ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ. 11ος ΤΟΜΟΣ ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1881 ΩΣ Εκδότες ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ

Transcript

1 11 ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ 11ος ΤΟΜΟΣ ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1881 ΩΣ 1910 Εκδότες ΗΛΙΑΣ ΜΑΝΙΑΤΕΑΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΤΕΓΟΠΟΥΛΟΣ Σχεδιασµός Συντονισµός Δρ. ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Σύµβουλος Έκδοσης Δρ. ΣΩΤΗΡΗΣ ΡΙΖΑΣ Διευθυντής Ερευνών ΚΕΙΝΕ Ακαδηµίας Αθηνών Υπεύθυνος ηλεκτρονικής έκδοσης ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΟΤΣΚΑΣ

2 ΝΕΩΤΕΡΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ ΑΠΟ 1881 ΩΣ 1910 ΕΠΟΠΤΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Καθηγητής Πολιτικής Ιστορίας, Τµήµα Νοµικής Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης Συγγραφείς ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ ΕΛΙΣΑΒΕΤ Υπ. Δρ Συνταγµατικού Δικαίου, Δικηγόρος Υπότροφος ΙΚΥ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ Δρ. Ιστορικός Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστηµών Πανεπιστήµιου Αθηνών ΚΑΡΔΑΣΗΣ ΒΑΣΙΛΗΣ Καθηγητής Οικονοµικής Ιστορίας Πανεπιστηµίου Κρήτης ΚΟΥΚΟΥΤΣΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Εκκλησιαστικού Δικαίου ΜΑΛΕΣΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Δρ. Ιστορίας ΜΕΛΦΟΣ ΘΑΛΗΣ Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Δηµόσιου Δικαίου ΑΠΘ ΠΑΝΑΓΟΥΛΙΑΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Ερευνητής Συγγραφέας ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΛΙΝΑ Λέκτωρ Συνταγµατικού Δικαίου Τµ. Νοµικής ΑΠΘ ΠΙΝΑΚΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Δικηγόρος, Υπ. Δρ. Συνταγµατικού Δικαίου ΠΡΑΣΣΑ ΑΝΝΙΤΑ Δρ Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας Προϊσταµένη Γενικών Αρχείων Κράτους Ν. Μαγνησίας ΣΑΤΡΑΖΑΝΗΣ ΑΝΤΩΝΗΣ Δρ. Ελληνικής Φιλολογίας Δ/ντης Κέντρου Ιστορίας Θεσ/νίκης Ειδικός Επιστήµων ΑΠΘ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ ΜΑΝΟΣ τ. Επιµελητής Εθνικής Πινακοθήκης, Λέκτωρ Εθνικού Καποδιστριακού Παν/µιου Αθηνών ΤΖΟΚΑΣ ΣΠΥΡΟΣ Πανεπιστηµιακός Τµήµα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών Παν/µιου Πειραιά ΤΣΟΚΟΠΟΥΛΟΣ ΒΑΣΙΑΣ Ιστορικός ΧΡΗΣΤΟΥ ΘΑΝΑΣΗΣ Δρ. Νεότερης Ιστορίας Παν/µίου Αθηνών Γλωσσική Επιµέλεια - Διόρθωση ΜΑΡΙΑΝΝΑ ΓΙΑΓΙΑ, ΑΛΕΚΑ ΣΦΥΡΗ, ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΤΣΙΩΚΟΥ Εικονογραφική Τεκµηρίωση ΟΛΓΑ ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΖΩΓΡΑΦΙΑ ΜΠΙΔΙΚΟΥΔΗ, ΕΙΡΗΝΗ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ, ΒΙΚΥ ΤΣΑΜΗ Δηµιουργικό Ατελιέ ΗΡΩ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ, ΒΑΜΒΑΚΑΡΗ ΜΑΡΙΝΕΖΑ, ΡΕΒΕΚΚΑ ΚΑΛΙΜΤΖΑΚΗ, ΟΛΓΑ ΚΟΝΤΟΝΗ, ΛΙΑΝΑ ΜΙΧΑΛΑΚΗ, ΖΩΗ ΜΟΥΝΤΟΥΡΗ, ΝΙΚΗ ΞΕΝΙΚΑΚΗ, ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΤΣΙΡΜΠΑ, ΜΑΡΙΛΕΝΑ ΧΡΟΝΗ Γραφικά ηλεκτρονικής έκδοσης ΜΑΡΙΑ ΚΑΣΤΡΙΝΑΚΗ Προγραµµατισµός - Υλοποίηση ΧΡΗΣΤΟΣ ΓΚΙΛΙΤΣΑΣ, ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΑ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ, ΒΕΡΟΝΙΚΑ ΤΡΟΥΠΟΣΚΙΑΔΗ

3 ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΩΝ ΕΚΔΟΤΩΝ Μια φράση µε µεγάλη βαρύτητα αναφέρει πως «ένας λαός που δεν γνωρίζει την ιστορία του, είναι καταδικασµένος να αφανιστεί». Στις αρχές του 21ου αιώνα, οι Έλληνες, ένας λαός µε ιστορία χιλιετιών και παρουσία σε όλα τα µήκη και τα πλάτη της Γης, αλλά συνδεδεµένοι άρρηκτα µε τις ρίζες τους, στην Ελλάδα και στην Κύπρο, είναι από τα πιο προοδευµένα έθνη του κόσµου και ασφαλώς έχουν αποδείξει ότι αγαπούν και µελετούν την ιστορία τους. Οι Εκδόσεις Δοµή, µε µια παρουσία δεκαετιών στον εκδοτικό χώρο, έχουν συµβάλει στη διατήρηση και στην ανάδειξη του ελλαδικού πολιτιστικού και ιστορικού πλούτου. Η ανανεωµένη έκδοση της Εγκυκλοπαίδειας Δοµή αγκαλιάστηκε από µια νέα γενιά αναγνωστών, που εξακολουθεί να δείχνει την εµπιστοσύνη της σε έναν εκπαιδευτικό τίτλο κύρους. Και τώρα, µε όλο τον σεβασµό προς το αναγνωστικό µας κοινό, προσφέρουµε άλλο ένα ανεκτίµητο έργο γνώσης: την «Ιστορία των Ελλήνων». Η 16τοµη «Ιστορία των Ελλήνων» προσφέρει µια συνολική εικόνα της ιστορικής πορείας του ελληνικού έθνους από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήµερα, την αυγή του 21ου αιώνα. Το έργο αυτό είναι προϊόν συλλογικής προσπάθειας, συντεταγµένο από δεκάδες ειδικούς επιστήµονες και ιστορικούς. Ενσωµατώνει τις πιο σύγχρονες ιστοριογραφικές τάσεις, αλλά είναι γραµµένο σε απλή και εύληπτη γλώσσα. Ταυτόχρονα, συνταιριάζει αρµονικά σε ένα λειτουργικό σύνολο κείµενο και εικόνα, σε µια προσπάθεια να απευθυνθεί σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό, τόσο στον αναγνώστη που αγαπά την ιστορία όσο και στον ειδικό επιστήµονα και στον εκπαιδευτικό που αναζητά έναν τίτλο αναφοράς, αλλά προπάντων στον µαθητή και στον φοιτητή που καλείται να γνωρίσει την ιστορία του, από µια πηγή έγκυρη και αξιόπιστη. Πιστεύουµε ότι ανταποκριθήκαµε στις απαιτήσεις αυτού του µεγάλου εγχειρήµατος και σας ευχόµαστε καλή ανάγνωση! Οι εκδότες Ηλίας Μανιατέας - Ιωάννης Τεγόπουλος

