Απεικονίσεις του Παναγίου Τάφου και οι συμβολικές προεκτάσεις τους κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Απεικονίσεις του Παναγίου Τάφου και οι συμβολικές προεκτάσεις τους κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο"

Transcript

1 Απεικονίσεις του Παναγίου Τάφου και οι συμβολικές προεκτάσεις τους κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο Βασιλική ΦΩΣΚΟΛΟΥ Τόμος ΚΕ (2004) Σελ ΑΘΗΝΑ 2004

2 Βασιλική Α. Φώσκολου ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΜΒΟΛΙΚΕΣ ΠΡΟΕΚΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΥΣΤΕΡΗ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟ* J7J. παράσταση του Επιταφίου Θρήνου στην Όμορφη Εκκλησιά της Αίγινας 1, που χρονολογείται με βάση επιγραφικές μαρτυρίες στο , παρουσιάζει μια ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα εικονογραφική λεπτομέρεια. Πρόκειται για το οικοδόμημα που διακρίνεται στο δεξιό επάνω τμήμα της σκηνής (Εικ. 1). Παρά τη σημερινή κακή κατάσταση της τοιχογραφίας μπορούμε με βεβαιότητα να αποκαταστήσουμε τη μορφή του με βάση σχέδιο της σκηνής που δημοσίευσε το 1916 ο Gabriel Millet στο κλασικό πλέον έργο του για την εικονογραφία των ευαγγελικών σκηνών 3 (Εικ. 2). Το οικοδόμημα παριστάνει ένα ναΐσκο με τρούλο και αψίδα στην ανατολική πλευρά. Στη δυτική άκρη της στέγης του διακρίνεται μικρός σταυρός από τον οποίο κρέμεται κόκκινο ύφασμα. Η πλάγια πλευρά του οικοδομήματος διακόπτεται από δύο τοξωτά ανοίγματα μιας κιονοστοιχίας, στο μέσο των οποίων είναι αναρτημένη από μία κανδήλα. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του εικονογραφικού αυτού στοιχείου οφείλεται αφενός στο γεγονός ότι αποτελεί μια εξαιρετικά σπάνια προσθήκη στην τυπική εικονο- γραφιά του θέματος 4 και αφετέρου στον τρόπο με τον οποίο αποδίδεται. Ειδικότερα στην απόδοση του παρατηρείται η προσπάθεια να συνταιριαστούν αρχιτεκτονικά στοιχεία που ανήκουν σε υπαρκτά κτίρια, όπως ο τρούλος, η αψίδα και οι κίονες, με στοιχεία που δεν εμφανίζονται σε πραγματικά οικοδομήματα, απεικονίζονται όμως συχνά σε αρχιτεκτονικά σκηνικά εικονογραφημένων χειρογράφων και τοιχογραφιών, όπως το κόκκινο ύφασμα που ξεδιπλώνεται από τη στέγη και οι κανδήλες που κρέμονται από τα δύο μετακιόνια διαστήματα 5. Η πρώτη σκέψη που γεννάται από την παραπάνω παρατήρηση είναι πως ο ζωγράφος είχε σκοπό να αναπαραστήσει ένα υπαρκτό κτίριο και στην προσπάθεια του αυτή εμπνεύστηκε από κάποιο εικονογραφημένο χειρόγραφο. Η άποψη αυτή ενισχύεται επίσης από τη στενή συγγένεια που παρουσιάζει το οικοδόμημα της παράστασης με τα αρχιτεκτονήματα μιας ομάδας χειρογράφων, που έχουν αποδοθεί σε επαρχιακά βιβλιογραφικά εργαστήρια της Κύπρου και της Παλαιστίνης και * Μια συνεπτυγμένη μορφή του θέματος παρουσιάστηκε στο Δέκατο Έκτο Συμπόσιο βυζαντινής και μεταβυζαντινής αρχαιολογίας και τέχνης, με τίτλο «Πιθανή απεικόνιση του Παναγίου Τάφου στην παράσταση του Επιταφίου Θρήνου της Όμορφης Εκκλησιάς στην Αίγινα», βλ. Πρόγραμμα και περιλήψεις εισηγήσεων και ανακοινώσεων, Αθήνα 1996, 78. Ευχαριστώ τις καθηγήτριες Σόνια Καλοπίση-Βέρτη, Όλγα Γκράτζιου και Μαίρη Παναγιωτίδη, τη φίλη βυζαντινολόγο Αναστασία Δρανδάκη και το συνάδελφο ιστορικό Γιώργο Τζεδόπουλο για τις γόνιμες συζητήσεις και παρατηρήσεις. 1. Σχετικά με το ναό και τις τοιχογραφίες του, Γ. Σωτηρίου, Ή Όμορφη Εκκλησιά ΑΙγίνης, ΕΕΒΣ 2 (1925), Β. Φώσκολου, Η Όμορφη Εκκλησιά στην Αίγινα. Εικονογραφική και τεχνοτροπική ανάλυση των τοιχογραφιών (αδημοσ. διδακτ. διατριβή), Αθήνα S. Kalopissi-Verti, Dedicatory Inscriptions and Donor Portraits in Thirteenth-Century Churches of Greece (Veröff TIB, 5), Βιέννη 1992, G. Millet, Recherches sur l'iconographie de VEvangile aux XWe, XVe et XVIesiècles (BEFAR, 109), Παρίσι , εικ Το σχέδιο, όπως μας πληροφορεί ο Millet (ό.π., 492, σημ. 1), βασίστηκε σε φωτογραφία του Γεωργίου Λαμπάκη, η οποία φυλάσσεται σήμερα στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο της Αθήνας με αριθμό Λ Γενικά για την εικονογραφία του θέματος, βλ. Millet, ό.π., Κ. Weitzmann, The Origin of the Threnos, De artibus opuscula XL. Essays in Honor of Erwin Panofsky (επιμ. Ed. Meiss), Νέα Υόρκη 1961, L. Hadermann-Misguich, Rencontre des tendances liturgiques et narratives de l'epitaphios Thrénos dans une icône du XVe siècle, conservée à Patmos, BZ 59 (1966), Μ.Γ. Σωτηρίου, 'Ενταφιασμός - Θρήνος,ΖΐΧ4 Ζ ( ), Η. Maguire, Art and Eloquence in Byzantium, Princeton 1981, I. Spatharakis, The Influence of the Lithos in the Development of the Iconography of the Threnos, Byzantine East, Latin West. Art-Historical Studies in Honor of Kurt Weitzmann (επιμ. D. Mouriki κ.ά.), Princeton 1995, Για τον ρόλο και τα πρότυπα των υφασμάτων στη ζωγραφική απόδοση των αρχιτεκτονημάτων, βλ. A.H.S Megaw, Background Architecture in the Lagoudera Frescoes, JOB 21 (1972), Βλ. επίσης Ντ. Μουρίκη, Οι τοιχογραφίες τον Σωτήρα κοντά στό Αλεποχώρι Μεγαρίδος (Δημοσιεύματα του ΑΔ, 25), Αθήνα 1978,

3 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ Εικ. 1. Επιτάφιος Θρήνος, τοιχογραφία. Όμορφη Εκκλησιά, Αίγινα (1289). Εικ. 2. Επιτάφιος Θρήνος, σχέόιο (βλ. Εικ. 1). Όμορφη Εκκλησιά, Αίγινα. 226

4 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ τοποθετούνται χρονικά από τα μέσα του 12ου μέχρι τα μέσα του 13ου αιώνα 6 (Εικ. 3). Μάλιστα, το γεγονός πως ένα έργο της ίδιας ομάδας, σύμφωνα με μεταγενέστερο βιβλιογραφικό σημείωμα, ανήκε στη μονή της Θεοτόκου του Λεοντίου στην Αίγινα 7, ενισχύει την πιθανότητα ένα ανάλογο χειρόγραφο να είχε βρεθεί στα χέρια του ζωγράφου της Όμορφης Εκκλησιάς. Το ερώτημα που προκύπτει εύλογα είναι ποιο μνημείο απεικονίζει το οικοδόμημα. Στην τυπική εικονογραφία του θέματος είναι κανόνας να εικονίζεται στη μία άκρη της παράστασης μέσα σε βραχώδες τοπίο το άνοιγμα του λαξευμένου μνήματος, όπου σύμφωνα με την ευαγγελική διήγηση τοποθετήθηκε το σώμα του Χριστού 8. Χαρακτηριστική είναι, για παράδειγμα, η απεικόνιση του σπηλαίου της ταφής στη σκηνή του Θρήνου στον Άγιο Γεώργιο στο Kurbinovo (1191) και στους Αγίους Αναργύρους στην Καστοριά 9. Με βάση τα παραπάνω φαίνεται ελκυστική η υπόθεση πως με τον τρουλαίο ναΐσκο ο ζωγράφος της Όμορφης Εκκλησιάς στόχευε να απεικονίσει τη σύγχρονη μορφή του μνήματος, δηλαδή τον Πανάγιο Τάφο. Είναι γενικότερα γνωστό πως η απεικόνιση μνημείων στη βυζαντινή τέχνη δεν διέπεται από τους κανόνες μιας ρεαλιστικής αναπαράστασης με τη σημερινή έννοια του όρου. Για τους μεσαιωνικούς καλλιτέχνες και το κοινό τους η απόδοση ορισμένων μορφολογικών στοιχείων ενός κτιρίου ήταν αρκετή για την ταύτιση ενός εικαστικού αντιγράφου με το πρωτότυπο αρχιτεκτόνημα. Στην επιλογή των κυριότερων χαρακτηριστικών ενός μνημείου σημαντικό ρόλο έπαιζαν οι ιδιαίτεροι συμβολισμοί τους. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται επίσης από τις περιγραφές των μνημείων στις πηγές, στις οποίες οι μεσαιωνικοί συγγραφείς, όπως ακριβώς οι καλλιτέχνες, επικεντρώνουν το ενδιαφέρον τους σε επιμέρους αρχι- Ειχ. 3. Ο ευαγγελιστής Ματθαίος. Μονή Βατοπεδίου, κωδ. 939, φ. 36ν (12ος αι.). τεκτονικές μορφές και σχήματα των κτιρίων τονίζοντας και επεξηγώντας τις συμβολικές τους διαστάσεις 10. Με αφετηρία τις παραπάνω παρατηρήσεις θα επιχειρήσω στη συνέχεια να αποδείξω πως το οικοδόμημα στη 6. Α. Weyl-Carr, A Group of Provincial Manuscripts from the Twelfth Century, DOP 36 (1982), 39-82, εικ. 6,11,12,21,48. Η ίδια, Byzantine Illumination, : The Study of a Provincial Tradition,Σικάγο 1987, 1F5, 1F7, 2B1, 2B3, 2B4, 2B7, 2B9, 2B10 (Par. gr. Suppl. 1335), 10F1, 10F3,10F5 (Βατοπεδίου, αριθ. 939), HAI, 11A7 (ευαγγέλιο του Καραχισάρ, Petr. gr. 105), 3Ε3,3G8 (Βίβλος McCormic, Chicago MS 965). 7. Weyl-Carr, Byzantine Illumination, ό.π., 189. Η μονή Λεοντίου βρίσκεται στο εσωτερικό του νησιού κοντά στην Παληαχώρα. Ιδρύθηκε στις αρχές του Που αιώνα, σύμφωνα με την τοπική παράδοση μετά την καταστροφή του παλαιότερου μοναστηριού που βρισκόταν στα παράλια, στην περιοχή της Σουβάλας, βλ. Γ. Κουλικούρδη - Σ. Αλεξίου, Αίγινα. 'Οδηγός γιά την Ιστορία και τά μνημεία της, Αθήνα 1950, Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως στη βιβλιοθήκη της ανήκε ένα ακόμη μεσοβυζαντινό χειρό- γράφο, το οποίο βρίσκεται σήμερα στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδας, βλ. Α. Μαραβά-Χατζηνικολάου - Χρ. Τουφεξή-Πάσχου, Κατάλογος μικρογραφιών βυζαντινών χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος, 1: Χειρόγραφα Καινής Διαθήκης ΐ-ΙΒ'αιώνος, εν Αθήναις 1978, Ματθ. κζ', 60 Μαρκ. ιε',46 Λουκ. κγ,53. Βλ. επίσης Spatharakis, ό.π., 437, εικ L. Hadermann-Misguich, Kurbinovo. Les fresques de Saint-Georges et la peinture byzantine du Xlle siècle (Bibliothèque de Byz, 6), Βρυξέλλες 1975,158, εικ Σχετικά με το ζήτημα της «εικονογραφίας» της μεσαιωνικής αρχιτεκτονικής, θεμελιώδης παραμένει μέχρι σήμερα η μελέτη του R. Krautheimer, Introduction to an "Iconography of Medieval Architecture", JWarb 5 (1942),

