Συνεργασία εκπαιδευτικών - οικογένειας

Transcript

1 ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ, ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ ΓΕΝΙΚΗ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΔΙΑ ΒΙΟΥ ΜΑΘΗΣΗΣ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΔΙΑΡΚΟΥΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΕΝΗΛΙΚΩΝ ΣΧΟΛΕΣ ΓΟΝΕΩΝ Συνεργασία εκπαιδευτικών - οικογένειας

2

3

4

5

6 ΣΧΟΛΕΣ ΓΟΝΕΩΝ Συνεργασία εκπαιδευτικών - οικογένειας Γιοβαζολιάς Θεόδωρος Επίκουρος Καθηγητής Συμβουλευτικής Ψυχολογίας Πανεπιστημίου Κρήτης ΕΠιΣτημονιΚη ΕΠιμΕλΕια Γεώργας Δημήτριος ομότιμος Καθηγητής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο αθηνών Γιώτσα Άρτεμις Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ψυχολογίας, Πανεπιστήμιο ιωαννίνων YΠΕΥΘΥνη ΣΥντονιΣμοΥ ΠαραΓωΓηΣ Γεωργίου ανδρονίκη - Υπεύθυνη Έργου ΦιλολοΓιΚη ΕΠιμΕλΕια Θεοδοσοπούλου μαρία, μ.sc., Ph.D., μέλος ομάδας Έργου Κωτσάκης Βασίλειος, μ.sc., αναπληρωτής Υπεύθυνος Έργου νταλάκα Ελένη, μ.sc., μέλος ομάδας Έργου αθηνα 2011 ISBN:

7 Περιεχόμενα ΚΕΦαλαιο 1 ΘΕωριΕΣ Και μοντελα Για τη ΣΧΕΣη ΣΧολΕιοΥ οικογενειασ Το.σταδιακό.μοντέλο Το.Οικοσυστημικό.Μοντέλο Το.Σφαιρικό.Μοντέλο Το.μοντέλο.σχέσεων.οικογένειας-σχολείου.των.Ryan.και.Adams...13 ΚΕΦαλαιο 2 η ΣημαΣια τησ ΕΠιΚοινωνιαΣ ΣΧολΕιοΥ - οικογενειασ Τρόποι.επικοινωνίας.σχολείου.-.οικογένειας Πλεονεκτήματα.συνεργασίας.σχολείου..οικογένειας...19 ΚΕΦαλαιο 3 αναπτυξιακα ΧαραΚτηριΣτιΚα/αναΓΚΕΣ ΠαιΔιων Και ΕΦηΒων Τα.πρώτα.χρόνια.της.ζωής Λανθάνουσα.περίοδος Εφηβεία Ο.έφηβος.σε.σχέση.με.τον.εαυτό.του..και.το.σώμα.του Η.γλώσσα.του.εφήβου Ο.έφηβος.σε.σχέση.με.τους.γονείς.του Η.σχέση.του.εφήβου.με.το.σχολείο...21 ΚΕΦαλαιο 4 ΓονΕΪΚη ΕμΠλοΚη Η.σημαντικότητα.της.γονεϊκής.εμπλοκής.στο.σχολείο Συνεργασία.εκπαιδευτικών.και.γονέων.στο.σχολείο Συμβολή.των.γονέων.στη.διεξαγωγή.του.μαθήματος. στη.σχολική.τάξη Συμμετοχή.των.γονέων.στη.λήψη.των.σχολικών.αποφάσεων Εμπόδια.για.την.εμπλοκή.των.γονέων.στην.εκπαιδευτική. διαδικασία.των.παιδιών

8 ΚΕΦαλαιο 5 ΨΥΧιΚη ανθεκτικοτητα ΠαιΔιων Και ΕΦηΒων Ορισμός..Ζητήματα.κατανόησης.της.ψυχικής.ανθεκτικότητας Ψυχική.Ανθεκτικότητα.και.Παράγοντες.Ευαλωτότητας Ψυχική.ανθεκτικότητα.και.προστατευτικοί.παράγοντες...46 ΚΕΦαλαιο 6 ΠροΒληματα ΠροΣαρμοΓηΣ Στο ΣΧολΕιο: αντιμετωπιση απο ΓονΕιΣ Και ΕΚΠαιΔΕΥτιΚοΥΣ Τι.δυσκολεύει.την.προσαρμογή.του.παιδιού.στο.σχολείο; Πότε.το.άγχος..αποχωρισμού.γίνεται.διαταραχή; Μελέτη.περίπτωσης...56 ΚΕΦαλαιο 7 ΕΠαΓΓΕλματιΚοΣ ΠροΣανατολιΣμοΣ Στόχοι..Διαδικασία.του.Επαγγελματικού.Προσανατολισμού Αυτογνωσία Χαρακτηριστικά.Προσωπικότητας Επαγγελματικές.Αξίες Ικανότητες.και.Δεξιότητες Άλλες.επιθυμίες.και.ανάγκες.που.σχετίζονται.με.το.επάγγελμα Εμπόδια...68 ΚΕΦαλαιο 8 ΕΠιΘΕτιΚοτητα ΣΧολιΚοΣ ΕΚΦοΒιΣμοΣ Εννοιολογικός.Προσδιορισμός.της.Επιθετικότητας Οι.θεωρίες.για.την.επιθετικότητα Φροϋδικές/.Ψυχαναλυτικές..θεωρίες Εθολογικές.θεωρίες Θεωρία.πρόκλησης.επιθετικότητας.μετά.από.ματαίωση Θεωρία.της.Κοινωνικής.Μάθησης Σχολικός.Εκφοβισμός.-.Θυματοποίηση Αντιμετώπιση.από.τους.Γονείς Αντιμετώπιση.από.τους.Εκπαιδευτικούς Συνεργασία.Σχολείου..Οικογένειας Αντιμετώπιση.του.φαινόμενου.της.επιθετικότητας.στα.σχολεία Ο.ρόλος.των.παριστάμενων Ενδυνάμωση.των.παριστάμενων.για.παρέμβαση στα.φαινόμενα.εκφοβισμού

9 ΚΕΦαλαιο 9 ΣΧολιΚη αποτυχια Ορισμός.της.σχολικής.αποτυχίας Γλώσσα.και.σχολική.αποτυχία Eπίδραση.του.οικογενειακού.περιβάλλοντος Τα.κίνητρα.των.μαθητών.για.μάθηση Τρόποι.αντιμετώπισης.της.σχολικής.αποτυχίας Σχολική.Άρνηση..Σχολική.Φοβία Λόγοι.της.σχολικής.άρνησης Πρόληψη Αντιμετώπιση...96 ΚΕΦαλαιο 10 μαθησιακεσ ΔΥΣΚολιΕΣ Τι.είναι.οι.Μαθησιακές.Δυσκολίες; Ποια.είναι.τα.αίτια.των.Μαθησιακών.Δυσκολιών; Λειτουργίες.και.δεξιότητες.απαραίτητες.. για.την.κατάκτηση.της.γραφής: Προϋποθέσεις.για.την.εκμάθηση.της.Ανάγνωσης: Μαθησιακές.δυσκολίες.στις.πρωτομαθηματικές.έννοιες Ψυχολογικά.συμπτώματα Παρέμβαση Διαταραχή.Ελλειματικής.Προσοχής..Υπερκινητικότητας.. ή.υπερκινητικό.σύνδρομο.(δεπ-υ) Χαρακτηριστικά.της.ΔΕΠ-Υ Τεχνικές.διαχείρισης.συμπεριφοράς.για.άτομα.με.ΔΕΠ-Υ Εκπαιδευτικές.Παρεμβάσεις Παραρτημα...109

10 1 1ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 Θεωρίες Θεωρίες και μοντέλα για τη σχέση σχολείου - οικογένειας Το παιδί, όταν εισέρχεται στο σχολικό πλαίσιο, αρχίζει να κινείται ανάμεσα σε δύο συστήματα που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους: την οικογένεια και το σχολείο Όπως συχνά υποστηρίζεται, το σχολείο είναι μετά την οικογένεια το πιο σημαντικό πλαίσιο με το οποίο το παιδί έρχεται σε επαφή και το οποίο επιδρά στην κοινωνικο-συναισθηματική του ανάπτυξη Θα πρέπει να σημειώσουμε εδώ ότι τα δύο αυτά συστήματα δεν είναι απομονωμένα το ένα από το άλλο, αλλά βρίσκονται σε μια δυναμική αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση, δηλαδή, οι αλλαγές και τα γεγονότα που συμβαίνουν στα μέλη του ενός επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τα μέλη του άλλου (Γιώτσα, 2006) Βεβαίως, το σχολείο και η οικογένεια έχουν ως σημείο τομής και ως κοινό ενδιαφέρον τους το παιδί Η πολύπλευρη ανάπτυξη του και εξέλιξή του απασχολεί και ενδιαφέρει και τα δύο αυτά συστήματα Είναι γενικά αποδεκτό ότι οι παραπάνω στόχοι επιτυγχάνονται με μεγαλύτερη ασφάλεια όταν υπάρχει μια καλή σχέση συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας Για αυτό το λόγο τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύ συζήτηση και αναπτύσσονται ποικίλα μοντέλα με στόχο την ανάπτυξη και βελτίωση αυτής της σχέσης Η πολυπλοκότητα της όλης κατάστασης και τα καλώς νοούμενα συμφέροντα του παιδιού απασχολούν τόσο τους γονείς όσο και τους εκπαιδευτικούς, όπως αναφέρθηκε παραπάνω Όπως είναι φυσικό, οι δύο προαναφερθέντες 9

