα ατό μέγα κυκλικό ή τετράγωνο άμφιθεατρο καθόνταν οί έπίσημοι κι οί πλούσιοι μ* Ενα σωρό χρυσά νομίσματα στό χέρι. Οί Εστιάδες, οί παρθένες πού φυλάγαν τήν ιερή φωτιά, είχαν άνάμεσα στους πλέον έπίσημους τήν πρώτη θέση γιατί οί γυναίκες λαχταρούσαν παθιακά τό θέαμα γυμνά καί μεγαλόπλαστα κορμιά νά σφάζονται καί πλημμυρούσαν τις κερκίδες κι έβλεπαν μέ ήδονική φρικίαση στ' άβρά τους μέλη. Πιό πάνω στά ψηλά καθίσματα συνωστιζίταν ( Βούιζε τό μέγα πλήθος σά μελισσολόι. Τό μέγα πλήθος άνυπομονοοσε, φώναζε, ποδοκροτοοσε, σφύριζε ώ; ν' άρχίσει ή μάχη. Κατά κανόνα άρχιζε ό άγώνας μ 3 άναστομωμένα άρματα μιά μάχη θεαματική πού νά κεντρίσει τήν άνυπομονησία κι άμέσω; δστερα τους φέρναν τά κανονικά τους άρματα κι ή σάλπιγγα έδινε τό σύνθημα ν* άρχίσει ό αληθινός άγώνας. Οί μονομάχοι πολεμούσαν σέ ζευγάρια, ή τό'να Οστερα άπό τ'άλλο χωριστά, ή σύγχρονα, παραταγμένα ή σχοοπισμένα. Τό πλήθος ούρλιαζε άπό τή χαρά, παρακινούσε, έρέθιζε, γιουχάιζε, χειροκροτούσε. Απελπισμένα τά σπαθιά άστραπόπαιζαν, χτυπιόνταν, έσπαζαν τά κράνη, άνοίγανε τους θώρακες, σχίζαν τις σάρκες, πότιζαν τήν άμμο μέ αίμα. Πολλές φορές τό πλήθος κρατούσε τήν άναπνοή" οί μονομάχοι σταύρωναν πόδι τό πόδι μ' ένωμένα δς τό χερούλι τά σπαθιά κι άναμετρούσαν τή σάν άβυσσο στιγμή, ποιός θά τήν κέρδιζε μέ μιά γοργή λευτερωμένη κίνηση νά μπήξει στό λαιμό τού άντίπαλου τή λάμα* καί ξάφνου κύμα άλαλαγμών χαιρέτιζε τό νιχητή άπό πάνω. Σάν πληγωνόταν Ενας άπ τους δυό, άφηνε τό σπαθί καί, όρθός ή πεσμένος, στρεφόταν πρός τό πλήθος καί ζητούσε χάρη. - 10

12 τεντώνοντας τόν δείχτη ή τόν Αντίχειρα τοο άριστεροο χεριοο ή xal σταυρώνοντας τα χέρια του στή ράχη τ) στήν κοιλιά του. Πολλές φορές κι i νικητής πατοοσε τό δεξί ατό στήθος του κι άναρωτοοσε τό Αμφιθέατρο μέ τά μάτια. Οί θεατές, άν ήθελαν νά τοο χαρίσουν τή ζωή, σήκωναν τό δεξί μ' όρθό τόν Αντίχειρα ή άλλοιώς μέ γυρισμένο τόν Αντίχειρα προστάζαν τή θανάτωσή του. Πολλές φορές οί γνώμες διχάζονταν, άλλοι ζητούσαν νά χαρίσουν τή ζωή στόν άτυχο, άλλοι διψούσαν αίμα κι Αλαλάζαν. "Αν τότε κάποιος οίχτος μάλαζε τό νικητή κι έχανε νά πετάξει τό σπαθί οί πλούσιοι άπό τά χαμηλά καθίσματα, σκυμένοι καταμπρό;, μέ φλογισμένα μάτια καί τρεμάμενα τά χϊίλη τους, γρυλίζοντας,,occide",,,ure",,,verberα" ".^κουδούνιζαν στίς χοοφτες τά χρυσβ νομίσματα παρακινώντας τον νά τόν σκοτώσει* καί τότε έκεϊνος τοο έμπηγε τό ξίφος στό λαιμό κι όρμοοσε νά μαζέψει τή χρυσή βροχή τών νομισμάτων. 'Αλλά κι ό νικητής δέν ήταν σίγουρος πώς θά'βγη άπό τό στίβο ζωντανός γιατί προσμέναν μονομάχοι έφεδρικοί, οί suppositicii, που τους κρατούσαν νά τούς Αντιτάξουνε σ' δσους νικούσαν* ένας μονομάχος Βάτων Αναγκάστηκε Από τόν Καρακάλλα νά μονομαχήσει τρείς φορές στή σειρά ώσπου σκοτώθηκε πάνω στήν τρίτη* κι ό αυτοκράτορας τόν τίμησε μέ μεγαλόπρεπη κηδεία "Ενας δπερέτης πού παράσταινε τόν Έρμή γύριζε τήν άρένα καί δοκίμαζε μέ μιά πυραχτωμένη μετάλλινη βέργα τους χτυπημένους μονομάχους' κι οί σκοτωμένοι ή έτοιμοθάνατοι σερνόνταν μέ τή συνοδεία κάποιου μεταμορφωμένου σέ Χάροντα, στόν νεκροθάλαμο, στό,σπολιάριο' δπως τόν λέγαν Έκεϊ τά κορμιά πού σπαρταροοσαν άχόμη δεχόνταν τό χαριστικό χτύπημα μ 9 Ενα σφυρί στό κεφάλι *. Κάτου Από τήν άμμο ένα άγαλμα, λένε ", τοο Κρόνου, τοο θεού τών δούλων, έστρεφε καταπάνω τό κεφάλι μ' Ανοιχτό τό στόμα του κι έπινε Αχόρταγα τό αίμα πού κυλούσε. Μά καί γιά τούς άνθρώπους, δσο άτιμο τό έπάγγελμα, τόσο πολύτιμο τοο μονομάχου τό αίμα λογιαζόταν. Ήταν τό αίμα άνθρώπων που προοριστήκαν γιά τό βίαιο θάνατο καί σά νά πούμε προσφορά ατούς χθόνιους θεούς που βρίσκονται στό τέρμα δλων τών δρόμων τοο θανάτου. Γι" αυτό, σάν τέλειωνε ή παράσταση, γέροι, σακάτηδες, λεπροί, παράλυτοι, άρρωστοι λογής, ριχνόνταν πάνω στά ζεστά τά πτώματα νά πιοονε άχόρταγα τό αίμα πού Ερεε άπό τις πληγές καί γιά ν' άλείψουνε μ' αύτό τά μέλη τά σακατεμένα. Πίσω άπό τή φοβερή τούτην εικόνα τής θηριωδίας καί τοο αίματος 11 2

13 κάποιες ωχρές μορ*ές που θολά διαγράφονται, μορφές κουρασμένες άπό τήν άγωνία τοο θάνατου, γυναίκες, μαννάδες, θυγατέρες, φευγαλέοι 6παιν.γμοί τρυφερότητας, σπασμένα κλωνάρια μι ς ευτυχίας πάντα λιγόχρονης, άνοίγουν μέ τήν παρουσία τους Ενα άλλο βάθος. Στό λιτό μνημείο ένές μονομάχου. δπου εικονίζεται ό νεκρός μαζί μέ τόν άγαπημένο σχύλλο του, άναγράρεται " πώς έφτασε στά είκοσιδύο του χρόνια* είχε μονομαχήσει δώδεκα φορές καί σκοτώθηκε τή δέκατη τρίτη* τό μνημείο του είχε άφιερωθή άπό τή μικρή του κόρη καί τή γυναίκα του, πού πρόφτασε νά ζήσει δίπλα του έφτά χρόνια. "Ενα άλλο μνημείο ένός μονομάχου άπό τή Μουτίνα είκοσιτριώ χρονών, που νίκησε έφτά ιορές καί σκοτώθηκε τήν δγδοη, άφιερώνεται σ'αυτόν άπό τή γυν*ίκα του Αύρηλία καί τούς φίλους του", καί προτρέπει τους ζωντανούς νά δυσπιστούν στή Νέμεση, στή σκοτεινή τή μοίρα πού ζηλεύει τήν άνθρώπινη εύτυχία : D. Μ. GLA.VCO Ν \TIONE PUGNARUM VII θ VIII VIXIT AVRELIA MARITO BENE MVTINBNSIS ANNOS XXIII DIES V MERENTI ET AMATORES HVIVS PLANETAM SVVM PROCVRARE VOS MONEO IN NEMESE NE FIDEM HABEATIS SIC SVM DECEPTVS AVE VALE

