«Γράμμος Αρένες : η αναπνοή μας»

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "«Γράμμος Αρένες : η αναπνοή μας»"

Transcript

1 2o ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Κ.Π.Ε. ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «ΧΡΥΣΟΠΡΑΣΙΝΟ ΦΥΛΛΟ» Σχολικά Έτη «Γράμμος Αρένες : η αναπνοή μας»

2 2

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Οριοθέτηση της περιοχής Η Ιστορία της περιοχής Ιδιαίτεροι Γεωλογικοί σχηματισμοί Η Χλωρίδα α. Χλωρίδα Αλπικά λιβάδια β. Δάση γ. Αρωματικά Φαρμακευτικά φυτά Νερό α. Ποτάμια β. Αλπικές λίμνες Πανίδα α. Θηλαστικά β. Πουλιά γ. Αμφίβια και ερπετά δ. Ψάρια Το φυσικό περιβάλλον του Γράμμου Ελλάδα και Ευρώπη Επίλογος...46 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

4 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ Εικόνα 1 : Χάρτης της περιοχής του Γράμμου...12 Εικόνα 2 : Πάνω Αρένες (φωτ. Κ. Τζέρπος)...14 Εικόνα 3 : Κάτω Αρένες(φωτ.Μ.Ευαγγέλου)...15 Εικόνα 4 : Μπαλκόνια Αρένες (φωτ. Τ. Βασιλείου)...15 Εικόνα 5: Φαράγγι Καταφύκι...16 Εικόνα 6 : Βράχος του Χάρου (φωτ. Μ.Ευαγγέλου)...16 Εικόνα 7: Κεφαλόβρυσο ((φωτ. Μ. Ευαγγέλου)...18 Εικόνα 8: Αλπικά λιβάδια (φωτ. Κ. Τζέρπος)...18 Εικόνα 9: Βλάστηση των αλπικών λιβαδιών (φωτ. Τάσος Βασιλείου)...19 Εικόνα 10: Κοπάδι Αγελάδων (φωτ. Τάσος Βασιλείου)...19 Εικόνα 11: Φυλλοβόλα δένδρα (φωτ. Τάσος Βασιλείου)...20 Εικόνα 12: Δέντρα του Γράμμου (φωτ. Τάσος Βασιλείου)...21 Εικόνα 13: Δάσος Μαύρης Πεύκης (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος)...22 Εικόνα 14: Μικτό Δάσος (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος)...22 Εικόνα 15: Δάσος Οξιάς (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος)...23 Εικόνα 16: Μανιτάρια της περιοχής (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος, Τ. Βασιλείου, Κ. Τζέρπος)..24 Εικόνα 17 : Αρωματικά Φαρμακευτικά φυτά...26 Εικόνα 18: Πηγές Σαραντάπορου Περιοχή Σούφλιακα (φωτ. Τ. Βασιλείου)...27 Εικόνα 19: Αλιάκμονας Νεστόριο (φωτ. Κ. Τζέρπος)...28 Εικόνα 20: Πέτρινοι Σχηματισμοί Αλιάκμονας (φωτ. Κ. Τζέρπος)...28 Εικόνα 21: Παραπόταμος του Αλιάκμονα (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος)...29 Εικόνα 22: Καταρράκτης στην Αγία Άννα (φωτ. Κ. Τζέρπος)...29 Εικόνα 23: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Χ. Τόσκος)...30 Εικόνα 24: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Α.Γκαμπέσης)...31 Εικόνα 25: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Α.Γκαμπέσης)...31 Εικόνα 26: Λίμνη Μουτσάλια (φωτ. Χ. Τόσκος)...32 Εικόνα 27: Μπάκακας (Rana graeca) (φωτ. Μ Ευαγγέλου)...32 Εικόνα 28: Φρύνος ο κοινός, μπράσκα (Bufo Bufo) (φωτ. Τ. Βασιλείου)...33 Εικόνα 29: Αρκούδα...34 Εικόνα 30: Ζαρκάδια Εικόνα 31: Αγριόγιδα Εικόνα 32: Βίδρα (φωτ. Τ. Βασιλείου)...36 Εικόνα 33: Κουνάβι (φωτ. Τ. Βασιλείου)...37 Εικόνα 34: Σκαντζόχειρος...37 Εικόνα 35: Σκίουρος...37 Εικόνα 36: Νυχτερίδα...37 Εικόνα 37: Χελώνα...37 Εικόνα 38:Αλεπού...38 Εικόνα 39: Λύκος...38 Εικόνα 40: Αγριογούρουνο...38 Εικόνα 41: Λαγός...38 Εικόνα 42: Αρσενικός Τρίτωνας στη λίμνη Μουτσάλια (φωτ. Μ. Ευαγγέλου)...41 Εικόνα 43: Τρίτωνες...42 Εικόνα 44: Οχιά (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος)...43 Εικόνα 45: Αμμόσαυρα (φωτ. Κ. Τζέρπος)...43 Εικόνα 46: Καμένη περιοχή του Γράμμου (φωτ. Μ.Ευαγγέλου)...46 Εικόνα 47: Η πρώτη βλάστηση μετά την πυρκαγιά (φωτ. Τ. Βασιλείου)...47 Εικόνα 48: Ελπίδα (φωτ.κ. Τζέρπος)

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Τo χρυσοπράσινο φύλλο είναι ένα διεθνές περιβαλλοντικό πρόγραμμα που αφορά στην αμοιβαία υλοποίηση και ανταλλαγή περιβαλλοντικών προσεγγίσεων ανάμεσα σε σχολεία Ελλάδας και Κύπρου. Βασικοί στόχοι του προγράμματος είναι: H απόκτηση και η αφύπνιση περιβαλλοντικής συνείδησης των μαθητών μας, καθώς και η δημιουργία συμμετοχικής συμπεριφοράς στα ζητήματα της οικολογικής ισορροπίας και της βιώσιμης ανάπτυξης της κοινωνίας. Η ανάπτυξη διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ μαθητών Κύπρου και Ελλάδας. Η συνεργασία των συναδέλφων εκπαιδευτικών των δύο χωρών με σκοπό την προώθηση εκπαιδευτικών καινοτομιών που διαμορφώνουν οικολογική συνείδηση. Το πρόγραμμα υλοποιείται από το 1994 και η ιδέα για την οργάνωσή του ανήκει στο ΚΠΕ Αργυρούπολης Αθηνών. Ο κάθε κύκλος του προγράμματος που υλοποιούν τα συνεργαζόμενα σχολεία έχει διετή διάρκεια. Τον πρώτο χρόνο καθορίζονται οι δυάδες των συμμετεχόντων σχολείων και σχηματίζονται οι περιβαλλοντικές ομάδες σε κάθε σχολική μονάδα. Κάθε ομάδα επιλέγει ένα θέμα από το φυσικό περιβάλλον που θα μελετήσει και δουλεύει πάνω σ αυτό. Παράλληλα τα παιδιά των ομάδων των δύο σχολείων αποστέλλουν βιογραφικά σημειώματα, επικοινωνούν μεταξύ τους και ανταλλάσσουν απόψεις με σκοπό την αλληλογνωριμία. Το δεύτερο χρόνο ολοκληρώνονται οι εργασίες και τα παιδιά ταξιδεύουν στο συνεργαζόμενο σχολείο για να παρουσιάσουν την μελέτη τους. Το 2 ο Γενικό Λύκειο Καστοριάς υλοποιεί το πρόγραμμα για πολλοστή φορά με μαθητές και μαθήτριες της δευτέρας τάξης και συνεργάζεται με το λύκειο Αποστόλου Βαρνάβα από το Στρόβολο Λευκωσίας. Λίγα λόγια για τον Στρόβολο Λευκωσίας : Ο Στρόβολος είναι δήμος της Λευκωσίας στην Κύπρο. Αναγνωρίστηκε ως ανεξάρτητος δήμος το 1986 και είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος δήμος της Κύπρου με περίπου κατοίκους. Έχει έκταση 25 τετραγωνικά χιλιόμετρα και έξι ενορίες. Ο Στρόβολος απέχει 3 χιλιόμετρα από τη Λευκωσία και αποτελεί προάστιο της, είναι ανεξάρτητος δήμος. Ο Στρόβολος είναι η γενέτειρα των αρχιεπισκόπων Κυπριανού και Κύριλλου Α. 5

6 Ονομασία Για την ονομασία Στρόβολος υπάρχουν πολλές εκδοχές. Η μία λέει ότι προέρχεται από τους ανεμοστρόβιλους που δημιουργούνται στη περιοχή. Μία δεύτερη, και πιθανότερη, αναφέρει ότι προέρχεται από το αρχαίο όνομα ενός πεύκου που φυτρώνει στη περιοχή και λεγόταν Στρόβιλος. Ιστορία Αρχαιότητα Στον Στρόβολο έχει ανασκαφή νεκρόπολη, ενώ υπάρχουν μαρτυρίες από μεσαιωνικούς συγγραφείς για την ύπαρξη ερειπίων αρχαίου συνοικισμού. Πιστεύεται ότι κατά την αρχαιότητα στην περιοχή υπήρχε μικρός αγροτικός οικισμός δίπλα στην αρχαία πόλη της Λήδρας. Πιστεύεται ότι αυτός ο οικισμός διατηρήθηκε μέχρι το μεσαίωνα που έχουμε και τις πρώτες γραπτές μαρτυρίες, η άποψη αυτή επικρατεί κυρίως λόγω της διατήρησης του αρχαίου τοπωνυμίου. Μεσαίωνας Ο Στρόβολος αναφέρεται πρώτη φορά στον μεσαίωνα ως βασιλικό φέουδο με την ονομασία Στρόβιλος. Επίσης στον Στρόβολο αναφέρεται ότι είχε εξοχική κατοικία ο βασιλιάς Ερρίκος Β. Το 1464 παραχωρήθηκε από τον Ιάκωβο Β στον Δημήτριο ντε Κορόν για τις υπηρεσίες του που είχε προσφέρει στον βασιλιά. Επόμενος κάτοχος του ήταν ο Ντιέγκο ντε Βιττόρια, ο οποίος είναι και ο τελευταίος ιδιοκτήτης της περιοχής που αναφέρεται σε πηγές. Τουρκοκρατία Σ αυτή τη περίοδο υπήρχε μικρός αγροτικός οικισμός. Τότε κατασκευάστηκε και η εκκλησία της Παναγίας της χρυσελεούσας και του Αγίου Γεωργίου που διασώζονται ακόμα και σήμερα. Από την ίδια περίοδο σώζονται και κατοικίες. Το 1810 με ενέργειες του αρχιεπισκόπου Κυπριανού μεταφέρθηκε πόσιμο νερό στον Στρόβολο και ιδρύθηκε σχολείο. Αγγλοκρατία Κατά την Αγγλοκρατία ο Στρόβολος γνώρισε ραγδαία αύξηση του πληθυσμού. Από 590 κατοίκους το 1881 είχε 1036 το 1911, 3252 το 1946, 7554 το Σε αυτή τη περίοδο κατασκευάστηκαν οι πρώτοι ασφαλτωμένοι δρόμοι και κοινοτικά σχολεία. 6

