ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ

Transcript

1 0 Σ ε λ ί δ α ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΜΕΣΩ ΤΟΥ ΕΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟΥ ΚΟΝΔΥΛΙΩΝ ΕΡΕΥΝΑΣ Παραδοτέο Π.1.3: Μελέτη εφαρμογής για δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) στον Δήμο Αθηναίων στο θεματικό τομέα παρέμβασης «Διασύνδεση και συνεργασία ιδιωτικών επιχειρήσεων με κοινωνικές επιχειρήσεις στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων» για το Έργο του ΟΠΑ «Επιχορήγηση του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών μέσω του Ειδικού Λογαριασμού Κονδυλίων Έρευνας (ΕΛΚΕ/ΟΠΑ) για Δράσεις Επιχειρηματικής Υπευθυνότητας και Αειφορίας» Υποέργο 2 της Πράξης «Επιχειρηματική Υπευθυνότητα και Αειφορία» (δ.τ. «Ευ Αειφορείν») / Corporate Responsibility and Sustainability ( CRS ) με κωδικό ΟΠΣ Ημερομηνία Υποβολής Παραδοτέου: 31/07/2015

2 Σ ε λ ί δ α 1 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ EΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΟΥ ΟΡΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ...7 Εισαγωγή...7 Υφιστάμενες μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε εθνικό επίπεδο ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Υφιστάμενες δομές σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες του Δήμου Ιδιαιτερότητες Του Δήμου Αθηναίων ΤΟ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΚΑΙ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ Νομοθετικό πλαίσιο για την κοινωνική επιχειρηματικότητα στην Ελλάδα στους τρεις θεματικούς τομείς παρέμβασης Σύνοψη του υφιστάμενου θεσμικού υπόβαθρου που καθοδηγεί και επηρεάζει το σχεδιασμό πρακτικών ΕΚΕ στο εσωτερικό KATΑΓΡΑΦΗ ΚΑΛΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΕΚΕ ΣΕ ΘΕΜΑΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΚΑΙ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟ Εισαγωγή Παραδείγματα Δράσεων ΕΚΕ Στον Τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Στην Ελλάδα Περιγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ στον τομέα κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στην ΕE Ενδεικτικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων στο Ηνωμένο Βασίλειο Ενδεικτικά Μοντέλα Συνεργασίας Μεταξύ Ιδιωτικών Επιχειρήσεων- Κοινωνικών Επιχειρήσεων Και Δομών Του Δήμου Αθηναίων ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ Εισαγωγή Προτεινόμενες παρεμβάσεις για την προώθηση ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής επιχειρηματικότητας Προτεινόμενες ενδεικτικές συνεργασίες ιδιωτικών φορέων/μελών ΒΕΑ με κοινωνικές επιχειρήσεις Σχέδιο δράσης για την εκτέλεση της πιλοτικής εφαρμογής του έργου...80 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ...92

3 Σ ε λ ί δ α 2 ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ/ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 Βιώσιμη Ανάπτυξη Εικόνα 2 Μορφές Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Επιχειρήσεων, Οργανώσεων στο Δήμο Αθηναίωνπου βρίσκονται σε ανάγκη Εικόνα 3 Ποσοστά των Κοινωνικών Επιχειρήσεων που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων Εικόνα 4 Ενδεικτικά Κριτήρια για την ενίσχυση των κοινωνικών επιχειρήσεων και την υλοποίηση συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων και φορείς του Δήμου Πίνακας 1Ταξινόμηση των κριτηρίων για οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση με βάση πηγές στη βιβλιογραφία Πίνακας 2 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοιν.Σ.Επ με έδρα το Δήμο Αθηναίων Πίνακας 3 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Ενδεικτικών Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων Πίνακας 4 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Πίνακας 5 Ποσοστά ατόμων του συνόλου του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας Πίνακας 6 Παρουσίαση Των Βασικών Κατηγοριών Κοινωνικών Μορφωμάτων Υποστήριξης ΕΚΕ σε εθνικό επίπεδο Πίνακας 7 Παρουσίαση Πλεονεκτημάτων και μειονεκτημάτων του Θεσμικού και Οργανωτικού πλαισίου στον τομέα Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας στο εσωτερικό Πίνακας 8 Ενδεικτικάπεδία δραστηριοτήτων ΕΚΕ που έχουν εφαρμοστεί από το Δήμο, λοιπούς οργανισμούς και φορείς για την αντιμετώπιση βασικών αναγκών (Δήμος Αθηναίων) Πίνακας 9 Ενδεικτικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στο εσωτερικό όπως καταγράφονται στη βιβλιογραφία Πίνακας 10Βασική εμπορική δραστηριότητα στο ΗΒ Πίνακας 11Γενικές Προτεινόμενες Παρεμβάσεις Του Δήμου Αθηναίων Σε Σχέση Με Την Υποστήριξη Πολιτικών Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας Πίνακας 12 Ενδεικτικές παρεμβάσειςστον πυλώνα παρέμβασης κοινωνική οικονομία Πίνακας 13 Περιγραφή Ενδεικτικών Προτάσεων/ Συνεργασιών Των Ιδιωτικών Επιχειρήσεων (ΒΕΑ) Με Κοινωνικές Επιχειρήσεις Στο Δήμο Αθηναίων Στους Προτεινόμενους Κλάδους Πίνακας 14 Σχέδιο Δράσης της Πιλοτικής Εφαρμογής Πίνακας 15 Περιγραφή της Πιλοτικής Εφαρμογής με συγκεκριμένους αποδέκτες στον τομέα κοινωνικής επιχειρηματικότητας... 87

4 Σ ε λ ί δ α 3 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το παρόν κείμενο έχει εκπονηθεί και υποβάλλεται στα πλαίσια του έργου με τίτλο «Επιχειρηματική Υπευθυνότητα και Αειφορία» (δ.τ. «Ευ Αειφορείν») / Corporate Responsibility and Sustainability ( CRS ) για την μελέτη Ε.1.3: Μελέτη για την εταιρική κοινωνική ευθύνη (ΕΚΕ) στο θεματικό τομέα παρέμβασης «Διασύνδεση και συνεργασία ιδιωτικών επιχειρήσεων/ μελών του ΒΕΑ, με κοινωνικές επιχειρήσεις στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων». Απώτερος στόχος του είναι να τεκμηριώσει την αναγκαιότητα της διασύνδεσης και συνεργασίας ιδιωτικών επιχειρήσεων/μελών του ΒΕΑ με τις κοινωνικές επιχειρήσεις ώστε αυτές να προοδεύσουν στον τομέα της βιωσιμότητας και ανάπτυξης και να βελτιωθεί αυτή η κατάσταση. Πιο συγκεκριμένα, η μελέτη αυτή εφαρμογής δίνει έμφαση στις δράσεις εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (ΕΚΕ) και παρατίθενται προτάσεις που θα μπορούσαν να υιοθετηθούν (στο θεματικό τομέα παρέμβασης κοινωνική οικονομία και επιχειρηματικότητα) ώστε να προωθηθεί η νοοτροπία της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης και να ευαισθητοποιηθούν πολίτες και επιχειρήσεις στο θέμα αυτό. Συνοπτικά λοιπόν η παρούσα μελέτη επιχειρεί τα ακόλουθα: α) να αξιολογήσει τα αποτελέσματα μίας συστηματικής ανάλυσης εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος του Δήμου Αθηναίων και β) να καταγράψει και να αξιολογήσει τόσο τις υφιστάμενες δομές ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό, όσο ιδίως καλές πρακτικές EKEπου έχουν αναπτυχθεί σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται επίσης στο θεσμικό πλαίσιο που καθοδηγεί την υιοθέτηση πρακτικών ΕΚΕ. Παράλληλα η μελέτη αποσκοπεί στο να παρουσιάσει τα σημαντικότερα νέα μοντέλα συνεργασίας και διασύνδεσης μεταξύ των εμπλεκόμενων μελών που θα μπορούσαν να υλοποιηθούν ώστε να συμβάλουν αποτελεσματικά στην δημιουργία της κοινωνικής συνοχής και καταπολέμηση των έντονων κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζει την περίοδο αυτή ο Δήμος Αθηναίων υπό το ευρύτερο πλαίσιο της οικονομικής κρίσης. Ειδικότερα, το κείμενο που ακολουθεί προτείνει στους εμπλεκόμενους φορείς και σχεδιαστές ( π.χ., Δήμος Αθηναίων) μια ολοκληρωμένη πρόταση κοινωνικής παρέμβασης (με την λεπτομερή περιγραφή δράσεων του έργου και της Πιλοτικής