14 Ό δρκος χους,,uri vinciri, verberari ferroque tiecare et quiquid aliud dominus jussisset. Tamquam legitimi gladiatores domino corporä animasque religiosissime addicimus" <o στούς καθοσίωνε στό θάνατο κατά τό θέλημα καί τήν προσταγή τοο άφεντικοο τους. Καί πραγματικά μιά φοβερή άπάθεια μπρός στό θάνατο, πού οί φιλόσοφοι. τήν παρουσιάζουν σάν πρότυπο, χαρακτηρίζει τους άγώνες τους στό στίβο.,,είναι κανείς", λέει. ό Κικέρων 40,,έστω μέτριος μονομάχος πού νά στέναξε ποτέ, πού ν* άλλοιώθηχε τό πρόσωπό χου ; Είναι κανείς πού νά έχανε ποτέ κανένα χίνημα άπό δείλια ντροπερό, όχι μόνο τήν ώρα τοο άγώνα, μά χι δταν βρίσκεται στό χώμα ; Πού νά έπεσε ποτέ στή γή καί ν' άποτράβηξε τόν ταάχηλο, σάν δόθηκε άπ' τό πλήθος έντολή νά δώσει τό λαιμό του νά τόν σφάξουν Ό Μιά σκοτεινή μοίρα σημείωνε τ* άνίερα τούτα λόγια τοο μεγάλου ρήτορα* γιατί δταν προγραμμένος άπό τόν Αντώνιο έπεσε στά χέρια τών φονιάδων του,,έοφάγη" έτσι κι αύτός,,ιό» τράχηλο* έκ τον φοριίον ηροιιίνας" 41 «ί 'ΰστόσο οί άδυσώπητοι έξω Ιπό χό στίβο φονιάδες άδερχωνόνχαν μές στά θολωτά,τά μεγαλόπετρα μπουντρούμια τους, ξανάβρισκαν τόν πόθο τής ζωής, χι δλα, ή λαχτάρα τής χαμένης λευτεριάς, τό πάθος τής έχδίχησης, ή καυχερή ντροπή τής άτιμης έπίδιιξης, άναστατώναν τις ψυχές τους. Οί συνωμοσίες λοιπόν ήσαν συχνές, χαί σά συνωμοσίες άνθρώιτων πού χαί τή ζωή τους δέ λογάριαζαν χι ή δύναμη τους ήχαν φοβερή χι όχι πιό λίγο φοβερή ή συνήθεια τοο αίματος χ: ή άπελπισία τους,ήσαν άληθινές θεομηνίες."οπλα πραγματικά δέν πέρνανε στά χέρια τους, παρά σά μπαίνανε στό στίβο' ειδική φρουρά φύλαγε" άπ 3 έξω τόν πύργο τής σχολής καί βαρειές δυσκολοχίνητες άμπαρωμένες πόρτες χώριζαν τούς σκλαβωμένους. Άλλά τό δρόμο τής άπολευτέρωσης δέν κόβουν τόσο οί πόρτες καί τά σίδερα δσο οί καταδότες. Μιά συνωμοσία πού πλέχτηκε άπό τούς διακόσιους τρόφιμους τοο Λέντουλου μηνύθηκε άναπάνχεχα κι ή στρατιωτική τής πόλης δύναμη έφτασε έπιτόπου Μά οί συνωμότες είχαν προχωρήσει πιά κι ήταν άργά γιά νά πισωπατήσουν. Εβδομήντα 44 πάνω-κάτω μέ τό Σπάρτακο έπικεφαλής άρματωθήχαν μέ μπαλτάδες, μέ 13 2

15 βαρειά κρεατομάχαιρα καί μέ σουβλιά πού βρήκανε στό μαγερειό, παραβιάσανε τις πόρτες, χτύπησαν καί τή φρουρά καί μές στή σύγχυση ξεφύγαν άπ' τήν πόλη. 'Η τύχη τούς ευνόησε* κάποιος θεός πού έπιδοκίμαζε τήν άνταρσία τους Ικαμε νά συναπαντήσουν κάποιες άμαξες πού μεταφέραν δπλα μονομάχων σ' άλλη πόλη 49, Τά πήρανε χαρούμενοι, άρματώθηχαν μ' αύτά καί τράβηξαν γιά τό Βεζούβιο πάνω 4 '. Έχει κατάφεραν ν' άποκρούσουν τή δύναμη τής Κάπουας, πού άχολουθώντας καταπόδι άνέβηκε νά τούς χτυπήσει 4 '. Πολλά άρματα άπόμειναν στόν τόπο τής σύγκρουσης, άλλα μαζ( μέ τά χορμιά πού τά σήκωναν χι άλλα σά λύτρα σωτηρίας. Οί έπαναστάτες,,λσα«ο«" τά πήρανε, πετώντας, λέει ό Πλούταρχος, σάν άτιμα χαί βάρβαρα τών μονομάχων τά δπλα. Μά ό άγαθός ιστορικός μέ τήν άδυναμία του νά έξιδανιχεύει τούς ήρωές του παραποιεί τά πράματα' γιατί χι αύτά χι έκεΐνα ήσαν πολύτιμα, δσο καί τό φός τους. άρχή τοο φθινόπωρου τοο Ιτους 73. 'Ανάμεσα στούς έπαναστάτεςτήν ά- νώτε&η άρχηγία χρατοοσε Οστερα άπό ίχλογή ή άπό τήν Ιδια τήν έπιβολή τής προσωπιχότητάς του, ό Σπάρτακος, πού φαίνεται νά βρίσκεται έπιχεφαλής χαΐ τής συνομωσίας 4 *. 'Ωστόσο βλέπουμε έξαρχής χαί 5υό συναρχηγούς του, μονομάχους φαίνεται παλαίμαχους, τόν Κρίξο xal τόν Οίνόμαο, Γαλάτες 4 '. Ό πρώτος, άρχηγός τών Γερμανό - γαλατών, δρδ χάμποσο χαιρό μαζί του, φοβερός στόν πόλεμο, σάν άρχηγός δμως άνίχανος μακρυά του' μά ό δεύτερος σκοτώνεται σέ μια άπ' τις πρώτες χιόλας μάχες". "Οπως καί νά* ναι, τό μήνυμα τής άπόδρασης άντήχησε φοβερό γιά τούς έλεύτερους τών γύρω πόλεων, χαρμόσυνο γιά τούς σκλάβους καί τούς λογής ξεπεσμένους χαί προλετάριους, πού μόνο άπό τήν άναστάτωση τοο κόσμου πρόσμεναν ν' άλλάξει χαί τό ριζικό τους. Γιά κείνους ήταν σά ν' άγροίκησαν πώς σπάσαν τά κλουβιά θηριοτροφείου' τ 9 άγρια θεριά μέ γυμνά τά σαγόνια χαί ματωμένα τά μάτια παραφυλάνε τούς άνύποπτους διαβάτες στίς γωνιές, ψαχουλεύουν μέ τά ρύγχη τις πόρτες, προσπερνούν μ* έλαστικά πηδήματα τούς φράχτες μά γιά τούς άλλους ήταν σύνθημα πού άπό καιρό προσμέναν. Οί πρώτοι άμπαρωθήκανε στά κάστρα καί στά σπίτια τους, οί δεύτεροι όπλιστήκαν μ 9 δ,τι προχειρότερο κι άπό παντοο κινούσαν νά ένωθοον μέ τούς άντάρτες Άπό τή μιά στήν άλλη μέρα βρέθηκαν χιλιάδες στό Βεζούβιο, δπου ό Σπάρτακος κι of άντάρτες στήσαν τό οτρατόπεδό τους. 'Από τήν έπίπεδη, τή γυμνή κορυφή τοΰ ßouvoö, τή aapακωμένη άπό τήν άρχαία καταχθόνια φλόγα, έκστατικοί οί έπαναστάτες ξάνοιγαν τό έξαίσιο πανόραμα ένός πρωτόφαντου κόσμου πού το5ς 14 2

