ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ

Transcript

1 Τ.Ε.Ι ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ. ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ Ποτονού Φωτεινή ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2013 ΕΠΟΠΤΗΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ Βαλσαμίδης Σταύρος Εκπονηθείσα πτυχιακή εργασία απαραίτητη για την κτήση του βασικού πτυχίου

2 Με την ολοκλήρωση της πτυχιακής μου εργασίας νιώθω την ανάγκη να ευχαριστήσω θερμά τον κ. Βαλσαμίδη Σταύρο, επιστημονικό συνεργάτη του τμήματος Διαχείρισης Πληροφοριών της Σχολής Διοίκησης και Οικονομίας, για την ανάθεση του συγκεκριμένου θέματος, καθώς και για την πολύτιμη βοήθεια, την άψογη συνεργασία, τις συμβουλές και την καθοδήγηση του για την ολοκλήρωση της πτυχιακής εργασίας. Σελ. 1 από 88

3 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής - ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ Έννοια και ορισμός της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας Έννοια και ορισμός της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση για πολίτη, επιχείρηση, κυβέρνηση Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τους πολίτες Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τους διαχειριστές Η διεθνείς εμπειρία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ελλάδα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ Έννοια και ορισμός Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Μορφές άσκησης εκλογικού δικαιώματος Μηχανήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης ψήφων Μηχανήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Στάδια της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Διακρίσεις της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Νομικά και λειτουργικά πρότυπα Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Απαιτήσεις συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Εισαγωγή Απαιτήσεις συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Απαιτήσεις Ασφάλειας Σχολιασμός των απαιτήσεων ΠΝΥΚΑ, η ελληνική απάντηση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ Εφαρμογές της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Σελ. 2 από 88

4 4.2. Δοκιμές DRE στην Ολλανδία και στην Γαλλία Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε για την εφαρμογή στην Ιρλανδία Τα μηχανήματα DRE στις Η.Π.Α Τα μηχανήματα DRE στην Εσθονία Τα μηχανήματα DRE στην Ελβετία ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ Απειλές και μέθοδοι επιθέσεων σε συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Βασικά κρυπτογραφικά εργαλεία Κρυπτογραφικά μοντέλα ασφαλείας το μοντέλο ΜΙΧ-ΝΕΤ Μοντέλο των «Τυφλών» Υπογραφών Το μοντέλο Benaloh Το ομομορφικό μοντέλο κρυπτογράφησης ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6: ΕΡΕΥΝΑ Σκοπός κεφαλαίου Δείγμα έρευνας Αποτελέσματα έρευνας Συμπεράσματα έρευνας ΕΠΙΛΟΓΟΣ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΠΗΓΕΣ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ Σελ. 3 από 88

5 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (e-government), με τη συνεχή αύξηση της σπουδαιότητας της, απλώνεται σε όλες τις βαθμίδες της δημόσιας διοίκησης, τόσο σε Εθνικό όσο και σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προσδώσει βαρύνουσα σημασία στην εφαρμογή υποδομών αλλά και εφαρμογών Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, σαν μέσο αναβάθμισης της ποιότητας των υπηρεσιών που παρέχουν οι δημόσιοι οργανισμοί στον πολίτη και τις επιχειρήσεις. Επιπλέον, η νέα αυτή τάση υπόσχεται μια μοντέρνα, αξιόπιστη και ανοικτή λύση η οποία θα συμβάλει στην γενικότερη αναδιάρθρωση της διοίκησης σε όλα τα επίπεδα. Για τον καθορισμό των κατευθύνσεων και των προδιαγραφών των συστημάτων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, διαμορφώθηκε το πλαίσιο e-europe, με σκοπό να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνιστική και βασισμένη στη γνώση οικονομίας, στοχεύοντας παράλληλα στην ανάπτυξη και την κοινωνική συνοχή. Ένας από τους σημαντικότερους χώρους εφαρμογής της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία μία εναλλακτική μορφή άσκησης του εκλογικού δικαιώματος. Η διαρκής μείωση του ποσοστού συμμετοχής των ψηφοφόρων στις διαδικασίες άσκησης του εκλογικού δικαιώματος έχει προκαλέσει την έντονη ανησυχία των φορέων διαχείρισης της πολιτικής εξουσίας, αλλά και κάθε πολίτη που ενδιαφέρεται για την εμβάθυνση της Δημοκρατίας, οι οποίοι αναζητούν τρόπους με τους οποίους θα κατορθώσουν να αναστρέψουν αυτό το φαινόμενο και να τονώσουν το ενδιαφέρον των πολιτών για τις μορφές συμμετοχής στους πολιτικούς θεσμούς του δημοκρατικού πολιτεύματος. Η ψηφιοποίηση των εκλογικών διαδικασιών, με την εισαγωγή της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας μέσω Διαδικτύου ή άλλων επικοινωνιακών μέσων, και ιδιαίτερα η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, χωρίς την απαίτηση προσέλευσης του ψηφοφόρου στα εκλογικά τμήματα όπως συμβαίνει σήμερα, αποτελεί σπουδαία καινοτομία, Σελ. 4 από 88

6 που αναμένεται να αυξήσει τη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες. Στο πλαίσιο αυτής της συζήτησης, σε πολλές χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει ξεκινήσει ήδη τα τελευταία χρόνια, η πιλοτική εφαρμογή προγραμμάτων αυτού του είδους, σε περιορισμένου εύρους εκλογικές διαδικασίες, οι οποίες πραγματοποιούνται συνήθως σε επίπεδο τοπικών αρχών. Σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα η ανταπόκριση του κόσμου υπήρξε θετική, καθώς σημειώθηκε άνοδος του ποσοστού συμμετοχής των εκλογέων. Σελ. 5 από 88

7 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗ 1.1. Έννοια και ορισμός της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας Η Ηλεκτρονική Δημοκρατία (e-democracy), ή ψηφιακή δημοκρατία, ή κυβερνοδημοκρατία είναι συνώνυμοι όροι που χρησιμοποιούνται για να αναφερθούν στη χρήση τεχνολογιών επικοινωνιών και πληροφορικής για να παρέχουν αυξανόμενες ευκαιρίες για τα άτομα και τις κοινότητες να αλληλεπιδράσουν μεταξύ τους και με την κυβέρνηση, να ενισχύσουν τη συμμετοχή των ατόμων στις πολιτικές διαδικασίες των τοπικών κοινοτήτων, των κρατών, των εθνών και στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Η Ηλεκτρονική Δημοκρατία είναι βασισμένη στην τεχνολογία, αλλά δεν αποτελεί τεχνολογικό θέμα. Πρέπει να γίνει αντιληπτό ότι είναι καθαρά ένα θέμα της πολιτικής. Οι τεχνολογίες πληροφορικής και επικοινωνιών διευκολύνουν την εφαρμογή της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας, αλλά δεν την προκαλούν αυτόματα Έννοια και ορισμός της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Ο πιο κοινά χρησιμοποιούμενος ορισμός που έχει δοθεί για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση είναι «η αξιοποίηση των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στις δημόσιες διοικήσεις, σε συνδυασμό με οργανωτικές αλλαγές και νέες δεξιότητες, ώστε να βελτιωθεί η παροχή δημοσίων υπηρεσιών και οι δημοκρατικές διαδικασίες καθώς και να ενισχυθεί η υποστήριξη των πολιτικών που ασκεί το δημόσιο». Πιο απλά, μπορούμε να ορίσουμε σαν Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση την ικανότητα διαφορετικών κυβερνητικών τομέων να προσφέρουν πληροφορίες στους πολίτες μέσω δικτύων υψηλής ταχύτητας, χαμηλού κόστους και με μικρή προσπάθεια, οποιαδήποτε ώρα μέσω ενός ιστότοπου στο Διαδίκτυο. Οι διαχειριστές δημόσιων τομέων, οι κυβερνητικοί ανάδοχοι, οι πολιτισμικοί παράγοντες και οι κοινωνικά ευαίσθητοι επιχειρηματίες αναγνωρίστηκαν το 1992 όταν το βιβλίο «Reinventing Government», των Σελ. 6 από 88

8 David Osborne και Ted Gaebler στήριζε μια customer-driven κυβέρνηση που καθιστά ικανούς τους πολίτες να ωθήσουν τον έλεγχο έξω από τη γραφειοκρατία και προς την κοινωνία. Μια ανανεωμένη μορφή διακυβέρνησης παίρνει μέρος σε πολλές χώρες και συνεχώς αναπτύσσεται. Η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση (e-government) απλώνεται σαν γενικός διαχειριστής σε όλα τα επίπεδα που εφαρμόζονται δημόσιες υπηρεσίες και παρουσιάζονται online δίκτυα στους εσωτερικούς οργανισμούς. Τα τελευταία χρόνια, η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση έχει γίνει μια παγκόσμια πραγματικότητα όπου η δημόσια διαχείριση, σε τοπικό και διεθνές επίπεδο, ασχολείται με το παράδειγμα της μεταρρύθμισης και της διαχείρισης αλλά και με την υποδοχή μια νέας τάσης. Ως εκ τούτου υπάρχει μια σχετική δυσκολία, όσον αφορά στου φορείς δημόσιας διαχείρισης, στο να έχουν σαφείς ενδείξεις αποτελεσματικότητας αλλά και πιθανών επιδράσεων των συστημάτων αυτών κατά τη διάρκεια αλλά και μετά την εφαρμογή σχεδίων Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Ήδη έχουν αναπτυχθεί διαφορετικά κριτήρια αξιολόγησης γι αυτά τα θέματα και οι φορείς που έχουν δεχτεί την εισαγωγή της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης, μπορούν να χρησιμοποιούν αυτές τις εκτιμήσεις για την βελτίωση των υπηρεσιών που ενσωματώνουν στη παραγωγική τους διαδικασία Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση για πολίτη, επιχείρηση, κυβέρνηση Αν και η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση καλύπτει ένα μεγάλο πλάτος από ενέργειες και δράσεις, τρείς διαφορετικοί τομείς μπορούν να προσδιοριστούν. Αυτοί οι τομείς αφορούν υπηρεσίες κυβέρνησης προς πολίτη (G2C), κυβέρνηση προς επιχείρηση (G2B), και κυβέρνηση προς κυβέρνηση (G2G). Σελ. 7 από 88

9 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τους πολίτες Γράφημα 1.1: Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τους πολίτες Στόχος του τομέα αυτού είναι να σχεδιαστούν διαδραστικά συστήματα, ώστε να μπορεί ο πολίτης να επικοινωνεί άμεσα με τη κυβέρνηση. Επίσης, έχει να κάνει με συναλλαγές όπως ανανέωση αδειών και πιστοποιητικών, πληρωμή φόρων, υποβολές αιτήσεων σε μειωμένο χρόνο και με εύκολη μεταφορά. Επιπλέον, επιθυμείται η άμεση πρόσβαση σε δημόσια πληροφορία μέσω διαδεδομένων εργαλείων όπως είναι τα web sides και τα ηλεκτρονικά περίπτερα. Ένα άλλο χαρακτηριστικό είναι η επιθυμία μείωσης της δουλειάς των δημόσιων γραφείων και μερικών κυβερνητικών λειτουργιών. Μερικοί από τους υποστηρικτές της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης προτείνουν την κατασκευή ενός non-stop shopping site όπου οι πολίτες θα εξυπηρετούνται σε μια ποικιλία αναγκών, ειδικά σε αυτές που χρειάζεται να εμπλακούν πολλές κρατικές υπηρεσίες χωρίς να χρειάζεται ο πολίτης να επικοινωνεί με κάθε μία ξεχωριστά. Το Δεκέμβριο του 1999 ένας αμερικανός στρατιώτης ανανέωσε την άδεια οδήγησης στη Βιρτζίνια. Η διαδικασία ολοκληρώθηκε σε δευτερόλεπτα χωρίς καν να χρειαστεί η απομάκρυνσή του από το στρατόπεδο που ήταν τρείς πολιτείες μακριά. Με αυτό τον τρόπο, το προαναφερόμενο άτομο, έγινε ο πρώτος άνθρωπος από τη Βιρτζίνια που ανανέωσε την άδεια οδήγησης μέσω του Internet. Σε διαφορετική Σελ. 8 από 88

10 περίπτωση θα έπρεπε να οδηγήσει 500 μίλια, να περιμένει στην ουρά αρκετές ώρες για να τελειώσει τη δουλειά του. Η αντίληψη των ανθρώπων για τη διακυβέρνηση βασίζεται κυρίως σε ένα είδος διαδραστικότητας και γραφειοκρατίας και οι περισσότεροι βλέπουν τις συναλλαγές με την κυβέρνηση σαν μια θλιβερή εμπειρία. Συνεχώς πρέπει να αντιμετωπίσεις μια ανεύθυνη και αρνητική γραφειοκρατία, ένα συνεχή τηλεφωνικό διάλογο χωρίς τέλος. Συμπληρώνεις μια φόρμα με το χέρι, και σε ελάχιστο χρόνο μια άλλη υπηρεσία σου ζητάει να συμπληρώσεις ακριβώς την ίδια φόρμα. Μένεις ώρες στις ουρές μόνο και μόνο για να ακούσεις ότι η αίτηση σου είναι ανεπαρκής. Για να τελειώσεις μια συναλλαγή πρέπει να μετακινηθείς σε άλλο τμήμα εκτός κτιρίου όπου διαπιστώνεις ότι μέχρι να φτάσεις θα έχει κλείσει και όλα αυτά για να καταφέρεις να κάνεις μια ανανέωση άδειας οδήγησης. Ο χρόνος στην εποχή μας είναι υπερπολίτιμος και πρέπει να ληφθούν μέτρα για να τον εξοικονομήσουμε, ιδιαίτερα από τις δημόσιες υπηρεσίες. Σήμερα δίνετε έμφαση στον τρόπο που οι επιχειρήσεις και οι πολίτες θα έχουν επιλογή του πότε και που μπορούν να έχουν πρόσβαση σε δημόσιες υπηρεσίες. Τράπεζες, supermarkets, τουριστικά γραφεία και πολλές ακόμα επιχειρήσεις δημιουργούν on-line υπηρεσίες. Συνεχώς αυξάνεται ο αριθμός των ανθρώπων που επιθυμεί κάτι εδώ και τώρα. Όλοι μπορούν να βρουν και να αγοράσουν οτιδήποτε στο Internet και οποιαδήποτε ώρα. Το κόστος της κατασκευής ηλεκτρονικών υπηρεσιών είναι πολύ πιο χαμηλό από άλλα συμβατά μέσα και φυσικά το κόστος πρόσβασης κάποιου σε ένα website είναι σχεδόν μηδενικό. Η χρήση Internet δε θα εξασφαλίσει μόνο ευκολότερη ζωή αλλά θα αλλάξει και το τρόπο σκέψης απέναντι στη διακυβέρνηση. Η ηλεκτρονικές υπηρεσίες προσφέρουν αποτελεσματικότητα, άνεση, τεχνολογία και απελευθέρωση χρόνου. Σελ. 9 από 88

11 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις Γράφημα 1.2: Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τις επιχειρήσεις Ο τομέας της κυβέρνησης προς τις επιχειρήσεις (G2B) χρειάζεται μεγάλη προσοχή λόγω του υψηλού ενθουσιασμού του ιδιωτικού τομέα και τη δυνατότητα γι τη μείωση των δαπανών μέσω βελτιωμένων πρακτικών προμήθειας και αυξανόμενου ανταγωνισμού. Ο τομέας G2B συμπεριλαμβάνει την πώληση των κυβερνητικών αγαθών στο κοινό αλλά και την προμήθεια των αγαθών και των υπηρεσιών. Στο χώρο των επιχειρήσεων αν παρατηρήσουμε προσεκτικά καμιά επιχείρηση που πουλάει υφάσματα δεν έχει web site και ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Από την άλλη πλευρά, ακόμα και οι μικρές επιχειρήσεις χρησιμοποιούν υπολογιστή και οι περισσότερες είναι συνδεδεμένες στο Διαδίκτυο. Οι κυβερνήσεις πρέπει να έρθουν σε συμφωνία με την κοινωνία των επιχειρήσεων ώστε να δημιουργηθούν υπηρεσίες ανάπτυξης προς όλες τις κατευθύνσεις. Η ικανότητα του δημοσίου τομέα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο για τις επιχειρήσεις, ιδιαίτερα στους τομείς της οικονομίας όπου πρέπει να αναμειχθεί η κυβέρνηση. Αυτός είναι ο κύριος λόγος στο παγκόσμιο εμπόριο και στην εποχή της παγκόσμιας οικονομίας όπου οι συναλλαγές στα σύνορα των κρατών έχει γίνει ένα χρονικά ευαίσθητο θέμα. Η βιομηχανία δίνει μεγάλη σημασία στα γρήγορα συστήματα παράδοσης Σελ. 10 από 88

