Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ μέσα στους αιώνες

Transcript

1

2

3 Edmund H. Broadbent Η ΠΟΡΕΙΑ ΤΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ μέσα στους αιώνες (The Pilgrim Church) Μια αφήγηση της συνέχειας των εκκλησιών, διαμέσου των αιώνων που επακολούθησαν, οι οποίες εφάρμοσαν τις αρχές που διδάσκονται και παρουσιάζονται με παραδείγματα μέσα στην Καινή Διαθήκη.

4 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Στο μεταφραστικό έργο συνεργάστηκαν οι Μ. Κατρίτσης, Μ. Βαρδάκη, Μ. Προκόπη, Α. Ηλιόπουλος, Σπύρος Καραλής και μερικοί άλλοι τους οποίους ευχαριστούμε. Συνεργάστηκε στην επιμέλεια του κειμένου ο Σπύρος Πορτινός, τον ο- ποίο ευχαριστούμε για τον κόπο του και για το χρόνο που αφιέρωσε παρόλες τις άφθονες και πιεστικές υπόλοιπες α- σχολίες του. Ευχαριστούμε θερμά το Μάκη Μυκονιάτη για την τεχνική επιμέλεια του βιβλίου και για τη συνεργασία του στην ολοκλήρωση του αλφαβητικού ευρετηρίου. Τη γενική επιστασία, την επιμέλεια του κειμένου, τη διόρθωση όλου του κειμένου, συγκρίνοντας τη μετάφραση με το αγγλικό πρωτότυπο, μαζί με τη μετάφραση των τμημάτων του βιβλίου που είχαν παραλειφτεί κατά την προέκδοση, τη διόρθωση της γλώσσας, ώστε να είναι στην επίσημη δημοτική, και τη μετάφραση του αλφαβητικού ευρετηρίου έκανε ο Σπύρος Καραλής. Οι αναφορές από την Καινή Διαθήκη προέρχονται από τη Μεταγλώττιση των εκδόσεων ΒΙΒΛΟΣ. Οι αναφορές από την Παλαιά Διαθήκη προέρχονται από τις εκδόσεις ΠΕΡΓΑΜΟΣ. Οι χαλκογραφίες προέρχονται οι περισσότερες από το βιβλίο Storia dell Anabattismo (Ιστορία των Αναβαπτιστών) του Ugo Gastaldi. Εκδόσεις Claudiana (1972). Χαλκογραφία εξωφύλλου: Ο μάρτυρας Ντιρκ Βίλεμς σώζει τον διώκτη του, χωρίς να ενδιαφέρεται για τη σωτηρία του. (Βλέπε την ιστορία του κάτω από την ίδια εικόνα στο εσωτερικό του βιβλίου). Αγγλικός τίτλος: The Pilgrim Church by E. H. Broadbent Προέκδοση αντίτυπα (εξαντλήθηκαν) Τίτλος: Η Εκκλησιαστική ιστορία του Μικρού Ποιμνίου. 1η Έκδοση, ολοκληρωμένη Τίτλος: Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες. Κεντρική διάθεση: 1) Βιβλιοπωλείο Ανώγειο, Πολυτεχνείου 1, Αθήνα Τηλ ) Εμπορία βιβλίων Η Αλήθεια, Κατακουζηνού 10, Αθήνα Τηλ Harper Collins Publishers Ltd , Fulham Palace Road Hammersmith London W6 8JB Great Britain

5 Αναγνώστη, αφαίρεσε με δέος και συγκίνηση τα υποδήματά σου. Ο τόπος όπου στέκεσαι είναι άγια γη, ποτισμένη με το αίμα των μαρτύρων. Αφιερώνεται σε όσους πιστεύουν ότι έρχεται πάντοτε η ώρα που η Αλήθεια δικαιώνει τους μάρτυρές της, ακόμη κι αν η ιστορία τους έδωσε το άδικο. «Γι αυτό αγόρι μου, μην προσέξεις στο πλήθος των ανθρώπων και μην περπατήσεις στο δρόμο τους... Αλλά όπου ακούσεις ότι υπάρχει μια μικρή ομάδα, φτωχή, απλή, περιφρονημένη, που την υποτιμά και την απορρίπτει ο κόσμος, ενώσου μαζί της! Και όπου ακούς ότι υπάρχει σταυρός, εκεί είναι ο Χριστός». 1 1 Από τη διαθήκη που άφησε στο 15 μηνών βρέφος της η χήρα Ολλανδή μάρτυρας Άνεκεν Γιανς, η οποία ανήκε σ εκείνους που αποκαλούσαν Αναβαπτιστές, και θανατώθηκε με πνιγμό για την αγάπη του Κυρίου μας Ιησού Χριστού στο Ρότερνταμ, 24 Ιανουαρίου 1539.

6 Πίνακας Περιεχομένων Πρόλογος της Ελληνικής Έκδοσης... 7 Εισαγωγή... 9 Πρόλογος Περιεχόμενα Αναλυτικά H Aρχή Οι Χριστιανοί στο Χριστιανικό Κράτος Παυλικιανοί και Βογόμιλοι Η Ανατολή Βαλδέζοι και Αλβιγέζοι Οι Εκκλησίες προς το τέλος του Μεσαίωνα Λολαρδοί, Χουσίτες και Ενωμένοι Αδελφοί Μεταρρύθμιση Οι Αναβαπτιστές Γαλλία και Ελβετία Άγγλοι Αντιφρονούντες Λαμπαντί, Eυσεβιστές, Tσίντσεντορφ, Φιλαδέλφεια Μεθοδιστικά και Ιεραποστολικά Κινήματα Αμερική 19 ος αιώνας Ρωσία Αγγλία 19 ος αιώνας Ζητήματα Κοινωνίας και Θεοπνευστίας Ορισμένα συμπεράσματα Βιβλιογραφία Α Παράρτημα - Συμπληρωματικά στοιχεία για το 19 ο και 20 ο αιώνα Β Παράρτημα - Σύνοψη της Ιστορίας των Εβραίων Χριστιανών Αλφαβητικό Ευρετήριο

7 Πρόλογος της 2ης Ελληνικής Έκδοσης Ύστερα από τη γενική αποδοχή του βιβλίου, αποφασίστηκε να βγει μια δεύτερη έκδοση, εφόσον η πρώτη εξαντλήθηκε. Δεν έχουν γίνει ουσιαστικές αλλαγές εκτός από την πρόσθεση ορισμένων τμημάτων στο Β Παράρτημα του βιβλίου και των ορθογραφικών διορθώσεων. Επίσης άλλαξε το σχήμα του βιβλίου, και προσέχτηκε ιδιαιτέρως το αλφαβητικό ευρετήριο στο τέλος, γιατί στην πρώτη έκδοση είχε λάθη στην αναφορά των σελίδων. Ευχόμαστε κάθε ευλογία στους αναγνώστες που θα επιχειρήσουν τη μελέτη του βιβλίου. Σπύρος Καραλής 8 Νοεμβρίου 2000 Πρόλογος της 1ης Ελληνικής Έκδοσης Το βιβλίο που κρατάτε στα χέρια σας είναι μετάφραση του εξαίρετου βιβλίου The Pilgrim Church (Μετάφραση κατά λέξη: Η Εκκλησία των Οδοιπόρων Προσκυνητών) του E. H. Broadbent. Ο υπότιτλος του βιβλίου από τα αγγλικά, σε πιο ελεύθερη απόδοση, έχει ως εξής: «Είναι μια αφήγηση της συνέχειας των εκκλησιών, διαμέσου των αιώνων που επακολούθησαν, οι οποίες εφάρμοσαν τις αρχές που διδάσκονται και παρουσιάζονται με παραδείγματα μέσα στην Καινή Διαθήκη». Η ιστορία της ελληνικής μετάφρασης του βιβλίου είναι ενδιαφέρουσα. Η μετάφραση ξεκίνησε πριν από δέκα περίπου χρόνια. Διάφοροι πιστοί χριστιανοί διάβασαν το βιβλίο στα αγγλικά και η καρδιά τους αιχμαλωτίστηκε. Άρχισαν να μεταφράζουν διάφορα τμήματα. Πράγμα σπάνιο για τα ελληνικά δεδομένα κάτι που θεωρούμε σημαδιακό ιδιαίτερα για τους κύκλους των πιστών, συνεργάστηκαν στη μετάφραση πολλά άτομα που μάλιστα ανήκουν σε διαφορετικές εκκλησιαστικές αποχρώσεις. Κυρίως ανήκουν στο χώρο των Ευαγγελικών και των Πεντηκοστιανών Εκκλησιών, αλλά ακόμη και Ορθόδοξος θεολόγος αγγίχτηκε από το περιεχόμενο του βιβλίου και συνεργάστηκε στη μετάφραση. Αρχικά υπήρχε η σκέψη να μεταφραστεί μόνο ένα μέρος του βιβλίου, γιατί θεωρήθηκε πως ήταν μεγάλο, τελικά όμως οι υπεύθυνοι δεν μπόρεσαν να αντισταθούν στο κάλεσμα που πιστεύουν πως ήταν από τον Κύριο, και το βιβλίο μεταφράστηκε ολόκληρο. Αφιερώθηκαν πάρα πολλές ώρες για τη μετάφραση και την τελειοποίηση του βιβλίου. Ο Κύριος ας ανταποδώσει σε καθέναν που εργάστηκε ανάλογα με τον κόπο και τις θυσίες του. Σε σχέση με την προέκδοση έγινε μια προσεκτικότατη αντιπαράθεση με το αγγλικό πρωτότυπο κείμενο, και προστέθηκαν όλα εκείνα τα τμήματα που είχαν παραλειφτεί. Έγινε προσπάθεια η μετάφραση να είναι όσο το δυνατόν πιστότερη κυρίως στο πνεύμα, αλλά και κατά το δυνατόν στο γράμμα, του αγγλικού κειμένου. Γι αυτό σε όσους έχουν αγοράσει την προέκδοση του βιβλίου μπορεί να φανεί σε αρκετά σημεία σαν μια νέα μετάφραση. Επίσης παρέμειναν τα δύο παραρτήματα στο τέλος του βιβλίου, και προστέθηκε μία παράγραφος για τον Ιερώνυμο Σαβοναρόλα στο έκτο κεφάλαιο, που δεν ανήκουν στο πρωτότυπο. Θεωρήσαμε όμως πως είναι καλύτερα να συμπεριληφθούν, ώστε η Ιστορία της Εκκλησίας που περιέχει αυτό το πόνημα να είναι πιο ολοκληρωμένη. Πιστεύουμε ότι αυτό το βιβλίο είναι διαφορετικό από πολλά άλλα όμοια που πραγματεύονται την Ιστορία της Εκκλησίας. Δεν είναι ένα βιβλίο που καταγράφει στεγνά ιστορικές πληροφορίες. Όποιος το διαβάζει αισθάνεται ότι παρασύρεται από το θείο πάθος που ενέπλεξε τους χριστιανούς που εκεί αναφέρονται. Οι μεταφραστές εξομολογούνται στους αναγνώστες τη βαθιά τους συγκίνηση. Συχνά, κυλούσαν δάκρυα και αναδύονταν λυγμοί καθώς προχωρούσαν στην ανάγνωση του βιβλίου. Και αισθάνονται την πλήρη αναξιότητά τους, συγκρίνοντας τις ζωές τους με τις ζωές αυτών

