ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ- ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ

Transcript

1 Δ ΔΘΝΗΚΖ ΥΟΛΖ ΓΖΜΟΗΑ ΓΗΟΗΚΖΖ ΗH ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΖ ΔΗΡΑ ΣΜΖΜΑ- ΓΔΝΗΚΖ ΓΗΟΗΚΖΖ ΣΔΛΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ Θέκα: Ζ ΘΔΖ ΣΖ ΓΤΝΑΗΚΑ ΣΗ ΑΝΑΠΣΤΟΜΔΝΔ ΥΧΡΔ: ΣΟ ΠΑΡΑΓΔΗΓΜΑ ΣΖ ΣΟΤΡΚΗΑ Επιβλέποσσα: Παπαδνπνύινπ Αλδξηαλή Σποσδάστρια: Γξαθνπνύινπ Γέζπνηλα Αθήνα Οκτώβριος 2007

2 Στην Ανατολία η γυναίκα ακολουθεί πεζή τον άνδρα της, που πηγαίνει μπροστά πάνω στο γαϊδούρι. Στην Κωνσταντινούπολη πίνει μόνη ένα ποτό στο μπαρ της γειτονιάς. Στο Βόσπορο κάθεται σε ένα παγκάκι με μαντίλα και μακρύ παλτό προσπαθώντας να ανάψει το τσιγάρο της. Είναι όλες τους γυναίκες της Τουρκίας. 1

3 ΠΔΡΗΛΖΦΖ Ζ Σνπξθία, κηα ρψξα κε επηξξνέο απφ Αλαηνιή θαη Γχζε, έρεη δηακνξθψζεη έλαλ μερσξηζηφ, ηδηφκνξθν ραξαθηήξα. Γηα αηψλεο ε ηνπξθηθή θνηλσλία ηαιαληεχεηαη κεηαμχ ηζιακηθήο παξάδνζεο θαη επξσπατθνχ εθζπγρξνληζκνχ, θιίλνληαο πφηε πξνο ηε κία κεξηά θαη πφηε πξνο ηελ άιιε, αλάινγα κε ηνπο θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο πνπ θπξηαξρνχλ ζην πξνζθήλην θάζε ηζηνξηθήο ζπγθπξίαο. Ζ ελδερφκελε έληαμε ηεο Σνπξθίαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, αλέδεημε δεηήκαηα πνπ ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο πξνζνρήο, φπσο ε ζέζε ηνπ ζηξαηνχ ζηελ ηνπξθηθή πνιηηηθή ζθελή, ν ξφινο ηεο ζξεζθείαο ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλείδεζεο, ν εθζπγρξνληζκφο ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θαη ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, θαη θπξίσο ησλ γπλαηθψλ. ε κηα παηξηαξρηθή θνηλσλία, φπνπ ε νηθνγέλεηα θαη ε ζξεζθεία θαζνξίδνπλ κε ιεπηνκέξεηα ηνπο θαλφλεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, ε δσή θαη νη επηινγέο ησλ γπλαηθψλ κνηάδνπλ αλ είλαη εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλεο. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα εμεηάζεη αλ ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηε γεηηνληθή ρψξα ππνιείπεηαη φλησο ζεκαληηθά απηήο ηνπ άλδξα θαη θαηά πφζν νη πξφζθαηεο κεηαξξπζκίζεηο έρνπλ θαηαθέξεη λα βειηηψζνπλ ηελ θαηάζηαζε. ηνλ ηνκέα ηεο εθπαίδεπζεο, νη γπλαίθεο θαίλεηαη λα αληηκεησπίδνπλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο ζηελ πξνζπάζεηα έληαμεο ζην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα, φπσο αληηξξήζεηο εθ κέξνπο ηεο νηθνγέλεηαο, νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο, αιιά θαη γεληθφηεξε απφξξηςε ησλ κηθηψλ ζρνιείσλ. Σα εκπφδηα γηα ηηο γπλαίθεο πιεζαίλνπλ φζν αλέξρνληαη ζηα εθπαηδεπηηθά επίπεδα. Ζ αγνξά εξγαζίαο είλαη έλαο αθφκε ρψξνο, ζηνλ νπνίν αληηκεησπίδνπλ δπζθνιίεο. Ζ πιεηνςεθία ησλ γπλαηθψλ εξγαδνκέλσλ απαζρνινχληαη ζηνλ αγξνηηθφ ηνκέα, ζπρλά κάιηζηα βνεζψληαο ηελ νηθνγέλεηα ακηζζνί, ελψ ην πνζνζηφ ησλ γπλαηθψλ ζε άιινπο παξαγσγηθνχο ηνκείο, φπσο ε βηνκεραλία θαη νη ππεξεζίεο, είλαη εμαηξεηηθά ρακειφ. ε θάζε πεξίπησζε, νη γπλαίθεο ηείλνπλ λα θαηαιακβάλνπλ ηηο ρακειφηεξεο ζέζεηο ηεο ηεξαξρηθήο θαη κηζζνινγηθήο θιίκαθαο, ελψ ζπρλά πεξηνξίδνληαη ζε έλα κηθξφ θάζκα επαγγεικάησλ. Ζ γπλαηθεία εθπξνζψπεζε ζηελ πνιηηηθή, ζε εζληθφ θαη ηνπηθφ επίπεδν, είλαη επίζεο κηθξή. Παξά ηελ πξφνδν πνπ ζεκεηψζεθε κε ηηο πξφζθαηεο εθινγέο ηνπ Ηνπιίνπ 2007, ην επίπεδν ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηα πνιηηηθά θφκκαηα θαη θπξίσο ζηε 2

4 Βνπιή παξακέλεη ρακειφ. Ζ αληίιεςε φηη ε πνιηηηθή αξέλα δελ αξκφδεη ζηηο γπλαίθεο, εμαθνινπζεί λα θπξηαξρεί ζην κπαιφ ηεο ηνπξθηθήο θνηλσλίαο. Δθηφο απφ ηηο δηαθξίζεηο πνπ ζπλαληνχλ ζε εθπαηδεπηηθφ, επαγγεικαηηθφ θαη πνιηηηθφ επίπεδν, ζηελ πξνζπάζεηα επίηεπμεο θνηλσληθήο θαη επαγγεικαηηθήο θαηαμίσζεο, νη γπλαίθεο ζπρλά αληηκεησπίδνπλ θαη ην θαηλφκελν ηεο ζσκαηηθήο θαη ςπρνινγηθήο βίαο. Παξά ηηο πξφζθαηεο λνκνζεηηθέο κεηαξξπζκίζεηο βίαηεο πξαθηηθέο, φπσο εμεηάζεηο αγλφηεηαο, εμαλαγθαζηηθνί γάκνη θαη θφλνη ηηκήο, εμαθνινπζνχλ λα ζπλαληψληαη ζε πνιιέο πεξηθέξεηεο ηεο ρψξαο. Σέινο, παξνπζηάδεηαη ε ζπδήηεζε γχξσ απφ έλα ηδηαηηέξσο επαίζζεην θαη ακθηιεγφκελν δήηεκα, απηφ ηεο καληίιαο. Σν ζχκβνιν απηφ ζξεζθεπηηθήο πίζηεο, έρεη πξνθαιέζεη έληνλνπο δηαμηθηζκνχο θαη αληαιιαγή επηρεηξεκαηνινγίαο κεηαμχ ππνζηεξηθηψλ θη πνιεκίσλ ηεο. χκβνιν ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο γηα ηνπο κελ, θαηάινηπν κηαο αλαρξνληζηηθήο θαηαπηεζηηθήο θνηλσλίαο γηα ηνπο δε, ε άξζε ή κε ηεο απαγφξεπζεο ηεο καληίιαο ζε δεκφζηνπο ρψξνπο είλαη κηα απφθαζε πνπ πξέπεη λα ιεθζεί άκεζα απφ ηελ ηνπξθηθή θνηλσλία θαη ε νπνία ζα ζεκαηνδνηήζεη ηελ αθνζίσζή ηεο ζηελ επξσπατθή ηεο πνξεία. Λέμεηο- Κιεηδηά: Τνπξθία, γπλαίθεο, ηζόηεηα, νζωκαληθή απηνθξαηνξία, ραξέκη, δηαθξίζεηο, αζηηθόο θώδηθαο, πνηληθόο θώδηθαο, εθπαίδεπζε, αγνξά εξγαζίαο, πνιηηηθή, βνπιή, νηθνγελεηαθή βία, εμεηάζεηο αγλόηεηαο, θόλνη ηηκήο, καληίια. 3

5 SUMMARY Turkey, a country in the crossroads between East and West, has created a particular culture which is full of contrasts. For many centuries, the Turkish society has remained ambivalent about retaining its Islamic tradition and adopting modern European attitudes, sometimes leaning towards the one or other times towards the other, depending on the dominant, at any given time, sociopolitical factors. The likely accession of Turkey to the European Union has brought to the forefront several important issues, such as, the role of the Turkish army in the political system, the influence of religion in creating a particular social conscience, the need for modernization of the legal framework pertaining to the protection of human rights, especially women s rights. In a patriarchical society, where tradition and religion determine, to a great extent, the norms regulating social conduct, women s lives and choices appear to be extremely limited. This paper aims at examining whether the position of women in Turkey is still subordinate to that of men, and furthermore, to what extent resent legislative reforms have improved the situation. As far as education is concerned, women seem to face many difficulties, especially in entering the educational system. These difficulties may be due to institutional stagnation but also may be due to other factors, such as, the objection of the family to allow women to study, the economic situation of the family and generally the objection to women attending mixed schools. These obstacles become increasingly unsurpassable for women as they ascend higher to the educational structure. The labour market is another area where women encounter obstacles. The great majority of women workers are employed in the agricultural sector. There they often perform duties similar to that of unpaid family workers, whereas in the other sectors, such as the industry or public services; the female participation percentage is particularly low. Thus, women tend to occupy the lowest level in the hierarchical structure of labour. This applies not only to the nature of the jobs (low paid) but also to the narrow spectrum of job availability/opportunities. Female political representation in Turkey, at national and local level, is also low. Although some progress has been made during the last national elections of July 2007, the number of women joining political parties and entering the parliament 4

6 remains very low. The notion that the political arena is not a place suitable for women is still the prevailing one in Turkish society. Apart from the educational, occupational and political discrimination that women experience in their effort to improve their social and professional status, they often face physical and psychological violence. Despite the resent legal reforms, several backward violent practices, such as virginity tests, forced marriages and honor killings, continue to exist in certain Turkish regions. Finally, recently a lot of attention has been drawn to a very sensitive and highly controversial issue, that of the use of headscarf. The headscarf as a symbol of female religious devotion has generated deep emotional discussions and political disputes amongst the supporters and the opponents of its use inside and outside Turkey. The supporters see the headscarf as an instrument of religious expression and freedom, while the opponents of it see it as an anachronistic tool of an oppressive society. The outcome of this conflict over the use of the headscarf in public places will also affect the process of accession of the Turkish state into the European Union. Key Words: Turkey, women, equality, ottoman empire, harem, discrimination, civil code, penal code, education, labour market, politics, parliament, family violence, virginity tests, honor killings, headscarf. 5