12 αλλά εμποδίζεται από τους τελωνειακούς ελέγχους που αποτελούν μια χρονοβόρα διαδικασία. Σημαντικό είναι να αναφέρουμε το γεγονός ότι οι ηλεκτρονικές σχέσεις κράτους και επιχειρήσεων μπορούν να αναπτυχθούν περισσότερο και ταχύτερα από ότι οι αντίστοιχες με τους πολίτες, για τον απλό λόγο ότι πολύ περισσότερες επιχειρήσεις και ελεύθεροι επαγγελματίες κατέχουν ηλεκτρονικούς υπολογιστές με πρόσβαση στο Διαδίκτυο και εν γένει διαθέτουν και πολλές τεχνολογικές δεξιότητες από τους απλούς πολίτες. Εάν κάποιος θέλει να πληροφορηθεί το σύνολο των αγορανομικών, υγειονομικών, φορολογικών, αστυνομικών και άλλα διατάξεων που αφορούν την επιχείρησή του, θα πρέπει να μπορεί να το κάνει άμεσα και αξιόπιστα μέσω του Διαδικτύου. Η εξειδικευμένη πληροφόρηση μπορεί να δίνεται και μέσω κέντρων τηλεφωνικής εξυπηρέτησης πολιτών. Επίσης, ένας οδηγός φορτηγού περιμένει μάταια πάνω από 12 ώρες για να περάσει από τη Γερμανία στη Τσεχία. Σχεδόν 2.5 εκατομμύρια φορτηγά περνάνε τη Τσεχία κάθε χρόνο σε σύγκριση με το μισό εκατομμύριο που διασχίζει την Αγγλία. Σήμερα στη Τσεχία υπάρχουν 9000 εργαζόμενοι που είναι υπεύθυνοι για τα αγαθά που περνάνε στη χώρα, για την είσπραξη των τελωνειακών δασμών και βοηθούν για τις εθνικές εμπορικές συναλλαγές και τους δασμούς, τα μερίδια και τις άδειες. Ο αριθμός όμως του προσωπικού δεν είναι αρκετός για να υποστηρίξει τις απαιτήσεις και τις ανάγκες που δημιουργούνται καθημερινά. Οι ουρές στα σύνορα συνεχώς μεγαλώνουν με συνέπεια τα κόστη να εμποδίζουν την ανάπτυξη των εταιριών. Για να αποτρέψει το Τελωνείο της Τσεχίας αυτή τη κατάσταση, χρησιμοποίησε το web. Το Internet επέτρεψε στα 200 τελωνειακά γραφεία να επικοινωνούν μεταξύ τους εσωτερικά άλλα και με τους εμπόρους χρησιμοποιώντας ένα εξωτερικό web site. Πλέον, σχεδόν όλες οι συναλλαγές γίνονται ηλεκτρονικά και οι έμποροι μπορούν να παρακολουθούν την πρόοδο των αγαθών τους καθώς περνάνε από τη τελωνειακή διαδικασία. Η είσπραξη των τελωνειακών δασμών είναι Σελ. 11 από 88

13 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής πλήρως αυτοματοποιημένη και οι έλεγχοι αποτρέπουν την απάτη και εξασφαλίζουν ακρίβεια Δημόσιες ηλεκτρονικές υπηρεσίες για τους διαχειριστές Εικόνα 1.1: Γενικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες για G2G Ο τομέας G2G είναι η ραχοκοκαλιά της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Μερικοί παρατηρητές προτείνουν ότι όλα τα επίπεδα διακυβέρνησης πρέπει να μεγαλώσουν και να ενημερώσουν όλα τα εσωτερικά τους συστήματα και τις διαδικασίες πριν πραγματοποιηθούν οι ηλεκτρονικές συναλλαγές μεταξύ πολιτών και επιχειρήσεων. Η διακυβέρνηση G2G ενώνει κοινά δεδομένα μεταξύ των κυβερνητικών τομέων και αυτό περιλαμβάνει τις εσωτερικές ανταλλαγές αλλά και τις ανταλλαγές σε διεθνή επίπεδο. Η διασύνδεση διαφορετικών συστημάτων δεν είναι εύκολη υπόθεση. Λογικά ένα σύστημα ανταλλαγής δεδομένων πρέπει να έχει πρόσβαση και να μπορεί να κατεβάσει δεδομένα από ασύμβατους υπολογιστές. Έτσι καθίστανται αναγκαίο να γίνεται custom προγραμματισμός κάθε φορά που Σελ. 12 από 88

14 οι δύο υπολογιστές συνδέονται. Αυτό σημαίνει προσεκτική απεικόνιση της μιας περιοχής στην άλλη και εργασίες που σπαταλούν χρόνο από τον διαχειριστή. Οι περισσότεροι προγραμματιστές προτιμούν να φτιάχνουν εφαρμογές που είναι σημεία επαφής των δύο συστημάτων και όχι να βελτιώνουν τα ίδια τα συστήματα. Διαφορετικά εγκαταλείπουν όλο το σύστημα και αγοράζουν κάτι καινούργιο. Στο Beaumont Hospital στην Ιρλανδία παρατηρήθηκε το παρακάτω πρόβλημα. Δημιουργήθηκε η ανάγκη για διασύνδεση 15 διαφορετικών συστημάτων τα οποία θα είχαν πολύ χαμηλό κόστος. Το ΙΤ τμήμα, ανέπτυξε 4 συστήματα διασύνδεσης αλλά γρήγορα έγινε αντιληπτό ότι το προσωπικό υποστήριξης έπρεπε να γίνει 5 φορές μεγαλύτερο για να διασφαλιστεί η λειτουργία του. Στην εποχή της πληροφορίας το Internet μπορεί να αλλάξει τα πάντα. Τα τμήματα πληροφορικής δεν χρειάζεται να ξοδεύουν όλα τα λεφτά για να αναπληρώνουν κληρονομημένα συστήματα. Πλέον, όλες οι εφαρμογές μπορούν να είναι web enabled. Ένα GUI (graphic user interface) μπορεί να είναι περισσότερο προσβάσιμο στους εργαζομένους των κυβερνητικών υπηρεσιών μέσω intranet, στους εξωτερικούς συνεργάτες μέσω extranet και στους πολίτες μέσω Internet. Οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι διαθέσιμες στο web, να συνδέουν τα πάντα και να μην αφήνουν καμία εφαρμογή standalone H XML (Extensible Markup Language) θεωρείται η φυσική προέκταση του Internet. Είναι ένα διεθνές πρότυπο που έχει επικυρωθεί από τη W3C ( World Wide Web Consortium) για να παρέχει ένα μηχανισμό παρουσίασης online text δεδομένων από διαφορετικά ασύμβατα συστήματα. Αυτή η web βασιζόμενη γλώσσα περιμένουμε να γίνει η μέθοδος ανταλλαγής δεδομένων για όλα τα συστήματα επειδή μπορεί να εφαρμοστεί σχεδόν σε όλες τις εφαρμογές και δεν περιορίζεται στις βάσεις δεδομένων. Οι χρήστες μπορούν να δημιουργούν και να μοιράζονται κείμενα που τρέχουν σε ένα τοπικό ή ένα μεγαλύτερο δίκτυο βοηθώντας με αυτό το τρόπο της κυβερνήσεις να ενοποιήσουν όλες τις εφαρμογές. Σελ. 13 από 88

15 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η αλλαγή σε web enabled κυβερνήσεις απαιτεί και άλλες τεχνολογίες όπως smart cards, ψηφιακές υπογραφές, ηλεκτρονικές φόρμες κ.α. Για να υποστηριχθούν αυτά πρέπει να φτιαχτούν αξιόπιστες υποδομές. Οι κυβερνήσεις θα πρέπει να αναπτυχθούν και να κατασκευάσουν εσωτερικούς μηχανισμούς και υποδομές για να μπορούν να παρέχουν υπηρεσίες τόσο στις ίδιες, αλλά και στους πολίτες και τις επιχειρήσεις Η διεθνείς εμπειρία της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης Οι «ψηφιακές σχέσεις», ανάμεσα στον πολίτη και το κράτος βρίσκονται διεθνώς σε φάση ταχείς ανάπτυξης. Η επιτυχής όμως έκβασή τους είναι περισσότερο ζήτημα πολιτικής βούλησης παρά τεχνολογικών εφαρμογών. Όλα τα κράτη της Ε.Ε. καθώς και η Ελλάδα ακολουθούν την εξέλιξη της τεχνολογίας και κάθε μια συμβάλει με τον τρόπο της στην υλοποίηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Από έρευνες που έχουν γίνει τα κύρια σημεία που πρέπει να διαθέτει ένας δικτυακός τόπος Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης είναι: Ασφάλεια και ιδιωτικότητα: Πρέπει να υπάρχει ασφάλεια των κυβερνητικών δικτυακών τόπων, το λεγόμενο Privacy. Πρόσβαση ατόμων με ειδικές ανάγκες: Η Πρόσβαση ατόμων με ειδικές ανάγκες είναι ζωτικής σημασίας. Είναι υποχρέωση πλέον του δικτυακού τόπου να είναι έτσι εξοπλισμένος, ώστε αυτά τα άτομα να μπορούν να έχουν πρόσβαση σ αυτόν. Υποστήριξη ξένων γλωσσών: Προκειμένου υπηρεσία μιας χώρας να εξυπηρετήσει περισσότερους ανθρώπους, θα πρέπει να λάβει υπόψη της και τους ανθρώπους που δεν μιλούν την επίσημη γλώσσα της χώρας. Παρεχόμενες Υπηρεσίες: Όπως πληροφόρηση σχετικά με την υπηρεσία, υποβολή αιτήσεων και η παραγγελία on-line,αναφορά παραπόνων, κρατήσεις κα. Σελ. 14 από 88

16 Δυνατότητες επικοινωνίας με τους πολίτες: Επικοινωνία με τις δημόσιες υπηρεσίες. Το ζήτημα των συναλλαγών: η δημιουργία πλήρως αυτοματοποιημένων διαδικασιών και η πραγματοποίηση συναλλαγών online αποτελούν κύριο στόχο όλων των κρατών Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στην Ελλάδα Η κατάσταση της δημόσιας διοίκησης στην Ελλάδα παρουσιάζει θετική πορεία προόδου τα τελευταία χρόνια, αλλά δεν παρακολουθεί επαρκώς τις προκλήσεις των σύγχρονων εξελίξεων, στις οποίες πρέπει να ανταποκριθεί και εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από σοβαρές δυσλειτουργίες και προβλήματα τα οποία πρέπει να αντιμετωπισθούν. Η πρόοδος που έχει συντελεστεί βασίζεται σε δύο πυλώνες παρεμβάσεων. Πρώτον στην προώθηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης με την εισαγωγή νέων τεχνολογιών στις λειτουργίες της δημόσιας διοίκησης στο πλαίσιο του επιχειρησιακού προγράμματος «Κοινωνία της Πληροφορίας », και δεύτερον σε μέτρα θεσμικού εκσυγχρονισμού. Σε ότι αφορά την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, το παλαιότερο εγχειρημα στην Ελλάδα τοποθετείται το 1944, όταν δόθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα «Κλεισθένης», το οποίο προέβλεπε τον εκσυγχρονισμό της δημόσιας διοίκησης με την ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών την περίοδο Το Φεβρουάριο του 1998, δίνεται σε χρήση το καινοτόμο σύστημα του πανελλαδικού αριθμού 1502, μέσω του οποίου οι πολίτες μπορούν να ζητούν ένα αριθμό από δημόσια πιστοποιητικά και έγγραφα. Το 1999 ψηφίζεται το επιχειρησιακό πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας», το οποίο χρηματοδοτεί υποδομές και υπηρεσίες ΤΠΕ σε βασικά πεδία υπηρεσιών που προσφέρει η δημόσια διοίκηση (παιδεία, υγεία κ.λ.π) και σε όλο το εύρος των διοικητικών συναλλαγών του πολίτη και της επιχείρησης με το κράτος. Η χρήση των ΤΠΕ στη δημόσια διοίκηση εμφανίζει πολλές δυνατότητες που προς το παρόν δεν έχουν πλήρως ενεργοποιηθεί. Παρά τις Σελ. 15 από 88

17 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής σημαντικές προσπάθειες και κεφάλαια που έχουν καταβληθεί, η ελληνική δημόσια διοίκηση χαρακτηρίζεται από: Μικρό αριθμό εγκατεστημένων ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων και περιορισμένη αξιοποίησή τους. Μικρό αριθμό αξιόπιστων και συντηρούμενων βάσεων δεδομένων. Έμφαση σε συστήματα διαχειριστικά σε βάρος συστημάτων διοικητικής πληροφόρησης (MIS) και συστημάτων «front-office» για προσφορά υπηρεσιών προς τον πολίτη. Από τις τρεις βασικές κατηγορίες λειτουργιών της Δημόσιας Διοίκησης και συγκεκριμένα την διαμόρφωση και εφαρμογή πολιτικών, την εσωτερική διεκπεραίωση εργασιών, και την επαφή με τον Πολίτη, η μέχρι σήμερα εισαγωγή τεχνολογιών πληροφορικής στόχευσε στην δεύτερη κατηγορία. Πέρα από την εγκατάσταση ολοκληρωμένων πληροφοριακών συστημάτων στη δημόσια διοίκηση, η σημερινή κατάσταση όσον αφορά τη χρήση ΤΠΕ στον δημόσιο τομέα χαρακτηρίζεται από σειρά πρωτοβουλιών με στόχο την ενημέρωση του πολίτη και την αποτελεσματική χρήση νέων μέσων επικοινωνίας. Υπάρχουν περίπου 15 σταθμοί εργασίας ανά 100 υπαλλήλους, ενώ οι κεντρικές υπηρεσίες όλων σχεδόν των υπουργείων και των κρατικών νομικών προσώπων συντηρούν σελίδες στο Internet. Ένας αυξανόμενος αριθμός υπαλλήλων έχει πρόσβαση σε ηλεκτρονικό ταχυδρομείο. Έχουν γίνει σημαντικές προσπάθειες αναβάθμισης του ανθρώπινου δυναμικού με προγράμματα συνεχιζόμενης κατάρτισης. Έτσι, λοιπόν στο κεφάλαιο αυτό αναφερθήκαμε για την έννοια και τον ορισμό της Ηλεκτρονικής Δημοκρατίας όπως και για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση στη Ελλάδα. Είδαμε πως όλα τα κράτη της Ε.Ε. καθώς και η Ελλάδα ακολουθούν την εξέλιξη της τεχνολογίας και κάθε μια συμβάλει με τον τρόπο της στην υλοποίηση της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Τέλος, παρακάτω θα αναφερθούμε για την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία για τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα μιας τέτοιας διαδικασίας. Σελ. 16 από 88

18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑ 2.1. Έννοια και ορισμός Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Με τον όρο Ηλεκτρονική Ψηφοφορία (electronic voting / e-voting), εννοούμε την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, με τη χρήση ηλεκτρονικών μεθόδων. Η εννοιολόγηση αυτή, σε μία πρώτη προσέγγιση είναι εξαιρετικά γενική, καθώς περιλαμβάνει μία μεγάλη κλίμακα επιμέρους θεμάτων και διαδικασιών που εμπίπτουν στο πεδίο της διεξαγωγής μιας εκλογικής διαδικασίας, τα οποία μπορεί να εκτείνονται από την αυτοματοποίηση στην καταμέτρηση των ψήφων έως την άσκηση του ηλεκτρονικού δικαιώματος με τη βοήθεια του τηλεφώνου. Λόγω του μεγάλου εύρους των εφαρμογών που ενσωματώνονται στην έννοια της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, κρίθηκε αναγκαίο, η παρούσα μελέτη να επικεντρωθεί στην ηλεκτρονική άσκηση του εκλογικού δικαιώματος, η οποία πραγματοποιείται μέσω της χρήσης είτε του Διαδικτύου (on line voting) είτε άλλων δικτύων, παρέχοντας στους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να προβούν στην κατάθεση μίας ασφαλούς και μυστικής ψήφου, με τη βοήθεια υπολογιστικών συστημάτων. Σύμφωνα με την ανωτέρω οριοθέτηση, επομένως, δυο είναι τα θεμελιώδη στοιχεία που συνθέτουν την ιδιαίτερη φύση της ηλεκτρονικής ψήφου και τη διαφοροποιούν σε μεγάλο βαθμό από τα υπάρχοντα συστήματα της εκλογικής διαδικασίας: 1) Η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, χωρίς την αυτοπρόσωπη, επομένως, παρουσία του ψηφοφόρου στο εκλογικό τμήμα. 2) Η χρήση υπολογιστικού συστήματος και κατά συνέπεια αυτοματοποιημένων μεθόδων, για την οργάνωση και διεξαγωγή της όλης εκλογικής διαδικασίας. Σελ. 17 από 88

19 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η ρίψη μίας ηλεκτρονικής ψήφου μέσω του Διαδικτύου πρέπει να συνοδεύεται από επαρκείς εγγυήσεις ασφάλειας ότι η ταυτότητα του ψηφοφόρου δεν θα αποκαλυφθεί κατά τη διάρκεια της μεταφοράς και της επεξεργασίας της ψήφου, όπως επίσης και ότι το περιεχόμενο της δεν θα μεταβληθεί, λόγω μη αποτελεσματικής λειτουργίας του συστήματος ή εξαιτίας εκλογικής λαθροχειρίας. Με βάση τα παραπάνω, ηλεκτρονικό εκλογικό σύστημα ορίζεται το σύστημα εκείνο που είναι προορισμένο να εξυπηρετήσει τις ανάγκες διεξαγωγής μίας Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Μορφές άσκησης εκλογικού δικαιώματος Η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία από απόσταση αποτελεί ένα σταθμό σε μία μακραίωνη πορείας εξέλιξης του τρόπου με τον οποίο οι πολίτες συμμετέχουν στην άσκηση του εκλογικού δικαιώματος. Από την εποχή της ψηφοφορίας με την ανάταση του χεριού, ή την απόθεση φασολιών και δημητριακών σε ένα κουτί, μέχρι τη ρίψη του σφαιριδίου στη λευκή και τη μαύρη κάλπη, που είχαν οι υποψήφιοι στα μέσα του 18ου αιώνα, έχουν σίγουρα αλλάξει πολλά. Στη συνέχεια, γίνεται μία συνοπτική αναφορά στις διάφορες μορφές ασκήσεως του εκλογικού δικαιώματος, όπως αυτές εφαρμόζονται σήμερα. Παραδοσιακή μορφή ψηφοφορίας: Είναι η ψηφοφορία στα εκλογικά τμήματα με τη χρήση έντυπου ψηφοδελτίου. Εφαρμόζεται σε πολλά ευρωπαϊκά κράτη. Οι εγγεγραμμένοι στους εκλογικούς καταλόγους πολίτες, εισέρχονται στους ειδικά διαμορφωμένους χώρους και με τη μορφή του σταυρού ή της δεσμευμένης επιλογής (λίστα), επιλέγουν το κομματικό σχηματισμό της αρεσκείας τους. Όπως αναφέρθηκε ήδη, η μορφή αυτή ψηφοφορίας, παρέχει αρκετές εγγυήσεις για τη διασφάλιση του μυστικού χαρακτήρα της διαδικασίας. Επιστολική ψήφος: Ασκείται με την αποστολή στις αρμόδιες διοικητικές αρχές, μέσω ταχυδρομείου, του έντυπου ψηφοδελτίου που καταγράφει τη βούληση του εκλογέα. Η επιστολική ψήφος σε ορισμένα κράτη, απονέμεται σε ψηφοφόρους, οι οποίοι λόγω της συνδρομής Σελ. 18 από 88