16 καλούσε νά τόν καταχτήσουν. Χρυσοπράσινες πεδιάδες, μικρέ; καί μεγάλες πολιτείες, λιμάνια καί κύματα καί νησιά, 6λα τυλιγμένα στό έξαίσιο φως τοο Ιταλικού ούρανοο δραμα, πού είχε βουλιάξει άπό καιρό στά βουρκωμένα βάθη τής ψυχής καί τώρα πρέβαινε μπροστά τους ξεχειλίζοντας άπό πραγματικότητα καί δόξα. "Εκλεισαν τοοτο τ 9 δραμα στά στήθη τους κχ( μ' όρμητήριο τόν Βιζούβιο άρχισαν νά λεηλχτοον τήν Καμπανιά. Ή λεία μοιραζόταν τόσο Ακριβοδίκαια ", πού άκούστηκε παντοο καί νέα καθεμερνά προστρέχαν πλήθη, στις γραμμές τους. Κι οί έπαύλεις καί τ' άπέραντα άγροχτήματα τής Καμπανίας (,.ntdlov eisatuotaraxo» ιώ* άηάντω*" " ( προσφέραν πλούσια λεία. "Ητανε τόση ή έφορία αύτής τής γής", που λογιαζόταν ή πλουσιότερη τή; 'Ιταλίας. Άνάριθμα έσπεριδοειδή καί λογής άλλα δέντρα φορτωμένα καρπούς Ισκιωναν τήν εύτυχισμένη έκείνη γή. χρυσίζαν άπ' τά στάχια οί κάμποι της, κι οί λόφοι κι οί πλαγιές πρασίνιζαν άπό τ' άμπέλια της γιατί ήταν χώρα άγαπημένη άπ' τόν Διόνυσο κι έβγαζε τά περιφημότερα κρασιά τής'ιταλίας. Κλίμα γλυκό, αίώνια βλάστηση, τοπεΐα μαγευτικά τή χώρα τούτη οί σκλάβοι όλημερίς τή βλέπαν καί τή δούλευαν, μά τούτη έδώ τήν όμορφιά γιά πρώτη τους φορά τήν άντικρύζαν. ώστόσο ή Σύγκλητο πού διατηροοσε ζωντανή τήν πείρα τών Σικελικών πολέμιων, δέν άδιαφόρησε στό μήνυμα τής άνταρσίας. Είδε τό πλήηος τών έπαναστατών στήν κορυφή τοο σβυμένου Βεζούβιου σάν τό μαορο έκεΐνο σύνεφο τοο καπνοο πού άκινητώντας πάνω άπό τούς κρατήρες προμηνά τίς τρομερές τής γήινης φλόγας έκρηξες, σάν οί θεοί τών καταχθόνιων όργιστοονε. "Ενας στρατός ώς τρείς χιλιάδες έτοιμάστηκε (,,ον ηοΐιχκή* atganàv, άλλ' δοονς if anovôfj xal παρόδω owiiefav ον νάρ πω 'Ρωΐιαίοι ηόλιιιον. άίλ' έπιόροιιήν tα καί λγιοτηοίφ»ό ÏQyo δαοιον ήνον*ιο είναι' ) <ο " καί μ' έπικεφαλή; τόν Κ. Κλαύδιο Γκλάμπερ " στάλθηκε νά λύσει τήν Ανησυχία.Ό Σπάρτακος πού δέν είχε νά παρατάξει παρά στρατό ξαρμάτωτο κι άσύνταχτο, μάζεψε τούς δικούς του Απ' τά περίγυρα κι άποτραβήχτηκε στήν κορυφή τοο ήφαίστειου, άπ' δπου μπόρεσε κι άπόκρουσε τόν πραίτωρα μέ στα^ερήν έπιτυχία. Ή έπίπεδη έκείνη κορυφή ήταν άπαρτη, γιατί δέν είχε παρά μόνον Ινα πέρασμα, δπου οί στρατοί δέν ήταν μπορετό ν' άναπτυχθοονε. Όλόγυρα ήσαν κάθετοι γκρεμοί κι ή λάβα πού έντυνε τούς βράχου; καί κρεμόταν σέ τεφρούς καί μαύρους σταλαχτΐτες έκανε τή ράχη τοο κατάφυτου βουνοο νά μοιάζει μέ τοπεΐο νεκροο πλανήτη, θέλοντας καί μή ό ρωμαίος στρατηγός άφήνει τις έπίθεσες καί κλείνοντας 15 2

17 τό μόνο πέρασμα βάλθηκε νά πολιορκήσει τους άντάρτες. Ή κορυφή ήταν όλότελα άγονη καί σύντομα έτσι ή ΙΙεΙνα, τό θεριό μέ τά αβυμένα μάτια καί τή φλογισμένη άναπνοή, θά τςύς παράδινε ατά χέρια του άποκαμωμένους. Μά ή άντρεία τσο Σπάρτακου, χωρίς έκείνη τή στρατηγιχότητα, χωρίς τή θαυμαστή εύφυΐχ νά ξεχωρίζει καί ν 9 άδράχνει σ 9 δλες τις περίστασες τούς κύριους τής έπιτυχίας συντελεστές καί νά τούς χρησιμοποιεί μέ θαυμαστή εύστροφία κι έτοιμότητα, δέν θά έξασφάλιζε γιά τρία χρόνια τή διάρκεια τής έπανάστασής του. Τό μάτι τό άσκημένο άπό τόν κλεφτοπόλεμο σημάδεψε ίνα πλήθος κληματίδες" πού άνεβαίναν άπ' τά πλάγια ψάχνοντας έδώ κι έκεΐ σαν κάποια άνάταση τής φυσική; ζωής στόν πεθαμένο έκεΐνο κόσμο. Τό σχέοιό του ήταν παράτολμο κι δμως τό μόνο πού μποροοσε νά τούς σώσει."ενα άπόσπασμα τοο Σαλλούστιου,, Οταν ή δύναμη μάς άντιστέκεται κάλλιο άπό σίδερο παρά άπ 1 τήν πείνα νά χαθοομε ' " <ο φαίνεται νά προέρχεται άπό προτροπή τοο Σπάρτακου, σάν πρότεινε τό σχέδιο ατούς σύντροφού; του. Μ' αύτέ; τις κλιματίδες έφτιασαν σκοινιά, τά γάντζωσαν ατούς βράχους τής κορφής κι* άρχίσανε μ 3 αύτά νά κατεβαίνουν τούς γκρεμούς άπό τό πίσω μέρος. Στό τέλος μέ τόν ίδιο τρόπο κατεβάσανε καί τ 9 άροατα χωρίς νά πάρουν είδηση ot Ρωμαίοι. Μέσα στή νύχτα πού τούς έκρυβε οί δοολοι πήραν γύρο τό βουνό καί πέσαν άξαφνα ατούς πολιορκητές τους. Οί φύλακες μαχαιρώθηκαν πρίν νά βγάλουνε φωνή, οί άλλοι πιάστηκαν πάνω στόν ύπνο. Οί περισσότεροι αφαχτήκαν πρίν ν' άδράξουν τ 9 άρματα, πολλοί άλληλοσκοτώθηχαν μέσα στή σύγχυση κι δσοι γλυτώσαν φεύγοντας γκρεμοτσακίστηκαν πάνω στούς βράχους Τό ρωμαϊκό στρατόπεδο μ' δλες του τις άποσκευές καί τρεις χιλιάδες πανοπλίες πέρασε ατά χέρια τών έπαναστατών πού κέρδιζαν τήν πρώτη νίκη. Τό κατόρθωμα τοοτο σήκωσε τό γόητρο τών έπαναστατών καί νέα πλήθη προλετάριων καί δούλων κίνησαν νά μπούνε στίς γραμμές τους". Ιίολλές χιλιάδες έφτασε ό στρατός, έξόν άπ 9 τις γυναίκες πού άκολούθησαν μ 9 δχι λιγότερη λαχτάρα λευτεριάς κι άντρεία. Μά αύτό δέν ήτανε στρατός ήσζν χιλιάδες που έπρεπε ν' άρματωθοον, νά γυμναστούν καί νά έφοδιαττοονε. Τό 9 νιωσε τούτο ό Σπάρτακος σάν πρώτο χρέος του, γι'αύτό δέν άφησε καί τ' ίρμητήριό του. "Οπως άλλοτε ό Σάλβιος, χώρισε τό στρατό oft τρία τμήματα, κα( ξεκινώντας άπό τόν Βεζούβιο συνέχισε τή συστηματική λεηλασία τής Καμπανίας. Ή λεηλασία τής ύπαιθρος έδωκε ατούς 16 2