8 6 Πρόλογος της 1ης Ελληνικής Έκδοσης των άγιων μαρτύρων του Θεού. Διάβαζαν για ανθρώπους που είχαν απαρνηθεί τη ζωή τους, για να γίνουν πιστοί μαθητές του Λυτρωτή τους και να τον ακολουθήσουν στην τεθλιμμένη οδό του Σταυρού. Πολλοί από αυτούς θυσίασαν τη ζωή τους προκειμένου να ζήσουν τη χριστιανική πίστη και για να μην προδώσουν την πίστη και τις αρχές τους, τις οποίες βάσιζαν στη διδασκαλία του Θεού όπως αναφέρεται στις Γραφές και όπως την καταλάβαιναν. Δε θα ήταν υπερβολή αν λέγαμε ότι στη θυσία και στους διωγμούς αυτών των αφανών και άσημων χριστιανών, που συνεχίστηκαν συστηματικά για πολλούς αιώνες, βασίζεται σήμερα η κοινωνική και θρησκευτική ελευθερία που απολαμβάνουν οι λαοί της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Αυτό το βιβλίο είναι διαφορετικό, γιατί αναφέρεται σε κινήματα που η Εκκλησιαστική Ιστορία των κρατικών (ή επίσημων ή κατεστημένων ή εθνικών) Εκκλησιών τα έθεσε στο περιθώριο από την αρχή, οι κρατούσες Εκκλησίες τα καταδίκασαν και συχνά προκάλεσαν αμείλικτο διωγμό εναντίον τους με άσβεστο μίσος. Και όμως στα περισσότερα από αυτά τα κινήματα έδρασαν αληθινοί πιστοί του Ιησού Χριστού και όχι απλώς παράξενοι, ανισόρροποι, ακραίοι, υποκριτές, πλανεμένοι και φανατικοί αιρετικοί, όπως ήθελαν να τους περιγράψουν οι εχθροί τους. Ήταν άγιοι μάρτυρες του Θεού που βάδισαν με ματωμένα βήματα πάνω στ αχνάρια Αυτού που χάραξε το δρόμο της Ζωής, ακολουθώντας Τον καθώς βάσταζε το σταυρό του μαρτυρίου Του, βαστάζοντας και αυτοί το δικό τους. Δυστυχώς ένα μεγάλο μέρος της Εκκλησιαστικής Ιστορίας έχει γραφτεί, λαβαίνοντας υπόψη μόνο τις ιστορικές αναφορές που έγραψαν οι εχθροί τους. Τη δική τους γραμματεία οι εχθροί τους προσπάθησαν να την καταστρέψουν συστηματικά και ολοκληρωτικά. Τόσο πολύ φοβούνταν τις ιδέες, την πίστη και τη διδασκαλία τους. Είναι σαν να είχαν κάψει εντελώς τα Ευαγγέλια και όσα γνωρίζουμε για τον Κύριό μας Ιησού Χριστό να τα γνωρίζαμε όχι από εκείνους που τον αγάπησαν και τον ακολούθησαν, αλλά μόνο από τους εχθρούς του, τους Γραμματείς και Φαρισαίους της εποχής του, ή από κάποια τμήματα του Ταλμούδ. Ή σαν να γνωρίζαμε την ιστορία των διάφορων ετερόδοξων κινημάτων μόνο από συγγράμματα πολεμίων τους, Ρωμαιοκαθολικών ή Ορθόδοξων. Γι αυτό και οι περισσότερες ιστορικές αναφορές που προέρχονται από τους ιστορικούς των κρατικών Εκκλησιών είναι γενικά αρνητικές για τη διδασκαλία και τη ζωή τους. Συχνά τα γραπτά των εχθρών τους μοιάζουν με παραλήρημα μίσους εναντίον τους παρά με αντικειμενικό έργο ιστορικών, γιατί η διδασκαλία και τα έργα αυτών των πιστών έλεγχαν τη θρησκευτική τους υποκρισία και τη διαστροφή στην παράδοση της αποστολικής διδασκαλίας, που οι αντίπαλοί τους είχαν καθιερώσει ως δόγματα πίστης. Μπορεί να υπήρχαν λάθη ή υπερβολές σε μερικές γνώμες τους, αλλά δε νομίζουμε ότι ήταν χειρότεροι από πολλά κινήματα της εποχής μας, στα οποία παρόλα τα λάθη τους υπάρχουν γνήσιοι χριστιανοί ανάμεσά τους. Παρόλ αυτά, μερικά συγγράμματα δικά τους ξέφυγαν από την καταστροφή, ώστε μπορούμε να ξέρουμε τι υποστήριζαν οι ίδιοι, τι πίστευαν και πώς ζούσαν. Τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει μια επανεξέταση του ρόλου αυτών των χριστιανών και κινημάτων, και δημιουργείται μια επανεκτίμηση της προσφοράς τους στην παγκόσμια Εκκλησία του Χριστού από ιστορικούς της Εκκλησίας διάφορων εκκλησιαστικών δογματικών αποχρώσεων, Διαμαρτυρόμενους και Ρωμαιοκαθολικούς. Το βιβλίο έχει γραφτεί με πολλή αγάπη από το συγγραφέα και αναφέρει χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τα συγγράμματα αυτών των περιθωριακών χριστιανών. Είναι συγκινητικό να διαβάζει κανείς τα λόγια ανθρώπων που υπέστησαν τα πάνδεινα τους προηγούμενους αιώνες για την πίστη του Κυρίου μας και την καθαρότητα της διδασκαλίας Του. Θεωρούμε απόλυτη αναγκαιότητα για κάθε Χριστιανό να μελετά την Εκκλησιαστική Ιστορία, ύστερα από τη μελέτη των Γραφών. Μόνο αν προσέχουμε το παρελθόν, θα προχωρούμε ορθά στο μέλλον. Η μελέτη της ζωής των διάφορων πιστών και κινημάτων των προηγούμενων αιώνων, ή και του αιώνα μας, διευρύνει τον πνευματικό μας ορίζοντα, μας βοηθά να καταλάβουμε ότι ο Θεός έχει α- νοικτό πνεύμα αντίθετα από ό,τι συχνά συμβαίνει στην Εκκλησία Του και συνεργάζεται με ό- λους τους δικούς του, που ανήκουν σε διαφορετικά πνευματικά Κινήματα, Εκκλησίες και Δόγματα, με τα οποία μπορεί να μη συμφωνούμε σε όλες τις γνώμες τους. Μπορούμε επίσης να μιμηθούμε το σωστό και να αποφύγουμε τα λάθη που έκαναν αυτοί οι πιστοί ή τα κινήματα του παρελθόντος. Ο Θεός μάς διδάσκει μέσα από την ιστορία της Εκκλησίας Του. Για να μιλήσουμε με τα λόγια του αποστόλου Παύλου: «Γιατί όσα γράφτηκαν στο παρελθόν, γράφτηκαν για τη δική μας διδασκαλία, για να έχουμε την ελπίδα με την υπομονή και με την παρηγοριά των Γραφών» (Ρωμαίους 15:4). Εδώ δε διαβάζουμε απλά για θεολογικές θεωρίες και δόγματα, αλλά βλέπουμε στην πράξη τα αποτελέσματα αυτών που εφάρμοσαν στη ζωή τους εκείνα που πίστευαν. Σε τελευταία ανάλυση, η ίδια η Αγία

9 Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες 7 Γραφή δεν είναι ένα βιβλίο συστηματικής θεολογίας, αλλά ένα σύγγραμμα όπου εξιστορείται η πορεία του λαού του Θεού μέσα στο χρόνο και η σχέση του με το Θεό του. Μπορούμε να πούμε, υ- περβάλλοντας ίσως, ότι η Αγία Γραφή είναι ένα είδος βιβλίου εκκλησιαστικής ιστορίας. Πιστεύουμε ότι η μελέτη της ιστορίας αυτών των Χριστιανών και των επί μέρους Εκκλησιών που αντιπροσώπευαν θα σπρώξει και τον Έλληνα αναγνώστη να αναρωτηθεί για την αφοσίωσή του στο πρόσωπο του Κυρίου Ιησού, για την καθαρότητα της πίστης του και για το αν είναι πρόθυμος να θυσιάσει και αυτός τα πάντα, όπως οι Χριστιανοί τους οποίους θα διαβάσει στο βιβλίο, προκειμένου να κερδίσει τον καλό μαργαρίτη μέσα στην υλιστική και ατομιστική κοινωνία της καταναλωτικής καλοπέρασης στην οποία πολλοί πιστοί ζούνε. Χρειαζόμαστε σήμερα περισσότερο από ποτέ τέτοιους κατά Χριστόν σαλούς, οι οποίοι θα έχουν πάρει στα σοβαρά τη διδασκαλία του Κυρίου Ιησού Χριστού και θα είναι πρόθυμοι να πληρώσουν το τίμημα στη ζωή τους, αποφεύγοντας φυσικά τα όποια λάθη τών ως άνω πιστών. Αν η ανάγνωση του βιβλίου βοηθήσει έστω και ελάχιστους συνειδητούς Χριστιανούς να αφιερωθούν χωρίς συμβιβασμούς με την αμαρτία στον Κύριο και Βασιλιά τους τον οποίο ομολογούν, τότε όσοι κοπίασαν με αυτό το βιβλίο θα έχουν πετύχει στο σκοπό τους. Ο καιρός θα το δείξει. Τώρα, με βαθιά ικανοποίηση και ευγνωμοσύνη στον Κύριό μας Ιησού Χριστό, παραδίνουμε αυτό το βιβλίο στα χέρια του Έλληνα αναγνώστη. Σπύρος Καραλής 29 Φεβρουαρίου 1996