7 ΠΗΝΑΚΑ ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΧΝ 1. ΔΗΑΓΧΓΖ ΓΤΝΑΗΚΔ ΚΑΗ ΔΞΟΤΗΑ ΣΖΝ ΟΘΧΜΑΝΗΚΖ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΗΑ Σν Υαξέκη: ηεξφ, πξνζηαηεπκέλν, απαγνξεπκέλν Μχζνη θαη αιήζεηεο γχξσ απφ ην ραξέκη Ζ γπλαίθα ζηελ νζσκαληθή θνηλσλία ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΧΝ ΓΤΝΑΗΚΔΗΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΣΖΝ ΑΤΓΖ ΣΟΤ 20 νπ ΑΗΧΝΑ Ζ αλάδπζε ηνπ δεηήκαηνο ζηε δεκφζηα αηδέληα ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα Σν παξάδνμν ηεο Σνπξθίαο Ζ αλαθάιπςε ηνπ θεκηληζκνχ ΣΟ ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ Σν χληαγκα Ο Αζηηθφο Κψδηθαο Ο Πνηληθφο Κψδηθαο Νφκνη Εεηήκαηα πξαθηηθήο εθαξκνγήο ΚΟΗΝΧΝΗΚΑ ΚΑΗ ΟΗΚΟΝΟΜΗΚΑ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΑ ΣΧΝ ΓΤΝΑΗΚΧΝ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ Σν εθπαηδεπηηθφ ράζκα κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ Βαζηθή Τπνρξεσηηθή Δθπαίδεπζε Γεπηεξνβάζκηα Δθπαίδεπζε Σξηηνβάζκηα Δθπαίδεπζε ΑΓΟΡΑ ΔΡΓΑΗΑ Αγνξά Δξγαζίαο: Γεληθά Υαξαθηεξηζηηθά Ζ γπλαηθεία απαζρφιεζε ζηηο αγξνηηθέο θαη ηηο αζηηθέο πεξηνρέο Ζ γπλαηθεία απαζρφιεζε αλά θιάδν παξαγσγήο Κνηλσληθή Αζθάιηζε θαη Αδήισηε Δξγαζία Δπαγγεικαηηθφο δηαρσξηζκφο βάζεη θχινπ ΠΟΛΗΣΗΚΖ ΚΑΗ ΓΖΜΟΗΑ ΕΩΖ Ζ πνιηηηθή ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηε λεφηεπθηε ηνπξθηθή δεκνθξαηία Γπλαίθεο θαη πνιηηηθά θφκκαηα Ζ γπλαηθεία ζπκκεηνρή ζηελ πνιηηηθή ζήκεξα Οη γπλαίθεο ζε άιινπο ηνκείο ηεο δεκφζηαο δσήο ΒΗΑ ΔΝΑΝΣΗΧΝ ΣΧΝ ΓΤΝΑΗΚΧΝ ΟΗΚΟΓΔΝΔΗΑΚΖ ΒΗΑ Ζ θιηκάθσζε ηεο βίαο Ση πξνβιέπεη ε λνκνζεζία Δμεηάζεηο αγλφηεηαο Αλαγθαζηηθνί γάκνη Γνινθνλίεο ζην φλνκα ηεο ηηκήο Ζ αλνρή απέλαληη ζηε βία Πξνζηαζία θαη αξσγή ζηα ζχκαηα ΟΗ ΓΤΝΑΗΚΔ ΘΤΜΑΣΑ ΔΜΠΟΡΗΑ TRAFFICKING Σν λνκνζεηηθφ πιαίζην Ση ζπκβαίλεη ζηελ πξάμε

8 7. ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΖ ΜΑΝΣΗΛΑ Ζ αθεηεξία ηνπ δεηήκαηνο Διεπζεξία έθθξαζεο ή ζξεζθεπηηθή θαηαπίεζε; ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ

9 1. ΔΗΑΓΧΓΖ Ζ Σνπξθία, κηα ρψξα κε επηξξνέο απφ Αλαηνιή θαη Γχζε, έρεη δηακνξθψζεη έλαλ μερσξηζηφ, ηδηφκνξθν θνηλσληθφ ραξαθηήξα. Γηα αηψλεο ε ηνπξθηθή θνηλσλία ηαιαληεχεηαη κεηαμχ ηζιακηθήο παξάδνζεο θαη επξσπατθνχ εθζπγρξνληζκνχ, θιίλνληαο πφηε πξνο ηε κία κεξηά θαη πφηε πξνο ηελ άιιε, αλάινγα κε ηνπο θνηλσληθνπνιηηηθνχο παξάγνληεο πνπ θπξηαξρνχλ ζην πξνζθήλην θάζε ηζηνξηθήο ζπγθπξίαο. Ζ ελδερφκελε έληαμε ηεο Σνπξθίαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, θαηέζηεζε επηηαθηηθή ηελ αλάγθε πηνζέηεζεο κεηαξξπζκίζεσλ πνπ ζα θέξνπλ ηε ρψξα πην θνληά ζηελ Δπξψπε θαη πξνάγνπλ ην δπηηθφ ηεο πξνθίι. ηα πιαίζηα ηεο ζπδήηεζεο απηήο γηα ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο Σνπξθίαο ζηελ απγή ηνπ 21 νπ αηψλα, αλαδείρηεθαλ δεηήκαηα πνπ ρξήδνπλ ηδηαίηεξεο πξνζνρήο, φπσο ε ζέζε ηνπ ζηξαηνχ ζηελ ηνπξθηθή πνιηηηθή ζθελή, ν ξφινο ηεο ζξεζθείαο ζηε δηακφξθσζε ηεο θνηλσληθήο ζπλείδεζεο, ν εθζπγρξνληζκφο ηνπ λνκνζεηηθνχ πιαηζίνπ, αιιά θαη ν ζεβαζκφο ησλ δηθαησκάησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ νκάδσλ, θπξίσο ησλ γπλαηθψλ. Ζ γπλαίθα ζηελ Σνπξθία θαίλεηαη λα αζθεί ηα δηθαηψκαηά ηεο κέζα ζε έλα αξθεηά πεξηνξηζκέλν πιαίζην, ην νπνίν νξηνζεηείηαη πεξηζζφηεξν απφ ηελ αλδξηθή επηβνιή θαη ηελ θνηλσληθή επηηήξεζε θαη ιηγφηεξν απφ ηε δηθή ηεο ειεχζεξε βνχιεζε. ε κηα ρψξα κε έληνλε παηξηαξρηθή παξάδνζε, φπνπ ε νηθνγέλεηα θαη ε ζξεζθεία θαζνξίδνπλ κε ιεπηνκέξεηα ηνπο θαλφλεο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο, ηα πεξηζψξηα πξνζσπηθψλ θαη επαγγεικαηηθψλ επηινγψλ ησλ γπλαηθψλ κνηάδνπλ λα είλαη πεξηνξηζκέλα ή εηεξνθαζνξηδφκελα. Ο ξφινο ηεο γπλαίθαο, πξσηαγσληζηηθφο ζηε δηαηήξεζε ηεο ήξεκεο νηθνγελεηαθήο δσήο, πεξλά ζε δεχηεξε κνίξα φηαλ κηιάκε γηα επαγγεικαηηθή θαηαμίσζε, πνιηηηθή δξαζηεξηνπνίεζε θαη γεληθφηεξε ζπκκεηνρή ζηηο δηάθνξεο εθθάλζεηο ηεο δεκφζηαο δσήο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, σζηφζν, θαίλεηαη λα πξαγκαηνπνηνχληαη, ζε ζεζκηθφ θαη θνηλσληθφ επίπεδν, βήκαηα κε ζθνπφ ηνλ εθζπγρξνληζκφ ηεο θνηλσληθήο δνκήο θαη ηε βειηίσζε ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο κέζα ζε απηή. θνπφο ηεο παξνχζαο εξγαζίαο είλαη λα δηαθξηβψζεη αλ ε ζέζε ηεο γπλαίθαο ζηε γεηηνληθή ρψξα ππνιείπεηαη φλησο ζεκαληηθά απηήο ηνπ άλδξα θαη θαηά πφζν έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί ελέξγεηεο γηα ηε βειηίσζε ηεο παξνχζαο θαηάζηαζεο θαη ηελ θαιπηέξεπζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ησλ γπλαηθψλ. 8

10 Ξεθηλψληαο απφ ηελ νζσκαληθή θνηλσλία ηνπ 16 νπ θαη 17 νπ αηψλα, επηρεηξείηαη κηα γεληθή επηζθφπεζε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ησλ γπλαηθψλ ηεο επνρήο, κε ζθνπφ λα εμαθξηβσζεί ν βαζκφο θαηά ηνλ νπνίν νη ζπλζήθεο απηέο έρνπλ κεηαβιεζεί θαη θαηά πφζν νξηζκέλεο εμαθνινπζνχλ λα επεξεάδνπλ ηε δσή ησλ γπλαηθψλ αθφκα θαη ζήκεξα. ηε ζπλέρεηα, εμεηάδεηαη ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα ηεο Σνπξθίαο θαη νη δπλαηφηεηεο πξφζβαζεο ησλ γπλαηθψλ ζε απηφ, κε εηδηθφηεξε έκθαζε ζηηο δηαθνξέο πνπ παξαηεξνχληαη ζην βαζκφ ζπκκεηνρήο ηνπο ζε θάζε εθπαηδεπηηθφ επίπεδν θαη ζηηο αηηίεο πνπ ηηο πξνθαινχλ. Ζ αγνξά εξγαζίαο θαη ε ζπκβνιή ησλ γπλαηθψλ ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία είλαη έλα αθφκε πεδίν ην νπνίν ιακβάλεηαη ππφςε ζηελ πξνζπάζεηα ζθηαγξάθεζεο ηεο ζέζεο ησλ γπλαηθψλ ζηε γεηηνληθή ρψξα. Σα πνζνζηά ζπκκεηνρήο ζε θάζε παξαγσγηθφ θιάδν, νη δηαθπκάλζεηο ηνπ γπλαηθείνπ αλζξψπηλνπ δπλακηθνχ αλά γεσγξαθηθή πεξηνρή θαη ην θαηλφκελν ηνπ επαγγεικαηηθνχ δηαρσξηζκνχ, απνηππψλνπλ ζεκαληηθέο απνθιίζεηο ζε ζρέζε κε ην αλδξηθφ εξγαηηθφ δπλακηθφ θαη απνθαιχπηνπλ ζεκαληηθέο δπζθνιίεο θαη εκπφδηα κε ηα νπνία έξρνληαη αληηκέησπεο νη γπλαίθεο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο γηα επαγγεικαηηθή θαηαμίσζε θαη θνηλσληθή άλνδν. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεη, αθφκε, ην επίπεδν πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ γπλαηθψλ ζηε ζχγρξνλε ηνπξθηθή δεκνθξαηία. Ζ επθνιία ή ε δπζθνιία έληαμεο ησλ γπλαηθψλ ζηνπο θνκκαηηθνχο ζπλδπαζκνχο θαη θπξίσο ζηε Βνπιή, θαλεξψλεη ην βαζκφ πξνζπκίαο ηνπ ηνπξθηθνχ πνιηηηθνχ ζπζηήκαηνο λα ηνπο επηηξέςεη λα αλαιάβνπλ ελεξγφ δξάζε ζηελ πνιηηηθή, εγθαηαιείπνληαο ηηο ζηεξενηππηθέο αληηιήςεηο γηα ηνλ παξαδνζηαθφ ξφιν ηεο γπλαίθαο σο λνηθνθπξάο θαη κεηέξαο. ε κηα ρψξα πνπ έρεη ήδε αλαδείμεη γπλαίθα ζε έλα απφ ηα αλψηαηα πνιηηεηαθά αμηψκαηα, απηφ ηνπ πξσζππνπξγνχ, ν βαζκφο εκπινθήο ησλ γπλαηθψλ ζηε ιήςε απνθάζεσλ πνπ ηηο αθνξνχλ, επηδξά ζεκαληηθά ζηε βειηίσζε ή κε ησλ ζπλζεθψλ δσήο ηνπο. Πέξα απφ ηε ζπκκεηνρή ζηελ εθπαίδεπζε, ηελ αγνξά εξγαζίαο θαη ηελ πνιηηηθή, ε ζέζε ηεο γπλαίθαο εμαξηάηαη άκεζα θαη απφ ηηο ζπλζήθεο πνπ δηακνξθψλνληαη ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο. Γπζηπρψο, ρηιηάδεο γπλαίθεο πέθηνπλ θαζεκεξηλά ζχκαηα νηθνγελεηαθήο βίαο, κε ηξαγηθέο ζσκαηηθέο θαη ςπρηθέο ζπλέπεηεο. ηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο εμεηάδεηαη ν βαζκφο θαηά ηνλ νπνίν ε βία εμαθνινπζεί λα ρξσκαηίδεη αξλεηηθά ηε δσή ησλ γπλαηθψλ ζηελ Σνπξθία θαη θαηά πφζν νη βειηηψζεηο ηεο λνκνζεζίαο έρνπλ επηθέξεη νπζηαζηηθή κείσζε ησλ πεξηζηαηηθψλ βίαο. Σέινο, παξνπζηάδεηαη ε ζπδήηεζε γχξσ απφ έλα ηδηαηηέξσο επαίζζεην θαη ακθηιεγφκελν δήηεκα, απηφ ηεο καληίιαο. Σν ζχκβνιν απηφ ζξεζθεπηηθήο πίζηεο, έρεη 9