20 συγκεκριμένων γεγονότων, αδυνατούν να προσέλθουν στα εκλογικά τμήματα, κατά την ημέρα διεξαγωγής των εκλογών και να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα. Σήμερα η εκλογική νομοθεσία των περισσότερων κρατών επιτρέπει την άσκηση της επιστολικής ψήφου μετά από αίτηση του ψηφοφόρου (on demand), χωρίς να απαιτεί την επίκληση ιδιαίτερων λόγων. Τελευταία γίνεται λόγος για τη λεγόμενη καθολική επιστολική ψήφο (universal postal voting), όπου τα εκλογικά τμήματα θα καταργηθούν και η ψηφοφορία θα ασκείται αποκλειστικά μέσω ταχυδρομείου. Στην επιστολική ψήφο, οι ψήφοι μετρώνται μετά το πέρας της εκλογικής περιόδου, που ισχύει για τα συμβατικά εκλογικά τμήματα. Ηλεκτρονική ψηφοφορία (e-voting): Η έννοια της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, περιλαμβάνει μία μεγάλη κλίμακα από καινοτόμες εξελίξεις στον τρόπο οργάνωσης και διεξαγωγής των εκλογικών διαδικασιών. Τις αλλαγές αυτές προκάλεσε, μεταξύ άλλων, η ανάγκη για επιτάχυνση στον τρόπο με τον οποίο καταμετρούνταν τα ψηφοδέλτια, ο οποίος, ιδιαίτερα στα κράτη με μεγάλη δημογραφική συγκέντρωση, μπορούσε να αναστείλει για ημέρες την ανακοίνωση του εκλογικού αποτελέσματος, καθώς και η ανάγκη για μείωση του κόστους της εκλογικής διαδικασίας, μέσω της απασχόλησης οικονομικών και ανθρωπίνων πόρων. Οι αλλαγές αυτές αρχικά συνίστατο στην εισαγωγή ηλεκτρονικών μηχανημάτων, τα οποία στόχευαν στην απλοποίηση της διαδικασίας μέτρησης των ψήφων, την οποία αυτοματοποίησαν, και κατά συνέπεια στην επιτάχυνση στην ανακοίνωση των εκλογικών αποτελεσμάτων Μηχανήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης ψήφων Τα μηχανήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης των ψήφων βρίσκονται εντός του εκλογικού κέντρου ή σε ειδικά διαμορφωμένους χώρους, που τοποθετούνται συνήθως σε κεντρικά σημεία των εκλογικών περιφερειών, για να διευκολύνουν την πρόσβαση των ψηφοφόρων. Συνολικά, τα συστήματα αυτά θεωρούνται ότι αυξάνουν την ταχύτητα και την ακρίβεια της μέτρησης. Σελ. 19 από 88

21 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Τα πλέον διαδεδομένα συστήματα ηλεκτρονικής καταμέτρησης των ψήφων είναι: 1) Συστήματα διάτρησης καρτών (punch card systems). Στα συστήματα αυτά, το ψηφοδέλτιο είναι μία ειδική ορθογώνια κάρτα, στην οποία ο εκλογέας, χρησιμοποιώντας ειδική διατρητική συσκευή, καταγράφει την επιλογή του. Οι κάρτες καταχωρούνται στη συνέχεια σε μία ειδική μονάδα ανάγνωσης καρτών, η οποία καταγράφει την επιλογή των ψηφοφόρων. Με την ολοκλήρωση των εκλογών, η μονάδα αυτή υπολογίζει τα συνολικά αποτελέσματα, έχοντας προηγουμένως απορρίψει τα άκυρα ψηφοδέλτια. Είναι προφανές ότι τα παραπάνω συστήματα δεν διαφοροποίησαν ουσιαστικά τον τρόπο με τον οποίο ο ψηφοφόρος καταγράφει τις επιλογές του. 2) Συστήματα οπτικής σάρωσης (optical scanning systems). Στα συστήματα αυτά τα ονόματα των υποψηφίων είναι αναγραμμένα σε ένα έντυπο ψηφοδέλτιο, στο οποίο ο εκλογέας σημειώνει την επιλογή του με στυλό ή μολύβι. (σε μία συγκεκριμένη περιοχή). Κατόπιν η ειδική μονάδα (scanner), με μία φωτοευαίσθητη κεφαλή ανάγνωσης, αναγιγνώσκει το περιεχόμενο των ψηφοδελτίων και στη συνέχεια, όπως και στην προηγούμενη μέθοδο, καταγράφει τα συνολικά αποτελέσματα Μηχανήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Είναι επίσης γνωστά με την ονομασία μηχανήματα άμεσης αυτόματης εγγραφής (Direct Recording Electronic machines DREs). Τέτοιου είδους τεχνολογίες μπορεί να περιλαμβάνουν συστήματα με οθόνη αφής (touch screen systems) ή τεχνολογίες ηλεκτρονικών υπολογιστών (PC- based systems). Με τα μηχανήματα αυτά ο εκλογέας δεν καταγράφει πλέον την επιλογή του, χρησιμοποιώντας ένα ξεχωριστό ψηφοδέλτιο, αλλά αντίθετα χρησιμοποιεί απευθείας την οθόνη του μηχανήματος, ενεργοποιώντας την ψήφο του με το άγγιγμα μίας συγκεκριμένης περιοχής. Οι ψήφοι αποθηκεύονται ηλεκτρονικά στη μνήμη του μηχανήματος και, μετά το Σελ. 20 από 88

22 πέρας της εκλογικής διαδικασίας, μεταφέρονται στο κεντρικό υπολογιστικό σύστημα είτε με τη μορφή φορητών μονάδων π.χ. δισκέτες, είτε μέσω δικτύου, όπου καταμετρώνται οι ψήφοι και πινακοποιούνται τα αποτελέσματα. Με τη χρήση των μηχανημάτων αυτών, καταργείται η πιθανότητα διάπραξης λάθους κατά την άσκηση του δικαιώματος, καθώς είναι προγραμματισμένα να προβάλλουν ένα προειδοποιητικό μήνυμα στην περίπτωση που ο εκλογέας επιχειρήσει να ολοκληρώσει τη διαδικασία έχοντας ψηφίσει περισσότερους ή λιγότερους υποψηφίους από ότι επιτρέπεται. Επίσης, είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθούν και από άτομα με ειδικές αναπηρίες (π.χ. ηχητικές εντολές, παροχή της μεθόδου μπραίγ σε περίπτωση ύπαρξης αναπηρίας στην όραση). Τέλος, μειώνουν σημαντικά το χρόνο και το κόστος της καταμέτρησης, εξαλείφοντας την πιθανότητα ανθρώπινου λάθους Στάδια της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Τα διακριτά στάδια, που κάθε ψηφοφόρος πρέπει να εκτελέσει για να μπορεί να ασκήσει το δικαίωμα του μέσω της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, είναι τέσσερα. Εγγραφή Επικύρωση Υποβολή Καταμέτρηση ψήφου Στο στάδιο της εγγραφής: οι υποψήφιοι που θέλουν να συμμετάσχουν στην Ηλεκτρονική Ψηφοφορία, θα πρέπει να αποδεικνύουν την αληθινή τους ταυτότητα και τη νομιμότητα του δικαιώματος να ψηφίσουν. Με αυτές τις ενέργειες όσοι πληρούν τις προϋποθέσεις εγγράφονται στον εκλογικό κατάλογο. Σελ. 21 από 88

23 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Στο στάδιο της επικύρωσης : ελέγχεται η ταυτότητα των ψηφοφόρων (ταυτοποίηση) πριν την υποβολή της ψήφου. Στο στάδιο της υποβολή της ψήφου: οι ψηφοφόροι υποβάλουν την ψήφο τους. Επιτρέπεται μόνο μία φορά κάθε ψηφοφόρος να υποβάλει την ψήφο του. Στο στάδιο της καταμέτρησης της ψήφου: είναι το τελευταίο στάδιο, μόλις λήξει η προθεσμία υποβολής ψήφων, οι ψήφοι καταμετρούνται και ανακοινώνονται τα αποτελέσματα των εκλογών Κάθε ένα από τα παραπάνω στάδια μπορεί να εκτελεσθεί με χρήση φυσικών ή ηλεκτρονικών διαδικασιών Διακρίσεις της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία είναι δυνατόν να πραγματοποιηθεί είτε στα παραδοσιακά εκλογικά τμήματα είτε, σε οποιοδήποτε άλλο χώρο από τον οποίο υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο Διαδίκτυο. Σύμφωνα με τα παραπάνω, προκύπτει μια ουσιαστική διάκριση μεταξύ των μορφών που μπορεί να λάβει η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία, η οποία συναρτάται με το χώρο από τον οποίο ο εκλογέας επιλέγει να ασκήσει το εκλογικό του δικαίωμα: Α. Ηλεκτρονική Ψηφοφορία εντός των εκλογικών τμημάτων (poll site e- voting): Στην περίπτωση αυτή, η ψηφοφορία γίνεται στα εκλογικά κέντρα, υπό την εποπτεία των αρμόδιων διοικητικών αρχών, οι οποίες έχουν την ευθύνη για τον έλεγχο της καλής λειτουργίας του υλικού και του λογισμικού του υπολογιστικού συστήματος, καθώς και την εποπτεία του περιβάλλοντος χώρου. Με την ύπαρξη εποπτείας, διαφυλάσσεται ο μυστικός χαρακτήρας της διαδικασίας και αποτρέπονται φαινόμενα άσκησης πιέσεων επί των εκλογέων, όπως απειλές, εκφοβισμός, ή άσκηση βίας, προκειμένου να Σελ. 22 από 88

24 διαμορφώσουν την ψήφο τους κατά συγκεκριμένο τρόπο. Η εποπτεία των αρμόδια διοικητικών οργάνων καλείται να διασφαλίσει ότι οι πολίτες δεν θα συναντήσουν προσκόμματα κατά την άσκηση του εκλογικού τους δικαιώματος, ενώ ταυτόχρονα μειώνει τον κίνδυνο ύπαρξης φαινομένων πλαστοπροσωπίας. Υποκατηγορία της άσκησης της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας σε εποπτευόμενο από τις αρχές χώρο, αποτελεί η άσκηση του εκλογικού δικαιώματος σε κατάλληλα διαμορφωμένα περίπτερα (kiosk voting) ή θαλάμους, τα οποία είναι τοποθετημένα χώρους, όπου είναι ευχερής η προσέγγιση από το κοινό, όπως εμπορικά κέντρα, ταχυδρομεία, κ.ά. Και οι χώροι αυτοί θα επιτηρούνται από τους αρμόδιους υπαλλήλους. Β. Ηλεκτρονική Ψηφοφορία που πραγματοποιείται από απόσταση (remote e-voting): Η άσκηση του ηλεκτρονικού δικαιώματος γίνεται από οποιοδήποτε ιδιωτικό χώρο, όπου το μηχάνημα, μέσω του οποίου καταθέτει την ψήφο του ο εκλογέας, ελέγχεται από τον ίδιο ή κάποιον τρίτο. Ο χώρος αυτός μπορεί να είναι η οικία, ο επαγγελματικός χώρος του ψηφοφόρου, ή κάποιος δημόσιος χώρος, όπως τα "Internet cafe". Το σύστημα αυτό ψηφοφορίας είναι προφανές ότι μεγιστοποιεί την ευκολία συμμετοχής στην ψηφοφορία. Εγείρει, όμως, σημαντικές επιφυλάξεις για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες ο ψηφοφόρος ασκεί το δικαίωμα του, καθώς και για το εάν οι δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία, είναι σε θέση να διασφαλίσουν ότι το περιεχόμενο της ψήφου θα παραμείνει μυστικό και αναλλοίωτο. Εν ολίγοις, η διάκριση μεταξύ της εποπτευόμενης και μη εποπτευόμενης ηλεκτρονικής ψήφου είναι ουσιαστική, διότι συνδέεται άμεσα με το επίπεδο ελέγχου που ασκούν στην όλη διαδικασία οι αρμόδιοι φορείς. Η απουσία εποπτείας είναι δυνατόν να επιτρέψει την παραβίαση της μυστικότητας και της ελευθερίας της ψήφου. Σελ. 23 από 88

25 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία από απόσταση με τη χρήση του Διαδικτύου, αποτελεί επιμέρους κατηγορία των λεγόμενων RVEM (Remote Voting by Electronic Means) δηλαδή ψηφοφορία από απόσταση με τη χρήση ηλεκτρονικών μέσων: Άλλα τέτοια μέσα μπορεί να αποτελούν: Ψηφοφορία με τη χρήση τηλεφώνου. Αυτός ο τύπος του συστήματος μπορεί να λειτουργήσει είτε με τη χρήση των γραμμών της σταθερής τηλεφωνίας ή με τη χρήση κινητών τηλεφώνων. Η ψήφος με την αποστολή μηνυμάτων μέσω κινητού τηλεφώνου (SMS - Short Message Service), Χρήση της Ψηφιακής Διαδραστικής Τηλεόρασης (Interactive Digital Television). Η τεχνολογία αυτή αξιοποιεί τη δυνατότητα διάδρασης των νέων τύπων τηλεόρασης για να διευκολύνει τους ψηφοφόρους να καταθέσουν την ψήφο τους Νομικά και λειτουργικά πρότυπα Η συνεχής πτώση των ποσοστών συμμετοχής στις εκλογές και η αντίληψη ότι αρκετοί πολίτες χάνουν το ενδιαφέρον τους για τη πολιτική, έκαναν πολλούς σύμβουλους των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής ένωσης να ανησυχούν. Ένας μεγάλος αριθμός από χώρες της Ευρώπης πρόσφατα αναλύουν τις πιθανότητες που προσφέρονται από πληροφοριακές και επικοινωνιακές τεχνολογίες για να βελτιωθούν οι δημοκρατικές τους πρακτικές. Η σημασία της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας φαίνεται σαν ένα ελπιδοφόρο πεδίο που παρ όλα αυτά εκφράζει μια ομάδα νέων προκλήσεων που πρέπει να εξετασθούν προσεκτικά. Πρόσφατα ένα τελικό εισηγητικό σχέδιο από την επιτροπή του συμβουλίου της Ευρώπης (COE s Committee of Ministers) επισήμανε την ανάγκη για εξασφάλιση της διαφάνειας των συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, να είναι ελέγξιμα και να είναι βασισμένα σε ανοιχτά πρότυπα. Αν και αναγνωρίζονται τα ενδεχόμενα οφέλη της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, το συμβούλιο της Ευρώπης πιστεύει ότι εμπεριέχονται και σοβαροί κίνδυνοι. Γι αυτό το λόγο η επιτροπή του συμβουλίου της Ευρώπης (COE s Σελ. 24 από 88

26 Committee of Ministers) δημιούργησε μια ομάδα προτύπων που μπορούν να χρησιμοποιούνται σαν αναφορά από τα κράτη μέλη για να δημιουργήσουν Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Αξίζει να σημειωθεί ότι ανακοινώθηκαν πάνω από 100 πρότυπα, αρχές και καλές πρακτικές όπου θα αποτυπωθούν κάποιες σημαντικές. Νομικά πρότυπα: Η απομακρυσμένη Ηλεκτρονική Ψηφοφορία δεν πρέπει να είναι υποχρεωτική, εκτός κι αν τα συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας είναι παγκοσμίως προσβάσιμα. Οι ψηφοφόροι πρέπει να έχουν τη δυνατότητα αλλαγής ψήφου κατά την διάρκεια μιας ψηφοφορίας πριν τη ρίψη, και χωρίς να καταγράφονται οι προηγούμενες επιλογές. Παρ όλα αυτά το σύστημα πρέπει να εμποδίζει την αλλαγή ψήφου μόλις αυτή ριφθεί. Το σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να επιτρέπει λευκά Ψηφοδέλτια Τα κράτη μέλη πρέπει να κατασκευάσουν το σύστημα σε βήματα, ώστε να διαβεβαιώσουν ότι οι ψηφοφόροι κατάλαβαν και έχουν εμπιστοσύνη στη χρήση του συστήματος αυτού. Οι πληροφορίες για τη λειτουργικότητα του συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να είναι διαθέσιμες δημόσια. Πρέπει να δίνεται ευκαιρία εξάσκησης στους ψηφοφόρους για νέες μεθόδους Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πριν γίνει μια κανονική Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Ο προγραμματισμός του συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να είναι φανερός, τουλάχιστον στις αρμόδιες εκλογικές αρχές, κυρίως για λόγους επαλήθευσης και πιστοποίησης. Το σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να έχει δυνατότητα Επαναμέτρησης. Σελ. 25 από 88

27 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Λειτουργικά Πρότυπα Οι ρυθμίσεις καθοδήγησης και υποστήριξης στις διαδικασίες ψηφοφορίας πρέπει να είναι διαθέσιμες στους ψηφοφόρους για οποιοδήποτε σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας χρησιμοποιείται. Απόδειξη της ψηφοφορίας. Ένα απομακρυσμένο σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας δεν πρέπει δίνει στο ψηφοφόρο τη δυνατότητα να πάρει την απόδειξη ψήφου εκτός του σταθμού ψηφοφορίας. Κανένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας δεν πρέπει να αποκαλύπτει το συνολικό αριθμό ψήφων μέχρι το τέλος της ψηφοφορίας. Το σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να είναι σε ανοιχτό κώδικα και να μπορεί να ελεγχθεί Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα Στην προβληματική της ανάπτυξης ή όχι μόνο καθολικά αποδεκτής μεθόδου σε εκλογική διαδικασία, αλλά επί της ουσίας ως μιας καινοτομίας της κλασσικής ψηφοφορίας, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια σειρά μειονεκτημάτων και πλεονεκτημάτων της παραπάνω μεθόδου. Προσεγγίζοντας το θέμα από πλευρά της λειτουργικής εξυπηρέτησης των πολιτών σε διαδικασίες που η σώρευση του εκλογικού σώματος κυμαίνεται σε μεγάλα ποσοστά συμμετοχής, παρατηρούμε ότι με την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία αποφεύγεται ο συντονισμός στα εκλογικά κέντρα. Επομένως γίνεται αισθητή η μείωση του χρόνου ψηφοφορίας του κάθε πολίτη, ειδικά σε περιπτώσεις κέντρων με μακροσκελείς εκλογικούς καταλόγους εγγεγραμμένων συμμετεχόντων. Επομένως είναι απολύτως εύλογο η συμμετοχή των πολιτών στην άσκηση των καθηκόντων τους να διεξάγεται απρόσκοπτα χωρίς ταλαιπωρία, στοιχείο διαδικαστικό που αποτελεί εχέγγυο για την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή, δίχως προβληματισμό από τους συμμετέχοντες. Σελ. 26 από 88