10 Εισαγωγή Όταν πρωτοεμφανίστηκε το βιβλίο αυτό το 1931, επιδοκιμάστηκε από πολλούς και δίκαια, θεωρώντας το πρωτοπόρα μελέτη μιας φάσεως της χριστιανικής ιστορίας, η οποία πολύ συχνά είχε α- γνοηθεί ή παρουσιαστεί με παραμορφωμένο πρίσμα. Ένα ή δύο μήνες μετά την έκδοσή του ο καθηγητής Α. Rendle Short μου είπε πως κατά την κρίση του ήταν η καλύτερη εργασία που είχε δημοσιευτεί από τον εκδοτικό οίκο Pickering & Inglis. Ο συγγραφέας Edmund Hamer Broadbent ( ) αφιέρωσε πολύ χρόνο, μια περίοδο σχεδόν πενήντα ετών, ταξιδεύοντας στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη όπου έκανε γνωριμίες με αρκετές χριστιανικές ομάδες που ήταν χωρισμένες από τις παραδοσιακές Εκκλησίες, και μερικές φορές υπέφεραν διωγμό γι αυτόν το λόγο. Καθώς απολάμβανε την κοινωνία τους, αισθάνθηκε την ανάγκη να γνωρίσει περισσότερα για την καταγωγή τους και την ιστορία τους, και αυτό τον οδήγησε σε μια πορεία έντονης έρευνας, η οποία είχε τελικά καρπό το βιβλίο The Pilgrim Church (=Η Εκκλησία των Οδοιπόρων Προσκυνητών). Οι εργασίες, άλλες από τις οποίες είχαν εκδοθεί σε βιβλία και άλλες όχι, οι οποίες ήταν οι κυριότερες πηγές των πληροφοριών του, αναφέρονται στον πρόλογό του και στη βιβλιογραφία, όπως και στις υποσημειώσεις του. Ο βιβλιοκριτικός στο περιοδικό Evangelical Quarterly (Ευαγγελικό Τριμηνιαίο) σημείωσε: «Θα ήταν δύσκολο να συστήσουμε μια πιο υποβοηθητική σειρά μαθημάτων από αυτήν που διατυπώνεται σ αυτές τις σελίδες της εισαγωγής». Στα επόμενα χρόνια άλλοι ερεύνησαν περαιτέρω το χώρο αυτό, όπως π.χ. ο Leonard Verduin στη μελέτη του για τους Αναβαπτιστές, The Reformers and their Stepchildren (Οι Μεταρρυθμιστές και τα θετά παιδιά τους) (1964) αλλά η πρωτοπόρα ποιότητα του The Pilgrim Church παραμένει. Μερικοί διατύπωσαν την αντίθετη άποψη ότι περιλαμβάνει στο πλαίσιο των ενδιαφερόντων του μερικές ομάδες των οποίων η ορθοδοξία ήταν κάτι περισσότερο από ύποπτη εκείνες π.χ. τις οποίες ο Sir Steven Runciman αναφέρει στο βιβλίο του The Medieval Manichee (Οι μεσαιωνικοί Μανιχαίοι) (1947). Αυτήν την κριτική, όμως, είχε από ενωρίς ανασκευάσει πειστικά ο συγγραφέας, όταν υπέδειξε ότι οι πληροφορίες γι αυτές τις ομάδες προέρχονταν από τους εχθρούς τους, οι οποίοι είχαν συμφέρον να μιλήσουν για την πίστη και τις πράξεις τους με τα μελανότερα χρώματα. Πρέπει επίσης πάντα να θυμόμαστε ότι οι πιστοί οι οποίοι, είτε από δική τους επιλογή είτε από α- νάγκη, είχαν αποκοπεί από το κύριο ρεύμα του σύγχρονού τους χριστιανισμού, αναπόφευκτα ανέπτυσσαν εκκεντρικότητες στη συμπεριφορά και τη διαγωγή τους. Αλλά τα περισσότερα χριστιανικά κινήματα που περιγράφονται σ αυτό το βιβλίο δικαιωματικά κατέχουν μια θέση όχι μόνο στη διαδοχή τους ως οδοιπόροι προσκυνητές, αλλά και στην αποστολική διαδοχή, γιατί σε αυτά μπορούμε να αναγνωρίσουμε τα αλάθητα τεκμήρια αυτής της διαδοχής: τη διατήρηση του Ευαγγελίου των Αποστόλων και τη θέρμη της Αποστολικής Κοινωνίας. Μέσα στο οικουμενικότερο σημερινό κλίμα η συμβολή αυτών των Εκκλησιών, που έδωσαν και συνεχίζουν να δίνουν την προσφορά τους στη μαρτυρία της Εκκλησίας του Χριστού μέσα στον κόσμο, σήμερα εκτιμάται και αναγνωρίζεται πολύ περισσότερο απ όσο στο παρελθόν. Εάν το κύριο ρεύμα του Χριστιανισμού έχει πραγματοποιήσει ό,τι αυτοί οι χωρισμένοι αδελφοί δεν πέτυχαν, πρέπει όμως να πούμε ότι οι χωρισμένοι αδελφοί κατά καιρούς έδωσαν ένα χαρακτηριστικό και μιαν απαραίτητη μαρτυρία σε ουσιαστικές πλευρές της χριστιανικής αλήθειας, οι οποίες, αν δεν υπήρχε η μαρτυρία τους, θα είχαν χαθεί. Αυτό το βιβλίο μάς εξασφαλίζει ότι η υπηρεσία τους δε θα ξεχαστεί και ότι σε μια καινούργια γενιά αναγνωστών θα γίνει υπενθύμιση του χρέους που τους οφείλουμε. Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ F. F. Bruce

11 Πρόλογος Υπάρχει μια ιστορία, η οποία αν και περιέχει τη θλιβερότερη τραγωδία, παρόλ αυτά με κοινή συμφωνία καλείται τα Καλά Νέα, το Χαρμόσυνο Άγγελμα. Έχει ένα όνομα που δικαιωματικά της ανήκει και έχει γίνει αποκλειστικά δικό της: Το Ευαγγέλιο. Οι τέσσερις ιστορικοί της είναι μοναδικά γνωστοί ως Οι Τέσσερις Ευαγγελιστές, ή οι αφηγητές των Καλών Νέων. Αυτή η ιστορία μάς λέει πως μέσω μιας θαυματουργικής γέννησης ο Θεός ήρθε σε τέτοια σχέση με τον άνθρωπο, που ακόμη και κατά τη δημιουργία δεν υπήρχε, και με τη θυσία του θανάτου Του και της ισχυρής ανάστασής Του κατανίκησε το θάνατο και κατάργησε την αμαρτία που ήταν η αιτία του. Έτσι, στη δόξα που είχε ως Δημιουργός πρόσθεσε και τη δόξα Του ως Λυτρωτής. Τα θεμέλια αυτής της ιστορίας, η προετοιμασία γι αυτήν, η ακριβής πρόρρησή της και οι αποδείξεις της αλήθειας της, προηγούνται μέσα στις Γραφές της Παλαιάς Διαθήκης. Συνυφασμένη με αυτά, αχώριστη από αυτά, είναι η Ιστορία του Ισραήλ, η οποία γι αυτόν το λόγο έχει παγκόσμια α- ξία. Η Ιστορία της Εκκλησίας, ή της ομάδας εκείνων που μέσω της πίστης δέχτηκαν το Χριστό και έ- γιναν ακόλουθοί Του είναι ακόμη σε εξέλιξη, δεν έχει αυτήν τη στιγμή ολοκληρωθεί. Γι αυτόν το λόγο και εξαιτίας του τεράστιου όγκου της, παρόλον ότι έχει μέγιστη σημασία, μόνο τμήματά της μπορούν να καταγραφούν και αυτά από καιρό σε καιρό. Πρώτα το ένα, μετά το άλλο, πρέπει να αναφέρονται αυτά που κάποιος έχει δει ή έχει μάθει από αξιόπιστες πηγές. Και αυτά πρέπει να εξετάζονται και να προστίθενται καθώς βήμα-βήμα βαδίζει ο χριστιανός προσκυνητής στο μακρύ ταξίδι του. Οι ακόλουθες σελίδες είναι μια συνεισφορά στην ιστορία που ξετυλίγεται. Πολλά που άλλοι έ- χουν διερευνήσει και αφηγηθεί έχουν χρησιμοποιηθεί, επαναληφτεί, συνυφανθεί, έτσι ώστε αυτό το βιβλίο να είναι συλλεκτικό, στο οποίο έχει προστεθεί η προσωπική συμβολή του συγγραφέα. Ελπίζω και περιμένω οι συνεχείς περικοπές και οι αναφορές στα έργα διαφόρων συγγραφέων να οδηγήσουν τους αναγνώστες αυτού του τόμου να στραφούν στα βιβλία από τα οποία τόσα έχω παραλάβει, και έτσι να συμμετάσχουν πληρέστερα στους καρπούς των υπομονετικών μόχθων και των ω- ραίων αφηγήσεων των συγγραφέων τους. Προσπαθήσαμε σ αυτό το βιβλίο να παρουσιάσουμε σ εκείνους που δεν έχουν πολύ καιρό για διάβασμα ή για έρευνα κάποιες εμπειρίες μερικών εκκλησιών του Θεού, οι οποίες σε διαφορετικούς χρόνους και τόπους προσπάθησαν στις συναθροίσεις, την εκκλησιαστική τάξη και τη μαρτυρία τους να κάνουν τις Γραφές οδηγό τους και να ενεργούν σύμφωνα με αυτές, θεωρώντας τες Λόγο του Θεού και επαρκείς σε όλες τις ανάγκες τους και σε όλες τις περιστάσεις. Πάντοτε υπήρχαν τέτοιες εκκλησίες. Τα αρχεία των περισσότερων έχουν εξαφανιστεί, αλλά αυτά που απομένουν είναι τέτοιας έκτασης, ώστε μόνο μια επιλογή μπορεί εδώ να δοθεί. Η γενική ιστορία δεν αναφέρεται εδώ, εκτός κι αν η ιστορία μερικών εκκλησιών από αυτές α- παιτεί αναφορά σε επίκαιρα για την εποχή τους γεγονότα. Ούτε αναφέρονται όσα συνήθως εννοούνται ως Εκκλησιαστική Ιστορία, εκτός από τα σημεία που σχετίζονται με εκκλησίες ή συναθροίσεις πιστών που εφάρμοζαν τις διδασκαλίες της Γραφής, πράγμα που είναι το θέμα αυτής της αφήγησης. Μερικά πνευματικά κινήματα λαβαίνονται υπόψη, τα οποία δέχονταν μόνο μερικώς την αρχή ότι οι Γραφές είναι επαρκής οδηγός, γιατί κατά το μέτρο τους κι αυτά επίσης ρίχνουν πολύτιμο φως στη δυνατότητα μιας τέτοιας πορείας. Εκτός από τις εργασίες που αναφέρονται παρακάτω και από άλλες επίσης, επωφεληθήκαμε από τη βοήθεια που τόσο πλούσια παρέχεται και γίνεται προσιτή στους περισσότερους ανθρώπους από τέτοια έργα όπως η Βρετανική Εγκυκλοπαίδεια και η Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια του Χάστινγκ. Ένας αρχάριος μπορεί να συμβουλευτεί κάποιο θέμα σε ένα από τα παραπάνω υποδειγματικά έργα αναφοράς, τα οποία θα τον κατευθύνουν σε μερικά φιλολογικά έργα που θεωρούνται έγκυρα.