18 έπαναστάτες τ' άναγκαΐα έφόδια νά έπιτεθοον ατίς πολιτείες. Ή Κάπουα θά'ταν έπαθλο πολύτιμο χι 6λο τό μίσος χι δλη ή δίψα τής έχδίχησης βιαζόνταν πιά νά πνίξουν στά αγματα τό παρελθόν της. Μά γιά πρωτόπειρο στρατό xat δίχως μηχανήματα ή άλωση μεγάλης πολιτείας ήτανάχατόρθωτο έργο. "Αλλες ώστόσο μικρότερες πολιτείες πληρώσανε τό χρέος τής Κάπουας μέ τό παραπάνω ". Ή Νόλα άνάμεσα σ' αύτές, χτίσμα παλιό τών βασιλέων τής "Αλβας, έξανδραποδισμένη στό συμμαχιχό τόν πόλεμο χι εύτυχισμένη πάλι μέ τά χρόνια ιής ειρήνης Οστερα πρώτη 5πόφ«ρε τή λύσσα τής σφαγής χαί τής λεηλασίας. Ή Νουχερία τό Ιδιο πόλη πού είχε χάποτε χαί μιά δική της δουλική συνωμοσία. Τήν τύχη τους μποροομε νά τήν δοομε νά διαγράφεται στήν τύχη τοο Anni Forum, πού πατοον οί δοολοι άργότερα καί πού ό Σαλλούστιος ' μέ τήν έξαίσια δύναμή του περιγράφει Οί δοολοι. λέει, σπουδάζανε νά βροον τά πιό σκληρά γιά τους έλεύτερους βασανιστήρια xat τέλος δέν άποτελειώνανε τά χαταξεσχισμέναχι αίματόφυρτα χορμιά, μά μισοπεθαμένα τ' άφηναν στους πόνους τους χαί βάζανε *ωτιά στά σπίτια νά τά ψήσουν κιόλας. Οί ντόπιοι δοολοι μάλιστα (,,γιατί ή όργή τών βάρβαρων χι ή δουλική καχία δέν έχουν Ιερό καί δσιο") *', συναδερφώνονταν μέ τούς έπιδρομείς,παράδιναν τ'ίφεντιχά χι άνοίγαν τούς κρυψώνες. Μάταια ό Σπάρτακος μέ προσταγές xal μέ φοβέρες πάσχιζε νά σταματήσει τά όργια τής θηριωδίας. Κανείς δέν άκουγε ή θεία σπονδή τοο αίματος έπνιγε τό λυγμό τής Εύσπλαχνίας. Τώρα που βάζανε τό γόνατο πάνω στό στήθος τών τυράννων τους, ίνας παράμορ* φος θεός πού ξέφυγε άπ 1 τόν Τάρταρο, τό Μίσος, δίψα άδρόσιστη, έπινε τό αίμα, τό έπινε, χι δλο τούς τέντωνε άδειο τό ποτήρι. Είχε άποχάμει πιά ή ψυχή τους νά βογγά καί τώρζ δέν χορταίνανε τοο άδιχητή τό βόγγο. Of άντρες δλοι είχαν σφαχτή, γυμνές ατούς δρόμους of γυναίκες χι οί παρθένες βιάζονταν όμαδικά. τά σπίτια καίγονταν όλόγυρα χαί τέλος άρχιζαν ot δοολοι νά ξεθεμελιώνουν. Τό μήνυμα τής καταστροφής τοο άντιπραίτωρα Κλαύδιου Γχλάμπερ είχε φτάσει πιά στή Ρώμη Οί φρονιμότεροι έβλεπαν ν* άνανεώνονται of συφορές τών παλαιότερων δουλικών πόλεμων κα( θά προτιμούσαν νά χάσει ή πατρίδα τους μιάν άπό τις πλουσιότερες έπαρχίες της παρά νά ξαναπέσουν α' ίνα τέτοιον έφιάλτη Τήν όλίγαρχική δμως Σύγκλητο άπασχολοοσε περισσότερο ή πορεία τής έπανάστασης τοο ΜαριανοΟ έξόριατου στήν Ίσπα 17 2

19 via Σερτώριου, πού δ νεαρός άκόμη ΓναΙος Ιίομπήιος πολεμούσε νά έξοντώσει. "Αν έπικρατοοσε δ Σερτώριος, δχι μόνο τά κεφάλια τών δλιγαρχικών φαινόνταν άπό τώρα κρεμασμένα ατά προστύλια, μά xal τό κέντρο τής οικουμένης θά μετατοπιζόταν άπό τήν Ιταλία στήν Ιβηρία' γιατί 6 Σερτώριος όνειροπολώντας νά μορφώσει τήν 'Ισπανία μέ τό ρωμαϊκό πολιτισμό καί νά ιδρύσει ίνα νέο κράτος α' αύτή μ' άναβιωμένες τις άρχαΐες άρετές που τις θαρροοσε άπομαραμένες πιά στήν 'Ιταλία, είχε Ιδρύσει πλήθος τις ρωμαϊκές σχολές κι είχε καί Σύγκλητο συγκροτημένη άπό Ρωμαίους όμόφρονες κι έξόριστους στήν "Οσκα πού προόριζε γιά διάδοχο τής Ρώμης. Άπό τήν άλλη οί νέοι κι άσημότεροι φιλόδοξοι είχαν τά βλέμματα στραμένα κατά τήν 'Ανατολή, δπου δ νέος μέ τόν Μιθριδάτη πόλεμος τούς άνοιγε λαμπρές καρριέρες. Γι' αύτό, δταν άνάθεααν στόν πραίτωρα Πούδλιο Βαρίνιο " ν' άντιμετωπίσει τούς άντάρτες δραστικότερα άπό τόν Κλαύδιο κι έκεΐνος ζήτησε στρατό, ή Σύγκλητο άποκρίθηκε πώς οί στρατοί τής Ρώμης πολεμούν μέ σοβαρούς άντίπαλους στήν 'Ισπανία, στή Μακεδονία xal στήν 'Ασία' χι έπειτα ή Σύγκλητο έχει τήν άντίληψη πώς δέν χρειάζονται περίφημες στρατηγικές έτοιμασίες γιά τέτοιο σκυλλολόϊ". Έτσι ό Βαρίνιος άναγκάστηκε νά βασιστή στίς ικανότητες πού πίστευαν πώς έχει. Ήταν φθινόπωρο κατά τή μαρτυρία τοο Σαλλούστιου,,, tum mat(ura in aqri)s erant autu{mni frume)- ata' l,t e> δταν μέ πρόχειρα συμμαζεμένες δέκχ fît; δεκαπέντε χιλιάδες στρατό, συναπαντήθηχε μέ τούς έπαναστάτες. 'Ανάμεσα άπό τις λιγόλογες, άποσπασματικές καί μάλιστα άντιφατικές πληροφορίες τών πηγών (άπ' δπου κι ή μεγάλη σύγχυση γύρω άπ* αύτή τή φάση τοο Σπαρτάκειου πόλεμου).διαγράφεται ή δραστηριότητα τών δυό στρατών, σημαδεμένη άπό μακριά σειρά άλλεπάλληλες, βχρειές καί ντροπερές άποτυχίες τών Ρωμαίων. 'Ενώ ό Βαρίνιος, είτε άπό τή δική του τήν άνικανότητα είτε άπό τήν άπροθυμία κι άπειθαρχία τού πρόχειρου στρατοο, φανερωνόταν δλο καί πιό άδέξιος γιά τή μεγάλη ύπόθεση πού τοο έμπιστεύτηκαν, ό Σπάρτακος άνάπτυσσε Ικανότητες μεγάλου στρατηγοϋ καί ύπέροχου πολεμιστή, μιά θαυμαστή έτοιμότητα νά Εκμεταλλεύεται τήν κάθε κίνηση τοο άντίπαλου καί μιά άστραπόβολη έγκαιρη δράση. Έτσι ό Βαοίνιος, φαίνεται, άναγκάστηκε έξαρχής νά έξασθενίσει τό στρατό μοιράζοντάς τον' είτε γιατί έπρεπε νά στοιχηθή μέ τήν τριπλή διαίρεση τών άνταρτών, είτε γιά νά δημιουργήσει μπρός άπό τόν κύριο δγκο τού δυσκίνητου στρατοο δυό σώματα άλαφρόπλιστα κι εύκολοκίνητα νά έλέγχουν τόν άντίπαλο, τόν χώρισε σέ 19 2