7 Σύγχρονη εποχή Μετά την Τούρκικη εισβολή του 1974 και την κατασκευή βιομηχανικής περιοχής,στην περιοχή του Στροβόλου εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες με κατακόρυφη αύξηση του πληθυσμού του και από μικρός συνοικισμός της Λευκωσίας μετατράπηκε σε πόλη. Από κάτοικους το 1973 έφτασε τους το 1976 και στην τελευταία απογραφή του 2001 είχε κατοίκους. Το παρόν πρόγραμμα για το 2 ο Ενιαίο Λύκειο Καστοριάς ανέλαβαν να συντονίσουν οι καθηγητές: Χατζηζήσης Αλέξανδρος, Δ/ντής της σχολικής μονάδας, Μαθηματικός Ευαγγέλου Μπάμπης, Μαθηματικός Ενώ για το Λύκειο Αποστόλου Βαρνάβα οι καθηγητές: Αγγελή Ζωή, Μαθηματικός Τσικαλάς Γεώργιος, Φυσικός Ενώ οι ομάδα των μαθητών αποτελείται από: Διαμαντή Ελένη Γιώρα Ηλιάνα Καλογιάννη Ουρανία Γαλάτη Αικατερίνη Παπαγερμανού Αντριάνα Σιαραφέρα Θεανώ Τόσκου Νατάσα Παναγιωτοπούλου Φανή Τσαρσιταλίδου Χριστίνα Κουμπάνης Αθανάσιος Νικητίδης Πάρης Μαρδίρης Αγγελος Πανάτσας Νίκος Ψωμιάδης Δημήτριος Γρηγορίου Στυλιάνα Γιώργος Χαραλάμπους Δήμητρα Μάνου Έλενα Ευτυχίου Αθηνά Γρουτίδου Σείσου Δάφνη Καηλίδου Ελένη Μικαέλα Πέτσα Διονυσίου Ελένη Συμεών Συμεού Ευθύμιος Χαραλάμπους Αντρέας Αυγουστής Εφραίμ Γεωργίου Παντελής Χατζηγιάννης 7

8 8

9 Φωτογραφίες από τις επισκέψεις τις περιβαλλοντικής ομάδας 9

10 Το θέμα που επιλέξαμε έχει τίτλο «Γράμμος Αρένες : η αναπνοή μας» Οι στόχοι του προγράμματος μας ήταν: Να καταγράψουμε την ποικιλομορφία της χλωρίδας και πανίδας Να ευαισθητοποιήσουμε τους μαθητές και τους πολίτες για τον τεράστιο φυσικό πλούτο του Νομού μας. Να συμμετάσχει η ομάδα μας στην αναδάσωση διακηρυγμένων αναδασωτέων περιοχών όποτε χρειαστεί. Με αφορμή το θέμα που επιλέξαμε πραγματοποιήσαμε επισκέψεις : 1. Στις καμένες περιοχές του Γράμμου και ενημερωθήκαμε για τις ενέργειες που καταβάλει η Δ/νση Δασών για να επανέλθει το φυσικό οικοσύστημα του Γράμμου. 2. Στο ΚΠΕ Ανατολικού Ολύμπου και παρακολουθήσαμε εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα «Στα μονοπάτια του Ολύμπου.» 3. Στο ΚΠΕ Νάουσας και παρακολουθήσαμε εκπαιδευτικό πρόγραμμα με θέμα «Στα μονοπάτια του Βερμίου.» 10

11 4. Στο Κέντρο Περίθαλψης Αγρίων Ζώων όπου ενημερωθήκαμε για την πανίδα της περιοχής μας. 5. Στις Αρένες Γράμμου ακλουθώντας την διαδρομή Καστοριά Νεστόριο Κοτύλη Πευκόφυτο Μυροβλύτης Αρένες. Μαζέψαμε στοιχεία από : Νομαρχία Καστοριάς, ΑΝΚΑΣ, Δήμο Νεστορίου, Οικολογικές Οργανώσεις (Αρκτούρος, Καλλιστώ, WWF, κ.α), ιστοσελίδες στο διαδίκτυο, Πανεπιστήμια (Ιωαννίνων, ΕΜΠ), ΚΠΕ (Καστοριάς, Κόνιτσας) Αναμφίβολα ζούμε σ ένα νομό προικισμένο από την φύση και την ιστορία. Σ έναν τόπο που διαθέτει γωνιές απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς και μνημεία της φύσης που θα μπορούσαν να αποτελέσουν το αντικείμενο της μελέτης μας. Με πρωτοσέλιδα Αθηναϊκών εφημερίδων του καλοκαιριού του 2007 θα δώσουμε την απάντηση για την επιλογή μας. «ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗ ΧΩΡΑ Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ» «Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙΓΕΤΑΙ» «ΑΝΟΧΥΡΩΤΟΣ Ο ΓΡΑΜΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ» «ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗ ΧΩΡΑ Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ» Ενώ στα άρθρα ειδικοί επιστήμονες ανέλυαν την τεράστια σημασία του Γράμμου για όλη την οικολογική ισορροπία της Ελλάδας αλλά και της ευρύτερης Βαλκανικής. «Ο Γράμμος θεωρείται θερμοστάτης της χώρας και παρόλο που δε γειτνιάζει με μεγάλο αστικό κέντρο, τουλάχιστον 60% του Ελληνικού πληθυσμού εξαρτάται από την οροσειρά της Πίνδου» «και η Αθήνα επηρεάζεται από την καταστροφή του Γράμμου» και ιδιαίτερα ανησυχητικές οι δηλώσεις του καθηγητή του ΑΠΘ κ. Φ. Αραβανόπουλου: «..θα χρειαστεί να περάσει τουλάχιστον μια γενιά για να επανέλθει το φυσικό οικοσύστημα του Γράμμου και αυτό εφόσον ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα» Ίσως να πρέπει να βρεθούμε μπροστά στον κίνδυνο της απώλειας για να εκτιμήσουμε και να στηρίξουμε περισσότερο ό,τι έχουμε. 11

12 1. Οριοθέτηση της περιοχής Το Ορεινό συγκρότημα του Γράμμου αποτελεί την βορειότερη απόληξη της οροσειράς της Πίνδου. Απλώνεται στους Νομούς Καστοριάς και Ιωαννίνων, χωρίζοντας τη Δυτική Μακεδονία από την Ήπειρο και ταυτόχρονα την Ελλάδα από την Αλβανία. Υψώνεται από 600m μέχρι 2520m, αποτελώντας το 4 ο ψηλότερο βουνό στην Ελλάδα. Η περιοχή που μελετήσαμε ορειοθετείται ως εξής: Δυτικά: από τα σύνορα με την Αλβανία. Νότια: από την κοιλάδα του Σαραντάπορου (Εθνική οδός Ιωαννίνων Κοζάνης). Ανατολικά: από την κορυφογραμμή του όρους Βόϊου και στη συνέχεια από τους οικισμούς Βράχος, Αγία Άννα, Πτεριά, Αγία Κυριακή, Κορομηλιά. Βόρεια: από το όρος Μαλιμάδι. Εικόνα 1 : Χάρτης της περιοχής του Γράμμου 12

13 Από τις πηγές και τα χιόνια του Γράμμου και των γύρω βουνών πηγάζουν δύο ποτάμια, που είναι και τα κυριότερα ποτάμια του Νομού. Ο Σαραντάπορος και Ο Αλιάκμονας, που είναι και ο μεγαλύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδος. Τα παραπάνω ποτάμια μαζί με τους κλάδους τους δημιουργούν συνήθως κλειστές κοιλάδες και μεγάλες χαράδρες, με υψηλά και απότομα πρανή. Η περιοχή του Γράμμου περιλαμβάνει έκταση περίπου στρεμμάτων και αποτελεί το 37,8 % του Ν. Καστοριάς. Ο πληθυσμός της περιοχής είναι περίπου κάτοικοι. 2. Η Ιστορία της περιοχής Η περιοχή του Γράμμου, από την Ρωμαϊκή ακόμη εποχή ως τα τέλη του 19 ου αιώνα με όλες τις αλλαγές στην πολιτική εξουσία και διοίκηση (Βυζάντιο Οθωμανική Αυτοκρατορία) υπήρξε συνήθως ενιαία Περιοχή, με αποτέλεσμα να διαμορφωθεί κοινή τοπική ιστορία, την οποία μαρτυρούν και τα αρχαιολογικά ευρήματα και το πλήθος των μνημείων που υπάρχουν στην περιοχή. Το φυσικό περιβάλλον του Γράμμου φέρει τα σημάδια της μακρόχρονης ανθρώπινης παρουσίας. Οι οικισμοί, τα μοναστήρια, οι δρόμοι, οι βρύσες αλλά και οι παραγωγικές διαδικασίες όπως η υλοτομία, γεωργία και η κτηνοτροφία, διαμορφώνουν την ιδιαίτερη φυσιογνωμία της περιοχής. Τα βουνά αυτά φιλοξένησαν για αιώνες διαφορετικές φυλές, θρησκείες και τέχνες. Ψηλότερα στο βουνό οι κοινότητες των βλάχων, αρχικά κτηνοτροφικές, εξελίχθηκαν σε κέντρα εμπορίου, βιοτεχνίας και πολιτισμού. Κοντά τους ανέβαιναν με τα κοπάδια τους Αρβανιτόβλαχοι και Σαρακατσάνοι. Νοτιοανατολικά βρίσκονταν τα χωριά των μουσουλμάνων και αλβανών μπεήδων και τα μαστοροχώρια του Σαραντάπορου. Ακόμη υπήρχαν χωριά σλαβόφωνα κοντά στη σημερινή μεθόριο και δημιουργήθηκαν χωριά προσφύγων μετά τις ανταλλαγές του Οι αιώνες συμβίωσης διακόπηκαν από τους μεγάλους πολέμους του 20 ου αιώνα, τους δύο παγκόσμιους, τους βαλκανικούς και τέλος του ψυχοφθόρου, αδελφοκτόνου εμφυλίου πολέμου. 13

14 " ποια δόξα; Δεν είναι πόλεμος τούτο που μας βρήκε. Ντροπή είναι. Έλληνες να τουφεκάνε Έλληνες!! Θέλω να κηδέψω το γιό μου στο χωριό Το περιμένει όλο το χωριό. Δεν γυρίζω μόνος. Το σπίτι μου είναι καμένο. Θέλω να χω τάφο να πηγαίνω. " ( Από την ταινία του Παντελή Βούλγαρη : Ψυχή Βαθιά ) Η ανταλλαγή των πληθυσμών και στη συνέχεια η μετανάστευση και η αστυφιλία ερήμωσαν σχεδόν όλα τα χωριά αφήνοντας μόνο λίγα κέντρα, όπως το Νεστόριο. Ιδιαίτερα κατά τις δεκαετίες του 40 και του 60 η περιοχή θα χάσει τα 2/3 των κατοίκων του. 3. Ιδιαίτεροι Γεωλογικοί σχηματισμοί Αυτό που χαρακτηρίζει το Γράμμο και τα γύρω βουνά, είναι η ποικιλία του τοπίου. Από τις δασωμένες πλαγιές ώς τα αλπικά λιβάδια και από τα χαμηλά φαράγγια ως τις κορυφογραμμές, κυρίαρχο ρόλο στη διαμόρφωση του τοπίου παίζει το ιδιαίτερο γεωλογικό υπόβαθρο της περιοχής, που με την βοήθεια του νερού και του αέρα έχει δώσει μοναδικές διαμορφώσεις. Απότομες πλαγιές και βραχώδεις κορυφές κυριαρχούν στο τοπίο και δίνουν την αφορμή για τα περισσότερα τοπωνύμια. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι: Οι Ορεινοί Όγκοι της Πάνω και Κάτω Αρένας. Εικόνα 2 : Πάνω Αρένες (φωτ. Κ. Τζέρπος) 14