5 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ σκηνή της Όμορφης Εκκλησιάς απεικονίζει τον Πανάγιο Τάφο και πως το κυριότερο χαρακτηριστικό που επιλέγεται για να υποδηλωθεί το μνημείο απηχεί θεολογικούς συμβολισμούς, θρησκευτικές πρακτικές και, ίσως, σύγχρονα ιστορικά γεγονότα. Η αναζήτηση εικονογραφικών παραλλήλων για την παράσταση της Όμορφης Εκκλησιάς οδήγησε στη διαπίστωση πως η αντικατάσταση του λαξευτού τάφου από ένα αρχιτεκτόνημα παρατηρείται συχνά σε χριστολογικές σκηνές εικονογραφημένων χειρογράφων που προέρχονται από την ευρύτερη περιοχή της ανατολικής Μεσογείου και χρονολογούνται από τα τέλη του 12ου αιώνα. Το πρωιμότερο παράδειγμα εντοπίστηκε σε ένα χειρόγραφο της προαναφερθείσας ομάδας των επαρχιακών εργαστηρίων της Κύπρου και της Παλαιστίνης, το γνωστό ως ευαγγέλιο του Καραχισάρ (περ. 1180). Στην παράσταση της Άκρας Ταπείνωσης, που συνοδεύει το χωρίο του Ενταφιασμού, απεικονίζεται στο βάθος ένας τρουλαίος ναΐσκος. Το κτίριο, σύμφωνα με τον Η. Belting, απεικονίζει τον τάφο του Χριστού και αποτελεί εικαστική αναφορά στο γεγονός που εικονογραφεί η σκηνή 11 (Εικ. 4). Ο τάφος του Θεανθρώπου με τη μορφή οικοδομήματος που επιστέφεται από κιβώριο εμφανίζεται επίσης σε τρία συριακά εικονογραφημένα ευαγγελιστάρια. Ως χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αναφέρεται το κτίριο στη σκηνή του Ενταφιασμού στο χειρόγραφο που ανήκει σήμερα στη συροορθόδοξη επισκοπή του Midyat, έργο που χρονολογείται στο 1226 και εντάσσεται στα πλαίσια της επαρχιακής βυζαντινής τέχνης 12 (Εικ. 5). Ανάλογα κτίσματα αντικαθιστούν το λαξευτό τάφο στις σκηνές του Ενταφιασμού και του Λίθου σε αρκετά εικονογραφημένα χειρόγραφα που προέρχονται από το αρ- Εικ. 4. Η Άκρα Ταπείνωση. Ευαγγέλιο τον Καραχισάρ (Petr. gr. 105), φ. 65ν (περ. 1180). μενικό βασίλειο της Κιλικίας. Για παράδειγμα, στη σκηνή των Μυροφόρων στον Τάφο στο πολυτελέστατο χειρόγραφο που ανήκε στη βασίλισσα Κεράν και χρονολογείται στο 1272 εικονίζεται ένα τετράγωνο οικοδόμημα με κιβώριο, από το οποίο κρέμονται τρεις αχνά αποδοσμένες κανδήλες 13 (Εικ. 6). Το τελευταίο αρχιτεκτονικό στοιχείο, το κιβώριο, αποτελείτο χαρακτηριστικότερο γνωρισμάτων προεικονομα- 11. Η. Belting, Das Bild und sein Publikum im Mittelalter. Form und Funktion früher Bildtafeln der Passion, Βερολίνο 1981, J. Leroy, Les manuscripts syriaques à peintures conservés dans les bibliothèques d'europe et d'orient (Bibliothèque archéologique et historique de l'institut français d'archéologie de Beyrouth, 77), Παρίσι 1964, τ. 1, τ. 2, πίν Βλ. επίσης την παράσταση των Μυροφόρων στον Τάφο στο χειρόγραφο του Βρετανικού Μουσείου Add 7170 (Leroy, ό.π., τ. 1, τ. 2, πίν. 93) και του Βατικανού Syr. 559 (1220) (Leroy, ό.π., τ. 1, τ. 2, πίν. 79.2). Τα χειρόγραφα αυτά αποδίδονται σε βιβλιογραφικά εργαστήρια συριακών μονοφυσιτικών μοναστηριών της Μοσούλης και του Tür 'Abdîn στην ευρύτερη Συρία και τη βόρεια Μεσοποταμία. Αντίθετα με το ευαγγελιστάριο του Midyat η τεχνοτροπία των δύο άλλων χειρόγραφων χαρακτηρίζεται από έντονα ισλαμικά στοιχεία, L.- Α. Hunt, Manuscript Production by Christians in the 13th-14th Century Greater Syria and Mesopotamia and Related Areas, στο L.-A. Hunt, Byzantium, Eastern Christendom and Islam. Art at the Crossroads of the Medieval Mediterranean, Λονδίνο 1998, τ. 2, αριθ. XVI, S. Der Nersessian, Miniature Painting in the Armenian Kingdom of Ciliciafrom the Twelfth to the Fourteenth Century (DOS, XXXI), Washington, D.C. 1993, τ. 1, 94 κ.ε. τ. 2, πίν Βλ. επίσης τη σκηνή του Ενταφιασμού και του Λίθου στο αρμενικό χειρόγραφο της Walters Art Gallery 539 (1262) (Der Nersessian, ό.π., τ. 1,51 κ.ε. τ. 2, πίν. 209, 195) και τη σκηνή του Λίθου στο χειρόγραφο αριθ του Ινστιτούτου Matenadaran στο Ερεβαν (1268) (Der Nersessian, ό.π., τ. 1, 57 τ. 2, πίν. 196), έργα του γνωστού μικρογράφου T'oros Roslin, και παραγγελίες του Καθολικού Κονσταντίν Α'. Ένα μνημειακό αρχιτεκτόνημα απεικονίζει τον τάφο του Χριστού στη σκηνή του Ενταφιασμού σε ευαγγελιστάριο του τρίτου τετάρτου του 13ου αιώνα που φυλάσσεται σήμερα με αριθ. 57/161 στη μονή του Σωτήρα στη ΝέαΤζούλφα (Der Nersessian, ό.π.,τ. 1,89-90 τ. 2, πίν. 480). 228

6 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ Εικ. 5. Ο Ενταφιασμός. Εναγγελιστάριο της συροορθόδοξης επισκοπής τον Midyat, φ. 217ν (1226). Εικ. 6. Οι Μυροφόροι στον Τάφο. Ευαγγέλιο της βασίλισσας Κεράν. Ιερουσαλήμ, Αρμενικό Πατριαρχείο, κωδ. 2563, φ. 176 (1272). χικών απεικονίσεων του Παναγίου Τάφου, οι οποίες εμφανίζονται κυρίως στις ευλογίες των Αγίων Τόπων, τα γνωστά φιαλίδια της Monza και του Bobbio, που χρονολογούνται στον 6ο αιώνα (Εικ. 7) 14. Είναι γενικότερα αποδεκτό από την έρευνα ότι το ταφικό μνημείο που παριστάνεται στη σκηνή των Μυροφόρων στις παλαιοχριστιανικές ευλογίες απεικονίζει το Μαρτύριο που οικοδόμησε ο Μέγας Κωνσταντίνος τον 4ο αιώνα επάνω στον τάφο του Θεανθρώπου και αποτέλεσε τον πυρήνα του κυκλικού ναού της Ανάστασης Ο Πανάγιος Τάφος απεικονίζεται σε δεκαεννέα παραδείγματα από τις ασημένιες ευλογίες που φυλάσσονται σήμερα στους δύο καθεδρικούς ναούς της βόρειας Ιταλίας. Τα αντικείμενα αυτά χρονολογούνται με βεβαιότητα πριν από το 600 και προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες για την εξωτερική μορφή πολλών μνημείων των Αγίων Τόπων πριν από την καταστροφή τους κατά την περσική επιδρομή του 614, βλ. Α. Grabar, Ampoules de Terre Sainte (Monza - Bobbio), Παρίσι 1958,11-15,58, πίν. XI-XIII κ.ά. 15. J. Wilkinson, The Tomb of Christ. An Outline of Its Structural History, Levant 4 (1972), 92-93, εικ. 10,11. Κ. Weitzmann, Loca Santa and the Representational Arts of Palestine, DOP 28 (1974), 41-43, εικ D. Barag - J. Wilkinson, The Monza-Bobbio Flasks and the Holy Sepulchre, Levant 6 (1974), V.C. Corbo, // Santo Sepolcro di Gerusalemme (Studium Biblicum Franciscanum, Collectio Maior 29), Ιερουσαλήμ , τ. 1,73-75 τ. 3, εικ Θα πρέπει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με τους μελετητές του Παναγίου Τάφου, την πρώιμη αυτή φάση του μνημείου αναπαριστά επίσης το αρχιτεκτόνημα που απεικονίζεται στη σκηνή των Μυροφόρων στο κάλυμμα της ξύλινης λειψανοθήκης των Sancta Sanctorum στο Βατικανό. Αντιθέτως τα αρχιτεκτονήματα που εμφανίζονται στην ίδια παράσταση σε ελεφαντοστέινα έργα του 4ου και του 5ου αιώνα θεωρούνται συμβολικές απεικονίσεις χωρίς στενή σχέση με το πραγματικό οικοδόμημα, βλ. K.J. Conant, The Original Buildings at the Holy Sepulchre in Jerusalem, Speculum 31 (1956), 3-4. Wilkinson, ό.π.,

7 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ Εικ. 7. Σχέδια απεικονίσεων του Παναγίου Τάφου στις ευλογίες της Monza και του Bobbio (6ος αι.). Μολονότι δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των ερευνητών σχετικά με την ερμηνεία αυτού του στοιχείου, αν δηλαδή αντιστοιχεί σε κιβώριο ή στη στέγαση του μνημείου 16, η ύπαρξη κιβωρίου στον Πανάγιο Τάφο μετά τις ανακατασκευές του στα μέσα του 11ου από τον Κωνσταντίνο Θ' Μονομάχο και στις αρχές του 12ου αιώνα από τους σταυροφόρους 17 είναι βεβαιωμένη τόσο t t t ' 1 ß ' απο τις αναφορές του στις σύγχρονες πήγες 10, οσο και απο μια σειρά υστέρων μεσαιωνικών και νεοτέρων απεικονίσεων του 19 (Εικ. 8). Η ομοιότητα που παρουσιάζουν τα αρχιτεκτονήματα του συριακού και του αρμενικού χειρογράφου με τις νεότερες αναπαραστάσεις του Παναγίου Τάφου είναι ιδιαίτερα σημαντική. Αποδεικνύει, καταρχήν, πως οι δημιουργοί των παραπάνω μικρογραφιών, όπως παλαιότερα οι δημιουργοί των ευλογιών των Αγίων Τόπων, 16. Βλ. χαρακτηριστικά το άρθρο των Barag και Wilkinson, ό.π., στο οποίο αναφέρονται και οι δύο αντικρουόμενες απόψεις. 17. Ο ναός της Ανάστασης και ο Πανάγιος Τάφος καταστράφηκαν ολοσχερώς το 1009 από τον χαλίφη al-hakim και σε μία πρώτη φάση ανοικοδομήθηκαν από τον Κωνσταντίνο Θ' Μονομάχο το Το οικοδόμημα ωστόσο θα πάρει την τελική του μορφή μετά το 1119, δηλαδή μετά τις εργασίες που αναλαμβάνουν OL σταυροφόροι στο πλαίσιο του μεγάλου οικοδομικού προγράμματος για την ανακατασκευή του συγκροτήματος, βλ. συνοπτικά για την ιστορία του Παναγίου Τάφου, Wilkinson, The Tomb of Christ, ό.π., 83-85, και συνολικά για το συγκρότημα Κ. Bieberstein - Η. Bloedhorn, Jerusalem. Grundzüge der Baugeschichte vom Chalkolithikum bis zur Frühzeit der osmanischen Herrschaft (Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients, Reihe Β Nr. 100/2), Wiesbaden 1994, , όπου βρίσκεται συγκεντρωμένη όλη η σχετική παλαιότερη βιβλιογραφία. Ειδικότερα για τις ανακατασκευές του Παναγίου Τάφου στον 11ο-12ο αιώνα, βλ. Corbo, 77 Santo Sepolcro, ό.π., τ. 1,152, J. Folda, The Art of the Crusaders in the Holy Land , Cambridge-Νέα Υόρκη 1995, Η αναλυτικότερη περιγραφή του Παναγίου Τάφου που μας έχει σωθεί από αυτή την περίοδο είναι του ρώσου ηγουμένου Δανιήλ, ο οποίος επισκέπτεται το μνημείο το Ο Δανιήλ αναφέρει τη στέγαση του Τάφου με θόλο και την ύπαρξη ενός, μεγαλύτερου του φυσικού μεγέθους, ασημένιου αγάλματος του Χριστού, έργου των Φράγκων, βλ. J. Wilkinson - J. Hill - W. F. Ryan, Jerusalem Pilgrimage , Λονδίνο 1988,128. Το κιβώριο στη στέγαση του μνημείου περιγράφουν επίσης ο Ιωάννης ιερέας του Würzburg (περ. 1170) και ο γερμανός μοναχός Θευδέριχος ( ), βλ. Wilkinson κ.ά., ό.π., 261, Πρόκειται για ξυλογραφία που βασίζεται σε σχέδιο του Bernhard von Breydenbach, του 1483, και για πίνακα του Jan van Scorei (μετά το 1521), βλ. Wilkinson, The Tomb of Christ, ό.π., 87, εικ. 4, πίν. IX. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά την ανακατασκευή του ναού κατά το 12ο αιώνα δεν πραγματοποιήθηκαν σημαντικές αλλαγές στην εξωτερική μορφή του κτιρίου, τουλάχιστον μέχρι το 1555, όταν έγιναν κάποιες επισκευές για να αντιμετωπιστούν καταστροφές από σεισμό, Wilkinson, The Tomb of Christ, ό.π., 84. Bieberstein - Bloedhorn, ό.π.,