11 πξνθαιέζεη έληνλνπο δηαμηθηζκνχο θαη αληαιιαγή επηρεηξεκαηνινγίαο κεηαμχ ππνζηεξηθηψλ θη πνιεκίσλ ηεο. χκβνιν ζξεζθεπηηθήο ειεπζεξίαο γηα ηνπο κελ, θαηάινηπν κηαο αλαρξνληζηηθήο θαηαπηεζηηθήο θνηλσλίαο γηα ηνπο δε, ε άξζε ή κε ηεο απαγφξεπζεο ηεο καληίιαο ζε δεκφζηνπο ρψξνπο είλαη κηα απφθαζε πνπ πξέπεη λα ιεθζεί άκεζα απφ ηελ ηνπξθηθή θνηλσλία, κηα απφθαζε ελδεηθηηθή ηεο πξνζήισζεο ηεο ρψξαο ζηελ επξσπατθή ηεο πνξεία. 10

12 2. ΓΤΝΑΗΚΔ ΚΑΗ ΔΞΟΤΗΑ ΣΖΝ ΟΘΧΜΑΝΗΚΖ ΑΤΣΟΚΡΑΣΟΡΗΑ Σν 1599 ν Sunullah Efendi, εγέηεο ηεο ζξεζθεπηηθήο ηεξαξρίαο ηεο Οζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο θαη πξνζηάηεο ηνπ ηεξνχ λφκνπ ηνπ Ηζιάκ, δηακαξηπξήζεθε δεκφζηα γηα κηα ζεηξά δεκηνγφλσλ θαη δηαζπαζηηθψλ θαηλνκέλσλ ζηελ νζσκαληθή θνηλσλία, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ε εκπινθή ησλ γπλαηθψλ ζε δεηήκαηα εμνπζίαο. ηελ θξηηηθή ηνπ κάιηζηα πξνο ηνλ ζνπιηάλν, έδσζε ηδηαίηεξε έκθαζε ζηνλ κεγάιν βαζκφ δχλακεο θαη πνιηηηθήο επηξξνήο πνπ είραλ απνθηήζεη ηηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο νη πξεζβχηεξεο γπλαίθεο ηεο απηνθξαηνξηθήο δπλαζηείαο 1. Απφ ηηο αξρέο ηνπ 16 νπ έσο ηα κέζα ηνπ 17 νπ αηψλα, νη γπλαίθεο ηεο νζσκαληθήο δπλαζηείαο απνιάκβαλαλ έλα βαζκφ πνιηηηθήο δχλακεο θαη δεκφζηαο θαηαμίσζεο, κεγαιχηεξν απ φηη ζηνπο πξνεγνχκελνπο, αιιά θαη ζηνπο επφκελνπο αηψλεο. Πξάγκαηη, ε πεξίνδνο απηή ηεο νζσκαληθήο ηζηνξίαο αλαθέξεηαη ζπρλά σο «ην ζνπιηαλάην ησλ γπλαηθψλ» 2. Οη γπλαίθεο ηνπ απηνθξαηνξηθνχ ραξεκηνχ, ηδηαίηεξα ε κεηέξα ηνπ ζνπιηάλνπ, ήηαλ εμαηξεηηθά δξαζηήξηεο ζηελ άζθεζε πνιηηηθήο δχλακεο, έιεγραλ εγρψξηνπο πνιηηηθνχο παξάγνληεο, δηαπξαγκαηεχνληαλ κε μέλνπο αμησκαηνχρνπο θαη ιεηηνπξγνχζαλ σο ζπκβνπιάηνξεο ησλ γηψλ ηνπο. Σν Υαξέκη: ηεξό, πξνζηαηεπκέλν, απαγνξεπκέλν. Σν ραξέκη απνηειεί αλακθίβνια ην ραξαθηεξηζηηθφηεξν ζχκβνιν ησλ δπηηθψλ κχζσλ γχξσ απφ ηε κνπζνπικαληθή θνηλσλία. Ζ ιέμε harem, αξαβηθήο πξνέιεπζεο, ζπκβνιίδεη ην ηεξφ, ην απαγνξεπκέλν, ην απαξαβίαζην. Απνηειεί εμ νξηζκνχ έλα άδπην, κηα ηεξή πεξηνρή θαη, θαη επέθηαζε, έλα ρψξν φπνπ ε πξφζβαζε απαγνξεχεηαη ή ειέγρεηαη απζηεξά, θαη ζηνλ νπνίν ζπγθεθξηκέλα άηνκα θαη ζπκπεξηθνξέο δελ γίλνληαη απνδεθηά 3. Γηα ηνπο κνπζνπικάλνπο ηνπ 16 νπ θαη 17 νπ αηψλα, ε ιέμε ραξέκη είλαη έλαο φξνο ζεβαζκνχ, απνπλέεη ζξεζθεπηηθή αγλφηεηα θαη ηηκή, θαη παξαπέκπεη ζε ηφπνπο πξνζθπλήκαηνο. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη νη ηεξέο πφιεηο ηεο Μέθθα θαη ηεο Μεδίλα, 1 Peirce, P. Leslie., The Imperial Harem. Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, New York- Oxford 1993, Oxford University Press, ζει. vii Peirce, P. Leslie., φ.π., ζει.3. 11

13 ήηαλ θαη παξακέλνπλ, ηα δχν πην ζεβαζηά ραξέκηα ηνπ Ηζιάκ. Ζ θεληξηθή κνπζνπικαληθή ζξεζθεπηηθή πεξηνρή ηεο Ηεξνπζαιήκ, ηεο ηξίηεο αγηφηεξεο πφιεο ηνπ Ηζιάκ, είλαη επίζεο γλσζηή σο «ην αλψηεξν ηεξφ» (harem-i şerif). Ο νπιηάλνο, «ε ζθηά ηνπ ζενχ ζηε γε», αλ θαη δελ είρε ζετθή ππφζηαζε, δεκηνπξγνχζε έλαλ ηεξφ ρψξν κε ηελ παξνπζία ηνπ. Δμαηηίαο ηεο εθεί δηακνλήο ηνπ, ην εζσηεξηθφ κέξνο ηνπ παιαηηνχ, φπνπ θαηνηθνχζαλ κφλν άλδξεο, ήηαλ γλσζηφ σο «ην απηνθξαηνξηθφ ραξέκη» (harem-i hümayün). Όηαλ πξνο ην ηέινο ηνπ 16 νπ αηψλα ν ζνπιηάλνο δεκηνχξγεζε ζην παιάηη ηδησηηθά δηακεξίζκαηα γηα ηηο γπλαίθεο θαη ηα παηδηά ηεο απηνθξαηνξηθήο απιήο, ν ρψξνο απηφο αλαθεξφηαλ επίζεο σο ραξέκη, εμαηηίαο ηεο εθεί παξνπζίαο ηνπ ζνπιηάλνπ θαη φρη ηφζν ησλ γπλαηθψλ. Σν απαξαβίαζην ηεο απηνθξαηνξηθήο θαηνηθίαο απνηεινχζε θπξίαξρε έλλνηα ζην κπαιφ ησλ ππεθφσλ, θάηη πνπ δηαθαίλεηαη απφ ηηο ζπάληεο επηζέζεηο πνπ δερφηαλ ην παιάηη, παξά ην γεγνλφο φηη δελ θπιαζζφηαλ. Παξά ηηο πνιιέο ρξήζεηο ηνπ φξνπ «ραξέκη», νη δχν ζπλεζέζηεξεο θαη πην νηθείεο ζηνπο κε κνπζνπικάλνπο είλαη: ηα ηδησηηθά δηακεξίζκαηα κηαο θαηνηθίαο θαη νη γπλαίθεο ηεο νηθνγέλεηαο. Σν ραξέκη ελφο επθαηάζηαηνπ ζπηηηνχ πεξηιάκβαλε ηε ζχδπγν ή ηηο ζπδχγνπο ηνπ επηθεθαιήο ηεο νηθνγέλεηαο, θαη ίζσο κία ή πεξηζζφηεξεο παιιαθίδεο 4. Σν ραξέκη απαξηηδφηαλ, επίζεο, απφ ηα παηδηά, αξζεληθά θαη ζειπθά, θαη ελδερνκέλσο ηε ρήξα κεηέξα θαη ηηο αλχπαλδξεο αδεξθέο ηνπ άλδξα ηεο νηθνγέλεηαο, θαζψο θαη ηηο ζθιάβεο, πνπ απνηεινχζαλ ηδησηηθή πεξηνπζία, είηε ησλ αλδξψλ είηε ησλ γπλαηθψλ ηεο νηθνγέλεηαο. Σν απηνθξαηνξηθφ ραξέκη έκνηαδε αξθεηά κε ην ζπλεζηζκέλν, ήηαλ φκσο πην εθηεηακέλν θαη κε πεξηπινθφηεξε δνκή. Δπηθεθαιήο ηνπ ραξεκηνχ ήηαλ ε κεηέξα ηνπ ζνπιηάλνπ, ε νπνία αζθνχζε εμνπζία ηφζν ζηα κέιε ηεο απηνθξαηνξηθήο νηθνγέλεηαο, φζν θαη ζηε δηνηθεηηθή ηεξαξρία ηνπ ραξεκηνχ. Ζ δηνηθεηηθή απηή ηεξαξρία, πνπ ζηα ηέιε ηνπ 16 νπ αηψλα άξρηζε λα απμάλεη ζεκαληηθά ην κέγεζνο θαη ηε δχλακή ηεο, απνηειείην απνθιεηζηηθά απφ γπλαίθεο, νη νπνίεο ιάκβαλαλ πςεινχο κηζζνχο θαη απνιάκβαλαλ έλα ηδηαίηεξα πςειφ θνηλσληθφ θχξνο. Οη γπλαίθεο απηέο ήηαλ επηθεθαιήο ελφο κεγάινπ αξηζκνχ ππεξεηψλ πνπ εθηεινχζαλ ηηο νηθηαθέο εξγαζίεο θαη 4 Έλαο κνπζνπικάλνο κπνξνχζε λα έρεη ηέζζεξεηο ζπδχγνπο θαη απεξηφξηζην αξηζκφ παιιαθίδσλ. Ωζηφζν, θαίλεηαη πσο ε πνιπγακία ήηαλ ζπάλην θαηλφκελν ζηηο κεζαίεο θαη αλψηεξεο ηάμεηο Οζσκαλψλ θαηά ηνλ 16 ν θαη 17 ν αηψλα ( 12

14 αλαιάκβαλαλ ηελ εθπαίδεπζε ησλ λεαξψλ γπλαηθψλ πνπ ζα ππεξεηνχζαλ πξνζσπηθά ην ζνπιηάλν θαη ηε κεηέξα ηνπ. Παξά ηνπο δηαδεδνκέλνπο δπηηθνχο κχζνπο, ιίγεο γπλαίθεο ηνπ απηνθξαηνξηθνχ ραξεκηνχ θαηαιάκβαλαλ κηα ζέζε ζην θξεβάηη ηνπ ζνπιηάλνπ. Σν απηνθξαηνξηθφ ραξέκη, φπσο παξαηεξνχλ πνιινί κειεηεηέο, παξνπζίαδε νκνηφηεηεο κε έλα κνλαζηήξη, ηφζν σο πξνο ηελ ηεξαξρηθή ηνπ νξγάλσζε, φζν θαη σο πξνο ηελ επηβεβιεκέλε αγλφηεηα ηνπ κεγαιχηεξνπ κέξνπο ησλ κειψλ ηνπ 5. Μύζνη θαη αιήζεηεο γύξσ από ην ραξέκη. Ζ εμέρνπζα ζέζε ηελ νπνία θαηαιάκβαλε ην απηνθξαηνξηθφ ραξέκη, απνηειεί έλα αμηνζεκείσην, αλ θαη παξεμεγεκέλν ραξαθηεξηζηηθφ ηεο νζσκαληθήο θνηλσλίαο ηνπ 16 νπ θαη 17 νπ αηψλα. Δπηθξαηεί ε ηάζε λα παξνπζηάδεηαη ε επηξξνή ηνπ ραξεκηνχ σο έλαο παξάλνκνο ζθεηεξηζκφο εμνπζίαο, πνπ πξνθιήζεθε απφ ηελ θαηάπησζε ηεο εζηθήο ηάμεο θαη ηεο ζεζκηθήο αθεξαηφηεηαο ηεο νζσκαληθήο θνηλσλίαο. Ζ εζηθή απηή απνδπλάκσζε, ζε ζπλδπαζκφ κε ηελ έιιεηςε απνθαζηζηηθφηεηαο νξηζκέλσλ ζνπιηάλσλ, ζεσξείηαη φηη έδσζε ηε δπλαηφηεηα ζηηο γπλαίθεο λα εκπιαθνχλ ελεξγά ζε δεηήκαηα εμνπζίαο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα φκσο, ε δχλακε ησλ γπλαηθψλ ηεο απηνθξαηνξηθήο απιήο εθθξαδφηαλ δεκφζηα θαη απνηεινχζε έλα ηφζν αλαπφζπαζην ζηνηρείν ηεο δνκήο ησλ απηνθξαηνξηθψλ ζεζκψλ, πνπ δχζθνια ζα κπνξνχζε λα ραξαθηεξηζηεί παξάλνκε. Ζ εκπινθή ηνπο ζηε δηαλνκή θαη δηαρείξηζε ηεο δχλακεο ζηα πιαίζηα ηεο απηνθξαηνξηθήο νηθνγέλεηαο, αιιά θαη ν ξφινο ηνπο σο δεκφζηα παξαδείγκαηα γελλαηνδσξίαο θαη επζέβεηαο, καξηπξνχλ ηε ζπκβνιή ηνπο ζηε λνκηκνπνίεζε ηεο εθάζηνηε δπλαζηείαο. Οη γπλαίθεο επγελείο απνηεινχζαλ ζχκβνια αξεηψλ, φπσο ε επγέλεηα, ε κεγαινςπρία θαη ε επζέβεηα, ηηο νπνίεο ε εμνπζία επηζπκνχζε λα επηδείμεη. Καη απηφ γηαηί ε πνιηηηθή θνπιηνχξα ηνπ νζσκαληθνχ θξάηνπο δηακνξθσλφηαλ κε βάζε ηηο εληππψζεηο ησλ ππεθφσλ ζρεηηθά κε ηελ θνηλσλία, ηε δχλακε, αιιά θαη ηνπο ξφινπο ησλ κειψλ ηεο απηνθξαηνξηθήο νηθνγέλεηαο. Έλαο δεχηεξνο κχζνο ζρεηηθά κε ην ραξέκη, έρεη λα θάλεη κε ηελ ηδηαίηεξα δηαδεδνκέλε ηδέα, φηη ν δηαρσξηζκφο βάζεη ηνπ θχινπ εκπφδηδε ηηο γπλαίθεο απφ ην λα αλαιακβάλνπλ νπνηνλδήπνηε άιιν ξφιν ζηα πιαίζηα ηνπ λνηθνθπξηνχ, εθηφο απφ απηφλ ηνπ ππνηεινχο. Αληηζέησο, ν δηαρσξηζκφο κε βάζε ην θχιν επέηξεςε ηε δεκηνπξγία 5 Peirce L.P., The Imperial Harem. Women and Sovereignty in the Ottoman Empire, New York- Oxford 1993, Oxford University Press, ζει