28 Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται αύξηση της συμμετοχής μεγαλύτερου μέρους του εκλογικού σώματος στις εκλογικές διαδικασίες χάριν της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας ως πιο άμεσης μεθόδου. Παρέχεται εύκολη προσβασιμότητα στους πολίτες, με αποτέλεσμα να εμπλουτίζεται ποιοτικά και το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας. Καθίσταται πιο αντιπροσωπευτικό το προϊόν της βούλησης του συνόλου των πολιτών και εκφράζεται ως αποτέλεσμα την πλειοψηφία του κοινωνικού γίγνεσθαι με όσο το δυνατόν λιγότερους αποκλεισμούς. Τα πλεονεκτήματα της ηλεκτρονικής μεθόδου καθίστανται ακόμη πιο εμφανή αν αναλογιστούμε ότι μεγάλο μέρος ηλικιωμένων πολιτών, αλλά και πολιτών που χρίζουν ειδικών αναγκών έχουν πλέον την δυνατότητα να μετάσχουν της διαδικασίας με ευκολία ακόμη και με την ψηφοφορία μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή από την οικία τους. Επιπροσθέτως, μειώνεται το κόστος των εκλογών αφού πλέον δεν υπάρχει η ανάγκη για την δημιουργία ψηφοδελτίων. Διότι η χρήση της ηλεκτρονικής ψήφου αφαιρεί το κόστος σε σχέση με ένα φυσικό έγγραφο ψήφου. Τα μηχανήματα που χρησιμοποιούνται για το τελικό αποτέλεσμα μειώνουν το κόστος αφού για την περάτωση της μη-ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας χρειάζονται άτομα για ανάδειξη του αποτελέσματος, αλλά και καθ όλη την διάρκεια της όλης διαδικασίας. Θα πρέπει όμως να λάβουμε υπόψη και σημαντικά μειονεκτήματα της ηλεκτρονικής μεθόδου, όπως το γεγονός ότι δεν έχει καταφέρει να κερδίσει την πλήρη αποδοχή του κόσμου και ειδικά σε πολίτες μεγαλύτερης ηλικίας που είναι δύσκολο να απογαλακτιστούν από την κλασσική μέθοδο ψήφου, δημιουργεί σε μεγάλη μερίδα πολιτών την αίσθηση της ανασφάλειας λόγω του ενδεχομένως διαβλητού χαρακτήρα του συγκεκριμένου μέσου με προβλήματα ασφαλείας των ηλεκτρονικών συστημάτων να προβάλλουν πολλές φορές ως αποτρεπτικό στοιχείο. Σελ. 27 από 88

29 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Για παράδειγμα η πιθανότητα κακόβουλης επίθεσης εναντίον υπολογιστικών συστημάτων συνδεδεμένων στο Διαδίκτυο που χρησιμοποιούνται για την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία, δεν πρέπει να αγνοηθεί. Μια τέτοια επίθεση θα μπορούσε να οδηγήσει σε άρνηση εξυπηρέτησης, δηλαδή στην αδυναμία σύνδεσης στο δίκτυο, με τελικό αποτέλεσμα την αδυναμία άσκησης του εκλογικού δικαιώματος. θα μπορούσε, επίσης, να οδηγήσει στη μαζική εισαγωγή στην ηλεκτρονική κάλπη τροποποιημένων ψηφοδελτίων ή στη μαζική αποκάλυψη της ψήφου ομάδων πολιτών. Τέλος σοβαρό μειονέκτημα μιας τέτοιας διαδικασίας αποτελεί και το γεγονός της μη ύπαρξης αρκετών διαθέσιμων ηλεκτρονικών μέσων όπως υπολογιστές από όλους τους πολίτες και η αντίστοιχη εξοικείωση με αυτούς ούτως ώστε να προωθηθεί η άμεση ψηφοφορία από την οικία. Σελ. 28 από 88

30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ 3.1. Συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Τα συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας κατατάσσονται, από λειτουργική άποψη, σε τρεις γενικές κατηγορίες, ανάλογα με το πού βρίσκεται η «ηλεκτρονική κάλπη» που θα δεχθεί την «ηλεκτρονική ψήφο». Διακρίνουμε λοιπόν ηλεκτρονικά συστήματα στα οποία ο ψηφοφόρος ψηφίζει σε υπολογιστές εγκατεστημένους στα «παραδοσιακά» εκλογικά κέντρα, συστήματα στα οποία ο ψηφοφόρος ψηφίζει σε υπολογιστές εγκατεστημένους σε ειδικά «περίπτερα» (info-kiosks), και συστήματα στα οποία ο ψηφοφόρος ψηφίζει σε υπολογιστές εγκατεστημένους οπουδήποτε, αρκεί να είναι συνδεδεμένοι στο Διαδίκτυο. Είναι ευνόητο ότι κάθε κατηγορία αντιμετωπίζει διαφορετικούς κινδύνους και έχει διαφορετικές δυνατότητες και περιορισμούς, τόσο σε τεχνικό, όσο και σε λειτουργικό, αλλά και κοινωνικό/πολιτικό επίπεδο. Η ψηφοφορία σε παραδοσιακά εκλογικά κέντρα με ειδικό εξοπλισμό φαίνεται ότι είναι περισσότερο εύχρηστη και αποτελεσματικότερη από τα παραδοσιακά χειρογραφικά συστήματα ψηφοφορίας, επειδή αφενός οι ψηφοφόροι μπορούν να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα σε οποιοδήποτε τμήμα, ανεξάρτητα, για παράδειγμα, της ενδεχόμενης διαφοράς μεταξύ του τόπου διαμονής τους και της εκλογικής τους περιφέρειας και, αφετέρου, η καταμέτρηση γίνεται γρήγορα και έγκυρα. Με την προϋπόθεση ότι οι έχοντες την ευθύνη διεξαγωγής της εκλογικής διαδικασίας είναι σε θέση να ελέγξουν την τεχνολογική πλατφόρμα ψηφοφορίας και το φυσικό περιβάλλον, είναι εφικτή η αποτελεσματική διαχείριση των κινδύνων ασφαλείας που εγγενώς ενυπάρχουν στο σύστημα. Στα συστήματα ψηφοφορίας σε ειδικά περίπτερα, οι μηχανές ψηφοφορίας μπορούν να βρίσκονται σε χώρους εκτός των παραδοσιακών εκλογικών τμημάτων. Στην περίπτωση αυτή, τόσο η τεχνολογική πλατφόρμα όσο και η φυσική εγκατάσταση πρέπει να βρίσκονται κάτω από τον έλεγχο των αρμόδιων για τη διεξαγωγή της διαδικασίας της εκλογής και πρέπει επίσης να παρακολουθούνται κατάλληλα, ώστε να Σελ. 29 από 88

31 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής πληρούν τις απαιτήσεις ασφάλειας και ιδιωτικότητας και να εμποδίζουν τις μη εξουσιοδοτημένες παρεμβάσεις. Οι υπολογιστές που χρησιμοποιούνται σε τέτοια συστήματα είναι εκτεθειμένοι σε περισσότερους κινδύνους απ ότι αυτοί που χρησιμοποιούνται στα παραδοσιακά εκλογικά κέντρα. Η συμμετοχή των πολιτών είναι από τα πλέον σημαντικά ζητούμενα ενός δημοκρατικού συστήματος. Τα τελευταία χρόνια, στις περισσότερες σύγχρονες δημοκρατίες, ο αριθμός των πολιτών που συμμετέχουν στην εκλογική διαδικασία ελαττώνεται κάθε χρόνο. Εξαιτίας του γεγονότος αυτού, αλλά και άλλων λόγων, τελευταία υπάρχει αυξανόμενο ενδιαφέρον για την παροχή της δυνατότητας συμμετοχής στις εκλογές μέσω του Διαδικτύου. Οι Ηλεκτρονικές Ψηφοφορίες μέσω Διαδικτύου θεωρούνται ότι διευκολύνουν τη διαδικασία της εκλογής για τον μέσο πολίτη, αυξάνοντας έτσι τη συμμετοχή. Στην αρχή, η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία μέσω Διαδικτύου θεωρήθηκε μια ακόμη εφαρμογή του Διαδικτύου, παρόμοια με αυτές του Ηλεκτρονικού Εμπορίου και της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Η προσέγγιση όμως αυτή δεν είναι καθόλου σωστή, αφού τα συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας μέσω Διαδικτύου πρέπει να ικανοποιούν υψηλές προδιαγραφές ασφάλειας, ιδιωτικότητας κ.λπ. Έτσι, η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία μέσω Διαδικτύου είναι πολύ πιο απαιτητική, από άποψη προδιαγραφών, από τις συνήθεις εφαρμογές Ηλεκτρονικού Εμπορίου ή Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Από την άλλη πλευρά, αν και η δημοκρατική διαδικασία απαιτεί και εγγυάται ένα υψηλό επίπεδο ασφάλειας, τα υλοποιημένα συστήματα ασφάλειας δεν πρέπει να είναι δύσχρηστα για τους πολίτες, αλλιώς δεν ενθαρρύνεται η συμμετοχή τους Απαιτήσεις συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Εισαγωγή Εξίσου σημαντική με τη νομική διάσταση είναι και η τεχνολογική διάσταση του ζητήματος της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Στις παραγράφους που ακολουθούν παρουσιάζονται οι τεχνικές απαιτήσεις που πρέπει να καλύπτει ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Αρχικά, Σελ. 30 από 88

32 παρουσιάζουμε τα κύρια χαρακτηριστικά που ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να έχει. Τα χαρακτηριστικά αυτά είναι: Το σύστημα θα πρέπει να υποστηρίζει όλες εκείνες τις διαδικασίες που απαιτούνται για την ομαλή οργάνωση και διεξαγωγή των εκλογών. Ανάλογα του είδους των εκλογών οι υπηρεσίες που το σύστημα παρέχει ενδέχεται να περιλαμβάνουν την εγγραφή των ψηφοφόρων, την αυθεντικοποίησή τους, την ίδια τη ψήφο, τον υπολογισμό και την επιβεβαίωση του τελικού αποτελέσματος. Το σύστημα θα πρέπει να υποστηρίζει όλες τις συμμετέχουσες οντότητες (ρόλους). Χαρακτηριστικά αναφέρονται οι οργανωτές των εκλογών, οι εκπρόσωποι των κομμάτων οι υποψήφιοι, οι ψηφοφόροι κα. Το σύστημα πρέπει να παρέχει ένα φιλικό στο χρήστη περιβάλλον, ώστε να μπορεί να χρησιμοποιείται από οποιοδήποτε απλό φυλλομετρητή του Διαδικτύου (Web Browser). Το σύστημα πρέπει να υποστηρίζει ένα σύνολο υπηρεσιών και ενεργειών, ώστε να μπορεί να διευκολύνει το χρήστη κατά την χρησιμοποίησή του. Το σύστημα πρέπει να είναι σε θέση να υπολογίζει το τελικό αποτέλεσμα της καταμέτρησης των ψήφων. Ωστόσο, από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας ορίζει ένα μεγάλο αριθμό ευκαιριών σε επίδοξους επιτιθέμενους, οι οποίοι ενδέχεται να οδηγήσουν το σύστημα σε κατάρρευση και κατ επέκταση σε διακοπή (ακύρωση) της εκλογής διαδικασίας. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται εμφανές ότι ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να σχεδιάζεται με τέτοιο τρόπο, ώστε να εγγυάται τη διατήρηση της ασφάλειας και της ιδιωτικότητας των συμμετεχόντων Σελ. 31 από 88

33 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής οντοτήτων. Το σύστημα, επομένως, πρέπει να βασίζεται σε ένα πρωτόκολλο ψηφοφορίας (voting protocol) το οποίο θα είναι σε θέση να αποτρέπει ευκαιρίες ενδεχόμενης απώλειας της ιδιωτικότητας του χρήστη (ψηφοφόρου). Στη συνέχεια παρουσιάζονται οι απαιτήσεις ασφάλειας που πρέπει να παρέχει κατ ελάχιστο ένα πρωτόκολλο Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Απαιτήσεις συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Παρόλο το μεγάλο αριθμό πλεονεκτημάτων που παρέχει ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, τόσο όσο αφορά την οργάνωση των εκλογών όσο και την ίδια την ψηφοφορία, η απόφαση για το σχεδιασμό και την υλοποίηση ενός τέτοιου συστήματος δεν είναι καθόλου απλή. Ο κυριότερος λόγος είναι ότι πρέπει ένα μεγάλο σύνολο απαιτήσεων να ικανοποιηθούν. Μια επιπλέον δυσκολία είναι ότι οι απαιτήσεις ασφάλειας ορίζονται με βάση διάφορες αφηρημένες έννοιες (π.χ. αρχές) προκειμένου να αποτελέσουν ένα σύνολο λειτουργικών και μη-λειτουργικών απαιτήσεων. Οι λειτουργικές απαιτήσεις ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας καθορίζουν κατά ελάχιστο ένα σύνολο υπηρεσιών (λειτουργιών) που το σύστημα πρέπει να υποστηρίζει διασφαλίζοντας ταυτόχρονα την ομαλή ροή αυτών, καθώς και τις ενδεχόμενες αλληλεπιδράσεις τους. Για παράδειγμα, ο αριθμός και ο τύπος των εκάστοτε εκλογικών διαδικασιών που υποστηρίζονται από ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας καθορίζονται από το σύνολο των λειτουργικών του απαιτήσεων. Επιπλέον, οι λειτουργικές απαιτήσεις σχετίζονται με πολλές από τις ιδιότητες χρήσης του συστήματος καθορίζοντας τις λειτουργίες και τα χαρακτηριστικά που αυτό πρέπει να παρέχει κατά τη χρήση του. Από την άλλη μεριά, οι μη-λειτουργικές απαιτήσεις σχετίζονται με τη βασική υποδομή του συστήματος, δεν είναι άμεσα εμφανείς στους χρήστες και καθορίζουν πολλά από τα χαρακτηριστικά της αρχιτεκτονικής του Σελ. 32 από 88

34 συστήματος. Οι απαιτήσεις ασφάλειας ορίζουν διάφορες ιδιότητες που αφορούν το σύστημα στο σύνολό του, όπως η ευελιξία του, η αποδοτικότητά του κ.ά., και προέρχονται από το σύνολο των μηλειτουργικών απαιτήσεων. Βασική αρχή, αποτελεί ότι οι λειτουργικές απαιτήσεις των συστημάτων Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας ενδέχεται να διαφέρουν από σύστημα σε σύστημα και αυτό διότι καθορίζονται από το σκοπό που το σύστημα καλείται να επιτελέσει. Αντιθέτως, η μεγάλη πλειοψηφία των απαιτήσεων ασφάλειας είναι κοινή σε όλα τα συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, αφού καθορίζουν τη συμμόρφωση του συστήματος με τις αρχές που διέπουν την εκάστοτε εκλογική διαδικασία, καθώς και με τα ζητήματα ασφάλειας και ιδιωτικότητας, τα οποία καθορίζονται από το έκαστοτε νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο. Οι απαιτήσεις ασφάλειας στο σύνολό τους ικανοποιούνται από το πρωτόκολλο ψηφοφορίας που χρησιμοποιείται στο εκάστοτε σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Επίσης, το πρωτόκολλο αυτό ορίζει την πλειονότητα των ιδιοτήτων του συστήματος στο σύνολό του (system wide attributes) Απαιτήσεις Ασφάλειας Στη συγκεκριμένη ενότητα παρουσιάζονται οι απαιτήσεις ασφάλειας που το πρωτόκολλο Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας πρέπει να παρέχει. Ορθότητα-Ακρίβεια (Accuracy) Η ορθότητα απαιτεί ότι το τελικό ανακοινωθέν αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας είναι το ίδιο με το πραγματικό αποτέλεσμα των εκλογών, όπως αυτό προκύπτει από την καταμέτρηση των ψήφων. Αυτό κατ επέκταση, σημαίνει ότι κανένας δεν είναι σε θέση να αλλάξει την ψήφο κάποιου άλλου ψηφοφόρου (inalterability), όλες οι έγκυρες ψήφοι συμπεριλαμβάνονται στο τελικό αποτέλεσμα (completeness) και καμία μη έγκυρη ψήφος δεν συμπεριλαμβάνεται στο τελικό αποτέλεσμα (soundness). Σελ. 33 από 88