15 Εικόνα 3 : Κάτω Αρένες(φωτ.Μ.Ευαγγέλου) Εικόνα 4 : Μπαλκόνια Αρένες (φωτ. Τ. Βασιλείου) 3). Το φαράγγι Καταφύκι με τις απότομες βραχώδεις ορθοπλαγιές ανάμεσα από τις οποίες περνάει ο Αλιάκμονας. 15

16 Εικόνα 5: Φαράγγι Καταφύκι 4). Ο κατακόρυφος βράχος του Χάρου με ύψος 130 m, πάνω από τα ερείπια της Παλιάς Κοτύλης. Εικόνα 6 : Βράχος του Χάρου (φωτ. Μ.Ευαγγέλου) 16

17 4. Η Χλωρίδα 4α. Χλωρίδα Αλπικά λιβάδια Το ιδιαίτερο γεωλογικό υπόβαθρο, με πετρώματα σπάνια (σερπεντίνης, ασβεστόλιθος, σχιστόλιθος, γρανίτης), το υγρό και ψυχρό κλίμα του Γράμμου και η απομόνωση των ορεινών αυτών περιοχών, έχουν διαμορφώσει μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα χλωρίδα. Σήμερα γνωρίζουμε τα 2/3 περίπου της χλωρίδας του Γράμμου καθώς στην περιοχή έχουν καταγραφεί 650 είδη φυτών ενώ εκτιμάται ότι συνολικά ξεπερνούν τα 900 (σε σύνολο 6000 περίπου ειδών που υπάρχουν στον Ελλαδικό χώρο). Πολλά από τα φυσικά είδη του Γράμμου είναι είδη σπάνια και σημαντικά για τη βιοποικιλότητα της περιοχής και για το λόγο αυτό 55 είδη (σε σύνολο 263 ειδών που υπάρχουν στον Ελλαδικό χώρο) περιλαμβάνονται σε καταλόγους προστασίας με νόμους του Ελληνικού Κράτους και της Ευρωπαϊκής Ενώσεως. Μερικές από τις πιο σημαντικές κατηγορίες φυτών του Γράμμου σε σχέση με την σπανιότητα και την εξάπλωση τους είναι: 1) Τα τοπικά ενδημικά: Είναι 3 είδη φυτών: Thesium vlachorum (Θέσιο των Βλάχων), Ligusticum rhizomaticum και Solenanthus albanicus (Σοληνανθός ο Αλβανικός) είναι πολύ σημαντικά γιατί εμφανίζονται μόνο στο Γράμμο και πουθενά αλλού στον Κόσμο Φυτρώνουν κυρίως σε πετρώδεις θέσεις της αλπικής ζώνης (1880 μ και πάνω). Η αναγκαιότητα για τη διατήρηση και την προστασία των ειδών αυτών είναι μεγάλη. 2) Τα Ελληνικά ενδημικά: Πρόκειται για 18 είδη φυτών (π.χ. Rindera graeca, Trifolium Parnassi, κ.α.) που η εξάπλωσή τους, περιορίζεται σε περιοχές εντός της Ελλάδας. 3) Τα Βαλκανικά ενδημικά: Πρόκειται για πολλά είδη (163 είδη) που υπάρχουν στον Γράμμο και εξαπλώνονται στη Βαλκανική χερσόνησο. Η παραπάνω βλάστηση απλώνεται σε μια μεγάλη ποικιλία διαφόρων τύπων οικοτόπων, ανάμεσα στους οποίους αξίζει να σημειώσουμε τα αλπικά λιβάδια, τους πέτρινους σχηματισμούς και τις υδατοσυλλογές που βρίσκονται σπαρμένες σε όλη την έκταση του Γράμμου. 17

18 Το ορεινό συγκρότημα του Γράμμου είναι ο χώρος εμφάνισης των πιο εκτεταμένων αλπικών λιβαδιών στην Ελλάδα. Εικόνα 7: Κεφαλόβρυσο ((φωτ. Μ. Ευαγγέλου) Εικόνα 8: Αλπικά λιβάδια (φωτ. Κ. Τζέρπος) 18

19 Η βλάστηση των αλπικών λιβαδιών αποτελείται από ποώδη φυτά ή νανώδεις και συχνά ακανθώδεις θάμνους, που κατά τόπους αναπτύσσονται από τα 1500 m, περίπου ενώ από τα 1800 m και πάνω κυριαρχούν ολοκληρωτικά. Η παρατεταμένη μάλιστα καλοκαιρινή ανθοφορία των αλπικών φυτών, δημιουργεί μια αίσθηση άνοιξης στην καρδιά ακόμη και του καλοκαιριού. Εικόνα 9: Βλάστηση των αλπικών λιβαδιών (φωτ. Τάσος Βασιλείου) Εικόνα 10: Κοπάδι Αγελάδων (φωτ. Τάσος Βασιλείου) 19

20 Τα αλπικά λιβάδια είναι σημαντικά για την κτηνοτροφία. Κάθε καλοκαίρι βόσκονται από χιλιάδες γιδοπρόβατα και αγελάδες που μετακινούνται από νομάδες κτηνοτρόφους στη περιοχή αυτή. 4β. Δάση Στο Γράμμο υπάρχουν μεγάλες εκτάσεις από ορεινά δάση. Χαμηλά έχουμε την παραποτάμια βλάστηση κατά μήκος των ρευμάτων και των κοιλάδων, με κυρίαρχα δέντρα τα σκλήθρα και τις ιτιές. Σε κάποιες χαράδρες αναπτύσσονται και ιδιαίτεροι συνδυασμοί φυλλοβόλων δένδρων, όπως σφενδάμια, φτελιές, φλαμουριές, και καστανιές. Καστανιά Σφενδάμι Φλαμουριά Φτελιά Εικόνα 11: Φυλλοβόλα δένδρα (φωτ. Τάσος Βασιλείου) 20

21 Ψηλότερα, έως περίπου 1000 m, αναπτύσσεται η ζώνη της δρυός (είδη βελανιδιών). Κυριαρχούν οι φυλλοβόλες δρυς, κυρίως το τσέρο (Quercus cerries) και σπάνια η χνοώδεις δρυς. Στο νότιο Γράμμο, στη λεκάνη του Σαραντάπορου, κοντά στο χωριό Χρυσή, εμφανίζεται με μορφή θάμνου συνήθως η μακεδονική δρυς (Quercus trojana). Στο βόρειο Γράμμο εμφανίζεται η πλατύφυλλη δρυς ή αλλιώς γνωστή ως δέντρο (Quercus Frainetto). Άλλα είδη που εμφανίζονται μαζί με τις δρυς είναι η οστριά, ο γαύρος, η σορβιά, ο ξεροπλάτανος, κλπ. Οστριά Χνοώδη δρυς Σορβιά Ξεροπλάτανος Γαύρος Mακεδονική δρυς Εικόνα 12: Δέντρα του Γράμμου (φωτ. Τάσος Βασιλείου) Πάνω από τα 1000 m και έως 1600 m με 1700 m συναντάμε τα πυκνά δάση που κυριαρχεί η Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra). Η Μαύρη Πεύκη σχηματίζει μικτά δάση με είδη δρυός και φυτρώνει ακόμα και σε φτωχά από θρεπτικά στοιχεία και ξηρά εδάφη, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στη συγκράτηση του εδάφους και στον περιορισμό της διάβρωσης. 21

22 Εικόνα 13: Δάσος Μαύρης Πεύκης (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 14: Μικτό Δάσος (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Πάνω από 1100 με 1200 M εμφανίζεται και η οξιά (Fagus sylvatica). Σχηματίζει μεγάλης έκτασης δάση στις Αρένες, στην Αετομηλίτσα, στην Αλεβίτσα κ.α. Είναι είδος που απαιτεί υγρά και γόνιμα εδάφη. Τα δάση της οξιάς είναι πυκνά και σκιερά ενώ συχνά τα δέντρα ξεπερνούν τα 25 ή 30 m. 22

23 Εικόνα 15: Δάσος Οξιάς (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Ξεχωριστό κομμάτι της χλωρίδας της περιοχής του Γράμμου, είναι τα μανιτάρια, τα οποία τα συναντούμαι σε μια αρκετά μεγάλη ποικιλία ειδών, γεγονός που από μόνο του έχει ιδιαίτερο επιστημονικό και περιβαλλοντικό ενδιαφέρον. 23

24 Εικόνα 16: Μανιτάρια της περιοχής (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος, Τ. Βασιλείου, Κ. Τζέρπος) 24

25 4γ. Αρωματικά Φαρμακευτικά φυτά. Η Ελλάδα είναι από τις πλουσιότερες χώρες σε αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά και ο Γράμμος από τους πλουσιότερους Ορεινούς Όγκους. Σύμφωνα με την υπάρχουσα βιβλιογραφία στην σύνθεση της χλωρίδας του Γράμμου συμμετέχουν τουλάχιστον 92 είδη με συγκεκριμένες φαρμακευτικές ή τοξικές ιδιότητες. Μεταξύ αυτών ενδεικτικά αναφέρονται: Gentiana lutea Έχει ρίζα που μπορεί να φτάσει ως και τα 6 Kg, και περιέχει γεννιανίνη, μια πικρή φαρμακευτική ουσία ευεργετική για παθήσεις και ως φαρμακευτικό. Veratrum album Το Veratrum album παράγεται από το φυτό λευκός ελλέβορος (βεράτρον το λευκό). Είναι ισχυρό ναρκωτικό και πολύ δηλητηριώδεις, γιατί περιλαμβάνει 4 διαφορετικές τοξικές ουσίες, μπορεί όμως να χρησιμοποιηθεί και ως φαρμακευτικό. Sanicula europaea Χρησιμοποιούνται τα φύλλα της και θεωρείται από τα πολυτιμότερα φαρμακευτικά φυτά όπως υποδηλώνει και το κοινό της όνομα Ιατρεία η Ευρωπαϊκή. Origanum vulgare Συλλέγεται και για να χρησιμοποιηθεί ως ρόφημα. Sideritis raeseri Έχει ευεργητικές ιδιότητες, συλλέγεται και χρησιμοποιείται ως ρόφημα. Cichorium intybus Έχει καταπραϋντικές ιδιότητες σε παθήσεις του στομάχου. 25

26 Gentiana lutea Cichorium intybus Veratrum album Sanicula europaea Origanum vulgare Εικόνα 17 : Αρωματικά Φαρμακευτικά φυτά Sideritis raeseri Σύμφωνα με έρευνα του Ε.Μ.Π. που ανακοινώνεται στην τράπεζα πληροφοριών που έχει δημιουργήσει για την Ελληνική φύση, αλλά και από μαρτυρίες των κατοίκων, πολλά από τα παραπάνω είδη και κυρίως το Veratrum album συλλέγονται από Αλβανούς και εξάγονται για τις φαρμακευτικές τους ιδιότητες, με αποτέλεσμα πολλά είδη να κινδυνεύουν. Ακόμη συλλέγονται διάφορα αρωματικά φυτά της περιοχής, καθώς η ζήτησή τους αυξάνει και με την διάνοιξη δρόμων είναι ευκολότερη η συλλογή τους από ό,τι στο παρελθόν. 26