11 «σημαντικοί άλλοι» διεκδικούν συγκεκριμένο ρόλο στην προσπάθεια παροχής της δυνατόν καλύτερης εκπαίδευσης του παιδιού, με αποτέλεσμα αυτό το κοινό ενδιαφέρον να αποτελεί κάποιες φορές σημείο τριβής μεταξύ τους και να δημιουργεί συνθήκες αντιπαράθεσης Σε επίπεδο θεωρητικό είναι γενικά παραδεκτό ότι ανάμεσα στο σχολείο και στην οικογένεια πρέπει να αναπτύσσεται μια αμφίδρομη σχέση επικοινωνίας και συνεργασίας, η οποία θα αποβαίνει προς όφελος του παιδιού Βέβαια, συχνά αυτή η θεωρητική παραδοχή δεν έχει και πρακτικό ή συμπεριφορικό αντίκρισμα, εντούτοις είναι σημαντική η ύπαρξή της ως σημείο εκκίνησης Στη συνέχεια παραθέτονται ενδεικτικά τρία από τα κυριότερα θεωρητικά μοντέλα που έχουν επηρεάσει ζητήματα πολιτικής αλλά και καθημερινής πρακτικής που διαμορφώνουν τη σχέση μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών 1.1. Το σταδιακό μοντέλο Το σταδιακό μοντέλο, επηρεασμένο από τις θεωρίες του Erikson και του Piaget, βασίζεται σε στάδια ανάπτυξης χρονικά καθορισμένα Η συγκεκριμένη θεωρία υποστηρίζει ότι η ευθύνη για την ανάπτυξη του παιδιού αναλαμβάνεται με την εξής σειρά: πρώτα από την οικογένεια, ύστερα από το εκπαιδευτικό σύστημα και τέλος από το ίδιο το άτομο το οποίο εν τω μεταξύ έχει ενηλικιωθεί Πρόκειται ίσως για το πρώτο θεωρητικό μοντέλο που οριοθέτησε τη σχέση σχολείου και οικογένειας του μαθητή Η κριτική η οποία ασκείται στο συγκεκριμένο μοντέλο είναι ότι η ανάπτυξη του παιδιού ακολουθεί γραμμική πορεία, δηλαδή ότι το πλήρωμα του χρόνου (είσοδος στη σχολική ηλικία) είναι αυτό που καθορίζει την παράδοση της ευθύνης από την οικογένεια στο σχολείο, χωρίς να λαμβάνει υπόψη ή να επιτρέπει την αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο αυτών συστημάτων (Γεωργίου, 2000) 1.2. Το Οικοσυστημικό μοντέλο Το συγκεκριμένο μοντέλο προέρχεται από το ευρύτερο επιστημολογικό πεδίο της Συστημικής Προσέγγισης Θα ήταν χρήσιμο θεωρούμε, στο σημείο αυτό, να παραθέσουμε κάποια στοιχεία για την προέλευση-ανάπτυξη του συστημικού τρόπου σκέψης Η συστημική προσέγγιση είναι ένας ολιστικός τρόπος σκέψης, που από τα μέσα περίπου του 20ου αιώνα διαμορφώθηκε ως μια ευρύτερη επιστημολογική θέση (Παπαδιώτη-Αθανασίου, 2000) Τους προηγούμενους αιώνες η παραδοσιακή επιστημονική σκέψη ήταν βασισμένη στην αρχή της ανάλυσης των φαινομένων για την ανακάλυψη της λειτουργίας τους Στα μέσα όμως περί- 10

12 που του 20ου αιώνα, παρατηρήσεις από το χώρο της βιολογίας αλλά και από άλλες επιστήμες οδήγησαν στη νέα βασική αρχή λειτουργίας των φαινομένων ότι το Όλο είναι διαφορετικό από το άθροισμα των μερών του Αυτό συμβαίνει γιατί ένα σύστημα, περιλαμβάνει, εκτός από το σύνολο των ενοτήτων του, και τις μεταξύ των ενοτήτων σχέσεις Έτσι λοιπόν, θεωρείται ότι το Όλο είναι διαφορετικό από το σύνολο των επιμέρους στοιχείων του Συχνά, αυτή η αρχή απεικονίζεται με την εικόνα του ψωμιού Τα υλικά που απαρτίζουν το ψωμί είναι διαφορετικά από το τελικό αποτέλεσμα που προκύπτει με την ένωσή τους Εκείνο που καθορίζει το τελικό αποτέλεσμα της σύνθεσης είναι τόσο το σύνολο των επιμέρους μερών όσο και η μεταξύ τους οργάνωση Βασικές αρχές της συστημικής προσέγγισης είναι η ολιστική αντιμετώπιση των φαινομένων, η αλληλεπίδραση, η οργάνωση μεταξύ των ενοτήτων ενός συστήματος και η εξέλιξη Επιπλέον, ή υποκειμενική αντίληψη της πραγματικότητας, η διαπίστωση δηλαδή ότι το κάθε άτομο μπορεί να βλέπει «μια διαφορετική όψη της πραγματικότητας», να βλέπει δηλαδή διαφορετικά μια κατάσταση, θεωρείται επίσης μια βασική αρχή της συστημικής προσέγγισης καθώς και βασικό στοιχείο για μια καλή επικοινωνία (Παπαδιώτη-Αθανασίου, 2000) Μέσα στα πλαίσια του συγκεκριμένου επιστημολογικού πεδίου, το οικοσυστημικό μοντέλο του Bronfenbrenner (1986) προτείνει ότι το άτομο ζει και λειτουργεί ταυτόχρονα σε διάφορα υποσυστήματα, τα οποία το επηρεάζουν, άλλα σε μεγαλύτερο και άλλα σε μικρότερο βαθμό Το μοντέλο αποτελείται από μια σειρά ομόκεντρων κύκλων, επίκεντρο των οποίων αποτελεί το ίδιο το άτομο (βλ Σχήμα 1) Για παράδειγμα, όλοι οι άνθρωποι είμαστε μέλη κάποιων μικροσυστημάτων, όπως η οικογένεια, το σχολείο, οι φιλικές παρέες Τα βασικά χαρακτηριστικά των μικροσυστημάτων είναι: οι πιο κοντινές σχέσεις, η πιο άμεση επικοινωνία, η ύπαρξη συνδετικών εμπειριών, μια άτυπη δομή και λειτουργία Τα μεσοσυστήματα αποτελούνται από διάφορους οργανισμούς στους οποίους ανήκουμε, όπως οι επαγγελματικοί, πολιτικοί σύνδεσμοι, αθλητικές ή πολιτιστικές οργανώσεις, κλπ Τα βασικά χαρακτηριστικά των μεσοσυστημάτων είναι: Η επικοινωνία των μελών είναι πιο απρόσωπη Οι σχέσεις είναι πιο τυπικές 11

13 Η αλληλεπίδραση ρυθμίζεται με συγκεκριμένους κανονισμούς Επιπλέον, κάθε άτομο ανήκει και σε διάφορα εξωσυστήματα, όπως το κράτος, το έθνος, κλπ Τα βασικά χαρακτηριστικά των εξωσυστημάτων είναι: Οι σχέσεις είναι περισσότερο συμβολικές παρά ουσιαστικές Η επικοινωνία των μελών είναι έμμεση Οι συναισθηματικοί δεσμοί είναι πιο χαλαροί Το σχολείο συγκεκριμένα αποτελεί ένα από τα μικροσυστήματα στα οποία κινείται το άτομο-μαθητής, δεχόμενο ταυτόχρονα επιδράσεις από άλλα συστήματα όπου είναι μέλος Τα μικροσυστήματα ασκούν μεγαλύτερη επίδραση στο άτομο απ ότι τα μεσοσυστήματα ή τα εξωσυστήματα Έτσι, για παράδειγμα, η οικογένεια, οι ομάδες των συνομιλήκων και το σχολείο ασκούν σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη του παιδιού Βεβαίως, η επίδραση από τα πιο «απομακρυσμένα» υποσυστήματα μπορεί να ελλατώνεται, όμως δεν μηδενίζεται Η επίδραση που δεχόμαστε από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης ή από διάφορα γεγονότα σε εθνικό ή παγκόσμιο επίπεδο αποτελούν απόδειξη της παραπάνω διαπίστωσης Σχήμα 1 Το οικοσυστημικό μοντέλο της σχέσης σχολείου-οικογένειας (Γεωργίου, 2000) 1.3. Το Σφαιρικό μοντέλο Μια ειδική περίπτωση του οικοσυστημικού μοντέλου αποτελεί το σφαιρικό μοντέλο ή το μοντέλο των επικαλυπτόμενων σφαιρών Το μοντέλο αυτό θεωρεί ότι η οικογένεια, το σχολείο και η κοινότητα (3 βασικές σφαίρες), βρίσκονται 12

14 σε μια δυναμική αλληλεπίδραση μεταξύ τους, με κοινό τόπο το ίδιο το παιδί (βλ σχήμα 2) Οι σφαίρες αυτές μπορεί να πλησιάζουν ή να απομακρύνονται η μία από την άλλη ανάλογα με την επίδραση παραγόντων όπως η ηλικία του παιδιού, οι στάσεις των δασκάλων, καθώς και χαρακτηριστικών των γονέων, όπως πχ ο βαθμός εμπλοκής τους στην εκπαιδευτική διαδικασία του παιδιού Για παράδειγμα, φαίνεται ότι γονείς παιδιών που φοιτούν σε μικρότερες τάξεις εμπλέκονται συνήθως περισσότερο σε σχέση με τους γονείς παιδιών σε μεγαλύτερες τάξεις Για το ζήτημα της εμπλοκής των γονέων θα γίνει εκτενής αναφορά σε επόμενο κεφάλαιο Σχήμα 2 Το Σφαιρικό μοντέλο της σχέσης οικογένειας σχολείου (από Γεωργίου, 2000, σελ 24) 1.4. Το μοντέλο σχέσεων οικογένειας-σχολείου των Ryan και Adams Το συγκεκριμένο μοντέλο έχει προκύψει μετά από έρευνες πάνω στις επιπτώσεις της συνεργασίας σχολείου και οικογένειας στην σχολική επίδοση των παιδιών αλλά και στην ομαλή κοινωνική προσαρμογή τους Τα βασικά σημεία στα οποία επικεντρώνεται είναι: στο ίδιο το παιδί-μαθητή στα μέλη του άμεσου οικογενειακού περιβάλλοντός του στις διαπροσωπικές του σχέσεις στην επίδραση των σχέσεών του στην σχολική επιτυχία αλλά και στην συνολικότερη λειτουργία του 13