12 10 Πρόλογος Διαβάζοντας μια επιλογή αυτών έργων θα παραπεμφθεί στις πρωτότυπες πηγές και επίσης (επειδή αυτές δεν είναι πάντα διαθέσιμες) στους πιο αξιόπιστους ερμηνευτές τους. Στον παρόντα τόμο τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν και από τα οποία έγιναν αναφορές είναι πολύ καλά γνωστά και προσιτά. Μερικές φορές διαλέξαμε ένα εκλαϊκευμένο έργο, επειδή το προτιμήσαμε περισσότερο από ένα πιο λόγιο, έτσι ώστε καθένας που ενδιαφέρεται να έχει τη δυνατότητα να αποκτήσει ευκολότερα περισσότερες πληροφορίες. Όπου χρησιμοποιούνται βιβλία σε γλώσσες διαφορετικές από τα αγγλικά, αναφέρονται οι μεταφράσεις, αν έχουν γίνει, αλλά μερικές φορές δεν υπάρχει καμιά, οπότε δίνουμε τα πρωτότυπα έργα, για να ωφεληθούν εκείνοι που μπορούν να τα διαβάσουν. Στην αρχή της Ιστορίας, The Ante-Nicene Christian Library (η Χριστιανική Βιβλιοθήκη των Πατέρων πριν από τη Σύνοδο της Νίκαιας) παρέχει μια παρακαταθήκη πληροφοριών, από την ο- ποία παραλάβαμε πολλά. Όταν φτάσαμε στην εποχή του Μαρκίωνα, χρησιμοποιήσαμε το βιβλίο Marcion Das Evangelium vom Fremden Gott (Μαρκίων, Το Ευαγγέλιο του Άγνωστου Θεού) του Ad. v. Harnack. Για ζητήματα που έχουν σχέση με τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία το βιβλίο East and West Through Fifteen Centuries (Ανατολή και Δύση διαμέσου 15 αιώνων) του Br.- Genl. G. F. Young C.B. Για τον Αυγουστίνο είναι οδηγός το A Selected Library of the Nicene and Post-Nicene Fathers of the Christian Church (Μια επιλεκτική σειρά βιβλίων των Πατέρων της Εκκλησίας κατά και μετά τη Σύνοδο της Νίκαιας) σε μετάφραση και σχόλια του J. C. Pilkington M.A., που εκδόθηκε από τον Philip Schaff. To Latin Christianity (Λατινικός Χριστιανισμός) του Dean Milman βοηθάει σε μερικές περιόδους. Είμαστε χρεώστες στον Georg Schepss για την αληθινή ιστορία του Πρισκιλλιανού και τη διδασκαλία του. Το βιβλίο του, Priscillian ein Neuaufgefundener Lat. Schriftsteller des 4. Jahrhunderts (Πρισκιλλιανός, ένας νεοανακαλυφθείς λατίνος συγγραφέας του 4ου αιώνα) περιγράφει την ανακάλυψή του στο Πανεπιστήμιο του Βύρτσμπουρκ το 1886 για το σημαντικό χειρόγραφο του Ισπανού Μεταρρυθμιστή. Αυτό το χειρόγραφο εξετάστηκε και σχολιάστηκε από τον Friedrich Paret στο βιβλίο του Priscillianus Ein Reformator des Vierten Jahrhunderts Eine Kirchengeschichtliche Studie zugleich ein Kommentar zu den Erhaltenen Schriften Priscillians (Πρισκιλλιανός, ένας μεταρρυθμιστής του 4ου αιώνα, μια μελέτη της ιστορίας της εκκλησίας, και ταυτόχρονα ένα σχόλιο πάνω στα γραπτά που έχουμε λάβει από τον Πρισκιλλιανό). Έ- χουμε πάρει πολλά από αυτό το πολύτιμο βιβλίο σχολίων. Σημαντικές πληροφορίες για εκείνους που ονομάζονταν Παυλικιανοί δίνονται στο βιβλίο Die Paulikianer im Byzantischen Kaiserreiche etc. (Οι Παυλικιανοί στην Βυζαντινή αυτοκρατορία κλπ) από τον Karapet Ter-Μkrttschian, Aρχιδιάκονο του Εντσμιατζίν (Edschmiatzin), του κέντρου της Αρμενικής Εκκλησίας. Ένα ανεκτίμητο βιβλίο γι αυτήν την περίοδο είναι το The Key of Truth: A Manual of the Paulician Church of Armenia (Το Κλειδί της Αλήθειας: Εγχειρίδιο της Παυλικιανής Εκκλησίας της Αρμενίας) που μετάφρασε και εξέδωσε ο F. C. Conybeare. Το έγγραφο ανακαλύφτηκε από τον εκδότη το 1891 στη βιβλιοθήκη της Αγίας Συνόδου στο Εντγιμιατζίν (Edjmiatzin). Οι σημειώσεις και τα σχόλιά του έ- χουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και αξία. Η ανακάλυψη του Κλειδιού της Αλήθειας μάς δίνει ελπίδες ότι και άλλα έγγραφα που διαφωτίζουν την πίστη και τη διδασκαλία των Αδελφών μπορεί να βρεθούν ακόμη. Η ιστορία των Βογομίλων στη Βαλκανική Χερσόνησο προέρχεται κατά πολύ από το βιβλίο An Official Tour Through Bosnia and Herzegovina (Μια επίσημη περιήγηση διαμέσου της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης) από τον J. de Asboth, μέλος του Ουγγρικού Κοινοβουλίου και από το βιβλίο Through Bosnia and the Herzegovina on Foot etc του A. J. Evans (Ταξιδεύοντας πεζή διαμέσου της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης κλπ) από το διακεκριμένο ταξιδιώτη και αρχαιοδίφη, που ονομάστηκε αργότερα με τον τίτλο Sir Arthur Evans. Επίσης χρησιμοποιήθηκε και το Essays on the Latin Orient (Δοκίμια πάνω στη Λατινική Ανατολή) από τον William Miller. Tο κεφάλαιο για τις Ανατολικές Εκκλησίες, ιδιαίτερα τις Νεστοριανές, οφείλει πάρα πολλά στο Le Christianisme dans l Empire Perse sous la Dynastie Sassanide (Ο Χριστιανισμός στην Περσική αυτοκρατορία κάτω από τη Δυναστεία των Σασανιδών) από τον J. Labourt, στο The Syrian Churches (Οι Συριακές Εκκλησίες) από τον J. W. Etheridge και στο Early Christianity Outside the Roman Empire (Αρχέγονος Χριστιανισμός έξω από τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) από τον F. C. Burkitt M. A. Η αφήγηση της Συνόδου της Σελεύκειας πάρθηκε κυρίως από το Das Buch des Synhados (Το βιβλίο των Συνόδων) από τον Oscar Brown. Για το Νεστόριο χρησιμοποιήθηκε ως επί το πλείστον το Nestorius and His Teachings (Ο Νεστόριος και η διδασκαλία του) από τον J. Bethune-Baker. Του ίδιου συγγραφέα το The Bazaar of Heraklides of Damascus (Πραγματεία Ηρακλείδη Δαμασκη-

13 Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες 11 νού) έχει ιδιαίτερα αναφερθεί. Αυτά τα βιβλία δίνουν μια ζωντανή εικόνα του Νεστόριου και θα έπρεπε να διαβαστούν ολόκληρα αν είναι δυνατό. Για την περιγραφή της εξάπλωσης των Νεστοριανών στην Κίνα, Cathay and the Way Thither (το Καθάι και ο δρόμος προς τα εκεί) από τον Sir Henry Yule, που εκδόθηκε από την Hakluyt Society, έχει μεγάλο ενδιαφέρον και το έχουμε αφειδώς χρησιμοποιήσει. Όταν έρθουμε στην εποχή των Βαλδέζων και των Αλβιγέζων χρησιμοποιήθηκαν πολύ το The Ancient Vallenses and Albigenses (Οι αρχαίοι Βαλδέζοι και Αλβιγέζοι) από τον G. S. Faber, και το Facts and Documents illustrative of the History, Doctrine and Rites of the Ancient Albigenses and Wallenses (Γεγονότα και Κείμενα που διευκρινίζουν την Ιστορία, τη Διδασκαλία και τις Τελετές των αρχαίων Αλβιγέζων και Βαλδέζων) από τον S. R. Maitland. Ίσως περισσότερο χρησιμοποιήθηκαν τα έργα του Dr. Ludwig Keller, ιδιαίτερα για την ιστορία και τις διδασκαλίες των Βαλδέζων. Η θέση που είχε ήταν Φύλακας των Αρχείων του Κράτους του επέτρεψε την πρόσβαση σε πολύ σημαντικά έγγραφα, που τα χρησιμοποίησε, για να διεξαγάγει έρευνες στις ιστορίες εκείνων που ήταν γνωστοί ως αιρετικοί. Οι δημοσιεύσεις του προσφέρουν μιαν ανεκτίμητη συμβολή στην κατανόηση αυτών των τόσο παρεξηγημένων χριστιανών. Το βιβλίο του Dr. Keller, Die Reformation und die aelteren Reformparteien (Η Μεταρρύθμιση και οι παλαιότερες μεταρρυθμιστικές ομάδες) είναι ορυχείο πληροφοριών και όλοι όσοι μπορούν θα έπρεπε να το διαβάσουν. Θα έπρεπε επίσης να χρησιμοποιηθεί και το βιβλίο του Ein Apostel der Wiedertaufer (Ένας απόστολος των Αναβαπτιστών) και πολλά άλλα βιβλία που γράφτηκαν ή δημοσιεύτηκαν από αυτόν. Για την εποχή της Μεταρρύθμισης μας δίνει μια ζωντανή εικόνα το βιβλίο Life and Letters of Erasmus (Ζωή και επιστολές του Εράσμου) από τον J. A. Froude. Το A Short History of the English People (Επιτομή ιστορίας του αγγλικού λαού) του John Richard Green, είναι μια συνεχής βοήθεια, περιγράφοντας με ενδιαφέροντα και αξιόπιστο τρόπο το ιστορικό σκηνικό των ιδιαίτερων γεγονότων που αναφέρονται. Το England in the Age of Wycliffe (Η Αγγλία την εποχή του Γουίκλιφ) του George Macaulay Trevelyan έχει χρησιμοποιηθεί. Πολλά έχουμε πάρει από το John Wycliffe and his English Precursors (Ο Ιωάννης Γουίκλιφ και οι Άγγλοι πρόδρομοί του) του Lechler (μεταφρασμένο στα αγγλικά). Έχει επίσης χρησιμοποιηθεί το The Dawn of the Reformation, the Age of Hus (Η αυγή της Μεταρρύθμισης, η εποχή του Χους) του H. B. Workman, όπου οι αναφορές του σε πηγές είναι πολύτιμη. Σημαντικά αποσπάσματα έχουν αναφερθεί από το Das Netz des Glaubens (Το δίχτυ της πίστης) του Cheltschizki, που μετάφρασε από τα παλιά τσεχικά στα γερμανικά ο Karl Vogel. Η περιγραφή της Μοραβιανής Εκκλησίας βασίζεται σε μεγάλη έκταση στο History of the Moravian Church (Ιστορία της Μοραβιανής Εκκλησίας) του J. E. Hutton, που εκδόθηκε από το Moravian Publication Office, ενώ για τον Κομένιο μνημονεύονται το Das Testament der Sterbenden Mutter (Η διαθήκη της ετοιμοθάνατης μητέρας) και το Stimme der Trauer (Η φωνή του πένθους). Και τα δύο είναι μεταφράσεις από τα βοημικά στα γερμανικά, το πρώτο από την Dora Perina, το δεύτερο από τον Franz Slamenik. Ένα από τα βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν περισσότερο είναι το πολύτιμο A History of the Reformation (Ιστορία της Μεταρρύθμισης) του Τhos. Μ. Lindsay. Μεγάλης αξίας είναι το Die Taufe. Gedanken ueber die urchristliche Taufe, ihre Geschichte und ihre Bedeutung fuer die Gegenwart (Η βάπτιση. Σκέψεις σχετικά με την αρχέγονη χριστιανική βάπτιση και τη σημασία της για το παρόν) του J. Warns, το οποίο είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για την ιστορία των Αναβαπτιστών και για τις πολλές αναφορές του σε ιστορικές πηγές. Τα σημαντικά και πολύ ενδιαφέροντα αρχεία των Αναβαπτιστών στην Αυστρία έχουν παρθεί από το Fontes Rerum Austriacarum (Ιστορικές πηγές για τους Αυστριακούς Βασιλείς) και άλλες δημοσιεύσεις από τον Dr. J. Beck και τον Joh. Loserth, οι οποίοι κάνουν αναφορές με μεγαλύτερες λεπτομέρειες στις υποσημειώσεις τους στις σελίδες όπου αναφέρεται αυτό το μέρος της ιστορίας. Η ιστορία των Μεννονιτών στη Ρωσία βρίσκεται κυρίως στο Geschichte der Alt-Evangelischen Mennoniten Bruderschaft in Russland (Ιστορία της παλαιάς Ευαγγελικής Αδελφότητας των Μεννονιτών στη Ρωσία) του P. M. Friesen, που είχε διοριστεί από την Mennoniten-Brudergemeinde (Κοινωνία των Μεννονιτών Αδελφών) ως ιστορικός τους, και τον εφοδίασαν με τις μαρτυρίες των εγγράφων που είχαν στην κατοχή τους. Χρησιμοποιήθηκε επίσης το Fundamente der Christlichen Lehre u.s.w. (Βάσεις της χριστιανικής διδασκαλίας κλπ) του J. Deknatel. Από το βιβλίο του Pilgram Marbeck Vermahnung etc. (Προτροπή κλπ) σε περίληψη, μόνο δύο αντίτυπα είναι σήμερα γνωστό ότι υπάρχουν. ένα από αυτά βρίσκεται στο Βρετανικό Μουσείο. Χρησιμοποιήθηκε σημαντικά το πολύτιμο βιβλίο Schwenckfeld,