27 5. Νερό 5α. Ποτάμια Από τα αλπικά λιβάδια, κάτω από τις κορυφές του Γράμμου πηγάζει ο Αλιάκμονας, μέσα από ένα δίκτυο μικρών χειμάρρων που χαράσσει την επιφάνεια των λιβαδιών. Παρακάτω συνεχίζει την πορεία του μέσα από την κοιλάδα της Γράμμουστας, όπου υπάρχει και οικισμός, και μέσα από το εντυπωσιακό φαράγγι Καταφίκι, σε μια σπηλιά του οποίου είχε στηθεί το πρόχειρο νοσοκομείο των ανταρτών στον Εμφύλιο πόλεμο. Κατόπιν συνεχίζει ανάμεσα σε δασωμένες πλαγιές, εγκαταλειμμένους οικισμούς μέχρι να φτάσει στην κοιλάδα του Νεστορίου και στη συνέχεια να διασχίσει την δυτική Μακεδονία και να καταλήξει στο Θερμαϊκό Κόλπο. Έχει μήκος 297 χλμ. Εικόνα 18: Πηγές Σαραντάπορου Περιοχή Σούφλιακα (φωτ. Τ. Βασιλείου) Ο Σαραντάπορος που πηγάζει επίσης από το Γράμμο, διασχίζει τους Ν. Καστοριάς, Ν. Ιωαννίνων και καταλήγει μέσα από 40 χλμ διαδρομής στον ποταμό Αώο. Οι πηγές του βρίσκονται κοντά στην περιοχή Μυροβλήτη. 27

28 Εικόνα 19: Αλιάκμονας Νεστόριο (φωτ. Κ. Τζέρπος) Εικόνα 20: Πέτρινοι Σχηματισμοί Αλιάκμονας (φωτ. Κ. Τζέρπος) 28

29 Εικόνα 21: Παραπόταμος του Αλιάκμονα (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 22: Καταρράκτης στην Αγία Άννα (φωτ. Κ. Τζέρπος) 29

30 5β. Αλπικές λίμνες Σε όλη την έκταση του Γράμμου υπάρχουν διάσπαρτες μικρές ή μεγαλύτερες λίμνες. Πολλές από αυτές είναι εποχιακές και έχουν βάθος λίγων εκατοστών και το καλοκαίρι ξηραίνονται, ενώ άλλες είναι αρκετά βαθύτερες και διατηρούνται όλο το χρόνο. Τέτοια είναι η λίμνη Μουτσάλια στα 1730 m, στην επάνω Αρένα που περιβάλλεται από δάσος οξιάς, επίσης 15 στεμμάτων και η λίμνη Γκιστόβα ή αλλιώς αλπική λίμνη του Γράμμου, κοντά στις κορυφές του βουνού σε υψόμετρο 2350 m. Η λίμνη Γκιστόβα είναι η ψηλότερη λίμνη στην Ελλάδα. Εικόνα 23: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Χ. Τόσκος) Χαρακτηριστικά υδροχαρή φυτά που εμφανίζονται στις όχθες των λιμνών είναι τα ψαθιά και τα βούρλα. Επιπλέον οι λίμνες αποτελούν σημαντικούς βιοτόπους για τα αμφίβια, όπως τα 3 είδη τριτώνων (γνωστά και ως "ψάρια με πόδια") τους βατράχους και τους φρύνους. 30

31 Εικόνα 24: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Α.Γκαμπέσης) Εικόνα 25: Λίμνη Γκιστόβα (φωτ. Α.Γκαμπέσης) 31

32 Εικόνα 26: Λίμνη Μουτσάλια (φωτ. Χ. Τόσκος) Εικόνα 27: Μπάκακας (Rana graeca) (φωτ. Μ Ευαγγέλου) 32

33 Εικόνα 28: Φρύνος ο κοινός, μπράσκα (Bufo Bufo) (φωτ. Τ. Βασιλείου) 6. Πανίδα Πέρα από τα προσβάσιμα σε εμάς αλπικά λιβάδια, στις απόκρημνες βραχώδεις ή δασωμένες πλαγιές και στα ποτάμια και τις λίμνες της περιοχής βρίσκουν καταφύγιο θηλαστικά, πουλιά, αμφίβια, ερπετά και ψάρια. 6α. Θηλαστικά Θα αναφερθούμε μόνο στα θηλαστικά, που είναι τα πιο χαρακτηριστικά και κινδυνεύουν με εξαφάνιση. 1. Καφέ Αρκούδα. Είναι ζώο μεγαλόσωμο και δυνατό. Είναι το πιο μεγάλο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης. Το μήκος της μπορεί να φτάσει τα 2m και ζυγίζει από 60 κιλά έως 250 κιλά. Ζει περίπου 25 χρόνια. 33

34 Εικόνα 29: Αρκούδα Τρέφεται κυρίως από φρούτα, καρπούς δέντρων, χόρτα, βολβούς ενώ δείχνει ιδιαίτερη προτίμηση στο μέλι. Το θηλυκό γεννάει 1 ή 2 και σπάνια 3 μικρά στο μέσο του χειμώνα. Η αρκούδα χρειάζεται μεγάλο χώρο για να ζήσει καθώς μετακινείται συνεχώς και σε μεγάλες αποστάσεις αναζητώντας τροφή και ησυχία. Στην Ελλάδα έχουμε περίπου 220 αρκούδες στις οροσειρές της Πίνδου και της Ροδόπης. Στον Γράμμο έχουμε αρκούδες. Η αξία της αρκούδας ως δείκτης υγείας των ορεινών οικοσυστημάτων είναι αδιαμφισβήτητη και η παρουσία της αυξάνει την «υπεραξία» του δάσους. 2. Ζαρκάδι. Είναι ένα μικρόσωμο δασόβιο θηλαστικό με τρίχωμα που γίνεται καφέ το καλοκαίρι και γκρίζο το χειμώνα. Το βάρος του κυμαίνεται από 12 έως 20 κιλά. Τα θηλυκά γεννούν μία φορά το χρόνο, την άνοιξη 1 ή 2 μικρά. Στην Ελλάδα οι πληθυσμοί του Ζαρκαδιού είναι πολύ μικροί. Στον Γράμμο ο πληθυσμός του ζαρκαδιού βρίσκεται σε σχετικά υψηλότερα επίπεδα από ό,τι σε άλλες δασικές περιοχές. 34

35 3. Αγριόγιδο. Εικόνα 30: Ζαρκάδια. Ζει στις ψηλές κορυφές των βουνών, περίπου 15 χρόνια. Τα θηλυκά γεννούν 1 μικρό κάθε Μάιο. Η πολιτεία απαγόρευσε το κυνήγι του αγριόγιδου από το Εικόνα 31: Αγριόγιδα. 35

36 Ωστόσο το παράνομο κυνήγι του δεν σταμάτησε με αποτέλεσμα σήμερα ο πληθυσμός του να έχει μειωθεί σημαντικά και το είδος του απειλείται με εξαφάνιση. Στο Γράμμο έχουμε αγριόγιδα. 4. Βίδρα. Είναι υδρόβιο θηλαστικό. Ζει σε γλυκά νερά, ποταμούς, λίμνες και έλη. Είναι μοναχικό ζώο και κινείται κυρίως το σούρουπο και τη νύχτα. Γεννάει μία φορά το χρόνο 2 ή 3 μικρά. Θεωρείται ένα από τα σπανιότερα και πιο απειλούμενα θηλαστικά της Ευρώπης. Η παρουσία της είναι απόδειξη της υγείας των ποταμιαίων και λιμνιαίων οικοσυστημάτων. Στην περιοχή του Γράμμου υπάρχουν βίδρες στον ποταμό Αλιάκμονα και Σαραντάπορο. Εικόνα 32: Βίδρα (φωτ. Τ. Βασιλείου) Στην συνέχεια αναφέρονται θηλαστικά που έχει βρεθεί ότι υπάρχουν στον Ορεινό Όγκο του Γράμμου, σύμφωνα με έρευνα που έχει γίνει από τον Αρκτούρο (1999): Σκαντζόχειρος, Νυχτερίδες, Ωτονυχτερίδες Λαγός, Σκίουρος, Ρυγχοσκαπτοποντικός, Σταχτοποντικός, Κρικοποντικός, Λύκος, Αλεπού, Αρκούδα, Νυφίτσα, Κουνάβι, Ασβός, Βίδρα, Αγριόγατα, Αγριογούρουνο, Ζαρκάδι, Αγριόγιδο. 36

37 Εικόνα 33: Κουνάβι (φωτ. Τ. Βασιλείου) Ο λύγκας και το ελάφι έχουν εξαφανιστεί σχετικά πρόσφατα. Η παρουσία τους αναφέρεται από ηλικιωμένους κατοίκους της περιοχής. Εικόνα 34: Σκαντζόχειρος Εικόνα 35: Σκίουρος (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 36: Νυχτερίδα Εικόνα 37: Χελώνα 37

38 Εικόνα 38:Αλεπού (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 39: Λύκος (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 40: Αγριογούρουνο Εικόνα 41: Λαγός 38

39 6β. Πουλιά Την πανίδα στο Γράμμο συμπληρώνουν 142 είδη πουλιών, αριθμός μεγάλος για μια καθαρά ορεινή περιοχή. Ξεχωρίζουν 21 αρπακτικά πουλιά, όπως το διπλοσάινο, το μαυροκιρκίνεζο, ο χρυσαετός, ο σταυραετός και ο μικρός γύπας ασπροπάρης. Θα αναφέρουμε λίγα λόγια για είδη που απειλούνται άμεσα. 1. Χρυσαετός (Aquila chrysaetos) Φωλιάζει σε απόκρημνες, βραχώδεις ορθοπλαγιές και κυνηγάει πετώντας στα ορεινά λιβάδια και σε ανοιχτές εκτάσεις. Τρέφεται με πουλιά, λαγούς, ερπετά, χελώνες και με πτώματα κτηνοτροφικών και αγρίων ζώων. Απειλείται από το λαθροκυνήγι και τα δηλητηριασμένα δολώματα. Ένας άλλος κίνδυνος για τον χρυσαετό είναι η μείωση των ζώων με τα οποία τρέφεται, λόγω της εντατικής θήρευσης τους. Εκτιμάται ότι στην Ελλάδα έχουμε ζευγάρια ενώ στην περιοχή του Γράμμου φωλιάζουν 3 4 ζευγάρια. 2. Ασπροπάρης (Neophron percnopterus). Λέγεται αλλιώς κουκάλογο ή τυροκόμος ή αιγυπτιακός γύπας. Έρχεται στην Ελλάδα στα μέσα του Μάρτη και φεύγει τέλος Αυγούστου. Φτιάχνει τη φωλιά του σε χαμηλού υψόμετρου περιοχές, σε βράχια και ορθοπλαγιές και σπάνι α σε δέντρα. Τρέφεται με πτώματα κτηνοτροφικών και αγρίων ζώων, χελώνες, σκουπίδια. Κυριότερη απειλή για τον ασπροπάρη είναι οι λαθροκυνηγοί και τα δηλητηριασμένα δολώματα. Στο Γράμμο φωλιάζουν 1 2 ζευγάρια σε βραχώδεις περιοχές. 39