4 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Από αυτό το σπονδυλωτό αφήγηµα που συνθέτουν τα κείµενα του τόµου, αναδύεται η ιστορική φυσιογνωµία µιας εποχής που καλύπτει τις δύο τελευταίες δεκαετίες του 19ου αιώνα και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Η περίοδος αυτή σηµατοδοτείται από τις µεταρρυθµίσεις και το εκσυγχρονιστικό εγχείρηµα του Χ. Τρικούπη και την αντιπαράθεσή του µε τον Θ. Δεληγιάννη στο πλαίσιο ενός ιδιόµορφου δικοµµατισµού: Από τις παθογένειες του κοινοβουλευτικού συστήµατος κάτω από την βασιλική κηδεµονία, το αυξηµένο πλέον ειδικό πολιτικό βάτος του Τύπου, του Στρατού, του Εκπαιδευτικού Συστήµατος, της Εκκλησίας και των θρησκευτικών οργανώσεων, τη διεκδίκηση ενός σηµαντικότερου κοινωνικού ρόλου από τις γυναίκες, τη συγκρότηση και τη λειτουργία της «Κρητικής Πολιτείας», την πολιτική ζωή και τα πολιτιστικά σωµατεία στις περιοχές του ευρύτερου ελληνισµού, και τον Μακεδονικό Αγώνα. Στο µεταίχµιο των δύο αιώνων, η ελληνική κοινωνία απογοητευµένη µετά από τις διαψεύσεις των µεγάλων προσδοκιών υποδέχεται τον νέο αιώνα, τον 20ό, µε το βάρος της χρεοκοπίας του 1893 («δυστυχώς επτωχεύσαµεν») και σοκαρισµένη από τη στρατιωτική, πολιτική και ιδεολογική ήττα στην ελληνοτουρκική σύρραξη του 1897, όταν όλο το σαθρό µεγαλοϊδεατικό οικοδόµηµα κατέρρευσε µέσα σε λίγες µέρες στον «πόλεµο της ντροπής». Θα επακολουθήσουν οι διεργασίες και οι διαδροµές που οδηγούν στο κίνηµα του Γουδί (1909) και στην είσοδο του Ελ. Βενιζέλου στην πολιτική σκηνή ( ). Αξιοποιώντας και αναδεικνύοντας τις πηγές αλλά και τη σύγχρονη βιβλιογραφική θεώρηση, οι προσεγγίσεις αναζητούν πέρα από την πορεία των εθνικών ζητηµάτων, και των πολιτικοθεσµικών διαδικασιών, και πέρα από την ολοκλήρωση της συγκρότησης του εθνικού κράτους, το πνεύµα της εποχής όπως αποτυπώνεται π.χ. σε εκφράσεις της τέχνης και του καθηµερινού πολιτισµού. Παρέχουν έτσι µια επαρκή βάση δεδοµένων και παράλληλα προσφέρουν εναύσµατα για έρευνα, συζήτηση και προβληµατισµό µε τις αναφορές: Στην κρίσιµη µετάβαση από την «εποχή του Τρικούπη» στην απαξιωµένη συνήθως, και όχι µόνο εξ αιτίας της έντονης πολιτικής της αστάθειας, 12ετία ( ) που υπήρξε ωστόσο αρκετά δηµιουργική οδηγώντας τελικά στην «Ανόρθωση». Στην εµφάνιση της ιδεολογίας του «κρατισµού» (δηλ. της επίλυσης των κοινωνικών προβληµάτων µέσω κρατικών παρεµβάσεων). Στην ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης και στη διαπίστωση ότι, ιδίως µετά το 1905, όταν αρχίζουν να πυκνώνουν οι εργατικές συνδικαλιστικές απεργίες, η πολιτική ζωή και η δηµόσια συζήτηση στη χώρα περιστρέφονται γύρω από το «κοινωνικό ζήτηµα» (Γ. Σκληρός) έστω και νεφελωδώς προσδιορισµένο. Στο «πληγωµένο εθνικό φιλότιµο» των Ελλήνων και στον πατριωτισµό τους που συχνά φθάνει, µέχρι τον εθνικιστικό παροξυσµό (και το 1897 σε µια «ευγενή τύφλωση») και είναι άµεσα συνδεδεµένος µε το «ένδοξο» ιστορικό τους παρελθόν. «Ο σηµερινός Έλληνας» γράφει π.χ. η βρετανίδα περιηγήτρια Ιλ. Αρµοστρονγκ (το 1892), «φέρει στο πρόσωπο του µια επιτοµή της σύγχρονης ιστορίας του έθνους του. Ο πόλεµος της ανεξαρτησίας είναι ακόµη φρέσκος στη µνήµη». Στην εφηµεριδογραφική και πολιτική «υπερτροφία» των Ελλήνων που συντηρούν µεγάλο αριθµό εφηµερίδων και όχι µόνο στην Αθήνα και ρέπουν προς τις ατέρµονες και φανατισµένες «πολιτικές» συζητήσεις που από τη µια µοιάζει βέβαια να οδηγούν στον «ξεπεσµένο κόσµο των Ορεστιακών και των Ευαγγελικών» (:Γ. Σεφέρης) από την άλλη όµως συµβάλλουν, έστω και µε παλινωδίες, στην πολιτική χειραφέτηση των µαζών στο πλαίσιο µιας γενικότερης διαλεκτικής λειτουργίας των κοινοβουλευτικών θεσµών που ενσωµατώνουν και νοµιµοποιούν αλλά ταυτόχρονα χρησιµεύουν ως εφαλτήρια για να διεκδικήσουν οι πολίτες ένα πιο ουσιαστικό έλεγχο της εξουσίας.

5 Στην ψευδεπίγραφη και εν πολλοίς εικονική «πρόοδο» του πολιτισµού που συγκαλύπτει τη µίζερη ζωή της πλειοψηφίας του πληθυσµού. Όπως αναρωτιέται ίσως µε κάποια υπερβολή ο Εµ. Ροΐδης (το 1891) «Κατέστησαν άραγε ευτυχεστέραν της τότε, την σηµερινή Ελλάδα: τα τηλεγραφικά δίκτυα, οι τροχιόδροµοι, οι ηλεκτρικοί λαµπτήρες, τα τεσσαράκοντα γυµνάσια, αι ωδικαί λέσχαι, οι τρισχίλιοι του Πανεπιστηµίου φοιτηταί, η ακώλυτος λειτουργία των κοινοβουλευτικών θεσµών, αι µεγαλόσχηµοι εφηµερίδες, η αντικατάσταση των ληστών δια χρηµατιστών, τα εξακόσια χιλιόµετρα σιδηροδρόµων και τα ισάριθµα εκατοµµύρια δηµοσίου χρέους ;». Το δροµολόγιο της συγκεκριµένης επισκόπησης που περιέχει ο τόµος, µας εφοδιάζει µ ένα βλέµµα που µας επιτρέπει και µας προτρέπει να δούµε και πίσω από το πολιτικό σκηνικό: την ιστορία της «όµορφης και παράξενης πατρίδας» να εκτυλίσσεται όχι µόνο στις αίθουσες του κοινοβουλίου, των ανακτόρων, των υπουργικών γραφείων αλλά και στους στρατώνες, στα σχολεία, στις εκκλησίες (και όχι µόνο όταν λειτουργούν ως εκλογικά τµήµατα) στα γραφεία των εφηµερίδων, στους δρόµους και στις πλατείες όπου οι Έλληνες διαδηλώνουν, φωνάζουν συνθήµατα [από βάρβαρα («φόλα στους τρικουπηνούς», 1892 και «να τους κάψουµε όλους» 1895) έως µεγαλεπήβολα («Η Ελλάς προωρίσται να ζήση και θα ζήση», 1892 και «Ζήτωσαν εσαεί αι πολιτικαί ηµών ελευθερίαι», 1902) κ.λπ.], διαβάζουν τη «δική τους» εφηµερίδα, ψηφίζουν, απολαµβάνοντας όλη την σχετική ιεροτελεστία «γιορτή», όλη αυτή την «καρδιοβόρο αγωνία της κάλπης» (Ν. Μπαλτά), απέχουν, πανηγυρίζουν, ενθουσιάζονται και απογοητεύονται το ίδιο εύκολα και ελπίζουν πάντα σε µια αναλαµπή, σ ένα νέο πολιτικό «µεσσία», σ ένα νέο µεγάλο όραµα. Γιώργος Ολ. Αναστασιάδης

6 Αγριαντώνη Χ., Οι απαρχές της εκβιοµηχάνισης στην Ελλάδα τον 19ο αιώνα, Μορφωτικό Ίδρυµα Εµπορικής Τράπεζας της Ελλάδος, Αθήνα Αλιβιζάτος Ν., Εισαγωγή στην ελληνική συνταγµατική ιστορία. Σηµειώσεις πανεπιστηµιακών παραδόσεων, τεύχος Α, , Αθήνα-Κοµοτηνή: Αντ. Σάκκουλας Αναγνωστοπούλου Σ., Μικρά Ασία. 19ος αιώνας Οι ελληνορθόδοξες κοινότητες. Από το µιλλέτ των Ρωµιών στο ελληνικό έθνος, Ελληνικά Γράµµατα, Αθήνα Αναστασιάδης Γ., «Κοινοβούλιο και Μοναρχία», σε Ελλάδα, Ιστορία και Πολιτισµός, τόµος 8: Η Πολιτική, Αθήνα-Θεσσαλονίκη: εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, Αναστασιάδης Γ., Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας , Αθήνα-Θεσσαλονίκη: εκδ. Σάκκουλα Αντωνίου Α. Μπρεγιάννη Κ. «Όψεις της Θεσσαλικής ενσωµάτωσης», (Τα Ιστορικά, 2ο, 2003, σ ). Αρώνη Τσίχλη Κ., Το σταφιδικό ζήτηµα και οι κοινωνικοί αγώνες-πελοπόννησος (1999). Αναστασιάδης Γ., Ο διορισµός και η παύση των κυβερνήσεων στην Ελλάδα, University Studio Press, Θεσσαλονίκη Αναστασιάδης Γ., Από τον Ρήγα στον Αλ. Παπαναστασίου. Δηµοκρατία και θεσµικός λόγος στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη, University Studio Press, Ασπρέας Γ., Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, , τ. Α, Β, Γ, Αθήναι Βακαλόπουλος Κ., Ιστορία του Βόρειου Ελληνισµού. Θράκη. Θεσσαλονίκη Βαµπάς Αρ., Οι νόµοι του Εθνικού Πανεπιστηµίου, Αθήνα Βάρδα Χρ., Πολιτευόµενοι στρατιωτικοί στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα, εκδ. Μνήµων Βαρίκα Ελ., Η εξέγερση των Κυριών. Η γένεση µιας φεµινιστικής συνείδησης στην Ελλάδα, , Αθήνα Βατικιώτης Π., Μια πολιτική βιογραφία του Ιω. Μεταξά (2005). Βεντήρης Γ., Η Ελλάς του , Αθήνα 1970, 2τ. Βεργόπουλος Κ., Κράτος και οικονοµική πολιτική στον 19ο αιώνα. Η Ελληνική Κοινωνία, (1978). Βερέµης Θ. Γ. Γουλιµής (Επιµ.), Ελευθέριος Βενιζέλος. Κοινωνία οικονοµία πολιτική στην εποχή του, Αθήνα Βερέµης Θ. Οδ. Δηµητρακόπουλος (Επιµ.), Μελετήµατα γύρω από τον Βενιζέλο και την