8 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ Εικ. 8. Ο Πανάγιος Τάφος. Ξυλογραφία βασισμένη σε σχέδιο του Β. von Breydenbach (1483). Εικ. 9. Tempietto. Αρμενικό ευαγγέλιο. Βιέννη, μονή Μεχιταριστών, κωδ. 697, φ. 6r (10ος αι.). κάνοντας έναν ιστορικό αναχρονισμό, εμπλουτίζουν τις δύο παραστάσεις του Θείου Πάθους, τον Ενταφιασμό και τη σκηνή του Λίθου, με μία εικαστική αναφορά στον Πανάγιο Τάφο 20. Επιπλέον, επιβεβαιώνει ότι σε αυτή τη διαδικασία δεν γίνεται μία προσπάθεια για πιστή απόδοση του μνημείου, αλλά μέσα από κάποια χαρακτηριστικά-«κλειδιά» ο καλλιτέχνης παραπέμπει στη σύγχρονη μορφή του τάφου του Χριστού. Ένα από τα χαρακτηριστικά των πρώιμων αναπαραστάσεων του μνημείου στις παλαιοχριστιανικές ευλογίες των Αγίων Τόπων είναι και οι κανδήλες, οι οποίες σε πολλά από αυτά τα παραδείγματα κρέμονται από το κιβώριο 21. Εμφανίζονται επίσης στην παράσταση ενός ναΐσκου που κοσμεί την τελευταία μικρογραφία στη σειρά των κανόνων μιας ομάδας πρώιμων αρμενικών ευαγγελίων, ο οποίος ερμηνεύεται από την έρευνα ως συμβολική απεικόνιση του Παναγίου Τάφου (Εικ. 9) 22. Εκτός από τις πρώιμες και συμβολικές παραστάσεις οι κανδήλες αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του Παναγίου Τάφου σε μια σειρά μεταγενέστερων αποδόσεων του, οι οποίες, λόγω της προέλευσης τους από τους Αγίους Τόπους, αποκτούν ιδιαίτερη σημασία. 20. Ανάλογο οικοδόμημα απεικονίζεται επίσης στην παράσταση του Λίθου στο σταυροφορικό ψαλτήρι Riccardiana (γ τέταρτο του 13ου αι.), Η. Buchtal, Miniature Painting in the Latin Kingdom of Jerusalem. Οξφόρδη 1957,45, πίν. 53c. Αξιοσημείωτη είναι επίσης η απόδοση του κιβωρίου με τις δύο κανδήλες στο κέντρο της τειχισμένης Ιερουσαλήμ στη σκηνή της Βαϊοφόρου στον Άγιο Ηρακλείδιο στη μονή του Καλοπαναγιώτη της Κύπρου ( ), Α. και J. Stylianou, The Painted Churches ofchyprus, Λονδίνο 1985, εικ To εικονογραφικό αυτό στοιχείο έχει ερμηνευθεί ως συμβολική απεικόνιση του Παναγίου Τάφου, βλ. S.H. Joung, The Byzantine Painting in Cyprus During the Early Lusignan Period (αδημοσ. διδακτ. διατριβή), Pennsylvania 1983, Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως κιβώριο με κανδήλες απεικονίζεται συχνά κατά το 13ο αιώνα και στις σκηνές της Υπαπαντής και των Εισοδίων, βλ. Μ. Εμμανουήλ, Οι τοιχογραφίες τον Αγίου Δημητρίου στο Μακρυχώρι και της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στον Οξνλιθο της Εύβοιας, Αθήνα 1991, 124. Αγγ. Κατσιαπη, Παρατηρήσεις στη ζωγραφική του 14ου και 15ου αι. στα Δωδεκάνησα. Ο Ησυχασμός και οι τοιχογραφίες του Αγίου Νικολάου στα Χείλη της Τήλου, ΑΔ 54 (1999), Μελέτες, 329 υποσημ Wilkinson, The Tomb of Christ, ό.π., 93 σημ. 58, εικ. 10a, b. 22. E. Klemm, Die Kanontafeln der armenischen Handschrift Cod. 697 in Wiener Mechitaristenkloster, ZKg 35 (1972), 86-91, εικ. 24. Η εν λόγω μικρογραφία εμφανίζεται σε αρμενικά χειρόγραφα μέχρι και τον 11ο αιώνα. Θα πρέπει, ωστόσο, να αναφερθεί πως έχουν διατυπωθεί και άλλες απόψεις για την ερμηνεία της, βλ. T.F. Mathews - Α.Κ. Sanjian, Armenian Gospel Iconography. The Tradition of the Glajor Gospel (DOS, XXIX), Washington, D.C 1991,

9 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ Εικ. 10. Ο δούκας Γοδεφρείδος και η συνοδεία του προσεύχονται στον Πανάγιο Τάφο. Γουλιέλμου Τύρου, Ιστορία, Λυών, Δημ. Βιβλιοθήκη, κωδ. 828, φ. 83r (περ. 1280). Εικ. 11. Ο μοναχός Πέτρος ο Ερημίτης προσεύχεται στον Πανάγιο Τάφο. Γουλιέλμου Τύρου, Ιστορία, Παρίσι, Εθνική Βιβλιοθήκη, cod. franc. 9084, φ. Ir (περ. 1290). Πρόκειται για τις αναπαραστάσεις του μνημείου σε εικονογραφημένα χειρόγραφα της ιστορίας των Σταυροφοριών του Γουλιέλμου της Τύρου. Στα έργα αυτά, που χρονολογούνται στα τέλη του 13ου αιώνα και αποδίδονται στα σταυροφορικά βιβλιογραφικά εργαστήρια της Άκρας, ο Πανάγιος Τάφος εικονίζεται σε ιστορικές σκηνές που αφηγούνται εικαστικά την προσκύνηση διάσημων μελών του σταυροφορικού σώματος στο Μαρτύριο του ναού της Ανάστασης 23 (Εικ ). Επομένως, οι απεικονίσεις αυτές του μνημείου δεν αποτελούν συμβολικές παραστάσεις ή εικονογραφικούς υπαινιγμούς, αλλά μια συγκεκριμένη τοπογραφική αναφορά, και για το λόγο αυτό, μολονότι είχαν ελάχιστη σχέση με το πραγματικό οικοδόμημα, στα μάτια του μεσαιωνικού αναγνώστη έχαιραν εγκυρότητας ανάλογης ενός ακριβούς αντιγράφου. Για παρόμοιους λόγους έχουν την ισχύ μιας πιστής απόδοσης οι παραστάσεις του Παναγίου Τάφου σε τρεις διαφορετικές κατηγορίες αντικειμένων: σε μια ομάδα λειψανοθηκών Τιμίου Ξύλου 24, που χρονολογούνται στο δεύτερο μισό του 12ου αιώνα και αποδίδονται σε σταυροφορικά εργαστήρια της Ιερουσαλήμ, σε δύο ευλογίες, οι οποίες επίσης θεωρούνται σταυροφορικά έργα της ίδιας εποχής 25 (Εικ. 12), και τέλος σε μια ενότητα σφραγίδων που ανήκαν στη λατινική εκκλησιαστική ιεραρχία της Ιερουσαλήμ 26 (Εικ. 13). Η ταύτιση του οικοδομήματος με τον Πανάγιο Τάφο, που υπονοείται στα σταυροφορικά χειρόγραφα μέσα από την ιστορική αφήγηση, δηλώνεται στις ευλογίες και στις σφραγίδες με επιγραφές. Επιπλέον, το μικρό τους 23. Buchtal, Miniature Painting, ό.π., 87-93, πίν. 130a, 131f, 131i, 135f. Βλ. επίσης J. Folda, Crusader Manuscript Illumination at Saint-Jean d'acre, , Princeton 1976, εικ. 23, Πρόκειται για τέσσερις σταυρόσχημες λειψανοθήκες που βρίσκονται σήμερα σε συλλογές της δυτικής Ευρώπης. Στα πολυτελή αυτά έργα μεταλλοτεχνίας ο Πανάγιος Τάφος υποδηλώνεται με μία σαρκοφάγο κάτω από τοξωτό πλαίσιο, από το οποίο κρέμεται μία κανδήλα, Folda, The Art of the Crusaders (υποσημ. 17), , εικ. 8B.4,8B.5,8B.6,8B.7. Πρέπει να σημειωθεί πως ο Τίμιος Σταυρός υπήρξε το παλλάδιο του σταυροφορικού βασιλείου της Ιερουσαλήμ και συχνά λείψανα Τιμίου Ξύλου σε πολυτελείς σταυροθήκες, έργα τοπικών εργαστηριών, αποστέλλονταν ως δώρα στη Δύση ως ένδειξη εύνοιας και σχέσης του αποδέκτη με την πολιτική και την εκκλησιαστική εξουσία της πόλης, βλ. Folda, The Art of the Crusaders (υποσημ. 17), 34,82-84,97-100, Πρόκειται για μια μολύβδινη ευλογία που βρίσκεται σήμερα στο Βερολίνο, βλ. L. Kötzche, Zwei Jerusalemer Pilgerampullen aus der Kreuzfahrerzeit, ZKg 51 (1988), 13-32, εικ. 1-2, 5-6, και ένα παρόμοιο φιαλίδιο που φυλάσσεται στο Βρετανικό Μουσείο, D. Buckton (επιμ.), Byzantium. Treasures of Byzantine Art and Culture from British Collections, κατάλογος έκθεσης, Λονδίνο 1994, 187 (αριθ. 202). Βλ. επίσης Folda, The Art of the Crusaders (υποσημ. 17), , εικ. 8Β.8.3καιο. 26. G. Schlumberger - F. Chalandon - A. Blanchet, Sigillographie de l'orient Latin (Bibliothèque archéologique et historique de l'institut français d'archéologie de Beyrouth, 37), Παρίσι 1943, αριθ , αριθ. 167, πίν. V.6-9, ΧΧ.2 και

10 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ μέγεθος περιόριζε αναγκαστικά τις απεικονίσεις του μνημείου σε κάποια χαρακτηριστικά στοιχεία του, τα οποία θα πρέπει να ήταν αναγνωρίσιμα από το μεσαιωνικό κοινό. Ένα από αυτά είναι τα τρία στρογγυλά σχήματα που απεικονίζονται στον Τάφο του Χριστού, για τα οποία οι περιγραφές του μνημείου δεν αφήνουν κανένα περιθώριο παρερμηνείας. Πρόκειται δηλαδή για τα τρία ανοίγματα στη μαρμάρινη επένδυση του βράχου, πάνω στον οποίο τοποθετήθηκε το σώμα του Χριστού, που αναφέρουν σχεδόν όλοι οι επισκέπτες του Παναγίου Τάφου μετά τις αρχές του 12ου αιώνα 27. Σημαντικότερο είναι, ωστόσο, το γεγονός πως η χρήση των ευλογιών ως ενθυμημάτων προσκυνήματος, των σφραγίδων ως διακριτικών σημείων της λατινικής Εκκλησίας και των σταυροθηκών ως τεκμηρίων της σύνδεσης του κατόχου τους με τους Αγίους Τόπους προσέδιδαν στην απεικόνιση του μνημείου έναν εμβληματικό χαρακτήρα. Επομένως, η ύπαρξη των κανδηλών σε αυτές τις περιληπτικές παραστάσεις του μνημείου, οι οποίες όχι μόνον έχουν αλλά και οφείλουν να έχουν το κύρος μιας αυθεντικής απεικόνισης, μας οδηγεί στο ερώτημα αν αυτό το απλό αντικείμενο, το οποίο ιδιαίτερα τονίζεται στο οικοδόμημα της Αίγινας, είναι ένα «σήμα κατατεθέν» του Παναγίου Τάφου 28. Η απάντηση βρίσκεται στις πηγές, η έρευνα των οποίων αποκαλύπτει ότι οι κανδήλες δεν αποτελούν μόνον ένα χαρακτηριστικό στοιχείο του οικοδομήματος, αλλά πολύ περισσότερο σχετίζονται με τη λειτουργία της Ανάστασης και το σωτηριολογικό μήνυμα που φέρνει ο Τάφος του Χριστού στους πιστούς. Συγκεκριμένα, ήδη τον 4ο αιώνα, στην περιγραφή της προσκυνήτριας Αιθέριας γίνεται λόγος για την κανδήλα στο εσωτερικό του Τάφου, από όπου τη δέκατη ώρα της Ανάστασης, που ονομάζεται λυχνικόν, ανάβουν οι Εικ. 12. Σχέδιο σταυροφορικής μολύβδινης ευλογίας με παράσταση του Παναγίου Τάφου. Βερολίνο, Museum fiir Spätantike und Byzantinische Kunst (12ος αι.). Εικ. 13. Σχέδια σφραγίδων της λατινικής εκκλησιαστικής ιεραρχίας της Ιερουσαλήμ με απεικόνιση του Παναγίου Τάφου. υπόλοιπες κανδήλες του μνημείου και του ναού 29. Αργότερα οι προσκυνητές μιλούν για την κανδήλα που καίει συνέχεια στο εσωτερικό του Τάφου 30 ή για τις δώδεκα 27. Kötzche, ό.π., Folda, The Art of the Crusaders (υποσημ. 17), 82. Είναι ενδιαφέρον ότι OL ίδιες χαρακτηριστικές λεπτομέρειες, δηλαδή το κιβώριο, οι κανδήλες και τα τρία στρογγυλά ανοίγματα στην επένδυση του τάφου, υποδηλώνουν τον Πανάγιο Τάφο σε μια πολυάριθμη ομάδα μικρών λίθινων εικόνων με την παράσταση των Μυροφόρων στον Τάφο, που χρονολογούνται από το 12ο έως και το 15ο αιώνα και αποτελούν έργα ρωσικών εργαστηρίων. Τα εικονίδια κατασκευάζονταν στο Novgorod από τοπικό σχιστόλιθο και αντέγραφαν πιθανότατα ανάλογα αντικείμενα, αναμνηστικά προσκυνήματος στους Αγίους Τόπους, L. Beliaev, The Holy Sepulchre and Relics of the Holy Land, στο A. Lidov (επιμ.), Christian Relics in the Moscow Kremlin, κατάλογος έκθεσης, Μόσχα 2000,94-110, εικ Ας σημειωθεί ότι οι κανδήλες απεικονίζονται επίσης πολύ συ- χνά στα μεταβυζαντινά προσκυνητάρια των Αγίων Τόπων, βλ. Σ. Καδάς, Απεικονίσεις του ναοΰ της Αναστάσεως στά προσκυνητάρια των Αγίων Τόπων, Άντίφωνον. 'Αφιέρωμα στον καθηγητή N.B. Αρανόάκη (επιμ. Β. Κατσαρός), Θεσσαλονίκη 1994, , εικ. 10,11, P. Maraval (επιμ.), Egèrie, Journal de Voyage (Itinéraire), Παρίσι 1982,238. Βλ. επίσης J. E. Phillips, The Site of the Church of the Holy Sepulchre in Jerusalem: Its Pre-Constantinian and Constantinian Phases (αδημοδ. διδακτ. διατριβή), The University of Texas at Austin, University Microfilms 1977, J. Wilkinson, Jerusalem Pilgrims Before the Crusades, Warminster 1977, Ανώνυμος προσκυνητής από την Piacenza (περ. 570), Phillips, ό.π.,