15 Οι Ryan και Adams (1995) παραθέτουν τρεις βασικές παραδοχές: 1 Το σύνολο των ατομικών χαρακτηριστικών των μελών κάθε οικογένειας αλλά και οι διεργασίες που λαμβάνουν χώρα στο περιβάλλον της, λειτουργούν αμφίδρομα σε σχέση με το παιδί και την ανάπτυξή του 2 Ορισμένες παράμετροι επηρεάζουν σε διαφορετικό βαθμό τη συμπεριφορά αλλά και τις επιδόσεις του παιδιού 3 Υπάρχει ιεράρχηση κατά την αλληλεπίδραση διαφορετικών παραμέτρων Οι παράμετροι, ανάλογα με την «εγγύτητα επίδρασης» που ασκούν στην συμπεριφορά και την προσαρμοστικότητα του παιδιού στο σχολείο, ιεραρχούνται σε έξι επίπεδα σε σχέση με το παιδί το οποίο είναι τοποθετημένο στη βάση, δηλ στο επίπεδο μηδέν (βλ σχήμα 3) Κάθε επίπεδο εμπεριέχει ένα συγεκριμένο σύνολο από μεταβλητές και αντιπροσωπεύεται από έναν αριθμό, ο οποίος δηλώνει την απόσταση μεταξύ τους Στο μηδενικό επίπεδο εμπεριέχονται μεταβλητές που σχετίζονται με τις γενικότερες επιδόσεις του παιδιού στο σχολείο, όπως πχ η βαθμολογία του Στο 1 ο επίπεδο περιέχονται μεταβλητές-χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του παιδιού, όπως η νοημοσύνη, η αυτοεκτίμησή του, η ικανότητα έκφρασης των συναισθημάτων του, τα οποία έχουν τη μεγαλύτερη συσχέτιση με τις επιδόσεις του παιδιού Στο 2 ο επίπεδο περιλαμβάνονται μεταβλητές που σχετίζονται με την εμπλοκή των γονιών στις σχολικές δραστηριότητες του παιδιού, όπως η παρακολούθηση των μαθημάτων, η κατ οίκον εργασία, κλπ Στο 3 ο επίπεδο υπάρχουν μεταβλητές σχετικές με τις αλληλεπιδράσεις των γονιών και των παιδιών σε εξωσχολικές δραστηριότητες Στο 4 ο επίπεδο περιέχονται μεταβλητές που σχετίζονται με τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στα μέλη του ευρύτερου οικογενειακού περιβάλλοντος, όπως η επικοινωνία, η συνεργασία, η επιθετικότητα, η συνοχή, κλπ Στο 5 ο επίπεδο περιλαμβάνονται παράμετροι που περιγράφουν χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του γονιού, όπως ο γονικός τύπος συμπεριφοράς του, οι προσδοκίες για την επίδοση του παιδιού, οι στάσεις του απέναντι στην έννοια της εκπαίδευσης, κά Στο 6 ο επίπεδο υπάρχουν μεταβλητές σχετικές με το κοινωνικό, το οικονομικό και το πολιτισμικό περιβάλλον της οικογένειας, όπως πχ το μορφωτικό επίπεδο των γονέων, η κοινωνική θέση της οικογένειας, η οικονομική κατάστασή της, κλπ Όπως είναι προφανές, το συγκεκριμένο μοντέλο έχει ένα συστημικό προσανατολισμό, μπορεί να καλύψει ένα ευρύ φάσμα μεταβλητών και είναι ιδι- 14

16 αίτερα χρήσιμο για την κατανόηση μιας δεδομένης κατάστασης αλλά και για τον καθορισμό συγκεκριμένων κανόνων δράσης Σχήμα 3 Το μοντέλο σχέσεων οικογένειας-σχολείου των Ryan και Adams (1995) 15

17 Βιβλιογραφία Γεωργίου, Σ (2000) Σχέση σχολείου-οικογένειας και ανάπτυξη του παιδιού Αθήνα:Ελληνικά Γράμματα Γιώτσα, Α (2006) Παιδί και σχολείο Στο Σχέσεις Σχολείου Οικογένειας Αθήνα: ΙΔΕΚΕ Μπρούζος, Α (2001) Η συνεργασία σχολείου-οικογένειας: Προβλήματα και δυνατότητες ανάπτυξής της Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 15, Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β (2000) Οικογένεια και όρια:συστημική προσέγγιση Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Ryan, B A & Adams, G R (1995) The family-school relationships model Στο B A Ryan, G R Adams, T P Gullotta, R P Weissberg, & R L Hampton (Eds), The Family-School Connection: Theory, Research, and Practice (pp 3-28) Newbury Park, CA: Sage 16

18 2 2ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 Η Η σημασία της επικοινωνίας σχολείου - οικογένειας 2.1. Τρόποι επικοινωνίας σχολείου - οικογένειας Υπάρχουν διάφορες μορφές τρόποι με τους οποίους μπορούν να επικοινωνήσουν τα δύο υποσυστήματα, οικογένεια και σχολείο Η πιο αποδεκτή κατηγοριοποίηση έχει προταθεί από την Epstein (1995) και περιλαμβάνει τους ακόλουθους έξι τύπους σχέσεων: 1 Επικοινωνία σχολείου - οικογένειας Αναφέρεται στη δημιουργία ενός συστήματος επικοινωνίας με διπλή κατεύθυνση, όπου από τη μια οι γονείς ενημερώνονται για τα σχολικά προγράμματα και την πρόοδο του παιδιού τους, ενώ από την άλλη το σχολείο ενημερώνεται για το κλίμα και τις συνθήκες που επικρατούν στο οικογενειακό πλαίσιο και σχετίζονται με τη μάθηση του παιδιού 2 Εθελοντική βοήθεια των γονιών στο σχολείο Εδώ αναφερόμαστε στην εθελοντική προσφορά υπηρεσιών από τους γονείς σε δραστηριότητες του σχολείου κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς, είτε ευκαιριακά (πχ συγκεκριμένες σχολικές εκδηλώσεις), είτε σε πιο συστηματική βάση (πχ προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης) 3 Βοήθεια του σχολείου στο σπίτι Η οικογένεια δημιουργεί ένα υποστηρικτικό περιβάλλον στο σπίτι, όπου διευκολύνεται η μάθηση από την πλευρά του παιδιού Το σχολείο μπορεί να βοηθήσει με ιδέες προς αυτή την κατεύθυνση, αν οι γονείς αδυνατούν να το κάνουν μόνοι τους 17

19 18 4 Βοήθεια στην κατ οίκον εργασία του παιδιού Σε συνεργασία με τον δάσκαλο, οι γονείς μπορούν να προσφέρουν πρόσθετη βοήθεια στο σπίτι, εάν αυτό κριθεί απαραίτητο 5 Συμμετοχή σε θέματα διοίκησης του σχολείου Στην συγκεκριμένη περίπτωση οι γονείς μετέχουν ενεργά στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε θέματα που σχετίζονται με την καθημερινότητα (ή και γενικότερα) των παιδιών τους στο σχολικό πλαίσιο 6 Συνεργασία σχολείου οικογένειας κοινότητας Στο συγκεκριμένο τύπο καταβάλλεται προσπάθεια για την χρησιμοποίηση πόρων και υπηρεσιών από την ευρύτερη κοινότητα για την κάλυψη σημαντικών αναγκών του σχολείου (πχ καθαριότητα, θέρμανση, κλπ) Όσον αφορά τους παράγοντες οι οποίοι επηρεάζουν τη συχνότητα και την ένταση της σχέσης που αναπτύσσεται μεταξύ του σχολείου και της οικογένειας, αυτοί μπορούν να διακριθούν σε 3 κατηγορίες: 1 Παράγοντες που αφορούν τους γονείς 2 Παράγοντες που αφορούν το παιδί 3 Παράγοντες που αφορούν το σχολείο Πιο συγκεκριμένα: 1. Παράγοντες που αφορούν τους γονείς: Από έρευνες φαίνεται ότι το φύλο του γονέα αλλά και το κοινωνικο-οικονομικό του επίπεδο επηρεάζουν το είδος της σχέσης που θα αναπτύξει με το σχολείο Ειδικότερα, οι μητέρες φαίνεται ότι εμπλέκονται περισσότερο από τους πατέρες στα σχολικά θέματα, ενώ άτομα από κατώτερα κοινωνικο-οικονομικά επίπεδα φαίνεται ότι εμπλέκονται λιγότερο, συχνά λόγω πρακτικών ή/και ψυχολογικών λόγων (πχ αδυναμία παρακολούθησης ακαδημαϊκών υποχρεώσεων του παιδιού) 2. Παράγοντες που αφορούν το παιδί: Αυτοί σχετίζονται κυρίως με την ηλικία αλλά και την επίδοση του παιδιού Η επαφή του γονιού με το σχολείο φαίνεται να είναι πιο έντονη κατά τα πρώτα χρόνια του παιδιού στο σχολείο, ακολουθώντας μια φθίνουσα πορεία όσο αυτό προχωράει στις τάξεις του δημοτικού Η επίδοση του παιδιού στα μαθήματα αυξομειώνει την εμπλοκή του γονιού, ανάλογα με την ανατροφοδότηση που δέχεται ο γονιός από τον δάσκαλο αναφορικά με την επίδοση αλλά και τη συνολικότερη συμπεριφορά του παιδιού στο σχολικό πλαίσιο 3. Παράγοντες που αφορούν το σχολείο: Πολλές φορές οι εκπαιδευτικοί είναι αρνητικοί και αντιδρούν στην (κυρίως υπερβολική) διάθεση των γονιών για εμπλοκή στη μαθησιακή διαδικασία Αυτό εντείνεται περισσότερο όταν θεωρούν ότι κάποια από τα κεκτημένα τους βρίσκονται σε κίνδυνο, ή όταν νιώθουν ότι ασκείται υπερβολικός έλεγχος στις εκπαιδευτικές μεθόδους που