40 3. Πετρίτης (Falco peregrinus). Είναι το ταχύτερο πουλί της Ευρώπης. Φωλιάζει σε απόκρυμνα βράχια και τρέφεται από πουλιά (αγριοπερίστερα, κορακοειδή, κ.α.). Απειλείται από την χρήση γεωργικών φαρμάκων, από το λαθροκυνήγι και την μείωση της τροφής τους. Στο Γράμμο φωλιάζουν 2 4 ζευγάρια σε βραχώδεις περιοχές. 4. Μαύρος δρυοκολάπτης (Dryocopus martius). Λέγεται αλλιώς και μαυροτσικλητάρα. Είναι ο μεγαλύτερος και ένας από τους πιο σπάνιους δρυοκολάπτες. Ζει σε δάση. Τρέφεται με έντομα που μπορεί να βρίσκει μέσα στο σάπιο ξύλο των δέντρων καθώς και με μυρμήγκια. Η ύπαρξη δρυοκολαπτών αποτελεί δείκτη υψηλής βιοποικιλότητας και υγείας του δασικού οικοσυστήματος και ταυτόχρονα εξασφαλίζει ένα μηχανισμό προστασίας του δάσους από τις ενδημικές εξάρσεις των εντόμων. Η κυριότερη απειλή για τα είδη δρυοκολαπτών είναι η εντατικοποίηση της δασικής παραγωγής και η αλόγιστη υλοτόμηση των δασών. Στην περιοχή του Γράμμου έχουν καταγραφεί 8 είδη δρυοκολαπτών από τα 10 που υπάρχουν στην Ελλάδα. 5. Μαυροπελαργός (Cinonia nigra) Είναι σπάνιο είδος και δύσκολα μπορεί κάποιος να το παρατηρήσει. Έχει μήκος 1m περίπου, φτέρωμα λαμπερό και μαύρο, άσπρη κοιλιά και κόκκινα πόδια και ράμφος. Αποφεύγει τον άνθρωπο. Ζει σε πυκνά δασωμένες περιοχές χαμηλού 40

41 υψομέτρου και πάντα κοντά σε νερό. Τρέφεται με αμφίβια έντομα. Φωλιάζει σε μεγάλα δέντρα και γεννάει την άνοιξη 3 5 αβγά. Απειλείται σοβαρά από την καταστροφή των δασών και των υγροτόπων. Στην περιοχή του Γράμμου φωλιάζει ένα ζευγάρι το οποίο τρέφεται στον Αλιάκμονα. 6γ. Αμφίβια και ερπετά. Η μεγάλη ποικιλία υγροβιοτόπων που υπάρχουν στον Γράμμο, διευκολύνει την διαβίωση και αναπαραγωγή των αμφιβίων. Έτσι στην περιοχή του Γράμμου έχουν καταγραφεί 11 είδη σε σύνολο που υπάρχουν στην Ελλάδα. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τρίτωνες ή όπως αλλιώς λέγονται δρακόψαρα ή ψάρια με πόδια. Εικόνα 42: Αρσενικός Τρίτωνας στη λίμνη Μουτσάλια (φωτ. Μ. Ευαγγέλου) Οι τρίτωνες είναι αμφίβια. Το σχήμα τους είναι παρόμοιο με της σαύρας, αλλά το δέρμα τους είναι πολύ ευαίσθητο με συνέπεια να βρίσκονται έξω από το νερό μόνο αν η υγρασία της ατμόσφαιρας είναι πολύ αυξημένη. Ζουν στις αλπικές λίμνες αλλά και σε μόνιμους νερόλακκους χωρίς πολύ βλάστηση στην υψηλή ορεινή ζώνη. Τρέφονται με διάφορα υδρόβια έντομα και αραχνοειδή. Ξεχειμωνιάζει μέσα στο νερό ή κρύβονται κάτω από πέτρες και ρίζες. 41

42 Βρέθηκαν 3 είδη τριτώνων στις λίμνες Μουτσάλια και Γκιστόβα. Ο αλπικός τρίτωνας, ο λοφιοφόρος τρίτωνας και ο κοινός τρίτωνας. Ο αλπικός τρίτωνας είναι ένα απειλούμενο με εξαφάνιση είδος που διατηρείται σε μεγάλο πληθυσμό μόνο στις αλπικές λίμνες της Πίνδου. Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής περιόδου τα αρσενικά, παίρνουν φανταχτερά χρώματα και αναπτύσσουν ένα λοφίο κατά μήκος της ράχης για να προσελκύσουν τα θηλυκά. Συγχρόνως, πρήζονται οι αδένες στο πίσω μέρος της κοιλιάς και των δύο φύλων. Τα θηλυκά την άνοιξη γεννούν περίπου 300 αβγά ενωμένα με μια διάφανη ταινία, που φαίνεται να προεξέχει από το κάτω μέρος της κοιλιάς. Εκκολάπτονται σε 2 4 εβδομάδες. Οι γυρίνοι, που αρχικά έχουν μήκος 3 5 εκατοστά ενηλικιώνονται σε 2-4 χρόνια. Οι θηλυκοί τρίτωνες είναι μεγαλύτεροι από τους αρσενικούς, αφού φθάνουν σε μήκος τα 12 εκατοστά. Στη φύση μπορούν να ζήσουν μέχρι 11 χρόνια ενώ σε ενυδρεία μέχρι και 20. Εικόνα 43: Τρίτωνες Από τα ερπετά που υπάρχουν στον Γράμμο ξεχωρίζουμε την αλπική οχιά (Vipera berus) και την αμμόσαυρα (Lucerta agilis). Η αλπική οχιά είναι είδος οχιάς που βρίσκεται μόνο στις αλπικές περιοχές. Το δηλητήριο της είναι ισχυρό αλλά μόνο σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να προκαλέσει 42

43 θάνατο σε άνθρωπο. Τρέφεται κυρίως με μικρά θηλαστικά (τρωκτικά). Στο Γράμμο βρέθηκε σε υψόμετρο 2000μ. Η αμμόσαυρα έχει μέγεθος σώματος 9 εκατοστά και ουρά 1 με 1,5 φορά μεγαλύτερη σε σχέση με το σώμα της. Τα αρσενικά έχουν πράσινη απόχρωση ενώ τα θηλυκά καφετιά. Τρέφεται με έντομα. Στο Γράμμο βρέθηκε στις αλπικές περιοχές. Εικόνα 44: Οχιά (φωτ. Ν. Παναγιωτόπουλος) Εικόνα 45: Αμμόσαυρα (φωτ. Κ. Τζέρπος) 43

44 6δ. Ψάρια. Τα ποτάμια της περιοχής φιλοξενούν πληθυσμούς από 15 είδη ψαριών όπως: πέστροφες, τσιρώνια, κέφαλοι, σύρτης ή γουρουνομύτης, γωβιούς, μπριάνες και χέλια. 7. Το φυσικό περιβάλλον του Γράμμου Ελλάδα και Ευρώπη. Από το 1937 η Ελλάδα άρχισε να αναγνωρίζει περιοχές με ειδικό οικολογικό ενδιαφέρον και να τις θέτει υπό Εθνικό καθεστώς προστασίας. Οι κατηγορίες επιγραμματικά είναι : Εθνικοί Δρυμοί, Εθνικά πάρκα, Αισθητικά δάση, Διατηρητέα Μνημεία Φύσης, Καταφύγια Άγριας Ζωής, Ελεγχόμενες Κυνηγετικές Περιοχές, Ελεγχόμενες Κυνηγετικές περιοχές, Εκτροφεία θηραμάτων, Περιοχές Απόλυτης Προστασίας της Φύσης, Προστατευόμενοι σχηματισμοί και τοπία, Περιοχές Οικοανάπτυξης. Εκτός από την Εθνική νομοθεσία, ειδικές υποχρεώσεις για την προστασία της φύσης απορρέουν από σχετικές Διεθνείς Συμβάσεις τις οποίες η Ελλάδα έχει δεχτεί. Οι κατηγορίες αυτές είναι: Περιοχές Δικτύου «Natura 2000», Υγρότοποι Διεθνούς Σημασίας (Σύμβαση Ramsar ), Ειδικά Προστατευόμενες περιοχές (Σύμβαση Βαρκελώνης ), Βιογεννετικά Αποθέματα, Αποθέματα Βιόσφαιρας, Μνημεία Παγκόσμιας Κληρονομιάς, Περιοχές στις οποίες έχει απονεμηθεί το Ευρωδίπλωμα. Με όλα τα παραπάνω, που αποτελούν ένα μικρό δείγμα της πανίδας και του φυσικού περιβάλλοντος του ορεινού μας όγκου, η αξία του Γράμμου αναγνωρίστηκε και συμπεριελήφθηκε στις σημαντικότερες περιοχές για τη φύση στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Ο Γράμμος έχει καταχωρηθεί: Στον ευρωπαϊκό κατάλογο CORINE που περιλαμβάνει τις πιο σημαντικές περιοχές για την πανίδα και την χλωρίδα σε όλες τις χώρες της Ευρώπης. Στις σημαντικές περιοχές για τα πουλιά στην Ελλάδα, όπου περιλαμβάνονται όλες οι περιοχές με τα σπάνια και απειλούμενα είδη πουλιών. 44

45 Στο ευρωπαϊκό δίκτυο περιοχών «Φύση 2000» (Natura 2000) όπου περιλαμβάνονται περιοχές που εμφανίζουν σημαντική βλάστηση, χλωρίδα και πανίδα. Στις Σημαντικές Περιοχές για την Αρκούδα στην Ελλάδα. Έχει ανακηρυχθεί Μνημείο της Φύσης, το μικτό δάσος με οξιά, έλατο και μαύρη πεύκη, στην περιοχή Φλάμπουρο, και προστατεύεται από την Ελληνική Νομοθεσία και από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Έχει ενταχθεί στον κατάλογο Βιογενετικών Αποθεμάτων του Συμβουλίου της Ευρώπης. Επίσης στο Γράμμο υπάρχουν 4 καταφύγια άγριας Ζωής στις περιοχές: 1. Καταφύκι Σκάλα Μεγάλη Πέτρα. 2. Αρένες. 3. Ποταμός Αλιάκμονας (στην περιοχή Καλοχωρίου και Ομορφοκλησιάς) 4. Νεστόριο Κοτύλι. Στις παραπάνω περιοχές απαγορεύεται το κυνήγι. 45

46 8. Επίλογος Τελευταίες Σκέψεις Διαπιστώσεις Προτάσεις. Θα κλείσουμε την παρουσίαση μας με κάποιες σκέψεις και διαπιστώσεις από την εργασία μας. «..ΕΦΙΑΛΤΗΣ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗ ΧΩΡΑ Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ..» «..Η ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΙΓΕΤΑΙ..» «..ΑΝΟΧΥΡΩΤΟΣ Ο ΓΡΑΜΜΟΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ..» «..ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΓΙΑ ΟΛΗ ΤΗ ΧΩΡΑ Η ΠΥΡΚΑΓΙΑ ΣΤΟ ΓΡΑΜΜΟ..» Βρίσκουμε χαρά στα δάση ; SOS εκμπέμπει ο Γράμμος. Ο Γράμμος δεν αντιμετωπίζεται μέχρι και σήμερα ως ένας ορεινός όγκος ανεκτίμητης φυσικής ομορφιάς και ως ένα από τα σημαντικότερα οικοσυστήματα της χώρας. Το πλέον τραγικό όμως είναι ότι ενώ ο Γράμμος επιβίωσε τα τελευταία 60 χρόνια από τις νάρκες (45000 στρέμματα είναι ναρκοθετημένα) καταστρέφεται τώρα από την δική μας ανευθυνότητα. Εικόνα 46: Καμένη περιοχή του Γράμμου (φωτ. Μ.Ευαγγέλου) 46