20 -τρία τμήαατα : Τό κύριο σώμα τό διοικοοσε αύτός χι άκολουθοοαε άπό χοντά τό Σπάρτακο μέ φανερή τή πρόθεση νά τόν έξαναγκάσει νά δεχτή τή μάχη τ' άλλο άπό τρεϊς χιλιάδες μ* έπιχεφαλής τόν δποστράτηγό του Φ&ύριο", άνάλαβε Ισως νά περιπολεί, νά κυνηγάει τά μονωμένα στίφη καί νά προστατεύει τις έφοδιοπομπές* τό τρίτο μέ περισσότερη φαίνεται δύναμη καί μ' έπικεφαλής τό σύμβουλό του καί,,συνάρχοντα ' Κοσσίνιο", περιπολούσε στί( Σαλίνες, τή λουτρόπολη Ισως άνάμεσα στή Πομπηία χαί στό 'Ηράκλειο, δπου οί πλούσιοι Ρωμαίοι κι' οί ντόπιοι είχαν χτισμένες τίς λαμπρές τους βίλλες. Ό Σπάρτακος σημάδεψε τό λάθος τοο Βαρίνιου καί δέ στοχάστηκε ν 9 άπαρνηθή τό δώρο. Μέ ντόπιους όδηγούς χαί μέ γοργά άποαπάσματα άλαφρόπλιστων χτύπησε χαί κατάκοψε άναπάντεχα τόν Φούριο κι Οστερα μέτήν Ιδια γρηγοράδα τό άλλο σώμα στίς Σαλίνες *. Οί πιό πολλοί στρατιώτες τοο Κοσσίνιου σχοτωθήχαν πρίν προλάβουνε ν' άντισταθοον" - ό ίδιος ό Κοσσίνιος τόσο λίγο πρόσμενε μιά τέτοια έπίθεση, πού δταν οί δοολοι τοο κυρίευαν τό στρατόπεδο, λουζόταν σέ μιά βρύση παραπέρα. Μόλις πού πρόφτασε νά βγει άπό τό νερό καί νά ριχτή γυμνός στό δρόμο. Μά δέν προχώρησε πολύ' γιατί τόν πρόφτασαν οί δοολοι καί μέ λίγες μαχαιριές τόν άφησαν στόν τόπο' 0. Οί σίγουρες αύτές, γοργές κι άστραποβόλες νίκες λιγοστέψαν τό στρατό τοο πραίτωρα κι ό Σπάρτακος, παρ' δλο πού δέ νίκησε ποτέ τούς δίκιους δισταγμούς του μπρός στήν ταχτική καί τόν άνώτερο όπλισμό τοο άντίπαλου, προσπάθησε νά μή άποφύγει νά τόν άντιμετωπίσει. Άλλά καί πάλι, φαίνεται, δέν τ' άποφάσισε δλα σέ μιά μάχη. Ή Ρώμη θά μποροοσε νά νικιέται καί νά χάνει δσους στρατούς, γιατί μποροοσε νά τούς άντικατασταίνει χωρίς τέλος* δμως οί δοολοι έπρεπε πάντα νά νικοον, γιατί δέν είχαν κάστρα ν 3 άποτραβηχτοον, δέν είχαν σύμμαχους νά ύπολίγίζουνε κι ούτε κι άνθρώπου δπόσταση γιά νά μπορέσουν Οστερα νά συνθηκολογήσουν. Ή Νίκη. ή έξαλλη 6εά, μέ τό άγριο γέλοιο καί τό φοβερόν άλαλαγμό, ή Νίκη, τό θεσπέσιο τ* δραμα τής λευτεριά; καί τής έκδίκησης, ήταν ή μόνη έγγύηση τής ζωής τους. Μά τώρχπ.ά βρισκόταν άντιμέτωπος μ 3 όχτρό άχαμνό χι έπρεπε νά ξοφλά μέ τό μονότονο χυνηγητή του Άπό τό χωρίο τοοπλούταρχου,,αυτόν δέ ιόν αιραιηγόν 5<Uaic αάχαις πολλοίς χατανωνιοάμινος 11 " <ο βγαίνει πώς φρόντισε νά τόν χχτχπονήσει πρίν μέν πλήθος νικηφόρες πάντα σΰγκρουσες, άψιμαχίες καί τεχνάσματα ώσπου σέ κάπο:α μάχη άποφχσιστική τόν σύντριψε πέρα γιά πέρα. Ό ίδιος ό Βιρίνιος. φαίνεται, έδειξε μιά κάποια θέληση καί κάποια άντρεία' γύμνωσε τό σπαθί καί τόλμησε ν 3 άνα

21 νιώσει τόν παληόν άγώνα τοο Άθηνίωνα καί τοο Άκύλιου* μά δίχως τύχη. Ό θράκας μονομάχος αιχμαλώτισε καί τούς ραβδούχους του καί τό Αλογο καί παραλίγο καί τόν Ιδιο". Ιδώ ο( διήθησες τοο Πλούταρχου καί τοο ΆππιανοΟ, τών έχτενεστέρων πηγών, μεταφέρονται άπότομα στήν κατοπινή φάση κι άφήνουν στό σκοτάδι πλήθος γεγονότα άπό τήν πρώτη* ώστόσο δυό άπό τήν άμεση παράδοση νεότερα άποσπάσματα τοο Σαλλούστιου ", καλότυχο εορημα, μάς φανερώνουν Ενα μέρος άπ' αύτά κι άνασυσταίνουν τή συνέχεια τής δράσης. Ύστερα άπό κάποια ήττα τοο πραίτωρα (,,postrema fuga"), διόλου άπίθανο τήν τελευταία κι άποφασ στική, Ενα μέρος τοο στρατοο του πού άποοχίσθηκε δέν ξαναγύρισε, ένώ Ενα άλλο άρνήθηκε ύπηρεσία. Ό Βαρίνιος βλέποντας τόν έαυτό του ν 9 άπογυμνώνεται, Εστιιλε τόν ταμία του θοράνιο ' στή Ρώμη νά ζητήσει ένίσχυσες κι δπως μποροοσε νά τόν δικαιολογήσει. Ό ίδιος, μέ τέσσαρες μόνον χιλιάδες πού τοο άπόμειναν πιστοί, Ιστησε Ενα άπόρθητο στρατόπεδο κοντά στό Σπάρτακο ", πού βρέθηκε δπως φαίνεται σ* άποκλεισμένο μέρος. ΤοΟτο θα στάθηκε έξαιρετική έπιτυχία τοο πραίτωρα, γιατί μέ τέχνασμα μόνον ό θράκας κατορθώνει νά ξεφύγει. Μάζεψε άπό τις άψιμαχίες κάποια πτώματα, τά'στησε μέ παλούκια γύρω στό στρατόπεδο νά μοιάζουν μέ φρουρούς ", χι άναψε καί φωτιές μεγάλες γιά νά φαίνεται πώς τίποτε δέν είχε άλλάξει στό στρατόπεδό του. Ύστερα σάν τό σχότος έπηξε χαλά, έβαλε σαλπιστή νά δίνει τά κανονικά σαλπίσματα χι αύτός μέ ψυχραιμία καί προσοχή πέρασε τό στρατό του άπαρατήρητος άπό τά πίσω μέρη. Είχαν πάψει άπό πολύ πρίν τά σαλπίσματα, οί φλόγες τρεμοσδύνανε πάνω στά κάρβουνα πού ξεθωριάζαν άπ' τήν πρωινή δροσιά, χι άρχισε νά θαμποχαράζει πιά, σάν οί ρωμαίοι παρατηρητές άνά^εραν στό στρατηγό, πώς ήταν έραο τό στρατόπεδο τών έπαναστατών κι αότοί οί φρουροί πού στέκονταν μέ τό κεφάλι τους γυρμένο, σχιάχτρα μοναχά, σίγουρα πτώματα παλουκωμένα. Κι άλήθεια, δ Σπάρτακος χι of δοολοι βρίσκονταν μακρυά, βαδίζοντας έλεύτεροςγστρατός μέσα στούς λεύτερους όρίζοντες μέ βήματα θριαμβικά,κι άλαλαγαούς πού προανάχρουαν τή μεγάλη έποποιία. Η έποποιία ώοτόσο άρχιζε μέ μιά διχόνοια τών έπαναστατών ", κάποια διχόνοια πού σέ κάθε κρίσιμη'στιγμή θά δ.ακυβεύει τήν ύπόϋεσή τους. Ό Κρίξος, άρχηγός τών Γαλατών καί τών Τευτόνων δούλων, όπχδός τών έξτρεμιστικών μεθόδων καί σκοπών, ζητούσε, σάν τόν Άθηνίωνα άλλο καιρό, νά πολεμήσουν άνοιχτά τή Ρώμη, τόν αιώνιο άντίπαλο, καί νά λεηλατήσουν τήν Ιταλία. Μα ό θράκας πού είχε πολεμήσει 20 2