5 Σ ε λ ί δ α 4 Εφαρμογής) σε σχέση με την ανάπτυξη τακτικών ενδυνάμωσης Κοινωνικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας. Στο πλαίσιο αυτό, γενικά αντικείμενο του έργου αυτού ήταν η συστηματική καταγραφή των κοινωνικών επιχειρήσεων του Δήμου Αθηναίων η ανάλυση και αξιολόγηση του υφιστάμενου θεσμικού, νομοθετικού επιχειρησιακού καθεστώτος στο πεδίο εταιρικής κοινωνικής ευθύνης η καταγραφή και ανάλυση του εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος σε εθνικό επίπεδο καθώς και η καταγραφή των συναφών στοιχείων για τις επιχειρήσεις, τους δήμους, τους οργανισμούς και λοιπούς φορείς του εσωτερικού που ασχολούνται με θέματα ΕΚΕ η παρουσίαση και καταγραφή καλών πρακτικών (best practices) στον τομέα κοινωνικής οικονομίας και Επιχειρηματικότητας σε τοπικό και διεθνές επίπεδο σε χώρες όπως Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Ιταλία και η Φιλανδία ο προσδιορισμός των νέων δράσεων του Δήμου Αθηναίων σε σχέσημε την υποστήριξη πολιτικών Κοινωνικής Οικονομίας και Επιχειρηματικότητας η εκπόνηση και περιγραφή του Αναλυτικού Σχεδίου Δράσης ανάπτυξης βιώσιμων πολιτικών οικονομίας και Επιχειρηματικότητας, στο πεδίο αυτό. η Έκθεση ολοκληρώνεται με την παράθεση αναλυτικής βιβλιογραφίας και Παραρτημάτων Μεθοδολογικό πλαίσιο της Μελέτης Η εκπόνηση της συγκεκριμένης Μελέτης πραγματοποιήθηκε υπό το πρίσμα ενός σύνθετου μεθοδολογικού πλαισίου που συνδυάζει δευτερογενής έρευνα (έρευνα πεδίου 1 ) καθώς και επικοινωνία με σχετικές υπηρεσίες για την εκπλήρωση των παραπάνω στόχων. Ειδικότερα, η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε περιελάμβανε τις ακόλουθες τεχνικές: 1 βιβλιογραφική έρευνα, έρευνα πηγών και βάσεων δεδομένων του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας, Βρετανικού Συμβουλίου στην Αθήνα και το Ηνωμένο Βασίλειο, έρευνα διαδυκτιακών πηγών και βάσεων δεδομένων διεθνών ερευνητικών δικτύων, βάσεων δεδομένων εθνικών υπηρεσιών από τις εξεταζόμενες χώρες

6 Σ ε λ ί δ α 5 έρευνα για την καταγραφή κοινωνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον Δήμο Αθηναίων, καθώς και τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους. Επίσης, συναντήσεις και επαφές με αρμόδια στελέχη υπηρεσιών στο τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας (Υπουργείο Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Πρόνοιας) έρευνα για την διαγνωστική περιγραφή του υφιστάμενου εσωτερικού και εξωτερικού περιβάλλοντος στο Δήμο Αθηναίων. Συναντήσεις και επαφές με στελέχη του Δήμου Αθηναίων (αντιπροσώπους από το Γραφείο Δημάρχου) μέλη του Aνθρωπομάνια, στελέχη του ΒΕΑ, διευθύνουσα σύμβουλος της Εταιρίας ανάπτυξης και τουριστικής προβολής Αθηνών, και υπεύθυνη του Βρετανικού Συμβουλίου. έρευνα για τη συγκέντρωση ποιοτικών και ποσοτικών στοιχείων για τις επιχειρήσεις, τους Δήμους, τους οργανισμούς και λοιπούς φορείς που ασχολούνται με θέματα ΕΚΕ προσανατολισμένων κυρίως στην κοινωνική επιχειρηματικότητα ανάλυση πηγών και δεδομένων για τις υφιστάμενες δομές, το θεσμικό υπόβαθρο που καθοδηγεί καλές πρακτικές ΕΚΕ από τις επιχειρήσεις (στο εσωτερικό και εξωτερικό) στο πεδίο της κοινωνικής επιχειρηματικότητας και οικονομίας έρευνα για την καταγραφή καλών πρακτικών ΕΚΕ σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο για την ανάπτυξη βιώσιμων πολιτικών εστιασμένων στην Κοινωνική Επιχειρηματικότητα βιβλιογραφική έρευνα για την παρουσίαση δράσεων και την περιγραφή συγκεκριμένων μοντέλων συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικών επιχειρήσεων μελών του ΒΕΑ και κοινωνικών επιχειρήσεων κατάλληλων για υιοθέτηση στα εδαφικά όρια του Δήμου Αθηναίων αναλυτική περιγραφή δράσεων και του σχεδιασμού της υλοποίησης της πιλοτικής εφαρμογής τους ώστε να εξασφαλιστεί η λειτουργικότητα και βιωσιμότητα τους στο μέλλον. Ουσιαστικά, η αναζήτηση πληροφοριών στο διαδίκτυο (π.χ., ιστότοπου του Δήμου Αθηναίων, «Συν Αθηνά» του Δήμου Αθηναίων, επίσημος ιστότοπος του Βρετανικού Συμβουλίου, HEFCE, ) και η χρήση λέξεων κλειδιά στο Google (ανακοινώσεις, συνέδρια,

7 Σ ε λ ί δ α 6 που αφορούν σε δομές σχεδιασμού ΕΚΕ, και καλών πρακτικών) θα βρεθεί στο επίκεντρο των προσπαθειών μας για την υποστήριξη αυτών των στοιχείων κατά τη διεξαγωγή της έρευνας. Συγκεκριμένα, το κείμενο που ακολουθεί έχει την παρακάτω δομή Εισαγωγή-1 Κεφάλαιο 2- Εννοιολογική οριοθέτηση των όρων κοινωνική επιχείρηση, ΕΚΕ Κεφάλαιο 3- Καταγραφή των υφιστάμενων δομών σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ καθώς και Ανάλυση του Εσωτερικού και Εξωτερικού Περιβάλλοντος του Δήμου Αθηναίων, όπου περιλαμβάνει τις κοινωνικές/ οικονομικές ανάγκες, καθώς ιδιαιτερότητες του Δήμου. Καταγραφή των κοινωνικών επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων Κεφάλαιο 4- Επισκόπηση του θεσμικού πλαισίου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο Κεφάλαιο 5-Αναλυτική περιγραφή των πρακτικών ΕΚΕ σε θέματα κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας που έχουν σχεδιαστεί και εφαρμόζονται τόσο στο εσωτερικό όσο και σε χώρες του εξωτερικού όπως Αγγλία, Γαλλία, Γερμανία, Ολλανδία. Παρουσιάζονται επίσης τα κυριότερα μοντέλα συνεργασίας βάσει βιβλιογραφίας. Κεφάλαιο 6-Σχέδιο Δράσης που περιλαμβάνει Πιλοτική Εφαρμογή των δράσεων προτεινόμενες παρεμβάσεις ΕΚΕ σε 7 προτεινόμενους κλάδους στα πλαίσια της κοινωνικής οικονομίας και επιχειρηματικότητας ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Λέξεις Κλειδιά Κοινωνική οικονομία Κοινωνική επιχειρηματικότητα Συντμήσεις και Συντομογραφίες ΒΕΑ (Βιοτεχνικό Επιμελητήριο Αθηνών) (ΕΚΕ) Εταιρική Κοινωνική Ευθύνη (ΚΕ) Κοινωνική επιχειρηματικότητα ΕΕ (Ευρωπαϊκή Ένωση)

8 Σ ε λ ί δ α 7 2. EΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΗ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΤΩΝ ΟΡΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ Εισαγωγή Η έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας έχει ελκύσει το ενδιαφέρον των ερευνητών τα τελευταία χρόνια ενώ η αξία της είναι αδιαμφισβήτητη για τις σύγχρονες κοινωνίες. Σύμφωνα με πηγές στη βιβλιογραφία 2 είναι γεγονός ότι την προηγούμενη δεκαετία., τόσο οι κοινωνικές, όσο και οι περιβαλλοντικές, δημογραφικές και οικονομικές αλλαγές επηρέασαν τη δομή λειτουργίας των επιχειρήσεων και δημιούργησαν τις βάσεις για την ανάδειξη νέων μορφών επιχειρηματικότητας, επιχειρήσεων και επιχειρηματιών Για παράδειγμα, κατά τη δεκαετία του 1980, η οικονομική κρίση και η έλλειψη της επιχειρηματικής κουλτούρας στο Ηνωμένο Βασίλειο, (ElizabethChell, 2007) όπως διατυπώθηκε από την Μάργκαρετ Θάτσερ δημόσια, πυροδότησαν τη φιλελευθεροποίηση κάθε οικονομικής έκφανσης, και συντέλεσαν στην οικονομική παγκοσμιοποίηση. Έτσι, οι αλλαγές στο οικονομικό και κοινωνικό πεδίο οδήγησαν στη μεταβίβαση της κρατικής ιδιοκτησίας σε ιδιώτες (privatization ή corporatization) ώστε να αντιμετωπίσουν ζητήματα κοινωνικής πρόνοιας. Παράλληλες επιχειρηματικές προσεγγίσεις εφαρμόστηκαν σε μια σειρά κρατών και κάτω από τις συνθήκες αυτές αναδύθηκαν οι νέου είδους επιχειρήσεις (π.χ., κοινωνικά υπεύθυνη επιχείρηση) που ερευνητές υποστηρίζουν ότι δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στην κοινωνική αποτελεσματικότητα και ωφέλεια, την κοινωνική αποστολή και λιγότερο ενδιαφέρον στην οικονομική κερδοφορία. Ουσιαστικά, η αντιμετώπιση του προβλήματος, στο οποίο στοχεύει μια κοινωνική επιχείρηση τίθεται στο επίκεντρο των δραστηριοτήτων της και η επίλυσή του συχνά έρχεται μέσα από την εφαρμογή καινοτόμων προσεγγίσεων. Έτσι, υπό το πρίσμα των σύγχρονων κοινωνικών προκλήσεων γεννήθηκε και η ιδέα της Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ).. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως, αρκετοί συγγραφείς εμπεριέχουν στην έννοια της κοινωνικής οικονομίας τον όρο της ΕΚΕ 3 Θα πρέπει να σημειωθεί εδώ ότι μια εκτενής συζήτηση στην τρέχουσα βιβλιογραφία έχει 2 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα 3 Νικολάου, Εκπαιδευτικό Υλικό για Κοινωνική επιxειρηματικότητα