11 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ κανδήλες, όσες δηλαδή και οι απόστολοι, που κρέμονται στο μνημείο 31. Στα τέλη του 8ου αιώνα ο επίσκοπος Εδέσσης Θεόδωρος παρακολούθησε τις ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας στο ναό της Ιερουσαλήμ και, όπως μας πληροφορεί ο βιογράφος του, μετά δε την ούρανίω φωτϊ δαδουχίαν των κανδηλών της αγίας αναστάσεως, συμμετείχε στη λειτουργία μαζί με τον πατριαρχικό κλήρο 32. Η τελευταία πληροφορία είναι αξιοσημείωτη, καθώς πρόκειται για μια από τις πρωιμότερες αναφορές στο θαύμα του αγίου Φωτός. Το φως δηλαδή που ανέφερε παλαιότερα η Αιθέρια ανάβει πλέον με θαυματουργό τρόπο (ονρανίω) την εσπέρα του Μεγάλου Σαββάτου στο εσωτερικό του Τάφου. Στο εξής οι αναφορές στο θαύμα στις περιγραφές του μνημείου γίνονται κοινός τόπος 33. Παράλληλα, σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το τελετουργικό μέρος του θαύματος κατέχουμε από το τυπικό της ακολουθίας της Μεγάλης Εβδομάδας στο ναό της Αναστάσεως του έτους 1122, που δημοσίευσε το 1894 ο Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς 34. Είναι μάλλον περιττό να αναφερθούμε στο συμβολισμό και τις σωτηριολογικές προεκτάσεις του θαύματος 35. Η περιγραφή ενός προσκυνητή του 14ου αιώνα, του πρωτονοτάριου Εφέσου Περδίκου, είναι αρκετά σαφής: Προς δε και ό κυριακος τάφος ο θεοδόχος, / δια μαρμάρων λαμπρυνθείς κιόνων στιλπνότατων / και προ της θύρας κνλισθείς ό παρ' αγγέλου λίθος/εξ ων πηγάζει θαύματα πάσι πιστοϊς άφθόνως. /Και το δη μείζον προφανώς πιστοϊς τε καϊ άπίστοις/ή κατά την παγκόσμιον άνάστασιν Κυρίου Φωτοχυσία πρόδηλος φωτός τοϋ Παναγίου / μεταδίδουσα τοις πιστοϊς αγιασμον και φώτα 36. Η παραπάνω ανάλυση μας επιτρέπει να υποστηρίξουμε ότι ο ζωγράφος της Όμορφης Εκκλησιάς, από προσωπική πρωτοβουλία ή μετά από επιθυμία του κτήτορα του ναού, θέλησε να εμπλουτίσει τη σκηνή του Επιταφίου Θρήνου με την απεικόνιση του Παναγίου Τάφου. Στην προσπάθεια του αυτή αναζήτησε πρότυπα σε κάποιο χειρόγραφο και είτε αντέγραψε έναν «Πανάγιο Τάφο», δηλαδή ένα οικοδόμημα ανάλογο με αυτό των συριακών και των αρμενικών τετραευαγγελίων, ή «δανείστηκε» ένα αρχιτεκτόνημα και το μετέτρεψε στο σημαντικότερο ταφικό μνημείο της Χριστιανοσύνης προσθέτοντας το χαρακτηριστικότερο γνώρισμα του, δηλαδή τις δύο κανδήλες. 31. Πληροφορία από την περιγραφή του ηγουμένου Adomnan (Arculfus) ( ), Wilkinson, Jerusalem Pilgrims (υποσημ. 29), 96. Βλ. επίσης το κείμενο της μοναχής Hugeburc (περ. 780), στο ίδιο, 129. Για τις αναφορές των προσκυνητών μέχρι τον 9ο αιώνα, βλ. επίσης Κ.Δ. Καλοκύρης, Τό αρχιτεκτονικό συγκρότημα τοϋ ναοϋ της 'Αναστάσεως Ιεροσολύμων και τό θέμα τοϋ άγίον Φωτός, Θεσσαλονίκη 1999, Η. Vincent - F.M. Abel, Jérusalem, 2: Jérusalem nouvelle, Παρίσι 1914, , σημ Wilkinson κ.ά., Jerusalem Pilgrimage (υποσημ. 18), 201, 217, 279, 282,238,224. Βλ. επίσης τις μεταγενέστερες αναφορές στις κανδήλες και το θαύμα στα μεταβυζαντινά προσκυνητάρια των Αγίων Τόπων, Α. Külzer, Peregrinano graeca in Terram Sanctam. Studien zu Pilgerführern und Reisebeschreibungen über Syrien, Palästina und den Sinai aus byzantinischer und metabyzantinischer Zeit (Studien und Texte zur Byzantinistik 2), Φραγκφούρτη 1994,203,308,327,343, Α. Παπαδόπουλος-Κεραμεύς, 'Ανάλεκτα Ίεροσολυμιτικής Σταχνολογίας, τ. 2, Πετρούπολη 1894 (ανατύπωση: Βρυξέλλες, Culture et Civilisation, 1963), Γενικά για την εξέλιξη του Η απεικόνιση του μνημείου προσδίδει στην εικονογραφία του θέματος λεπτούς θεολογικούς συμβολισμούς, καθώς παραπέμπει στην ουσία του ορθόδοξου δόγματος, δηλαδή στη σωτηρία του ανθρώπινου γένους μέσω της Θυσίας και της Ανάστασης του Θεανθρώπου, γεγονός που θα μπορούσε κάλλιστα να αιτιολογήσει την επιθυμία του ζωγράφου ή του κτήτορα να προστεθεί στη σκηνή. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανόν η εικαστική αναφορά στη σύγχρονη κατάσταση του Τάφου του Χριστού να αποτελεί επίσης ένα σχόλιο στην επικαιρότητα της εποχής με πολύ πιο ενδιαφέρουσες προεκτάσεις. Το θαύμα του αγίου Φωτός, όπως άλλωστε κάθε θαυματουργική αποκάλυψη του θείου, αποτελούσε για το μεσαιωνικό κόσμο έμβλημα εκκλησιαστικής ισχύος και πηγή πολιτικής και οικονομικής δύναμης. Οι αντιδράτελετουργικού τυπικού του θαύματος, βλ. G. Bertonière, The Historical Development of the Easter Vigil and Related Services in the Greek Church (OCA, 193), Ρώμη 1972,29-58, Κ. Schmaltz, Das heilige Feuer in der Grabeskirche im Zusammenhang mit der kirchlichen Liturgie und den antiken Lichtriten, PJb 13 (1917), Βλ. επίσης Β. Kötting, Peregrinano Religiosa. Wallfahrten in der Antike und Pilgerwesen in der Alten Kirche, Münster 1950, Σ.Γ. Μακρής, Φως Άγιον, ΘΗΕ12, Αθήνα 1968, στ PG 133, 965. Για το κείμενο και το συγγραφέα, βλ. Külzer, Peregrinano graeca (υποσημ. 33), Στον ίδιο τόμο της PG, στο στίχο 976, βρίσκουμε μία ανάλογη περιγραφή ενός ανώνυμου προσκυνητή: Εκείθεν (δηλ. στον Τάφο) καταβαίνει το άγων φως τω άγίω και μεγάλω Σαββάτω ώρα εσπερινού, και προσεγγίζει τοϋ άγίον τάφου τοϋ Χρίστου, και ευθύς άπτουσιν αϊ κανοήλαις τοϋ άγίον τάφου. Το κείμενο χρονολογείται στο 15ο αιώνα αλλά βασίζεται σε παλαιότερο, βλ. Külzer, ό.π., Βλ. επίσης σχετικά με τη σταθερή αναφορά του θαύματος στα μεταβυζαντινά προσκυνητάρια, Külzer, στο ίδιο,

12 ΑΠΕΙΚΟΝΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ σεις που προξένησε στους κατά καιρούς κυρίαρχους των Αγίων Τόπων αποτυπώνουν με ενάργεια αυτή τη διάσταση της ούρανίω φωτί οαοουχίας του Παναγίου Τάφου. Σε αραβικές πηγές, για παράδειγμα, αναφέρεται πως η βασική αιτία για την τρομερή καταστροφή του ναού της Αναστάσεως και του Τάφου το 1009 από τον χαλίφη al-hakim υπήρξε η ραδιουργία της τελετής του αγίου Φωτός που συγκέντρωνε τους χριστιανούς κάθε χρόνο στην Ιερουσαλήμ 37. Ανάλογες αναφορές εντοπίζονται σε βυζαντινές πηγές στη διάρκεια του 10ου αιώνα, στις οποίες μάλιστα το θαύμα χρησιμοποιείται και ως επιχείρημα για την απόδειξη της ανωτερότητας του Χριστιανισμού έναντι του Ισλάμ 38. Στις αρχές του 12ου αιώνα το άγιο Φως θα βρεθεί στο επίκεντρο της αντιπαράθεσης ανάμεσα στον ελληνικό ορθόδοξο κλήρο, που ήταν υπεύθυνος για την τελετή, και στη λατινική Εκκλησία του σταυροφορικού κράτους της Ιερουσαλήμ. Δύο μόλις χρόνια μετά την εγκατάσταση των σταυροφόρων στους Αγίους Τόπους, το 1101, οι πηγές μας πληροφορούν πως το θαύμα δεν πραγματοποιήθηκε. Δεν είναι βέβαια τυχαίο το γεγονός πως είχε προηγηθεί η απομάκρυνση του ορθόδοξου πατριάρχη από τη θέση του και η εκδίωξη από το ναό της Αναστάσεως όλων των μη λατίνων κληρικών. Η αναστάτωση που προξένησε η απουσία του θαύματος και οι πιθανές αρνητικές επιπτώσεις που θα είχε η συνέχιση μιας τέτοιας θείας καταδίκης στην προσέλευση προσκυνητών, και κατ' επέκταση χρήματος στην πόλη, ανάγκασαν το λατίνο βασιλιά Βαλδουίνο Α να επαναφέρει τους κληρικούς όλων των χριστιανικών δογμάτων στο ναό της Αναστάσεως 39. Ο ορθόδοξος κλήρος, ωστόσο, κατέλαβε πρωτεύουσα θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες χριστιανικές κοινότητες, γεγονός που αντικατοπτρίζεται καταρχήν στο χώρο 37. Μ. Canard, La destruction de l'église de la Résurrection par le Calife Hakim et l'histoire de la descente du feu sacré, Byz 25 (1965), Στο ίδιο, Β. Hamilton, The Latin Church in the Crusader States. The Secular Church, Λονδίνο 1980,161, Σχετικά με τη θέση των διαφόρων χριστιανικών κοινοτήτων στο ναό της Αναστάσεως, βλ. L.-A. Hunt, Artistic and Cultural Interrelations Between the Christian Communities at the Holy Sepulchre in the 12th Century, στο L.-A. Hunt, Byzantium, Eastern Christendom and Islam (υποσημ. 12), τ. 2, αριθ. XIX, L Wilkinson %.ά., Jerusalem Pilgrimage (υποσημ. 18), 167. Είναι ενδιαφέρον ότι στις αρχές του 12ου αιώνα το λειτουργικό τυπικό της τελετής του θαύματος αποκτά μεγάλη επισημότητα. Παράλληλα, στα σχετικά κείμενα χρησιμοποιείται για πρώτη φορά η έκφραση "Αγων Φως, γεγονός που τονίζει την ιδιαίτερη έμφαση που δίδεπου του δόθηκε μέσα στο ναό, δηλαδή το παρεκκλήσιο του Τιμίου Σταυρού 40. Η πρωτοκαθεδρία του διαφαίνεται επίσης στην πολύ ζωντανή περιγραφή του θαύματος από τον ηγούμενο Δανιήλ, που παρακολούθησε την τελετή μερικά χρόνια αργότερα, το ρώσος προσκυνητής αφηγείται πώς μπήκε στον Τάφο μετά από άδεια του λατίνου βασιλιά και τοποθέτησε ως εκπρόσωπος του ρωσικού λαού μία κανδήλα στο εσωτερικό του. Εκεί είδε την κανδήλα των Ελλήνων τοποθετημένη πάνω στη μαρμάρινη επένδυση του Τάφου στο μέρος της κεφαλής, την κανδήλα της μονής του Αγίου Σάββα και των υπόλοιπων μοναστηριών στο μέρος του στήθους και ο ίδιος τοποθέτησε τη δική του στο κάτω τμήμα. Αμέσως οι τρεις κανδήλες άναψαν από τη χάρη του Κυρίου, ενώ αντιθέτως οι τρεις κανδήλες των Φράγκων που κρέμονταν από ψηλά παρέμειναν σβηστές 41. Η Ιερουσαλήμ κατελήφθη το 1187 από τον Saladin και οι νέες μουσουλμανικές αρχές φαίνεται πως άσκησαν στενό έλεγχο στις χριστιανικές λατρευτικές πρακτικές 42, ενώ στο σύντομο χρονικό διάστημα , που οι Λατίνοι επανέρχονται στην πόλη, φαίνεται πως το θαύμα θα αποτελέσει και πάλι αιτία προστριβών ανάμεσα σε Λατίνους και Ορθοδόξους. Η παπική βούλλα του 1238, με την οποία ο Γρηγόριος Θ' απαγόρευσε την τελετή του αγίου Φωτός χαρακτηρίζοντας την ως αναξιοπρεπή απάτη 43, αποδεικνύει την ένταση της αντιπαράθεσης. Μερικά χρόνια αργότερα, το 1244, όταν οι μουσουλμάνοι κατέλαβαν την Ιερουσαλήμ και οι Λατίνοι έχασαν και ουσιαστικά την κυριαρχία στα εκκλησιαστικά πράγματα της πόλης, ήρθη η απαγόρευση και η τελετή του αγίου Φωτός άρχισε να τελείται και πάλι. Ωστόσο, μόνο για τους ανατολικούς ορθόδοξους χριστιανούς, καθώς η λατινική Εκκλησία παρέμεινε πιστή στο παπικό διάταγμα του ται στο θαύμα αυτή την εποχή από την ορθόδοξη Εκκλησία της Ιερουσαλήμ. Bertonière, ό.π. (υποσημ. 34), L.-A. Hunt, Eternal Light and Life: A Thirteenth-Century Icon from the Monastery of the Syrians, Egypt, and the Jerusalem Paschal Liturgy, στο L.-A. Hunt, Byzantium, Eastern Christendom and Islam (υποσημ. 12), τ. 2, αριθ. XV, 152, σημ. 70. Είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί πως ο Κ. Καλοκύρης. βασιζόμενος σε πηγές του 19ου αιώνα, αναφέρει διάταγμα του Saladin το οποίο επέστρεφε τον Άγιο Τάφο στη δικαιοδοσία του πατριάρχη των «Ρωμιών», βλ. Καλοκύρης ό.π. (υποσημ. 31), Schmaltz, ό.π. (υποσημ. 35), Είναι ενδιαφέρον ότι οι αναφορές στο άγιο Φως στα μεταβυζαντινά προσκυνητάρια συνδυάζονται συχνά με μια έντονη κριτική ενάντια στη στάση της λατινικής Εκκλησίας απέναντι στο θαύμα, βλ. Külzer, ό.π. (υποσημ. 33),

13 ΒΑΣΙΛΙΚΗ Α. ΦΩΣΚΟΛΟΥ Συνοψίζοντας, είναι φανερό πως στη διάρκεια του 12ου και στις αρχές του 13ου αιώνα το άγιο Φως απέκτησε στη συνείδηση των μεσαιωνικών χριστιανικών κοινοτήτων και άλλους συμβολισμούς πέρα από τους καθαρά θρησκευτικούς. Οι πολιτικές και εκκλησιαστικές προεκτάσεις που είχε λάβει το θαύμα εκείνη την εποχή επιτρέπουν να υποθέσουμε πως το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τον Πανάγιο Τάφο, που διαφαίνεται στις συχνές απεικονίσεις του από αυτή την περίοδο και εξής, δεν οφείλεται απλώς στην κατάκτηση των Αγίων Τόπων από τους σταυροφόρους, αλλά πολύ περισσότερο στις σύνθετες πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν στο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου. Vasiliki Foskolou REPRESENTATIONS OF THE HOLY SEPULCHRE AND THEIR SYMBOLISM IN THE LATE BYZANTINE ERA J. his study originated from an observation that during the Late Byzantine period representations of Christ's Burial and Resurrection in works from the Eastern Mediterranean often include, instead of the "sepulchre hewn in stone" of the Gospels, a structure with a ciborium from which two or more lamps hang suspended. This suggested that the architectural feature might be a pictorial reference to the contemporary appearance of Christ's tomb, the Holy Sepulchre. In order to corroborate this theory, a search was made for earlier, contemporary and later representations of the tomb and for descriptions in the writings of pilgrims to the Holy Land, from which it became clear that when depicting the Sepulchre painters reproduced certain architectural details, as the sources confirm. What is of particular interest is that one of the features chosen to suggest the tomb - the lamps - can be shown to reflect theological symbolism, religious practice and contemporary historical events. These lamps contain a clear reference to the miracle of the Holy Fire, which occurred during the Resurrection service from the late eighth century onwards. The miraculous lighting of the lamps on the tomb on the night of Easter Saturday was primarily a symbol of the message of salvation which Christ's tomb brought to the faithful. But at the same time, like every manifestation of the divine, it became an emblem of ecclesiastical authority and a source of political and economic power. It is therefore no coincidence that it was often to be found at the centre of disputes, the most significant of which occurred after the capture of Jerusalem by the Crusaders. The protagonists were the Greek Orthodox clergy, who were responsible for the miraculous ritual, and the new Latin ecclesiastical hierarchy, whose aim was absolute control over the great Christian shrine. The outcome was the Papal Bull of 1238, which denounced the miracle as a shameful fraud, thereby demonstrating both the intensity of the dispute and also the link between the great interest in the Holy Sepulchre, which is attested by its frequent representation in the art of the period, and the complex political, social and cultural conditions which developed in the Eastern Mediterranean after the Crusades. Προέλευση φωτογραφιών: Εικ. 2. Millet, ό.π. (υποσημ. 3), εικ Εικ. 3. Weyl-Carr, ό.π. (υποσημ. 6), εικ. 12. Εικ. 4. Belting, ό.π. (υποσημ. 11), εικ. 58. Εικ. 5. Leroy, ό.π. (υποσημ. 12), πίν Εικ. 6. Der Nersessian, ό.π. (υποσημ. 13), πίν. 365, Εικ. 7. Barag - Wilkinson, ό.π. (υποσημ. 15), εικ. 1. Εικ. 8. Wilkinson, ό.π. (υποσημ. 15), εικ. 4. Εικ. 9. Klemm, ό.π. (υποσημ. 22), εικ. 24. Εικ Buchtal, ό.π. (υποσημ. 20), πίν. 131i και 135f. Εικ. 12. Kötzche, ό.π. (υποσημ. 25), εικ. 6. Εικ. 13. Schlumberger - Chalandon - Blanchet, ό.π. (υποσημ. 26), πίν. ΧΧ.2και3. 236

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας

Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Δελτίον της Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας Τομ. 25, 2004 Απεικονίσεις του Παναγίου Τάφου και οι συμβολικές προεκτάσεις τους κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο ΦΩΣΚΟΛΟΥ Βασιλική Πανεπιστήμιο Κρήτης

Διαβάστε περισσότερα

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ

ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΑ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΣΚΡΙΠΟΥ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η μονή της Παναγίας Σκριπού της Ορχομενιώτισσας της Βοιωτίας, κοντά στον αρχαίο Ορχομενό, περιλαμβάνει το πιο σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΣΤΟ ΠΕΛΕΝΤΡΙ Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού στο Πελέντρι φαίνεται να χτίστηκε λίγο μετά τα μέσα του 12 ου αιώνα

Διαβάστε περισσότερα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα

από το 1985. Φορβίων, από προέρχεται Η εκκλησία αποτελεί το αιώνα Η εκκλησία της Παναγίας της Φορβιώτισσας, περισσότερο γνωστή ως η Παναγία της Ασίνου, βρίσκεται στις βόρειες υπώρειες της οροσειράς ο του Τροόδους. Είναι κτισμένη στην ανατολική όχθη ενός μικρού χείμαρρου,

Διαβάστε περισσότερα

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις

Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις 26/12/2018 Βηθλεέμ Ιστορικές και θρησκευτικές αξιώσεις / Επικαιρότητα Η πόλη της Βηθλεέμ είναι ένας προορισμός μεγάλου ενδιαφέροντος όχι μόνο θρησκευτικού αλλά και ιστορικού. ΘΕΜΑ ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Τα αντικείμενα μικροτεχνίας του μουσείου της βιβλιοθήκης του Βατικανού

Τα αντικείμενα μικροτεχνίας του μουσείου της βιβλιοθήκης του Βατικανού 5 Νοεμβρίου 2017 Τα αντικείμενα μικροτεχνίας μουσείου της βιβλιοθήκης Βατικανού Πολιτισμός / Ζωγραφική & Εικαστικές Τέχνες Κωνσταντίνος Π. Χαραλαμπίδης, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογίας Α.Π.Θ. Η συλλογή αντικειμένων

Διαβάστε περισσότερα

GREEK ORTHODOX COMMUNITY OF SOUTH AUSTRALIA INC SERVICES PROGRAM FOR THE HOLY AND GREAT WEEK AND EASTER (From the Vicar General Office)

GREEK ORTHODOX COMMUNITY OF SOUTH AUSTRALIA INC SERVICES PROGRAM FOR THE HOLY AND GREAT WEEK AND EASTER (From the Vicar General Office) GREEK ORTHODOX COMMUNITY OF SOUTH AUSTRALIA INC SERVICES PROGRAM FOR THE HOLY AND GREAT WEEK AND EASTER 2019 21 April 2019. PALM SUNDAY. Morning: Matins and Holy Eucharist 8.00-11.00am. Evening: The Service

Διαβάστε περισσότερα

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ

Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Γενικό Λύκειο Καρπερού Δημιουργική Εργασία: Η ΑΓΙΑ ΣΟΦΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ Ο ναός ήταν αφιερωμένος στη Σοφία του Θεού, κτίστηκε στη θέση αυτή από το Μεγάλο Κωνσταντίνο (306-339) αλλά πολύ σύντομα, το 404, καταστράφηκε

Διαβάστε περισσότερα

4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη

4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη 4. Η Καινή Διαθήκη Β : Οι Επιστολές και η Αποκάλυψη 1. Τι ήταν και γιατί γράφτηκαν οι επιστολές του αποστόλου Παύλου; Ήταν γράμματα που έστελνε ο απόστολος στις χριστιανικές κοινότητες που είχε ιδρύσει.