35 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Δημοκρατία (Democracy) Ένα σύστημα χαρακτηρίζεται δημοκρατικό αν και μόνο αν νόμιμοι χρήστες επιτρέπεται να ψηφίσουν και κάθε νόμιμος χρήστης μπορεί να ψηφήσει μόνο μία φορά. Ένα επιπλέον χαρακτηριστικό είναι ότι κανένας δεν είναι σε θέση να ψηφίσει εκ μέρους κάποιου άλλου. Ιδιωτικότητα (Privacy) Η συγκεκριμένη απαίτηση σχετίζεται με το γεγονός ότι κανένας δεν είναι σε θέση να συνδέσει την ταυτότητα ενός ψηφοφόρου με την εκάστοτε ψήφο του. Η υπολογιστική ιδιωτικότητα (computational privacy) αποτελεί μια ασθενή μορφή ιδιωτικότητας διασφαλίζοντας ότι η σχέση μεταξύ ψηφοδελτίου παραμένει μυστική για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, χρησιμοποιώντας ακόμα και τα πιο σύγχρονα και ισχυρά υπολογιστικά συστήματα. Η ιδιωτικότητα που βασίζεται στη θεωρία των πληροφοριών (information-theoretic privacy) αποτελεί μια πιο ισχυρή μορφή διατήρησης της ιδιωτικότητας, η οποία διασφαλίζει ότι κανένα ψηφοδέλτιο δεν μπορεί να συσχετισθεί με κάποιο ψηφοφόρο όσο χρονικό διάστημα η θεωρία των πληροφοριών παραμένει ισχυρή. Ανθεκτικότητα (Robustness) Η απαίτηση αυτή εγγυάται ότι δεν μπορεί να λάβει χώρα μια προσωρινή συνεργασία είτε ψηφοφόρων είτε αρχών (νόμιμη η κακόβουλη), η οποία θα μπορούσε να διακόψει την εκλογική διαδικασία. Η κατάσταση αυτή περιλαμβάνει τη δυνατότητα αποχής των ψηφοφόρων χωρίς την εμφάνιση προβλημάτων, καθώς, επίσης, και την αποτροπή παράνομων ενεργειών οι οποίες ενδέχεται να ακυρώσουν το αποτέλεσμα των εκλογών. Η απαίτηση της ανθεκτικότητας (ρωμαλεότητα, robustness) αφορά επίσης και το ότι η ασφάλεια του συστήματος πρέπει να ικανοποιείται και σε σχέση με εξωτερικές απειλές και επιθέσεις π.χ. επιθέσεις άρνησης υπηρεσιών (DoS attacks). Επαληθευσιμότητα (Verifiability) Σελ. 34 από 88

36 Η επαληθευσιμότητα σχετίζεται με το ότι υπάρχουν μηχανισμοί για τον έλεγχο της εκλογικής διαδικασίας προκειμένου να διασφαλιστεί ότι αυτή διεξήχθει κανονικά. Η επαληθευσιμότητα μπορεί να επιτευχθεί σε τρεις (3) διαφορετικές μορφές: 1) οικουμενική επαληθευσιμότητα, η οποία σχετίζεται με το ότι ο οποιοσδήποτε (ψηφοφόροι, αρχές, εξωτερικοί ελεγκτές κ.ά.) είναι σε θέση να επιβεβαιώσουν το αποτέλεσμα μετά την καταμέτρηση των ψήφων, 2) μεμονωμένη επαληθευσιμότητα με ανοικτή αντίρρηση στην καταμέτρηση, η οποία επιτρέπει σε κάθε ψηφοφόρο να επιβεβαιώσει ότι η ψήφος του όντως καταμετρήθηκε σωστά, χωρίς, όμως, να αποκαλυφθεί το περιεχόμενο αυτής και 3) μεμονωμένη επαληθευσιμότητα, η οποία επιτρέπει την ατομική επιβεβαίωση της ψήφου για κάθε ψηφοφόρο, αλλά από την άλλη απαιτεί την αποκάλυψη του ψηφοδελτίου του ψηφοφόρου σε περίπτωση καταγγελίας. Μη εξαναγκασμός (Uncoercibility) Ένα σχήμα χωρίς απόδειξη (receipt-free scheme) είναι σε θέση να πείσει τους ψηφοφόρους ότι η ψήφος τους καταμετρήθηκε, χωρίς όμως να μπορεί να παρέχει απόδειξη για αυτό. Ένα σχήμα μη εξαναγκασμού (uncoercible scheme) δεν επιτρέπει στους ψηφοφόρους να πείσουν οποιονδήποτε για το τι έχουν ψηφίσει. Πιο συγκεκριμένα, στην περίπτωση αυτή ο ψηφοφόρος δεν κατέχει ούτε μπορεί να δημιουργήσει μια απόδειξη που να δείχνει το περιεχόμενο της ψήφου. Ενώ η έννοια του μηεξαναγκασμού είναι πιο ισχυρή από το σχήμα χωρίς απόδειξη, η δεύτερη έννοια συνηθίζεται να χρησιμοποιείται στη βιβλιογραφία σαν το επικρατέστερο μέσο προκειμένου να διασφαλιστεί η ασφάλεια του συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Αμεροληψία (Fairness) Σελ. 35 από 88

37 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η ιδιότητα αυτή διασφαλίζει ότι κανένας δεν είναι σε θέση να μάθει το αποτέλεσμα της εκλογικής διαδικασίας πριν την τελική καταμέτρηση των ψήφων. Συνεπώς, διασφαλίζει ότι δεν θα επηρεαστούν οι τελευταίοι χρονικά ψηφοφόροι μέσω της ανακοίνωσης μιας εκτίμησης του αποτελέσματος και ότι δεν παρέχεται ένα πλεονέκτημα σε ένα συγκεκριμένο σύνολο οντοτήτων. Επαληθεύσιμη συμμετοχή (Verifiable participation) Η συγκεκριμένη απαίτηση διασφαλίζει ότι υπάρχει δυνατότητα να βρεθεί αν ένας συγκεκριμένος ψηφοφόρος πήρε μέρος στην εκλογική διαδικασία ή όχι. Η συγκεκριμένη απαίτηση είναι αναγκαία στις περιπτώσεις όπου η συμμετοχή στη ψηφοφορία είναι υποχρεωτική (πχ. Ελλάδα, Αυστραλία, Βέλγιο κα) ή σε περιπτώσεις οργανισμών ή σωματείων που ακόμα και το μέγεθος της αποχής έχει κάποιο συγκεκριμένο νόημα Σχολιασμός των απαιτήσεων Αντικρουόμενες ιδιότητες Από όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως γίνεται σαφές ότι υπάρχουν διάφορες ιδιότητες που είναι αντικρουόμενες μεταξύ τους, καθώς και άλλες οι οποίες δεν μπορούν να ικανοποιηθούν με βάση τις διαθέσιμες τεχνολογίες. Για παράδειγμα, η διασφάλιση ιδιωτικότητας των ψηφοφόρων απαιτεί ότι ένα ψηφοδέλτιο δεν μπορεί να συνδεθεί με τον εκάστοτε ψηφοφόρο. Από την άλλη μεριά προκειμένου να ικανοποιηθεί η απαίτηση της επαληθευσιμότητας πρέπει να είναι δυνατή, μεταξύ άλλων, η επιβεβαίωση ότι κάθε ψηφοδέλτιο που καταμετρήθηκε σε ένα νόμιμο χρήστη. Από τη στιγμή, επομένως, που η διατήρηση της ιδιωτικότητας «σπάει» το δεσμό ανάμεσα στους ψηφοφόρους και στο ψηφοδέλτιό τους αυτό δεν αποτελεί εύκολη διαδικασία. Παράλληλα, η ατομική επαληθευσιμότητα έρχεται σε αντίθεση με την ιδιότητα του μη εξαναγκασμού (uncoersibility). Προκειμένου οι ψηφοφόροι να μπορούν να ελέγξουν αν η ψήφος τους καταμετρήθηκε σωστά μια απόδειξη η οποία Σελ. 36 από 88

38 περιγράφει τον τρόπο που ψήφισαν πρέπει να δοθεί σε αυτούς. Η ίδια απόδειξη, όμως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την εξαγορά μιας ψήφου, αφού ο επίδοξος αγοραστής θα μπορεί να ελέγξει τι ψήφισε ο εκάστοτε ψηφοφόρος. Επιπλέον, η ιδιότητα της αμεροληψίας απαιτεί ότι δεν υπάρχει η δυνατότητα παροχής ενδιάμεσων αποτελεσμάτων σε κανέναν πριν το πέρας της εκλογικής διαδικασίας. Η ιδιότητα αυτή μειώνει την ευκολία της συμμετοχής στη ψηφοφορία από τη στιγμή που ο ψηφοφόρος θα πρέπει να έρθει σε επαφή με τους οργανωτές των εκλογών πιθανότατα για την αποστολή ενός κλειδιού αποκρυπτογράφησης ή επιτρέποντας του την πρόσβαση στο ψηφοδέλτιό του. Τέλος, η αποδοτικότητα συνήθως χάνεται προκειμένου να διασφαλιστούν άλλες ιδιότητες, όπως η οικουμενική επαληθευσιμότητα και ο μη εξαναγκασμός, αφού πολύπλοκες υπολογιστικές και επικοινωνιακές λύσεις απαιτούνται. Αλληλοσχετιζόμενες ιδιότητες Ενώ πολλές από τις ιδιότητες ασφάλειας ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας είναι αντικρουόμενες, την ίδια στιγμή υπάρχουν άλλες αλληλοσυσχετίζονται, σχηματίζοντας διάφορα ζευγάρια ιδιοτήτων, αφού η ύπαρξη μιας ιδιότητας υπονοεί την ύπαρξη της δεύτερης ή απλά δεν μπορεί να ορισθεί χωρίς αυτή. Ένα παράδειγμα αποτελεί ο μη εξαναγκασμός και η ιδιωτικότητα. Όπως προαναφέρθηκε, η πρώτη αποτελεί μια πολύ ισχυρή απαίτηση σε σχέση με τη δεύτερη, αφού διασφαλίζει την αποκάλυψη της ψήφου ενός ψηφοφόρου ακόμα και στην περίπτωση που αυτός εθελοντικά επιθυμεί να αποδείξει σε ένα τρίτο άτομο το τι ψήφισε. Ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας που διασφαλίζει την απαίτηση του μη εξαναγκασμού αυτόματα διασφαλίζει και την ιδιωτικότητα του ψηφοφόρου. Σελ. 37 από 88

39 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η επαληθευσιμότητα αποτελεί ένα σημαντικό χαρακτηριστικό που ενισχύει την ορθότητα ενός συστήματος Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Ένα τέτοιο σύστημα ορίζει ισχυρούς μηχανισμούς επιβεβαίωσης αποτρέποντας ενδεχόμενους επιτιθέμενους να διακόψουν μια εκλογική διαδικασία, αφού οι ενέργειες τους δεν έχουν πιθανότητα να επηρεάσουν το αποτέλεσμα. Σε κάποιες περιπτώσεις όπου η ταυτότητα των ψηφοφόρων αναγράφεται στο ψηφοδέλτιο η έλλειψη αμεροληψίας μπορεί να οδηγήσει σε κενά όσο αφορά τη διατήρηση της ιδιωτικότητας του χρήστη. Αυτό μπορεί να συμβεί μόνο σε περίπτωση υπολογισμού ενός ενδιάμεσου αποτελέσματος καθιστώντας δυνατή την εύρεση του τι ψήφισε κάποιος ψηφοφόρος υπολογίζοντας το αποτέλεσμα ακριβώς πριν και ακριβώς μετά την ψήφο του. Η ιδιότητα της ανθεκτικότητας (robustness) υποστηρίζει με έμμεσο τρόπο την αμεροληψία και συχνά τη διατήρηση της ιδιωτικότητας σε ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Η αμεροληψία παραβιάζεται από τη στιγμή που ενδιάμεσα αποτελέσματα διαρρέουν σε περίπτωση διακοπής της εκλογικής διαδικασίας. Όπως αναφέρεται στη βιβλιογραφία αυτό μπορεί να οδηγήσει στη δημιουργία διαφορετικών αποτελεσμάτων όταν η εκλογή επαναλαμβάνεται ακόμα και κάτω από τις ίδιες συνθήκες διεξαγωγής. Τέλος, η δυνατότητα ψηφοφορίας από οποιαδήποτε τοποθεσία και η ευκολία συμμετοχής στη ψηφοφορία συσχετίζονται στενά, αφού στις περισσότερες των περιπτώσεων οι απαιτήσεις για επιπλέον υλικό υπονοεί ότι ο ψηφοφόρος ψήφισε από μια συγκεκριμένη τοποθεσία κατάλληλα εξοπλισμένη. Μη εξαναγκασμός (uncoercibility) Γενικά το πότε η ιδιότητα του μη εξαναγκασμού απαιτείται αποτελεί ένα ανοικτό ερώτημα. Είναι σίγουρο το γεγονός ότι είναι δυνατό κάποιος να μπορεί να δει τι ψήφισε ένας άλλος όταν αυτός ψηφίζει μέσω ηλεκτρονικού υπολογιστή σε ένα δημόσια προσβάσιμο χώρο. Ένας ψηφοφόρος ο Σελ. 38 από 88

40 οποίος επιθυμεί να πουλήσει τη ψήφο του μπορεί απλά να δώσει στον εκάστοτε αγοραστή τα διαπιστευτήρια του προκειμένου να ψηφίσει εκείνος αντί του νόμιμου ψηφοφόρου αντί να του παραδώσει την απόδειξη του τι ψήφισε. Η ιδέα πίσω από την απέχουσα και την απομακρυσμένη μέσω Διαδικτύου ψήφο βασίζεται στο να παρέχει στους ψηφοφόρους τη δυνατότητα να ψηφίσουν κάτω από συνθήκες που ήταν αδύνατο να το κάνουν με άλλο τρόπο. Ο εξαναγκασμός στην περίπτωση αυτή είναι αναπόφευκτος, αλλά θεωρείται αποδεκτός λόγω της μειωμένης πιθανότητας επηρεασμού του αποτελέσματος. Ωστόσο, στην περίπτωση ψηφοφορίας μέσω Διαδικτύου ο κίνδυνος μαζικού εξαναγκασμού ή εξαγοράς ψήφου είναι αρκετά μεγαλύτερος, αφού οι αποδείξεις των ψήφων μπορούν να συγκεντρωθούν και κατ επέκταση να αναλυθούν εκτός γραμμής (off-line). Η ιδιότητα χωρίς απόδειξη είναι αναγκαία προκειμένου να αποτραπεί η τελευταία κατάσταση και όχι για να αποτραπεί ο μεμονωμένος εξαναγκασμός. Δυστυχώς, δεν υπάρχουν επαρκείς τεχνολογικά λύσεις για να αποφευχθεί η απειλή του εξαναγκασμού σε ένα σύστημα απομακρυσμένης Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας ΠΝΥΚΑ, η ελληνική απάντηση H Ηλεκτρονική Ψηφοφορία (evoting) και ειδικότερα η δυνατότητα άσκησης του εκλογικού δικαιώματος από απόσταση, αποτελεί σημαντική καινοτομία στο πλαίσιο της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης (egovernment) που αναμένεται να αυξήσει τη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογικές διαδικασίες. Το ΕΑ Ινστιτούτο Τεχνολογίας Υπολογιστών υπέβαλε συμμετοχή με το σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας «ΠΝΥΚΑ» στο διαγωνισμό e-voting που διοργάνωσε το Competence Center for Electronic Voting and Participation με χορηγό τον αυστριακό οργανισμό Internet Foundation Austria (IFA). Ο διαγωνισμός αφορoύσε σε μη εμπορικά διαδικτυακά Σελ. 39 από 88

41 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας που έχουν αναπτυχθεί εξ ολοκλήρου με εργαλεία ανοικτού κώδικα και είναι ο πρώτος που διενεργείται για συστήματα e-voting στην Ευρώπη. Bασική προϋπόθεση όμως για την ευρεία εφαρμογή της είναι να τα συστήματα υποστήριξης της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας να κερδίσουν την εμπιστοσύνη των πολιτών. Το συγκεκριμένο έργο στοχεύει στον καθορισμό και εφαρμογή ενός ολοκληρωμένου πλαισίου (framework) για την ανάπτυξη συστημάτων evoting τα οποία θα βασίζονται σε τυπικές μεθόδους σχεδίασης και διαχείρισης κινδύνων ώστε να αντιμετωπίζονται συστηματικά από την αρχική φάση της σχεδίασης όλες οι κρίσιμες απαιτήσεις ενός τέτοιου συστήματος όπως είναι η εμπιστοσύνη σε αυτό, η ασφάλεια, η αποδοτικότητα, η επεκτασιμότητα και η δυνατότητα επαναχρησιμοποίησης συστατικών μερών του σε άλλες εφαρμογές που αποτελούν μέρος ενός ευρύτερου πλαισίου χρήσης νέων τεχνολογιών για την επίτευξη των στόχων της Ηλεκτρονικής Διακυβέρνησης. Το πλαίσιο θα εστιάζει στην προσέλκυση της εμπιστοσύνης του πολίτη και θα καλύπτει όλο το εύρος εφαρμογής του evoting. Οι επιμέρους στόχοι του έργου ήταν: 1) Η σχεδίαση και υλοποίηση ενός πληροφοριακού συστήματος Ηλεκτρονικών Ψηφοφοριών ικανό να υποστηρίξει τεχνικά από απλές διαδικασίες έκφρασης γνώμης μέχρι εκλογές μεγάλης κλίμακας. 2) Η εφαρμογή τυπικών μεθόδων σχεδίασης έτσι ώστε να είναι εφικτός ο συστηματικός έλεγχος όλων των φάσεων ανάπτυξης του συστήματος καθώς και αντίστοιχες παρεμβάσεις, όπου απαιτούνται. 3) Η σχεδίαση των συστατικών μερών του συστήματος με τρόπο που να τα καθιστά επαναχρησιμοποιήσιμα, υπό μορφή βιβλιοθηκών. 4) Η ενσωμάτωση του απαιτούμενου βαθμού εμπιστοσύνης στο τελικό σύστημα κατά τη φάση σχεδίασής του καθώς και κατά τη διάρκεια Σελ. 40 από 88