7 εποχή του, Αθήνα Βερέµης Θ., Οι επεµβάσεις του στρατού στην ελληνική πολιτική ( ), Αθήνα Βερέµης Θ. (Επιµ.), Εθνική ταυτότητα και εθνικισµός στη νεότερη Ελλάδα (1997). Βερέµης Θ. - Κρεµµυδάς, Β., Ο σύγχρονος κόσµος, Αθήνα, Γνώση, Βλαγκόπουλος Β., Συνθήκες σταθµοί της ιστορίας (Οδοιπορικό 146 χρόνων ), [Σάκκουλα], Θεσσαλονίκη, Βλάχος Ν., Το Ανατολικόν Ζήτηµα και η Ελλάς, Αθήνα Βουλή των Ελλήνων, Κρίσιµα κείµενα της πολιτικής ζωής της Ελλάδος , Αθήναι, Βουλή των Ελλήνων: Πεντακόσια Χρόνια Έντυπης Παράδοσης του Νέου Ελληνισµού, (2000). Βουρνάς Τ., Ιστορία της Νεώτερης Ελλάδας , Αθήνα: Γιακουµής Χ., Η Ελλάδα. Φωτογραφικό και λογοτεχνικό ταξίδι στον 19ο αι. (1998). Γαλάνης Σπ. (επιµ.), Χαρίλαος Τρικούπης, 100 χρόνια από το θάνατό του. Πανηγυρική συνεδρίαση της Βουλής των Ελλήνων, Πέµπτη 25 Απριλίου 1996, Αθήνα, Βουλή των Ελλήνων, Γαρδίκα Κ., Προστασία και εγγυήσεις, Στάδια και µύθοι της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, , Θεσσαλονίκη, Βάνιας, Γεροζήσης Τρ., Το σώµα των αξιωµατικών και η θέση του στη σύγχρονη ελληνική κοινωνία, , τ. 1, 2, 3, εκδ. Δωδώνη Γεροµιχαλός Αθ., Ίδρυσις και Διοίκησις της Εκκλησίας της Ελλάδος, Θεσσαλονίκη Γιανναράς Χρ., Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα, Δόµος, Γιαννουλόπουλος Γ., Η ευγενής µας τύφλωσις. Εξωτερική πολιτική και «εθνικά θέµατα» από την ήττα του 1897 έως τη µικρασιατική καταστροφή, εκδ. Βιβλιόραµα, Γονατας Σ., Αποµνηµονεύµατα. Εκ του στρατιωτικού και πολιτικού δηµόσιου βίου του από το 1897 µέχρι το 1957 (1958). Γρηγορόπουλος Μ., Περιήγησις εν Ελλάδι ήτοι γεωγραφική, ιστορική, αρχαιολογική, εµπορική και στατιστική περιγραφή των επισηµότερων πόλεων του Ελληνικού Βασίλειου (1882). Δαφνής Γρηγόριος, Τα Ελληνικά Πολιτικά Κόµµατα, εκδ. Γαλαξία, 1961, Δέλτα Π Σ., Ελευθέριος Βενιζέλος: Ηµερολόγιον, Αναµνήσεις, Μαρτυρίες, Αλληλογραφία (Επιµ. Π.Α. Ζάννας), Αθήνα Δερτιλής Γ., Κοινωνικός µετασχηµατισµός και στρατιωτική επέµβαση, , Αθήνα, εκδ. Εξάντας 1977.

8 Δερτιλής Γ., Κωστής Κ. (επιµ.), Θέµατα Νεοελληνικής Ιστορίας (18ος 20ος αι.), Αθήνα Κοµοτηνή, Σάκκουλας, Δερτιλής, Π., Το δηµόσιον χρέος της Ελλάδος και απόψεις περί του διακανονισµού του, Αφοί Σάκκουλα Αθήνα Δηµαράς K.Θ., Iστορία της νεοεληνικής λογοτεχνίας, Ίκαρος Δερµάτης Γ., Η οικονοµική λειτουργία της πόλης του Λαυρίου στη χρονική περίοδο Οι συνέπειες στην οικονοµική και πολιτική ζωή της Ελλάδας (1990). Δηµαράς Αλ., «Η εκπαίδευση Α. Ελληνικές πραγµατικότητες και µεταρρυθµίσεις», στην: Ιστορία του Νέου Ελληνισµού , Αθήνα 2003, τ. 5. Δηµαράς Αλ. (επιµ.), Η µεταρρύθµιση που δεν έγινε (Τεκµήρια Ιστορίας), τ. Α : , Αθήνα, Ερµής, 1974 (Νέα Ελληνική Βιβλιοθήκη). Δηµαράς Κ. Θ., «Ιδεολογήµατα στην αφετηρία του ελληνικού πανεπιστηµίου», στο: Πανεπιστή- µιο: Ιδεολογία και Παιδεία, Αθήνα 1989, σ Δραγούµης Ι., Ο Ελληνισµός και οι Έλληνες, Αθήνα Ελλάδα, Ιστορία και Πολιτισµός, τόµος 6: Το Νέο Ελληνικό Κράτος. Η ιστορία, τόµος 7: Η Πολιτική, τόµος, εκδ. Μαλλιάρης Παιδεία, ΕΛΛΑΣ. Η Ιστορία και ο πολιτισµός του Ελληνικού Έθνους από τις απαρχές µέχρι σήµερα [Εκδ. οργ. Πάπυρος]. Ευελπίδης Χρ., Οικονοµική και κοινωνική Ιστορία της Ελλάδος, Αθήνα, Αργ. Παπαζήσης, Ευταξίας Αθ., Τα νοµοσχέδια του Υπουργείου της Παιδείας, Αθήνα Ζακυθηνός Δ., Η Πολιτική Ιστορία της Νεότερης Ελλάδας. Εισαγωγικά µαθήµατα (1962). Ζέγγελης Η., Το εν Ελλάδι κρατούν κοινοβουλευτικόν δίκαιον, α έκδοση 1906, β έκδοση Ζιώγου-Καραστεργίου Σ., Η µέση εκπαίδευση των κοριτσιών στην Ελλάδα, , Αθήνα Ζορµπάς Ν., Αποµνηµονεύµατα ή πληροφορίαι περί των συµβάντων κατά την διάρκειαν της Επαναστάσεως της 15ης Αυγούστου 1909, Αθήνα Ζωγράφος Ι., Η εν Ελλάδι πολιτική και οικονοµική κατάσταση (1895). Η Μεγάλη Ιστορία του 20ου αιώνα. Τόµος 1ος, Αθήνα Η Στρατιωτική ζωή εν Eλλάδι Xειρόγραφον έλληνος αξιωµατικού, «Eρµής» Θεοχαρίδης Γ., Ο Ρόλος της Μακεδονίας εις την Πολιτική και Στρατιωτική Ιστορία της Ελλάδος

9 (1962). Ινστιτούτο Ελληνικής Συνταγµατικής Ιστορίας και Συνταγµατικής Επιστήµης, Κείµενα συνταγ- µατικής ιστορίας, πρώτος τόµος (επιµέλεια: Α. Παντελής/Σ. Κουτσουµπίνας/ Τ. Γεροζήσης), εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα-Κοµοτηνή Ιγγλέσης Ν., Οδηγός της Ελλάδος ( ). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΔ, Νεώτερος Ελληνισµός από 1881 ως 1913, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών Ιστορία του Ελληνικού Στρατού, , εκδ. Γ.Ε.Σ. / Δ. Ι. Σ., Ιστορία του Νέου Ελληνισµού , 5ος τόµος: Τα χρόνια της σταθερότητας , Η οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη του Ελληνισµού, Αθήνα, εκδ. Ελληνικά Γράµµατα, Κακλαµάνης Γερ., Ανάλυση της νεοελληνικής αστικής ιδεολογίας από το 1880 ως σήµερα (1975). Καρανικόλας Γ., Νόθες εκλογές στην Ελλάδα ( ), β έκδοση, εκδόσεις Επικαιρότητα, Αθήνα Καρυκόπουλος Π., 200 χρόνια Ελληνικού Τύπου, (1984). Κάτσικας Χρ. Κ. Ν. Θεριανός, Ιστορία της Νεοελληνικής Εκπαίδευσης. Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους µέχρι το 2004, Αθήνα Κολιόπουλος Ι. - Ι. Χασιώτης (επιµέλεια), Η Νεότερη και Σύγχρονη Μακεδονία, 2 τόµοι (εκδ. Παπαζήση). Κονιδάρης Γεράσιµος, Εκκλησιαστική Ιστορία της Ελλάδος, τ. Β, Κονιδάρης Ι., Θεµελιώδεις διατάξεις σχέσεων Κράτους Εκκλησίας, Εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα, Κιτροµηλίδης Π. Σκλαβενίτης Τρ. (επιµ.), Ιστοριογραφία της νεότερης και σύγχρονης Ελλάδας (2004). Κορασίδου Μ., Οι άθλιοι των Αθηνών και οι θεραπευτές τους. Φτώχεια και φιλανθρωπία στην ελληνική πρωτεύουσα τον 19ο αιώνα, Αθήνα Κοριζής Χ., Η πολιτική ζωή εις την Ελλάδα , Αθήνα Κουλούρη Χρ., Αθλητισµός και όψεις της αστικής κοινωνικότητας. Γυµναστικά και Αθλητικά σωµατεία (1997). Λαούρδας. Β, Ο Μακεδονικός Αγών, Λάππας Κ., «Το διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστηµίου Αθηνών τον ιθ αιώνα», στο: Πανεπιστήµιο: Ιδεολογία και Παιδεία, Αθήνα 1989, σ

10 Λάππας Κ., Πανεπιστήµιο και φοιτητές στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα, Αθήνα Λάσκαρης, Μ., Το Ανατολικόν ζήτηµα, , τόµοι ΙΙ, εκδ. Π.Πουρνάρα, Θεσσαλονίκη Λέφας Χρ., Ιστορία της (Δηµοτικής) Εκπαιδεύσεως, Αθήνα Λευκοπαρίδης Ξ. (επιµ.) Α. Παπαναστασίου, Πολιτικά Κείµενα, τ. 1 (1957). Λούβη Λ., Περιγέλωτος Βασίλειον. Οι σατυρικές εφηµερίδες και το εθνικό ζήτηµα, (2002). Μάγερ Κ., Ιστορία του ελληνικού τύπου, τόµοι 3 (1957). Μαζαράκης Ι., Ο Μακεδονικός Αγώνας (1981) Μαζαράκης Α. Αινιάν, Αποµνηµονεύµατα, Αθήνα Μακράκη Λ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη, Αθήνα Μακρυγιάννης Ν., Οι Πρωθυπουργοί της Ελλάδας , 4η εκδ., Αθήνα Μακρυδηµήτρης Α., Οι πρωθυπουργοί της Ελλάδος , εκδόσεις «Ι. Σιδέρης», Αθήνα Μαρκεζίνης Σ., Πολιτική ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος, Αθήναι, Μελάς Σπ., Η Επανάσταση του 1909, εκδ. Μπίρης (1957). Μόδης Γ., Μακεδονικές Ιστορίες (1960). Μοσκώφ Κ., Εισαγωγικά στην ιστορία του κινήµατος της εργατικής τάξης, Η διαµόρφωση της εθνικής και κοινωνικής συνείδησης στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη Μπακαλάκη Αλ. και Ελεγµίτου Ελ., Η εκπαίδευση «εις τα του οίκου» και τα γυναικεία καθήκοντα. Από την ίδρυση του ελληνικού κράτους έως την εκπαιδευτική µεταρρύθµιση του 1929, Αθήνα Μπάλτα Ν., Η καρδιοβόρος αγωνία της κάλπης. Τύπος και βουλευτικές εκλογές την εποχή του Χαρίλαου Τρικούπη (2001). Μπάλτα Ν.-Παπαδηµητρίου Δ., Σηµειώσεις για την Ιστορία του Τύπου (1993). Μπαρούτας Κ., Η Κραυγή των Ελλήνων, Σαββάλας Μπασαντής Δ., «Η εποποιία του αθηναϊκού τύπου», (αφιέρωµα στην εφηµερίδα Ελευθεροτυπία, τεύχος 104, 20 Μαρτίου 2001). Μπουζάκης Σ., Νεοελληνική εκπαίδευση, , Gutenberg, Αθήνα Μπούκας Μ., Οδηγός εµπορικός, γεωγραφικός και ιστορικός των πλείστων κυριότερων πόλεων της Ελλάδος του έτους 1875 (1875).