9 Σ ε λ ί δ α 8 διεθνώς αρχίσει να καταγράφει τη διαφοροποίηση της έννοιας κοινωνική επιχείρηση από τους όρους κοινωνική επιχειρηματικότητα και κοινωνική οικονομία. Οι ερευνητές Seelos και Mair (2005) περιγράφουν την έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας ως μια σημαντική οικονομική δραστηριότητα «που παρέχει νέα παραγωγικά μοντέλα παροχής προϊόντων και υπηρεσιών που εξυπηρετούν τις άμεσες ανθρώπινες ανάγκες των φτωχότερων στρωμάτων της κοινωνίας που παραμένουν αναπάντητες από τις σημερινές οικονομικές και κοινωνικές δομές» (Seelos&Mair,2005: 243). Επιπλέον, η έννοια της κοινωνικής επιχειρηματικότητας αποτελείται από δυο διαστάσεις α) την επιχειρηματική και β) την κοινωνική διάσταση που δίνει έμφαση κυρίως σε νέες καινοτομίες και εγχειρήματα, στοχεύει σε χαμηλές οικονομικές αποδόσεις και σε εύρεση νέων ευκαιριών υψηλής κοινωνικής αξίας (socialvalue) i Όμως όπως σημειώνεται στην τρέχουσα βιβλιογραφία δεν υπάρχει ομοιότητα ή διαχρονικότητα του περιεχομένου του όρου από χώρα σε χώρα, και μια σειρά από παράγοντες οδηγούν στη διαφορετική ανά χρονική περίοδο σύλληψη του αποδεικνύοντας τη μεταβλητότητα του. Αυτό σημαίνει ότι η οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού περιβάλλοντος, και τις πιέσεις που το πολιτισμικό περιβάλλον ασκεί. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι μια από τις πρώτες και άμεσες μορφές εμφάνισης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην πράξη είναι οι κοινωνικές επιχειρήσεις. Ειδικότερα, ο όρος κοινωνική επιχείρηση είναι πολυδιάστατος, μια ευρύτερη έννοια όπου ενδεικτικά στοιχεία για την πολυμορφία του είναι η ύπαρξη διαφόρων μορφών επιχειρήσεων όπως για παράδειγμα Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ), μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί, συνεταιρισμοί και κοινωνικές επιχειρήσεις κερδοσκοπικού χαρακτήρα. Όπως επίσης έχει διαπιστωθεί σε μια επισκόπηση της βιβλιογραφίας (βλ.defourny και Nyssens 2010, Kerlin, 2006) στην Ευρώπη ο όρος της κοινωνικής επιχειρηματικότητας βασικά στοχεύει κυρίως στην αντιμετώπιση ζητημάτων κοινωνικού αποκλεισμού δίνοντας έτσι λιγότερη βαρύτητα στην επιτυχία χρηματοοικονομικών αριθμοδεικτών (λ.χ. αύξηση της κερδοφορίας). Αντιθέτως, στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής (ΗΠΑ) δίδεται προτεραιότητα σε δράσεις που σχετίζονται με την κερδοφορία των επιχειρηματικών πρακτικών και στην εύρεση νέων επιχειρηματικών ευκαιριών παρά στην κοινωνική αποστολή (social mission) τους.

10 Σ ε λ ί δ α 9 Ερευνητές και στοιχεία από τον οργανισμό για την Ανάδειξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ευρώπη (The Emergence of Social Enterprise in Europe) συμφωνούν ότι για να θεωρηθεί μια επιχείρηση κοινωνική προϋποθέτει την ύπαρξη μιας σειράς ορισμένων βασικών χαρακτηριστικών που πρέπει να πληρούνται. Έτσι, κάποιοι μελετητές έχουν καθορίσει και χρησιμοποιούν έναν αριθμό κριτηρίων που κυρίως καλύπτουν την εργασιακή λειτουργία και εστιάζονται στα θέματα όπως η έμμισθη εξαρτημένη εργασία συνεργαζόμενων μελών, η συμμετοχή εθελοντών με άμισθη εργασία, και πρωτοβουλίες συνεργασίας ιδιωτικών και δημόσιων φορέων. Σημαντικότερα, οι επιχειρήσεις αυτού του είδους πρέπει να τηρούν τα βασικά κριτήρια-τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά, όπως αυτά περιγράφονται στον παρακάτω Πίνακα (Πιν.1), που τις οριοθετούν έναντι άλλων οργανώσεων της κοινωνίας των πολιτών 4 Αναφορικά με τα οικονομικά κριτήρια η έμφαση δίδεται στη συνεχόμενη παραγωγική δραστηριότητα που διέπεται από αυτονομία. Παραδείγματος χάριν οι κοινωνικές επιχειρήσεις ακόμα και αν δέχονται κρατικές επιχορηγήσεις έχουν δικαίωμα στην αυτοτέλεια της διοίκησής τους. Οι κοινωνικές επιχειρήσεις διαχωρίζονται από τις εθελοντικές ομάδες ως προς την απασχόληση έμμισθου προσωπικού και την ανάληψη ρίσκου στην ανάληψη διάφορων επιχειρηματικών πρωτοβουλιών (βλ. σχ.5). Οι συχνές αναφορές στα κοινωνικά κριτήρια, στοχεύουν να τονίσουν τη σημαντικότητά τους στην πραγματική κατασκευή και αποστολή τους που είναι η κοινωνική, και γενικότερα η φροντίδα και εξυπηρέτηση του κοινωνικού συνόλου. Επίσης, δίνεται σημασία και στην αξία των συνεταιριστικών αρχών που δεν απαγορεύουν τη διανομή των κερδών, αλλά θέτουν περιορισμούς ώστε να μην καθορίζουν την μεγιστοποίηση του κέρδους τη λειτουργία τους (βλ. Defourny, 2001 Defourny and Nyssens, 2010).Ομοίως, ερευνητές (π.χ., Mertens, 1999) υποστηρίζουν ότι η κατασκευή μιας κοινωνικής επιχείρησης προϋποθέτει την παροχή υπηρεσιών που έχουν κοινωνική ωφέλεια, έχοντας ως οδηγό τις κοινωνικές αξίες, και ιδανικά και τα πρωτεία δίνονται στις ακόλουθες αρχές όπως 4 βλ. επίσης σχετικά στοιχεία Ε.Ε. επιχειρηματικότητα, Ε. Ε. 2013, Οδηγός για την Κοινωνική Επιτροπή

11 Σ ε λ ί δ α 10 Ένα ζήτημα που έρχεται με έντονο τρόπο στο προσκήνιο εξαιτίας των μεγάλων περιβαλλοντικών προβλημάτων τα τελευταία έτη είναι η προστασία του φυσικού περιβάλλοντος κάθε κοινωνική επιχείρηση θα πρέπει να περιλαμβάνει σαφή πρόβλεψη για τη διατήρηση και το σεβασμό του πολιτιστικού περιβάλλοντος να στοχεύει στη φροντίδα ανθρώπων με ειδικές/ιδιαίτερες ανάγκες να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες ωφέλημα στην κοινωνία να διέπει μεγάλος βαθμός αυτονομίας και οικονομικής διακινδύνευσης τη λειτουργία της, ενώ να χαρακτηρίζεται από τη δυνατότητα εργαζόμενων μελών να παίρνουν αποφάσεις να παρατηρείται περιορισμένη έμμισθη εργασία και η τήρηση μειωμένου βαθμού των κερδών αναγκαιότητα ανάπτυξης τοπικών κοινωνιών Σύμφωνα με βιβλιογραφικές πηγές, ενόψει μάλιστα της οικονομικής κατάστασης της Ελλάδας, σήμερα υπάρχει ανάγκη για τεχνογνωσία και την ανάληψη αντίστοιχων μέτρων για τη δημιουργία ενός επιχειρηματικού οικοσυστήματος όπου θα προωθήσει την άνθιση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας. 5 και θα υπερασπιστεί πρωτίστως την κοινωνική συνοχή. Η ανάπτυξη ενός τέτοιου συστήματος (σχεδίου κρατικής πολιτικής) για είναι λειτουργικό και αποτελεσματικό πρέπει να έχει μετρήσιμους στόχους όπου θα εμπλέκονται και θα αλληλεπιδρούν διαφορετικοί φορείς και θα δίνει έμφαση στην επίλυση κρίσιμων κοινωνικών προβλημάτων, όπως η αύξηση της φτώχειας και ανεργίας, η προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, η ενίσχυση της εκπαίδευσης, η βελτιστοποίηση υπηρεσιών υγείας στους πολίτες, οι διάφορες μορφές ενέργειας, έλλειψη υδάτινων πόρων, κ.τ.λ. Σε αρκετές περιπτώσεις πάντως. όπως έχει τονιστεί στη βιβλιογραφία 6 ο όρος ΕΚΕ περιλαμβάνει εκείνες τις επιπλέον πρωτοβουλίες που αναλαμβάνουν οι επιχειρήσεις (κυρίως εμπορικές) με κοινωνική αποστολή παράλληλα με τις κύριες οικονομικές δραστηριότητές τους. Συνεπώς, η βιβλιογραφία αναφέρει ότι οι δράσεις Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης είναι γενικά αυτές που αποσκοπούν στη προάσπιση της βελτίωσης 5 (βλ. Κοινωνική Επιχειρηματική Πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Social Business Initiative, 1ΑBetter Future: Results of the network for better future of social economy, 6 ( βλ. σχετικά Κοινωνική οικονομία και κοινωνική επιχειρηματικότητα, Ε.Ε.2013)