20 χρησιμοποιούν Παράγοντες όπως η προσωπικότητα του εκπαιδευτικού αλλά και το γενικότερο κλίμα του σχολείου φαίνεται επίσης να επηρεάζουν τη συγκεκριμένη διάσταση Παρ όλα αυτά, αναγνωρίζεται και από τις δύο πλευρές (γονείς εκπαιδευτικούς) ότι η καλή συνεργασία παράγει μόνο θετικά αποτελέσματα για το παιδί 2.2. Πλεονεκτήματα συνεργασίας σχολείου οικογένειας Η συμμετοχή των γονιών στην εκπαιδευτική διαδικασία φαίνεται ότι παρουσιάζει ένα εύρος πλεονεκτημάτων για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη Ειδικότερα, η συνεργασία σχολείου οικογένειας επιδρά θετικά: στην ακαδημαϊκή επίδοση των μαθητών στη συμπεριφορά του μαθητή στο σχολείο στην αλλαγή των απόψεων του μαθητή σχετικά με το σχολικό κλίμα (ιδίως όταν αυτό είναι προβληματικό για το παιδί) στην αύξηση των κινήτρων για μάθηση στην καλλιέργεια υγιών διαπροσωπικών σχέσεων στη βελτίωση της σχέσης γονιού-μαθητή στη βελτίωση της σχέσης εκπαιδευτικού-μαθητή Όσον αφορά στους γονείς, η συνεργασία τους με το σχολείο παρουσιάζει τα εξής οφέλη: συναναστρέφονται περισσότερο τα παιδιά τους έχουν την ευκαιρία να τα γνωρίσουν καλύτερα κατανοούν τις αδυναμίες και τις ικανότητές τους μαθαίνουν χρήσιμες τεχνικές αντιμετώπισης προβλημάτων βελτιώνουν την επικοινωνία τους με το παιδί τους ισχυροποιούν και ενθαρρύνουν τις προσπάθειες των παιδιών αξιολογούν πιο θετικά τους εκπαιδευτικούς Με τη συνεργασία οι σχέσεις ανάμεσα στο σπίτι και το σχολείο βελτιώνονται σε σημαντικό βαθμό, το εκπαιδευτικό περιβάλλον εμπλουτίζεται και αποκτά ποικιλία, καθώς οι γονείς μεταφέρουν στο σχολείο καινούριες ιδέες, ενδιαφέροντα, εμπειρίες, γνώσεις και ενδεχομένως μια διαφορετική κουλτούρα Η συγκεκριμένη συνεργασία μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη και αποτελεσματική, καθώς δημιουργεί συνθήκες για έγκαιρη παρέμβαση σε προβλήματα τα οποία μπορεί να συνδέονται είτε με τη μάθηση, είτε με τη συναισθηματική κατάσταση, είτε με τη συμπεριφορά του παιδιού Παρ όλα αυτά, θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η συνεργασία σχολείου και οικογένειας δεν είναι πάντα μια εύκολη υπόθεση, καθώς υπάρχει έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας (βασικά όσον αφορά τον ελλαδικό χώρο) Είναι 19

21 20 αλήθεια ότι δεν υπάρχει κάποιο επίσημο πρόγραμμα από τη μεριά της Πολιτείας σχετικά με τους τρόπους και τις μεθόδους προσέγγισης, επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ σχολείου και οικογένειας Έτσι, λοιπόν, το πλαίσιο συνεργασίας καθορίζεται κατά βάση από τις διαθέσεις, πρωτοβουλίες και ευαισθησίες των εκάστοτε ανθρώπων (γονέων και εκπαιδευτικών) Η νομοθεσία βέβαια (1566/85, άρθρο 53), προβλέπει τη συμμετοχή των γονέων σε διοικητικά και διαδικαστικά ζητήματα της σχολικής κοινότητας και υπογραμμίζει την ανάγκη συνεργασίας του εκπαιδευτικού με την οικογένεια του μαθητή σε τακτά χρονικά διαστήματα κατά τη διάρκεια της σχολικής χρονιάς σε ώρες εκτός διδακτικού ωραρίου για την ενημέρωσή τους Επίσης, στα νέα Προγράμματα Σπουδών για την υποχρεωτική εκπαίδευση (ΔΕΠΠΣ), προτείνονται νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις όπου ενθαρρύνεται η κριτική σκέψη, η έρευνα, η ενεργοποίηση του ατόμου, ώστε, καλλιεργώντας την αυτονομία του και την ικανότητα επεξεργασίας του, να οδηγείται στην αποτελεσματική επίλυση των προβλημάτων Σε αυτές τις μεθοδολογικές προσεγγίσεις, τονίζεται ιδιαίτερα η αλλαγή του ρόλου του εκπαιδευτικού και το «άνοιγμα» του σχολείου στην κοινωνία Μέσα σε αυτό λοιπόν το πλαίσιο μπορεί να αναδειχθεί και η συνεργασία μεταξύ σχολείου και οικογένειας Επιπλέον, η συγκεκριμένη πρακτική συμφωνεί πλήρως με το γενικότερο θεσμικό πλαίσιο όπως αυτό εκφράζεται μέσα από το κείμενο της Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού (βλ Παράρτημα, πχ άρθρο 28)

22 Βιβλιογραφία Dowling, E & Osborne, E (2001) Η οικογένεια και το σχολείο Αθήνα: Gutenberg Epstein, JL (1986) Parents reactions to teacher practices of parent involvement The Elementary School Journal, 86, Μπρούζος, Α (2001) Η συνεργασία σχολείου-οικογένειας: Προβλήματα και δυνατότητες ανάπτυξής της Επιστημονική Επετηρίδα του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 15, Παπαδιώτη-Αθανασίου, Β (2000) Οικογένεια και όρια:συστημική προσέγγιση Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα 21

23 3 3ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 Αναπτυξιακά Αναπτυξιακά χαρακτηριστικά/ ανάγκες παιδιών και εφήβων Η οργάνωση του ψυχισμού του βρέφους γίνεται σταδιακά στη ζωή του μέσω των σχέσεων που αναπτύσσει με την μητέρα του, τον πατέρα του και σημαντικά πρόσωπα που συμμετέχουν στη φροντίδα του Η αλληλεπίδραση που αναπτύσσεται γίνεται εφικτή χάρη στις ικανότητες αντίληψης και επικοινωνίας που διαθέτει το βρέφος από πολύ νωρίς, οι οποίες εμπλουτίζονται με το πέρασμα των μηνών Σταδιακά, χτίζεται ένα σύστημα επικοινωνίας το οποίο επιτρέπει στους γονείς να αρχίσουν σιγά-σιγά να κατανοούν αντιδράσεις, επιθυμίες και τη συναισθηματική κατάσταση του μωρού Η ανάπτυξη αποτελεί μια δυναμική διαδικασία, η οποία δεν είναι ομοιόμορφη Υπάρχουν διαφορές από παιδί σε παιδί Η ανάπτυξη δεν αφορά την μηχανική εκτέλεση πράξεων, οι κατακτήσεις προσφέρουν συγχρόνως ικανοποίηση και ευχαρίστηση στο βρέφος Οι γονείς είναι σημαντικό να προσφέρουν ποικίλα και διαφορετικά ερεθίσματα στο μωρό Η ποσότητα και η ποικιλία θα πρέπει να σχετίζονται επίσης με την νευρολογική και τη γνωστική του ωριμότητα (πχ ένα μωρό δεν μπορεί να αρχίσει να περπατά στους έξι μήνες) Παράλληλα, για την καλή του ανάπτυξη είναι αναγκαία όχι μόνο η ικανοποίηση των σωματικών του αναγκών (πείνα, δίψα) αλλά και η ικανοποίηση των συναισθηματικών του αναγκών Το μωρό χρειάζεται συναισθηματική σταθερότητα, η έλλειψη της οποίας μπορεί να έχει ως 22