14 12 Πρόλογος Luther und der Gedanke einer Apostolischen Reformation (Ο Σβένκφελτ, ο Λούθηρος και η σκέψη μιας αποστολικής Μεταρρύθμισης) του Karl Ecke. Το κεφάλαιο για τα γεγονότα στη Γαλλία οφείλει πολλά στο History of the Reformation of the Sixteenth Century (Ιστορία της Μεταρρύθμισης κατά το 16ο αιώνα) του J. H. Merle d Aubigne, που μεταφράστηκε από τον H. White. Για τον Φαρέλ χρωστούμε πολλά στο The Life of William Farel (Η ζωή του Γουλιέλμου Φαρέλ) της Frances Bevan, ένα από τα πολλά ενδιαφέροντα βιβλία της ίδιας συγγραφέα, που έχει όμοιο χαρακτήρα. Άλλο έργο του Merle d Aubigne, που εδώ χρησιμοποιήθηκε πολύ, είναι το The Reformation in Europe in the Times of Calvin (Η Μεταρρύθμιση στην Ευρώπη κατά την εποχή του Καλβίνου). Το Huguenots, their Settlements Churches and Industries in England and Ireland (Οι Ουγενότοι, οι εκκλησίες των οικισμών τους και η εργατικότητά τους στην Αγγλία και την Ιρλανδία) του Samuel Smiles μας δίνει πολλές αξιόλογες πληροφορίες για τους Ουγενότους. Το Un Martyr du Desert, Jackes Roger (Ένας μάρτυρας της ερήμου, ο Ζακ Ροζέ) του Daniel Benoit, μας διηγείται για τις Εκκλησίες της Ερήμου ύστερα από την ανάκληση του διατάγματος της Νάντης. Επιστρέφοντας στην Αγγλία, αναφέραμε και χρησιμοποιήσαμε με διάφορους τρόπους το Memoir of William Tyndale (Βιογραφία του Γουλιέλμου Τυντέιλ) του George Offor. Το βιβλίο που χρησιμοποιήσαμε περισσότερο για τους Διισταμένους (Διαφωνούντες ή Ενιστάμενους) στην Αγγλία είναι το A History of the Free Churches of England (Ιστορία των Ελευθέρων Εκκλησιών της Αγγλίας) του Herbert S. Skeats, που θα ανταμείψει πολύ όσους το διαβάσουν. Και το A Popular History of the Free Churches (Εκλαϊκευμένη ιστορία των Ελεύθερων Εκκλησιών) του C. Silvester Horne, δίνει μια ενδιαφέρουσα αφήγηση γι αυτές τις εκκλησίες. Επίσης γίνεται αναφορά στο βιβλίο Laws of Ecclesiastical Polity (Νόμοι εκκλησιαστικού πολιτεύματος) του Richard Hooker. To The Journal of George Fox (Το ημερολόγιο του Γεωργίου Φοξ) μας παρέχει τις καλύτερες πληροφορίες για τη ζωή του. Τρία βιβλία που χρησιμοποιήθηκαν και δίνουν εξαιρετικές διηγήσεις για τα χριστιανικά κινήματα στη Γερμανία και τις γύρω χώρες ύστερα από τη Μεταρρύθμιση είναι το Geschichte des Christlichen Lebens in der rheinisch-westphalischen Kirche (Ιστορία της χριστιανικής ζωής στην εκκλησία της Ρηνανίας-Βεστφαλίας) του Max Goebel, το Geschichte des Pietismus und der Mystik in der Reformierten Kirche u.s.w. (Ιστορία του Ευσεβισμού ή Πιετισμού και του Μυστικισμού στη Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία κλπ.) του Heinr. Heppe και το Geschichte des Pietismus in der Reformierten Kirche (Ιστορία του Ευσεβισμού ή Πιετισμού στη Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία) του Albrecht Ritschl. Το John Wesley s Journal (Το Ημερολόγιο του Ι- ωάννη Γουέσλεϋ) είναι η καλύτερη πηγή για την αφήγηση της ζωής του. Το The Life of William Carey shoemaker and missionary (Η ζωή του Γουλιέλμου Κάρεϋ, υποδηματοποιού και ιεραπόστολου) του George Smith παρέχει τα περισσότερα από όσα ειπώθηκαν εδώ γι αυτόν. Η αφήγηση για τους αδελφούς Χάλνταν πάρθηκε κυρίως από το Lives of Robert and James Haldane (Οι ζωές του Ροβέρτου και του Ιακώβου Χάλνταν) του Αlexander Haldane. Για τη Ρωσία και τους Στουντιστές, εκτός από το Geschichte etc (Ιστορία κλπ) του P. M. Friesen, ένα χρήσιμο βιβλίο είναι το Russland und das Evangelium (Η Ρωσία και το Ευαγγέλιο) του J. Warns. Για την ιστορία της εμφάνισης των Γερμανών Βαπτιστών χρησιμοποιήθηκε το Johann Gerhard Oncken, His Life and Work (Ο Ιωάννης Γκέρχαρτ Όνκεν, η ζωή του και το έργο του) του John Hunt Cook. Για πιο πρόσφατα κινήματα στην Αγγλία κλπ (του 19ου αιώνα) είχαμε διαθέσιμα μερικά χειρόγραφα, και συμβουλευτήκαμε το Α History of the Plymouth Brethren (Ιστορία των Πλυμουθιανών Αδελφών) του W. Blair Neatby. Το Memoir of the late Anthony Norris Groves, containing Extracts from his Letters and Journals (Βιογραφία του αείμνηστου Αντώνιου Νόρις Γκρόουβς, που περιέχει αποσπάσματα από τις επιστολές και τα ημερολόγιά του). Συντάχτηκε από τη χήρα του και διευκρινίζει το σημαντικό μέρος που έπαιξε στην ιστορία των εκκλησιών του καινοδιαθηκικού τύπου η διδασκαλία και το παράδειγμα του Γκρόουβς. Το A Narrative of some of the Lord s Dealings with George Muller (Διήγηση για μερικές από τις συναλλαγές του Κυρίου με το Γεώργιο Μύλερ) χρησιμοποιήθηκε ως η καλύτερη αφήγηση για τη δυνατή μαρτυρία του Μύλερ. Λεπτομέρειες για τη ζωή του R. C. Chapman λάβαμε από το Robert Cleaver Chapman of Barnstaple (Ο Ροβέρτος Κλήβερ Τσάπμαν του Μπάρνσταπλ) του W. H. Bennet, που ήταν προσωπικός φίλος του. Χρησιμοποιήσαμε το Collected Writings of J. N. Darby (Άπαντα του Τζ. Ν. Ντάρμπυ), για να παρουσιάσουμε τη διδασκαλία του Ντάρμπυ. Το The Nazarenes in Jugoslavia (Οι Ναζαρηνοί στη Γιουγκοσλαβία) που εκδό-