12 Σ ε λ ί δ α 11 ζωής του κοινωνικού συνόλου και είναι υπεύθυνες ως προς τον κοινωνικό σκοπό τους Στοχεύουν στα εξής ανάπτυξη της τοπικής Οικονομίας Προάσπιση αρχών της «ηθικής» συμπεριφοράς Προστασία του περιβάλλοντος και βιώσιμη ανάπτυξη Βελτίωση της ποιότητα ζωής των εργαζομένων και των οικογενειών τους και της ευρύτερης κοινωνίας Βαρύτητα στην Κοινωνική πρόοδος που αποτελεί ένα βασικό στοιχείο αποτίμησης των δράσεων εταιρικής κοινωνικής ευθύνης Εικόνα 1Βιώσιμη Ανάπτυξη ΠηγήDESURProjectConsortium,2014 Με βάση μελέτες και άλλες πηγές στη βιβλιογραφία 7 οι τομείς εφαρμογής πρωτοβουλιών ΕΚΕ μπορούν να κατηγοριοποιηθούν γενικά στις ακόλουθες κατηγορίες Κοινωνία: υποστήριξη πρωτοβουλιών που ενδυναμώνουν τη δημιουργία τοπικών και εθνικών κοινωνιών και στηρίζονται στην Αμοιβαία Εμπιστοσύνη Περιβάλλον: εφαρμογή πολιτικών και ανάληψη ενεργειών για τον περιορισμό δυσμενών επιπτώσεων των κλιματικών αλλαγών Αγορά και καταναλωτές: δράσεις που στοχεύουν στην πώληση προϊόντων/ υπηρεσιών με υπευθυνότητα, σωστή ποιότητα και τιμές Εργαζόμενοι: δράσεις που αφορούν και επηρεάζουν εργασιακά θέματα όπως Ασφάλεια, Υγιεινή, Ειλικρινή Επικοινωνία και Δίκαιη Μεταχείριση 7 Βλ. π.χ. πληροφορίες σχετικά με κοινωνική Οικονομία, Ε.Ε, DESUR report-corporate Social Responsibility:Good Practices &Recommendations, Ζώμας, 2006

13 Σ ε λ ί δ α 12 Επιπρόσθετα, μελέτες υποστηρίζουν ότι η ενσωμάτωση καλών πρακτικών ΕΚΕ προϋποθέτει μια ολιστική προσέγγιση η οποία θα στηρίζεται πρωτίστως σε τρία στοιχεία: 1) φυσικό περιβάλλον 2) κοινωνικό περιβάλλον ή οι άνθρωποι 3) το οικονομικό περιβάλλον ή το κέρδος (Εικόνα 1). Εντούτοις στο επίκεντρο δράσεων Κοινωνικής Οικονομίας/επιχειρηματικότητας παραμένει ο άνθρωπος και το κοινωνικό περιβάλλον που ζει και αναπτύσσεται. Πηγή Τι δεν είναι η κοινωνική επιχείρηση Όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία (π.χ. Miller και Megalis, 2011, Renneboog κ.α. 2008), μια επιχείρηση τραπεζικών προϊόντων με πρακτικές εταιρικής κοινωνικής ευθύνης (λ.χ. χρηματοδοτεί την αναδάσωση μιας περιοχής ή απασχολεί εργαζόμενους με ειδικές δεξιότητες) δεν σημαίνει αυτομάτως ότι είναι και κοινωνική επιχείρηση. Αντιθέτως μια υπεύθυνη κοινωνική επιχείρηση είναι αυτή που πραγματοποιεί δράσεις βασιζόμενη στα τρία στοιχεία της βιωσιμότητας: Κέρδος, Άνθρωποι και Πλανήτης, ενώ παράλληλα διατηρεί την ισορροπία μεταξύ τους και δεν επηρεάζει την εναρμόνιση της κοινωνικής και οικογενειακής ζωής του ατόμου. Το παραπάνω σημαίνει ότι μια επιχείρηση που είναι κοινωνική πρέπει να δώσει προτεραιότητα σε δράσεις που σχετίζονται με τον άνθρωπο όχι μόνο το κέρδος χωρίς να πλήττονται θεμελιώδη αξίες που σχετίζονται με το περιβάλλον και επιπλέον να μην πλήγεται η ευρύτερη κοινωνική ζωή των πολιτών. Αυτό άλλωστε αποτελεί και το διακύβευμα την περίοδο κρίσης που διανύουμε. Διαφορετικά, η περίοδος κρίσης θα σηματοδοτήσει την υποβάθμιση της ποιότητα ζωής μας και γενικότερα της εικόνας της πρωτεύουσας. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό εάν δεν τεθούν οι βάσεις και δεν δημιουργηθούν οι κατάλληλες προϋποθέσεις όπου θα που πρέπει να τηρεί μια επιχείρηση για να χαρακτηριστεί ως κοινωνική. Αναλυτικότερα, ο παρακάτω πίνακας (Πιν.1) παρουσιάζει τα ιδεατά κριτήρια όπως αναφέρονται στη βιβλιογραφία. Εδώ χαρακτηριστικά αναφέρουμε ότι κάποιοι ερευνητές (Miller & Wesley, 2010, Miller και Megalis, 2011) προτείνουν μια λίστα για την αξιολόγηση των κριτηρίων που θεωρούνται κρίσιμα, ώστε μια επιχείρηση να μπορεί να ονομάζεται κοινωνικά

14 Σ ε λ ί δ α 13 υπεύθυνη όπως α) τα κοινωνικά κεφάλαια επιχειρηματικών συμμετοχών (Social venture capital) και β) τα κοινωνικά/ ηθικά κεφάλαια. Η άποψη αυτή τονίζει τη σπουδαιότητα των κριτηρίων αυτών στην δημιουργία μιας κοινωνικής επιχείρησης σύμφωνα με τη σύγχρονη διάστασή τους. Συμπερασματικά λοιπόν σύντομη επισκόπηση της βιβλιογραφίας (π.χ., Ζάνης, 2007) αναφέρει ότι οι έννοιες της κοινωνικής οικονομίας και της κοινωνικής επιχειρηματικότητας κυρίως στην Ευρώπη είναι ευρείες και οριοθετούνται με βάση το ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο των κρατών (σε μια σειρά τόσο συντηρητικών φιλελεύθερων- όσο και σοσιαλιστικών και σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων). Για παράδειγμα τη δεκαετία του 80 το κέντρο βάρους των πολιτικών/επιχειρηματικών προσεγγίσεων ήταν η εφαρμογή δημοσιοοικονομικών μέτρων (λ.χ. δημόσιες δαπάνες) εμπνευσμένη από τον οικονομολόγο John Maynard Keynes ενώ αργότερα η εφαρμογή μέτρων βασίζονταν περισσότερο στις θεωρίες του κοινωνιολόγου Antony Giddens για τον «τρίτο δρόμο» (βλ. Blair, 1998).

15 14 Σ ε λ ί δ α Πίνακας 1Ταξινόμηση των κριτηρίων για οριοθέτηση του όρου κοινωνική επιχείρηση με βάση πηγές στη βιβλιογραφία 8 ΠΗΓΗ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ Miller&Megalis (2011) ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ α) αναγνώριση του κοινωνικό έργου και αξίας της επιχείρησης (λ.χ. η δημιουργία και η ενίσχυση της αξίας κοινωνικής αποστολής) β) το πάθος των επιχειρηματιών για κοινωνική αλλαγή (λ.χ. το πάθος των ανθρώπων για επιχειρηματικές δραστηριότητες με κύριο επίκεντρο κυρίως την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων) γ) κοινωνική δικτύωση (λ.χ. η σημαντικότητα της εμπιστοσύνης μεταξύ επιχειρήσεων, της τοπικής κοινότητας και των μελών της), δ) η καινοτομία (λ.χ. νέα προϊόντα, υπηρεσίες ή διαδικασίες παραγωγής, τρόπος διαχείρησης) α) η σχετική εμπειρία των υπεύθυνων διαχειριστών της επιχείρησης (η εμπειρία-σχεδόν αποκλειστικά στην υλοποίηση των κοινωνικών και οικονομικών στόχων) β) τρόπος κατανομής των εσόδων της επιχείρησης (διανομή κερδών στα μέλη, επανεπένδυση κ.λπ.) γ) σαφής προσδιορισμός της εκπαίδευσης των διαχειριστών δ) οι δείκτες επίδοσης(λ.χ. έσοδα, έξοδα, λειτουργικά κόστη) The Emergence κοινωνικό (α) η συνεχής δραστηριότητα παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών 8 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου.,Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα

16 Σ ε λ ί δ α 15 of Social Enterprise in Europe (Ο οργανισμός για την Ανάδειξη των Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ευρώπη ) Peredo και McLean (2006) «Επιχειρείν» ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ (β) ο μεγάλος βαθμός αυτονομίας (γ) η περιορισμένη διανομή κερδών (δ) ο μεγάλος βαθμός οικονομικής διακινδύνευσης (ρίσκου) (ε) ο περιορισμένος βαθμός έμμισθης εργασίας (ζ) ο ρητός σκοπός να ωφελείται η κοινωνία και δυνατότητα συμμετοχής στις δραστηριότητες της επιχείρησης των πολιτών που επηρεάζονται από την αποστολή της (η) η πρωτοβουλία που προωθείται από τις ομάδες της κοινωνίας (θ) οι αποφάσεις που παίρνονται να στηρίζονται κυρίως στα μέλη εκείνα που δεν είναι οι κάτοχοι του χρηματικού κεφαλαίου οι κοινωνικές επιχειρήσεις να έχουν αποκλειστικά ή εν μέρει κοινωνικούς στόχους λ.χ., ΜΚΟς όπου έχουν αμιγώς κοινωνική αποστολή και οι υπηρεσίες/ προϊόντα τους δεν έχουν εμπορικό προορισμό οικονομική αποστολή των επιχειρήσεων Π.χ., σαφής προσδιορισμός του εμπορικού ρόλου ή όχι των συναλλαγών για τα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται Renneboogκ.α. (2008) Εσωτερική λειτουργία των επιχειρήσεων κάθε πολιτική που ασκείται για τη λειτουργία των επιχειρήσεων πρέπει να καθοδηγείται από βασικές κοινωνικές αξίες και να περιλαμβάνει διάχυση των ιδεών για την εταιρική διακυβέρνηση, προστασία για τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα πειράματα σε ζώα, τη εμπλοκή της κοινωνίας στην δραστηριοποίηση της επιχείρησης, των μετόχων και τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας

17 16 Σ ε λ ί δ α Υφιστάμενες μορφές κοινωνικής επιχειρηματικότητας σε εθνικό επίπεδο Με βάσει συλλογή στοιχείων από τη σχετική βιβλιογραφία 9, είναι φανερό ότι η δημιουργία των κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα είναι άμεσα συνδεμένη με τους συνεταιρισμούς που συστήθηκαν στη χώρα σε διάφορες χρονικές περιόδους και κατά συνέπεια έχουν ως κοινό χαρακτηριστικό τη συνεργατικότητα κυρίως γυναικών για αγροτικά προϊόντα. Η πιο διαδεδομένη μορφή κοινωνικής επιχείρησης στην Ελλάδα είναι η κοινωνική συνεταιριστική επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ). Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που πρέπει να τονιστεί είναι ότι Κοιν.Σ.Επ. έχουν εμπορική ιδιότητα και νομικά υπάγονται στο αστικό δίκαιο. Ως εκ τούτου, τα μέλη τέτοιου είδους επιχειρήσεων είναι άλλοτε φυσικά πρόσωπα και άλλοτε νομικά πρόσωπα με δικαίωμα μιας ψήφου ανεξαρτήτως των εταιρικών μεριδίων που έχουν στην κατοχή τους. Όπως παρουσιάζεται στον Πιν.3 στην Ελλάδα υπάρχουν σήμερα διάφοροι τύποι κοινωνικών συνεταιριστικών επιχειρήσεων με διαφορετική αποστολή. Για παράδειγμα, κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που αποσκοπούν στην ομαλή ένταξη ανθρώπων λιγότερο ευνοημένων στην παραγωγική και κοινωνική ζωή όπως απασχόληση εργαζομένων που ανήκουν στις ευπαθείς και ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού (τουλάχιστον κατά 40% του συνόλου των εργαζομένων). κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που δίνουν έμφαση στην κοινωνική φροντίδα ευάλωτων ομάδων όπως είναι οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη και άτομα με κινητικά προβλήματα και είναι λιγότερο ευνοημένοι στην κοινωνική και οικονομική ζωή κοινωνικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις που εστιάζουν τις δραστηριότητες τους στην παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών. Έτσι, προσπαθούν να συμβάλουν στη διατήρηση των πολιτιστικών και παραδοσιακών αξιών, στην λειτουργία της εκπαιδευτικής διαδικασίας και στην προστασία του περιβάλλοντος. 9 σχετικές πληροφορίες από εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Συγγραφέας Ι.Νικολάου.,Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Αθήνα Πληροφορίες από υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων (επιχειρώ κοινωνικά), Υπηρεσία Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης

18 Σ ε λ ί δ α 17 Ιδιαίτερη έμφαση λοιπόν στην ακόλουθη την ενότητα δίνεται στην περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης σε εθνικό επίπεδο και στη διερεύνηση των θεσμικών αρμοδιοτήτων περί Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, σε θέματα ΕΚΕ.

19 Σ ε λ ί δ α ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΥΦΙΣΤΑΜΕΝΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ 3.1 Υφιστάμενες δομές σχεδιασμού, ανάπτυξης και υποστήριξης ΕΚΕ στο εσωτερικό Η συγκεκριμένη θεματική ενότητα έχει σκοπό να συμβάλει διττά στη διερεύνηση του πεδίου της κοινωνικής επιχειρηματικότητας με την καταγραφή μιας σειράς υφιστάμενων δομών σχεδιασμού και ανάπτυξης Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης (ΕΚΕ).. Τα στοιχεία αυτά είναι προϊόν δευτερογενούς έρευνας. Πληροφορίες αντλούνται από τη δεξαμενή του πεδίου της κοινωνικής οικονομίας και κοινωνικής επιχειρηματικότητας βασιζόμενα στην προσφορά του Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας καθώς και από μελέτες, και άλλες πληροφορίες στο διαδίκτυο. Εν συνεχεία, στο κείμενο που ακολουθεί, πραγματοποιείται μια επισκόπηση θεσμικού και νομοθετικού πλαισίου βασιζόμενη στην εθνική εμπειρία. και εξετάζεται ο τρόπος που αυτό επηρεάζει την κοινωνική επιχειρηματικότητα. Σκοπός είναι να γίνει κατανοητό το μέγεθος της επιρροής που υφίσταται η έννοια (ΕΚΕ) σε θεωρητικό επίπεδο εξαιτίας του θεσμικού πλαισίου και να αποτελέσει την αφετηρία για την υιοθέτηση και το σχεδιασμό επιτυχημένων πρακτικών ΕΚΕ στην πρωτεύουσα που θα μπορέσουν να ανταποκριθούν μελλοντικά στις προκλήσεις των σοβαρών κοινωνικών προβλημάτων της. Συγκεκριμένα, τα στοιχεία που ακολουθούν έχουν αντληθεί από το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας στο Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης (ΥΑ /4.105, 2/2/2012). Συνοπτικά, τα αποτελέσματα από το Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας επιβεβαιώνουν μια περιορισμένη δραστηριοποίηση μορφωμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων. Όπως αναφύεται από το ΓΕΝΙΚΟ ΜΗΤΡΩΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ (2015) 10 που τηρείται στο Υπουργείο 10 Βλ. εφημερίδα της κυβέρνησης, 2012 Για την εγγραφή τους στο Μητρώο οι ενδιαφερόμενοι φορείς υποβάλουν τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) αίτηση εγγραφής (σύμφωνα με προτυποποιημένο έντυπο της σχετικής ηλεκτρονικής βάσης δεδομένων), β) καταστατικό Σύστασης, γ) τροποποιήσεις του καταστατικού, δ) βεβαίωση για τις τροποποιήσεις του καταστατικού από αρμόδια υπηρεσία, ε) πρακτικό της Γενικής Συνέλευσης για την εκλογή Οργάνου Διοίκησης, στ) πρακτικό συγκρότησης του Οργάνου Διοίκησης σε σώμα, ζ) αποδεικτικά στοιχεία κατάθεσης των πρακτικών στην αρμόδια υπηρεσία, η) βεβαίωση Έναρξης

20 Σ ε λ ί δ α 19 Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης είναι εγγεγραμμένες συνολικά 606 κοινωνικές επιχειρήσεις σε όλη την Ελλάδα. Από αυτές έχουν διαγραφεί οι 130 (21%) και μόνο οι 476 είναι σε φάση βεβαίωσης η έχουν πιστοποιητικό μέλους Σύμφωνα με μία άλλη πρόσφατη χαρτογράφηση 11 (εως 15/03/2014) έχουν καταγραφεί σε φάση βεβαίωσης συνολικά 415 ΚΟΙΝΣΕΠ από αυτές 8 είναι ΚΟΙΝΣΕΠ Επανένταξης, 65 ΚΟΙΝΣΕΠ Κοινωνικής Φροντίδας και 342 ΚΟΙΝΣΕΠ Παραγωγικού και Συλλογικού Σκοπού. Χαρακτηριστικά στο Δήμο Αθηναίων υπάρχουν εγγεγραμμένες 87 κοινωνικές επιχειρήσεις(18%) που βρίσκονται εν δράση και στη φάση της βεβαίωσης (οριστική/προσωρινή) η έχοντας εξασφαλίσει πιστοποιητικό μέλους (βλ. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1). Εικόνα 2Μορφές Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας, Επιχειρήσεων, Οργανώσεων στο Δήμο Αθηναίων ΜΚΟ Υφιστάμενες Δομές ΕΚΕ στο Δήμο Αθηναίων ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ Συν. ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΙΔΙΩΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ Δραστηριότητας, θ) οριστική Δήλωση Εκκαθάρισης Φόρου Μισθωτών Υπηρεσιών (Έντυπο Ε7) και αναλυτικό πίνακα με τα στοιχεία εργαζομένων που συνοδεύει αυτή για τη χρήση που προηγείται του έτους εγγραφής, ι) άδεια λειτουργίας ή βεβαίωση νόμιμης απαλλαγής από αυτή, ια) στοιχεία που τεκμηριώνουν το ενδιαφέρον άσκησης δραστηριοτήτων κοινωνικής καινοτομίας και επιχειρηματικότητας. πληροφορίες υπάρχουν στη σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα Πηγή