24 αποτέλεσμα δυσκολίες στον ύπνο, στο φαγητό καθώς και άλλες ψυχοσυναισθηματικές συνέπειες Στο κεφάλαιο αυτό, θα δούμε τη σταδιακή ανάπτυξη του παιδιού δίνοντας έμφαση σε τρεις περιόδους: 1. Τα πρώτα χρόνια της ζωής 2. λανθάνουσα περίοδος 3. Εφηβεία 3.1. Τα πρώτα χρόνια της ζωής Κάθε παιδί γεννιέται και μεγαλώνει σε ένα πλαίσιο προκαθορισμένο Ήδη πριν τη γέννησή του, τα άτομα που αποτελούν αυτό το πλαίσιο, το έχουν φανταστεί μιλάνε γι αυτό, το περιμένουν Με τον τρόπο αυτό, ο γονιός δίνει μία θέση στον κόσμο στο παιδί του και αυτή η θέση είναι μοναδική Ο άνθρωπος στη διάρκεια της ζωής του βιώνει διαφορετικούς αποχωρισμούς οι οποίοι καθορίζουν τη στάση που υιοθετεί απέναντι στους άλλους και στον εαυτό του (Ντολτό, 1999) Ο πρώτος αποχωρισμός γίνεται ήδη κατά τη γέννησή του Η γέννηση αποτελεί μία τραυματική εμπειρία για το βρέφος, αφού περνά βίαια από τον προστατευμένο χώρο της μήτρας στον κόσμο Η αίσθηση είναι τελείως διαφορετική (ήχοι, αέρας, βαρύτητα ) Το όνομα και το φύλο (αγόρι ή κορίτσι) καθορίζουν την είσοδό του στην πραγματικότητα (δήλωση στο ληξιαρχείο) Το συναισθηματικό υπόβαθρο, το πώς οι γονείς υποδέχονται το παιδί, αν είναι καλοδεχούμενο ή όχι, θα το επηρεάσει θετικά ή αρνητικά στην μετέπειτα εξέλιξή του Τους πρώτους μήνες της ζωής του, το βρέφος θα συνεχίσει να έχει μία συμβιωτική σχέση με τη μητέρα Σιγά σιγά όμως θα αρχίσει να διαφοροποιείται Η σχέση του μωρού με τους γονείς ξεκινάει από μία ανάγκη Το παιδί πεινάει και κλαίει Η ανάγκη δημιουργεί ένα αίτημα του παιδιού προς το γονιό Οι γονείς ερμηνεύουν αυτή την ανάγκη και βάζουν λόγια πάνω σ αυτό, συναισθήματα, αγγίγματα Έτσι οι γονείς εντάσσουν το παιδί τους σταδιακά στο λόγο, στην κοινωνία Η εμφάνιση του κοινωνικού χαμόγελου γύρω στον 3 ο μήνα (απάντηση σε ένα γνώριμο πρόσωπο) αποτελεί μια μορφή επικοινωνίας και συναισθηματικής απάντησης στο περιβάλλον, η οποία συμβάλλει καθοριστικά στην ενίσχυση του δεσμού με τους γονείς του Γύρω στον 6 ο με 8 ο μήνα κάνει την εμφάνιση του το «άγχος των ξένων» Το μωρό δε χαμογελά πια, ούτε προσεγγίζει όποιον ενήλικα το πλησιάζει, αλλά πα- 23

25 24 ρουσιάζει συμπεριφορές αποφυγής Η συμπεριφορά αυτή σηματοδοτεί το γεγονός ότι το μωρό μπορεί πια να διαφοροποιήσει τα πρόσωπα του περιβάλλοντός του και συγχρόνως ότι έχει εγκαταστήσει ένα στέρεο δεσμό με τους γονείς του Ο απογαλακτισμός αποτελεί ορόσημο στη ζωή του παιδιού καθώς βάζει τέλος στην αποκλειστική, συμβιωτική σχέση που μέχρι εκείνη την στιγμή το βρέφος είχε με την μητέρα του και αποτελεί έτσι το πρώτο βήμα προς την εξατομίκευσή του Ουσιαστικά, το παιδί, μέσα από τον απογαλακτισμό αντικαθιστά το θηλασμό με τις λέξεις, το νόημα Ο απογαλακτισμός συμβολικά οδηγεί στη δυνατότητα ομιλίας Το επόμενο μεγάλο βήμα στη σχέση των γονιών με το παιδί τους είναι ο έλεγχος των σφιγκτήρων Με άλλα λόγια, να μπορεί το παιδί να ελέγχει πότε θα πάει στην τουαλέτα Το παιδί, σ αυτό το στάδιο, μαθαίνει να ελέγχει μόνο του όλη του την κινητικότητα Συνεπώς, αρχίζει να αυτονομείται Τα χέρια παίρνουν αξία στόματος Το παιδί κρατά πράγματα, τα δοκιμάζει, τα σκίζει Επιβεβαιώνεται Το παιδί κάνει πράγματα, αντλεί χαρά από τα παιχνίδια του Οι γονείς μερικές φορές δίνουν μεγαλύτερη σημασία στο θέμα της καθαριότητας από τις δραστηριότητες του παιδιού, γεγονός που μπορεί να έχει ως συνέπεια την μείωση της αυτονομίας του παιδιού, τη στιγμή που παλεύει να κάνει πράγματα και να επιβεβαιωθεί μέσα από αυτά Το παιδί αρχίζει λοιπόν να έχει περισσότερο την αίσθηση του σώματός του και της κινητικότητάς του Αρχίζει να διαφοροποιεί τον εαυτό του από τους άλλους Το παιδί παρατηρεί το σώμα του και αρχίζει να αισθάνεται συνοχή Υπό την καθοδήγηση των γονιών αναγνωρίζει τον εαυτό του στον καθρέφτη (6-18 μηνών) Παρατηρεί επίσης, το σώμα των άλλων, παρατηρεί τη διαφορά άνδρα και γυναίκας, τα διαφορετικά γεννητικά όργανα Οι γονείς καλούνται να του εξηγήσουν με απλές λέξεις όσα αφορούν στη σεξουαλικότητα, τον έρωτα, την αγάπη Εξηγούν επίσης την έννοια της οικογένειας η οποία προκύπτει από τη συνεύρεση δύο ανθρώπων Στο σημείο αυτό είναι σημαντικό να τονιστεί η συναισθηματική πλευρά των σχέσεων, ως βασική προϋπόθεση της συνύπαρξης μεταξύ των ανθρώπων Σε ηλικία μεταξύ 3-5 ετών και αφού το παιδί έχει την αίσθηση του σώματός του και έχει κατανοήσει τη διαφορά των φύλων, περνά το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα Το Οιδιπόδειο σημαίνει αγάπη για τον ένα γονιό (του άλλου φύλου) και εχθρικά συναισθήματα για τον άλλο (του ίδιου φύλου) Το οιδιπόδειο δηλώνει την αποδοχή του φύλου στο οποίο το παιδί ανήκει και ολοκληρώνεται όταν το παιδί παραιτείται από την επιθυμία για τον ένα γονιό και ταυτίζεται με τον

26 άλλο Τα παιδιά, αγόρι ή κορίτσι, επιθυμούν καταρχάς τη μητέρα Το παιδί θέλει πάντα τη μητέρα και θεωρεί αντίζηλο τον πατέρα, ανεξάρτητα από το φύλο (απλά η εξέλιξη είναι διαφορετική για τον άνδρα και τη γυναίκα) Για το αγόρι, το οιδιπόδειο σημαίνει επιθυμώ τη μητέρα και έχω εχθρικά συναισθήματα για τον πατέρα Για το κορίτσι, είναι πιο πολύπλοκο Επιθυμεί τη μητέρα (νοσταλγώντας τη συμβιωτική σχέση μαζί της) και θα προσπαθήσει να «σαγηνεύσει» τον πατέρα, ο οποίος είναι το αντικείμενο αγάπης της μητέρας Κερδίζοντας τον πατέρα, θεωρεί ότι κερδίζει ταυτόχρονα και την αγάπη της μητέρας Σημαντικό ρόλο στο οιδιπόδειο παίζει ο πατέρας, ο οποίος βάζει ένα όριο στη σχέση μητέρας - παιδιού Εκεί είναι που εμφανίζεται και πρέπει να εμφανίζεται το ταμπού της αιμομιξίας, η απαγόρευση Γι αυτό και η σχέση μεταξύ των γονιών (αγάπη, σεξουαλικότητα, επικοινωνία) είναι τόσο σημαντική για το παιδί Αν το παιδί παραμείνει σ αυτή τη σχέση με τη μητέρα, η οποία πρέπει να είναι απαγορευμένη, ψάχνει σε όλη του τη ζωή σχέσεις που τελικά θα αναπαράγουν το ίδιο μοντέλο: παραμένω εξαρτημένη από την οικογένεια 3.2. λανθάνουσα περίοδος Η περίοδος από πέντε μέχρι δέκα ετών λέγεται «λανθάνουσα» Ο όρος αυτός είχε δοθεί καταρχάς από τον Φρόιντ, o οποίος θεώρησε την περίοδο αυτή της σχολικής ηλικίας σχετικά ηρεμότερη από τις προηγούμενες και τις επόμενες Η παρατήρηση των παιδιών αυτής της ηλικίας δείχνει ότι υπάρχει πράγματι σημαντική διαφορά στη συμπεριφορά τους συγκριτικά με παιδιά μικρότερης ηλικίας Υπάρχει καλύτερος έλεγχος της παρορμητικότητας, των εκδηλώσεων επιθετικής και σεξουαλικής συμπεριφοράς και αυξημένη ικανότητα για συγκέντρωση και μάθηση Ο κόσμος του παιδιού διευρύνεται, αναπτύσσει ενδιαφέροντα και δραστηριότητες ποικίλης φύσεως Επίσης, οι σχέσεις του διευρύνονται από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον προς άλλα πρόσωπα έξω από την οικογένεια, όπως φίλους, δασκάλους κλπ Η περίοδος αυτή διαχωρίζεται στην αρχική λανθάνουσα, από τα πεντέμισι μέχρι τα οχτώ χρόνια, και στην τελική λανθάνουσα, από τα οχτώ μέχρι τα δέκα χρόνια, οι οποίες παρουσιάζουν ορισμένες διαφορές μεταξύ τους Στην αρχική λανθάνουσα το παιδί συχνά παρουσιάζει στη συμπεριφορά του έντονη εναλλαγή υπακοής και εναντίωσης Το παιδί αυτής της περιόδου δύσκολα ανέχεται κριτική απ έξω, αλλά και προβάλλει συχνά τα δικά του αισθήματα ενοχής στους άλλους («Δε φταίω εγώ, οι άλλοι φταίνε») Στην τελική λανθάνουσα περίοδο, το παιδί παρουσιάζει περισσότερη σταθερότητα και ισορροπία συμπεριφοράς, καλύτερο έλεγχο και δυνατότητες προσαρμογής 25