15 κηαο ηεξαξρίαο κεηαμχ ησλ γπλαηθψλ, φκνηα κε απηή πνπ ίζρπε κεηαμχ ησλ αλδξψλ. Ζ θαηαλνκή ηεο δχλακεο ζηα πιαίζηα ηνπ λνηθνθπξηνχ δε γηλφηαλ κε βάζε κφλν ην θχιν, αιιά ιακβαλφηαλ ππφςε θαη ε ειηθία. χκθσλα κε ηνλ γελεαινγηθφ απηφ δηαρσξηζκφ, νη λένη ήηαλ ππνδεέζηεξνη ησλ κεγαιχηεξσλ αλδξψλ, αιιά θαη γπλαηθψλ. Οη ειηθησκέλεο γπλαίθεο, κάιηζηα, ήηαλ απαιιαγκέλεο απφ πνιινχο πεξηνξηζκνχο θαη απνιάκβαλαλ ην ζεβαζκφ γπλαηθψλ θαη αλδξψλ. Μηα άιιε πεγή δχλακεο ησλ γπλαηθψλ πέξα απφ ηελ νηθνγέλεηα ήηαλ ε εθκεηάιιεπζε ηεο πξνζσπηθήο ηνπο ηδηνθηεζίαο. Ζ νηθνλνκηθή ηνπο αλεμαξηεζία πξνεξρφηαλ απφ ηα δηθαηψκαηά ηνπο, ζχκθσλα κε ηνλ ηζιακηθφ λφκν, ζηελ πξνίθα πνπ παξείρε ν ζχδπγνο θαη ζε πεξηνπζηαθά ζηνηρεία απνζαλφλησλ ζπγγελψλ πνπ πεξηέξρνληαλ ζε απηέο. Ωο ηδηνθηήηεο πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ, νη γπλαίθεο είραλ πξφζβαζε ζε νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δχλακε, αλ θαη φπσο επηζεκαίλεη ε Leslie Peirce, είλαη δχζθνιν λα απνδεηρζεί ζε πνην βαζκφ είραλ ηε δπλαηφηεηα λα εθκεηαιιεπηνχλ ηα δηθαηψκαηα απηά πξνο φθειφο ηνπο. Οη γπλαίθεο πνπ δηέζεηαλ θάπνηα πεξηνπζία επηδίδνληαλ ζπρλά ζε θηιαλζξσπίεο, φπσο δσξεέο ζε ζξεζθεπηηθά ηδξχκαηα, απειεπζέξσζε ζθιάβσλ θαη πξνζθνξά ρξεκάησλ. Απφ ηα κεγάια ηδακηά, πνπ ηδξχζεθαλ απφ ηηο κεηέξεο ζνπιηάλσλ έσο ηα θιεξνδνηήκαηα ζε θησρέο γεηηνληέο, νη νζσκαλέο γπλαίθεο άθεζαλ ην ζηίγκα ηνπο ζε πφιεηο θαη ρσξηά ηεο απηνθξαηνξίαο. Έλα ελδηαθέξνλ ζηνηρείν ηεο γπλαηθείαο θηιαλζξσπίαο είλαη φηη έλα ζεκαληηθφ κέξνο ηεο πξννξηδφηαλ γηα ηε βνήζεηα άιισλ γπλαηθψλ, φπσο ρήξεο, άπνξεο, θπιαθηζκέλεο θαη πφξλεο. Μέζα απφ ηελ άζθεζε θηιαλζξσπηθνχ έξγνπ, νη γπλαίθεο απηέο δηεθδίθεζαλ ην δηθαίσκά ηνπο λα αλαιάβνπλ θαη λα νξγαλψζνπλ έλα θνκκάηη ηεο δεκφζηαο δσήο κε ζθνπφ ηε βειηίσζε ηεο θνηλσληθήο ηνπο επεκεξίαο. Ζ γπλαίθα ζηελ νζσκαληθή θνηλσλία. Παξαηεξψληαο ηε ζέζε ησλ γπλαηθψλ ζηελ Οζσκαληθή απηνθξαηνξία, θαζίζηαηαη εκθαλέο πσο, έλλνηεο φπσο δεκφζην θαη ηδησηηθφ δελ ζπλδένληαλ απαξαηηήησο κε ην θχιν. Ο βαζκφο, κάιηζηα, απνθιεηζκνχ απφ ηελ θνηλσληθή δσή ιεηηνπξγνχζε σο έλδεημε θχξνπο, ηφζν γηα άλδξεο φζν θαη γηα γπλαίθεο. Φησρνί άλδξεο θαη γπλαίθεο, ιφγσ ηεο έιιεηςεο ππεξεηψλ, θπθινθνξνχζαλ δεκνζίσο θαη ζπλαλαζηξέθνληαλ ζε δξφκνπο θαη αγνξέο. Αληηζέησο, νη εχπνξνη άλδξεο, δελ 14

16 εκθαλίδνληαλ ζε δξφκνπο θαη δεκφζηνπο ρψξνπο, ρσξίο ηε ζπλνδεία ηνπο. Οκνίσο, νη γπλαίθεο κε θνηλσληθφ θχξνο πνπ εκθαλίδνληαλ δεκνζίσο, κπνξνχζαλ λα δηαηεξήζνπλ ηε θήκε ηνπο κφλν αλ ζπλνδεχνληαλ απφ κηα ζεηξά αθνινχζσλ. Οη δηαθξίζεηο, ζπλεπψο, ζην εζσηεξηθφ ηεο νζσκαληθήο θνηλσλίαο ηνπ 16 νπ θαη 17 νπ αηψλα, βαζίδνληαλ ηφζν ζην θχιν φζν θαη ζηελ νηθνλνκηθή επηθάλεηα θαη ην θνηλσληθφ status. Ο δηαρσξηζκφο κε βάζε ην θχιν, βέβαηα, δε ζήκαηλε πσο νη γπλαίθεο, ηδηαίηεξα φζεο δηέζεηαλ πεξηνπζία, ήηαλ ζηεξεκέλεο απφ νπνηαδήπνηε πξνλφκηα θαη θνηλσληθή θαηαμίσζε. Πνιιέο απφ απηέο, ηδηαίηεξα θφξεο επθαηάζηαησλ νηθνγελεηψλ, ήηαλ κνξθσκέλεο, θαζψο δηδάζθνληαλ ζην ζπίηη απφ γνλείο, αδέξθηα θαη ζπδχγνπο ή, αθφκε, θαη απφ άιιεο γπλαίθεο. Οξηζκέλεο, κάιηζηα, παξαθνινπζνχζαλ δεκφζηα καζήκαηα πνπ πξαγκαηνπνηνχληαλ ζε ηδακηά 6. Παξά ηα φπνηα πξνλφκηα, ε ζπκπεξηθνξά ησλ γπλαηθψλ, φισλ ησλ θνηλσληθψλ θαηεγνξηψλ, εμαθνινπζνχζε λα απνηειεί αληηθείκελν ειέγρνπ. Δίλαη ραξαθηεξηζηηθφ, φηη ε έμνδνο απφ ην ζπίηη, αθφκε θαη γηα ηελ παξαθνινχζεζε καζεκάησλ ζην ηδακί, έπξεπε λα ζπλνδεχεηαη απφ άδεηα ηνπ παηέξα ή ηνπ ζπδχγνπ, ηνπ αξρεγνχ δειαδή ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ γπλαίθα, ζπλεπψο, ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο νζσκαληθήο πεξηφδνπ δεη θαη θηλείηαη κέζα ζηα ζηελά πιαίζηα πνπ δηακνξθψλνληαη απφ ην νηθνγελεηαθφ πεξηβάιινλ, αιιά θαη απφ ην θνηλσληθφ θαη πεξηνπζηαθφ ηνπο θαζεζηψο. Μέζα απφ ηελ εμέηαζε ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο ζηελ νζσκαληθή θνηλσλία, ζπλάγεηαη φηη ν πεξηνξηζκφο ηεο ζηελ νηθνγελεηαθή ζθαίξα είλαη έλα ζηνηρείν πνπ δηαηεξείηαη αθφκε θαη ζήκεξα ζηελ ζχγρξνλε ηνπξθηθή θνηλσλία. Σν γεγνλφο απηφ κπνξεί λα απνδνζεί ζηελ έληνλε πξνζήισζε ηνπ ηνπξθηθνχ ιανχ ζηηο παξαδνζηαθέο αμίεο θαη ζηελ πεπνίζεζή ηνπ πσο ε νηθνγέλεηα, θαη θαη επέθηαζε ε γπλαίθα, απνηεινχλ βάζε θαη πξνυπφζεζε ηεο θνηλσληθήο ηάμεο θαη γηα ηνλ ιφγν απηφ ζα πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη κε θάζε ηξφπν. Ζ ηεξαξρία ζην εζσηεξηθφ ηεο νηθνγέλεηαο είλαη έλα αθφκε ραξαθηεξηζηηθφ ηεο νζσκαληθήο θνηλσλίαο πνπ έρεη δηαζσζεί ζηηο κέξεο καο. Οη ειηθησκέλεο γπλαίθεο θαίλεηαη λα απνιακβάλνπλ αθφκε θαη ζήκεξα ηνλ ζεβαζκφ ησλ λεφηεξσλ κειψλ ηεο νηθνγέλεηαο, γπλαηθψλ θαη αλδξψλ. Έρνληαο πεξάζεη ηελ ειηθία αλαπαξαγσγήο, δελ 6 Peirce L.P., φ.π., ζει