11 Μπουρνάζος Στρ., «Η εκπαίδευση στο ελληνικό κράτος», στην: Ιστορία της Ελλάδας του 20ού αιώνα. Οι απαρχές , Αθήνα χ.χ., τ. Α2. Μπουχώτης Αθ., Η ριζοσπαστική Δεξιά. Αντικοινοβουλευτισµός, Συντηρητισµός και ανολοκλήρωτος Φασισµός στην Ελλάδα, Νανάκης Α., Εκκλησιαστικά Κρήτης 19ος 20ος αιώνας, Εκδ. οίκος αφών Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, Νέα Εστία, τχ. 263 (1937), σ : «Αφιέρωµα στα 100 χρόνια από την ίδρυση του Πανεπιστηµίου Αθηνών». Νούτσος Χ., «Προτείνω την απόλυσιν». Η ιδεολογία της καθηγητικής ευθύνης το 19ο αιώνα στην Ελλάδα, Αθήνα Ξηραδάκη Κ., Το φεµινιστικό κίνηµα στην Ελλάδα. Πρωτοπόρες Ελληνίδες, , Αθήνα Πάγκαλος Θ., Τα Αποµνηµονεύµατά µου ( ), τ.1 ( ), Αθήνα 1950 Πανταζίδης Ι., Χρονικόν της πρώτης πεντηκονταετίας του ελληνικού πανεπιστηµίου, Αθήνα Παπαγιαννάκης Λ., Οι Ελληνικοί σιδηρόδροµοι, Μορφωτικό Ίδρυµα ΕΤΕ, Αθήνα Παπαδηµητρίου Ρ., Ο µακεδονικός αγώνας, Χρονικό, Σάκκουλας Παπακοσµάς Β., Ο Στρατός στην Πολιτική Ζωή της Ελλάδος, µτφρ. Αλεξάνδρα Φιαδά, εκδ. Εστία, Παπακώστας Γ., Φιλολογικά σαλόνια και καφενεία της Αθήνας (1998). Παπαµανουσάκης Σ., Η ξενοκρατία στην Κρήτη, Κάλβος, Αθήνα, Παπαρρηγόπουλος Κ. Καρολίδης Π. Αναστασιάδης Γ., Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, [Αλέξανδρος]. Πετρίδης Π., Σύγχρονη ελληνική πολιτική ιστορία, τόµος δεύτερος Από την εν Αθήναις Β Συνέλευση στην εκθρόνιση του Κωνσταντίνου Γλύξµπουργκ, εκδόσεις Γκοβόστη (χ.χ.) Πικρού I., Οι εξελίξεις στην Eλλάδα από το 1895 ως τις αρχές του I.E.E, Eκδοτική Aθηνών 1977, Tοµ. IΔ. Πικρού Ι., «Η ελληνοτουρκική κρίση και ο πόλεµος του Η Κρητική Πολιτεία. Ο Μακεδονικός αγώνας. Βελτιώσεις στην Ελλάδα », σε: Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόµος ΙΔ, Νεώτερος Ελληνισµός από 1881 ως 1913, Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών 1977.

12 Ποταµιανός Ν., «Κοινοβουλευτισµός ούτος ο εχθρός» Μία οργάνωση της ριζοσπαστικής δεξιάς. Η εταιρεία «Ελληνισµός», [περ. Ουτοπία, τχ. 56, Σεπτ.-Οκτ. 2003]. Πουρνάρας Δ., Χαρίλαος Τρικούπης. Η ζωή και το έργο του. 2 τόµοι, Αθήνα Πυργιωτάκης Ι. Ε., «Δάσκαλοι και κοινοβουλευτισµός στην Ελλάδα του 19ου αιώνα», στην: Η Οδύσσεια του διδασκαλικού επαγγέλµατος, Θεσσαλονίκη 1992, σ Πρόντζας Ευ., Οικονοµία και γαιοκτησία στη Θεσσαλία, , Τα τεκµήρια (1992). Ρούσσος Γ., Νεότερη Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, (1975). Σαπρανίδης Δ., Ιστορία της Ελληνικής γελοιογραφίας (2001) Σάτιρα και Πολιτική στη Νεώτερη Ελλάδα. Από τον Σολωµό ως τον Σεφέρη (1979). Σβολόπουλος Κ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την αυτόνοµον Κρήτην , β έκδ. [Ίκαρος εκδοτική εταιρεία]. Σβώλος Αλ., «Η Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδος» [Τα Ελληνικά Συντάγµατα /86], Σπηλιωτόπουλος Α., Ιστορία του ελληνοτουρκικού πολέµου. Επί τη βάσει πολλών διπλωµατικών και ιστορικών εγγράφων. Τόµοι 2 (1897). Σταυρίδη Πατρικίου Ρ., Γλώσσα, Εκπαίδευση και Πολιτική (1999). Στεφάνου Σ., «Αι οικονοµικαί και πολιτικαί περιπέτειαι της Ελλάδος από του 1893 µέχρι του Η ιστορία της επιβολής του οικονοµικού ελέγχου» (Ελεύθερον Βήµα Μαρτίου 1927). Σέργης Μ., Εφηµερίδες και Λαογραφία. Η ταυτότητα µιας Ναξιακής εφηµερίδας. Διαθλάσεις της Ιστορίας και της Ελληνικής κοινωνίας του 19ου αιώνα και των αρχών του 20ού (2000). Σκαρπαλέζος Αρ. Κ., Από την ιστορίαν του Πανεπιστηµίου Αθηνών, Αθήνα Σκληρός Γ., Το κοινωνικό µας ζήτηµα (1907). Σκοπετέα Ε., Το Πρότυπο Βασίλειο και η Μεγάλη Ιδέα. Όψεις του εθνικού προβλήµατος στην Ελλάδα, (1988). Σκοπετέα Έλλη, Η δύση της Ανατολής. Εικόνες από το τέλος της Οθωµανικής Αυτοκρατορίας, Αθήνα, Γνώση, Σπηλιωτάκης Ι., Ξύπνα Ρωµιέ και κάτω το ρουσφέτι. Όχι φράγκικο Σύνταγµα. Πολίτευµα Ελληνικό µε βασιλεία, µε βουλή, µε επαρχιακά συµβούλια και µε συµβούλους του βασιλιά (1881). Στασινόπουλος Ε., Ο ελληνικός στρατός της πρώτης εκατονταετίας, Αθήναι Σφήκα-Θεοδοσίου Α., Η προσάρτηση της Θεσσαλίας. Η πρώτη φάση στην ενσωµάτωση µιας ελληνικής επαρχίας στο ελληνικό κράτος, (1989).

13 Στεφανίδης Βασίλειος, Εκκλησιαστική Ιστορία, Αθήναι Στεφάνου Στ. Ι., Τα κείµενα του Ελευθερίου Βενιζέλου. Η ζωντανή ιστορία της δραµατικής περιόδου του έθνους , Αθήνα 1981, 4τ. Στεφάνου Στ., Ο Ελευθέριος Βενιζέλος όπως τον έζησα από κοντά, Αθήνα 1975, 2τ. Στράγκας Θ., Εκκλησίας Ελλάδος Ιστορία εκ πηγών αψευδών, Αθήναι, τ. Α -Β, Στρατιωτικός Σύνδεσµος Επανάστασις 1909, Το αρχείον του Στρατιωτικού Συνδέσµου, εκδ. Κέδρος, Σωτηρέλης Γ., Σύνταγµα και εκλογές στην Ελλάδα Ιδεολογία και πράξη της καθολικής ψηφοφορίας, εκδόσεις Θεµέλιο, Αθήνα Τζόκας Σπ., Ανάπτυξη και εκσυγχρονισµός στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αι. Υπανάπτυξη ή εξαρτηµένη ανάπτυξη, Αθήνα, Θεµέλιο, Τζόκας Σπ., Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η συγκρότηση του Νεοελληνικού κράτους. Οδοιπορικό στο 19ο αιώνα, Αθήνα, Θεµέλιο, Τριχα Λ., Ο γνωστός και άγνωστος Χαρ. Τρικούπης. 100 Χρόνια µετά (1996). Τρωιάνος Σπ., Η Οργάνωσις της Εκκλησίας της Ελλάδος, Αθήναι Τσαούσης Δ. (επιµ.), Όψεις της Ελληνικής Κοινωνίας του 19ου αι. (1984). Τσαπάρας Στ., Η πολιτική ηγεσία και οι ξένοι στη νεότερη ιστορία της Ελλάδας, Αθήνα: Νέα Σύνορα Τσιριντάνης Ν., Η πολιτική και διπλωµατική ιστορία της εν Κρήτη Εθνικής Επαναστάσεως, , τόµοι 3 (1951). Τσιρκινίδης Χ., Σύννεφα στη Μακεδονία..., Θεσσαλονίκη Φιλάρετος Γ., Ξενοκρατία και βασιλεία εν Ελλάδι, (1897). Φουρναράκη Ελ., Εκπαίδευση και αγωγή των κοριτσιών. Ελληνικοί προβληµατισµοί ( ). Ένα Ανθολόγιο, Αθήνα Φραγκουδάκη Ά., Εκπαιδευτική Μεταρρύθµιση και φιλελεύθεροι διανοούµενοι. Άγονοι αγώνες και ιδεολογικά αδιέξοδα στο µεσοπόλεµο, Αθήνα Χασιώτης Ι., Επισκόπηση της ιστορίας της νεοελληνικής διασποράς (1993). Χατζηιωσήφ Χ., Η γηραιά : η βιοµηχανία στην Ελλάδα (1993). Χρήστου Θ., «Το φοιτητικό κίνηµα και η πρώτη του εκδήλωση στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (1839)», στα: Πρακτικά του ΙΣΤ Πανελληνίου Ιστορικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη Χρήστου Θ., Κωνσταντίνος Δηµητρίου Σχινάς ( ). Η ζωή - το έργο η εποχή του, Αθήνα 1998.