42 λειτουργίας του με βάση μία αρχιτεκτονική εμπιστοσύνης η οποία θεωρεί την εμπιστοσύνη ως μία ιδιότητα που κτίζεται σταδιακά από το φυσικό επίπεδο του συστήματος μέχρι και τον τρόπο παρουσίασής του στους χρήστες. Το τελικό προϊόν του έργου είναι ένα πρωτότυπο πλήρους συστήματος υποστήριξης Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας το οποίο θα ολοκληρωθεί σε δύο στάδια. Στο πρώτο στάδιο θα υλοποιηθεί ένα βασικό σύστημα που θα μπορεί να υποστηρίξει δημοσκοπήσεις και διαδικασίες εκλογών περιορισμένης κλίμακας και στο δεύτερο θα ενσωματωθεί στο βασικό σύστημα ένα σύνολο επιπλέον συστατικών (components) συνθέτοντας ένα πρωτότυπο πλήρους συστήματος για την υποστήριξη δημοψηφισμάτων και εκλογών εθνικής εμβέλειας. Στο πλαίσιο ανάπτυξης του τελικού προϊόντος θα αναπτυχθούν επίσης: (α) τεκμηρίωση της ορθότητας και ασφάλειας του συστήματος βασισμένη στην εφαρμογή τυπικών μεθοδολογιών, (β) μοντέλο εμπιστοσύνης του συστήματος βασισμένο στη σχεδίαση του συστήματος με βάση μία ιεραρχική αρχιτεκτονική εμπιστοσύνης όπως έχει προταθεί και εφαρμοστεί από το ΕΑ ΙΤΥ, (γ) θεωρητικό (μαθηματικό) μοντέλο για την εκτίμηση της απόδοσης εφαρμογής του συστήματος σε μεγάλη κλίμακα και επαλήθευση του μοντέλου με τη χρήση προσομοιωτικών μεθόδων, (δ) βιβλιοθήκη με τα συστατικά μέρη του συστήματος (library οf components) που μπορούν να αποτελέσουν διακριτές και εύκολα επαναχρησιμοποιήσιμες λειτουργίες σε διαφορετικές εκδόσεις ενός συστήματος evoting είτε σε άλλα παρόμοια συστήματα. Το σύστημα ΠΝΥΚΑ μπορεί να εφαρμοστεί σε τερματικές διατάξεις PCs, info-kiosk, κινητών τηλεφώνων αλλά και στην πλατφόρμα ψηφιακής τηλεόρασης που θα είναι υποχρεωτική στην ΕΕ από το 2012, προσδίδοντας στην Ηλεκτρονική Ψηφοφορία δυνατότητες ευκολίας και προσβασιμότητας απ όλους. Σελ. 41 από 88

43 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Η εξαιρετική αυτή τεχνολογική προσπάθεια των ερευνητών του ΙΤΥ στην Πάτρα, θα μπορούσε να βρει άμεση εφαρμογή σε τοπικά ή δημοτικά θέματα, προσδίδοντας στην τοπική αυτοδιοίκηση νέα χαρακτηριστικά που σήμερα δεν έχει. Ο θεσμός των εκλογών, καθώς και η δυνατότητα κάθε πολίτη να εκφράζει ελεύθερα τη γνώμη του αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά μιας δημοκρατικής κοινωνίας. Ωστόσο, το φαινόμενο της αυξημένης αποχής των πολιτών από εκλογικές διαδικασίες, σε όλα τα επίπεδα, είναι πλέον σύνηθες στις μέρες μας. Ένας από τους λόγους είναι η δυσκολία φυσικής παρουσίας του κάθε προσώπου στον τόπο της ψηφοφορίας τη χρονική στιγμή διενέργειας των εκλογικών διαδικασιών. Και αυτό είναι ιδιαίτερα έντονο σε ποικίλες εκλογικές δραστηριότητες, όπως αυτές που αφορούν μέλη επαγγελματικών οργανώσεων και σωματείων φορέων και φυσικών προσώπων. Σελ. 42 από 88

44 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4: ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ 4.1. Εφαρμογές της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Εκτός από την εφικτότητα εφαρμογής της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία μπορεί να χρησιμοποιηθεί και σε πλήθος άλλων διαδικασιών λήψης αποφάσεων, με δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. Τέτοιες διαδικασίες μπορεί να είναι: 1) Δημοψηφίσματα και αιτήσεις ανάκλησης: Οι διαδικασίες αυτές, όπως και οι εθνικές εκλογές, διενεργούνται από τις εθνικές αρχές κάθε κράτους και έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Υπάγονται σε ειδικές νομοθετικές ρυθμίσεις και, δεδομένου ότι τα αποτελέσματα τους είναι αποφασιστικής σημασίας για τη ζωή των πολιτών, η χρήση της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας οφείλει πρωτίστως να υπακούει στη δημοκρατική νομιμότητα και να διασφαλίζει τη διαφάνεια της διαδικασίας. 2) Εσωτερικές εκλογές (και άλλες διαδικασίες με παρόμοιο περιεχόμενο): Ανάλογα με το εάν έχουν δημόσιο ή ιδιωτικό χαρακτήρα μπορεί να υπάγονται σε συγκεκριμένες ρυθμίσεις του νόμου και να έχουν δεσμευτικό ή μη χαρακτήρα. 3) Ψηφοφορίες συμβουλευτικού χαρακτήρα (advisory polls): Διενεργούνται συνήθως από εθνικές ή τοπικές αρχές και έχουν ως στόχο να ενθαρρύνουν την ανάμιξη των πολιτών στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, μέσω της εισαγωγής διαδικασιών διαβούλευσης. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να συμμορφώνονται με τις επιταγές του νόμου. 4) Ψηφοφορίες στο Διαδίκτυο: Τέτοιου είδους διαδικασίες πραγματοποιούνται συχνά στο Διαδίκτυο, είτε από ιδιώτες είτε από οργανώσεις και δεν έχουν δεσμευτικό χαρακτήρα. Τα αποτελέσματα αυτών των σφυγμομετρήσεων δεν μπορούν πάντα να θεωρούνται αξιόπιστα, διότι δεν καταγράφεται συνήθως το προφίλ αυτών που συμμετέχουν, ούτε το πόσες φορές ψηφίζουν. Σελ. 43 από 88

45 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής 4.2. Δοκιμές DRE στην Ολλανδία και στην Γαλλία Στην Ολλανδία στις Ευρωεκλογές του 2004 στην πλειοψηφία τους οι πολίτες χρησιμοποίησαν τις μηχανές Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας, για να ρίξουν στην ψήφο τους. Από την εταιρεία Nedap Poewervote. Στην Γαλλία η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία είναι σε στάδιο δοκιμής. Σε δημοψήφισμα που έγινε το 2005 για την έγκριση ή μη του προτεινόμενου Ευρωπαϊκού Συντάγματος, χρησιμοποιήθηκαν μηχανές Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Μια έρευνα όσο αφορά τα θέματα ασφαλείας από Ολλανδούς ειδικούς, απέδειξε ότι οι μηχανές όπου είχαν χρησιμοποιηθεί, δεν ήταν ασφαλείς. Οι αποκαλύψεις της έρευνας αφορούσαν: Η χρήση συνηθισμένων κλειδιών όπου προστάτευαν το εσωτερικό του συστήματος, και όλων των συστημάτων, γεγονός ότι ήταν για όλα όμοια, μπορούσαν να παραγγελθούν από το Διαδίκτυο με κόστος ένα ευρώ. Ο μυστικός κώδικας για την πρόσβαση στο λογισμικό συντήρησης της μηχανής, μπορεί να αποκαλυφθεί εύκολα στους ειδικούς, ο οποίος επιτρέπει την πρόσβαση σε δεδομένα ψηφοφορίας. Στην συγκεκριμένη περίπτωση στην Ολλανδία, ο μυστικός κώδικας ήταν η λέξη «GEHEIM», δηλαδή «ΜΥΣΤΙΚΌ». Οι ψήφοι ήταν δυνατόν να «κλαπούν» χωρίς να γίνει αντιληπτό, με μικρές αλλαγές στον προγραμματισμό της συσκευής και αλλάζοντας κάποιες κάρτες μνήμης. Η εταιρεία ισχυριζόταν ότι οι συσκευές ψηφοφορίας ήταν φτιαγμένες αποκλειστικά για το σκοπό της ψηφοφορίας. Ενώ οι ειδικοί απέδειξαν ότι οι συσκευές μπορούσαν να μετατραπούν σε παιχνιδομηχανές για σκάκι. Σελ. 44 από 88

46 Ως κυριότερες υποδείξεις για την ενίσχυση της ασφάλειας των συστημάτων, οι ειδικοί προτείνουν την χρήση ισχυρών κρυπτογραφικών μεθόδων, ώστε να αποτρέπεται η εγκατάσταση μη εξουσιοδοτημένου λογισμικού στο σύστημα, την αύξηση της φυσικής ασφάλειας των συσκευών και τη χρήση των ειδικών σφραγίδων ασφαλείας ώστε να φαίνεται κατά πόσο έχει γίνει αλλαγή στις κάρτες μνήμης. Μια μικρή ομάδα πολιτών είχε την δυνατότητα να ψηφίσει με τη χρήση των «έξυπνων καρτών». Οι μηχανές που χρησιμοποιήθηκαν με έξυπνη κάρτα αναγνωρίζουν τον ψηφοφόρο, κι έχουν δυνατότητα δικτύωσης, παρέχοντας έτσι τη δυνατότητα στον πολίτη να ψηφίσει σε οποιοδήποτε εκλογικό κέντρο, χωρίς κανένα πρόβλημα Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε για την εφαρμογή στην Ιρλανδία Στην Ιρλανδία, το 2004 εξετάστηκε το ενδεχόμενο να χρησιμοποιηθεί ένα σύστημα άμεσης ηλεκτρονικής καταγραφής στις τοπικές, εθνικές και ευρωπαϊκές εκλογές. Προτάθηκε ένα σύστημα από την εταιρεία Nedap Powervote, οι ειδικοί μελέτησαν για την ασφάλεια του, την ακρίβεια και την δοκιμή του. Σύμφωνα με, (First Report of the Commission on Electronic Voting on the Secrecy, Accuracy and Testing of the Chosen Electronic Voting System, Ireland, 2004) αναφέρθηκε, το πρώτο πόρισμα, όσον αφορά την ανάλυση του συστήματος, δημοσιοποιήθηκε τον Δεκέμβριο Η επιτροπή αποφάνθηκε ότι δεν ήταν ικανοποιημένη, διότι οι ανησυχίες για την ακρίβεια και την ασφάλεια του συστήματος υπήρχαν. Σύμφωνα με, (Second Report of the Commission on Electronic Voting on the Secrecy, Accuracy and Testing of the Chosen Electronic System, Ireland, 2006) το δεύτερο πόρισμα, δημοσιοποιήθηκε τον Ιούλιο του 2006, η εταιρεία πραγματοποίησε κάποιες αλλαγές με βάση τα αποτελέσματα Σελ. 45 από 88

47 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής του πρώτου πορίσματος, αλλά και πάλι η επιτροπή δεν συστήνει την χρήση του λογισμικού διαχείρισης. Η μελέτη που πραγματοποιήθηκε, αποτέλεσε μια σοβαρή προσπάθεια προσέγγισης του ζητήματος της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας με πλήρη διαφάνεια και αποτελούν πρότυπο για κράτη που θέλουν να εφαρμόσουν αυτό του είδους την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Πραγματοποιήθηκαν, τεχνικές ελέγχου όπως εκτεταμένες ψηφοφορίες, έλεγχο για ευκολία παραβίασης των συσκευών, υποκλοπή ή αλλοίωση ψήφου μέσω ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας καθώς και για διαταραχές στην παροχή ρεύματος. Διενεργήθηκε ανάλυση κινδύνων κατά την σχεδίαση, ανάπτυξη, κατασκευή, μεταφορά, αποθήκευση και την χρήση του συστήματος. Το σύστημα ψηφοφορία αφορά, τις ψηφοφορίες οι οποίες πραγματοποιούνται κανονικά σε εκλογικά κέντρα, με την χρήση φορητών μηχανών ψηφοφορίας με ενσωματωμένη μονάδα ελέγχου. Ο φυσικός σχεδιασμός του είναι απλός, για να μπορούν να αντεπεξέλθουν όλοι οι πολίτες που λαμβάνουν μέρος. Η διαδικασία ψηφοφορίας μέσω του συστήματος αυτού έχει ως εξής: Τοποθετούνται σε εκλογικούς καταλόγους, οι φορητές μηχανές και ενεργοποιούνται για κάθε ψηφοφόρο ξεχωριστά, μέσω κάποιου εντεταλμένου λειτουργού για τις εκλογές. Ο ψηφοφόρος επιλέγει με τα κουμπιά της συσκευής τους αντιπροσώπους όπου ο ίδιος επιθυμεί και καταχωρεί την ψήφο του στην ηλεκτρονική υπομονάδα κάλπης. Η ηλεκτρονική υπομονάδα κάλπης είναι ουσιαστικά μια μνήμη που αποθηκεύει την επιλογές των πολιτών. Μετά το πέρας των εκλογών, η υπομονάδα κάλπης, τοποθετείται σε μια συσκευή όπου διαβάζει το περιεχόμενο της κάλπης και τα μεταφέρει στον υπολογιστή που είναι συνδεδεμένος. Οι ψήφοι καταμετρούνται με ειδικό λογισμικό όπου βρίσκεται εγκατεστημένο στον υπολογιστή. Σελ. 46 από 88

48 Η επιτροπή έθεσε τρεις θεμελιώδεις παραμέτρους στην εξέταση του συστήματος όπου σχετίζονται με τον έλεγχο, την ακρίβεια και την μυστικότητα. Όσον αφορά τον έλεγχο του συστήματος, η επιτροπή διαπίστωσε ότι το πρόγραμμα έχει αναβαθμιστεί πολλές φορές. Για την ακρίβεια του συστήματος, αποκαλύφθηκαν σφάλματα στο πρόγραμμα καταμέτρησης, αφήνοντας υποψίες και για άλλα πιθανά κρυμμένα σφάλματα. Ωστόσο, με την μυστικότητα του συστήματος η επιτροπή θεωρεί ότι η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία πλεονεκτεί έναντι της ψηφοφορίας με χαρτί γιατί αποφεύγεται η ανεπίσημη καταμέτρηση των εκπροσώπων των κομμάτων και η μη δυνατότητα χρήσης συμβόλων τα οποία αποκαλύπτουν την ταυτότητα του πολίτη Τα μηχανήματα DRE στις Η.Π.Α. Η χρήση ηλεκτρονικών συστημάτων στην καταγραφή των ψήφων, είναι ευρέως διαδεδομένη στις Η.Π.Α., ειδικότερα μετά την αποτυχία των εκλογών στη Φλόριντα το 2000 εξαιτίας της κακής λειτουργίας των εκλογικών μηχανών με διάτρητες κάρτες. Το Αμερικανικό Κογκρέσο τον Οκτώβριο του 2002 οδηγήθηκε στο να ψηφίσει το Help America Vote Act (HAVA) Παρόλο τη διευρυμένη εφαρμογή τους, τα συστήματα αυτά δεν έχουν αποδείξει πλήρως την αξιοπιστία τους. Επιπρόσθετα, το πρόβλημα που φαίνεται να υπάρχει στα συστήματα όπου χρησιμοποιούνται στις Η.Π.Α. είναι θέματα που αφορούν την ασφάλεια των συστημάτων. Δεν είναι σωστά προγραμματισμένα, όσον αφορά την ασφάλεια, καθιστώντας τα ευάλωτα σε παραβιάσεις. Είναι σημαντικό η καταγραφή προβλημάτων, όπως και να τονιστεί πως τα προβλήματα εδράζονται κατά κύριο λόγο στη μη τήρηση αυστηρών προδιαγραφών οι οποίες είναι απαραίτητες για ένα υπολογιστικό σύστημα ασφάλειας. Σελ. 47 από 88

49 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Κάποια παραδείγματα, όπου φάνηκε η μη τήρηση των προδιαγραφών των συστημάτων και τα σφάλματα τους σε πόλεις των Η.Π.Α, αναφέρονται παρακάτω: Στις εκλογές στις 2 Νοεμβρίου 2004, στη Φλόριντα και σε πέντε άλλες πολιτείες, ψηφοφόροι που είχαν επιλέξει τον John Kerry, ρωτούνταν από τις μηχανές να επιβεβαιώσουν ότι είχαν επιλέξει να ψηφίσουν τον George W. Bush. Τέτοια σφάλματα μπορεί να οφείλονται είτε σε κακές ρυθμίσεις στις οθόνες αφής, είτε σε βεβιασμένες κινήσεις των ψηφοφόρων. Επίσης, στις 6 Ιανουαρίου 2004, σε μια πολιτεία της Φλόριντα, 134 ψηφοφόροι πήγαν στα εκλογικά κέντρα και ψήφισαν στις μηχανές Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας αλλά οι ψήφοι τους δεν καταμετρήθηκαν. Στις ίδιες εκλογές, μια υποψήφια πήρε μια ψήφο περισσότερη, ενδεχομένως το σύστημα επέτρεψε σε ένα ψηφοφόρο να ψηφίσει κατά λάθος περισσότερο από έναν υποψήφιους. Στην πολιτεία του Μισισιπή το Νοέμβριο του 2003, οι μηχανές με οθόνη αφής όπου ήταν να χρησιμοποιηθούν για την διεξαγωγή της ψηφοφορίας δεν λειτούργησαν λόγω υπερθέρμανσης. Η αξία των μηχανών ανερχόταν σε 1.6 εκατομμύρια δολάρια. Παρόμοια εξέλιξη υπήρξε και στο Maryland το Νοέμβριο του Όπως επίσης, στη Virginia το Νοέμβριο του Το 2002 στη Βόρεια Καρολίνα, οι μηχανές καταμέτρησης δεν κατέγραψαν 436 ψήφους, ο λόγος ήταν ότι οι ψηφοφόροι είχαν ψηφίσει και σε κανονική κάλπη πριν την ηλεκτρονική. Το Νοέμβριο του 2003 σε μια κομητεία της Ιντιάνα, αν και ψήφισαν 5352 πολίτες, στις ηλεκτρονικές κάλπες υπήρχαν ψήφοι. Στην Nebraska στις εκλογές του 2002 το 80% των ψήφων καταμετρήθηκαν σε συσκευές τις εταιρείας ES&S. Αποκαλύφθηκε πως Σελ. 48 από 88