17 ζεσξνχληαη πιένλ ελδερφκελνο θίλδπλνο γηα ηελ νηθνγελεηαθή θαη θνηλσληθή ηζνξξνπία. Αληηζέησο, αλαγλσξίδεηαη ε ζπκβνιή ηνπο ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ, ηε θξνληίδα ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηε δηαηψληζε ησλ παξαδνζηαθψλ αμηψλ, κε απνηέιεζκα νη γλψκε ηνπο λα απνθηά ηδηαίηεξε βαξχηεηα γηα ηηο λεφηεξεο γεληέο. Δπηπιένλ, ζηε ζχγρξνλε ηνπξθηθή θνηλσλία, φπσο θαη ζηελ νζσκαληθή, νη γπλαίθεο εμαθνινπζνχλ λα απνηεινχλ παξαδείγκαηα επγέλεηαο θαη επζέβεηαο. ήκεξα φκσο, νη αμίεο απηέο επηδεηθλχνληαη απφ ηηο γπλαίθεο φρη κέζα απφ ηηο δεκφζηεο εκθαλίζεηο ηνπο, αιιά απφ ηνλ πεξηνξηζκφ ηνπο ζηελ νηθνγελεηαθή ζθαίξα θαη ηελ απνθιεηζηηθή ελαζρφιεζή ηνπο κε ηα νηθηαθά θαζήθνληα. Ο απνθιεηζκφο ηνπο απφ ηηο εθδειψζεηο ηεο θνηλσληθήο δσήο, γίλεηαη αληηιεπηφο σο έλα δείγκα αθνζίσζεο ζηηο νηθνγελεηαθέο θαη ζξεζθεπηηθέο αμίεο θαη φρη σο έλδεημε απμεκέλνπ θνηλσληθνχ θχξνπο, φπσο ζπλέβαηλε ζην παξειζφλ. Παξφιν, ινηπφλ, πνπ ν πεξηνξηζκφο ηεο γπλαίθαο ζηελ ηδησηηθή ζθαίξα απνηειεί έλα ζηνηρείν δηαρξνληθφ, πνπ ραξαθηεξίδεη ηελ ηνπξθηθή θνηλσλία θαζ φιε ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ αηψλσλ, ζηε ζεκεξηλή θνηλσλία ιεηηνπξγεί πεξηζζφηεξν σο αλαζρεηηθφο παξάγνληαο ζηελ πξνζπάζεηα επίηεπμεο θνηλσληθήο θαη επαγγεικαηηθήο θαηαμίσζεο ησλ γπλαηθψλ, παξά σο ζηνηρείν αλάδεημήο ηνπο. 16

18 3. ΣΟ ΕΖΣΖΜΑ ΣΧΝ ΓΤΝΑΗΚΔΗΧΝ ΓΗΚΑΗΧΜΑΣΧΝ ΣΖΝ ΑΤΓΖ ΣΟΤ 20 νπ ΑΗΧΝΑ ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα, θαη ελψ ζηελ Δπξψπε νη γπλαίθεο δηεθδηθνχλ κε δπλακηζκφ ηα δηθαηψκαηά ηνπο, ζηελ Σνπξθία ε ηζιακηθή παξάδνζε θαη νη παηξηαξρηθέο αληηιήςεηο, ηδηαίηεξα ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, εμαθνινπζνχλ λα θξαηνχλ ηε γπλαίθα πξνζεισκέλε ζηα νηθνγελεηαθά ηεο θαζήθνληα θαη λα αλαραηηίδνπλ νπνηαδήπνηε πξνζπάζεηα θνηλσληθήο αιιαγήο. Με ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, σζηφζν, θάλνπλ δεηιά ηελ εκθάληζή ηνπο νη πξψηεο πξνζπάζεηεο δηεθδίθεζεο ησλ γπλαηθείσλ δηθαησκάησλ, νη νπνίεο δε ραξαθηεξίδνληαη κελ απφ ην δπλακηζκφ ησλ αληίζηνηρσλ επξσπατθψλ θηλεκάησλ, ζεκαηνδνηνχλ, φκσο, ην μεθίλεκα κηαο πξνζπάζεηαο γηα ηε δεκηνπξγία κηαο πην δηαιιαθηηθήο θαη ηζφηηκεο θνηλσλίαο. Ζ αλάδπζε ηνπ δεηήκαηνο ζηε δεκόζηα αηδέληα ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηώλα. ε αληίζεζε κε ηε Γχζε ηνπ 18 νπ θαη 19 νπ αηψλα, νη γπλαίθεο ζηελ Σνπξθία δελ ιάκβαλαλ κέξνο ζε καδηθέο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο θηλεηνπνηήζεηο. Μεηά ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα, δεκηνπξγήζεθαλ δεκφζηεο ζρνιέο θαη ηλζηηηνχηα γηα ηηο γπλαίθεο, φπσο θνιιέγηα, ζρνιεία εθπαίδεπζεο δαζθάισλ θαη επαγγεικαηηθέο ζρνιέο γηα ηελ θαηάξηηζε καηψλ, ηα νπνία ηνπο επέηξεςαλ λα απειεπζεξσζνχλ σο έλα βαζκφ απφ ηελ απνκφλσζε ηεο νηθνγελεηαθήο εζηίαο 7. ηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα αξρίδνπλ λα θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο νη πξψηεο εθδφζεηο πνπ πξννξίδνληαλ γηα γπλαίθεο θαη πνπ δέρνληαη γπλαίθεο ζην πξνζσπηθφ ηνπο. ηελ Κσλζηαληηλνχπνιε, ηδξχνληαη γπλαηθείεο νξγαλψζεηο, φπσο ε Έλσζε γηα ηελ Αλάπηπμε ησλ Γπλαηθψλ (Tealı-i Nisvan) θαη ε Κνηλσλία ησλ χγρξνλσλ Γπλαηθψλ (Asri Kadın Cemiyti). Οη νξγαλψζεηο απηέο, ππεξάζπηδαλ ην δηθαίσκα ησλ γπλαηθψλ λα βγαίλνπλ απφ ην ζπίηη, λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ θνηλσληθή δσή, λα κνξθψλνληαη, αθφκε θαη λα αλαιακβάλνπλ κηζζσηή εξγαζία 8. 7 Με ηηο κεηαξξπζκίζεηο Tansımat (Metin Heper, «Τνπξθία: Τν Πνιηηηθό Σύζηεκα Φζεο, Σήκεξα, Αύξην», ζην: Βεξέκεο Θ., Νηφθνο Θ.Π., «Η Σύγρξνλε Τνπξθία: Πνιηηηθό Σύζηεκα, Οηθνλνκία θαη Δμωηεξηθή πνιηηηθή», Αζήλα 2002, Δθδ. Παπαδήζε, ζει. 17). 8 Şirin Tekeli, Women in the Changing Political Associations of the 1980s, ζην: Andrew Finken and Nükhet Sırman, Turkish State and Turkish Society, London - New York 1990, Routledge Publications, ζει

19 Ο βαζηθφο ζηφρνο, σζηφζν, ησλ αηηεκάησλ απηψλ ήηαλ ε θαηάξγεζε ηεο πνιπγακίαο, πνπ επηηξεπφηαλ βάζεη ηνπ νζσκαληθνχ νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ, θαη ν πεξηνξηζκφο ηνπ δηθαηψκαηνο δηαδπγίνπ, ην νπνίν απνηεινχζε απνθιεηζηηθφ πξνλφκην ησλ αλδξψλ 9. Παξά ηηο επηξξνέο απφ ην εμσηεξηθφ, νη γπλαίθεο ζηελ Σνπξθία επεδίσθαλ θπξίσο ηελ αλακφξθσζε ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ γάκνπ, θαη φρη ηελ απφθηεζε πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ, θαζψο αληηιακβάλνληαλ ηνλ ξφιν ηνπο ζηελ θνηλσλία κφλν κέζα ζηελ ηδησηηθή ζθαίξα ηεο νηθνγέλεηαο. Με ην μέζπαζκα ηνπ πνιέκνπ γηα ηελ αλεμαξηεζία ηεο Σνπξθίαο ( ) θαη ηνλ μεζεθσκφ ησλ εθζπγρξνληζηηθψλ δπλάκεσλ ηεο ρψξαο, κε αξρεγφ ηνλ Κεκάι Αηαηνχξθ, ελαληίσλ ηνπ ραιηθάηνπ, νη γπλαίθεο άξρηζαλ λα εκπιέθνληαη ελεξγά ζηε δεκφζηα δσή, ιακβάλνληαο ζέζεηο ζην κέησπν θαη πίζσ απφ απηφ 10. Ζ παχζε ησλ ερζξνπξαμηψλ, φκσο, έδσζε ηέινο ζηε ζπκκεηνρή ησλ γπλαηθψλ ζηηο πνιηηηθέο θηλεηνπνηήζεηο. Καηά ηελ πεξίνδν εδξαίσζεο ηεο Γεκνθξαηίαο ( ), παξαθνινπζνχζαλ παζεηηθά ηα θεκαιηθά ζηειέρε λα εηζεγνχληαη κεηαξξπζκίζεηο ζην φλνκα ησλ γπλαηθείσλ δηθαησκάησλ, κεηαξξπζκίζεηο πνπ μεπεξλνχζαλ θαηά πνιχ ηηο πξνζδνθίεο ησλ γπλαηθψλ θαη θηινδνμνχζαλ λα ηηο απειεπζεξψζνπλ απφ ηζιακηθέο επηξξνέο θαη παηξηαξρηθέο λφξκεο. Οη αιιαγέο απηέο, φκσο, πξαγκαηνπνηνχληαλ ρσξίο νη ίδηεο λα αγσλίδνληαη γηα ηελ εμάιεηςε ησλ εκπνδίσλ πνπ εμαθνινπζνχζαλ λα πθίζηαληαη. Ζ παξαρψξεζε ηνπ δηθαηψκαηνο εθιέγεηλ θαη εθιέγεζζαη ην 1934, πξηλ απφ πνιιέο επξσπατθέο ρψξεο, απνηειεί ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ησλ απνθάζεσλ πνπ ιακβάλνληαλ πξνο φθεινο ησλ γπλαηθψλ κελ, εξήκελ ηνπο δε. Δλέξγεηεο ηέηνηνπ είδνπο νδήγεζαλ πνιιέο κνξθσκέλεο γπλαίθεο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ λα ζεσξνχλ φηη ν θεκαιηζκφο είρε ιχζεη ην πξφβιεκα ησλ γπλαηθψλ ζηελ Σνπξθία. Μαθξηά απφ ηηο κεγάιεο πφιεηο, φκσο, ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο, νη γπλαίθεο εμαθνινπζνχζαλ λα απνηεινχλ αληηθείκελν εθκεηάιιεπζεο θαη λα εξγάδνληαη ρσξίο κηζζφ ζηελ νηθνγελεηαθή παξαγσγή, φπσο ζπλέβαηλε θαη θάησ απφ ηελ νζσκαληθή θνηλσληθή ηάμε. Ζ ηζιακηθή ηδενινγία, πνπ ππαγφξεπε ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο γπλαίθαο ζηα νηθηαθά θαζήθνληα θαη απνδνθίκαδε ηελ ελαζρφιεζή ηεο κε νπνηνδήπνηε επάγγεικα, εμαθνινπζνχζε λα θπξηαξρεί ζηηο πεξηζζφηεξεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο. 9 Şirin Tekeli, φ.π., ζει Metin Heper, «Τνπξθία: Τν Πνιηηηθό Σύζηεκα Φζεο, Σήκεξα, Αύξην», ζην: Βεξέκεο Θ., Νηφθνο Θ.Π., «Η Σύγρξνλε Τνπξθία: Πνιηηηθό Σύζηεκα, Οηθνλνκία θαη Δμωηεξηθή πνιηηηθή», Αζήλα 2002, Δθδ. Παπαδήζε, ζει.19,