47 Τον Αύγουστο του 2007 για 20 περίπου ημέρες, στρέμματα παρθένου δάσους που αποτελούσαν «Μνημείου της Φύσης» είτε καταστράφηκαν ολοσχερώς,είτε υπέστησαν σημαντική ζημιά. Μήπως πρέπει να ανακηρυχτεί σε Εθνικό Πάρκο ; Εικόνα 47: Η πρώτη βλάστηση μετά την πυρκαγιά (φωτ. Τ. Βασιλείου) Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και ο Γράμμος περιλαμβάνεται σε ευρωπαϊκά προγράμματα προστασίας σημαντικών οικοσυστημάτων, μέχρι και σήμερα δεν έχει κάποιο Εθνικό πλαίσιο προστασίας. Δεν έχει θεσμοθετεί κάποιος φορέας διαχείρισης του οικοσυστήματος και δεν έχει γίνει τίποτε για την προστασία του. Όλα στηρίζονται στις φιλότιμες προσπάθειες.. Αξίζει επίσης να σημειωθεί ότι η Αλβανία έχει κηρύξει τον Μοράβα, δηλαδή το ορεινό σύστημα του Γράμμου που συνεχίζει στα εδάφη της ως Εθνικό δρυμό. 47

48 Επιπτώσεις της Πυρκαγιάς Περίπου 10% της δασικής έκτασης (35000 στρέμματα) με την σπάνια Μαύρη Πεύκη κάηκε ενώ περίπου άλλη τόση δασική έκταση έχει υποστεί σοβαρή βλάβη από την έρπουσα φωτιά. Σύμφωνα με ειδικούς (από τις περιβαλλοντικές οργανώσεις Αρκτούρος και Καλλιστώ ) όταν χάνεται δάσος τέτοιας πυκνότητας, έκτασης και σημασίας συμβάλλει πάντα στην αλλαγή κλίματος προς το χειρότερο. Η καταστροφική πυρκαγιά πιθανότατα θα επηρεάσει τη ροή και της αποθήκες του γλυκού νερού του Γράμμου, από τον οποίο πηγάζουν δύο μεγάλοι ποταμοί, ο Αλιάκμονας από τον οποίο ξεδιψά η Θεσσαλονίκη και ο Σαραντάπορος. Ήδη όπως αναφέρει έρευνα που έγινε από το Πανεπιστήμιο Θες/νίκης ο Αλιάκμονας έχει πρόβλημα ποιότητας των υδάτων, εξαιτίας γειτνίασης των πηγών του με πηγές ρύπανσης στο Ν.Καστοριάς. Εικόνα 48: Ελπίδα (φωτ. Κ. Τζέρπος) Τι είναι ο άνθρωπος χωρίς τα ζώα ; Αν εξαφανίζονταν όλα τα ζώα ο άνθρωπος θα πέθαινε από μεγάλη πνευματική ερημιά. Ό,τι συμβεί στα ζώα θα συμβεί σύντομα και στον άνθρωπο. 48

49 Καφέ Αρκούδα. Η Άγρια ζωή στο Γράμμο. Είναι γνωστό σε όλους ότι οι αρκούδες βγαίνουν όλο και πιο συχνά στους δρόμους, κατεβαίνουν σε χαμηλά υψόμετρα, πλησιάζουν κατοικημένες περιοχές, επισκέπτονται γεωργικές καλλιέργειες και μελισσοκομικές μονάδες. Όχι γιατί είναι πολλές και δεν τους αρκούν οι δασικές εκτάσεις όπως απλοϊκά λέγεται, ούτε γιατί οι αρκούδες έχουν εξοικειωθεί με τον άνθρωπο. Πολλές φορές οι κάτοικοι που συμβιώνουν με την αρκούδα πανικοβάλλονται. Αγανακτούν με τις επισκέψεις της στις σοδειές τους και είναι λογικό. Δεν είναι όμως λογικό να θέλουμε να την εξοντώσουμε. Η λύση δεν είναι η εξαφάνιση της αρκούδας αλλά η καλύτερη προετοιμασία για την πρόληψη αυτών των ζημιών. Μεταξύ των μέτρων που προτείνονται τα τελευταία χρόνια είναι : Ηλεκτροφόρες περιφράξεις Ελληνικοί ποιμενικοί σκύλοι. Η κατασκευή μεγάλων οδικών αξόνων, έχει διακόψει βίαια τους βιοτόπους της αρκούδας και της υπόλοιπης άγριας ζωής. Τα μεγάλα και μικρά τεχνικά έργα έχουν αλλάξει τα περιβαλλοντικά δεδομένα για την άγρια ζωή. Οι αρκούδες στην Ελλάδα βρίσκονται σε διαρκή όχληση από την διάνοιξη μεγάλων οδικών αξόνων και δασικών δρόμων, την ασυντόνιστη κατασκευή μικρών και μεγάλων έργων και επομένως βρίσκονται σε αναζήτηση αδιατάρακτου βιοτόπου και άφθονης τροφής. Οι ίδιοι δρόμοι που οδηγούν τον άνθρωπο στο βιότοπο της αρκούδας φέρνουν και την αρκούδα στον άνθρωπο. Μετά από έρευνες επιστημόνων και οργανώσεων (Αρκτούρος-Καλλιστώ) που ασχολούνται με την προστασία της Καφέ Αρκούδας έγινε γνωστό ότι: Η Εγνατία οδός (έργο απαραίτητο) που άλλαξε την κοινωνική και γεωγραφική κατανομή της Ελλάδας έφερε σοβαρές αλλαγές στην άγρια ζωή της περιοχής μας και κυρίως στην κατανομή της αρκούδας. Έχει αλλοιωθεί σημαντικό και κρίσιμο κομμάτι βιοτόπου για την αρκούδα, και μάλιστα κομμάτι βιοτόπου που εξασφάλιζε τη συνέχεια των βιοτόπων και την επικοινωνία των πληθυσμών. 49

50 Θα πάρει χρόνο για να προσαρμοστεί η αρκούδα και τα άλλα είδη της άγριας ζωής στα νέα δεδομένα. Η γη δεν ανήκει στον άνθρωπο. Ο άνθρωπος ανήκει στη γη. Εμείς δε δημιουργήσαμε τον ιστό της ζωής αλλά αποτελούμε μόνο μια ίνα μέσα σ αυτόν. Αν προκαλέσουμε κάποια καταστροφή στον ιστό οι συνέπειες θα έρθουν και σε μας τους ίδιους. Πτηνά : Πουλιά της δυστυχίας..; Σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία από τα 442 διαφορετικά είδη πουλιών που υπάρχουν στην Ελλάδα τα 62 είδη χαρακτηρίζονται Απειλούμενα και άλλα 16 Σχεδόν Απειλούμενα. Οι κατηγορίες πουλιών που αντιμετωπίζουν τα περισσότερα προβλήματα είναι τα αρπακτικά και τα πουλιά των υγροτόπων. Αυτό οφείλεται κυρίως : Στην υποβάθμιση ή απώλεια των φυσικών τοποθεσιών στα οποία ζουν τα παραπάνω πτηνά. Στις αλλαγές που έχουμε στις κλιματολογικές συνθήκες που ολοένα γίνονται και πιο έντονες. Στην ρύπανση των υδάτων που προκαλούν : η χρήση φυτοφαρμάκων και η χρήση δηλητηριασμένων δολωμάτων. Η όχληση από ανθρώπινες δραστηριότητες (τουρισμός, παράνομες αμμοληψίες) Το κυνήγι ΓΕΝΙΚΩΣ, και ιδιαίτερα σε περιοχές που έχουν καεί ή γειτνιάζουν με καμένες περιοχές. 50

51 Όλοι μοιράζονται τον αέρα με την ίδια πνοή. Τα ζώα, τα δέντρα, ο άνθρωπος μοιράζονται την ίδια ανάσα. Ας μην ξεχνάμε ότι Η οικολογία δεν είναι η αγάπη της φύσης. Είναι η αναγκαιότητα του αυτόπεριορισμού ( δηλαδή η αληθινή ελευθερία ) του ανθρώπινου είδους σε σχέση με τον πλανήτη πάνω στον οποίο, από τύχη, υπάρχει και τον οποίο έχει βαλθεί να καταστρέψει. (Κ.Καστοριάδης ) Ποιο είναι λοιπόν το χρέος μας; Θα κλείσουμε με μια φράση του Ν. Καζαντζάκη από το βιβλίο του Αναφορά στο Γκρέκο. «Καλά να ξεχωρίσουμε την ιστορική στιγμή που ζούμε και να τοποθετήσουμε συνειδητά, σε ορισμένο στρατόπεδο την μικρή μας ενέργεια» 51

52 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝ.ΚΑΣ (LANDSCAPE OF THE YEAR GRAMMOS) Αρκτούρος ( Διεύθυνση Δασών Καστοριάς Δήμος Νεστορίου : Έντυπα προβολής του Γράμμου. Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο : Φιλότης Τράπεζα Στοιχείων για την Ελληνική Φύση. Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία ( Εφημερίδα Αυγή Κέντρο Περίθαλψης Άγριων Ζώων-Καστοριάς ( Καλλιστώ ( Κ.Π.Ε. Καστοριάς ( Μελέτη Περιβαλλοντικών επιπτώσεων για την κατασκευή φράγματος Νεστορίου, Νομού Καστοριάς Περιοδικό «Η μεγάλη Σφαγή», Εφημερίδα Ελευθεροτυπία. Περιοδικό : Για την περιβαλλοντική Εκπαίδευση (Π.Ε.ΕΚ.Π.Ε.) Περιοδικό ΟΙΚΟ, Εφημερίδα Καθημερινή

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά

Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ. ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά Η ΧΛΩΡΙΔΑ ΚΑΙ Η ΠΑΝΙΔΑ ΣΤΗΝ ΧΩΡΑ ΜΑΣ ΟΜΑΔΑ 1 Κορμπάκη Δέσποινα Κολακλίδη Ναταλία Ζαχαροπούλου Φιλιππούλα Θανοπούλου Ιωαννά ΓΙΑΤΙ ΤΟ ΕΠΙΛΕΞΑΜΕ: Η χλωρίδα και η πανίδα στην χώρα μας είναι ένα πολύ σημαντικό

Διαβάστε περισσότερα

Καφέ αρκούδα (Ursus arctos), ο εκτοπισμένος συγκάτοικός μας

Καφέ αρκούδα (Ursus arctos), ο εκτοπισμένος συγκάτοικός μας 19 Αυγούστου 2018 Καφέ αρκούδα (Ursus arctos), ο εκτοπισμένος συγκάτοικός μας Επιστήμες / Περιβάλλον - Οικολογία Μέσα από μία πορεία εξέλιξης 35 εκατομμυρίων χρόνων η καφέ αρκούδα, ζώο ιδιαίτερα προσαρμοστικό,

Διαβάστε περισσότερα

Λύκος - Canis lupus. Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι. Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες.