22 δίπλα αχούς Ρωμαίους χι ένάντια τους, ήξερε πω; δ πόλεμος προαπαιτοοσε τεχνική κι όργάνωση καί πειθαρχία. Βέβαια δ στρατός του ίριθμοοσε πίνω άπό σαράντα χιλιάδες δούλους καί προλετάριους μά ό δεκαπλάσιος αύ τός στρατός οδτε ήξερε νά πολεμάει οδτε ήταν όπλισμένος' ήταν μιά μάζα πολυάνθρωπη, μόνο ίκανή γιά τή σφαγή καί τή λεηλασία - μέ ξύλα γιά κοντάρια σκληρυμένα στή φωτιά κι άσπΐδες, άλλο πράμα, άπό πλεμάτια λυγαριάς ντυμένα μέ νωπά τομάρια Τ \ Ό θράκας έβλεπε καλά κι έπέμενε στό σχέδιο του : Νά τραβηχτή στ' Άπέννινα βουνά καί νά περάσει άπό τίς "Αλπες στό Βορρά έγκαταλείποντας τήν Ιταλία. "Αν είχε τό στρατό του σύμφωνο θά Επέβαλλε τήν άποψη του' είχε τριάντα άπό τίς σαράντα τόσες τίς χιλιάδες τοο στρατοο τών δούλων πού μεγάλωσε ύστερα άπ' τή νίκη ένάντια στό Βαρίνιο, ένώ ό Κρίξος μόνο δέκα ' μά φαίνεται πώς κι ο! άνθρωποι τού Σπάρτακου λογάριαζαν πολύ τή λεία τής 'Ιταλίας. "Ετσι τό μόνο πού κατόρθωσε ήταν νά τούς πείσει νά περάσουν στήν άτίθασση, τήν ύποδουλωμένη κι δμως πάντα Επαναστατημένη Λευκανία. Οί άπόγονοι τοϋ μισοάγριου αύτού λαοο, πού μέ σκληρούς ή Ρώμη άγώνες τόν όπόταξε καί πού στόν δεύτερο Καρχηδονιακό πόλεμο βόηθησε τόν 'Αννίβα ένάντια της, είχανε δεϊ τή γή τους νά έρημώνεται άπ' τούς πόλεμους κα! τελικά άπό τό μίσος τό όλιγαρχικό, τό φοβερό τού Σύλλα μίσος. Μέσα στίς έρμες πολιτείες χορτάριαζαν οί δρόμοι κι οί άγορές, οί κάμποι σκεπαζόνταν άπό δάση καί βαλτολιμνιές, καί θά'λεγες πω; ήταν τόπος άκατοίκητος, άν μές στ' άπέραντα λειβάδια της δέν βόσκαν άναρίθμητα κοπάδια μ' άγριάνθρωπους βοσκούς, σά μισοσκλάβους, σά μισοληστές, δμοιους μέ τούς παληούς βοσκούς τής Σικελίας. Τ' άγρια βουνά, τά δάση τά πυκνά καί τ' άγριοπότιμα καί τά φαράγγια καί τό μίσος τών κατοίκων της ένάντια στούς Ρωμαίους έκαναν σπουδαία τή χώρα έκείνη γιά πολέμου βάση. 'Από τήν άλλη ή έρημη Ενδοχώρα άτένιζε μεγάλες, πολυάνθρωπες καί πλούσιες πολιτείες πού άνθιζαν στίς παραλίες τοο Τάραντα καί τής "Αδριατικής κι αύτές τίς πολιτείες κινήθηκε ό Βαρίνιος, μέ τις Ενίσχυσες πού τού'φερε ό θοράνιος νά προστατέψει. Γοργός δμως ό Σπάρτακος είχε ριχτή στά συνοριακά βουνά τής Καμπανίας, τού Σάμνιου καί τή; Λευκανίας, πέρασε τά σιενάτοο Έβούρου, ρίχτηκε άριστερά τής Via Popilia στίς Nares Lucanae ", κι έπεσε τά χαράματα σέ κάποια πόλη, τό Antti Forum Παρ' δλες τίς διαταγές τοο Σπάρτακου νά σεβαστούν τήν πόλη ένός λαοο ΕχθρικοΟ πρός τούς Ρωμαίου;, οί δούλοι άποχαλινωθήκαν». Οί άντρες βασανίζονταν καί σφάζονταν, βιαζόνταν οί γυναίκες κι οί παρθένες στή σειρά, 21 2

23 τά σπίτια καί τά χτίρια πυρπολούνταν καί γκρεμίζονταν, οί ντόπιοι δούλοι Αδερφωμένοι μέ τούς ούρανόσταλτους έπιδρομεϊς ξεκλήριζαν τ' Αφεντικά καί ξεθεμέλιωναν τά πάντα. 'Απόκαμε κι ό Σπάρτακος νά φοβερίζει καί νά τούς παρακαλεί κι ηυρε Ενα τέχνασμα 81 γιά νά τούς σταματήσει : "Εστειλε κάποιους έξω άπό τήν πόλη, φαίνεται, κρυφά, γιά νά γυρίσουν τάχα τρομαγμένοι καί νά ποον πώς έφτασαν οί λεγεώνες. Τό τέχνασμα έπιασε, οί δούλοι δέν δυσπίστησαν, παράτησαν τό μακελλειό καί βγήκαν άπ' τήν έρμη πόλη. έδώ τελειώνουν τά δυό νεότερα άποσπάσματα τής ίστορίας τοο Σαλλούσιιου κι έτσι δέν ξέρουμε πώς δ Βαρίνιος βρήκε σκοπιμότερο νά μεταχειριστή τό νέο στρατό του. Ό Φλώρος, έμμεση τρίτη πηγή πού άντλεΐ κι άπό τό Σαλλούστιο κι άπό τόν Αίβιο, άμέσως Οστερα άπό τή μεγάλην ήττα τοο Βαρίνιου άναφέρει καί μιάν ήττα τοο θοράνιου ", τοο ταμία. Ό έπιτομέας αύτός, Αφόρητα ρητορικός κι άπρόσεχτος, είναι κατά κανόνα σφαλερός ίστορικός καί μόνο χΐς παράλληλες πληροφορίες του χρησιμοποιούμε* τά θλιβερά δμως παθήματα τοο Φούριου καί τοο Κοσσίνιου, μδς Αναγκάζουν νά βλέπουμε μιά τέτοια μαρτυρία μέ πιό λίγη δυσπιστία. "Οπως καί νά 'ναι, άπό τή σιωπή τών άλλων μας πηγών φαίνεται πού δ Βαρίνιος μ' δλες τις ένίσχυσες δέν [ξανατόλμησε δεύτερη μάχη* πολύ περισσότερο ποϋ ή δύναμη τοο Σπάρτακου Οστερα άπό τή νίκη του πέρασε τίς σαράντα χιλιάδες άπό δούλους καί προλετάριους καί Αευκανούς γιά ν* άνεβή στίς έβδομήντα άργότερα καί πάνω'" κι έτσι περιορίστηκε νά τόν παρακολουθεί, ώσπου τά πρώιμα χιόνια στά Αευκανικά βουνά τόν Αναγκάσαν νά ξαναγυρίσει στίς Καμπανικές πεδιάδες. Ό Σπάρτακος, άντίθετα, φαίνεται νά'χε άπό τά τώρα καταστρώσει τό παράτολμό του σχέδιο νά πλησιάσει τά παράλια τά Σικελικά καί μεταφέροντας σ' αύτά Ενα μέρος τοο στρατού τής έπανάστασης, νά ξεσηκώσει τις μεγάλες σκλαβωμένες μάζες τοο νησιού, πού στέναζαν κάτου Από τήν πιό αίμοβόρα τυραννία. Μέ τοοτο Ισως τό σχέδιο ζύγωσε τή νότια τής Ιταλίας άχτή κι' άξαφνα στράφηκε κατά τό Μεταπόντιο" πού δέ φαντάζοταν τόσο κοντά τή άγρια λαίλαπα τοο μίσους. Παληά Αποικία έλληνική καί μιά άπ' τις πιό λογίσιμες τής Αύσονίας, είχε γνωρίσει άλλο καιρό τήν άνθηση τοο πλούτου καί τής δύ. ναμης κι δστερα σάν τις άλλες πήρε τόν κατήφορο τοο μαρασμού κι έχασε τήν παληά της δύναμη καί λάμψη. Μεγάλες λαίλαπες, δπως οί πόλεμοι τοο Πύρρου καί τοο 'Αννίβα, πέρασαν κατοπινά Από πάνω της κι άπό χαμό σ' άλλο χαμό κατάντησε ρωμαϊκή άποικία. Οί δοολσι βρήκανε τις πόρτες 22 2