14 Ψαρρά Α., Μητέρα ή πολίτις; Ελληνικές εκδοχές της γυναικείας χειραφαίτησης, [Το φύλο των δικαιωµάτων. Εξουσία γυναίκες και ιδιότητα του πολίτη (1999)]. Ψυχογιός Δ., Τα Έντυπα Μέσα Επικοινωνίας (2004). «Ο Μακεδονικός Αγώνας» Αποµνηµονεύµατα Π. Αργυρόπουλος, Α. Ζάννας, Κ. Μαζαράκης Αινιάν, Α. Σουλιώτης Νικολαΐδης, Ναούµ Σπανός, Β. Σταυρόπουλος, Ίδρυµα Μελετών Χερσονήσου Αίµου, Θεσσαλονίκη «Ο Μακεδονικός Αγώνας» Πρακτικά Συµποσίου, Ι.Μ.Χ.Α., Θεσσαλονίκη Γυναίκες και ανώτατη εκπαίδευση στην Ελλάδα, Θεσσαλονίκη Berard V., Τουρκία και Ελληνισµός. Οδοιπορικό στη Μακεδονία, Αθήνα, Τροχαλία, 1987 [α έκδοση Παρίσι 1895]. Bickford-Smith R., Η Ελλάδα την εποχή του Γεωργίου του Α, εκδ. Ειρµός, Diamandouros N., Politics and society in Greece, , Λονδίνο Driault Edouard, H Mεγάλη Iδέα. H αναγέννηση του ελληνισµού, Iστορητής Gunnar Hering, Τα Πολιτικά Κόµµατα στην Ελλάδα , τόµος Β, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης Mίλλερ Ο, H Tουρκία καταρρέουσα. Iστορία της Οθωµανικής Aυτοκρατορίας από του έτους 1801 µέχρι του 1913, Aθήνα Turot Henri, H Kρητική Eπανάσταση και ο Eλληνοτουρκικός πόλεµος του 1897, Eιρµός Ο πόλεµος του Διήµερο µε την ευκαιρία των 100 χρόνων (1999). Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η εποχή του, ΕΛΙΑ (1996).

15 ΝΙΚΟΣ ΒΑΡΔΙΑΜΠΑΣΗΣ Γεννήθηκε στο Ηράκλειο Κρήτης το Σπούδασε Ιατρική στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (πτυχίο 1975) και παρακολούθησε µαθήµατα στη Φιλοσοφική Σχολή Αθηνών ( ). Αναγορεύθηκε διδάκτωρ του Πανεπιστηµίου Αθηνών το Ειδικεύτηκε στην Παθολογία. Εργάστηκε στην Πανεπιστηµιακή Κλινική του Νοσοκοµείου ο Ευαγγελισµός (1982) και στο Γενικό Νοσοκοµείο Αεροπορίας (1984). Το 1985 εκλέχτηκε λέκτορας στη Σχολή Επιστηµών Υγείας του Πανεπιστηµίου Αθηνών, όπου δίδαξε αυτοδύναµα για µια τετραετία ( ). Επίσης εργάστηκε ως γιατρός στον ΕΟΦ και διετέλεσε τακτικό µέλος της Επιτροπής Εθνικού Συνταγολογίου (1988). Παράλληλα µε τη διδασκαλία και τη n άσκηση της ιατρικής (έως το 2000) ασχολείται από το ραδιόφωνο, την τηλεόραση και τον Τύπο µε τη διαχρονική ιστορία της ελληνικής γλώσσας. ΡΑΔΙΟΦΩΝΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Γιατί το λέµε έτσι», Πρώτο Πρόγραµµα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας, «Κάθε µέρα και µια λέξη», «Αθήνα 9,84» ΤΗΛΕΟΠΤΙΚΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ: «Ιστορία µιας λέξης» Τηλεόραση ΕΤ «Οι λέξεις στη ζωή µας» MEGA 1998 ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑ: Συντάκτης της Ελευθεροτυπίας από το 1990 σε θέµατα Γλώσσας και Ιστορίας. Συντονιστής Επιµελητής του «Ε» ΙΣΤΟΡΙΚΑ. Αρχισυντάκτης του «ΟΛΥΜΠΙΑΚΑ ΙΣΤΟΡΙΚΑ». Συντονιστής του «Ε» Ιστορικά Πρωτοπόροι. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΕΡΓΟ (Εκτός Ιατρικής): Στο Δηµοσιογραφικό Εργαστήρι (1994). Στην Σχολή Υποκριτικής του Κ. Καζάκου (1996). (Μάθηµα Ελληνική γλώσσα και ιστορία) ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ: Ιατρικό Ιστορικό (Εκδ. «Ηριδανός») Ευρύλοχος (Εκδ. «Ηριδανός») Τειρεσίας (Εκδ. «Κέδρος») Ετυµολογικό Αλφαβητάριο (Εκδ Α.Α Λιβάνη) Ιστορία µιας Λέξης (διαχρονική ιστορία της

16 ελληνικής γλώσσας) Τόµοι. Α, Β, Γ, Δ, Ε (Εκδ Α.Α. Λιβάνη). ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΟΛ. ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΗΣ Γεννήθηκε το 1944 στη Θεσσαλονίκη. Είναι καθηγητής της Νοµικής Σχολής του Α.Π.Θ. Διδάσκει Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας. Διευθύνει την επιστηµονική σειρά των εκδόσεων «University Studio Press»: «Ιστορία και Πολιτισµός». Είναι µέλος της συντακτικής επιτροπής και τακτικός συνεργάτης του περιοδικού «Θεσσαλονικέων Πόλις». Είναι επίσης µέλος της Ένωσης Ελλήνων Συνταγµατολόγων, και της Συµβουλευτικής Επιτροπής του Κέντρου Ιστορίας Θεσσαλονίκης και συνεργάτης των «Ιστορικών» και της εφ. «Ελευθεροτυπία». Ορισµένα από τα βιβλία του: - Ο διορισµός και η παύση των κυβερνήσεων στην Ελλάδα (1981). - Ιστορία των πολιτικών και συνταγµατικών θεσµών (1993). - Σύγχρονη Ελληνική Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία (1998). - Από τον Ρήγα στον Αλ. Παπαναστασίου (1992). - Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία της Ελλάδας (2001). - Η Θεσσαλονίκη των εφηµερίδων (1994). - Το Πανεπιστήµιο της Θεσσαλονίκης αφηγείται την ιστορία του: (2003). - Η Θεσσαλονίκη στις «συµπληγάδες» του 20ού αιώνα (2005). ΕΛΙΣΩ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΔΟΥ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε νοµικά στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) απ όπου έχει λάβει το πτυχίο Νοµικής µε άριστα. Συνέχισε µε µεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο Πανεπιστήµιο, από το οποίο έλαβε µεταπτυχιακό δίπλωµα (µε ειδίκευση στο Δηµόσιο Δίκαιο και την Πολιτική Επιστήµη), καθώς και στο Πανεπιστήµιο του Μονπελιέ, µε υποτροφία του Ιδρύµατος Βουδούρη, απ όπου απέκτησε δεύτερο µεταπτυχιακό τίτλο (DEA Δηµοσίου Δικαίου). Είναι υποψήφια διδάκτορας του Α.Π.Θ. στο γνωστικό αντικείµενο του Συνταγµατικού Δικαίου και της χορηγείται υποτροφία από το Ίδρυµα Κρατικών Υποτροφιών (Ι.Κ.Υ.) προκειµένου να εκπονήσει τη διδακτορική της