15 Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες 13 θηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες από τους Ναζαρηνούς, όπως και διάφορα τεύχη, μάς δίνουν πληροφορίες ως προς αυτό το κίνημα που σχετίζεται με τους ανθρώπους που φέρουν αυτό το όνομα. H δόξα και η τραγωδία της Εκκλησίας των Οδοιπόρων Προσκυνητών (The Pilgrim Church) μόνο αμυδρά μπορεί να αποκαλυφτεί μέχρι τώρα, ούτε μπορεί να γίνει τελείως γνωστή μέχρις ότου έρθει ο καιρός που θα εκπληρωθεί ο Λόγος του Κυρίου: «Δεν υπάρχει τίποτα καλυμμένο που δε θα αποκαλυφτεί, και κρυφό που δε θα γνωριστεί» (Ματθ. 10:26). Προς το παρόν, μολονότι προσπαθούμε να διακρίνουμε κάτι μέσα από την ομίχλη της άγνοιάς μας και της παρανόησης, βλέπουμε τον πόλεμο αυτής της Εκκλησίας ενάντια στις δυνάμεις του σκότους, ενώ δίνει τη μαρτυρία της μέσα στον κόσμο για τον Κύριό της, υποφέροντας καθώς ακολουθεί τα ίχνη Του. Ο λαός της είναι πάντοτε οδοιπόροι προσκυνητές, που δεν εγκαθιδρύουν γήινους θεσμούς, γιατί αποβλέπουν στην ουράνια πόλη. Όμοια με τον Κύριό τους μπορεί να καλούνται λίθοι τους οποίους απέρριψαν οι οικοδόμοι (Λουκ. 20:17), και στηρίζονται στη βέβαιη ελπίδα ότι, όταν αποκαλυφτεί η Βασιλεία Του, θα τη μοιραστούν μαζί Του. Ε. Η. Βroadbent

16 14 Πρόλογος

17 Περιεχόμενα Αναλυτικά 1. Η ΑΡΧΗ ( μ.χ.) Η προσαρμογή της Καινής Διαθήκης στις σύγχρονες καταστάσεις Η Παλαιά και η Καινή Διαθήκη Η Εκκλησία του Χριστού και οι εκκλησίες του Θεού Το Βιβλίο των Πράξεων είναι υπόδειγμα για τις σημερινές συνθήκες Σχεδιάγραμμα της περιγραφής των κατοπινών γεγονότων Η Πεντηκοστή και ο σχηματισμός εκκλησιών Οι συναγωγές Συναγωγές και Εκκλησίες Η Εβραϊκή Διασπορά εξαπλώνει τη γνώση του Θεού Οι πρώτες εκκλησίες σχηματισμένες από Ιουδαίους Οι Ιουδαίοι απορρίπτουν το Χριστό Η ιουδαϊκή θρησκεία, η ελληνική φιλοσοφία και η ρωμαϊκή εξουσία αντίθετες με τις εκκλησίες Ολοκλήρωση του κανόνα των Αγίων Γραφών Κατοπινά συγγράμματα Ο Κλήμης προς τους Κορίνθιους Ο Ιγνάτιος Τελευταίοι σύνδεσμοι με τους χρόνους της Καινής Διαθήκης Το Βάπτισμα και το Δείπνο του Κυρίου Ανάπτυξη κάστας κληρικών (Ιερατισμός, ειδικοί ιερείς) Ωριγένης Κυπριανός Νοβατιανός Διάφορες μορφές εκκλησιών Μοντανιστές Μαρκιωνίτες Διατήρηση αρχέγονων εκκλησιών Καθαροί Νοβατιανοί Δονατιστές Μανιχαίοι Επιστολή προς Διόγνητον Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία διώκει την Εκκλησία Ο Κωνσταντίνος παρέχει θρησκευτική ελευθερία Η Εκκλησία νικά τον κόσμο. 2. ΟΙ ΧΡΙΣΤΙΑΝΟΙ ΣΤΟ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ ( , , ) Σύνδεσμος Εκκλησίας και Κράτους Εκκλησίες που αρνήθηκαν την ένωση με το Κράτος Καταδίκη των Δονατιστών Σύνοδος Νίκαιας Αποκατάσταση του Αριανισμού Αθανάσιος Σύμβολα Πίστης Κανόνας των Γραφών Ο ρωμαϊκός κόσμος και η Εκκλησία Διάλυση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Αυγουστίνος Πελάγιος Αλλαγή στη θέση της Εκκλησίας Ψευδοδιδασκαλίες: Μανιχαϊσμός, Αριανισμός, Πελαγιανισμός, Ειδικό Χριστιανικό Ιερατείο (Ιερατισμός ή Σακερδοταλισμός) Μοναχισμός Οι Γραφές παραμένουν για καθοδήγηση Ιεραποστολές Απομάκρυνση από τις αρχές της Καινής Διαθήκης για την Ιεραποστολή Ιρλανδικές και Σκοτικές Ιεραποστολές στην Ευρώπη Ανταγωνισμός μεταξύ βρετανικών και ρωμαϊκών ιεραποστολών Πρισκιλλιανός. 3. ΠΑΥΛΙΚΙΑΝΟΙ ΚΑΙ ΒΟΓΟΜΙΛΟΙ ( ) Αύξηση της κυριαρχίας του κλήρου Η διατήρηση της συνέχειας των αρχέγονων εκκλησιών Οι ιστορίες τους διαστρέφονται από τους εχθρούς τους Αρχέγονες εκκλησίες στη Μ. Ασία από τους αποστολικούς χρόνους Αρμενία Άδικος ο χαρακτηρισμός τους ότι ήταν Μανιχαίοι Τα ονόματα Παυλικιανός και Θόνρακ Η συνέχεια των εκκλησιών της Καινής Διαθήκης Κωνσταντίνος Σιλουανός Συμεών Τίτος Τιμή στα λείψανα και λατρεία των εικόνων Εικονομάχοι αυτοκράτορες Ιωάννης Δαμασκηνός Αναστήλωση των εικόνων στην ελληνική Ορθόδοξη Εκκλησία Η Σύνοδος της Φρανκφούρτης Ο Κλαύδιος επίσκοπος του Τορίνου Μωαμεθανισμός Σεμπάτ Σέργιος Ηγέτες των εκκλησιών στη Μ. Ασία Διωγμός επί αυτοκράτειρας Θεοδώρας Το Κλειδί της Αλήθειας Καρβέας και Χρυσόχειρας Βίβλος και Κοράνιο Χαρακτήρας των εκκλησιών στη Μικρά Ασία Μεταφορά των πιστών από την Ασία στην Ευρώπη Κατοπινή ιστορία στη Βουλγαρία Βογόμιλοι Βασίλειος Γνώμες για τους Παυλικιανούς και τους Βογόμιλους Εξάπλωση των Βογομίλων στη Βοσνία Ο Κούλιν Βαν και η Ρώμη Επαφές των Βογομίλων με χριστιανούς στο εξωτερικό Εισβολή στη Βοσνία Προέλαση των Μωαμεθανών Διωγμός των Βογομίλων Κατάληψη της Βοσνίας από τους Τούρκους Οι Φίλοι του Θεού στη Βοσνία και σύνδεσμος μεταξύ Ταύρου και Άλπεων Βογομιλικοί τάφοι. 4. Η ΑΝΑΤΟΛH (4 π.χ μ.χ. ) Το Ευαγγέλιο στην Ανατολή Συρία και Περσία Οι Εκκλησίες της Περσικής αυτοκρατορίας απομονώνονται από εκείνες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας Οι Ανατολικές Εκκλησίες διατήρησαν τη βιβλική μορφή για περισσότερο διάστημα από τις Δυτικές Ο Πάπας Μπεν Αγγάι σχηματίζει ομοσπονδία εκκλησιών Ζωροάστρης Διωγμός από τον Σαπόρ το 2ο Ομιλίες του Αφραχάτ Σύνοδος Σελεύκειας Επανάληψη του διωγμού Νεστόριος Πραγματεία Η- ρακλείδη Δαμασκηνού Ανοχή Εισροή Δυτικών Επισκόπων Ενίσχυση της κεντρικής διοίκησης Ευρεία εξάπλωση των Συριακών εκκλησιών στην Ασία Εισβολή των Μωαμεθανών Ο Καθολικός μετακινείται από τη Σελεύκεια στη Βαγδάτη Τζεκίνς Χαν Σύγκρουση Νεστοριανισμού και Μωαμεθανισμού στην Κεντρική Ασία Ο Ταμερλάνος Φραγκισκανοί και Ιησουίτες βρίσκουν Νεστοριανούς στο Καθάι Μετάφραση το 16ο αιώνα τμήματος της Γραφής στα κινέζικα Εξαφάνιση των Νεστοριανών από το μεγαλύτερο μέρος της Ασίας Αίτια της αποτυχίας. 5. ΒΑΛΔΕΖΟΙ ΚΑΙ ΑΛΒΙΓΕΖΟΙ ( , , , ) Αδελφοί στην Ιταλία και τη νότια Γαλλία Πιερ ντε Μπρουί Ερρίκος ο διάκονος Απάρνηση των αιρετικών τίτλων Το όνομα Αλβιγέζοι Επισκέψεις Αδελφών από τα Βαλκάνια Οι Τέλειοι Εισβολή στην Προβηγκία Εδραίωση της Ιεράς Εξέτασης Βαλδέζοι Λεονιστές Τίτλοι Παράδοση στις κοιλάδες Πέτρος Βάλδος Οι Φτωχοί της Λυόν Αύξηση ιεραποστολικής δραστηριότητας Φραγκίσκος της Ασίζης Μοναχικά τάγματα Εξάπλωση των εκκλησιών Διδασκαλία και πράξη των Αδελφών Επίθεση στις κοιλάδες των Βαλδέζων Μπέγκαρντς και Μπεγκίνς. 6. ΟΙ ΕΚΚΛΗΣΙΕΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ( ) Η επιρροή των Αδελφών σε άλλους κύκλους Ο Μαρσίλιο της Πάντοβας Οι συντεχνίες Οικοδόμοι Καθεδρικών Ναών Διαμαρτυρία των πόλεων και των συντεχνιών Ο Βάλτερ στην Κολονία Ο Θωμάς Ακινάτης και ο Αλβάρος