24 άνοιχτές καί μπήκαν μ' αύστηρές τοο Σπάρτακου διαταγές νά λυπηθοον τή δύστυχη αύτή πόλη. Bf de οί δοολοι δέν μποροοσαν νά πεισθοον πώς στό δικό τους πόλεμο δέν έχει έφαρμογή τό άξίωμα πώς χάθε τι πού κυριεύεται μένει πολεμικό κυνήγι τοο στρατιώτη. Μ 9 δλη λοιπόν τήν καλή πρόθεση καί μ 9 δλες τις διαταγές τοο Σπάρτακου, άρχίσανε μέ τέτοιο ζήλο τή λεηλασία καί τή σφαγή, που άπ 9 δσες πολιτείες έπέσανε στά χέρια τους, τό Μεταπόντιο είχε τήν πιό μαύρη τύχη Μ' άν έτσι οί δοολοι κέρδιζαν τή λεία πού βρήκανε, έχανε ό Σπάρτακος τή βάση πού ζητούσε. Διωγμένοι άπό τά Ιδια τά έργα τους οί έπαναστάτες άφησαν τήν πόλη πού καιγόταν καί ξεκίνησαν νά βροον μιά άλλη γιά ν' άποκουμπήσουν. Κατεβαίνοντας δ Σπάρτακος έφτασε στό θούριο, στό άπάνω στένωμα τής Βρουτιαχής χερσόνησος, πολύπαθη άρχαία πόλη. Είχε χτιστή άπό Συβαρίτες πάνω άπό τρισήμισυ αιώνες πρίν, γιά ν 9 άντιχαταστήσει τή δια βόητη Σύβαρι πού οί Κροτωνιάτες καταστρέψαν. Οί Συβαρίτες άποικοι σέ λίγο άποτελέσαν τήν κυρίαρχη άριστοκρατία κι άρχισαν νά καταδυναστεύουνε τούς άλλους άποικους, ώσπου κι αύτοί έπαναστατήσαν καί τούς σφάξανε δλους. Ύστερα άπό τήν έκατόμβη τούτη κάλεσε ό λαός καινούργιους άποικους, έγκαταστήσαν δημοκρατικό πολίτευμα καί καθιέρωσαν μιά ξακουστή πρωτότυπη νομοθεσία πού ή άρχαία παράδοση τήν ήξερε σάν έργο τοο Χαρώνδα. Χάρη στήν έξαιρετιχή ευφορία τής γυροχώρας της, ή πόλη άπόχτησε τά πλούτη τής άρχαίας Σύβαρης μέ τή σειρά της. Πολεμημένη άργότερα άπό τούς Λευκανούς πού έρέθιζαν τ' άμετρα πλούτη της, ζήτησε τή βοήθεια τών Ρωμαίων. Γρήγορα δμως κουρασμένη χι άπό τούς σύμμαχους αύτούς πού ήσαν πολύ χειρότεροι άπό τούς όχτρούς, συμμάχησε μέ τόν 'Αννίβα. "Οταν χι ό νέος έχείνος σύμμαχος νιχήθηκε, ή πόλη βρίσκοταν σέ τέτοια παρακμή, πού ο Ρωμαίοι γιά νά τή συγκρατήσουν στή ζωή, έστειλαν άποικους Λατίνους νά τήν κατοικήσουν. Τό έπαναστατιχό ώστόσο πνεύμα ήταν άναμένο μές στά κάστρα της, κι άλλο καιρό ό Άθηνίων άριθμοοσε άνάμεσα στό δουλικό της πληθυσμό καί τούς άχτήμονες Sva μεγάλο πλήθος όπαδούς του' γι 9 αύτό κι δ Σπάρτακος δέν δυσκολεύτηκε νά τήν πατήσει. Παρά τήν πληροφορία δμως τοο Φλώρου, πώς δέν ξέφυγε καί τούτη τή λεηλασία καί τή σφαγή *', σωστό είναι νά δεχτοομε πώς δ Σπάρτακος κατάφερε τούς δούλους νά τή σεβαστοονε' γιατί καί τούτη τή φορά κι άργότερα, τήν πόλη τούτη χρησιμοποιεί γιά βάση". "Οπως κα'. νά'ναι, τό στρατόπεδό του τό έγκατάστησε έξω άπό τήν πόλη, στήν 23 2

25 πεδιάδα άνάμεσα στόν Κράθη χαί στό Σύβαρι, πού άπό τή μιά τήν χλείναν τά βουνά χι άπό τήν άλλη τά ποτάμια. Σύμφωνα μέ τή ρωμαΐχή τέχνη ό Σπάρτακος όχύρωσε τό στρατόπεδο μέ τάφρο xal μέ τείχος στέρεο άπό διπλές χι' άπό τριπλές σειρές παλούχια γεμισμένες μέ δεντροχορμούς καί χώματα xat πέτρες. Ό πραίτωρας Βαρίνιος, άν τόν παραχολουηοοσε άχόμη άπ 9 τά Λευχανιχά βουνά, θά'βλεπε μές στή μέση τοο στρατόπεδου νά κυματίζει, λάφυρο xat σύμβολο, τό χόχχινο πανί πού οί δοολοι τοο είχαν πάρει. Ήταν τό στρατηγείο τοο Σπάρτακου, δπου συγχλίνανε τ' ά- χτινωτά χωρίσματα τών λόχων, τών σπειρών, τών λεγεώνων. 'Ολόγυρα άπό τό στρατόπεδο χαινούργιοι λίγο-λίγο ξεφυτρώνανε συνοικισμοί πού μυρμηγκιάζαν άπό πλήθη πολυάσχολων άνθρώπων. Ήσαν λογής ίμπο ροι πού μαζεύτηκαν άπό παντοο καί δουλευτές, προπάντων δουλευτές τοο σίδερου καί τοο χαλκοο, πού έστήναν τ" άργαστήρια κι άρχιζαν τή συναυλία τών σφυριών μές στίς φωνές τών πουλητάδων καί στά τραγουδήματα τών γυναικών, στά παραγγέλματα τά στρατιωτικά καί στων άσπίδων τήν χλαγγή xat στά χτυπήματα τών δπλων. Έδώ άτίθασσα Λουκανέζικα άλογα στριφογύριζαν νά γκρεμίσουν τόν άναβάτη τους \ έκεΐ μεγάλες συντροφιές γλεντοκοπούσαν ' γύρω άπ" τά σφαχτά πού ψήνονταν, έκεΐ στρατιώτες δοκιμάζανε τά τριπλοπύρωτα σπαθιά στίς στουρναρόπετρες, έκεΐ γιγάντια κορμιά άπ' τά δάση τά Γαλατικά, άτόφυα άρχαϊκά άγαλμα τα, λουζόνταν στά ποτάμια xat στίς λίμνες.. Καινούργια καραβάνια χάθε τόσο φτάναν φορτωμένα μέ τό σίδερο xat τό χαλχό πού ό Σπάρτακος άχριβοπλήρωνε στούς πειρατές καί νέες κάθε τόσο στρατιωτικές μονάδες μέ καινούργιες πανοπλίες βγαίναν ν' άσκηθοον στά τέλεια δπλα. 'Αλλά τό σίδερο, άλλά τό χάλκωμα καί τό κατεργασμένο τό πετσί άκριβοπληρώνονταν καί συνάμα χρειαζόνταν καί τΐράστια ποσά γιά μιά ένδεχόμεντ, μέ τούς κουρσάρους συμμαχία. Γι' αύτό κι ό Σπάρτακος άνησυχεΐ κι άπαγορεύει κάποτε τό πάρε-δώσε στό χρυσάφι καί στό άσήμι". θέλουν νά ποον πώς τάχα τό 'κανε μή λάχει καί χαθή τό φρόνημα τής λευτεριάς άπ' τό στρατό του' μά τέτο.οι φιλοσοφημένοι στοχασμοί δέν θά μπορούσαν νά περάσουν άιτό τό VOJ του Ήταν πού 4 πλούτος πού μαζεύτηκε σέ λίγο θά τούς έφευγε άπ" τά χέρια' γιατί οί έμπόροι κι οί γυναικοπουλητές κάναν χρυσές δουλειές άνάμεσα στούς δούλους. Στό μεταξύ κατάταξε κι όργάνωσε τά πλήθη του κατά τό σύστημα τών λε/εώνων. Ή κάθε έθνότητα 5αως είχε τούς δικούς της άρχηγούς καί τό δικό της σύστημα κι άκόμα κάτι περισσότερο, πεποίθηοες κι άρχές γιά τούς σκοπούς τής έπανάστασης δικές της. 'Από τά 24 2