Διαβάστε περισσότερα

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ

Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ Η Βασιλική της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ ένα από τα πλέον σημαντικά και δημοφιλή προσκυνήματα για όλους τους Χριστιανούς από κάθε γωνιά της γης. Μαθητής : Μιχαλόπουλος Πέτρος 3ο Γυμνάσιο Κοζάνης Τάξη: Α Γυμνασίου-Τμήμα

Διαβάστε περισσότερα

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά

Παναγία της Ασίνου Ελληνικά Παναγία της Ασίνου Ελληνικά 1 ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΑΣΙΝΟΥ Ή ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΤΗΣ ΦΟΡΒΙΩΤΙΣΣΑΣ Η καμαροσκέπαστη, με δεύτερη ξύλινη στέγη εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, που βρίσκεται κοντά στο χωριό Νικητάρι,

Διαβάστε περισσότερα

Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους

Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους 20/04/2019 Λάζαρος: Ο μοναδικός Άνθρωπος με δύο τάφους / Ορθόδοξες Προβολές Ο Λάζαρος με τις αδελφές του ζούσαν στη Βηθανία ένα χωριό που βρισκόταν περίπου δεκαπέντε στάδια (τρία χιλιόμετρα) ανατολικά

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ (Mατθαίος-Μάρκος-Λουκάς) Από τον 2ο αιώνα και εξής η λέξη ευαγγέλιο δηλώνει: τα βιβλία εκείνα της Καινής Διαθήκης που περιέχουν και αφηγούνται το γεγονός της

Διαβάστε περισσότερα

Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων

Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων Ερμηνεία των Πράξεων των Αποστόλων Ενότητα 1.2: Ειδική εισαγωγή - Τα συνοπτικά Ευαγγέλια ΙΙ Σωτήριος Δεσπότης Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας Τα συνοπτικά Ευαγγέλια ΙΙ (Λουκάς - Πράξεις) 1 Ευαγγέλιο

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης

Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης Εισαγωγή στην Κ.Δ. και ιστορία εποχής της Καινής Διαθήκης Μάθημα 6 : Σωτήριος Σ. Δεσπότης Θεολογική Σχολή Τμήμα Κοινωνικής Θεολογίας ΤΑ ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ ΙΙ (Λουκάς-Πράξεις) 2 Ευαγγέλιο = χαρμόσυνη αγγελία

Διαβάστε περισσότερα

Το Αστέρι του Ναού της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ

Το Αστέρι του Ναού της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ 24/12/2018 Το Αστέρι του Ναού της Γεννήσεως στη Βηθλεέμ / Επικαιρότητα H Γέννηση του Χριστού καθορίστηκε να εορτάζεται στις 25 Δεκεμβρίου κατά τη διάρκεια του 4ου αιώνα αντί της 6ης Ιανουαρίου που εορταζόταν

Διαβάστε περισσότερα

Η Παναγία στην Ιεροσολυμιτική λατρευτική παράδοση και στην ορθόδοξη προσκυνηματική θεωρία

Η Παναγία στην Ιεροσολυμιτική λατρευτική παράδοση και στην ορθόδοξη προσκυνηματική θεωρία 9 Νοεμβρίου 2011 Η Παναγία στην Ιεροσολυμιτική λατρευτική παράδοση και στην ορθόδοξη προσκυνηματική θεωρία Πολιτισμός / Λαογραφία-Παράδοση Μ. Γ. Βαρβούνης, Καθηγητής Λαογραφίας Δημοκριτείου Πανεπιστημίου

Διαβάστε περισσότερα

Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό

Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό Τα προσκυνήματα του Δεκαπενταύγουστου από την Τήνο μέχρι την Αμοργό Όπου και να βρεθεί κανείς τον Δεκαπενταύγουστο μοσχοβολά η χάρη Της. Αυτή θα σε οδηγήσει να ανάψεις ένα κερί και να γιορτάσεις μαζί Της

Διαβάστε περισσότερα

Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία. Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.)

Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία. Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.) ΕΚΠΑ ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ & ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ ΑΚ. ΕΤΟΣ 2017-18 Μάθημα ΙΑ 43 Εμβάθυνση στην Αρχαιολογία Όψεις της βυζαντινής μικρογραφικής ζωγραφικής, μικροτεχνίας και κεραμικής (4ος-15ος αι.) ΕΛΕΦΑΝΤΟΣΤΑ Τρίπτυχο

Διαβάστε περισσότερα

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη

γυναίκας που σύμφωνα με την παράδοση ήταν η Θεοδώρα, κόρη του αυτοκράτορα Μαξιμιανού, η οποία είχε ασπασθεί το χριστιανισμό. Το 1430, με την κατάληψη Αγία Αικατερίνη Η Αγία Aικατερίνη βρίσκεται σε ενα απο τα καλυτερα μερη της θεσσαλονικης, στην Βορειοδυτική πλευρά της Άνω Πολης.Κτισμένη το 1320 μχ,η ατμόσφαιρα ειναι πολύ ωραία και προπάντον ειναι ήσυχα

Διαβάστε περισσότερα

Ευγενία Δρακοπούλου. Διευθύντρια Ερευνών Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών

Ευγενία Δρακοπούλου. Διευθύντρια Ερευνών Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών Ευγενία Δρακοπούλου Διευθύντρια Ερευνών Τομέας Νεοελληνικών Ερευνών Τηλ. +302107273570 Fax: +302107246212 E-mail: egidrak@eie.gr Website: http://eie.academia.edu/eugeniadrakopoulou http://www.eie.gr/nhrf/institutes/inr/cvs/cv-drakopoulou-gr.html

Διαβάστε περισσότερα

«Έκθεση εικόνων Κρητικής Σχολής στην Ηπειρο» 2014

«Έκθεση εικόνων Κρητικής Σχολής στην Ηπειρο» 2014 Άγιος Νικόλαος με τρεις σκηνές θαυμάτων του Συλλογή Μητροπολιτικού Μεγάρου Ιωαννίνων Προέλευση: Μονή Ελεούσας Νήσου Ιωαννίνων Διαστάσεις 0,92 Χ 0,62μ 1500 Εικόνα με πλαίσιο, που διατηρείται σε καλή κατάσταση

Διαβάστε περισσότερα

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού.

Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. Το Μεσαιωνικό Κάστρο Λεμεσού. 1 Περιεχόμενα: Εισαγωγή σελ.3 Ιστορική αναδρομή σελ.4 Περιγραφή του χώρου σελ.5-7 Βιβλιογραφία σελ.8 Παράρτημα σελ.9-10 2 Εισαγωγή. Στο κέντρο της Λεμεσού υπάρχει το Κάστρο

Διαβάστε περισσότερα

Συγκλονιστική αποκάλυψη: Έλληνες επιστήμονες άνοιξαν το σημείο ταφής του Ιησού!

Συγκλονιστική αποκάλυψη: Έλληνες επιστήμονες άνοιξαν το σημείο ταφής του Ιησού! Επιστήμονες του Εθνικού Μετσοβίου Πολυτεχνείου έφεραν στο φως για πρώτη φορά την ταφική πλάκα του Ιησού και ανέλαβαν την αναστύλωση του Ιερού Ναού της Αναστάσεως. Για πρώτη φορά εδώ και αιώνες, επιστήμονες

Διαβάστε περισσότερα

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ

Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η ΒΑΣΙΛΙΚΗ «ΑΓ. ΣΟΦΙΑ» Η ΝΕΚΡΟΠΟΛΗ Η σημερινή βασιλική «Αγ. Σοφία» βρίσκεται στο κέντρο της κύριας νεκρόπολης της αρχαίας πόλης Σέρντικα. Σ αυτή την περιοχή έχουν ανακαλυφθεί

Διαβάστε περισσότερα

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους]

Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [ ] και Γ. Μεταβυζαντινή ή Νεοβυζαντινή [από το 1453 μέχρι τους νεώτερους χρόνους] ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΙΑ ΠΕΡΙΟΔΟΙ ΤΗΣ ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΗΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ Η Χριστιανική Ζωγραφική διαιρείται συνήθως σε τρεις μεγάλες περιόδους Α.Πρωτοχριστιανική [μέχρι τις αρχές του 4ου αι.] Β.Βυζαντινή [330-1453] και Γ. Μεταβυζαντινή

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων

ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων ΔΕ3. Η Καινή Διαθήκη Α: Τα Ευαγγέλια και οι Πράξεις των Αποστόλων 1. Ποια είναι τα βιβλία της Καινής Διαθήκης 1. Ιστορικά Ευαγγέλια 1. κατά Ματθαίον 2. κατά Μάρκον 3. κατά Λουκάν 4. κατά Ιωάννην 5.Πράξεις

Διαβάστε περισσότερα

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ

ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΝΑΟΣ ΑΓΙΑ ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗΣ Στον 11 ο αιώνα χρονολογείται η αγία Αικατερίνη στην Πλάκα, κοντά στο μνημείο του Λυσικράτους. Έχει χτιστεί πάνω σε ερείπια αρχαίου ναού της Αρτέμιδος. Η στέγαση του κεντρικού τμήματος,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική.

ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ. 1. Θέματα Ερμηνείας και Θεολογίας των Επιστολών του Αποστόλου Παύλου. 2. Πατερική Ερμηνευτική. ΤΜΗΜΑ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΗΣ ΘΕΟΛΟΓΙΑΣ ECTS ECTS 1. Mεθοδολογία και κριτική του κειμένου της Καινής Διαθήκης. 2. Ζητήματα Ερμηνείας και Ερμηνευτικής της Καινής

Διαβάστε περισσότερα

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου

Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Παγκόσμια Κληρονομιά της Κύπρου Η Συνθήκη για την Προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς, που υιοθετήθηκε από την UNESCO το 1972, σηματοδότησε μια νέα εποχή στη διατήρηση των πολιτιστικών

Διαβάστε περισσότερα

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη.

Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Μου έκαναν ιδιαίτερη εντύπωση τα ψηφιδωτά που βρίσκονταν στην αψίδα του ναού της Παναγίας της Κανακαριάς στη Λυθράγκωμη. Ο Χριστός. Ψηφιδωτό Παναγίας της Κανακαριάς. Λυθράγκωμη- Καρπασίας Τα ψηφιδωτά αυτά

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά

Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης. Ελληνικά 1 Κείμενο Αγίου Νικολάου της Στέγης Ελληνικά 2 Ο Άγιος Νικόλαος της Στέγης Πήρε το όνομα του μετά την προσθήκη της δεύτερης Στέγης του ναού τον 13ον αιώνα, για την προστασία του από τα χιόνα και τη βροχή.

Διαβάστε περισσότερα

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου.

1. Στα αποστολικά χρόνια, η Θεία Ευχαριστία γινόταν διαφορετικά από τον τρόπο που έγινε τη βραδιά του Μυστικού Δείπνου. ΜΑΘΗΜΑ 22 ο ΙΔΡΥΣΗ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ Θ.ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΑΣ Να χαρακτηρίσετε τις παρακάτω προτάσεις ως σωστές ή λανθασμένες, σύμφωνα με την ιστορία της αρχαίας Εκκλησίας, γράφοντας δίπλα στον αριθμό κάθε

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ

ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΣΥΝΤΗΡΗΣΗ ΤΟΥ ΠΑΝΑΓΙΟΥ ΤΑΦΟΥ ΤΙ ΑΝΑΦΕΡΕΙ Ο ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΟΣ ΤΟΥ NATIONAL GEOGRAPHIC Για δεκαετίες έντονες συζητήσεις μαινόταν σχετικά με το αν ο Ναός της Αναστάσεως του Κυρίου στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ

Διαβάστε περισσότερα

«Εικόνα: Θέση και Λειτουργικότητα. Αποθησαύριση και ηλεκτρονική οργάνωση όρων και στοιχείων», διδακτορική διατριβή, 2 τόμοι, Αθήνα 2009.

«Εικόνα: Θέση και Λειτουργικότητα. Αποθησαύριση και ηλεκτρονική οργάνωση όρων και στοιχείων», διδακτορική διατριβή, 2 τόμοι, Αθήνα 2009. English abstract The Phd thesis, entitled Icon: its placement and functionality, focused on the functionality of the icons in the middle byzantine period. In this framework unpublished icons from the Sinai

Διαβάστε περισσότερα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ. Της Μαρίας Αποστόλα ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Της Μαρίας Αποστόλα Η Ελλάδα υπήρξε από τους πρώτους δέκτες του Χριστιανισμού και τα μνημεία της ελληνικής ορθοδοξίας αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της εθνικής κληρονομιάς, αποτελώντας

Διαβάστε περισσότερα

Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που

Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που Κατακόμβες Κατακόμβες έχουν βρεθεί στη Ρώμη (60+) στην Αίγυπτο,στη Νάπολη, στη Μάλτα, στη Σικελία και στη Μήλο Οι κρύπτες ήταν διακοσμημένες με τοιχογραφίες που είχαν συμβολικές απεικονίσεις με θρησκευτικό

Διαβάστε περισσότερα

Ονοματεπώνυμο: Απόστολος Μαντάς. Θέση: Επίκουρος καθηγητής. Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη.

Ονοματεπώνυμο: Απόστολος Μαντάς. Θέση: Επίκουρος καθηγητής. Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ονοματεπώνυμο: Απόστολος Μαντάς Πατρώνυμο: Γεώργιος Τόπος γέννησης: Αθήνα Θέση: Επίκουρος καθηγητής Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Αρχαιολογία και Τέχνη Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

[Το μετόχι ως συνιστώσα παραγωγής του αγροτικού χώρου στην Κρήτη.

[Το μετόχι ως συνιστώσα παραγωγής του αγροτικού χώρου στην Κρήτη. [Το μετόχι ως συνιστώσα παραγωγής του αγροτικού χώρου στην Κρήτη. Η περίπτωση του μετοχιού Ησυχάκη στον Αλικιανό.] Σκοπός της εργασίας είναι η διερεύνηση ιδιαιτεροτήτων στην εξέλιξη του αγροτικού χώρου

Διαβάστε περισσότερα

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ:

Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: ΜΑΘΗΜΑ 18 Ο ΟΙ ΑΓΙΕΣ ΕΙΚΟΝΕΣ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση από τις αντίστοιχες φράσεις α, β, γ: 1. Η αποκατάσταση της προσκύνησης των εικόνων

Διαβάστε περισσότερα

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας.