21 20 Σ ε λ ί δ α Επισκόπηση στοιχείων από το σχετικό Τμήμα Μητρώου Κοινωνικής Οικονομίας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικής Ασφάλισης, έδειξε ότι έχει νομικά συσταθεί και λειτουργεί από τις στην Αθήνα η Πανελλήνια Ομοσπονδία Κοινωνικών Συνεταιρισμών Περιορισμένης Ευθύνης (Π.Ο.Κοι.Σ.Π.Ε) (παρ.του άρθρου 12 του Ν. 2716/1999)Σύμφωνα με αυτή τη νομοθεσία προβλέφτηκε η δημιουργία του πρώτου δευτεροβάθμιου οργάνου Κοινωνικής Οικονομίας, όπου συστάθηκαν οι πρώτες 14 ΚοιΣΠΕ. Οι παρακάτω Πίνακες (Πιν.2,3,4) συνοψίζουν γενικά συμπεράσματα από την ανάλυση των βασικών μορφών κοινωνικής επιχειρηματικότητας όπως έχουν αυτές καταγραφεί στη βιβλιογραφία και αναφέρονται σε σχετικές μελέτες. Ο Πίνακας 2 παρουσιάζει τις βασικότερες Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 και του Ν. 2716/1999 που λειτουργούν με έδρα στο Δήμο Αθηναίων. Πίνακας 3 καθορίζει τους Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας που λειτουργούν με έδρα στο Δήμο Αθηναίων. Οι Κοιν.Σ.Επ.είναι η πιο διαδομένη μορφή κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, έχουν εμπορική ιδιότητα και νομικά υπάγονται στο αστικό δίκαιο. Πίνακας 2Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοιν.Σ.Επ με έδρα το Δήμο Αθηναίων Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΝΔΡΟΜΕΔΑ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΚΟΙΝΩΦΕΛΩ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΦΡΟΝΤΙ-ΖΩ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΕΙΟ» ΚΟΙΝΣΕΠ "ΚΟΙΝΩΦΕΛΩ" ΚΟΙΝΣΕΠ «e Παντοπωλείο» ΚΟΙΝΣΕΠ «KNOWL» ΚΟΙΝΣΕΠ «Η ΕΚΑΤΗ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΕΨΙΛΟΝ» ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Κοινωνικής Φροντίδας Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού

22 Σ ε λ ί δ α ΚΟΙΝΣΕΠ «ΤΟ ΣΠΙΤΙ ΜΑΣ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΣΥΝ-ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ» ΚΟΙΝΣΕΠ «ΑΡΩΓΟΣ» ΚΟΙΝΣΕΠ «REACT» ΚΟΙΝΣΕΠ ROUTE Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού ΚοιΣΠΕ του Ν. 2716/1999 ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ Κοι.Σ.Π.Ε. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΚΛΙΜΑΞ PLUS Κοι.Σ.Π.Ε.. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΕΥ ΖΗΝ Κοι.Σ.Π.Ε.. Το.Ψ.Υ.Αττικης ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ Πηγή βλ. στοιχεία από σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα Πίνακας 3 Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Ενδεικτικών Φορέων Κοινωνικής Οικονομίας που δραστηριοποιούνται στο Δήμο Αθηναίων ΕΠΩΝΥΜΙΑ ΦΟΡΕΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΜΕΛΩΝ 1 ΞΕΝΙΟΣ ΖΕΥΣ 8 2 «ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΕΡΕΥΝΩΝ ΜΕΛΕΤΩΝ ΚΑΙ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ ΧΡΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ ΙΡΙΔΑ» 3 ΚΕΝΤΡΟ ΕΡΕΥΝΑΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΩΝ 3 4 ΚΙΝΗΣΗ ΑΔΕΡΦΩΝ ΑΤΟΜΩΝ ΜΕ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΨΥΧ. ΥΓΕΙΑ Πηγή βλ. Σχετική μελέτη Αναλυτικό Σχέδιο Δράσης ολοκληρωμένων παρεμβάσεων του Δήμου Αθηναίων στα πεδία της Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας Αθήνα

23 Σ ε λ ί δ α 22 Συμπεράσματα Με βάση τα στοιχεία που αντλήθηκαν από Γενικό Μητρώο Κοινωνικής Οικονομίας, και από τους παραπάνω Πίνακες (2-3) (βασιζόμενοι στις υπάρχουσες πηγές και τις πληροφορίες από τις προηγούμενες σχετικές μελέτες) διαπιστώνουμε ότι Με την παραπάνω νομοθεσία αναγνωρίζεται η ύπαρξη κοινωνικών επιχειρήσεων στην Ελλάδα, και βέβαια διαπιστώνονται οι διαφορετικοί τύποι λειτουργίας ΚΟΙΝΣΕΠ με διαφορετική αποστολή (κοινωνική και οικονομική). Εντούτοις, η πλειονότητα μορφωμάτων κοινωνικής επιχειρηματικότητας που λειτουργούν με έδρα το Δήμο Αθηναίων είναι Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού (43%). Αντιθέτως οι Κοιν.Σ.Επ. στην κατηγορία Κοινωνικής Φροντίδας παρουσιάζουν χαμηλά ποσοστά (24%), ενώ οι άλλοι Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας (19%) και οι ΚοιΣΠΕ (14%) καταλαμβάνουν τα πιο μικρά ποσοστά. Η υφιστάμενη κοινωνικοοικονομική συγκυρία εμφανίζεται να εμποδίσει την ίδρυση Κοινωνικής Συνεταιριστικής Επιχείρησης Ένταξης (επιχείρηση ένταξης -αποσκοπεί στην ομαλή ένταξη των ατόμων στην οικονομική και κοινωνική ζωή που ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού, η οποία απασχολεί ποσοστό 40% κατ ελάχιστον πρόσωπα της συγκεκριμένης κατηγορίας) Δεν υπάρχουν στοιχεία για την δημιουργία κάποιου εποπτευόμενου φορέα στο Δήμο Αθηναίων που να συμμετέχει ως εταίρος σε ΚοιΣΠΕ ή Κοιν.Σ.Επ Το άρθρο 3 παρ. 3 του Ν. 4019/2011 προβλέπει ότι «Η συμμετοχή των νομικών προσώπων στην Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση δεν μπορεί να υπερβαίνει το ποσοστό του 1/3 των μελών της, ενώ δεν επιτρέπεται η συμμετοχή σε αυτήν των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και των νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου που υπάγονται σε αυτούς. Σε Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης μπορούν να συμμετέχουν Ν.Π.Δ.Δ. με έγκριση του φορέα που τα εποπτεύει».

24 Σ ε λ ί δ α 23 Εικόνα 3Ποσοστά των Κοινωνικών Επιχειρήσεων που εδρεύουν στο Δήμο Αθηναίων 43% 24% 19% 14% Κοιν.Σ.Επ. Συλλογικού Παραγωγικού Σκοπού Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας Φορείς Κοινωνικής Οικονομίας ΚοιΣΠΕ Ένταξης Παράλληλα, σε μια αναλυτικότερη παρουσίαση των εκθεμάτων του προγράμματος DESUR 13, βρέθηκε ότι ο οικονομικός ιστός στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) χαρακτηρίζεται από σαφή επικράτηση των μικρομεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) οι οποίες κυμαίνονται από το 95% έως το 99,8% των τοπικών επιχειρήσεων (ΕΕ, 2013). Επιπρόσθετα, σύμφωνα με τα προαναφερθέντα ευρήματα όσον αφορά τις ΜΜΕ επιχειρήσεις είναι γεγονός ότι αποτελούν την κινητήριο δύναμη της οικονομίας των εταίρων-χωρών στα πλαίσια της επιχειρηματικής καινοτομίας, της ανταγωνιστικότητας, της απασχόλησης, και της κοινωνικοοικονομικής ολοκλήρωσης(βλ. παρομοίως σημείωση 13). Με βάση τα στοιχεία αυτά, στην υπόλοιπη Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μεταξύ του 2002 και 2008, οι ΜΜΕ στην ΕΕ αναπτύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό και συντέλεσαν στην ανάπτυξη θέσεων εργασίας για την Ευρωπαϊκή Οικονομία. Διαπιστώθηκε επίσης στη μελέτη αυτή ότι η Ελλάδα, και ειδικότερα η περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας, έχουν μικρό αριθμό μεγάλων επιχειρήσεων, ενώ κατά κύριο λόγο ο αριθμός των εργαζομένων εμφανίζεται να είναι μικρότερος του 10 (98,1% Διεθνώς, 99,1% Διαπεριφερειακά). Σύμφωνα με αυτά τα στοιχεία προκύπτει ότι με την εμφάνιση της οικονομικής κρίσης ενώ οι τοπικές ΜΜΕ 13 Βλ.Κείμενο για την ΠΡΟΩΘΗΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΕΥΘΥΝΗΣ,2013, DESUR Project Consortium