27 26 Τα εξωοικογενειακά ενδιαφέροντα του παιδιού διευρύνονται ακόμα περισσότερο Υπάρχει ελάττωση της εντύπωσης ότι οι γονείς είναι παντοδύναμοι και το παιδί είναι σε θέση να περιμένει και να αναβάλλει κάποια πράξη για το μέλλον Η αρχή της πραγματικότητας αντικαθιστά την αρχή της ηδονής στη ζωή του, δηλαδή αξιολογεί τις συνθήκες που επικρατούν και μπορεί να περιμένει για την ικανοποίηση των επιθυμιών του, χωρίς να αποζητά άμεση ικανοποίηση, ανεξάρτητα από τις συνθήκες Κατά τη λανθάνουσα περίοδο παρατηρείται σημαντική πρόοδος στην ανάπτυξη και διαφορετική οργάνωση της προσωπικότητας και της συμπεριφοράς Η σωματική υγεία είναι συνήθως ικανοποιητική, μειώνονται οι λοιμώξεις, η θρέψη είναι καλή και παρατηρείται φυσιολογική σωματική διάπλαση Ο έλεγχος των αδρών κινητικών λειτουργιών γίνεται σχεδόν τέλειος, ενώ των λεπτών κινήσεων βελτιώνεται πάρα πολύ Υπάρχει μια ιδιαίτερη χάρη και ευλυγισία στις κινήσεις, ικανότητα για ισορροπία και επίδοση σε αθλήματα και γυμναστικές ασκήσεις Οι σχέσεις του παιδιού διευρύνονται από το άμεσο οικογενειακό περιβάλλον προς το εξωοικογενειακό και το παιδί αναπτύσσει ενδιαφέροντα και πρωτοβουλία στις δραστηριότητές του Ενδιαφέρεται για γνώσεις: παιδιά αυτής της ηλικίας συχνά μας εκπλήσσουν με την παρατηρητικότητα, τη μνήμη και τις γνώσεις που είναι δυνατό να έχουν για κάποια θέματα Είναι η περίοδος που κατεξοχήν συνδέεται με τη σχολική μάθηση, την ανάπτυξη των γνωστικών λειτουργιών και για πρώτη φορά εμφανίζονται στη σκέψη στοιχεία επιστημονικής προσέγγισης Το παιδί μπαίνει στο κοινωνικό σύνολο κυρίως με τις ομάδες των συνομηλίκων και προσαρμόζεται στις απαιτήσεις του Η περίοδος αυτή είναι ένα ενδιάμεσο βήμα από την εξάρτηση της προσχολικής ηλικίας προς την ωρίμανση και ανεξαρτητοποίηση που ακολουθεί τη διαδικασία της εφηβείας Προκειμένου το παιδί να μπει στην εφηβεία καλά εξοπλισμένο, πρέπει στα χρόνια αυτά, από τα πέντε μέχρι τα δέκα, να ολοκληρώσει ορισμένα βήματα Αυτά είναι: η γνώση του σωστού και του λάθους η ικανότητα να λέει την αλήθεια το να είναι μέλος μιας ομάδας φίλων η απόκτηση καλών φίλων του ίδιου φύλου η αποφυγή του άλλου φύλου η γνώση των κανόνων των παιχνιδιών και η ικανότητα να ακολουθεί κανόνες η ικανότητα να διαβάζει και η ευχαρίστηση από το διάβασμα Ο ρόλος των γονέων και γενικότερα του περίγυρου, είναι να ελέγχουν και να καθοδηγούν, περιβάλλοντας το παιδί με αγάπη, ώστε να διευκολύνουν

28 την πορεία του προς ανεξαρτητοποίηση και γνώση Η πορεία αυτή μπορεί να μην είναι πάντα ήπια και ομαλή Οι γονείς, εξάλλου, είναι αναγκαίο να προσαρμοστούν στις απαιτήσεις αυτής της ηλικίας Πρέπει να καταλάβουν και αυτοί ότι το παιδί τους ξεφεύγει από την άμεση επίδρασή τους και ότι δεν μπορούν πια να το ελέγχουν, όπως προηγουμένως Είναι γι αυτούς μια προετοιμασία για την πολύ εντονότερη ανεξαρτητοποίηση και απομάκρυνση του παιδιού, που θα συμβεί στην εφηβεία 3.3. Εφηβεία Η εφηβεία αποτελεί μία μεταβατική περίοδο στη ζωή του ανθρώπου, η οποία αρχίζει με το τέλος της παιδικής ηλικίας και οδηγεί στην ενηλικίωση Κατά τη διάρκειά της, συντελούνται βιολογικές, σωματικές και ψυχολογικές μεταβολές, που επηρεάζουν και διαμορφώνουν τη στάση του εφήβου απέναντι στον εαυτό του και τους άλλους, ενήλικες και συνομηλίκους, καθώς και τις απόψεις και τις ιδέες του απέναντι σε αρχές και αξίες που επικρατούν στην κοινωνία όπου ζει Η εφηβεία είναι μία περίοδος αναζήτησης ταυτότητας, ατομικότητας, προσωπικών επιλογών, στάσης ζωής και σήμερα αυτό γίνεται όλο και πιο δύσκολο λόγω των κοινωνικών συνθηκών Η ρευστότητα της σημερινής οικογενειακής δομής δημιουργεί αντιφάσεις και ασυνέχειες στον τρόπο που οι γονείς και τα παιδιά βιώνουν τους ρόλους τους Όπως ο έφηβος βρίσκεται σε φάση αναζήτησης ταυτότητας, έτσι και ο γονιός βρίσκεται σε φάση αναζήτησης του γονεϊκού του ρόλου (πολλές φορές δυσκολεύεται να βάλει όρια) Η ταυτότητα του εφήβου κρυσταλλώνεται γύρω από δύο βασικούς άξονες: Ο πρώτος αφορά την «ταυτότητα του φύλου» δηλαδή την αναγνώριση και την αποδοχή για τον εαυτό του των σωματικών, ψυχολογικών και κοινωνικών χαρακτηριστικών που διακρίνουν το φύλο στο οποίο ανήκει βιολογικά Η ταυτότητα του φύλου αναφέρεται άμεσα στη σεξουαλικότητα του ατόμου Ο δεύτερος αφορά την «κοινωνική ταυτότητα», δηλαδή τη διαμόρφωση της ιδεολογίας, των ηθικών αξιών, των κοινωνικών στάσεων, των επαγγελματικών επιλογών Η κοινωνική ταυτότητα αναφέρεται άμεσα στη θέση, στις ενέργειες και στη λειτουργία του ατόμου ως μέλους της κοινωνίας Προς το τέλος της εφηβείας ο έφηβος έχοντας πλέον επαναπροσδιορίσει τις σχέσεις του με τους γονείς και τ αδέλφια του, έχοντας δοκιμαστεί στις σχέσεις του - βαθιάς φιλίας, αντιπαλότητας, εχθρότητας, αγάπης - με τους συνομηλίκους του, έχοντας υιοθετήσει ηθικές αξίες και ιδεολογικά πρότυπα, 27

29 αισθάνεται ικανός για να προχωρήσει στην επιλογή του ερωτικού του συντρόφου αλλά και να ενεργεί ως μέλος της κοινωνίας των ενηλίκων 331 Ο έφηβος σε σχέση με τον εαυτό του και το σώμα του Ο μέσος όρος ηλικιακής έναρξης της εφηβείας προσδιορίζεται για τα κορίτσια μεταξύ 10 ½ και 11 ετών και στα αγόρια μεταξύ 12 ½ και 13 ετών Τα όρια αυτά δεν είναι αυστηρά και πολύ συχνά παρατηρείται ανακολουθία μεταξύ χρονολογικής ηλικίας και έναρξης της εφηβείας Η βιολογική είσοδος στην εφηβεία σηματοδοτείται από σταδιακές αλλαγές στα χαρακτηριστικά του σώματος (εμφάνιση τριχοφυΐας, αύξηση του σωματικού βάρους και ύψους, διόγκωση των μαστών, αλλαγή της χροιάς της φωνής, διεύρυνση των ώμων και του στέρνου, αλλαγές των έξω γεννητικών οργάνων, εκσπερμάτιση κα) Η διαδικασία μεταβολών του σώματος διαρκεί περίπου μέχρι την ηλικία των ετών, παρατεινόμενη αρκετά συχνά και μέχρι του 20ου - 21ου έτους Οι ηλικιακές αποκλίσεις σχετίζονται με τις ατομικές διαφορές μεταξύ των εφήβων αλλά και με τις πολιτισμικές διαφορές Η εφηβεία αρχίζει «βιολογικά» με τις μεταβολές της φυσιολογίας της ήβης και τελειώνει «ψυχολογικά» με την τελική οργάνωση της σεξουαλικότητας Τότε το άτομο είναι πλέον σε θέση να αναζητήσει το σεξουαλικό του σύντροφο εκτός των ορίων της οικογένειας, έχοντας διαφοροποιήσει τους σεξουαλικούς στόχους του κάθε φύλου Η εικόνα του σώματος που μεταβάλλεται ανατρέπει την εικόνα που ο ίδιος ο έφηβος είχε για το σώμα του, το οποίο μέχρι τότε ήταν ένα σταθερό σημείο αναφοράς κι ένα μέτρο αξιολόγησης του περιβάλλοντα κόσμου Οι αλλαγές στο σώμα οδηγούν τον έφηβο στην αναζήτηση μιας νέας ταυτότητας Το σώμα σεξουαλικοποιείται Ο νέος μπορεί να αισθάνεται εγκλωβισμένος σε ένα σώμα το οποίο απεχθάνεται, ντρέπεται γι αυτό ή αντίθετα του αρέσει Το αποδέχεται, το αρνείται, το κακοποιεί, το περιποιείται, το αναδεικνύει, το στολίζει, το κρύβει, κάνει τατουάζ, τρυπήματα, ουλές, βάζει στολίδια, ξυρίζει το κεφάλι, κάνει διάφορα χτενίσματα, βάφεται Πίσω από αυτό μπορεί να κρύβεται η μη αποδοχή της σεξουαλικότητας και των δυσκολιών στις σχέσεις Κάθε νέος βιώνει διαφορετικά το σώμα του και αυτό εξαρτάται και από το πώς ο γονιός έχει επενδύσει στο σώμα του παιδιού Πχ είσαι χοντρός, είσαι άσχημος, είσαι όμορφος Η ανορεξία και η βουλιμία αποτελούν χαρακτηριστικά παραδείγματα της σχέσης των εφήβων με το σώμα τους Η ανορεξική έφηβη προσπαθεί να 28