50 στην εταιρεία αυτή κύριος μέτοχος και πρώην διευθύνων σύμβουλος υπήρξε ο νικητής των εκλογών, γερουσιαστής των Ρεπουμπλικάνων Chuck Hagel. Αν και δεν υπήρξε καμία καταγγελία για εκλογική απάτη, είναι εύκολο να δημιουργούνται ερωτήματα για τις προδιαγραφές της νέας αυτής ψηφοφορίας. Στο Carteret County της Βόρειας Καρολίνας χρησιμοποιήθηκαν μηχανές ψηφοφορίας της Unilect Patriot για τις οποίες ο κατασκευαστής τους διαβεβαίωνε ότι οι μηχανές έχουν χωρητικότητα ψήφων 10500, ενώ στην πραγματικότητα οι μηχανές είχαν χωρητικότητα λιγότερο από 3000 ψήφους. Με αποτέλεσμα οι 4500 ψήφοι να χαθούν λόγο ελλιπούς χώρου στη μνήμη. Σε μια άλλη περίπτωση, στη Franklin County του Ohio, οι μηχανές ψηφοφορίας έδωσαν 3900 ψήφους περισσότερους από όσους είχαν ψηφίσει στον υποψήφιο πρόεδρο George W. Bush. Οι μηχανές ήταν κατασκευασμένες από την Danaher Controls. Στην Orlean Parish του Los Angeles οι μηχανές όπου προέρχονταν από την εταιρεία Sequoia Voting Systems δεν κατάφεραν να εκκινήσουν και να λειτουργήσουν την ημέρα των εκλογών. Shamos, M., The 2004 Election Electronic Voting Lecture Notes, Με την πάροδο των χρόνων, τα συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας θα γίνονται καλύτερα και αξιόπιστα. Η εταιρεία Votehere παρουσίασε ένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας το όποιο προσφέρει περισσότερη διαφάνεια στην όλη εκλογική διαδικασία. Στο σύστημα όπου προτείνει η εταιρεία Votehere χρησιμοποιούνται μέθοδοι κρυπτογράφησης των δεδομένων και ψηφιακές υπογραφές, τα οποία προσφέρουν την αυθεντικοποίηση των κειμένων που χρησιμοποιούνται. Συγκεκριμένα, για να αυξηθεί η εμπιστοσύνη του πολίτη ως προς το σύστημα, το σύστημα εκτυπώνει προσωπική απόδειξη η οποία επιβεβαιώνει τη ψήφο του. Αυτή η απόδειξη περιέχει κρυπτογραφημένα τις επιλογές του ψηφοφόρου. Σελ. 49 από 88

51 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Επιπρόσθετα, το σύστημα εκτυπώνει την εκλογική αναφορά η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ανεξάρτητο έλεγχο των εκλογών. Οι ψήφοι, πριν την καταμέτρηση τους ανακατεύονται καλά έτσι ώστε να μην μπορεί να υπάρξει συσχετισμός με την ταυτότητα του ψηφοφόρου Τα μηχανήματα DRE στην Εσθονία Η Εσθονία, Βαλτικό κράτος των 1.33 εκατομμυρίων κατοίκων έχει ανάπτυξη πολύ την τεχνολογία. Με την πρόσβαση στο Διαδίκτυο κατοχυρωμένη ως συνταγματικό δικαίωμα από το 2000, το 60% του πληθυσμού κατέχουν ηλεκτρονικό υπολογιστή ο οποίος είναι συνδεδεμένος με το Διαδίκτυο. Οι πολίτες έχουν ταυτότητα με ψηφιακές υπογραφές ασφάλειας από το 2002, κατέστη αναπόφευκτή η ένταξη της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας για την λειτουργία της δημοκρατίας. Τρεις είναι οι λόγοι όπου η Εσθονία αποφάσισε, την εφαρμογή της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Ο καθορισμός σαφούς νομικού πλαισίου σε σχέση με την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Η δημιουργία υποδομής δημοσίου κλειδιού (public key) η οποία επιτρέπει ασφαλή αυθεντικοποίηση με την χρήση ψηφιακών υπογραφών, και, Η πολιτική βούληση των κυβερνώντων. Έγιναν κάποιες δοκιμαστικές ψηφοφορίες, για να δουν άμα μπορούν να αντεπεξέλθουν όσον αφορά την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία. Πιο συγκεκριμένα: Τον Ιανουάριο του 2005, στην πόλη Tallinn πραγματοποιήθηκε μια ψηφοφορία σχετικά με την πιθανή τοποθεσία ενός μνημείου, συμμετείχαν 700 ψηφοφόροι. Σελ. 50 από 88

52 Επίσης, στις 16 Οκτωβρίου 2005 οι δημοτικές εκλογές διεξήχθησαν ηλεκτρονικά μέσω Διαδικτύου πολίτες επέλεξαν να ασκήσουν το δικαίωμα ψήφου ηλεκτρονικά. Σύμφωνα με την νομοθεσία όπου ψηφίστηκε για την Ηλεκτρονική Ψηφοφορία, στην Εσθονία, η Ηλεκτρονική Ψηφοφορία διεξάγεται την 6η προς την 4η ημέρα των εκλογών. Τις καθορισμένες ημέρες οι ψηφοφόροι όπου κατέχουν την ταυτότητα με ψηφιακή υπογραφή και μπορούν να ψηφίσουν Ηλεκτρονικά στην ιστοσελίδα της Εθνικής Εκλεκτικής Επιτροπής. Ο ψηφοφόρος ασκεί το δικαίωμα ψήφου, μόνος του και μπορεί να το αποδείξει με την ψηφιακή υπογραφή και τον προσωπικό του υπολογιστή. Στην συνέχεια το σύστημα ενημερώνει τον ψηφοφόρο ότι η ψήφος του έχει κατοχυρωθεί. Με την εφαρμογή αυτού του συστήματος, ο ψηφοφόρος μπορεί να ξαναψηφίσει αν μεταβεί στο εκλογικό του κέντρο, και αυτόματα η προηγούμενη ψήφος του διαγράφεται. Για το λόγο αυτό, υπήρξαν αντιρρήσεις από τον πρόεδρο της χώρας Arnold Ruutel, επειδή οι πολίτες θα μπορούσαν να ξαναψηφίσουν δύο φορές με την χρήση της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας αλλά και με την παραδοσιακή. Το συνταγματικό δικαστήριο απέρριψε αυτό το επιχείρημα, καθώς ο ψηφοφόρος θα εξακολουθεί να έχει μόνο μια ψήφο. Έθεσε το πλεονέκτημα, ότι εάν ένας ψηφοφόρος εξαναγκαστεί μέσω της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας να ψηφίσει κάποιον που δεν επιθυμεί αλλά λόγο εξαναγκασμού να πραγματοποίηση την ρίψη της ψήφου του, θα μπορεί να προσφύγει στο εκλογικό κέντρο του και να ψηφίσει ξανά, την επιλογή της αρεσκείας του, με αποτέλεσμα να ακυρωθεί η πρώτη ψήφος του. Σελ. 51 από 88

53 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής 4.6. Τα μηχανήματα DRE στην Ελβετία Περισσότεροι από 9000 πολίτες ψήφισαν μέσω Διαδικτύου στην Γενεύη της Ελβετίας, τον Απρίλιο του Οι ομοσπονδιακές αρχές της Ελβετίας, διεξήγαγαν τις εκλογές μέσω Διαδικτύου. Οι Ελβετοί ψηφίζουν 4 με 6 φορές τον χρόνο, με 25 καντόνια να προσφέρουν τη δυνατότητα ψήφου μέσω ταχυδρομείου. Με την πραγματοποίηση μιας έρευνας που διεξάχθηκε το 2000, αποδείχτηκε ότι, υπήρξε ανοδική πορεία στον αριθμό των νοικοκυριών με σύνδεση στο Διαδίκτυο, καθώς και τα άτομα που χρησιμοποιούν το Διαδίκτυο έδειξαν μεγάλο ενδιαφέρον, για να ασκήσουν τον εκλογικό τους δικαίωμα ηλεκτρονικά. Σύμφωνα με την Ελβετική νομοθεσία: Οι ψήφοι δεν πρέπει να παρεμποδίζονται ή να αλλοιώνονται. της κάλπης. Οι ψήφοι δεν πρέπει να γίνονται γνωστοί πριν το επίσημο άνοιγμα του. Μόνο οι εγγεγραμμένοι ψηφοφόροι δικαιούνται να ψηφίζουν. Κάθε ψηφοφόρος να έχει το δικαίωμα μιας μόνο ψήφου. Να υπάρχει μυστικότητα μεταξύ του ψηφοφόρου και της ψήφου Η ιστοσελίδα ψηφοφορίας να έχει το κατάλληλο λογισμικό ώστε να αντιστέκεται σε επιθέσεις. τους. Οι ψηφοφόροι να προστατεύονται από την κλοπή της ταυτότητας Ο αριθμός των ψήφων που κατατέθηκαν να είναι ίσος με τον αριθμό των ψηφοφόρων. Σελ. 52 από 88

54 Να μπορεί να είναι δυνατόν να αποδειχθεί ότι κάποιος πολίτης άσκησε το δικαίωμα ψήφου του. Το σύστημα να μην επιτρέπει τις ψήφους εφόσον έχει λήψη η προθεσμία υποβολής των ψήφων. Το σύστημα να μπορεί να υπόκειται σε εξέταση για την επαλήθευση της λειτουργίας του. Το 2001 στην Γενεύη επιλέχθηκαν τα συστήματα υπολογιστών HP και Wisekey για την διεξαγωγή της Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Σύμφωνα, με σχετική έρευνα οι περισσότεροι ψηφοφόροι άσκησαν το εκλογικό τους δικαίωμα από την οικία τους 83%, ενώ το 13% στο χώρο εργασίας τους, και το 4% άσκησε το εκλογικό του δικαίωμα από υπολογιστές όπου βρίσκονταν σε δημόσιους χώρους. Σελ. 53 από 88

55 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5: ΑΣΦΑΛΕΙΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗΣ ΨΗΦΟΦΟΡΙΑΣ 5.1. Απειλές και μέθοδοι επιθέσεων σε συστήματα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας Εικόνα 5.1: Απειλές και μέθοδοι επιθέσεων Τα απομακρυσμένα ηλεκτρονικά συστήματα ψηφοφορίας (REV) καταργούν τα γεωγραφικά εμπόδια και τα παραδοσιακά συστήματα εκλογών. Το σύστημα ψηφοφορίας δεν είναι πλέον περιορισμένο στο τοπικό σταθμό ψηφοφορίας. Είναι προσβάσιμο παγκοσμίως, αυξάνοντας δραματικά το πιθανό αριθμό επιθέσεων. Από την ίδια τη φύση της, η διαδικασία της εκλογής είναι ένας ελκυστικός στόχος για κακόβουλες ενέργειες. Ένα online σύστημα πρέπει να κερδίσει την δημόσια εμπιστοσύνη, η οποία εύκολα θα μπορούσε να υπονομευθεί από μια λάθος εκλογική ημέρα. Δύο είναι οι πιθανές πηγές επιθέσεων, οι εσωτερικές και οι εξωτερικές: Εσωτερικές Σελ. 54 από 88

56 Οι νόμιμοι χρήστες ενός REV συστήματος ίσως επιδιώξουν τη κακή χρήση η ζημιά στο εκλογικό σύστημα και ίσως να έχουν τεχνικές ικανότητες για να υπονομεύσουν το σύστημα. Επειδή είναι νόμιμοι χρήστες υπόκεινται και σε νομικές κυρώσεις αν η επίθεση επικεντρώνεται σε αυτούς. Οι διαχειριστές REV συστήματος πολύ συχνά εκμεταλλεύονται τη προνομιούχο θέση τους. Μπορούν να συγκεντρώνουν πληροφορίες από κυβερνητικούς υπαλλήλους, υπαλλήλους οργανισμών αλλά και εξωτερικούς υπαλλήλους. Όλες αυτές οι πληροφορίες τους δίνουν γνώση για τα δικαιώματα προσβασιμότητας. Ίσως το κίνητρο τους είναι να εξαπατηθούν οι εκλογές για οικονομικό κέρδος, για προσωπική ικανοποίηση ή και για πολιτικούς λόγους. Οι διαχειριστές υπηρεσιών και οι κυβερνητικοί υπάλληλοι υπόκεινται εύκολα σε κυρώσεις αν η επίθεση επικεντρώνεται σε αυτούς. Οι υπόλοιποι κάτοχοι μυστικών πληροφοριών (κυβερνητικοί υπάλληλοι) που έχουν πρόσβαση στο REV σύστημα αλλά δεν συσχετίζονται με τη φροντίδα των εκλογικών υπηρεσιών ίσως καθοδηγήσουν εσωτερικές επιθέσεις. Αυτά τα άτομα ίσως έχουν οικονομικό, προσωπικό ή πολιτικό κίνητρο. Εξωτερικές Κάποιοι Hackers ίσως προσπαθήσουν να δημιουργήσουν διακοπή ή αναστάτωση στο σύστημα λόγω προσωπικού φθόνου, επειδή πιστεύουν ότι η επίθεση σε ένα κυβερνητικό σύστημα είναι πρόκληση ή επειδή θέλουν να διαμαρτυρηθούν στη κυβέρνηση. Πολλοί εγκληματικοί οργανισμοί και άλλοι, όπως οικονομικοί μεσάζοντες ίσως θελήσουν να έχουν πρόσβαση στο σύστημα για να επωφεληθούν από προσωπικές πληροφορίες. Ομάδες Διαμαρτυρίας ή ακτιβιστές επιδιώκουν να επιτεθούν στα συστήματα με σκοπό να δείξουν την αντίθεση τους με το REV, να Σελ. 55 από 88

57 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής διακόψουν τους ηλεκτρονικούς μηχανισμούς, να εκμεταλλευτούν πληροφορίες και για σκοπούς φθοράς. Επίσης ενδιαφέρονται πολλές φορές να διαπεράσουν το σύστημα για να αλλάξουν το αποτέλεσμα ενός διαγωνισμού ή μιας πολιτικής εκλογής. Ξένες υπηρεσίες πληροφοριών θέλουν να αποκτήσουν προσωπικές πληροφορίες για γνώση και ανάλυση. Επιπρόσθετα θέλουν να έχουν πρόσβαση στα συστήματα για συλλογή πολιτικών πληροφοριών και την διαχείριση τους με σκοπό την αλλαγή έκβασης του αποτελέσματος. Ερευνητές ή δημοσιογράφοι ενδιαφέρονται για σκόπιμη υπονόμευση του συστήματος εκλογών ώστε να αποδείξουν ότι τα συστήματα REV έχουν προβλήματα ασφάλειας. Τρομοκρατικοί οργανισμοί που ενδιαφέρονται για συλλογή προσωπικών πληροφοριών. Επίσης θέλουν να γνωρίζουν τις εκλογικές προθέσεις για να επηρεάσουν το αποτέλεσμα ή να διακόψουν τη διαδικασία. Οι μέθοδοι που διακρίνονται ως οι πιο πιθανές για τέτοιου είδους επιθέσεις είναι οι παρακάτω: Ηλεκτρονικές Επιθέσεις Α) Hacking Η εισχώρηση στο REV σύστημα πρέπει να έχει πολλές διακλαδώσεις ώστε να παρέχει εμπιστοσύνη στο κοινό που ψηφίζει Online. Για να είναι αποτελεσματική μια τέτοια επίθεση δεν πρέπει καν να αλλάξει τα δεδομένα που αποθηκεύονται στο σύστημα. Η επίθεση δεν παίρνει μέρος κατά τη διάρκεια των εκλογών άλλα άλλη χρονική στιγμή ή μετά τις εκλογές. Μεγάλες ποσότητες προσωπικών δεδομένων που χρησιμοποιούνται από τους ψηφοφόρους για να επικυρώσουν τους εαυτούς τους στη φάση της καταχώρισης μπορούν να αποκαλυφθούν. Πληροφορίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να συνδεθούν οι ψηφοφόροι με τις ψήφους και να υπονομευθεί η ανωνυμία. Λιγότερο σοβαρή απειλή θεωρείται η αλλαγή Σελ. 56 από 88

58 εμφάνισης του site που επίσης κλονίζει την εμπιστοσύνη του συστήματος. Αν οι υπερσύνδεσμοι του site αλλαχτούν, επηρεάζεται η πληρότητα και η εμπιστευτικότητα των ψήφων με αποτέλεσμα την ακύρωση της εκλογής. Οι μεμονωμένες πλατφόρμες δύσκολα αποτελούν στόχο για τους Hackers. Αντίθετα τα δημόσια τερματικά Διαδικτύου είναι ένας ελκυστικός στόχος και πρέπει να ασφαλίζεται κατάλληλα. Β) Κακόβουλα προγράμματα ( malware ) Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος εισχώρησης ενός κακόβουλου προγράμματος στον REV server πριν ή κατά τη διάρκεια των εκλογών, μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή εξωτερικού συνδέσμου επικοινωνίας. Επιπλέον, ο τεράστιος αριθμός PCs που επικοινωνούν με το REV σύστημα μπορεί να αυξήσει τη πιθανότητα κινδύνου ενός κακόβουλου προγράμματος. Αυτό μπορεί να προκαλέσει ζημιά στο server και πιθανότατα να πολλαπλασιαστεί και σε άλλα PCs. H κυβέρνηση πρέπει να είναι προετοιμασμένη για οποιαδήποτε ζημιά. Εάν ένα πρόγραμμα τύπου Δούρειος Ίππος εγκατασταθεί στο REV σύστημα, η εμπιστευτικότητα και η ακεραιότητα των ψήφων επηρεάζεται αρνητικά και μπορεί να ακυρωθεί η διαδικασία. Είναι πιθανό για ένας εισβολέα να εγκαταστήσει κακόβουλο πρόγραμμα που να παραμένει ανενεργό μέχρι τη στιγμή της εκλογής. Ένα πρόγραμμα όπως ο Δούρειος Ιππος είναι ικανό να μεταβιβάσει πληροφορίες σε τρίτους για το τρόπο με τον οποίο ένα άτομο ψήφισε ή να αλλάξει τη ψήφο ενός ατόμου. Άλλου τύπου κακόβουλα προγράμματα είναι τα worms που αναπαράγουν τον εαυτό τους εσωτερικά σε έναν υπολογιστή ή ακόμα και σε άλλους μέσω δικτύου. Τα προγράμματα αυτά εκμεταλλεύονται λάθη του συστήματος και μετά από κάποιο χρονικό διάστημα το κατακλύζουν ώστε να μην μπορεί να λειτουργήσει. Γ) Πρόβλημα υπηρεσίας Με τη συνεχή και ταυτόχρονη χρήση του REV συστήματος ίσως δημιουργηθεί πρόβλημα και η εφαρμογή παραμείνει προσωρινά μη διαθέσιμη. Μια κακόβουλη επίθεση ή μια μαζική ακούσια κακή χρήση Σελ. 57 από 88