20 Σν παξάδνμν ηεο Σνπξθίαο. Ο θεκηληζκφο, θίλεκα πνπ εκθαλίζηεθε ζηε Γχζε θαη εμαπιψζεθε κε ηηο θνηηεηηθέο θηλεηνπνηήζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60, δελ θαηάθεξε ηφηε λα θηάζεη ζηελ Σνπξθία θαη λα επεξεάζεη ηηο ζπλζήθεο δσήο ησλ γπλαηθψλ εθεί. Έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ εμεγνχλ ηελ απνπζία απηή, είλαη ην γεγνλφο φηη νη αξηζηεξέο παξαηάμεηο ηεο ηνπξθηθήο πνιηηηθήο ζθελήο, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα ππνζηεξίμνπλ ηηο γπλαηθείεο θηλεηνπνηήζεηο, ζεσξνχζαλ φηη ην γπλαηθείν δήηεκα ζα επηιπφηαλ κε ηελ εγθαζίδξπζε κηαο ζνζηαιηζηηθήο θνηλσλίαο. Δπηπιένλ, πξνο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, ε αλεζπρία γηα κηα επεξρφκελε έλνπιε ζχγθξνπζε ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο, ψζεζε δεηήκαηα φπσο ηα γπλαηθεία δηθαηψκαηα ζην πεξηζψξην ηεο πνιηηηθήο ζπδήηεζεο. Σν ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα γηα ηελ Σνπξθία ζεκαδεχηεθε απφ ηελ επηβνιή, ζηηο 12 επηεκβξίνπ 1980, ελφο ζηξαηησηηθνχ πξαμηθνπήκαηνο. Έσο ην Ννέκβξε ηνπ 1983, πνπ ε ρψξα βξηζθφηαλ θάησ απφ ησλ έιεγρν κηαο πεληακεινχο ρνχληαο, ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα πεξηνξίζηεθαλ δξαζηηθά θαη φιεο νη ππνζέζεηο ηνπ θξάηνπο δηέπνληαλ απφ ζηξαηησηηθφ λφκν 11. Σελ ίδηα πεξίνδν ε Βνπιή δηαιχζεθε, ελψ φιεο νη δξαζηεξηφηεηεο νξγαλψζεσλ, πνιηηηθψλ θνκκάησλ θαη ζπλδηθάησλ ηεξκαηίζηεθαλ. Ζ ζηξαηησηηθή παξέκβαζε ηνπ 1980 ζηφρεπε νπζηαζηηθά ζηελ θαηάπλημε θάζε πνιηηηθήο δξαζηεξηφηεηαο πνπ δελ ειεγρφηαλ απφ ηνλ ζηξαηφ. Αθφκε θαη ε δεκνθξαηία πνπ αθνινχζεζε ηελ πηψζε ηεο ρνχληαο ήηαλ αξθεηά πεξηνξηζηηθή σο πξνο ηα πνιηηηθά δηθαηψκαηα. Γηα ηα επφκελα ρξφληα, νη εθινγέο πνπ δηεμάγνληαλ θάζε πέληε ρξφληα απνηεινχζαλ ην κνλαδηθφ ζεκείν επαθήο κεηαμχ ησλ πνιηηψλ θαη ηεο δηαδηθαζίαο δηακφξθσζεο πνιηηηθήο. πλδηθάηα θαη ζσκαηεία απαγνξεχνληαλ λα ιακβάλνπλ κέξνο ζηελ πνιηηηθή, ελψ ηα θφκκαηα ππνρξεψλνληαλ λα ηεξνχλ ηαπηφζεκε κεηαμχ ηνπο εζσηεξηθή δνκή, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξνχλ λα δεκηνπξγεζνχλ ηκήκαηα λέσλ θαη γπλαηθψλ, ή ζρεηηθέο νξγαλψζεηο, πνπ ηελ πξνεγνχκελε πεξίνδν είραλ απνηειέζεη εζηίεο καδηθήο θηλεηνπνίεζεο ησλ πνιηηψλ. Σν ζηξαηησηηθφ θαζεζηψο είρε δηακνξθψζεη έλα πεξηβάιινλ ζην νπνίν νη θξαηηθνί κεραληζκνί θαη ε λνκνζεζία ήηαλ ζε ζέζε λα πξνβιέςνπλ θαη λα απνηξέςνπλ νπνηαδήπνηε νξγαλσκέλε ζπιινγηθή πξνζπάζεηα γηα ηε δηεθδίθεζε ζπκθεξφλησλ. ε απηφ αθξηβψο ην πεξηνξηζηηθφ θιίκα άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη ε θηλεηνπνίεζε ησλ 11 Απφ ηελ εγθαζίδξπζε ηεο Σνπξθηθήο Γεκνθξαηίαο έσο ζήκεξα, ν ζηξαηφο πήξε ηελ εμνπζία ηξεηο θνξέο: , θαη (Metin Heper, «Τνπξθία: Τν Πνιηηηθό Σύζηεκα Φζεο, Σήκεξα, Αύξην», ζην: Βεξέκεο Θ., Νηφθνο Θ.Π., «Η Σύγρξνλε Τνπξθία: Πνιηηηθό Σύζηεκα, Οηθνλνκία θαη Δμωηεξηθή πνιηηηθή», Αζήλα 2002, Δθδ. Παπαδήζε, ζει. 33). 19

21 γπλαηθψλ ζηελ Σνπξθία, γεγνλφο παξάδνμν, πνπ αληηδηαζηέιιεηαη ζηελ επξσπατθή εκπεηξία. Καη απηφ γηαηί ε εκθάληζε θεκηληζηηθψλ θηλεκάησλ ζηηο δπηηθνεπξσπατθέο ρψξεο, έδεημε πσο ηα θηλήκαηα απηά αλαπηχζζνληαλ κφλν κεηά ηελ θαηάξγεζε ησλ απηαξρηθψλ θαζεζηψησλ, ελψ ζε πεξηφδνπο θαζηζκνχ θαη ζηξαηησηηθήο δηθηαηνξίαο θαηαπλίγνληαλ ή εμαθαλίδνληαλ. ηελ Σνπξθία, φκσο, ελψ ζην παξειζφλ ε δεκνθξαηία απνηεινχζε γηα φιεο ηηο ηδενινγίεο ην κέζν πξνο έλα ζθνπφ, ηελ απφθηεζε δχλακεο, κεηά ην 1980 ε ζηάζε απηή αιιάδεη δξαζηηθά. Γηα πξψηε θνξά ε δεκνθξαηία γίλεηαη ε ίδηα ν ζηφρνο θαη ην άηνκν, πνπ ζην παξειζφλ είρε ζπζηαζηεί ζην βσκφ ηνπ έζλνπο θαη ηεο ζξεζθείαο, ηίζεηαη ζην επίθεληξν ηεο πξνζνρήο θαη αληηκεησπίδεηαη σο έλα πξφζσπν πξνο ην νπνίν πνιηηεία θαη θνηλσλία νθείινπλ ζεβαζκφ 12. Μέζα ζε απηφ ην θιίκα, ην ζψκα ηεο θνηλσλίαο άξρηζε λα δηαθξίλεηαη ζε λένπο θαη ειηθησκέλνπο, πινχζηνπο θαη θησρνχο, άλδξεο θαη γπλαίθεο. Άηνκα θαη νκάδεο, πνπ ζην παξειζφλ απνηέιεζαλ αληηθείκελν θαηαπίεζεο θαη θξηηηθήο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη νη γπλαίθεο, άξρηζαλ λα δηαθεξχηηνπλ ηελ ηαπηφηεηά ηνπο θαη λα δηεθδηθνχλ ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Ο θεκηληζκφο, ζπλεπψο, δελ κπνξνχζε λα βξεη πξφζθνξν έδαθνο αλάπηπμεο ζηηο νξγαλψζεηο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κε ηνλ θεκαιηζκφ, νχηε ζηα ζνζηαιηζηηθά θφκκαηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαη ηνπ 70. Μεηά ην πξαμηθφπεκα ηνπ 1980 θαη ηελ θαηάξγεζε ησλ δνκψλ πνπ εκπφδηδαλ ηελ εκθάληζε ηνπ γπλαηθείνπ θηλήκαηνο, νη γπλαίθεο άξρηζαλ λα πςψλνπλ ηε θσλή ηνπο, κε έλαλ αξρηθά αδχλακν θαη δηζηαθηηθφ ηξφπν. Ζ αλαθάιπςε ηνπ θεκηληζκνύ. Δίλαη αιήζεηα πσο ζηε ζχγρξνλε Σνπξθία δελ ζπλαληνχκε έλα θεκηληζηηθφ θίλεκα κε ηε καδηθφηεηα θαη ηε δχλακε ησλ αληίζηνηρσλ επξσπατθψλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 70, παξά ηηο πξσηνβνπιίεο πνπ άξρηζαλ λα αλαπηχζζνληαη απφ λεαξέο, κνξθσκέλεο γπλαίθεο ησλ αζηηθψλ θέληξσλ κεηά ηελ ζηξαηησηηθή επέκβαζε. Κιαζζηθά γξαπηά καξμηζηψλ ζεσξεηηθψλ ζρεηηθά κε ην γπλαηθείν δήηεκα θαη θείκελα θεκηληζηξηψλ ζπγγξαθέσλ, φπσο ε Simon de Beauvoir, άξρηζαλ ζηγά-ζηγά λα κεηαθξάδνληαη, ελψ θνηηήηξηεο παλεπηζηεκίσλ ίδξπαλ νξγαλψζεηο, πνπ ζθνπφ είραλ 12 Şirin Tekeli, Women in the Changing Political Associations of the 1980s, ζην: Andrew Finken and Nükhet Sırman, Turkish State and Turkish Society, London and New York 1990, Routledge Publications, ζει

22 ηελ εμάιεηςε ησλ δηαθξίζεσλ βάζεη ηνπ θχινπ. Παξά ηηο πξνζπάζεηεο απηέο, νη γπλαίθεο εμαθνινπζνχζαλ λα είλαη δηζηαθηηθέο σο πξνο ηε δεκφζηα ζπδήηεζε ησλ γπλαηθείσλ δεηεκάησλ, σο απνηέιεζκα ηηο πεξηνξηζηηθήο αλαηξνθήο ηνπο. Γηα πνιχ θαηξφ, ηα ζέκαηα απηά ζπδεηνχληαλ ζηα πιαίζηα άηππσλ νκάδσλ ζπδεηήζεσλ, πνπ απνηέιεζαλ, θαηά θάπνην ηξφπν, έλα είδνο πξν-θεκηληζηηθνχ forum. Καηά ηε δεθαεηία ηνπ 80, ζεκεηψλνληαη νη πξψηεο εθδνηηθέο απφπεηξεο, κε πξψηε ηε δεκηνπξγία ηεο YAZKO, ελφο ζπλεηαηξηζκνχ πνπ ζηφρν είρε ηελ πξνψζεζε κηαο ζεηξάο εθδφζεσλ γηα γπλαίθεο 13. Δπίζεκε πνιηηηθή, θαλφλεο θαη ηεξαξρία δελ ππήξραλ ζηνλ ζπλεηαηξηζκφ. Οπνηαδήπνηε γπλαίθα, αλεμάξηεηα απφ ην αλ ήηαλ δηάζεκε ή φρη, κπνξνχζε λα δψζεη ην θείκελφ ηεο γηα δεκνζίεπζε. Ζ πξνζπάζεηα απηή αληηκεησπίζηεθε κε εηξσληθά ζρφιηα θαη επηζέζεηο απφ άιιεο εθδφζεηο, κε απνηέιεζκα λα ηεξκαηηζηεί κεηά απφ ιίγα ρξφληα. Ζ αληίδξαζε ζην θεκηληζκφ πξνεξρφηαλ φρη κφλν απφ ζπληεξεηηθνχο θχθινπο, πνπ ήζειαλ ηε γπλαίθα πεξηνξηζκέλε ζην ζπίηη, αιιά θαη απφ ηηο γπλαίθεο, πνπ επεξεαζκέλεο απφ ηηο θεκαιηθέο κεηαξξπζκίζεηο, ππνζηήξηδαλ πσο είραλ ήδε θαηαθηήζεη ηα δηθαηψκαηά ηνπο θαη φηη νη πφξηεο ηηο επαγγεικαηηθήο ηνπο επηηπρίαο ήηαλ αλνηρηέο, ρσξίο λα ρξεηάδεηαη νη ίδηεο λα παξακεινχλ ηηο νηθηαθέο ηνπο ππνρξεψζεηο. Οη θεκηλίζηξηεο ζε Άγθπξα θαη Κσλζηαληηλνχπνιε, αξηζκψληαο κεξηθέο εθαηνληάδεο κφλν κέιε, δελ είραλ ηελ πιηθή θαη νξγαλσζηαθή δχλακε λα απαληήζνπλ ζηηο επηζέζεηο ησλ ηδενινγηθψλ ηνπο αληηπάισλ. Γηα ην ιφγν απηφ, δηνρέηεπζαλ ηελ ελέξγεηά ηνπο ζην εζσηεξηθφ ηνπ θηλήκαηνο, πξνζπαζψληαο λα θαιιηεξγήζνπλ ηε θεκηληζηηθή ζθέςε θαη λα δηακνξθψζνπλ ζπγθεθξηκέλεο πξνηάζεηο γηα ηηο ζπλζήθεο δσήο ζηε ρψξα ηνπο. Σελ πεξίνδν πνπ αθνινχζεζε, ζεκεηψζεθαλ πνιιέο αθφκε εθδνηηθέο πξνζπάζεηεο, ελψ νξγαλψζεθαλ θαη θακπάληεο γηα ηνλ ηεξκαηηζκφ ησλ δηαθξίζεσλ ζε βάξνο ησλ γπλαηθψλ. Έσο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 80, νη εθδφζεηο γηα ηηο γπλαίθεο θαηαηάζζνληαλ κεηαμχ ησλ βηβιίσλ πνπ πνπινχζαλ πεξηζζφηεξν 14. Οη κεγάιεο εθεκεξίδεο άξρηζαλ λα εγθαηαιείπνπλ ηηο επηζέζεηο πξνο ηηο θεκηλίζηξηεο θαη έπαςαλ λα ηηο αληηκεησπίδνπλ κε πεξηθξφλεζε. Οη πην έγθπξεο κάιηζηα, φπσο ε Cumhuriyet θαη ε Milliyet, δεκνζίεπαλ άξζξα θεκηληζηξηψλ φηαλ θάπνην ζρεηηθφ ζέκα έβιεπε ην θσο ηεο δεκνζηφηεηαο. Αθφκε θαη ε ηειεφξαζε άξρηζε λα παξάγεη πξνγξάκκαηα, κε 13 Şirin Tekeli, φ.π., ζει Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ε λνπβέια ηεο Duygou Asena «Γπλαίθα δίρσο φλνκα» (Kadının Adı Yok), πνπ απνηέιεζε εθδνηηθφ θαηλφκελν γηα ηελ επνρή, θηάλνληαο ζηελ 26 ε έθδνζε, έλα κφιηο ρξφλν απφ ηελ έθδνζή ηεο ην