30 κρύψει το γυναικείο σώμα της πίσω από ένα ανορεξικό παιδικό σώμα χωρίς καμπύλες Η άρνηση της σεξουαλικότητας και της γυναικείας ταυτότητας είναι σε πρώτο πλάνο Αντίθετα, η βουλιμική έφηβη κρύβει το γυναικείο της σώμα πίσω από το πάχος Το τατουάζ, επίσης, αποτελεί ένα αναγνωριστικό στοιχείο για την ταυτότητα του εφήβου Είναι αναλλοίωτο και κάνει την εικόνα του σώματος πιο συγκεκριμένη Μέσα από το τατουάζ αυτοαναγνωρίζεται και τον αναγνωρίζει και ο άλλος Τα αξεσουάρ, τατουάζ, βάψιμο κτλ μπορεί να είναι μία επαναδημιουργία του σώματος γιατί δεν είναι αποδεκτό έτσι Πχ τα unisex ρούχα κρύβουν την ταυτότητα 332 Η γλώσσα του εφήβου Ο έφηβος αισθάνεται αποκλεισμένος γιατί δεν μπορεί να μεταφράσει με λέξεις τις υπερβολικές αισθήσεις που αισθάνεται στο σώμα του. Ενώ κατακλύζεται από ορμές, δεν μπορεί να πει τι αισθάνεται Είναι η πρώτη φορά που έρχεται αντιμέτωπος με το άλλο φύλο και δεν ξέρει πώς να τοποθετηθεί «Ο έφηβος πρέπει να βρει μία γλώσσα» Α Rimbeau Πολλοί έφηβοι δεν διστάζουν να τροποποιήσουν την ομιλία τους, να βρίσουν, να έχουν συμπεριφορές που δεν δείχνουν σεβασμό, ενώ παράλληλα ζητούν το σεβασμό Η «αναστάτωση των παραγωγικών μηχανισμών» και η «παραμόρφωση» της γλωσσικής δομής αντανακλούν τις δικές τους εσωτερικές αναστατώσεις και (δια)ταραχές αλλά και την «επιθετική» πολλές φορές διάθεσή τους για ανατροπή των δεδομένων και για επιβολή της δικής τους προσωπικής «κοσμοαντίληψης» και «κοσμοθεωρίας» (Κορντιέ, 1995) Οι νεωτερισμοί, οι παραφθορές, οι μετατροπές, οι παραλλαγές, οι προσθαφαιρέσεις δεν έχουν να κάνουν με γλωσσική πενία ή με έλλειψη ικανότητας για μάθηση, αλλά κυρίως με εφηβικές ανησυχίες για αλλαγή, αμφισβήτηση, επιβεβαίωση, διαχωρισμό από τους άλλους και άρνηση να δεχθούν κάτι ήδη «μασημένο» Και η χρήση ύβρεων εκφράζει μία λανθάνουσα σεξουαλικότητα η οποία κατακλύζει τον έφηβο (πχ «άντε γ, ρε μ») Η γλώσσα των εφήβων εκφράζει τις αντιφάσεις, τα κενά, τις αμφιταλαντεύσεις, τις αναζητήσεις και την ανάγκη ανανέωσης και επαναδόμησης του ψυχισμού και της ταυτότητας του εφήβου 29

31 Στάσεις / Συμπεριφορές Οι συμπεριφορές ή στάσεις που παρατηρούμε πιο συχνά στον έφηβο είναι (Κουρκούτας, 2001): Επιθυμία να μείνει μόνος Αποστροφή για την εργασία Ανία Αμηχανία για το σώμα Νευρικότητα-ανησυχία Ευσυγκινησία Αντιδραστική εχθρική στάση προς τους άλλους Αντιδραστική εχθρική στάση προς το άλλο φύλο Υπεραπασχόληση με το σεξ Έλλειψη αυτοπεποίθησης Ονειροπόληση Ασκητισμός (πχ ανορεξία) Διανοητικοποίηση Υπερπροσαρμογή Ψέμα Επαναστάτης ή ταραξίας έφηβος Δημοφιλής έφηβος (αποσκοπεί στην κοινωνική αναγνώριση και δυσκολεύεται με τις σχέσεις) Η σεξουαλικότητα στην εφηβεία: πειραματισμός, ομοφυλοφιλία, αμφισεξουαλικότητα Ο έφηβος έχει ανάγκη να του συμπεριφέρονται ως ενήλικα, να του αναγνωρίζουν ελευθερία και αυτονομία Χρειάζεται το δικό του χώρο ο οποίος συμβολίζει την ατομικότητα και τη διαφορετικότητά του Το ντύσιμο, η διευθέτηση του προσωπικού χώρου και χρόνου, η επιλογή των φίλων, του τρόπου διασκέδασης, της ελευθερίας λόγου και πράξεων, της ανάληψης ορισμένων ευθυνών και της αναγνώρισης από τους γονείς των ικανοτήτων του, είναι τα στοιχεία που συνθέτουν την αλλαγή της σχέσης του παιδιού με τους γονείς του και την απόκτηση ξεχωριστής αυτόνομης ταυτότητας απέναντι στους γονείς 333 Ο έφηβος σε σχέση με τους γονείς του Στην εφηβεία, ο νέος αποχωρίζεται ουσιαστικά τους γονείς και εγκαταλείπει σταδιακά την παντοδυναμία του παιδιού Ενώ ήταν πάντα στο επίκεντρο της προσοχής των γονιών, τώρα θα πρέπει να αναλάβει ο ίδιος ευθύνες Η προσκόλληση στην οικογένεια (Θα τα καταφέρω μόνος μου; Θα είναι η οικογένειά 30

32 μου καλά ;) μαρτυρά τη δυσκολία αποχωρισμού και αυτό έχει επιπτώσεις στις κοινωνικές συναναστροφές του νέου Στο άλλο άκρο βρίσκεται η ψευδοωριμότητα Δηλαδή, η αίσθηση ότι ο έφηβος είναι πολύ ώριμος και μπορεί να τα αντιμετωπίσει όλα Η απομάκρυνση των νέων προκαλεί επίσης, κρίση στους γονείς οι οποίοι δεν ξέρουν πώς να την διαχειριστούν Αν οι γονείς είναι υπερπροστατευτικοί (έλεγχος του παιδιού) και δεν έχουν μία προσωπική ζωή αλλά η ζωή τους εξαρτάται από τη ζωή των παιδιών, αυτό μπορεί να προκαλέσει συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια Ο έφηβος δοκιμάζει συμπεριφορές διαφορετικές από των γονιών του για να εδραιώσει έτσι τη δική του ταυτότητα Έρχεται σε σύγκρουση μαζί τους όταν αυτοί θέλουν να τον συμβουλέψουν Στην εφηβεία υπάρχει απομυθοποίηση των γονέων Ο έφηβος αρνείται μία γνώση (των γονιών) που την βρίσκει παλιά και όχι αυθεντική Θέλει να δημιουργήσει τη γνώση Δεν θέλει συμβουλές, οι οποίες υπονοούν «εσύ δεν ξέρεις» Στην εφηβεία ο γονιός θα πρέπει να είναι σταθερός αλλά ευέλικτος Όπως αλλάζει το παιδί, έτσι θα πρέπει και η στάση του γονιού να διαφοροποιείται σιγά-σιγά αλλά προσφέροντας πάντα μία σταθερότητα Πχ η αδυναμία της μητέρας ή του πατέρα μπορούν να παγιδεύσουν τον έφηβο και να μην τον αφήσουν να προχωρήσει προς την αυτονομία γιατί θα νιώσει ενοχές ότι τους εγκαταλείπει 334 Η σχέση του εφήβου με το σχολείο Αναφέρθηκε ήδη ότι ο έφηβος περνά μία περίοδο αμφισβήτησης της γνώσης και των σχέσεων του με τους άλλους Αναζητώντας μία νέα ταυτότητα, επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις του με τους άλλους και προσπαθεί να δημιουργήσει τη δική του γνώση Το γεγονός αυτό δεν μπορεί να αφήσει ανεπηρέαστες τις σχέσεις του εφήβου με το σχολείο, τόσο σε επίπεδο καθηγητών όσο και συμμαθητών Στην εφηβεία η έννοια της ομάδας είναι πολύ σημαντική Ο νέος επικοινωνεί και κοινωνικοποιείται Η ομάδα λειτουργεί υποστηρικτικά ως προς την ταυτότητα του νέου Ταυτίζεται με τα διαφορετικά άτομα της ομάδας Αποκτά μία συλλογική ταυτότητα πέρα από την προσωπική Μέσα από την ομάδα ο έφηβος πειραματίζεται Γνωρίζει τα όρια του εαυτού του και των άλλων Έρχεται πιο κοντά στην πραγματικότητα και τη διαχωρίζει από τη φαντασία Ο συνομήλικος μπορεί να λειτουργεί σαν καθρέφτης για τον έφηβο Μέχρι 31

33 τώρα ήταν το βλέμμα των γονιών ο καθρέφτης του, τώρα γίνεται το βλέμμα του συνομήλικου Από την άλλη πλευρά, ο καθηγητής μπορεί να πάρει τη θέση του γονιού και να συγκρουστεί με τον έφηβο, αν μπει σε μία καθοδηγητική (πατροναριστική) διαδικασία μαζί του Ο νέος έχει ανάγκη να τον ακούσουν και να νιώσει ότι δημιουργεί τη γνώση μέσα από τα εφόδια που μπορεί να του προσφέρει το σχολείο Η ουσιαστική σχέση με τον εκπαιδευτικό μπορεί να αποδειχθεί κινητήριος δύναμη για τον έφηβο αν του επιτρέπει να μιλήσει για την εμπειρία του και μέσα από αυτή να δημιουργήσει τη γνώση που επιθυμεί 32