17 διατριβή µε θέµα την ελευθερία του Τύπου. Τα επιστηµονικά της ενδιαφέροντα κινούνται στα πεδία του Συνταγµατικού Δικαίου, της Ελληνικής Συνταγµατικής Ιστορίας και γενικότερα του Δηµοσίου Δικαίου, καθώς και του Συγκριτικού Δικαίου. Είναι δικηγόρος διορισµένη στο Πρωτοδικείο Θεσσαλονίκης. Στα πλαίσια των µεταπτυχιακών σπουδών της έχει εκπονήσει αρκετές εργασίες που σχετίζονται, µεταξύ άλλων, µε την θρησκευτική ελευθερία, τη φορολογική ισότητα, και τις Ανεξάρτητες Αρχές. Έχει επίσης δηµοσιεύσει, σε ελληνικά νοµικά περιοδικά, µελέτη της µε θέµα την συνταγµατική αρχή της αξίας του ανθρώπου και σχόλιο νοµολογίας σχετικό µε το ασυµβίβαστο µεταξύ της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στο πεδίο των ΜΜΕ και της συµµετοχής σε επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν δηµόσια έργα. Βασικό έργο: εκπόνηση διδακτορικής διατριβής µε θέµα το νοµικό καθεστώς της ελευθερίας του Τύπου. Δηµοσιεύσεις: - Μελέτη, «Η αρχή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στη γαλλική έννοµη τάξη: Η µεταλλαγή µιας περιοριστικής ρήτρας σε ερµηνευτική παράµετρο», σε: Το Σύνταγµα (2003). - Σχόλιο νοµολογίας που αναφέρεται στο ασυµβίβαστο που εγκαθιδρύει το Σύνταγµα µεταξύ της επιχειρηµατικής δραστηριότητας στο πεδίο των ΜΜΕ και της συµµετοχής σε επιχειρήσεις που αναλαµβάνουν δηµόσια έργα, σε: Αρµενόπουλο (2005). ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΔΙΑΜΑΝΤΗΣ Γεννήθηκε στο Βόλο το Σπούδασε οικονοµικά στην Αθήνα και ιστορία στο Παρίσι (Πανεπιστήµιο Paris I). Εργάστηκε στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας και στο Κέντρο Νεοελληνικών Ερευνών. Συνεργάζεται µε την εφηµερίδα «Ελευθεροτυπία» και το περιοδικό «Αντί», δηµοσιεύοντας βιβλικριτικές και κριτικά σηµειώµατα. Υπήρξε συνεργάτης του περιοδικού «Ε- Ιστορικά» και σήµερα απασχολείται στο Εργαστήριο Κοινωνικών Επιστη- µών του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Παιδαγωγικό Τµήµα). Έχει δηµοσιεύσει άρθρα πάνω σε θέµατα νεώτερης ελληνικής ιστορίας, ενώ είναι υπό έκδοση το έργο του «Τύποι εµπόρων και µορφές συνείδησης στην νεώτερη Ελλάδα», από τις εκδόσεις της Εστίας, καθώς και το έργο «Ιστορικοί σταθµοί της δεύτερης χιλιετίας», σε συνεργασία µε τον καθηγητή του Πανεπιστηµίου Κρήτης Βασίλη Καρδάση. Κυκλοφορεί επίσης από τις εκ-

18 δόσεις της Εστίας το βιβλίο του «Αινιγµατικά πρόσωπα». ΒΑΣΙΛΗΣ ΚΑΡΔΑΣΗΣ Γεννήθηκε στη Δηµητσάνα το Σπούδασε οικονοµικά στο Οικονοµικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Αθηνών και οικονοµική ιστορία στο Πανεπιστήµο Παρίσι-1, Πάνθεον- Σορβόννη. Υπέβαλλε τη διδακτορική του διατριβή στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του Πανεπιστηµίου Αθηνών το Ο τίτλος της διατριβής του ήταν Σύρος, σταυροδρόµι της Ανατολικής Μεσογείου , µελέτη που εκδόθηκε από το Μορφωτικό Ίδρυµα της Εθνικής Τράπεζας (1987). Από το 1987 διδάσκει οικονοµική ιστορία στο Οικονοµικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Κρήτης, όπου είναι Καθηγητής. Το έργο του αναφέρεται σε θέµατα οικονοµικής και κοινωνικής ιστορίας του 18 ου και 19 ου αιώνα και έχει δηµοσιευθεί σε ελληνικά και ξένα επιστηµονικά περιοδικά. Ορισµένοι τίτλοι από βιβλία του είναι: Από του ιστίου εις τον ατµόν. Ελληνική εµπορική ναυτιλία (Πολιτιστικό-Τεχνολογικό Ίδρυµα ΕΤΒΑ, 1993), Έλληνες Οµογενείς στη νότια Ρωσία (Αλεξάνδρεια, 1997), Ο Ελληνισµός του Ευξείνου Πόντου (Μίλητος, 1998), Greek Diaspora Merchants (Lexington Books, 2000), Ολυµπιακοί Αγώνες στην Αθήνα (Έφεσος, 2003). Επίσης είναι συγγραφέας άρθρων σε συλλογικούς τόµους. Υπήρξε µέλος της συντακτικής οµάδας του περιοδικού Ε-Ιστορικά που εξέδωσε η εφηµερίδα Ελευθεροτυπία ( ). Το ερευνητικό ενδιαφέρον του σήµερα εστιάζεται στο εµπόριο και τις οικονοµικές νοοτροπίες του πρώιµου 18ου αιώνα. ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΚΟΥΚΟΥΤΣΗΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Έχει Πτυχίο στη Νοµική Επιστήµη από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης, Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης στην Ιστορία, Φιλοσοφία και Κοινωνιολογία του Δικαίου από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης και Μεταπτυχιακή Ειδίκευση στο Κανονικό Δίκαιο και στο Δίκαιο των Σχέσεων Εκκλησίας/ Κράτους στην Ευρώπη από το Καθολικό Ινστιτούτο του Παρισιού. Έχει παρακολουθήσει διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει συµµετάσχει σε ερευνητικά

19 προγράµµατα. Είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης και υποψήφιος Διδάκτορας του Εκκλησιαστικού Δικαίου. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΑΛΕΣΗΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε στο τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστηµίου. Παράλληλα µε τις σπουδές στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (Τµήµα Ιστορικό Αρχαιολογικό), εργάσθηκε ως Ειδικός Μεταπτυχιακός Υπότροφος στο Πάντειο Πανεπιστήµιο στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας. Μετά το τέλος των µεταπτυχιακών σπουδών αναγορεύθηκε παµψηφεί σε διδάκτορα. Τίτλος της διατριβής: «Ο Ελληνικός Στρατός κατά την πρώτη οθωνική δεκαετία: πολιτική οργάνωση και πελατειακές σχέσεις». Έχει διδάξει στη Μέση Εκπαίδευση, καθώς και στο Παιδαγωγικό Τµήµα Δηµοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας. Τώρα διδάσκει στο Μεταπτυχιακό Πρόγραµ- µα του Τµήµατος Πολιτικής Επιστήµης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστηµίου στο γνωστικό αντικείµενο «Ιδεολογικές και Πολιτικές διαδροµές στον Ελληνικό 19ο αιώνα». Τα ερευνητικά του ενδιαφέροντα αφορούν τη Νεώτερη Ελληνική Ιστορία και έχει δηµοσιεύσει σειρά µελετών µε κυριότερες τις εξής: «Αφετηρίες ανορθολογικών τάσεων στη συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους: πολιτισµικές συγκρούσεις γύρω από το Αυτοκέφαλο της Ελληνικής Εκκλησίας» (1995). «Αντιθέσεις και εξωθεσµική συναίνεση στο νεοελληνικό κράτος: η συγκρότηση της κεντρικής εξουσίας και η στρατιωτική πολιτική κατά τη βαναροκρατία» (1996). «Το παλαιοηµερολογητικό ζήτηµα ( ): όψεις της πολιτικής και πολιτισµικής σύγκρουσης στο Μεσοπόλεµο και στη µεταπολεµική περίοδο» (2000). «Συγκρότηση κράτους και στρατιωτική πολιτική: το ζήτηµα της αποκατάστασης των αγωνιστών της Επανάστασης κατά την οθωνική περίοδο» (2002). «Η Σχολή Ευελπίδων και η ανάδειξη των πρώτων αξιωµατικών του ελληνικού στρατού».

20 ΘΑΛΗΣ ΜΕΛΦΟΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Νοµική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Από την ίδια Σχολή έλαβε και Μεταπτυχιακό Δίπλωµα Ειδίκευσης στον Τοµέα Δηµοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήµης και σήµερα είναι υποψήφιος διδάκτορας Συνταγµατικού Δικαίου. Έχει συµµετάσχει σε διάφορα ερευνητικά προγράµµατα. Μελέτες του έχουν δηµοσιευθεί σε νοµικά περιοδικά. Ενδεικτικά: Ελευθερία πληροφόρησης του δηµοσιογράφου και προστασία της προσωπικότητας, σε: Δικαιώµατα του Ανθρώπου, 1999 Η προστασία των ενοχικών δικαιωµάτων κατά το Σύνταγµα και την Ευρωπαϊκή Σύµβαση Δικαιωµάτων του Ανθρώπου, σε: Το Σύνταγµα, 2001, ενώ έχει συµµετάσχει και σε συλλογικούς τόµους, όπως Η Διεθνής Σύµβαση για τα δικαιώµατα του παιδιού, εκδόσεις Σάκκουλα, Επίσης είναι δικηγόρος παρ Αρείω Πάγω και συνεργάτης του Εθνικού Κέντρου Δηµόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΠΑΝΑΓΟΥΛΙΑΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα το Ολοκληρώνει τις σπουδές του στο τµήµα Νοµικής του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Ασχολείται µε την έρευνα και τη συγγραφή ιστορικών και νοµικών µελετών, µε έµφαση στην Ελληνική Πολιτική και Συνταγµατική Ιστορία. Κείµενά του έχουν δηµοσιευθεί στον ηµερήσιο και περιοδικό Τύπο. ΛΙΝΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ Γεννήθηκε στις Σέρρες το Έχει Πτυχίο Νοµικής (άριστα) από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.), LLM Νοµικής από το Πανεπιστήµιο Τρεβήρων Γερµανίας, ΜSc Πολιτικής Θεωρίας από το London School of Economics and Political Science (LSE) του Πανεπιστηµίου του Λονδίνου και PhD στο Ευρωπαϊκό Συνταγµατικό Δίκαιο από το Πανεπιστήµιο του Ανοβέρου (Γερµανία). Έχει πραγµατοποιήσει µεταδιδακτορική έρευνα στο LSE και στο Νοµικό Τµή- µα του Α.Π.Θ. ως υπότροφος Marie Curie της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε θέµατα Ευρωπαϊκού Συνταγµατικού Δικαίου (προστασία θεµελιωδών δικαιωµάτων και σχέση εθνικού Συντάγµατος και ευρωπαϊκού δικαίου). Από το 2004 είναι λέκτορας Συνταγµατικού Δικαί-