26 τώρα ή έπανάσταση δεχόταν μές στα σπλάχνα της τό σπέρμα της διάσπασης καί τής καταστροφής της - Αγκαλά κι ήταν τόσο δυνατό τό πνεύμα της πού γιά τήν ώρα τ 3 άποσκέπαζε δλα Στήν Αρχή πρώτευε ή όργάνωση, ό έξοπλισμός, ή έξάσκηση, τό πνεύμα τοο πολέμου καί τής νίκης. Μ' Αποσταλμένους έμπειρου; παράλληλα ό Σπάρτακο; ξεσήκωνε μιά φρενιασμένη προπαγάνδα στήν Ιταλία Άπό παντού καινούργια πλήθη προλετάριων καί σκλάβων πρόστρεχαν, σκλάβων προπάντων πού άνεβαίναν άπ' τά φρικαλέα έργκάστουλα σά δαίμονες μές άπ' τή γής κι ό Σπάρτακος ξεχώρισε κι όργάνωσε στρατό άπό έβδομήντα πιά χιλιάδες Μ. "Απ* τις άκρότερες βουνοκορφές χυτοοσε ώσπου νά φύγει Αγωνιώντας ό Βαρίνιος, τό μέγα έκεΐνο πλήθος νά γυμνάζεται, νά στροβιλίζεται, να τραγουδά, νά πίνει καί νά διασκεδάζει. ΣτραφτοχοποΟσαν τά σπαθιά στό άσάλευτο ήλιοφώς δλημερνά, κι 9 δταν σουρούπωνε, τό κόκκινο πανί στή μέση τοο στρατόπεδου λές κι άπλωνε μέ τό λυκόφωτο κι' Αγκάλιαζε στεριές καί πέλαγα σά στεφανόδεμα άπό αίμα. Τό μήνυμα στό μεταξύ πώς ό Βαρίνιος ξαναγύρισε στήν Καμπανίΐ γιά νά μήν άποκλειστή άπό τά χιόνια καί τού παγετούς στά φοβερά Λευκανικά βουνά, έφτασε στή Ρώμη αντάμα μέ τις οιμωγές μιά; άλλης πόλης, τής Κοζέντσιας ", πιό κάτου Από τό Θούριο, πού of δούλοι τή χτυπήσαν κάποτε καί τήν άφάνισαν μέ τό γνωστό μας τρόπο. *Η Ρώμη τότε όλάξαφνα ένιωσε τόν κίντυνο, τώρα μονάχα, δσο παράλογος κι άν τή; φαινόταν. Ό Σπάρτακος αύτός δέν ήταν, δπω; φανταζόνταν, λήσταρχος, οί μονομάχοι αύτοί δέν ήσαν συμμορία" ήσαν στρατός πραγματικός κι έπρεπε πιά στρατού; πραγματικού; νά κινητοποιήσει γιά νά τού; δαμάσει. Μια στρατιά μέ τόν Πομπήιο έπικεφαλή; πολεμούσε τόν Σερτώριο στήν 'Ισπανία* άλλη στή Μικρασία μέ τό Λούκουλλο τόν Μιθριδάτη. Δυό τώρα στρατιέ; χρειά στηχε νά έτοιμα στούν νά πολεμήσουν τόν Σπάρτακο μέσα στήν Ιδια τήν 'Ιταλία. Οί δυό Οπατοι πού βγήκαν στήν άρχή τής νέας χρονιάς, δ ΓναΙος Κορνήλιος Λέντουλος κι ό Λούχιος Γέλλιο; Ποπλικόλας, διαταχθήκαν άπό τη Σύγκλητο νά σώσουν τήν πατρίδα. Μιά στενοχώρια τοο δημόσιου ταμείου Αντιμετωπίστηκε μέ μέτρο δραστικό, πού Ατόνησε δμως : Προτάθηκε ένα; νόμος νά είσπραχτοονε τά ποσά πού ό Σύλλας χάρισε σ' δσους Αγόρασαν περιουσίες τών προγραμμένων Οί πλούσιοι Αντιτάχθηκαν κι άνάμεσά τους άσφαλώς δ Κράσσος πού Οστερα θά πρωταγωνιστήσει* 25 2

27 κι έτσι τό μέτρο θ 9 άπορίφθηκε ν' άντικατασταθή μέ πλήθος μετριότερα άλλα. Ή άποστολή (ίρχή τής άνοιξης τοο έτους 172) τών δυό ταυτόχρονα ύπατων, ήτανε μέτρο κρισιμότατης στιγμής, κι αύτή τήν κρισιμότητα τή νιώ4αν δλοι. Γι' αύτό δέν έδωσαν, δπως βγαίνει άπό τά λεγόμενα τοο 'ΑππιανοΟ '*', μιά λεγεώνα, άλλά τρείς στόν κάθε Οπιτο, έξι συνολικά πού χωριστήκαν ύστερα σέ τρείς στρατούς, δυό λεγεώνες μ' έπικ«.φαλής τό Λέντουλο, δυό λεγεώνες μ' Επικεφαλής τόν πραίτωρα τής προηγούμενης χρονιάς, τόν Κίιντο "Αρριο ι0, τριπλός στρατός ένάντια στόν άντάρτη μονομάχο. Ό Γέλλιος θά τραβοοσε καταπάνω του, ό "Αρριος θά τόν χτυποοιε άπό τά πλευρά ή θά ένίσχυε τόν δναν ή τόν άλλο κατά τήν περίσταση στρατό, κι ό Αέντουλος θά'μπαινε μπρός γιά νά τού κόψει έτσι τό δρόμο. Οί πιό αισιόδοξοι πιστεύαν πώς ό Σπάρτακος θά συντριβόταν όπωσδήποτε μές στήν τανάλια πού τοο άνοίγαν* μά οί φρονιμότεροι μέ τρόμο άναλογίζονταν τή μετριότητα τών στρατηγών τους. "Ανθρωποι τής καρριέρας, δέν παρουσιάζαν καί πολλά έχέγγυα έπιτυχίας μπροστά σέ τέτοιο άντίπαλο, πού κάθε κίνησή του ήταν σάν έκρηξη τής μεγαλοφυίας. Γιά τή μικρόνοια μάλιστα τοο ένός, τού Γέλλιου, άναφερόταν ίνα άνέκδοτο "", πρωτάκουστο στήν ίστορία : "Οντας κάποτε άνθύπατος στήν 'Αθήνα, παραξενεύτηκε σάν άκουσε πώς ζούσαν τόσες φιλοσοφικές έκεΐ σχολές μ' άντίθετες άρχές κι άντιμαχόταν μιά τήν άλλη. Μιά τέτοια άσυμφωνία ήταν άπρέπεια κι άκοσμία γιά τήν άντίληψή του. Πρόσφερε τό λοιπόν τή μεσολάβησή του σά διαιτητής καί κάλεσε δλους τούς φιλόσοφους να'ρθούνε, νά τά ποονε μπρός στήν έδρα του καί μ' ένα πνεύμα καλής πίστης κι άμοιβαίας κατανόησης ν' άφήσουν τις διαφορές, νά συμφωνήσουν καί νά όμονοήσουν καί φυσικά γελούσανε κι οί πέτρες τής 'Αθήνας στήν άνάμνησή του' 04. 'Αλλά οί μέτριοι τούτοι άνθρωποι δεχόνταν άπό τήν τύχη θαυμαστή εύκαιρία. Μιά σοβαρή διάσταση φανερωνόταν στό στρατόπεδο τών έπαναστατών κι ήταν σάν νά τούς χάριζε τή νίκη. Πραγματικά, οί έπαναστάτες έτοίμαζαν έτσι ή άλλιώς μιαν έπιχείρηιη τεράστιας έχτασης πού ό χαραχτήρας της ώστόσο μάς διαφεύγει. 'Ανάμεσα άπό τ : άποσπάσματα τού Σαλλούστιου κι άπό τίς άφήγησες τού Πλούταρχου καί τού 'ΑππιανοΟ, βλέπει κανείς νά σχηματίζονται μέσα στό στρατόπεδο τών έπαναστατών δυό ρεύματα μ' άντίθετες προοπτικές,0, πού καταλήγουν νά τούς διασπάσουν. Στή Σικελία ή περιορισμένη χωρική έχταση κι ή σχετική όμοιογένεια τών δούλων έξασφάλιζαν στίς έπανάστασες τή βάση τής ένότητας καί τήν ταυτότητα σκοπών κι ελπίδων. Μά έδώ κυριαρχοοσαν οί 26 2