34 Βιβλιογραφία Κορντιέ, Α (1995) Κουμπούρες δεν υπάρχουν Ψυχανάλυση και σχολική αποτυχία (μτφ Α Αλεξιάδη) Αθήνα: Εκδόσεις Ολκός Κουρκούτας, Η (2001) Η ψυχολογία του εφήβου, Θεωρητικά ζητήματα και κλινικές περιπτώσεις Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα Ντολτό, Φ (1993) Μεγαλώστε σωστά το παιδί σας Αθήνα: Εκδόσεις Γιαλλέλη Ντολτό, Φ (1995) Έφηβοι Αθήνα: Εκδ Πατάκης Ντολτό, Φ (1999) Η ασυνείδητη εικόνα του σώματος, (μτφ Ε Κούκη), Αθήνα: Εκδόσεις Βιβλιοπωλείον της «Εστίας» 33

35 4 4ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 Γονεϊκή Γονεϊκή εμπλοκή Η «γονεϊκή εμπλοκή» αποτελεί έναν όρο «ομπρέλα» που αναφέρεται στην συμμετοχή των γονέων στη σχολική διαδικασία Αρκετοί μελετητές έχουν ασχοληθεί με το συγκεκριμένο θέμα, ωστόσο εννοούν ή ορίζουν διαφορετικά τη γονεϊκή εμπλοκή, όπως πχ μια απλή επίσκεψη στο σχολείο, τις γονεϊκές προσδοκίες ή την εποπτεία της καθημερινής σχολικής εργασίας Ενώ σε άλλες έρευνες παρατηρείται θετική συσχέτιση της γονεϊκής εμπλοκής στην σχολική επίδοση του παιδιού (που είναι κυρίως το ζητούμενο στις δυτικές τουλάχιστον κοινωνίες), σε άλλες οι απόψεις για τη γονεϊκή εμπλοκή αμφισβητούν τη σημαντικότητα της επίδρασής της Από την επισκόπηση της βιβλιογραφίας φαίνεται ότι παράγοντες όπως το κοινωνικο-μορφωτικό επίπεδο των γονέων, οι προσδοκίες και οι στάσεις τους, η ηλικία, το φύλο, η νοημοσύνη του παιδιού κά παίζουν σημαντικό ρόλο στο αποτέλεσμα της γονεϊκής εμπλοκής, ενώ σημαντικό ρόλο παίζουν και οι ευρύτερες αξίες μιας κοινωνίας και ο βαθμός που αυτή τείνει να αποδίδει την αποτυχία γενικά σε εξωτερικούς παράγοντες (όπως η τύχη) ή σε εσωτερικούς παράγοντες (όπως η προσωπική προσπάθεια) Είναι, ωστόσο, επιβεβαιωμένο ότι η γονεϊκή εμπλοκή σχετίζεται θετικά με την ανάπτυξη κάποιων ενδοατομικών χαρακτηριστικών του παιδιού όπως: εσωτερικό κέντρο ελέγχου, αυτοεικόνα, υψηλές προσδοκίες, θετικές στάσεις απέναντι στο σχολείο, ψυχοκοινωνική ικανότητα για προσαρμογή, αντίσταση στην κατάχρηση ουσιών και αποφασιστικότητα για τη σχολική επίδοση 4.1. η σημαντικότητα της γονεϊκής εμπλοκής στο σχολείο Η αναγκαιότητα της συστηματικής γονεϊκής εμπλοκής στο σχολείο συνίσταται στο γεγονός ότι οι γονείς των μαθητών σε αρκετές περιπτώσεις θα μπο- 34

36 ρούσαν να υποστηρίξουν το έργο των εκπαιδευτικών, βοηθώντας τους μέσα από τακτικές συναντήσεις μαζί τους να κατανοήσουν καλύτερα τις ατομικές ανάγκες των παιδιών τους Μπορούν επίσης να προτείνουν βελτιώσεις για τα σχολεία και να τις υποστηρίξουν με όποιο τρόπο διαθέτουν ή ακόμα και να βοηθήσουν τους αδύνατους μαθητές Πραγματικά, πολλές έρευνες δείχνουν ότι οι μαθητές με χαμηλή σχολική επίδοση προέρχονται, κατά κανόνα, από οικογένειες όπου οι γονείς: Χρησιμοποιούν αυστηρές μεθόδους πειθαρχίας Είναι απορριπτικοί ή τιμωρητικοί Επιρρίπτουν συστηματικά την ευθύνη για την αποτυχία αποκλειστικά στα παιδιά Παραγνωρίζουν τις δικές τους ευθύνες Δεν εμπλέκονται με την σχολική ζωή του παιδιού τους Έχουν αρνητικές στάσεις απένταντι στο εκπαιδευτικό προσωπικό Από την άλλη μεριά, μαθητές με υψηλή σχολική επίδοση φαίνεται να έχουν γονείς οι οποίοι: Έχουν υψηλές προσδοκίες για το μέλλον του παιδιού τους Διατηρούν τακτική επικοινωνία με το σχολείο και τους εκπαιδευτικούς Εμπιστεύονται την κρίση των παιδιών τους και τους παρέχουν ευκαιρίες ανάληψης πρωτοβουλιών Ασκούν εποπτεία στην κατ οίκον εργασία του παιδιού Έχουν ενεργό συμμετοχή στην καθημερινότητα του παιδιού Πιστεύουν στην εκπαίδευση και την μόρφωση ως αξίες Διατηρούν, ως οικογένεια, μεγάλη συνοχή Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφέρουμε την ανάπτυξη διαφόρων ψυχομετρικών εργαλείων τα οποία χρησιμοποιούνται για την μέτρηση της αντιλαμβανόμενηςαπό το παιδί γονικής αποδοχής και απόρριψης, καθώς και της εμπλοκής των γονέων στην καθημερινότητα του παιδιού Τα εργαλεία αυτά (δηλ οι ερωτήσεις που περιέχουν) πολλές φορές μπορούν να χρησιμοποιηθούν σαν αφορμές συζήτησης-ενδοσκόπησης των γονέων σχετικά με τη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά τους Όπως αναφέρθηκε και πιο πάνω, η γονεϊκή εμπλοκή ποικίλει Ο τρόπος οργάνωσης του σχολείου περιορίζει πολλές φορές τις ευκαιρίες για την ουσιαστική συνεργασία των εκπαιδευτικών με τους γονείς καθώς και για την πρόσβαση των τελευταίων στην πληροφόρηση αναφορικά με την επίδοση των παιδιών τους Η άσκηση αποτελεσματικής γονεϊκής εμπλοκής στο σχολείο αναδεικνύει τις ακόλουθες βασικές περιοχές εστίασης: 35

37 1) Τη συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων στο σχολείο 2) Την εμπλοκή των γονέων στη διεξαγωγή του μαθήματος στη σχολική τάξη 3) Τη συμμετοχή των γονέων στη λήψη των σχολικών αποφάσεων 4.2. Συνεργασία εκπαιδευτικών και γονέων στο σχολείο Η επικρατούσα μορφή επικοινωνίας σχολείου-οικογένειας καθορίζεται κυρίως από τις παγιωμένες εβδομαδιαίες αλλά και άτυπες συναντήσεις ή τηλεφωνικές επικοινωνίες των γονέων με τους εκπαιδευτικούς των παιδιών τους, από τις δραστηριότητες των συλλόγων γονέων και κηδεμόνων, από τις εκδηλώσεις του σχολείου για τους μαθητές και τις οικογένειές τους, η έκταση των οποίων εξαρτάται από την κουλτούρα του σχολείου, την προσωπικότητα του εκπαιδευτικού και τη διάθεση των γονέων να συμμετέχουν σε αυτές (Symeou, 2007) Ειδικότερα, οι συναντήσεις εκπαιδευτικών και γονέων αναφέρονται στη βασική υποχρέωση του σχολείου για προκαθορισμένη τακτική επικοινωνία ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς των μαθητών τους Στην περίπτωση αυτή, η ενδυνάμωση των σχέσεων εκπαιδευτικών και γονέων επιτυγχάνεται: μέσα από την παροχή βοήθειας προς όλους τους γονείς, ώστε να διαμορφώσουν στο σπίτι ένα υποστηρικτικό περιβάλλον μάθησης για τα παιδιά τους, την τακτική ενημέρωσή τους για τη σχολική επίδοση των παιδιών, την παροχή πληροφοριών αναφορικά με τις σχολικές δραστηριότητες και τις εργασίες (Sheldon & Van Voorhis, 2004) Οι τρέχουσες μεταρρυθμίσεις των αναλυτικών προγραμμάτων παρέχουν πράγματι «πλούσιες» ευκαιρίες για τη συνεργασία γονέων-σχολείου Έρευνες αποδεικνύουν πως τόσο οι εκπαιδευτικοί όσο και οι γονείς επιθυμούν μεγαλύτερη γονεϊκή εμπλοκή, αλλά το είδος και ο βαθμός των επιθυμητών σχέσεων εξαρτάται και ορίζεται από τη σχολική κουλτούρα, από τους γονείς καθώς και από το κοινωνικο-οικονομικό κύρος του σχολείου και των γονέων Οι περισσότεροι γονείς επιθυμούν μεγαλύτερη πληροφόρηση από τους εκπαιδευτικούς καθώς και περισσότερες ευκαιρίες συνάντησης μεταξύ τους, διότι πιστεύουν ότι η εκπαίδευση των παιδιών τους αποτελεί κοινή ευθύνη και αναγνωρίζουν ότι τα υποστηρίζουν με διάφορους τρόπους Έτσι, οι ίδιοι θα πρέπει να είναι συνεργάτες με τους εκπαιδευτικούς στην προαγωγή της προόδου τους 36