25 Σ ε λ ί δ α 24 σημείωσαν σημαντική ανάπτυξη την προηγούμενη δεκαετία αυτή η θετική τάση φαίνεται να διακόπηκε, ενώ ο αριθμός των μεγάλων επιχειρήσεων αυξήθηκε ελάχιστα. Παρόλα αυτά, σε ορισμένες περιπτώσεις πάντως, οι ΜΜΕ μπόρεσαν να ενσωματώσουν επιτυχώς πρακτικές ΕΚΕ στον τομέα της κοινωνικής επιχειρηματικότητας αξιοποιώντας τους λίγους διαθέσιμους πόρους. Στη λογική αυτή, ένας από τους στόχους της ενότητας αυτής είναι να καταγράψει και να διαδώσει τις περιπτώσεις αυτές. Σε αυτό το πλαίσιο, θα μπορούσαμε επομένως να υποστηρίξουμε (βλ. Εικόνα 2) ότι με τη ραγδαία επιδείνωση σχεδόν όλων των κοινωνικών και οικονομικών δεικτών διαβίωσης, απορρέουν προβλήματα που σχετίζονται και με τις κοινωνικές επιχειρήσεις και χρειάζονται συγκεκριμένες καινοτόμες και αποτελεσματικές λύσεις. Για παράδειγμα, οι δράσεις ΕΚΕ οι οποίες θα στοχεύουν ειδικά στην ενδυνάμωση και ανάπτυξη των τοπικών επιχειρήσεων (κοινωνικών/μμε) στο Δήμο Αθηναίων θα συμβάλλουν ώστε να επιτευχθεί η αναστροφή της εικόνας αυτής. Όσο πιο έντονα γίνονται τα κοινωνικά προβλήματα στην πρωτεύουσα τόσο πιο αναγκαία κρίνεται η ύπαρξη τεκμηριωμένων προτάσεων για την αντιμετώπισή τους. Στον Πίνακα (4) που ακολουθεί παραθέτουμε ορισμένα χαρακτηριστικά παραδείγματα κοινωνικών επιχειρήσεων που εδρεύουν στην Ελλάδα τα οποία λειτουργούν κατά κανόνα σε συνεταιριστική μορφή. Πίνακας 4Χαρακτηριστικά Παραδείγματα Κοινωνικών Επιχειρήσεων στην Ελλάδα Ενδεικτικές Καλές Πρακτικές ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ -ΣΤΟΧΟΙ Η επιχείρηση Ηθικού Εμπορίου Ελλάδας θεωρείται Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο) που ιδρύθηκε το 2004 με νομική μορφή αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας (ΑμΚΕ).Οι βασικές υπηρεσίες της εστιάζουν σε επιχειρήσεις, οργανισμούς και προγράμματα που έχουν σκοπό να προωθήσουν το ηθικό εμπόριο, και τις αρχές του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου γα την καταπολέμηση της φτώχειας στην Ελλάδα Το 2006, άνοιξε στην Αθήνα το πρώτο μη κερδοσκοπικό ΚΑΛΥΨΗ ΑΝΑΓΚΩΝ ΦΤΩΧΕΙΑ

26 Σ ε λ ί δ α 25 Η Ηλιαχτίδα κατάστημα με προϊόντα από ολόκληρο τον κόσμο Η επιχείρηση αυτή ιδρύθηκε το 1999 και εδρεύει στην πόλη της Μυτιλήνης. Ο σκοπός της επιχείρησης είναι η ενσωμάτωση των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες (ΑΜΕΑ) στην αγορά εργασίας. Οι εργαζόμενοι στην Ηλιαχτίδα κατασκευάζουν κυρίως προσκλητήρια, δώρα, κάρτες, κοσμήματα, σαπούνια ενσωμάτωση ατόμων με ειδικές ανάγκες ΚΡΑΤΙΚΟ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΡΙΟ ΛΕΡΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΟ ΦΡΟΝΤΙΣΤΗΡΙΟ ΧΑΛΑΝΔΡΙΟΥ ΣΧΕΔΙΑ GENEREGION GENEROUS Η Ειδική Δράση Λέρου σε συνεργασία με το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου και άλλους φορείς ιδρύσαν ένα Κοι.Σ.Π.Ε. με σκοπό α) την παρέμβαση στο καθεστώς της μαύρης εργασίας και β) την κοινωνική και εργασιακή αποκατάσταση των ασθενών. Οι τομείς που δραστηριοποιείται ο Κοι.Σ.Π.Ε. είναι ο αγροτικός τομέας, το εργαστήριο ζαχαροπλαστικής και η επεξεργασία μελιού. Ιδρύθηκε το 2013 από γονείς και εκπαιδευτικούς Στοχεύει στην προετοιμασία μαθητών Α, Β, Γ Λυκείου με τρόπο που διευκολύνει τη βιωματική αφομοίωση της γνώσης και οξύνει την κριτική σκέψη σε τιμές που είναι προσιτές Το περιοδικό εκδίδεται από τη ΜΚΟ Διογένης που ιδρύθηκε το Στοχεύει στην Προετοιμασία, ενδυνάμωση, κοινωνικοποίηση και απασχόληση αστέγων μέσα από την έκδοση περιοδικού ποικίλης ύλης Στοχεύει στην κατασκευή τσαντών από ανακυκλωμένα υλικά και τα έσοδα έχουν στόχο στην αντιμετώπιση της φτώχειας και την προστασία του περιβάλλοντος την κοινωνική και εργασιακή αποκατάσταση ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού Πηγή,εκπαιδευτικό υλικό στο θεματικό άξονα οικονομία-επιχειρηματικότητα, Νικολάου, Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, και πληροφορίες από ιστότοπου του Δήμου Αθηναίων, «Συν Αθηνά» του Δήμου Αθηναίων, επίσημος ιστότοπος του Βρετανικού Συμβουλίου

27 Σ ε λ ί δ α ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ, ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΚΑΙ ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ Κοινωνικές και οικονομικές ανάγκες του Δήμου Στις μέρες μας ο Δήμος των Αθηναίων χαρακτηρίζεται από μεγάλη πολιτισμική ανομοιογένεια και πληθυσμιακές αλλαγές όπου αυτά συνεπάγονται και αλλαγές στο κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον. Είναι λοιπόν γενικά αποδεκτό ότι ο Δήμος Αθηναίων μαστίζεται από κρίσιμα προβλήματα κυρίως σε κοινωνικό, περιβαλλοντικό, οικονομικό και λειτουργικό επίπεδο ενώ το κέντρο της πόλης φαίνεται ότι βρίσκεται σε κατάσταση έκτατου ανάγκης. Συγκεκριμένα στην εν λόγω θεματική ενότητα, θα παρουσιαστούν στοιχεία από αναδίφηση της τρέχουσας βιβλιογραφίας και όπως προσφέρονται σε άλλες πηγές (π.χ., δελτίο τύπου ΕΛΣΤΑΤ,2012, Eurostat, 2014, βλ. Σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του Δήμου Αθηναίων, 2012, Μελέτη Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας, 2013) για την περιγραφή της υφιστάμενης κατάστασης. Συνεπώς, τα κύρια χαρακτηριστικά της υφιστάμενης κατάστασης μπορεί να συνοψιστούν ως εξής: α) τα πρωτεία δίνονται στην ανεργία όπου η αύξηση του ποσοστού ανεργίας στην Περιφέρεια Αττικής εμφανίζεται εντονότερη υπό το πρίσμα της πρόσφατης οικονομικής κρίσης και στην περίοδο αναδιάρθρωσης της τοπικής αγοράς εργασίας. Εντυπωσιακό είναι επίσης το στοιχείο (βλ. στοιχεία από ΕΛΣΤΑΤ) ότι η ανεργία παρουσιάζει διαχρονικά αυξητικές τάσεις (67%) ιδιαίτερα για τις ηλικιακές ομάδες των ατόμων ηλικίας ετών β) με βάση τα ίδια στοιχεία της ο δήμος μαστίζεται από τη αύξηση της φτώχειας 14 (ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας η κοινωνικού αποκλεισμού από 28.1% το 2008 σε 34,6% το 2012, Eurostat, 2014). Η αναμενόμενη επιδείνωση των 14 Βλ. Σχετική Μελέτη «Επιχειρησιακό Σχέδιο προώθησης Δράσεων Κοινωνικής Καινοτομίας και Επιχειρηματικότητας στο Δήμο Αθηναίων», Αθήνα, 2013.Αναφορικά ερευνητές υποστηρίζουν ότιο όρος η «φτώχεια» αναφέρεται στην αποστέρηση βασικών αγαθών και υπηρεσιών (τροφή, νερό, στέγη, ρουχισμός, συνθήκες υγιεινής) και η αξιολόγηση γίνεται όχι μόνο με οικονομικούς δείκτες αλλά και με τους λεγόμενους δείκτες αποστέρησης ως προς την κάλυψη βασικών αναγκών, την υγεία, την απασχόληση, την κατοικία και την κατανάλωση αγαθών. Η αδυναμία ενιαίας νομικής οριοθέτησης της φτώχειας σε επίπεδο ΕΕ έχει ωθήσει στην καταγραφή φτώχειας με βάση ένα στατιστικό όριο εισοδήματος, (Στατιστική Υπηρεσία της Κοινότητας EUROSTAT, 2013) αντιστοιχεί στο 60% του εθνικού ισοδύναμου μέσου εισοδήματος.