21 ου στο Τµήµα Νοµικής του Α.Π.Θ., όπου διδάσκει ελληνικό και ευρωπαϊκό συνταγµατικό δίκαιο και Πολιτική Ιστορία ενώ έχει διδάξει Ευρωπαϊκό Δίκαιο στο LSE και Eυρωπαϊκές σπουδές στο Τµήµα Πολιτικών Επιστηµών του Α.Π.Θ. Είναι καθηγήτρια-σύµβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήµιο στη Σχολή Διοίκηση Επιχειρήσεων και Οργανισµών και επιστηµονική συνεργάτιδα του Ελληνικού Ιδρύµατος Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ). Έχει λάβει µέρος σε ελληνικά και διεθνή συνέδρια στην Ευρώπη και έχει δηµοσιεύσει σε έγκριτα ελληνικά και ευρωπαϊκά περιοδικά και συλλογικούς τόµους σειρά άρθρων επί θεµάτων ελληνικού, συγκριτικού και ευρωπαϊκού συνταγµατικού δικαίου, µε έµφαση σε ζητήµατα του Ευρωπαϊκού Συντάγµατος, πολιτικών κοµµάτων, θρησκευτικής ελευθερίας και δικαιωµάτων παιδιών. Η διδακτορική της διατριβή µε θέµα «Ευρωπαϊκά Πολιτικά Κόµµατα. Ερµηνεία και διάπλαση του άρθρου 191 ΣυνθΕΚ» (στα γερµανικά, NOMOS 1999) βραβεύτηκε από την Ελληνική Πανεπιστηµιακή Ένωση Ευρωπαϊκών Σπουδών (ΕΠΕΕΣ) και το Foundation for the Advancement of European Studies. ΓΙΩΡΓΟΣ ΠΙΝΑΚΙΔΗΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη. Σπούδασε στη Νοµική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου και σήµερα είναι δικηγόρος Θεσσαλονίκης. Πραγµατοποίησε µεταπτυχιακές σπουδές στον Τοµέα Δηµοσίου Δικαίου και Πολιτικής Επιστήµης του Α.Π.Θ. Εκπονεί διδακτορική διατριβή στο Συνταγµατικό Δίκαιο. Άρθρα και µελέτες του έχουν δηµοσιευθεί στο νοµικό Τύπο. Κυριότερες δηµοσιεύσεις: «Μονοµερείς ερµηνευτικές προσεγγίσεις στο όνοµα της επικρατούσας θρησκείας», Το Σύνταγµα 1999, «Ο συγκεκριµένος χαρακτήρας του ελέγχου της συνταγµατικότητας κατά το άρθρο 93 παρ. 4 του Συντάγµατος», Νέα Νοµική Επιθεώρηση 2001, Η «σύµφωνη µε το Σύνταγµα ερµηνεία». Τεχνική του Δικαστικού Ελέγχου της Συνταγµατικότητας την Νόµων ή µέθοδος ερµηνείας του νόµου δια του Συντάγµατος; Το Σύνταγµα 2001, «Συνταγµατικές παράµετροι της αστικής ευθύνης των πανεπιστηµιακών γιατρών», ΕΔΔΔΔ 2006.

22 ΑΝΝΙΤΑ ΠΡΑΣΣΑ Γεννήθηκε (1962) και µεγάλωσε στο Ναύπλιο. Έχει σπουδάσει Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών, απ όπου έχει λάβει και το διδακτορικό της δίπλωµα στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Την πενταετία εργάστηκε ως φιλόλογος στη Μέση Εκπαίδευση. Από το 1990 εργάζεται στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) Ν. Μαγνησίας (στο Βόλο), όπου είναι προϊσταµένη. Στο πλαίσιο της λειτουργίας των Γενικών Αρχείων του Κράτους έχει διοργανώσει σε- µινάρια και εκπαιδευτικά προγράµµατα για εκπαιδευτικούς και µαθητές. Έχει διδάξει στο Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας τα γνωστικά αντικείµενα «Νεοελληνική Ιστορία» και «Διδακτική της Ιστορίας». Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα καθώς και τα δηµοσιεύµατά της αφορούν κυρίως το Νεοελληνικό Διαφωτισµό, το Φιλελληνισµό, τα πρώτα χρόνια της συγκρότησης του νεοελληνικού κράτους, τη διαµόρφωση της νεοελληνικής συνείδησης και τη νεότερη θεσσαλική ιστορία. Είχε την επιστηµονική ευθύνη ευρωπαϊκού ερευνητικού προγράµµατος, σε συνεργασία µε το Ερευνητικό Κέντρο του Κόπερ της Σλοβενίας, µε θέµα τον Ιωάννη Καποδίστρια ( ). Έχει συµµετάσχει σε πολλά επιστηµονικά και διεθνή συνέδρια στην Ελλάδα και το εξωτερικό και άρθρα της έχουν δηµοσιευτεί σε επιστηµονικά περιοδικά. Το 1997 συµµετείχε στην Επιστηµονική Επιτροπή του Ελληνορωσικού Επιστηµονικού Συνεδρίου σχετικά µε τον Ιωάννη Καποδίστρια, που διοργανώθηκε στο Ναύπλιο από τη Νοµαρχιακή Αυτοδιοίκηση Αργολίδας και τη Ρωσική Πρεσβεία στην Αθήνα. Υπήρξε τακτική συνεργάτις του περιοδικού «Ε-Ιστορικά» της εφηµερίδας Ελευθεροτυπία. Έχει διατελέσει µέλος του διοικητικού συµβουλίου του Κέντρου Ιστορίας του Δήµου Βόλου και είναι µέλος πολλών επιστηµονικών σωµατείων, στα διοικητικά συµβούλια των οποίων συµµετείχε κατά καιρούς. Βιβλία της:

23 1) Ιωάννης Καποδίστριας ( ). Ο αναγεννώµενος Φοίνιξ (εκδ. Δωδώνη, 1998), 2) Ο Φιλελληνισµός και η Επανάσταση του 21, Αθήνα (εκδ. Δηµιουργία, 1999, 3) Ανδρέας Μιαούλης ( ). Από την υπόδουλη ως την ελεύθερη Ελλάδα (εκδ. Εστία, 2003), 4) Οι «Φιλότεχνοι Βόλου» (εκδ. ΓΑΚ Μαγνησίας, 2004) και 5) Όψεις και πραγµατικότητες της εκπαιδευτικής πολιτικής του Ιωάννη Καποδίστρια. Η περίπτωση των Κυκλάδων ( ) (εκδ. Ηρόδοτος, 2006). ΜΑΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΙΔΗΣ Ο Μάνος Στεφανίδης γεννήθηκε στον Πειραιά το Σπούδασε Αρχαιολογία στο Πανεπιστήµιο Αθηνών και συµµετείχε σε ανασκαφές στις Μυκήνες και στη Μεσσηνία. Είναι αριστούχος διδάκτωρ του Αριστοτελείου Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης. Από το 1980 υπηρετεί ως Επιµελητής της Εθνικής Πινακοθήκης, ενώ από το 1992 ανέλαβε υπεύθυνος του Παραρτήµατος της Πινακοθήκης στην Κέρκυρα (έως το 1997). Μετεκπαιδεύτηκε στο Kunstmuseum του Ντίσελντορφ. Επίσης έχει παρακολουθήσει ως προσκεκληµένος σε θέµατα Μουσειολογίας το σεµινάριο «Museum Management» του Smithsonian Institution στις ΗΠΑ. Είναι µέλος της Εταιρείας Συγγραφέων και της A.I.C.A. Έχει διδάξει σε σεµινάρια του Παντείου και του Ιονίου Πανεπιστηµίου, ενώ από το 1990 διδάσκει Ιστορία της Τέχνης στον ΑΚΤΟ και από το 1993 στην Κρατική Σχολή Ξεναγών. Το 1998 διδάσκει σε τέσσερα µαθήµατα τη σειρά «Ελληνοµουσείον» στο Ίδρυµα Γουλανδρή-Χορν. Την ίδια χρονιά διδάσκει τέσσερα εισαγωγικά µαθήµατα Κοινωνιολογίας της Τέχνης στο τµήµα Πολιτικής Επιστήµης της Νοµικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Από το 2000 έως το 2002 διετέλεσε διευθυντής του Μουσείου Φρυσίρα. Το 1985 οργάνωσε την έκθεση «Ζωγραφικός Χώρος-Θεατρικότητα» στο Μέγαρο Κουλούρα του Μουσείου Μπενάκη στο πλαίσιο της Αθήνας Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Το 1990 ήταν ο Έλληνας εκπρόσωπος στην Biennale της Βενετίας.

24 Μεταξύ άλλων έχει οργανώσει εκθέσεις όπως οι: «Αναφορά στον Μπουζιάνη» (1989), «Μεταίχµιον» ( ), «Άντι Γουόρχολ» (1993), «Ασκήσεις Πατριδογνωσίας» (1995), την οµαδική παρουσίαση «Περί Πάτρης» ( ) στο «Σπίτι της Κύπρου» µε χορηγία του ΔΕΣΤΕ, «Οίκοι-ότητες Άστυ-ότητες» (1997), «Minus-Plus» ( ) και «Γλωσσαλγία» (2001) σε συνεργασία µε την Ελληνοαµερικανική Ένωση. Επίσης επιµελήθηκε για την Εθνική Πινακοθήκη τις αναδροµικές εκθέσεις του Γιώργου Μαυροΐδη, του Γιώργου Βακιρτζή, του Γιάννη Σπυρόπουλου, του Λευτέρη Κανακάκη κ.ά. Το 1984 κυκλοφόρησε το βιβλίο του «Εισαγωγή στην Ελληνική Γλυπτική» εκδ. Φιλιππότης, και το 1989 η µελέτη του «Βλάσης Κανιάρης Αναφορά Επαναφορά», εκδ. Titanium. Το 1990 το βιβλίο «Ο. Δ. Μπισκίνης και ο ελληνικός συµβολισµός» από το Δήµο Ζωγράφου και «Mayo ο µάγος», εκδ. Titanium. Το 2001 κυκλοφορεί η δ έκδοση του βιβλίου του «Μια Ιστορία της Ζωγραφικής» (από το Βυζάντιο στην Αναγέννηση και από τους Ιµπερσιονιστές στον Πικάσο), εκδ. Καστανιώτη, το δίτοµο «Ελληνοµουσείον, Έξι Αιώνες Ελληνική Ζωγραφική», εκδ. ΜΙΛΗΤΟΣ και το 2002 το βιβλίο του «Μικρή Πινακοθήκη», εκδ. Καστανιώτη (β εκδ. 2005). Το 2004 κυκλοφόρησε από το «Πολύτυπο» το βιβλίο του «Ο πολιτισµός στην εποχή της µελαγχολίας». Το 2005 παρουσιάζει οµότιτλη τηλεοπτική σειρά στο Seven συνοµιλώντας µε προσωπικότητες της τέχνης. Τέλος, έχει αρθρογραφήσει στις εφηµερίδες «Αυγή», «Καθηµερινή», «Ελευθεροτυπία», «Έθνος», και «Βήµα» και τα περιοδικά «Αντί», «ARTI», «Τέταρτο», «Ζυγός», «Ρεύµατα», «Χάρτης», «Λέξη», «Journal of Art» κ.ά. Το 2004 εξελέγη λέκτορας του τµήµατος Θεατρικών Σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστηµίου Αθηνών. Το 2005 παραιτήθηκε από την ΕΠΜΑΣ λόγω των πανεπιστηµιακών υποχρεώσεών του.