1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 1 η Θεματική ενότητα- Μπορούν οι άνθρωποι να εικονίζουν το Θεό; 1. Δώστε τον ορισμό της εικόνας. 2. Ποια η έννοια της λέξεως είδωλο στο θρησκευτικό τομέα; 3. Ποιο από τα παρακάτω αποτελούν μορφές σύγχρονης

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Μεταμόρφωσης του Σωτήρος Παλαιχώρι Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗΣ ΤΟΥ ΣΩΤΗΡΟΣ- ΠΑΛΑΙΧΩΡΙ Η εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος είναι ένα μικρό παρεκκλήσι που χτίστηκε στις αρχές

Διαβάστε περισσότερα

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ ΑΡΓΥΡΩ ΠΡΟΒΙΔΑΚΗ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΣΛΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΤΑ ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ

Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ ΑΡΓΥΡΩ ΠΡΟΒΙΔΑΚΗ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΣΛΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΤΑ ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Η ΜΟΝΗ ΤΗΣ ΠΕΛΑΓΙΑΣ ΑΡΓΥΡΩ ΠΡΟΒΙΔΑΚΗ ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΕΣΛΗΣ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΣΠΑΤΑ ΘΑΝΑΣΗΣ ΣΤΑΜΑΤΙΟΥ Μονή της Πελαγίας Ακραιφνίου Βοιωτίας Εισαγωγή Η ομάδα μας ασχολήθηκε με τα τη Μονή της Πελαγίας στο Νομό Βοιωτίας

Διαβάστε περισσότερα

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά

Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά. Ελληνικά 1 Κείμενο Εκκλησίας Αρχαγγέλου Μιχαήλ στον Πεδουλά Ελληνικά 2 ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΟΥ ΑΡΧΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΗΛ ΣΤΟΝ ΠΕΔΟΥΛΑ Η εκκλησία του Αρχαγγέλου Μιχαήλ που χτίστηκε πριν το 1474 είναι μονόκλιτη, ξυλόστεγη με νάρθηκα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΛΙΑΡΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΑΞΗ Α ΣΧ.ΕΤΟΣ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΛΙΑΡΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΑΞΗ Α ΣΧ.ΕΤΟΣ ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΛΙΑΡΤΟΥ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΤΕΧΝΗ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ ΤΑΞΗ Α ΣΧ.ΕΤΟΣ 2015-16 Ομάδα 3 η : ΓΛΥΠΤΕΣ - ΓΡΑΦΕΙΣ Ενδεικτικά ερωτήματα: Ποια στοιχεία υπάρχουν για τα χειρόγραφα και τις μικρογραφίες;

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ: ΠΡΟΤΥΠΟ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ

Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ: ΠΡΟΤΥΠΟ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Ο ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΤΟ ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ: ΠΡΟΤΥΠΟ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΟ ΑΝΤΙΣΤΑΣΗΣ Αναστασία Τούρτα Επίτιμη Διευθύντρια Μουσείου Βυζαντινού Πολιτισμού Ο Αλέξανδρος νικά τον Δαρείο. Εικονογραφημένο

Διαβάστε περισσότερα

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας»

ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας. Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2016 Εκκλησίες της Σωτήρας Πρόγραμμα Μαθητικών Θρησκευτικών Περιηγήσεων «Συνοδοιπόροι στα ιερά προσκυνήματα του τόπου μας» ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ Αγία Θέκλα Βρίσκεται 7χλμ νότια από το κέντρο της Σωτήρας.

Διαβάστε περισσότερα

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια

Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια Ηγούμενος Χρυσορρογατίσσης Διονύσιος Ο ΣΤΑΥΡΟΣ ΤΟΥ ΚΡΑΤΗΜΑΤΟΥ Διόρθωση ανακρίβειας που προήλθε από παρεξήγηση Αφορμή για τη συγγραφή αυτού του άρθρου υπήρξε η ανακρίβεια που αναφέρεται στο βιβλίο της Μαρίνας

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 11 Ο Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ Να συμπληρώσετε κάθε μια από τις προτάσεις 1, 2, 3, 4 και 5, επιλέγοντας τη σωστή απάντηση, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας, από τις αντίστοιχες φράσεις α, β,

Διαβάστε περισσότερα

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης

Ιερού Παλατίου Ιππόδρομο ανακτόρου των Βλαχερνών, του ανακτόρου του Μυρελαίου σειρά καταστημάτων της Μέσης BYZANTINH TEXNH:AΡXITEKTONIKH kαι ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ H Βυζαντινή αρχιτεκτονική και ως αναπόσπαστο τμήμα της η ζωγραφική: - Ψηφιδωτή και νωπογραφία- νοείται η τέχνη που γεννήθηκε και ήκμασε μεταξύ 4ου και 15ου αιώνα,

Διαβάστε περισσότερα

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου

Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου 28/07/2019 Ο Ιερός Ναός του Αγ. Παντελεήμονος στη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου / Ορθόδοξες Προβολές Στη βορειοανατολική ακμή των τειχών της μεσαιωνικής πόλης της Ρόδου και σε απόσταση μόλις Παντελεήμονος.

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Αδέλφια στο σχολείο

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ. Αδέλφια στο σχολείο ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ Αδέλφια στο σχολείο Οι συμμαθητές και οι συμμαθήτριές μου Οι μαθήτριες του Χριστού Κάποτε, μια γυναίκα, που ονομαζόταν Μάρθα, υποδέχτηκε στο σπίτι της τον Ιησού. Η Μάρθα, ήταν αδελφή του

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική εξέλιξη των μουσείων από την Αρχαία Ελλάδα έως και τον 20ο αιώνα

Η ιστορική εξέλιξη των μουσείων από την Αρχαία Ελλάδα έως και τον 20ο αιώνα 1 Απριλίου 2014 Η ιστορική εξέλιξη των μουσείων από την Αρχαία Ελλάδα έως και τον 20ο αιώνα Πολιτισμός / Μουσεία Αναστασία Ματσαρίδου, Εικαστικός Νέο μουσείο Ακρόπολης Αθηνών Το μουσείο χαράζει μια μακραίωνη

Διαβάστε περισσότερα

Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο

Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο Οι απεικονίσεις των Κρητών (Keftiw) στους τάφους Αιγυπτίων αξιωματούχων και οι σχέσεις μεταξύ Αιγύπτου και Κρήτης κατά τη Νεοανακτορική περίοδο Παναγιώτης Καπλάνης Διδάσκων: Ανδρέας Βλαχόπουλος Σχέσεις

Διαβάστε περισσότερα

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις

5 Φεβρουαρίου «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις 5 Φεβρουαρίου 2017 «Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ» Πολιτισμός / Εκθέσεις «Η ορθόδοξη τέχνη στην Κύπρο πέρασε από πολλές δυσκολίες, κατάφερε όμως να διατηρήσει έναν αυθεντικό χαρακτήρα, κυπριακό. Κυπριακῷ τῷ τρόπῳ

Διαβάστε περισσότερα

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ

ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΙΩΑΝΝΑ ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ Α1 Β ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΝΕΟΛΙΘΙΚΟΣ ΟΙΚΙΣΜΟΣ ΧΟΙΡΟΚΟΙΤΙΑΣ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ ΕΝΕΤΙΚΑ ΤΕΙΧΗ ΛΕΥΚΩΣΙΑΣ ΝΑΟΣ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ ΑΡΧΑΙΟ ΘΕΑΤΡΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. - Γενική Εισαγωγή..2. - Iστορική αναδρομή...3-4. - Περιγραφή του χώρου...5-8. - Επίλογος...9. - Βιβλιογραφία 10 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ - Γενική Εισαγωγή..2 - Iστορική αναδρομή....3-4 - Περιγραφή του χώρου.....5-8 - Επίλογος...9 - Βιβλιογραφία 10 1 Γενική Εισαγωγή Επίσκεψη στο Επαρχιακό Μουσείο Πάφου Το Επαρχιακό Μουσείο της

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ Φεβρουάριος Μάρτιος apan.gr

ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ Φεβρουάριος Μάρτιος apan.gr ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ Φεβρουάριος Μάρτιος 2018 apan.gr ΠΑΝΟΡΑΜΙΚΑ ΤΑΞΙΔΙΑ Φεβρουάριος 2018 Κ/Πολη Σάββατο μεσημέρι 3/2 Τρίτη βράδυ 6/2 (αεροπορικά με την Aegean) Για την εορτή του ιερού Φωτίου στη Μονή της

Διαβάστε περισσότερα

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία)

Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα. των εικόνων (εικονομαχία) Η μεταβατική εποχή : Οι έριδες για το ζήτημα των εικόνων (εικονομαχία) ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑ Πνευματική κίνηση εμφανίστηκε στο Βυζάντιο στα μέσα του 9 ου αι. Είναι σύμφωνη με τις παραδόσεις της Ορθοδοξίας ή όχι

Διαβάστε περισσότερα

Ερευνητική εργασία Da Vinci «ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ» 2º ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ

Ερευνητική εργασία Da Vinci «ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ» 2º ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ Ερευνητική εργασία Da Vinci «ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ» 2º ΛΥΚΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013 Υπεύθυνοι μαθητές Τζούρι Άρτεμις Σίμος Νίκος Πέτσιος Αναστάσης Σακελλίων Γρηγόρης Υπεύθυνοι καθηγητές: Αδαμάρα Ζούλας

Διαβάστε περισσότερα

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις

Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις ΜΑΘΗΜΑ 8 Ο ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΑ: Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΕΝΑΝΘΡΩΠΗΣΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Να ξαναγράψετε το κείμενο που ακολουθεί συμπληρώνοντας τα κενά με τις κατάλληλες λέξεις που δίνονται στην παρένθεση. Σε κάθε κενό αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας

Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας 4 Νοεμβρίου 2011 Ασκηταριά της Μεγάλης Πρέσπας Αφιερώματα / Μοναστήρια της Μακεδονίας Της Χρυσάνθης Σταυροπούλου-Τσιούμη Καθηγήτριας στο ΑΠΘ Να αναζητήσει κανείς τους ιδιαίτερους λόγους για τους οποίους

Διαβάστε περισσότερα

15 άγνωστοι ναοί και εκκλησίες που αξίζει να ανακαλύψετε στην Ελλάδα

15 άγνωστοι ναοί και εκκλησίες που αξίζει να ανακαλύψετε στην Ελλάδα 11/02/2019 15 άγνωστοι ναοί και εκκλησίες που αξίζει να ανακαλύψετε στην Ελλάδα Αυτοκέφαλες Εκκλησίες / Εκκλησία της Ελλάδος Όλοι γνωρίζουν τα Μετέωρα ή την Παναγία της Τήνου, στην Ελλάδα όμως υπάρχουν

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Επανάληψη Κωνσταντίνος: από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη Ο Κωνσταντίνος Βυζάντιο 1. Αποφασίζει τη μεταφορά της πρωτεύουσας στην Ανατολή κοντά στο αρχαίο Βυζάντιο: νέο διοικητικό κέντρο η Κωνσταντινούπολη 2. 313

Διαβάστε περισσότερα

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους κωνσταντινα Γραβανη e-mail: cgravani@cc.uoi.gr ΠανεΠιστηΜιουΠολη Δουρουτησ: αρχαιολογικεσ ερευνεσ, εργασιεσ και Μελετεσ: συντομη αναφορα ηαποκάλυψη αρχαιοτήτων στις βορειοανατολικές υπώρειες του λοφώδους

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 5: Άγιοι Αρχιεπίσκοποι της Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης.