23 πξσηαγσλίζηξηεο εξγαδφκελεο γπλαίθεο ζε αλαδήηεζε ηεο ηαπηφηεηάο ηνπο, γεγνλφο ελδεηθηηθφ ηνπ βαζκνχ δηάρπζεο ηεο θεκηληζηηθήο ηδενινγίαο ζηελ θνηλσλία 15. Σν ηέινο ηνπ 20 νπ αηψλα βξίζθεη νιφθιεξε ηελ ηνπξθηθή θνηλσλία επεξεαζκέλε, ζε κεγάιν ή κηθξφηεξν βαζκφ, απφ ηε θεκηληζηηθή θηλεηνπνίεζε. Οη γπλαίθεο άξρηζαλ ζηγά-ζηγά λα αξλνχληαη ηνλ παζεηηθφ ξφιν ηνπ παξειζφληνο θαη λα επηζπκνχλ κηα θνηλσλία ζηελ νπνία ζα κπνξνχλ λα απνθαζίδνπλ θαη λα θαζνξίδνπλ κφλεο ηε κνίξα ηνπο. Σν θεκηληζηηθφ θίλεκα έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ ζηελ Σνπξθία κε ζεκαληηθή θαζπζηέξεζε ζε ζρέζε κε ηηο ρψξεο ηεο δπηηθήο Δπξψπεο, ιφγσ θπξίσο ησλ πεξίπινθσλ θνηλσληθνπνιηηηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχζαλ ζηε ρψξα θαζ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ 20 νπ αηψλα. Ζ δξάζε κάιηζηα ησλ θπξίαξρσλ πνιηηηθψλ δπλάκεσλ ζηηο αξρέο ηνπ αηψλα, επηθεληξσλφηαλ ζηελ πξνζπάζεηα δεκηνπξγίαο ελφο θνζκηθνχ θξάηνπο, αθήλνληαο ζε δεχηεξε κνίξα ην γπλαηθείν δήηεκα. Οη φπνηεο βειηηψζεηο ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο ζεκεηψζεθαλ θαηά ηελ πεξίνδν απηή, απνηέιεζαλ ζπκπιεξσκαηηθφ φθεινο θαη φρη ηνλ πξσηαξρηθφ ζθνπφ, ηελ εγθαζίδξπζε δειαδή ελφο ζχγρξνλνπ δπηηθνχ θξάηνπο ζηα πξφηππα ησλ επξσπατθψλ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ίδηεο νη γπλαίθεο, πεξηνξηζκέλεο ζηελ νηθνγελεηαθή ζθαίξα θαη ζηεξεκέλεο απφ δπλαηφηεηεο εθπαίδεπζεο θαη ελεκέξσζεο, δελ δηέζεηαλ ηα θαηάιιεια εξεζίζκαηα, ψζηε λα αθππληζηνχλ θαη λα δηεθδηθήζνπλ δπλακηθά ηα δηθαηψκαηά ηνπο. Αθφκε θαη φηαλ, θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 80, αξρίδνπλ λα ζεκεηψλνληαη νη πξψηεο θηλεηνπνηήζεηο γπλαηθψλ, απηέο επηθεληξψλνληαη ζηελ αιιαγή ηνπ νηθνγελεηαθνχ δηθαίνπ θαη ηε βειηίσζε ηεο ζέζεο ηεο γπλαίθαο ζηα πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο. ε αληίζεζε κε ηα αληίζηνηρα επξσπατθά γπλαηθεία θηλήκαηα ηνπ 20 νπ αηψλα, ζηελ Σνπξθία νη γπλαίθεο δελ ζεσξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο έλα απηφβνπιν αλεμάξηεην θνηλσληθφ θαη πνιηηηθφ ζψκα, ηθαλφ λα απνθαζίδεη γηα ηελ ηχρε ηνπ. Σελ επνρή πνπ νη γπλαίθεο ζηελ Δπξψπε, απαγθηζηξσκέλεο απφ ηελ ηαχηηζή ηνπο κε ηελ νηθηαθή απαζρφιεζε, δηεθδηθνχλ καδηθά ηα θνηλσληθά θαη πνιηηηθά ηνπο δηθαηψκαηα, νη γπλαίθεο ζηελ Σνπξθία εμαθνινπζνχλ λα αληηιακβάλνληαη ηνλ ξφιν ηνπο κφλν κέζα ζηα ζηελά πιαίζηα ηεο νηθνγέλεηαο, κηα αληίιεςε πνπ ζε κεγάιν βαζκφ επηθξαηεί θαη ζηηο κέξεο καο. 15 Şirin Tekeli, φ.π., ζει

24 4. ΣΟ ΝΟΜΗΚΟ ΠΛΑΗΗΟ Σν ζεκεξηλφ λνκηθφ πιαίζην ηεο Σνπξθίαο είλαη ζε κεγάιν βαζκφ επεξεαζκέλν απφ ηνλ Κεκάι Αηαηνχξθ, ν νπνίνο, ρξεζηκνπνηψληαο λνκηθέο κεηαξξπζκίζεηο ζαλ εξγαιείν, επεδίσμε λα εμαιείςεη ηηο παξαδνζηαθέο ηζιακηθέο λφξκεο θαη πξνθαηαιήςεηο. Με ην πέξαζκα ησλ ρξφλσλ, θαη ηελ άλνδν ζηελ εμνπζία πνιηηηθψλ θαη ζηξαηησηηθψλ δξψλησλ, ην ηνπξθηθφ χληαγκα θαη ε λνκνζεζία γίλνληαλ άιινηε πεξηνξηζηηθά θαη άιινηε πεξηζζφηεξν θηιειεχζεξα. Σν ύληαγκα. Σν ηνπξθηθφ χληαγκα ηνπ , ζε αληίζεζε κε ην πην θηιειεχζεξν ηνπ 1961, θέξεη ηε ζθξαγίδα ησλ ζηξαηησηηθψλ θαη γηα ην ιφγν απηφ πξνβιέπεη ζεκαληηθνχο πεξηνξηζκνχο ζηηο αηνκηθέο θαη θνηλσληθέο ειεπζεξίεο. πγθεθξηκέλα, ππάξρνπλ 62 άξζξα ζρεηηθά κε ηα δηθαηψκαηα θαη ηηο ππνρξεψζεηο ηνπ πνιίηε πνπ κπνξνχλ φκσο λα αλαζηαινχλ, αθφκα θαη κε πξάμεηο λνκνζεηηθνχ πεξηερνκέλνπ, θαη φρη κε ηππηθφ λφκν, ζε πεξίπησζε πνιέκνπ, έθηαθηεο αλάγθεο ή επηβνιήο ζηξαηησηηθνχ λφκνπ 17. Ζ θηινζνθία ηνπ πληάγκαηνο, ζεκειηψλεηαη ζηηο ζέζεηο ησλ ελφπισλ δπλάκεσλ, δίλνληαο πξνηεξαηφηεηα ζηελ πνιηηηθή ζηαζεξφηεηα, εηο βάξνο ηνπ πινπξαιηζκνχ θαη ησλ αηνκηθψλ δηθαησκάησλ. Παξφια απηά, αξθεηέο δηαηάμεηο αλαθέξνληαη ζηηο γπλαίθεο, ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηζφηεηα. Σν Άξζξν 10 ζπγθεθξηκέλα, νξίδεη φηη: «όια ηα άηνκα είλαη ίζα ελώπηνλ ηνπ λόκνπ, ρωξίο θακία δηάθξηζε, κεηαμύ άιιωλ θαη ηνπ θύινπ. Καλέλα πξνλόκην δελ ζα παξαρωξείηαη ζε άηνκν, νηθνγέλεηα, νκάδα ή ηάμε», ελψ ηα θπβεξλεηηθά φξγαλα θαη νη δηνηθεηηθέο αξρέο «νθείινπλ λα πξάηηνπλ ζύκθωλα κε ηελ αξρή ηεο ηζόηεηαο ελώπηνλ ηνπ λόκνπ ζε όιεο ηνπο ηηο ελέξγεηεο». Σν άξζξν απηφ, ζηα πιαίζηα ελαξκφληζεο ηεο ηνπξθηθήο λνκνζεζίαο κε ην θνηλνηηθφ δίθαην, ελφςεη ηεο ελδερφκελεο έληαμεο ηεο ρψξαο ζηελ ΔΔ, ηξνπνπνηήζεθε θαη πιένλ αλαθέξεη φηη: «Άλδξεο θαη γπλαίθεο έρνπλ ίσα δικαιώματα. Τν θξάηνο νθείιεη λα κεξηκλά ώζηε ε ηζόηεηα ηωλ θύιωλ λα πξαγκαηνπνηείηαη θαη ζηελ πξάμε» Ηλζηηηνχην ηξαηεγηθψλ θαη Αλαπηπμηαθψλ Μειεηψλ (ΗΣΑΜΔ), «Παξαηεξεηήξην Βαιθαλίωλ: Τνπξθηα», Αζήλα 1999, ζει