59 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής μπορεί να καταστήσει το σύστημα μη διαθέσιμο, είτε προσωρινά, είτε στη κατά τη διάρκεια της εκλογής. Δ)Επιθέσεις στο DNS Υπάρχει πάντα η πιθανότητα ένας επιτιθέμενος να αλλάξει μια εγγραφή στο DNS. Αυτό θα επέτρεπε στον κάτοχο του ψεύτικου site να υπονομεύσει τη ψηφοφορία του επαναπροσανατολιζόμενου ψηφοφόρου. Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί από τον επιτιθέμενο αν εγκαταστήσει ένα πρόγραμμα που θα λέει στον browser να χρησιμοποιεί μια ιστοσελίδα σαν proxy, ουσιαστικά κάνοντας μια επίθεση man-in-themiddle. Άλλου είδους επιθέσεις Α) Εξαγορά ψήφων/ πώληση και εξαναγκασμός Η εξαγορά ψήφων και οι δραστηριότητες πώλησης και εξαναγκασμού δημιουργούν σοβαρή απειλή για το σύστημα REV καθώς δεν υπάρχει φυσικός τρόπος για να παρατηρηθεί η ρίψη των ψήφων. Οι μηχανισμοί που υπάρχουν για να υπολογίσουν αυτές τις απειλές είναι σε πειραματική/ ερευνητική μορφή. Β) Κλοπή ή παραποίηση ενός μέρους ψήφων. Η κλοπή και η παραποίηση ενός μέρους των ψήφων μπορεί να γίνει είτε ηλεκτρονικά είτε όχι. Αν γίνει χρήση κλεμμένων ή παραποιημένων ψήφων δημιουργείται πρόβλημα στο σύστημα Rev που δεν μπορεί να υπολογίσει τη νομιμότητα των ψήφων. Οι μηχανισμοί που υπάρχουν για να υπολογίζουν αυτές τις απειλές είναι σε πειραματική/ερευνητική μορφή. Γ) Σκόπιμη άρνηση της συναλλαγής Κάποιος επιτιθέμενος μπορεί πιθανότατα να πάει στα μέσα ενημέρωσης και να παραπονεθεί ότι δήθεν δεν ψήφισε. Με αυτό το τρόπο θα μπορούσε αναμφισβήτητα να προκαλέσει πρόβλημα στο σύστημα. Σελ. 58 από 88

60 Αυτές οι απειλές δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στα μη εποπτευόμενα REV συστήματα. Μέχρι να γίνουν ουσιαστικοί οι μηχανισμοί μετρήσεων αυτών των απειλών μπορούμε να λέμε ότι αυτές οι απειλές είναι γνωστές αλλά απροσδιορίστου κινδύνου. Μη προβλέψιμες απειλές Α) Χρήστες Οι νόμιμοι χρήστες μπορούν να προκαλέσουν ακούσια, κακή χρήση του REV ή πιθανή ζημιά του συστήματος. Μεγάλος αριθμός ψηφοφόρων χρησιμοποιεί το σύστημα λανθασμένα και μπορεί να οδηγήσει στη περιττή απώλεια απόδοσης ή ακόμα και να καταστραφεί. Β) Χειριστές Οι χειριστές ίσως λόγω κακής κατάρτισης να προκαλέσουν ζημιά στο σύστημα ή απώλεια δεδομένων. Αυτά τα άτομα δεν είναι παρακινημένα να προκαλέσουν μια τέτοια επίθεση αλλά λόγω των προνομιούχων δικαιωμάτων τους, μπορούν ασυναίσθητα να βρεθούν υπαίτιοι μιας τέτοιας κατάστασης. Γ) Εξοπλισμός Η λάθος επιλογή εξοπλισμού ή του προγράμματος μπορεί να οδηγήσει σε αναστολή της υπηρεσίας ή σε απώλεια δεδομένων. Δ) Ενέργειες Ανωτέρας Βίας Ένα ατύχημα ή ένα φυσικό φαινόμενο μπορεί να καταστρέψει τη παροχή υπηρεσιών ή τις αποθηκευμένες πληροφορίες Βασικά κρυπτογραφικά εργαλεία Στη συνέχεια παρουσιάζουμε τα βασικά εργαλεία που χρησιμοποιούνται από τα περισσότερα κρυπτογραφικά πρωτόκολλα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας. Σελ. 59 από 88

61 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής Πίνακες Ανακοινώσεων (Bulletin Boards). Πρόκειται για κανάλια δημόσιας εκπομπής (public broadcast channels) που επιτρέπουν στους χρήστες (π.χ. ψηφοφόροι) να επικοινωνούν με τις Αρχές του συστήματος, με πλήρη διαφάνεια. Στα κανάλια αυτά η επικοινωνία αυθεντικοποιείται με τη χρήση ψηφιακών υπογραφών [Sch96]. Μια πρακτική και ασφαλής υλοποίηση των πινάκων ανακοινώσεων αποτελεί το κατανεμημένο σύστημα Rampart [Rei95]. Ανώνυμα Κανάλια Επικοινωνίας (Anonymous Channels). Τα κανάλια αυτά εξασφαλίζουν την ανωνυμία των χρηστών του συστήματος. Εκτός από τα δίκτυα ΜΙΧ-net, υπάρχουν και τα συστήματα ανωνυμίας με τη χρήση διαμεσολαβητή (proxy systems) [Com02],όπως επίσης και τα υβριδικά συστήματα (hybrid systems) ανωνυμίας [Rei97]. Κρυπτογραφία τύπου Threshold (threshold cryptography). Τα συστήματα κρυπτογράφησης τύπου threshold [Desm94] κατανέμουν τη λειτουργικότητα των κρυπτογραφικών πρωτοκόλλων ώστε να επιτύχουν ανθεκτικότητα (robustness). Για παράδειγμα, σε μια ψηφοφορία η διαδικασία της καταμέτρησης μπορεί να κατανεμηθεί μεταξύ Αρχών Ψηφοφορίας, με τη χρήση ενός threshold κρυπτογραφικού συστήματος δημοσίου κλειδιού (π.χ. threshold ElGamal [Ped91]). Σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει μόνον ένα δημόσιο κλειδί, ενώ το ιδιωτικό κλειδί διαμοιράζεται στις Αρχές με τη χρήση τεχνικών διαμοιρασμού μυστικού [Sha79]. Κάθε ψηφοφόρος κρυπτογραφεί τη ψήφο του με το δημόσιο κλειδί των Αρχών, και η τελική κάλπη αποκρυπτογραφείται από κοινού με τη συνεργασία τουλάχιστον t Αρχών [Desm94]. Η μυστικότητα της ψήφου και η ακρίβεια των αποτελεσμάτων εξασφαλίζεται εφόσον δεν υπάρχουν περισσότερες από κακόβουλες ή απλά δυσλειτουργικές Αρχές. Ο αριθμός αποτελεί τη τιμή threshold του κρυπτογραφικού συστήματος. Τα συστήματα threshold μπορούν να ενισχυθούν, για προστασία από επιθέσεις υποκλοπής κλειδιού (key confiscation), με μηχανισμούς όπως προ-ενεργή ασφάλεια (proactive security) [Herz97] καθώς και με τεχνικές ισχυρής χρονικής ασφάλειας (strong forward security) [Bur_Mag01]. Σελ. 60 από 88

62 Αποδείξεις με Μηδενική Γνώση (Zero Knowledge Proofs). Οι αποδείξεις αυτές χρησιμοποιούν πρωτόκολλα Απόδειξης/ Επαλήθευσης με αλληλεπίδραση (interactive), στα οποία ο Υποδεικνύων (Prover) επιβεβαιώνει σε έναν Επαληθευτή (Verifier) την ορθότητα μιας δήλωσης, κατά τέτοιον τρόπο ώστε ο Επαληθευτής να μη μπορεί να μάθει τίποτε περισσότερο, εκτός από το γεγονός ότι η δήλωση είναι ορθή [Gol85]. Τα πρωτόκολλα απόδειξης με μηδενική γνώση χρησιμοποιούνται ευρέως σε ηλεκτρονικά πρωτόκολλα ψηφοφορίας. Για παράδειγμα, τέτοια πρωτόκολλα χρησιμοποιούνται προκειμένου να αποδειχθεί η ορθότητα των μετασχηματισμών στα συστήματα ψηφοφορίας που χρησιμοποιούν δίκτυα MIX-net για την ανωνυμία των ψήφων (π.χ. [Hirt00]), για να αποδειχτεί η εγκυρότητα των κρυπτογραφημένων ψήφων στις ομομορφικές εκλογές (π.χ. [Cra97]), για την ορθότητα των κρυπτογραφήσεων στα πρωτόκολλα προστασίας από καταναγκασμό [Mag01], καθώς και για την ορθότητα των επικυρωμένων ψήφων [Sch96] στα συστήματα που βασίζονται στο μοντέλο των «τυφλών» υπογραφών [Cha81]. Οι αλληλεπιδραστικές αποδείξεις με μηδενική γνώση είναι μη μεταφέρσιμες (non transferable): ο Επαληθευτής δε μπορεί να αποδείξει σε κάποιον τρίτο την ορθότητα μιας δήλωσης. Εν τούτοις είναι δυνατόν αυτές οι αποδείξεις να μετασχηματιστούν σε αποδείξεις που είναι μεταφέρσιμες, επομένως οικουμενικά επαληθεύσιμες, με την ευριστική προσέγγιση των Fiat-Shamir [Fia86].Στην περίπτωση αυτή η ασφάλεια βασίζεται στο μοντέλο random oracle[bel93] 5.3. Κρυπτογραφικά μοντέλα ασφαλείας Τα βασικά κρυπτογραφικά μοντέλα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας που έχουν προταθεί έως σήμερα είναι τέσσερα: το μοντέλο MIX-net [Cha81], το μοντέλο των «τυφλών» υπογραφών (blind signatures) [Fuj93], το μοντέλο του Benaloh [Ben87] και το ομομορφικό μοντέλο [Cra97]. Σελ. 61 από 88

63 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής το μοντέλο ΜΙΧ-ΝΕΤ Ο Chaum (όπως αναφερεται στο βιβλιο Secure Electronic Voting) εισήγαγε την έννοια των δικτύων MIX-net (MIX networks) τα οποία αποτελούν έναν κρυπτογραφικό μηχανισμό για την κατασκευή ανώνυμων καναλιών (anonymous channels) σε εφαρμογές υψηλής ασφάλειας. Ένα δίκτυο MIX-net αποτελείται από έναν αριθμό εξυπηρετητών, συνδεδεμένων μεταξύ τους, που καλούνται κόμβοι ΜΙΧ. Κάθε κόμβος ΜΙΧ λαμβάνει ως είσοδο (input) ένα σύνολο μηνυμάτων (π.χ. τις κρυπτογραφημένες ψήφους), κάνει ορισμένους τυχαίους μετασχηματισμούς και επιστρέφει στην έξοδο (output) ένα διαφορετικό σύνολο (των ίδιων, μετασχηματισμένων μηνυμάτων), έτσι ώστε τα μηνύματα της εξόδου να μη μπορούν να συνδεθούν με τα μηνύματα της εισόδου. Κατ αυτόν τον τρόπο, καμία συνεργία οποιουδήποτε αριθμού κόμβων ΜΙΧ (εκτός από την περίπτωση όπου συνεργούν όλοι οι κόμβοι) δε μπορεί να καθορίσει ποια ψήφος αντιστοιχεί σε ποιόν ψηφοφόρο. Κάθε ψήφος κρυπτογραφείται διαδοχικά με τα δημόσια κλειδιά όλων των κόμβων MIXC, με σειρά αντίστροφη της σειράς των κόμβων. Η ψήφος κρυπτογραφείται πρώτα με το δημόσιο κλειδί του MIX που θα παραλάβει τελευταίο τη λίστα με τις κρυπτογραφημένες ψήφους, στη συνέχεια με το κλειδί του προτελευταίου MIXB και τέλος με το δημόσιο κλειδί του πρώτου τη τάξει MIXA. Κάθε κόμβος MIX αποκρυπτογραφεί τη λίστα των ψήφων που του αποστέλλονται, τη μετασχηματίζει (π.χ. προσθέτοντας τυχαία σε κάθε ψήφο και αναδιατάσσοντας τη λίστα με τις ψήφους που προκύπτει), και στη συνέχεια την προωθεί στον επόμενο κόμβο. Αυτός ο τύπος δικτύου καλείται MIX-net αποκρυπτογράφησης [Cha81]. Εναλλακτικά, σε ένα παραπλήσιο μοντέλο, σε κάθε κόμβο ΜΙΧ λαμβάνει χώρα μόνον ο μετασχηματισμός των ψήφων, και στη συνέχεια όλοι οι κόμβοι συνεργάζονται για την αποκρυπτογράφηση της τελικής λίστας των ψήφων. Ένας άλλος τύπος είναι το MIX-net επανακρυπτογράφησης [Jak99], όπου όλες οι ψήφοι κρυπτογραφούνται με το δημόσιο κλειδί του πρώτου κόμβου MIX, και στη συνέχεια σε κάθε κόμβο MIX λαμβάνει χώρα ο Σελ. 62 από 88

64 μετασχηματισμός και η κρυπτογράφηση με το δημόσιο κλειδί του επόμενου κόμβου, κατά τρόπο επαληθεύσιμο (μεταξύ των κόμβων ή/και για τους εξωτερικούς παρατηρητές. Οι πλέον χρήσιμες ιδιότητες των δικτύων ΜΙΧ-net, ειδικά για εκλογές μεγάλης κλίμακας, είναι η οικουμενική επαληθευσιμότητα της ορθότητας των μετασχηματισμών και της αποκρυπτογράφησης που προσφέρουν, καθώς και η ανθεκτικότητα τους έναντι συνεργιών μεταξύ (έως) ενός ορισμένου αριθμού κακόβουλων ή δυσλειτουργικών κόμβων MIX που επιχειρούν να παρακωλύσουν την εκλογική διαδικασία ή να καταλύσουν τη μυστικότητα των ψήφων ή/και την ορθότητα των αποτελεσμάτων. Επίσης, τα δίκτυα MIX-net θεωρούνται αποδοτικά: Για τους εξωτερικούς παρατηρητές (που επιχειρούν να επαληθεύσουν την ορθότητα των πράξεων), αν και εφόσον ο υπολογιστικός φόρτος για τον παρατηρητή είναι σταθερός και ανεξάρτητος από τον αριθμό των κόμβων ΜΙΧ που συμμετέχουν στη διαδικασία. Για τους ψηφοφόρους, αν και εφόσον ο υπολογιστικός φόρτος για κάθε ψηφοφόρο είναι επίσης ανεξάρτητος του αριθμού των κόμβων ΜΙΧ. Για τους εξυπηρετητές (κόμβοι MIX), αν και εφόσον η υπολογιστική πολυπλοκότητα για κάθε κόμβο είναι ανεξάρτητη από τον αριθμό των υπολοίπων κόμβων που συμμετέχουν στη διαδικασία. Έως σήμερα πάντως, κανένα σύστημα Ηλεκτρονικής Ψηφοφορίας δεν έχει υλοποιηθεί με χρήση τεχνικών MIX-net..Ωστόσο οι μηχανισμοί δικτύων MIXnet έχουν χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς για την επίτευξη ανωνυμίας σε εφαρμογές Ηλεκτρονικού Εμπορίου Μοντέλο των «Τυφλών» Υπογραφών H έννοια της «τυφλής» υπογραφής (blind signature) παρουσιάστηκε αρχικά από τον Chaum ως μια κρυπτογραφική μέθοδος για την υπογραφή ενός μηνύματος χωρίς τη γνώση του μηνύματος καθ αυτού. Ένα ιδιαίτερο Σελ. 63 από 88

65 Πτυχιακή εργασία της Ποτονού Φωτεινής χαρακτηριστικό λοιπόν των «τυφλών» υπογραφών είναι η μη συνδεσιμότητα τους (unlinkability). Αυτή η μέθοδος, αν και εφαρμόστηκε αρχικά σε εφαρμογές ανώνυμου ηλεκτρονικού χρήματος (e-cash), χρησιμοποιήθηκε επίσης από τους Fujioka,Okamoto και Ohta για την επίλυση του προβλήματος της Επικύρωσηςτων ψήφων με παράλληλη προστασία της μυστικότητας τους: κάθεψηφοφόρος κρυπτογραφεί τη ψήφο του και στη συνέχεια την υποβάλλει σε έναν Επικυρωτή από τον οποίο λαμβάνει πίσω μια «τυφλή» υπογραφή στο κρυπτογράφημα της ψήφου. Ο ψηφοφόρος στέλνει το επικυρωμένο κρυπτογράφημα σε μια Αρχή (μπορεί να είναι ο Επικυρωτής ή κάποια άλλη ανεξάρτητη οντότητα - για επιπρόσθετη ασφάλεια) χρησιμοποιώντας ένα ανώνυμο κανάλι επικοινωνίας. Στο τέλος της περιόδου υποβολής ψήφων, η Αρχή δημοσιεύει τις κρυπτογραφημένες ψήφους σε έναν πίνακα ανακοινώσεων (bulletin board). Κάθε ψηφοφόρος ελέγχει εάν η ψήφος του είναι δημοσιευμένη στον πίνακα ανακοινώσεων (αν όχι, τότε μπορεί να καταγγείλει τη διαδικασία, επίσης ανώνυμα [Sak93]). Εάν η ψήφος του έχει δημοσιευτεί κανονικά, ο ψηφοφόρος υποβάλλει το κλειδί αποκρυπτογράφησης στην Αρχή, χρησιμοποιώντας ξανά το ανώνυμο κανάλι επικοινωνίας. Η Αρχή αποκρυπτογραφεί όλες τις ψήφους και δημοσιεύει τα αποτελέσματα στον πίνακα ανακοινώσεων. Σχήμα 5.1: Μοντέλο «Τυφλών» υπογραφών Σελ. 64 από 88