18 16 Περιεχόμενα Αναλυτικά Πελάγιος Καταστροφή των γραπτών των Aδελφών Μάστερ Έκαρτ Τάουλερ Οι εννέα βράχοι Ο Φίλος του Θεού από το Όμπερλαντ Νέοι διωγμοί Έγγραφο του Στρασβούργου για διατήρηση εκκλησιών Βιβλίο στην Τεπλ [Ιερώνυμος Σαβοναρόλας] Παλαιά μετάφραση της Καινής Διαθήκης στα γερμανικά Φανατισμός Άλωση της Κωνσταντινούπολης Εφεύρεση της τυπογραφίας Ανακαλύψεις Εκτύπωση Βίβλων Κόλετ, Ρόιχλιν Ο Έρασμος και η ελληνική Καινή Διαθήκη Ελπίδα για μια ειρηνική Μεταρρύθμιση Αντίθεση της Ρώμης Ο Στάουπιτς ανακαλύπτει το Λούθηρο. 7. ΛΟΛΑΡΔΟΙ, ΧΟΥΣΙΤΕΣ ΚΑΙ ΕΝΩΜΕΝΟΙ ΑΔΕΛΦΟΙ ( ) Λολαρδοί Γουίκλιφ Επανάσταση των αγροτών Συντριβή της επανάστασης, διωγμός, αλλά και ανάκτηση δικαιωμάτων στην Αγγλία Σοτρ, Μπάντλυ, Κόμπαμ Η ανάγνωση της Βίβλου απαγορεύεται Συναθροίσεις Χους Ζίτσκα Θαβόρ Πόλεμοι των Χουσιτών Ουτρακιστές Γιάκουμπεκ Νικόλαος Χελτσίζκι Το Δίχτυ της Πίστης Ροκυκάνα, Γκρέκορ, Κούνβαλντ Ράιχεναου, Λότα Ενωμένοι αδελφοί Λουκάς της Πράγας Τα νέα για τη Γερμανική Μεταρρύθμιση φθάνουν στη Βοημία Ιωάννης Αουγκούστα Πόλεμος της Ένωσης Σμάλκαλντ Διωγμός και μετανάστευση Γεώργιος Ίσραελ και Πολωνία Επιστροφή των αδελφών στη Βοημία Καταστατικός χάρτης της Βοημίας Η μάχη του Λευκού Όρους Κομένιος. 8. Η ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΗ ( ) Κατήχηση Αδελφοί της Κοινής Ζωής Λούθηρος Τέτσελ Οι 95 θέσεις στη Βιτεμβέργη Το κάψιμο της παπικής βούλας Η Δίαιτα της Bορμς Το Βάρτμπουργκ Μετάφραση της Βίβλου Προσπάθειες του Έρασμου για συμβιβασμό Ανάπτυξη της Λουθηρανικής Εκκλησίας Η μεταρρύθμισή της και τα όριά της Ο Στάουπιτς διαμαρτύρεται Η εκλογή του Λουθήρου ανάμεσα στις εκκλησίες τύπου Καινής Διαθήκης και στο σύστημα της Εθνικής Εκκλησίας Ο Λογιόλα και η Αντιμεταρρύθμιση. 9. ΟΙ ΑΝΑΒΑΠΤΙΣΤΕΣ ( ) Το όνομα Αναβαπτιστής Δεν είναι καμιά νέα αίρεση Γρήγορη ανάπτυξη Νόμοι εναντίον τους Βαλτάσαρ Χουμπμέγιερ Κύκλος των αδελφών στη Βασιλεία Δραστηριότητα και μαρτύριο του Χουμπμέγιερ και της γυναίκας του Χανς Ντενκ Ισορροπία της αλήθειας Το τρίτο κίνημα κατά την εποχή της Μεταρρύθμισης Μιχαήλ Σάτλερ Ο διωγμός αυξάνει Λάντγραφ Φίλιπ, ηγεμόνας του Χέσεν Διαμαρτυρία του Όντενμπαχ Ζβίγγλιος Διωγμός στην Ελβετία Γκρέμπελ, Μαντζ, Μπλάουροκ Κίρσνερ Διωγμός στην Αυστρία Χρονικά των Αναβαπτιστών σε Αυστρία, Ουγγαρία Θηριωδία του Φερδινάνδου Χούτερ Μαντλ και οι σύντροφοί του Κοινότητες Μύνστερ Το βασίλειο της Νέας Σιών Διαστρέφονται τα γεγονότα στο Μύνστερ, για να συκοφαντήσουν τους Αδελφούς Μέννο Σίμονς Ο Πίλγκραμ Μάρμπεκ και το βιβλίο του Αιρέσεις και σχίσματα Διωγμός στη Δυτική Γερμανία Ο Χέρμαν, Αρχιεπίσκοπος της Κολονίας, κάνει προσπάθεια για μεταρρύθμιση Σβένκφελντ. 10. ΓΑΛΛΙΑ ΚΑΙ ΕΛΒΕΤΙΑ ( ) Λεφέβρ Ομάδα πιστών στο Παρίσι Γουλιέλμος Φαρέλ Mο Το κήρυγμα του Φαρέλ Μετς Καταστροφή των εικόνων Εκτελέσεις Αύξηση του διωγμού στη Γαλλία Ο Φαρέλ στη γαλλική Ελβετία Νεσατέλ Οι Βαλδέζοι και οι Μεταρρυθμιστές συναντιούνται Επίσκεψη του Φαρέλ και του Σονιέ στις κοιλάδες Πρόοδος στο Νεσατέλ Τεμαχισμός του Άρτου στη νότια Γαλλία Ιωάννης Καλβίνος Τεμαχισμός του άρτου στο Πουατιέ Αποστέλλονται Ευαγγελιστές Ο Φρομάν στη Γενεύη Τεμαχισμός του Άρτου έξω από τη Γενεύη Ο Καλβίνος στη Γενεύη Σοκινιανισμός Σερβέτος Επιρροή του Καλβινισμού Οι τοιχοκόλλητες ανακοινώσεις Ο Στουρμ στο Μελάγχθωνα Οργάνωση των εκκλησιών στη Γαλλία Ουγενότοι Σφαγή τη νύχτα της εορτής του Αγίου Βαρθολομαίου Διάταγμα της Νάντης Οι Δραγόνοι Ανάκληση του Διατάγματος της Νάντης Φυγή από τη Γαλλία Προφήτες της Σεβέν Πόλεμος των Καμισάρ Οι Εκκλησίες της Ερήμου αναδιοργανώνονται Ζακ Ροζέ Αντουάν Κουρ. 11. ΑΓΓΛΟΙ ΑΝΤΙΦΡΟΝΟΥΝΤΕΣ ( ) Τυντέιλ Η ανάγνωση της Αγίας Γραφής απαγορεύεται Ιδρύεται η Εκκλησία της Αγγλίας Διωγμός κατά τη βασιλεία της Μαρίας Στιούαρτ Βαπτιστικές και Ανεξάρτητες Εκκλησίες Ρόμπερτ Μπράουνη Μπάροου, Γκρήνγουντ, Πένρυ Διωγμός διαφωνούντων επί βασιλείας της Ελισάβετ Η Μυστική Εκκλησία του Λονδίνου Το εκκλησιαστικό πολίτευμα του Χούκερ Εκκλησία Άγγλων εξόριστων στο Άμστερνταμ Αρμίνιος Μετανάστευση αδελφών από την Αγγλία στην Ολλανδία Τζον Ρόμπινσον Οι Αποδημητές Πατέρες πλέουν προς την Αμερική Διαφορετικά είδη εκκλησιών στην Αγγλία και τη Σκοτία Δημοσιεύεται η Επίσημη Μετάφραση της Βίβλου Εμφύλιος Πόλεμος Το νέο υπόδειγμα στρατού του Κρόμγουελ Θρησκευτική ελευθερία Ιεραποστολές Γεώργιος Φοξ Χαρακτήρας του Κινήματος των Φίλων Πράξεις ενάντια στους Αντιφρονούντες Ιωάννης Βουνιάνος. 12. ΛΑΜΠΑΝΤΙ, ΕΥΣΕΒΙΣΤΕΣ, ΤΣΙΝΤΣΕΝΤΟΡΦ, ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ ( ) Ζαν ντε Λαμπαντί Σχηματίζει αδελφότητα μέσα στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία Ενώνεται με τη Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία Πηγαίνει στην Οράγκη Στη Γενεύη Βίλεμ Τέελινγκ Γκίσμπερτ Βόετ Βαν Λόντενστεϊν Ο Λαμπαντί πηγαίνει στην Ολλανδία Διαφορές ανάμεσα στα ιδανικά των Πρεσβυτεριανών και των Ανεξάρτητων Μεταρρυθμίσεις στην εκκλησία του Μίντελμπουργκ Διαμάχη με τις Συνόδους της Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας Διαμάχη σχετικά με τον Ορθολογισμό Ο Λαμπαντί καταδικάζει τις Συνόδους Αφορίζεται από τη Μεταρρυθμισμένη Εκκλησία Χωριστή εκκλησία σχηματίζεται στο Μίντελμπουργκ Μετακινείται στο Τερ Βέερε Κατόπιν στο Άμστερνταμ Ίδρυση Οικογενειακής Εκκλησίας Άννα Μαρία Βαν Σούρμαν Διαφορά με τον Βόετ Δυσκολίες στην Οικογένεια Μετακίνηση στο Χέρφορντ Ο Λαμπαντί πεθαίνει στην Αλτόνα Μετακίνηση του Οίκου στο Βιόιβερντ Ο Οίκος διαλύεται Τι μας διδάσκει η μαρτυρία και η εμπειρία του Λαμπαντί Σπένερ Ευσεβιστές (Πιετιστές) Φράνκε Κρίστιαν Ντέιβιντ Τσίντσερντοφ Χέρνχουτ Διαμάχες Οι καταστατικοί Κανόνες του Τσίντσεντορφ γίνονται αποδεκτοί Αναζωπύρωση Ανακάλυψη εγγράφου στο Τσίταου Απόφαση για επανασύσταση της Βοημικής Εκκλησίας Το θέμα για τη σχέση με τη Λουθηρανική Εκκλησία Ο νέγρος Άντονι Μοραβιανές ιεραποστολές Σένικ Ο κεντρικός έλεγχος είναι ακατάλληλος για την εξάπλωση του έργου Οι Αδελφότητες της Φιλαδέλφειας