Οι Άγιοι της Θεσσαλονίκης. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Οι Άγιοι της. Ενότητα 1: Θεσσαλονίκη: Ιστορικά και Πολιτισµικά Χαρακτηριστικά Συµεών Πασχαλίδης Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό

Διαβάστε περισσότερα

ONLINE MEDIA MONITORING

ONLINE MEDIA MONITORING PREPARED ON 24.04.2019 ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΥΠΟΥ - ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΚΥΠΡΟΥ ΚΥΠΕ - ΚΥΠΡΟΣ/Λευκωσία Το Ινστιτούτο Κύπρου σε Συνεργασία με την Αρχή Αρχαιοτήτων του Ισραήλ Δημιούργησαν Τρισδιάστατη Απεικόνιση του Υπερώου

Διαβάστε περισσότερα

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ

ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ 3 o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΓΑΛΑΤΣΙΟΥ Σ.Χ. ΕΤΟΣ 2011-2012 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ: «ΓΝΩΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΓΕΙΤΟΝΕΣ ΜΑΣ» ΤΑ ΜΝΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ ΙΕΡΟΣ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΝΑΟΣ ΤΗΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ ΣΟΦΙΑΣ Εργασία του μαθητή: Μαγγιώρου

Διαβάστε περισσότερα

Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος

Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος [IA12] ΚΛΑΣΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ Β Αρχαιολογία των κλασικών και ελληνιστικών χρόνων (480 π.χ. - 1ος αι. π.χ.). Δημήτρης Πλάντζος Τι είναι Aρχαιολογία; Η επιστήμη της αρχαιολογίας: Ασχολείται με την περισυλλογή,

Διαβάστε περισσότερα

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054

ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 ΗΕΠΟΧΗΤΗΣΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 Η ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΑΚΜΗΣ: ΑΠΟ ΤΟΝ ΤΕΡΜΑΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΕΙΚΟΝΟΜΑΧΙΑΣ ΩΣ ΤΟ ΣΧΙΣΜΑ ΤΩΝ ΔΥΟ ΕΚΚΛΗΣΙΩΝ 843-1054 867 886 912 913

Διαβάστε περισσότερα

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014

Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Εγκαίνια έκθεσης 23.10.2013, 13.00 Διάρκεια Έκθεσης 19.10.2013 19.1.2014 Επιμέλεια έκθεσης Αγαθονίκη Τσιλιπάκου, Νίκος Μπονόβας Mε την περιοδική έκθεση «Η τιμή του αγίου Μάμαντος στη Μεσόγειο: Ένας ακρίτας

Διαβάστε περισσότερα

Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά)

Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά) 28/01/2019 Η τέχνη του ψηφιδωτού (με αφορμή επίσκεψη στον Όσιο Λουκά) / Επικαιρότητα Tα ψηφιδωτά αποτελούν είδος της εικονιστικής τέχνης που καλλιεργείται στους ελληνιστικούς και ρωμαϊκούς χρόνους, αλλά

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΓΕΑ. Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ

ΤΕΓΕΑ. Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΞΕΝΑΓΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΤΕΓΕΑ ΤΕΓΕΑ Γνωριμία με μια πόλη της αρχαίας Αρκαδίας Εύη Αργυροπούλου Αρχαιολόγος MA- Διπλωματούχος ξεναγός Τ: 697.323.2989 email: evan.argyropoulou@gmail.com Στάση 1η Αρχαιολογικό

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή

ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ. Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή ΒΙΒΛΙΟ ΠΕΜΠΤΟ Η ΑΓΙΑ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ Του Αντιστρατήγου ε.α. Παναγιώτη Πανταζή Όταν λέµε Αγία Παρασκευή εννοούµε τη µικρή Εκκλησία, που είναι δυτικά του χωριού στη θέση Παναγία (Παναΐα), την οποία βλέπουµε στην

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα A: Παλαιοχριστιανική Τέχνη (2 ος αι. αρχές 7 ου αι.) - Παλαιοχριστιανική και Προεικονομαχική Εικονογραφία. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ

Διαβάστε περισσότερα

«Μπήκαμε στο Σπήλαιο της Αποκάλυψης»

«Μπήκαμε στο Σπήλαιο της Αποκάλυψης» 14/12/2018 «Μπήκαμε στο Σπήλαιο της Αποκάλυψης» / Επικαιρότητα ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΟ ΣΠΗΛΑΙΟ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ: Εκεί που σχίστηκε ο βράχος και ο Θεός μίλησε στον Ιωάννη! Αποστολή του ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟΥ ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ στην Πάτμο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Διεύθυνση αλληλογραφίας: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας/Φιλοσοφική Σχολή/ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/ Τ.Κ. 45110.

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ. Διεύθυνση αλληλογραφίας: Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας/Φιλοσοφική Σχολή/ Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων/ Τ.Κ. 45110. ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Ονοματεπώνυμο: Αγγελική Παναγοπούλου Πατρώνυμο: Γεώργιος Τόπος γέννησης: Αθήνα Οικογενειακή κατάσταση: Άγαμη Θέση: Λέκτορας Γνωστικό Αντικείμενο: Βυζαντινή Ιστορία Διεύθυνση αλληλογραφίας:

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ. Πτυχιακή εργασία ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΚΥΠΡΟΥ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ Πτυχιακή εργασία Η ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ Μαρία Χρίστου Λεμεσός 2012 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 1 of 5 14/4/2014 12:35 ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ Α ΛΥΚΕΙΟΥ 14-4-2014 Ερώτηση παρακίνησης: 1 Τα Χριστούγεννα η Εκκλησία γιορτάζει: τη Θεία Ενανθρώπηση τη Θεία Ευχαριστία τη Βάπτιση του Χριστού Ερώτηση παρακίνησης:

Διαβάστε περισσότερα

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης

Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης 1ης Διαδρομής Μονή Βαλτάδων Ναός Οσίου Δαυίδ Βυζαντινό Λουτρό Ναός Αγίου Νικολάου (Ορφανού) Ναός Αγίου Παντελεήμονα Ναός Σωτήρως Χριστός Ροτόντα Παλιά Πόλη,Κάστρα 2ης

Διαβάστε περισσότερα

π ε ρ ι ε χ ο μ ε ν α

π ε ρ ι ε χ ο μ ε ν α π ε ρ ι ε χ ο μ ε ν α προλογοσ... 11 ΕΙσΑγΩγΗ... 13 α. Το μάθημα των ορθοδόξων Θρησκευτικών στο κέντρο της Ευρώπης... 21 β. Το μάθημα των ορθοδόξων Θρησκευτικών στις δύο πρώτες τάξεις του Δημοτικού σχολείου...

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΚ ΚΑΒΑΛΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τετάρτη

ΠΕΚ ΚΑΒΑΛΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τετάρτη ΠΕΚ ΚΑΒΑΛΑΣ ΗΜΕΡΙΔΑ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ Τετάρτη 12-12-2012 Δρ. Κωνσταντίνα Κηροποιού Σχολική Σύμβουλος Φιλολόγων Καβάλας μεταξύ σας. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1: Καθίστε σε ομάδες των τεσσάρων

Διαβάστε περισσότερα

Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ

Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ Μητροπολιτικός Ναός ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ Παραλιμνίου ΙΕΡΑΣ ΜΗΤΡΟΠΟΛΕΩΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΑΣ ΑΜΜΟΧΩΣΤΟΥ Ο Μητροπολιτικός Ναός της Ιεράς Μητροπόλεως Κωνσταντίας - Αμμοχώστου είναι αφιερωμένος στον Μεγαλομάρτυρα Άγιο Γεώργιο

Διαβάστε περισσότερα

Ευαγγελικές αφηγήσεις της Ανάστασης

Ευαγγελικές αφηγήσεις της Ανάστασης ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Ευαγγελικές αφηγήσεις της Ανάστασης Ενότητα 4 : Η αφήγηση της Ανάστασης στο κατά Λουκάν (Μέρος Α ) Αικατερίνη Τσαλαμπούνη Ποιμαντικής

Διαβάστε περισσότερα

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία

Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Χριστιανική και Βυζαντινή Αρχαιολογία Ενότητα Ε: Μεταβυζαντινή Τέχνη (1453 αρχές 19ου αι.) Αρχιτεκτονική - Ζωγραφική. Στουφή - Πουλημένου Ιωάννα Ἐθνικὸ καὶ Καποδιστριακὸ Πανεπιστήμιο Ἀθηνῶν Τμῆμα Θεολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στην περιοχή Τροόδους, στο χωριό Πελέντρι. Η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται από τα τέλη του 12ου αιώνα.

Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στην περιοχή Τροόδους, στο χωριό Πελέντρι. Η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται από τα τέλη του 12ου αιώνα. Νεφέλη Μιχαήλ Α6 Η εκκλησία του Τιμίου Σταυρού βρίσκεται στην περιοχή Τροόδους, στο χωριό Πελέντρι. Η ύπαρξη του οποίου μαρτυρείται από τα τέλη του 12ου αιώνα. Από το 1985 περιλαμβάνεται, στον κατάλογο

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΥΠΡΟΥ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ Επιβλέπων Καθηγητής: Δρ. Νίκος Μίτλεττον Η ΣΧΕΣΗ ΤΟΥ ΜΗΤΡΙΚΟΥ ΘΗΛΑΣΜΟΥ ΜΕ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΣΑΚΧΑΡΩΔΗ ΔΙΑΒΗΤΗ ΤΥΠΟΥ 2 ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Ονοματεπώνυμο: Ιωσηφίνα

Διαβάστε περισσότερα

Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας

Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας Ο Όσιος ΛουκάςΣτειρίου Βοιωτίας Όσιος Λουκάς - Γενικά Στη δυτική πλαγιά του Ελικώνα, μετά το χωριό Στείρι, 30 χλμ. περίπου από τη Λειβαδιά, είναι κτισμένη η ξακουστή μονή του Οσίου Λουκά, χαρακτηρίζεται

Διαβάστε περισσότερα

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου

Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου 28/02/2019 Η ιστορική Μονή του Σωτήρος Xριστού στο Kουμπέ Ρεθύμνου / Ιερές Μονές Η γυναικεία Mονή του Σωτήρος Χριστού είναι κτισμένη στον λόφο του Τιμίου Σταυρού, στο προάστιο του Κουμπέ Ρεθύμνου. Η μονή

Διαβάστε περισσότερα

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά

- 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 1 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ελληνικά - 2 - Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού του Αγιασμάτι (Πλατανιστάσα) Ο ναός κάποτε ήταν μέρος του μοναστηριού, αφιερωμένος στον Τίμιο Σταυρό,

Διαβάστε περισσότερα

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους

30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους 30α. Η τέταρτη σταυροφορία και η άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Φράγκους Οι σταυροφόροι βοηθούμενοι από τους Βενετούς καταλαμβάνουν την Πόλη. Πολλοί Έλληνες αναγκάζονται να φύγουν και να ιδρύσουν

Διαβάστε περισσότερα

Χριστούγεννα στη Βηθλεέμ

Χριστούγεννα στη Βηθλεέμ 23/12/2018 Χριστούγεννα στη Βηθλεέμ / Επικαιρότητα Χιλιάδες πιστοί συρρέουν κάθε χρόνο στο κέντρο της Βηθλεέμ για να γιορτάσουν τα Χριστούγεννα και να παραστούν στη βραδινή λειτουργία. Για όλους εμάς τους

Διαβάστε περισσότερα

ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ

ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΟΥΡΙΟ-ΜΑΘΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Μαρία Γερολέμου Β`2 Καθηγήτρια: Μαρία Πουλιάου Χατζημιχαήλ 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Γενική εισαγωγή...σελ.3 Ιστορική αναδρομή...σελ.4 Οικία Αχιλλέα...σελ.5 Οικία Μονομάχων...σελ.6 Παλαιοχριστιανική

Διαβάστε περισσότερα

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της.

Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Η Βοιωτία θεωρείται από αρχαίους και συγχρόνους ιστορικούς καθώς και γεωγράφους, περιοχή ευνοημένη από τη φύση και τη γεωπολιτική θέση της. Βρίσκεται στο κέντρο σχεδόν της ελληνικής χερσονήσου, πάνω στο

Διαβάστε περισσότερα

Σύμφωνα με τον πίνακα η χρονιά που είχε τους περισσότερους κατοίκους είναι το 2011.

Σύμφωνα με τον πίνακα η χρονιά που είχε τους περισσότερους κατοίκους είναι το 2011. Στυλιάνα Ζυμαρά Σωτήρα Αμμοχώστου Ιστορία Η Σωτήρα είναι κωμόπολη της Επαρχίας Αμμοχώστου της Κύπρου, κοντά στην πόλη της Αμμοχώστου. Η Σωτήρα είναι παραλιακό χωριό και κατέχει μια μπλε σημαία για την

Διαβάστε περισσότερα

Γοτθική εποχή. Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education

Γοτθική εποχή. Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education Γοτθική εποχή Ανδρουλάκη Ειρήνη Καθηγήτρια εικαστικός, MA art in education e-mail irini_androulaki@yahoo.com Γοτθική τέχνη Μπαρόκ Ρομαντισμός Γερμανικός εξπρεσιονισμός Goth Μεσαίωνας Βικτωριανή εποχή Duomo

Διαβάστε περισσότερα

ΒΥΖΑΝΤΙΑΚΑ. Στο πρώτο κεφάλαιο (Οι «φανερές» αρμοδιότητες του μυστικού την

ΒΥΖΑΝΤΙΑΚΑ. Στο πρώτο κεφάλαιο (Οι «φανερές» αρμοδιότητες του μυστικού την 396 Βιβλιοκρισίες μάλλον τον επικεφαλής ΕΛΛΗΝΙΚΗ μιας υπηρεσίας ΙΣΤΟΡΙΚΗ (σεκρέτου), ΕΤΑΙΡΕΙΑ στην οποία εργάζονταν «μυστικοί», οι υφιστάμενοι δηλαδή του μυστικού. Για τον μυστογράφο, στο τρίτο κεφάλαιο

Διαβάστε περισσότερα

Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία

Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία Πολιτιστικό Πρόγραμμα Υπεύθυνες καθηγήτριες Καραμπελιά Καλλιόπη Παπαγεωργίου Μαρία Τα Μετέωρα είναι ένα σύμπλεγμα από τεράστιους σκοτεινόχρωμους βράχους από ψαμμίτη οι οποίοι υψώνονται έξω από την Καλαμπάκα,

Διαβάστε περισσότερα

ΕKΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ. Η Κυρά της Λευκωσίας Η Φανερωμένη και τα κειμήλιά της Εικόνες και θαύματα στη Λευκωσία

ΕKΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ. Η Κυρά της Λευκωσίας Η Φανερωμένη και τα κειμήλιά της Εικόνες και θαύματα στη Λευκωσία ΕKΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ Η Κυρά της Λευκωσίας Η Φανερωμένη και τα κειμήλιά της Εικόνες και θαύματα στη Λευκωσία ΕKΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΤΕΤΡΑΔΙΟ Η Κυρά της Λευκωσίας Η Φανερωμένη και τα κειμήλιά της Εικόνες και θαύματα

Διαβάστε περισσότερα