28 Σ ε λ ί δ α 27 συνθηκών διαβίωσης τα επόμενα χρόνια τα επόμενα χρόνια είναι απότοκο όπως έχει σημειωθεί (από την Ελληνική Στατιστική Αρχή, ΕΛ.ΣΤΑΤ, 2012) της έντονης οικονομικής κρίσης της χώρας και των κοινωνικών τάσεων που επικρατούν όπως η αύξηση της ανεργίας, της μείωσης των μισθών και των βασικών κοινωνικών παροχών (π.χ., επικουρικές συντάξεις, το τακτικό επίδομα ανεργίας και τα προνοιακά επιδόματα) και της έλλειψης της κοινωνικής συνοχής). γ) εντούτοις η υποβάθμιση του περιβάλλοντος, η ρύπανση και η τεράστια έλλειψη χώρων πρασίνου θεωρείται ανησυχητική δ) η έλλειψη ρευστότητας στην αγορά και η δημιουργία ασφυκτικών συνθηκών βιωσιμότητας των επιχειρήσεων έχουν ως συνέπεια αυξήσει τα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Άλλα πάλι, είναι πιο πρόσφατα, όπως η ραγδαία αύξηση και υπερσυγκέντρωση αλλοδαπών σε περιοχές του κέντρου (ιδίως παράνομων), η μείωση των θέσεων εργασίας, εργασιακός αποκλεισμός και υποαπασχόλησης, κρίση στέγασης και η αύξηση των αστέγων, η έλλειψη ιατρικής περίθαλψης, αγνόηση και έλλειψη μέτρων για την αναβάθμιση των συστημάτων κοινωνικής φροντίδας και ένταξης(π.χ. Πρόγραμμα «Βοήθεια στο Σπίτι») και υποσιτισμός. Αποτέλεσμα αυτών των συνθηκών όπως διατυπώθηκαν σε σχετικές έρευνες είναι να ανατρέπονται οι κοινωνικές ισορροπίες και να αυξάνονται τα διάφορα προβλήματα κοινωνικής συνοχής. Επομένως σε αυτό το συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον, μια από τις μεγάλες προκλήσεις του 21 αιώνα είναι το πώς θα εξασφαλιστεί η βιώσιμη ανάπτυξη σε τοπικό και εθνικό επίπεδο και με ποιους τρόπους θα επιτευχθεί η ανάπτυξη οποιουδήποτε τύπου κοινωνικής επιχειρηματικότητας που θα συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας ζωής όλων των κατοίκων.

29 Σ ε λ ί δ α 28 Πίνακας 5 Ποσοστά ατόμων του συνόλου του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας Ποσοστά ΧΩΡΕΣ Ευρωζώνη 21,4 21,2 21,6 22,6 Ελλάδα 28,1 27,6 27,7 31,0 άνδρες 26,3 26,1 26,0 29,6 γυναίκες 29,8 29,0 29,3 32,3 Πηγή: Ελληνική Στατιστική Αρχή& Eurostat Πηγή ΕΛΣΤΑΤ Δελτίο τύπου έρευνας εισοδήματος και συνθηκών διαβίωσης των νοικοκυριών 2012 Πιο συγκεκριμένα, βάσει των παραπάνω στατιστικών στοιχείων της απογραφής από την ΕΛ.ΣΤΑΤ (2011) θα μπορούσαμε να πούμε ότι η μείωση της απασχόλησης έχει πλήξει κατά κύριο λόγο τις πλέον παραγωγικές ηλικιακές ομάδες οι οποίες μέχρι πρόσφατα ήταν οι καλύτερα ενταγμένες στην αγορά εργασίας και είναι απολύτως συνυφασμένη με το εκπαιδευτικό επίπεδο των εργαζομένων. Συνολικά τα στοιχεία απογραφής (ΕΛSΤΑΤ) δείχνουν ότι η απώλεια θέσεων εργασίας αφορά τις ομάδες εργαζομένων που έχουν ολοκληρώσει επιτυχώς μεσαίες ή χαμηλές βαθμίδες εκπαίδευσης (π.χ., Γυμνάσιο, Λύκειο). Αντίστοιχα, το ποσοστό ανεργίας των ομάδων του πληθυσμού με υψηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο είναι χαμηλότερο σε σχέση με εργαζομένους που έχουν χαμηλότερο εκπαιδευτικό επίπεδο. Με αφετηρία τα προηγούμενα στοιχεία των απογραφών όσο οι επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης βαθαίνουν τόσο πιο έντονα κρίνεται η αναγκαιότητα ύπαρξης ενός σχεδίου για την αντιμετώπιση πρωτίστως της ανεργίας, φτώχειας ώστε οι πολίτες να μην πληγούν ανεπανόρθωτα. Στη συνέχεια, πραγματοποιείται η παρουσίαση και ανάλυση των Ιδιαιτεροτήτων του Δήμου Αθηναίων Ιδιαιτερότητες Του Δήμου Αθηναίων Μετά από προσεκτική επιθεώρηση πηγών και μελετών αναδείχτηκε ότι τα κύρια κοινωνικοοικονομικά χαρακτηριστικά της Αθήνας, εμφανώς αποδεικνύουν μια σειρά κοινών τάσεων που κυριαρχούν (π.χ., προγράμματος DESUR,2013) στην ΕΕ. Εντούτοις ο δήμος Αθηναίων διαθέτει ιδιαιτερότητες όπως καταγράφονται στη βιβλιογραφία (ΕΣΥΕ, 2011, βλ. Σχετική μελέτη Επιχειρησιακό Πρόγραμμα κοινωνικής Ανασυγκρότησης του

30 Σ ε λ ί δ α 29 Δήμου Αθηναίων, 2012): Με βάση λοιπόν τα στοιχεία αυτά όπως προσφέρονται σε σχετικές μελέτες θα μπορούσαμε να συνοψίσουμε τις ιδιαιτερότητες του Δήμου Αθηναίων ως εξής: Μείωση του πληθυσμού Αναλυτικά, ο Δήμος των Αθηναίων είναι ο πολυπληθέστερος έχοντας δημότες ενώ πρόσφατη απογραφή έδειξε ότι παρουσιάζεται σοβαρή μείωση του πληθυσμού περίπου 17% σε σχέση με το 2001 (ΕΣΥΕ, 2011). Γενικά, σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία (ΕΛΣΤΑΤ) τα τελευταία 20 χρόνια έχει παρατηρηθεί μια δραματική μείωση του πληθυσμού κατά 16,5%. Αύξηση του αριθμού των ξένων μεταναστών Στον αντίποδα, ο αριθμός των ξένων μεταναστών που ζουν στην Ελλάδα έχει τετραπλασιαστεί (πάνω από 1,1 εκατ. το 2004), από το (ΙΜΕΠΟ Ινστιτούτο Μεταναστευτικής Πολιτικής). Η πλειοψηφία των μεταναστών έχει προορισμό το Δήμο Αθηναίων και οι πρώτοι μετανάστες στην Ελλάδα προήλθαν από χώρες όπως Αλβανία, Βουλγαρία, Ρουμανία και στη συνέχεια προστέθηκαν από χώρες της Ασίας και της Βόρειας Αφρικής. Αξιοσημείωτη είναι η προσέλευση μεταναστών στην Ελλάδα μόνο το 2010 με σκοπό την μετάβαση τους σε κάποια άλλη χώρα της Ε.Ε. Επομένως, ο αριθμός των μη νόμιμων μεταναστών παραμένει σε υψηλά επίπεδα στον Δήμο Αθηναίων και παρατηρείται ότι η σώρευση τους σε τοπικούς αυτοτελείς οικισμούς (συγκεκριμένες γειτονιές κάτω από άθλιες συνθήκες) έχουν σημαντικές κοινωνικές επιπτώσεις όπως: α) κλίμα φόβου, β) υποβάθμιση γειτονιών, γ) αύξηση της εγκληματικότητας και δ) αύξηση της παρανομίας από τη δράση κυκλωμάτων διακινητών και εκμετάλλευσης των μεταναστών σε παράνομες δραστηριότητες. Δημογραφική γήρανση Χαρακτηριστικά, μπορεί να αναφερθεί σύμφωνα με στοιχεία του ΕYROSTAT ότι στην περιφέρεια του Δήμου Αθηναίων η πλειοψηφία του πληθυσμού χαρακτηρίζεται από την αύξηση της ηλικιακής ομάδας των ατόμων ετών και την μείωση των ατόμων νεαρής ηλικίας ετών. Ενδεικτικό είναι ότι, σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά, ο αριθμός της εξάρτησης των ηλικιωμένων ομάδων του πληθυσμού (μερίδιο των ατόμων άνω των 65 ετών στον πληθυσμό εργάσιμης ηλικίας ετών) είναι 27,4% (2010) και αναμένεται να αυξάνεται διαχρονικά έως το Κατά συνέπεια, διαπιστώνεται ότι κατά τα επόμενα