19 Η πορεία της Εκκλησίας μέσα στους αιώνες 17 Μιγκέλ ντε Μολίνος Μαντάμ Γκυγιόν Γκόντφριντ Άρνολντ Βιτγκενστάιν Η Βίβλος του Μάρμπουργκ Η Βίβλος του Μπέρλεμπουργκ Η πρόσκληση της Φιλαδέλφειας Χόχμαν φον Χοχενάου Τέρστεεγκεν Γιουνγκ Στίλινγκ Η Αρχέγονη, η Μεταρρυθμισμένη και άλλες εκκλησίες Διάφοροι τρόποι για επιστροφή στη Γραφή. 13. ΜΕΘΟΔΙΣΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΙΕΡΑΠΟΣΤΟΛΙΚΕΣ ΚΙΝΗΣΕΙΣ ( ) Κατάσταση της Αγγλίας το 18ο αιώνα Αναζωπύρωση στην Ουαλία Προσωρινά σχολεία Σχηματίζονται Αδελφότητες Η Άγια Λέσχη στην Οξφόρδη Σουζάνα Γουέσλεϋ Ο Ιωάννης και ο Κάρολος Γουέσλεϋ αποπλέουν για τη Γεωργία της Αμερικής Ο Ιωάννης Γουέσλεϋ επιστρέφει και συναντά τον Πέτρο Μπέχλερ Δέχεται το Χριστό μέσω της πίστης Επισκέφτεται το Χέρνχουτ Γεώργιος Γουάιτφιλντ Κηρύττει στους ανθρακωρύχους στο Κίνγκσγουντ Ο Ιωάννης Γουέσλεϋ επίσης αρχίζει να κηρύττει στο ύπαιθρο Λαϊκοί ιεροκήρυκες Παράξενες εκδηλώσεις Μεγάλες αναζωπυρώσεις Οι ύμνοι του Καρόλου Γουέσλεϋ Διαχωρισμός μεταξύ των Μοραβιανών και Μεθοδιστικών ομάδων Διαφορά στη διδασκαλία μεταξύ του Γουέσλεϋ και του Γουάιτφιλντ Συνέδριο Διαχωρισμός Μεθοδιστικών Οργανώσεων από την Εκκλησία της Αγγλίας Διαιρέσεις Γενική ωφέλεια από το Κίνημα Ανάγκη ιεραποστολικού έργου Γουλιέλμος Κάρεϋ Άντριου Φούλερ Σχηματισμός Ιεραποστολικών Εταιριών Διαφορά μεταξύ ιεραποστολικών σταθμών και εκκλησιών Οι αδελφοί Χάλνταν Ο Τζέιμς Χάλνταν κηρύττει στη Σκοτία Η αντίθεση των Συνόδων Μεγάλα πλήθη ακούν το ευαγγέλιο Εκκλησία σχηματίζεται στο Εδιμβούργο Ελευθερία στη διακονία Το ζήτημα του βαπτίσματος Ο Ροβέρτος Χάλνταν επισκέπτεται τη Γενεύη Βιβλικές συμμελέτες από την προς Ρωμαίους επιστολή Το Δείπνο του Κυρίου στη Γενεύη Σχηματίζεται εκκλησία. 14. ΑΜΕΡΙΚΗ (19ος αιώνας) Θωμάς Κάμπελ Δήλωση και Έκκληση Αλέξανδρος Κάμπελ Εκκλησία στο Μπρας Ραν Βάπτισμα Ομιλία πάνω στο Νόμο Ρεμπουμπλικάνοι Μεθοδιστές ονομάζονται Χριστιανοί Βαπτιστές ονομάζονται Χριστιανοί Μπάρτον Γουόρεν Στόουν Παράξενες σκηνές κατά την αναζωπύρωση Το πρεσβυτέριο στο Σπρίνγκφιλντ σχηματίζεται και διαλύεται Η εκκλησία στο Κέιν Ριτζ Ο Χριστιανικός Σύνδεσμος Χωρισμός των Αναμορφωτών από τους Βαπτιστές Ένωση του Χριστιανικού Συνδέσμου με τους Αναμορφωτές Η φύση της μεταστροφής Γουόλτερ Σκοτ Βάπτισμα σε άφεση των αμαρτιών Μαρτυρία του Ισαάκ Έρετ. 15. ΡΩΣΙΑ ( , , , , ) Μετανάστευση Μεννονιτών και Λουθηρανών στη Ρωσία Τα προνόμια αλλάζουν το χαρακτήρα των Μεννονίτικων Εκκλησιών Βυστ Αναζωπύρωση Μεννονίτες Αδελφοί χωρίζονται από τη Μεννονιτική Εκκλησία Αναζωπύρωση στη Μεννονιτική Εκκλησία Απαγορεύονται οι συναθροίσεις μεταξύ των Ρώσων Επιτρέπεται η κυκλοφορία της Αγίας Γραφής στα ρωσικά Μετάφραση της Βίβλου Κύριλλος Λούκαρις Η Βρετανική και Αλλοδαπή Βιβλική Ε- ταιρία στη Ρωσία Στουντιστές Ποικίλοι δρόμοι από τους οποίους το ευαγγέλιο έφτασε στη Ρωσία Μεγάλη αύξηση των εκκλησιών Πολιτικά γεγονότα στη Ρωσία οδηγούν σε αύξηση των διωγμών Εξορίες Χαρακτηριστικές περιπτώσεις εξοριών και της επιρροής της Καινής Διαθήκης Διάταγμα της Ιεράς Συνόδου κατά των Στουντιστών Ευαγγελικοί χριστιανοί και Βαπτιστές Γενική αταξία στη Ρωσία Διάταγμα Ανοχής Αύξηση εκκλησιών Η Ανοχή ανακαλείται Επανάσταση Αναρχία Άνοδος της κυβέρνησης των Μπολσεβίκων Προσπάθειες να καταργηθεί η θρησκεία Θλίψεις και αύξηση Οι Κομουνιστές διώκουν τους πιστούς Τζ. Τζ. Όνκεν Βαπτιστική Εκκλησία δημιουργείται στο Αμβούργο Διωγμός Ανοχή Βιβλικό Σχολείο Εξάπλωση και διαίρεση στη Ρωσία Δώρα από την Αμερική Ναζαρηνοί Φρέλιχ Αναζωπύρωση μέσω του κηρύγματός του Αποκλείεται από την Εκκλησία Ούγγροι ταξιδιώτες συναντούν τον Φρέλιχ Συναθροίσεις στη Βουδαπέστη Εξάπλωση των Ναζαρηνών Θλίψεις λόγω άρνησης για καταταγή στο στρατό Η διδασκαλία του Φρέλιχ. 16. ΑΓΓΛΙΑ 19ος αιώνας. (Γκρόουβς, Μύλερ, Τσάπμαν) ( ) Εκκλησίες σχηματίζονται στο Δουβλίνο Α. Ν. Γκρόουβς Ταξιδεύει με συντρόφους του για τη Βαγδάτη Το έργο αρχίζει Πανώλη και πλημμύρες Θάνατος της κας Γκρόουβς Άφιξη βοηθών από την Αγγλία Ο συνταγματάρχης Κότον Μετακίνηση του Γκρόουβς στην Ινδία Σκοπός που έμεινε εκεί Διάθεση να αλλάξει το σχέδιο της ιεραποστολής σύμφωνα με το πρότυπο της Καινής Διαθήκης Επανένωση του λαού του Θεού Γεώργιος Μύλερ Χένρυ Κρέικ Ίδρυση εκκλησίας στον Ευκτήριο Οίκο της Βηθεσδά, στο Μπρίστολ, εφαρμόζοντας τις αρχές της Καινής Διαθήκης Η επίσκεψη του Μύλερ στη Γερμανία Ιδρύματα και Ορφανοτροφεία συνεχίζονται για την ενθάρρυνση της πίστης στο Θεό Ρόμπερτ Τσάπμαν Τζ. Χ. Έβανς Η μεταστροφή του Ρόμπερτ Τσάπμαν Η διακονία του στο Μπάρνσταπλ και τα ταξίδια του Κύκλοι που δέχονται τις Γραφές ως οδηγό τους. 17. ΘΕΜΑΤΑ KΟΙΝΩΝIΑΣ ΚΑΙ ΘΕΟΠΝΕΥΣΤΙΑΣ ( ) Συνάθροιση στο Πλύμουθ Καταστάσεις στη γαλλική Ελβετία Επισκέψεις του Nτάρμπυ Ανάπτυξη του συστήματός του Η καταστροφή της Εκκλησίας Αύγουστος Ροσά Διαφορά μεταξύ της διδασκαλίας του Ντάρμπυ και των αδελφών που δέχτηκαν την Καινή Διαθήκη ως υπόδειγμα για τις εκκλησίες Αλλαγή από Συναθροιστικές σε Καθολικές αρχές Εξάπλωση των συναθροίσεων Επιστολή του Γκρόουβς στον Ντάρμπυ Εισήγηση για μια κεντρική εξουσία Ο Ντάρμπυ και ο Νιούτον Ο Ντάρμπυ και η εκκλησία της Βηθεσδά τού Μπρίστολ Ο Ντάρμπυ αφορίζει όλους εκείνους που δεν ενώνονται μαζί του στον αφορισμό της εκκλησίας της Βηθεσδά Παγκόσμια εφαρμογή του συστήματος αφορισμού εκκλησιών Εκκλησίες που δε δέχτηκαν το αποκλειστικό σύστημα Η επιρροή τους σε άλλους κύκλους Εκκλησίες κατά το υπόδειγμα της Καινής Διαθήκης σχηματίζονται σε πολλές χώρες Ορθολογισμός Κριτική κατά της Βίβλου Κάρολος Χ. Σπέρτζον Αυξανόμενη κυκλοφορία της Αγίας Γραφής Η χριστιανική πίστη στο μέσο της επιστημονικής και τεχνολογικής εξέλιξης Εκκλησίες, πιστοί και κληρικοί που θέτουν τις Γραφές ως βάση της πίστης τους. 18. ΟΡΙΣΜΕΝΑ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Μπορούν ακόμα οι εκκλησίες να ακολουθήσουν τη διδασκαλία και το παράδειγμα της Καινής Διαθήκης; Ποικίλες απαντήσεις Τυπολατρικές εκκλησίες Ορθολογισμός Μεταρρυθμιστές Μυστικιστές και άλλοι Ευαγγελική Α-

20 18 Περιεχόμενα Αναλυτικά ναζωπύρωση Αδελφοί που μέσα σ όλους τους αιώνες έχουν κάνει οδηγό τους την Καινή Διαθήκη Κάθε πιστός ένας ιεραπόστολος, κάθε εκκλησία μία ιεραποστολική Εταιρία Διαφορά ανάμεσα σε μια εκκλησία και έναν ιεραποστολικό σταθμό Διαφορά ανάμεσα σε ένα ίδρυμα και μια εκκλησία Ενότητα των εκκλησιών και εξάπλωση του Ευαγγελίου Εκκλησίες της Καινής Διαθήκης ανάμεσα σ όλους τους λαούς, έχοντας την ίδια βάση Συμπέρασμα. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΣΥΜΠΛΗΡΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 19ο ΚΑΙ ΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ. Ορθολογισμός Κινήματα Αγιότητας Τα Χαρίσματα του Αγίου Πνεύματος Η αναζωπύρωση της Ουαλίας Η αναζωπύρωση της Πεντηκοστής Εκκλησίες Πεντηκοστής (Πεντηκοστιανές Εκκλησίες) Το Χαρισματικό Κίνημα. Β ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ: ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΒΡΑΪΚΗΣ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ. Η περίοδος από μ.χ. Η περίοδος από μ.χ. Η περίοδος από μ.χ. Η περίοδος μ.χ. Η περίοδος από μ.χ. Ιστορία του θρησκευτικού αντισημιτισμού Αντισημίτες Πατέρες της Εκκλησίας Aντισημιτικά φυλλάδια Λουθήρου Αντισημιτικές αποφάσεις Συνόδων της Εκκλησίας Η διδασκαλία και η αγάπη του αποστόλου Παύλου για τον Ισραήλ Ανάγκη μετάνοιας των Χριστιανών για το μίσος τους κατά των Εβραίων Διάλογος του Ιουστίνου με τον Τρύφωνα Συνέπειες που επήλθαν στην Εκκλησία από την απόρριψη της ιουδαϊκής κληρονομιάς της Η θεωρία της Αντικατάστασης Πατερικές πλάνες Ορθή ερμηνεία βιβλικών εδαφίων με τη βοήθεια της ιουδαϊκής παράδοσης Σημερινή ανταπόκριση των Ιουδαίων στο ευαγγέλιο 19ος και 20ός αιώνας μ.χ. Συμπέρασμα Υστερόγραφο.