25 ΑΝΤΩΝΗΣ ΣΑΤΡΑΖΑΝΗΣ Γεννήθηκε στη Θεσσαλονίκη το Σπουδές Universite de la Sorbonne Paris IV, Διδακτορικό Δίπλωµα. Le theme de la ville dans l Ecole de Thessalonique Διδασκαλία και άλλες επιστηµονικές δραστηριότητες. Από το 1989 επιστηµονικός συνεργάτης στο Κέντρο Ιστορίας Θεσσαλονίκης του Δή- µου Θεσσαλονίκης και από το Δεκέµβριο του 1998, διευθυντής του Κ.Ι.Θ. Το διάστηµα δίδαξε Νεοελληνική Λογοτεχνία και Παιδική Λογοτεχνία στο Τµήµα Βιβλιοθηκονοµίας των Τ.Ε.Ι. Θεσσαλονίκης, ως έκτακτος επίκουρος καθηγητής Από το Σεπτέµβριο του 1996 έως τον Φεβρουάριο του 1999, δίδαξε Νεοελληνική Λογοτεχνία Γραµµατολογία στο Παιδαγωγικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας, σύµφωνα µε το Π.Δ./407. Το δίδαξε Νέα Ελληνική Φιλολογία στο Τµήµα Φιλοσοφίας και Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ. ως ειδικός επιστήµων. Έχει συγγράψει 28 επιστηµονικές εργασίες ΣΠΥΡΟΣ ΤΖΟΚΑΣ Γεννήθηκε στην Καισαριανή. Αποφοίτησε από το Ιστορικό Αρχαιολογικό Τµήµα του Πανεπιστηµίου Αθηνών και εν συνεχεία παρακολούθησε µεταπτυχιακά µαθήµατα στο Universite de Paris I, όπου απέκτησε το DEA. Το 1985 διορίστηκε στη Μέση εκπαίδευση και παράλληλα συνέχισε τις µεταπτυχιακές του σπουδές στην Ελλάδα. Τον Ιούλιο του 1992 υποστήριξε τη διδακτορική του διατριβή µε τίτλο: «Προϋποθέσεις, διαδικασίες και επιπτώσεις των εξωτερικών δανείων κατά την περίοδο Η εξυπηρέτηση του δηµοσίου χρέους από το ελληνικό κράτος». Από το 1994 έως και σήµερα έχει διδάξει στο Ιστορικό-Αρχαιολογικό Τµήµα του Πα-

26 νεπιστηµίου Αθηνών, στο Τµήµα Ιστορίας-Αρχαιολογίας-Λαογραφίας του Πανεπιστη- µίου Θεσσαλίας, στο Τµήµα Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία και στο Τµήµα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστηµίου Πειραιώς. Κυριότερα έργα του: «Ανάπτυξη και εκσυγχρονισµός στην Ελλάδα στα τέλη του 19ου αι. Υπανάπτυξη ή εξαρτηµένη ανάπτυξη;», Θεµέλιο, «Ευρωπαϊκή Ένωση. Ιστορική διαδροµή και σύγχρονη πραγµατικότητα», Πανεπιστηµιακές σηµειώσεις, «Καισαριανή. Η φυσιογνωµία µιας πόλης», «Ο Χαρίλαος Τρικούπης και η συγκρότηση του νεοελληνικού κράτους. Οδοιπορικό στον 19ο αι.», Θεµέλιο, Το βιβλίο αυτό πήρε το Α βραβείο από τη Βουλή των Ελλήνων. «Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το εγχείρηµα του Αστικού εκσυγχρονισµού Η οικοδόµηση του αστικού κράτους», Θεµέλιο, Το βιβλίο αυτό απέσπασε το Α βραβείο από τη Βουλή των Ελλήνων. Έχει δηµοσιεύσει άρθρα και µελέτες σε επιστηµονικά περιοδικά. ΒΑΣΙΑΣ ΤΣΟΚΟΠΟΥΛΟΣ Γεννήθηκε στην Αθήνα το Αποφοίτησε από την École des Hautes Études en Sciences Sociales στο Παρίσι το Η διπλωµατική του εργασία πάνω στη γένεση του νεώτερου Πειραιά εκδόθηκε το 1984 σε βιβλίο µε τίτλο Πειραιάς Εισαγωγή στην ιστορία του ελληνικού Μάντσεστερ (εκδ. Καστανιώτη). Ειδικεύεται στον 19ο αιώνα και έχει ασχοληθεί µε την ιστορία της εκβιοµηχάνισης και της τεχνολογίας, την ιστορία του εργατικού κινήµατος, την κοινωνική ιστορία του ελληνικού στρατού και της Μεγάλης Ιδέας, την ιστορία του βιβλίου κλπ. Έχει λάβει µέρος σε ερευνητικά προγράµµατα (βιοµηχανική αρχαιολογία του ελληνικού χώρου, η γένεση του ελληνικού κράτους, ιστορία των ελληνικών εκδοτικών οίκων) και ως επιστηµονικός σύµβουλος σε πολλά ιστορικά ντοκυµανταίρ.

27 Οι επιστηµονικές του δηµοσιεύσεις περιλαµβάνουν ακόµα τα βιβλία: Οι Τράπεζες στην Ελλάδα (µε τον Κ. Κωστή, έκδ. Ε.Ε.Τ., 1988), Μεγάλα τεχνικά έργα στην Ελλάδα τέλη 19ου-αρχές 20ού αιώνα (Καστανιώτης, 1999), Πειραιάς κέντρο ναυτιλίας και πολιτισµού (µε τους Γ. Σταϊνχάουερ και Μ. Μαλικούτη (εκδ. Έφεσος, 2000), Ένας Αιώνας Ταχυδροµικό Ταµιευτήριο (έκδ. Ταχυδροµικού Ταµιευτηρίου, 2001) και πολλά άρθρα. Από το 1993 κάνει τον σχεδιασµό και την επιµέλεια της έκδοσης των Απάντων του Δηµοσθένη Βουτυρά. ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΡΗΣΤΟΥ Γεννήθηκε το 1963 στις Θεσπιές Βοιωτίας. Σπούδασε νεότερη και σύγχρονη ιστορία στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου της Θεσσαλονίκης, καθώς και στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου του Μονάχου. Εκπόνησε τη διδακτορική του διατριβή στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστηµίου Αθηνών (Τµήµα Ιστορίας και Αρχαιολογίας). Το επιστηµονικό του έργο απαρτίζεται από τα βιβλία «Κωνσταντίνος Δηµητρίου Σχινάς ( ). Η ζωή το έργο η εποχή του» (1998), «Από την Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου (1821) έως την ενσωµάτωση της Δωδεκανήσου (1947)» (1999), «Τα Σύνορα του Ελληνικού Κράτους και οι Διεθνείς Συνθήκες ( )» (1999), «Προσεγγίσεις στη Νεότερη Ελληνική Ιστορία. Από το Ρήγα Βελεστινλή ( ) έως την εµπλοκή της Ελλάδας στο Β Παγκόσµιο Πόλεµο ( )» (2001), «Οι διασταυρούµενες διαδροµές της Βοιωτίας στον αθλητισµό και τον πολιτισµό» (2002), «Το Κωπαϊδικό Ζήτηµα και οι κοινωνικοί αγώνες για την επίλυσή του ( ). Ο Δηµήτριος Γ. Παπασπύρου ( ) και η συµβολή του στη διευθέτηση της Κωπαϊδικής Υπόθεσης» (2002) και «Γεώργιος Π. Κρέµος ( ). Ένας κορυφαίος αραχωβίτης ιστορικός» (2005). Κυριότερα άρθρα του είναι «Έρευνα και καταγραφή των πηγών της νεοελληνικής ιστορίας στην Κρατική Βιβλιοθήκη και στο Κεντρικό Κρατικό Αρχείο του Μονάχου» (1991), «Η 3η Σεπτεµβρίου 1843 και το Πανεπιστήµιο

28 Αθηνών» (1995), «Το φοιτητικό κίνηµα και η πρώτη του εκδήλωση στο Πανεπιστήµιο Αθηνών (1839)» (1996), «Ο πολιτικός χάρτης της Βοιωτίας την περίοδο της καχεκτικής Δηµοκρατίας ( )» (2002) και «Από τη σύλληψη έως την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη» (2003). Επίκεντρο των µελετών και των άρθρων του αποτελεί η ιστορία του Πανεπιστηµίου Αθηνών, η συγκρότηση των πολιτικών θεσµών του νεοελληνικού κράτους και η διαµόρφωση των ιδεολογικών ρευµάτων στο µείζονα ελληνικό και ευρωπαϊκό χώρο κατά το 19ο και 20ό αιώνα.