25 Ζ ηξνπνπνίεζε απηή, σζηφζν, δελ παξέρεη ηελ απαηηνχκελε ζπληαγκαηηθή βάζε γηα ηελ πηνζέηεζε ζεηηθψλ κέηξσλ πνπ ζα πξνσζήζνπλ ηελ νπζηαζηηθή ηζφηεηα ησλ θχισλ. Αληηζέησο, ζα κπνξνχζε λα ιεηηνπξγήζεη σο αηηηνινγηθή βάζε γηα ηελ απφξξηςε νπνηνπδήπνηε κέηξνπ ζεηηθήο δξάζεο, φπσο νη πνζνζηψζεηο, ζηελ πξνζπάζεηα πξνψζεζεο ίζσλ επθαηξηψλ ζηνπο ηνκείο ηεο εθπαίδεπζεο, ηεο απαζρφιεζεο θαη ηεο πνιηηηθήο ζπκκεηνρήο. Ζ λέα απηή δηάηαμε δελ επεθηείλεη ζπλεπψο ηελ πξνζηαζία πέξα απφ ηελ ηζφηεηα ελψπηνλ ηνπ λφκνπ, πνπ ήδε πξνβιεπφηαλ ζηελ πξνεγνχκελε δηάηαμε. χκθσλα κε ην Άξζξν 41, ε νηθνγέλεηα απνηειεί ην ζεκέιην ηεο ηνπξθηθήο θνηλσλίαο. Σν θξάηνο νθείιεη λα ιακβάλεη ηα θαηάιιεια κέηξα θαη λα ηδξχεη ηνπο απαξαίηεηνπο ζεζκνχο πνπ ζα εμαζθαιίζνπλ ηελ εηξήλε θαη ηελ επεκεξία ηεο νηθνγέλεηαο θαη θπξίσο ηελ πξνζηαζία ηεο κεηέξαο θαη ηνπ παηδηνχ. Ζ ηδηαίηεξε απηή αλαθνξά ζηελ πξνζηαζία ηεο νηθνγέλεηαο δηθαηνινγείηαη θαη απφ ηελ μερσξηζηή ζέζε πνπ απηή θαηαιακβάλεη ζηελ ηνπξθηθή παξάδνζε. Σν Άξζξν 42 πξνβιέπεη πσο θαλείο δελ πξέπεη λα ζηεξείηαη ην δηθαίσκα ηεο κάζεζεο θαη ηεο εθπαίδεπζεο. Δηδηθφηεξα, ε πξσηνβάζκηα εθπαίδεπζε είλαη ππνρξεσηηθή γηα φινπο ηνπο πνιίηεο, θαη ησλ δχν θχισλ, θαη παξέρεηαη δσξεάλ απφ ην θξάηνο. Σν Άξζξν 49 δηαθεξχηηεη πσο θαζέλαο έρεη ην δηθαίσκα θαη ηελ ππνρξέσζε ηεο εξγαζίαο, ελψ ζχκθσλα κε ην Άξζξν 50 δελ πξέπεη λα απαηηείηαη απφ θαλέλαλ λα εθηειεί εξγαζία πνπ δελ αξκφδεη ζηελ ειηθία, ην θχιν θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ. Παηδηά, γπλαίθεο θαη άηνκα κε θπζηθή ή πλεπκαηηθή αλαπεξία απνιακβάλνπλ εηδηθήο πξνζηαζίαο φζνλ αθνξά ζηελ εξγαζία. Ζ δηάηαμε απηή, παξά ηνλ θαηλνκεληθά πξνζηαηεπηηθφ ηεο ραξαθηήξα, αθήλεη πεξηζψξην γηα ηελ άζθεζε δηαθξίζεσλ εηο βάξνο ησλ γπλαηθψλ ζηνλ ρψξν ηεο εξγαζίαο. Ζ θξίζε σο πξνο ην πνηα εξγαζία αξκφδεη ζηε γπλαηθεία θχζε επαθίεηαη ζηε δηαθξηηηθή επρέξεηα ηνπ λνκνζέηε ή, ζηηο πεξηπηψζεηο πνπ απηφο δελ έρεη απνθαλζεί εηδηθφηεξα, ζηελ θξίζε ηνπ εξγνδφηε, γεγνλφο πνπ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηνλ απνθιεηζκφ ησλ γπλαηθψλ απφ νξηζκέλεο θαηεγνξίεο επαγγεικάησλ. Σν Άξζξν 55 θαιεί ην θξάηνο λα ιάβεη ηα απαξαίηεηα κέηξα πξνθεηκέλνπ λα εμαζθαιίζεη φηη νη εξγαδφκελνη ιακβάλνπλ έλα δίθαην, θαη θαηάιιειν κε ηελ εξγαζία πνπ αζθνχλ, κηζζφ. Σέινο, ην Άξζξν 68 νξίδεη φηη πνιηηηθά θόκκαηα πνπ ζηνρεχνπλ ζηελ ππνζηήξημε θαη επηθξάηεζε κίαο ηάμεο ή κηαο θνηλσληθήο νκάδαο δελ κπνξνχλ λα 24

26 δεκηνπξγεζνχλ. Έσο ην 1995, πεξηιακβαλφηαλ εηδηθφηεξε δηάηαμε, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα θφκκαηα δελ επηηξεπφηαλ λα δεκηνπξγνχλ βνεζεηηθά ζψκαηα, φπσο γπλαηθεία ή λεαληθά ηκήκαηα, θαζψο απηά πξνβάιινπλ ηηο δηαθξίζεηο. Ζ δηάηαμε απηή αθνινπζψληαο ηε ινγηθή ηεο απφιπηεο, ρσξίο απνθιίζεηο, ηζφηεηαο, δε ιακβάλεη ππφςε ηηο ηδηαίηεξεο δπζθνιίεο πνπ αληηκεησπίδνπλ ζπγθεθξηκέλεο θνηλσληθέο νκάδεο, κε απνηέιεζκα λα απνηπγράλεη λα ηηο πξνζηαηεχζεη απφ ελδερφκελεο δηαθξίζεηο θαη απνθιεηζκνχο ζηελ πξνζπάζεηά ηνπο γηα πνιηηηθή δξαζηεξηνπνίεζε. Ο Αζηηθόο Κώδηθαο. Σν 1926 ε Σνπξθία πηνζέηεζε έλαλ Αζηηθφ Κψδηθα 18, εκπλεπζκέλν απφ ηνλ Διβεηηθφ, αληηθαζηζηψληαο έηζη πνιιέο απφ ηηο δηαηάμεηο πνπ ρξσκαηίδνληαλ απφ ηηο ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο ηνπ παξειζφληνο. Μηα ηέηνηα θίλεζε ήηαλ αδηαλφεηε γηα ηηο ρψξεο ηεο Μέζεο Αλαηνιήο έσο ηα ηέιε ηνπ 20 νπ αηψλα, θαζψο νη πεξηζζφηεξεο πξνρσξνχζαλ ζε κηθξέο κφλν κεηαβνιέο ηνπ ηζιακηθνχ λφκνπ 19. Ο Αζηηθφο Κψδηθαο ηνπ 1926 εμαθνινπζνχζε βέβαηα λα πεξηιακβάλεη παηξηαξρηθέο πξνθαηαιήςεηο πνπ εκπφδηδαλ ηελ επίηεπμε ηππηθήο θαη νπζηαζηηθήο ηζφηεηαο κεηαμχ αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. πγθεθξηκέλα, ν άλδξαο κεηά ην γάκν ηίζεηαη επηθεθαιήο ηεο νηθνγέλεηαο θαη ππεχζπλνο λα παξέρεη ηα απαξαίηεηα ζηε ζχδπγν θαη ηα παηδηά ηνπ (άξζξν152), ελψ παξάιιεια εθπξνζσπεί ηελ νηθνγελεηαθή ελφηεηα (άξζξν154) θαη θαζνξίδεη ηνλ ηφπν δηακνλήο ηεο νηθνγέλεηαο (άξζξν21). Ζ θεδεκνλία ησλ παηδηψλ αλήθεη θαη ζηνπο δχν ζπδχγνπο, φκσο ζε πεξίπησζε δηαθσλίαο ν ηειηθφο ιφγνο αλήθεη ζηνλ άλδξα, θαζψο απηφο ιακβάλεη ηηο νηθνγελεηαθέο απνθάζεηο (άξζξν263). Καηά ηε δηάξθεηα ησλ ηειεπηαίσλ δχν δεθαεηηψλ ηνπ 20 νπ αηψλα, νη γπλαίθεο άξρηζαλ λα δηακαξηχξνληαη γηα ηηο αληζφηεηεο πνπ εμαθνινπζνχζαλ λα ππάξρνπλ ζηε λνκνζεζία. Ζ Έλσζε Ννκνκαζψλ Γπλαηθψλ πξφηεηλε κηα ηξνπνπνίεζε ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα, κε ζθνπφ ηελ επίηεπμε ηεο ηππηθήο ηζφηεηαο αλδξψλ θαη γπλαηθψλ. Σν 1993 ζρεηηθή αίηεζε, κε πεξηζζφηεξεο απφ ππνγξαθέο, παξνπζηάζηεθε ζηνλ ηελ Αίγππην κφιηο ην 1985 νη γπλαίθεο πέηπραλ ηνλ πεξηνξηζκφ ηεο πνιπγακίαο, ελψ ζηελ Σπλεζία απέθηεζαλ ην δηθαίσκα θεδεκνλίαο ησλ παηδηψλ ηνπο, ζε πεξίπησζε ζαλάηνπ ηνπ παηέξα, ην 1981 (Yeşim Arat, Women s Challenge to Citizenship in Turkey, ζην: Faruk Birtek and Thalia Dragonas, Citizenship and the Nation-State in Greece and Turkey, London and New York 2005, Routledge Publications, ζει. 105). 25

27 Πξφεδξν ηεο Δζλνζπλέιεπζεο θαη ηνλ Τπνπξγφ Γηθαηνζχλεο. Απνηέιεζκα ησλ θηλεηνπνηήζεσλ απηψλ, πνπ επηηαρχλζεθε απφ ηελ ππνγξαθή δηεζλψλ ζπκβάζεσλ φπσο ε χκβαζε ησλ Ζλσκέλσλ Δζλψλ γηα ηελ Δμάιεηςε ησλ Γηαθξίζεσλ ζε βάξνο ησλ Γπλαηθψλ (CEDAW) θαη απφ ηελ πξννπηηθή έληαμεο ηεο ρψξαο ζηελ Δπξσπατθή Έλσζε, ήηαλ ε αλαζεψξεζε ηνπ Αζηηθνχ Κψδηθα ην 2001 θαη ε ζέζε ηνπ ζε ηζρχ ηελ 1 ε Ηαλνπαξίνπ Ο λένο Κψδηθαο θαηάξγεζε ηελ αλσηεξφηεηα ηνπ άλδξα κέζα ζηελ νηθνγέλεηα θαη αλαγλψξηζε ζηνπο δχν γνλείο ίζα δηθαηψκαηα φζνλ αθνξά ζηελ θεδεκνλία ησλ παηδηψλ. Ο άλδξαο δελ ζεσξείηαη πιένλ ε θεθαιή ηεο νηθνγέλεηαο, ελψ νη δχν ζχδπγνη δηαρεηξίδνληαη απφ θνηλνχ ην λνηθνθπξηφ θαη ζπλεηζθέξνπλ κε ηελ εξγαζία θαη ηελ πεξηνπζία ηνπο ζην κέηξν ησλ δπλαηνηήησλ ηνπο. Ζ δηάηαμε πνπ φξηδε σο λφκηκε ειηθία γάκνπ ηα 17 γηα ηα αγφξηα θαη ηα 15 γηα ηα θνξίηζηα αλαζεσξήζεθε, πξνβιέπνληαο σο λφκηκε ειηθία γάκνπ ηα 18 έηε, γηα αγφξηα θαη θνξίηζηα ρσξίο θακία απνιχησο δηάθξηζε, ζθνπεχνληαο λα εμαιείςεη ηηο αξλεηηθέο βηνινγηθέο θαη ςπρνινγηθέο επηπηψζεηο ησλ πξφσξσλ γάκσλ. Ζ ζπγθαηάζεζε ηεο νηθνγέλεηαο είλαη απαξαίηεηε γηα ηε ζχλαςε γάκνπ κεηαμχ αηφκσλ θάησ ησλ 18. ε εμαηξεηηθέο πεξηπηψζεηο, έλα αγφξη θαη έλα θνξίηζη κπνξνχλ λα παληξεπηνχλ έρνληαο ζπκπιεξψζεη ην 16 ν έηνο ηεο ειηθίαο ηνπο κε δηθαζηηθή άδεηα. Ζ αχμεζε ηνπ νξίνπ ειηθίαο, αλ θαη απνηειεί ζεκαληηθή πξφνδν, δελ επαξθεί γηα ηελ εμάιεηςε ηνπ θαηλνκέλνπ ησλ πξφσξσλ ή εμαλαγθαζηηθψλ γάκσλ, θαζψο πνιιέο θνξέο νη γνλείο φρη κφλν δίλνπλ ηε ζπγθαηάζεζή ηνπο γηα ηε ζχλαςε γάκνπ κεηαμχ αλειίθσλ, αιιά πηέδνπλ γηα ηελ πξαγκαηνπνίεζή ηνπο. Ο λνκνζέηεο πξέπεη λα πξνβιέςεη ηελ χπαξμε ησλ θαηάιιεισλ πξνυπνζέζεσλ πνπ ζα εμαζθαιίδνπλ ηελ πξαγκαηηθή ζπλαίλεζε ησλ αλειίθσλ. Με ηνλ λέν Κψδηθα αλαγλσξίζηεθαλ ζηα παηδηά πνπ γελλψληαη εθηφο γάκνπ ηα ίδηα θιεξνλνκηθά δηθαηψκαηα κε ηα παηδηά εληφο γάκνπ, ελψ ην ειηθηαθφ φξην γηα ηελ πηνζεζία παηδηψλ κεηψζεθε απφ ηα 35 ζηα 30 έηε. Δπηπιένλ, θαηαξγήζεθε ε πξνυπφζεζε κε βάζε ηελ νπνία νη γπλαίθεο φθεηιαλ λα ιακβάλνπλ ηελ έγθξηζε ηνπ ζπδχγνπ ηνπο πξνθεηκέλνπ λα εξγαζζνχλ εθηφο ζπηηηνχ (άξζξν159), ελψ ε ππνρξέσζε λα πηνζεηνχλ ην επίζεην ηνπ ζπδχγνπ κεηά ην γάκν (άξζξν153), αλαζεσξήζεθε δίλνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηηο γπλαίθεο λα θξαηνχλ θαη ην παηξηθφ ηνπο πξηλ απφ ην επίζεην ηνπ ζπδχγνπ. 20 Yeşim Arat, φ.π., ζει