Λύκος - Canis lupus. Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι. Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες. Λύκος - Canis lupus Είδος Τρωτό - στην Ελλάδα ζουν περίπου 700 Λύκοι Από το 1969 απαγορεύεται δια νόμου η κατοχή του από ιδιώτες. Ο πληθυσμός του Λύκου μειώνεται εξαιτίας: i. του περιορισμού/υποβάθμισης

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04

ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ. Μαρία Κιτριλάκη ΠΕ04.04 ΦΥΣΙΚΕΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Μαρία Κιτριλάκη Διαχείριση φυσικών περιοχών Η σύγχρονη αντίληψη για τη διαχείριση των φυσικών περιοχών δεν κυριαρχείται από την παλαιότερη τακτική της εξάντλησης αλλά από

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΠΙΝΔΟΥ Γεωγραφικά στοιχεία Ο Εθνικός Δρυμός Πίνδου, γνωστός και ως Βάλια Κάλντα βρίσκεται σε ιδιαίτερα δυσπρόσιτη περιοχή της οροσειράς της Πίνδου στα όρια μεταξύ των νομών Γρεβενών και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 3 Ο ΔΙΑΓΩΝΙΣΜΑ (2 Ο κεφάλαιο) ΘΕΜΑΤΑ ΘΕΜΑ Α Να γράψετε στο τετράδιό σας τον αριθμό καθεμιάς από τις παρακάτω ημιτελείς προτάσεις Α1 έως Α5 και δίπλα το γράμμα που αντιστοιχεί

Διαβάστε περισσότερα

WWW.KINDYKIDS.GR. Όταν η ζωή στο νηπιαγωγείο γίνεται παιχνίδι! Το Site για γονείς και νηπιαγωγούς

WWW.KINDYKIDS.GR. Όταν η ζωή στο νηπιαγωγείο γίνεται παιχνίδι! Το Site για γονείς και νηπιαγωγούς WWW.KINDYKIDS.GR Όταν η ζωή στο νηπιαγωγείο γίνεται παιχνίδι! Το Site για γονείς και νηπιαγωγούς Το υλικό αυτό αποτελεί πνευματική ιδιοκτησία του KindyKids.gr και διανέμεται δωρεάν. ΖΩΑ ΠΟΥ ΚΙΝΔΥΝΕΥΟΥΝ

Διαβάστε περισσότερα

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ

Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου. «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Θ Δημοτικό Σχολείο Πάφου «Κουπάτειο» Τάξη : Δ Σχολική χρονιά 2013-2014 αγρινό: Είναι το μεγαλύτερο χερσαίο θηλαστικό και ενδημικό είδος στην Κύπρο. Χαρακτηρίζεται ως ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της πανίδας

Διαβάστε περισσότερα

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία

Ελληνικοί Βιότοποι. Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Τάξη Οδηγίες Μάθημα Ε Δημοτικού Πώς συμπληρώνουμε τα φύλλα εργασίας Γεωγραφία Στόχος της δραστηριότητας αυτής είναι να γνωρίσουμε και να καταγράψουμε τους ελληνικούς βιότοπους και να εντοπίσουμε τα ζώα

Διαβάστε περισσότερα

Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου!

Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου! Προστατευόμενα Ζώα της Κύπρου! Ψάξαμε και βρήκαμε. Ομαδικές εργασίες στα πλαίσια της ενότητας «Οι ακροβάτες της θάλασσας». Οι μαθητές έφτιαξαν δελτία ταυτότητας για κάθε προστατευόμενο ζώο. Έψαξαν και

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ

ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ ΟΙ ΥΔΡΟΒΙΟΤΟΠΟΙ ΚΑΙ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥΣ Υδατικά οικοσυστήματα Στη βιόσφαιρα υπάρχουν δύο είδη οικοσυστημάτων: τα υδάτινα και τα χερσαία. Tα υδάτινα οικοσυστήματα διαχωρίζονται ανάλογα με την αλατότητα του νερού

Διαβάστε περισσότερα

Μικρά ζώα, μικρές δράσεις

Μικρά ζώα, μικρές δράσεις Με τη συνεισφορά του χρηματοδοτικού μέσου LIFE της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Μικρά ζώα, μικρές δράσεις Η Κύπρος είναι νησί και η θάλασσα τη χωρίζει από Ασία Ευρώπη Αφρική Χάρη στην απομόνωση εξελίχτηκαν μοναδικά

Διαβάστε περισσότερα

Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης

Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης 250579 Natural Europe CIP-ICT PSP-2009-3 Δρ Βορεάδου Κατερίνα Υπεύθυνη Εκπαίδευσης ΜΦΙΚ Ο λύκος των παραμυθιών και ο λύκος της φύσης Το όνομά του εικάζεται πως προέρχεται από τη λέξη 'λύκη που σημαίνει

Διαβάστε περισσότερα

Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι)

Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι) Το τσακάλι, τόσο κοντινό μα τόσο ντροπαλό! (Ανακαλύπτοντας το τσακάλι) ΗΛΙΚΙΑ: 7-12 ΕΠΟΧΗ: Φ, Χ, Α, Κ. ΙΑΡΚΕΙΑ: 1 ώρα προετοιμασία στην τάξη, 1 ώρα έρευνα στο σπίτι, 3-4 εβδομάδες έρευνας. ΥΛΙΚΑ: Ερωτηματολόγιο,

Διαβάστε περισσότερα

Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 ΕΑ.ΙΤΥ / Υπ.Ε.Π.Θ.

Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 ΕΑ.ΙΤΥ / Υπ.Ε.Π.Θ. Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 21 Έργο ΠΛΕΙΑΔΕΣ/ Νηρηίδες, Γ ΚΠΣ 22 ΣΤΟ ΠΟΤΑΜΙ Παρατηρήστε και συγκρίνετε τις παρακάτω εικόνες. Σε ποια από τις δύο περιπτώσεις τα νερά του ποταμού δεν είναι καθαρά; Γιατί

Διαβάστε περισσότερα

ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ

ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ ΛΥΚΟΣ ΕΥΡΥΔΙΚΗ ΤΣΟΛΑ Λύκος (Canis lupus) Ο Λύκος (Canis lupus) είναι θηλαστικό της τάξης των Σαρκοφάγων. Έχει κοινή καταγωγή με τον σκύλο και θεωρείται πρόγονος όλων των ειδών σκύλων που υπάρχουν σήμερα.

Διαβάστε περισσότερα

«ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ»

«ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ» Στα πλαίσια του Προγράμματος Περιβαλλοντικής Αγωγής, οι μαθητές του Α3 τμήματος του σχολείου μας οργάνωσαν και υλοποίησαν εργασία με θέμα : «ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΖΩΑ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ» Ένα δείγμα της

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση των. Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. που λειτουργούν στον. Βοτανικό Κήπο. «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους»

Παρουσίαση των. Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. που λειτουργούν στον. Βοτανικό Κήπο. «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους» Παρουσίαση των Προγραμμάτων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που λειτουργούν στον Βοτανικό Κήπο «Ιουλίας & Αλεξάνδρου Ν. Διομήδους» Πρόγραμμα 1 ο Βλάβες και Αποκατάσταση Φυσικού περιβάλλοντος Στόχοι του προγράμματος:

Διαβάστε περισσότερα

Ας προσπαθήσουμε όλοι να μη χαθεί κανένα είδος ζώου από την Κύπρο

Ας προσπαθήσουμε όλοι να μη χαθεί κανένα είδος ζώου από την Κύπρο ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΓΕΩΡΓΙΑΣ, ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΟΡΩΝ ΚΑΙ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ Ας προσπαθήσουμε όλοι να μη χαθεί κανένα είδος ζώου από την Κύπρο Ξέρεις ότι: Πανίδα ονομάζουμε όλα τα ζώα μιας περιοχής. Αυτά

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000

Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000 Ο ρόλος της Δασικής Υπηρεσίας στις προστατευόμενες περιοχές του δικτύου NATURA 2000 Αρβανίτης Παντελής Δασολόγος, PhD Δ/νση Δασών Ηρακλείου τηλ 2810264962. email: p.arvanitis@apdkritis.gov.gr NATURA 2000

Διαβάστε περισσότερα

Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του

Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του Στο Πίνοβο με την υπέροχη κορυφογραμμή του Το όρος Πίνοβο είναι ένα σχετικά άγνωστο βουνό. Ο ορεινός του όγκος απλώνεται στα βορειοδυτικά του νομού Πέλλας, ανάμεσα στα όρη Βόρας (Καϊμακτσαλάν) και Τζένα.

Διαβάστε περισσότερα

Ζώα υπό εξαφάνιση - Το Γιγάντιο Πάντα

Ζώα υπό εξαφάνιση - Το Γιγάντιο Πάντα Ζώα του δάσους υπό εξαφάνιση Τμήμα Α4 Σχ. Έτος 2012-20132013 Α τετράμηνο Είναι διεθνές σύμβολο της WWF. Τ α υ τ ό τ η τ α Όνομα : Γιγάντιο Πάντα Βάρος : 86-125 κιλά Ύψος : 1.20-1.90μ. Βιότοπος, εξάπλωση

Διαβάστε περισσότερα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα

ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ. Χλωρίδα και Πανίδα ΤΡΙΤΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Χλωρίδα και Πανίδα ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΛΕΙΣΤΟΥ ΤΥΠΟΥ Ερωτήσεις της µορφής σωστό-λάθος Σηµειώστε αν είναι σωστή ή λάθος καθεµιά από τις παρακάτω προτάσεις περιβάλλοντας µε ένα κύκλο το αντίστοιχο

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βιότοπος Η φύση στην αυλή μας

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης. Βιότοπος Η φύση στην αυλή μας Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βιότοπος ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ Περιβαλλοντική οργάνωση για τη διατήρηση της άγριας ζωής και την ορθή διαχείριση των ορεινών οικοσυστημάτων& του φυσικού περιβάλλοντος ΑΡΚΤΟΥΡΟΣ

Διαβάστε περισσότερα

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία

Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου. Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Αποδημητικά πουλιά της Κύπρου Όνομα: Κωνσταντίνος Χριστοφή Τμήμα: Γ 4 Μάθημα: Βιολογία Εισαγωγή Αποδημητικά πουλιά είναι τα πουλιά που κάθε χρόνο μεταναστεύουν, από το Νότο προς το Βορρά την άνοιξη και

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗΤΕΣ ΛΙΜΝΕΣ ΤΗΣ ΔΕΗ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τα μέσα της δεκαετίας του 50 μέχρι σήμερα, έχουν κατασκευαστεί από τη ΔΕΗ Α.Ε. και βρίσκονται σε λειτουργία, 15 μεγάλα και 9 μικρά Υδροηλεκτρικά

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα οικολογικής διαφοροποίησης των μυρμηγκιών (Υμενόπτερα: Formicidae) σε κερματισμένα ορεινά ενδιαιτήματα.

Πρότυπα οικολογικής διαφοροποίησης των μυρμηγκιών (Υμενόπτερα: Formicidae) σε κερματισμένα ορεινά ενδιαιτήματα. Πρότυπα οικολογικής διαφοροποίησης των μυρμηγκιών (Υμενόπτερα: Formicidae) σε κερματισμένα ορεινά ενδιαιτήματα. Γεωργιάδης Χρήστος Λεγάκις Αναστάσιος Τομέας Ζωολογίας Θαλάσσιας Βιολογίας Τμήμα Βιολογίας

Διαβάστε περισσότερα

Γυμνάσιο Αγίου Θεοδώρου Σχολική χρονιά ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ

Γυμνάσιο Αγίου Θεοδώρου Σχολική χρονιά ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ Γυμνάσιο Αγίου Θεοδώρου Σχολική χρονιά 2018-2019 ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟΣ ΚΩΔΙΚΑΣ Έχουμε αναμμένα τα φώτα, μόνο, όταν χρειάζεται Κλείνουμε τις ηλεκτρικές συσκευές, όταν δεν τις χρησιμοποιούμε Κλείνουμε πόρτες και παράθυρα,

Διαβάστε περισσότερα

Respect A value for a Lifetime

Respect A value for a Lifetime Respect A value for a Lifetime GREEN HOLIDAYS May 2017 This project is funded by the EU Κύπρος Ποδηλατικές διαδρομές Κύπρου Πάρκο αθαλάσσας Νότια της Λευκωσίας και ανατολικά του αυτοκινητόδρομου Λευκωσίας-Λεμεσού,

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόµενα. 1 Εισαγωγή 4 2 Η όδευση του αγωγού σε τµήµατα 5

Περιεχόµενα. 1 Εισαγωγή 4 2 Η όδευση του αγωγού σε τµήµατα 5 Έργου: Page 2 of 21 Περιεχόµενα 1 Εισαγωγή 4 2 Η όδευση του αγωγού σε τµήµατα 5 2.1 Πεδιάδα του Αξιού (Kp 0 65) 5 2.2 Όρος Βέρµιο (Kp 65 105) 8 2.3 Λεκάνη της Πτολεµαΐδας (Kp 105 125) 13 2.4 Όρος Άσκιο

Διαβάστε περισσότερα

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000

Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ένας Γυπαετός στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Δίκτυο Προστατευόμενων Περιοχών NATURA 2000 Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία 2018 Κάποτε Στις αρχές της δεκαετίας του 90, η βιοποικιλότητα στην Ευρώπη βρισκόταν σε κρίσιμο

Διαβάστε περισσότερα

Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή.

Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή. Με τον όρο πανίδα εννοούμε το σύνολο των διαφόρων ειδών ζωικών οργανισμών (Σπονδυλωτών και Ασπόνδυλων) που απαντούν σε μία περιοχή. Εισαγωγή Επειδή τίποτα δεν μπορούμε να μελετήσουμε και να κατανοήσουμε

Διαβάστε περισσότερα

Στο βιωματικό μέρος είχαμε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε στη Φύση.

Στο βιωματικό μέρος είχαμε την ευκαιρία να περιπλανηθούμε στη Φύση. Στις 7 και 8 Δεκεμβρίου 2012, στα πλαίσια του Δικτύου "Άγρια πανίδα σε κίνδυνο" που συντονίζει το ΚΠΕ Στυλίδας - Υπάτης, έγινε το εργαστήριο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης "Ανακαλύπτοντας την άγρια ζωή" με

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ. (Monachus monachus)

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ. (Monachus monachus) ΑΠΕΙΛΟΥΜΕΝΑ ΕΙ Η ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΦΩΚΙΑ (Monachus monachus) Η Μεσογειακή Φώκια είναι το µόνο είδος φώκιας που συναντάται στη Μεσόγειο και αποτελεί ένα από τα πλέον απειλούµενα είδη θαλάσσιων θηλαστικών στον

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ 4. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ (ΣΕΛ.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ 4. ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ (ΣΕΛ. ΟΝΟΜΑ: ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΚΥΠΡΗ ΤΑΞΗ: Β 1 ΜΑΘΗΜΑ: ΓΕΩΓΡΑΦΙΑ Θέµα: Τούνδρα 1 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΤΟΥΝ ΡΑ (ΣΕΛ. 3) 2. ΠΟΣΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΟΥΝ ΡΑΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΠΟΙΟΙ ΕΙΝΑΙ; (ΣΕΛ. 4-7) 3. ΖΩΑ ΚΑΙ ΦΥΤΑ ΠΟΥ ΜΠΟΡΟΥΝ

Διαβάστε περισσότερα

Ας αναζητήσουµε τις φωτογραφίες που λείπουν

Ας αναζητήσουµε τις φωτογραφίες που λείπουν ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ο ΥΣΣΕΑΣ 2 ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΣΥΚΕΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΥΛΗΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΜΑΘΗΜΑ 3 Ο : 27.4.2008 ΦΥΛΛΟ Δραστηριοτήτων Όνοµα:... Ας αναζητήσουµε τις φωτογραφίες που λείπουν

Διαβάστε περισσότερα

ΕΠΑΛ ΜΑΚΡΥΝΕΙΑΣ Α ΤΑΞΗ Η ομάδα μας

ΕΠΑΛ ΜΑΚΡΥΝΕΙΑΣ Α ΤΑΞΗ Η ομάδα μας ΕΠΑΛ ΜΑΚΡΥΝΕΙΑΣ Α ΤΑΞΗ 2014-15 Η ομάδα μας Μαθητές: Αλπέντζος Θωμάς Αλπέντζος Άγγελος Κοτζάι Δημήτριος Καραδήμας Νεκτάριος Κουζέλης Δημήτριος Κουζέλης Κων/νος Αδαμόπουλος Κων/νος Θεοδωρόπουλος Αθανάσιος

Διαβάστε περισσότερα

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΣΟΥΝΙΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΧΛΩΡΙΔΑ- ΠΑΝΙΔΑ.

ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΣΟΥΝΙΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΧΛΩΡΙΔΑ- ΠΑΝΙΔΑ. ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΣΟΥΝΙΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ, ΧΛΩΡΙΔΑ- ΠΑΝΙΔΑ. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ; Είναι μία γεωγραφική περιοχή με εξαιρετική φυσική ομορφιά, που συγκεντρώνει σπάνια και υπό εξαφάνιση είδη

Διαβάστε περισσότερα

...Ο μύθος. ...Μια ιστορία με πρωταγωνιστή τον Πίνδο. το βασιλόπουλο από τη γενιά του ία ή του Αιόλου που. ...λάτρευε το κυνήγι στα δάση των βουνών,

...Ο μύθος. ...Μια ιστορία με πρωταγωνιστή τον Πίνδο. το βασιλόπουλο από τη γενιά του ία ή του Αιόλου που. ...λάτρευε το κυνήγι στα δάση των βουνών, ...Ο μύθος...μια ιστορία με πρωταγωνιστή τον Πίνδο το βασιλόπουλο από τη γενιά του ία ή του Αιόλου που...λάτρευε το κυνήγι στα δάση των βουνών,...δεν φοβήθηκε τον δράκο της περιοχής,...του πρόσφερε το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΤΕ: ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ -> ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΥΣΑΝΘΕΜΟ

ΑΝ ΘΕΛΕΤΕ ΝΑ ΕΚΦΡΑΣΕΤΕ: ΤΗΝ ΑΓΑΠΗ -> ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΥΣΑΝΘΕΜΟ ΧΡΥΣΑΕΤΟΙ ΠΡΟΛΟΓΟΣ Είμαστε μέλη της ερευνητικής ομάδας που ασχολείται με το περιβάλλον και με το τι μας κάνει να χαμογελάμε στη φύση. Επιλέξαμε αυτό το θέμα επειδή πιστεύουμε πως ακόμα υπάρχουν πράγματα

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 16 ο ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΤΑ ΔΑΣΗ ΜΑΣ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2014-15 Δάσος ονομάζεται ένα πολύπλοκο οικοσύστημα με φυτά και ζώα που χαρακτηρίζεται από τη μεγάλη πυκνότητα δέντρων. Τα

Διαβάστε περισσότερα

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη

25/11/2010. Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό Παρόχθια ζώνη ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 4 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα Χειμερινό 2010 2011 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΑΜΜΑΤΟΣ «ΚΑΘΑΡΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ» ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΔΕΛΤΑ. Εθελοντικός Οργανισμός για τη Προστασία Αστικού Περιβάλλοντος

ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΑΜΜΑΤΟΣ «ΚΑΘΑΡΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ» ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΔΕΛΤΑ. Εθελοντικός Οργανισμός για τη Προστασία Αστικού Περιβάλλοντος ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΠΡΟΓΑΜΜΑΤΟΣ «ΚΑΘΑΡΑ ΠΟΤΑΜΙΑ ΖΩΝΤΑΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ» ΣΤΟ ΔΗΜΟ ΔΕΛΤΑ Εθελοντικός Οργανισμός για τη Προστασία Αστικού Περιβάλλοντος ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Η περιοχή εφαρμογής του πιλοτικού προγράμματος αφορά

Διαβάστε περισσότερα

Επιμέλεια: Χριστίνα Τσώτα

Επιμέλεια: Χριστίνα Τσώτα ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΟΜΙΛΟΣ ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΠΕΙΡΑΙΚΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΗΡΙΑ Σχολ. Έτος: 2011 2012 Επιμέλεια: Χριστίνα Τσώτα ΦΩΚΙΑ ΜΟΝΑΧΟΥΣ - ΜΟΝΑΧΟΥΣ Κοινό όνομα: Μεσογειακή φώκια Μήκος: 2 3 μέτρα Βάρος: 300

Διαβάστε περισσότερα

Τα Βουνά του Φεγγαριού

Τα Βουνά του Φεγγαριού Τα Βουνά του Φεγγαριού Ομάδα μελέτης: Αναστασία Ευσταθοπούλου Θοδωρής Σιαδήμος Κωστής Σουλίδης Λευτέρης Τσουκανέλης Επιμέλεια: Γιώργος Παναγιωτόπουλος Ιστορία Οι πρώτες ιστορικές αναφορές από τον Διογένη

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΘΕΜΑ: ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΤΑΜΙΑ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου

ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΘΕΜΑ: ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΤΑΜΙΑ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου ΕΡΓΑΣΙΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ ΘΕΜΑ: ΕΘΝΙΚΟΣ ΔΡΥΜΟΣ ΒΙΚΟΥ-ΑΩΟΥ:ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΟΤΑΜΙΑ - ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου Εθνικός Δρυμός Βίκου-Αώου O Εθνικός

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ

ΤΕΛΟΣ 1ΗΣ ΑΠΟ 5 ΣΕΛΙΔΕΣ ΑΡΧΗ 1ΗΣ ΣΕΛΙΔΑΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΚΑΙ ΕΠΑΛ (ΟΜΑΔΑ Β ) ΣΑΒΒΑΤΟ 10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ ΣΕΛΙΔΩΝ: ΠΕΝΤΕ (5) Θέμα Α Στις ερωτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

Η αρκούδα είναι το πιο μεγάλο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης. Σε φυσιολογικές συνθήκες ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε ορεινές δασικές περιοχές

Η αρκούδα είναι το πιο μεγάλο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης. Σε φυσιολογικές συνθήκες ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε ορεινές δασικές περιοχές Μπότη Μιχαέλα Η αρκούδα είναι το πιο μεγάλο χερσαίο θηλαστικό της Ευρώπης. Σε φυσιολογικές συνθήκες ζει περίπου 20 με 25 χρόνια. Ζει σε ορεινές δασικές περιοχές και είναι ζώο παμφάγο με ιδιαίτερη προτίμηση

Διαβάστε περισσότερα

Φορέας ιαχείρισης Σαµαριάς (Λευκών Ορέων): Ένα καινούργιο πρόβληµα ή ένα καινούργιο εργαλείο;

Φορέας ιαχείρισης Σαµαριάς (Λευκών Ορέων): Ένα καινούργιο πρόβληµα ή ένα καινούργιο εργαλείο; Φορέας ιαχείρισης Σαµαριάς (Λευκών Ορέων): Ένα καινούργιο πρόβληµα ή ένα καινούργιο εργαλείο; Παρουσίαση: Παναγιώτης Νύκτας Περιβαλλοντολόγος Ειδικός Επιστήµονας.Σ. Φορέα ιαχείρισης Ε.. Σαµαριάς Περιεχόµενα

Διαβάστε περισσότερα

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός

Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας. Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Τα ποτάμια και οι λίμνες της Ελλάδας Λάγιος Βασίλειος, Εκπαιδευτικός Ποτάμι είναι το ρεύμα γλυκού νερού που κινείται από τα ψηλότερα (πηγές) προς τα χαμηλότερα μέρη της επιφάνειας της Γης (πεδινά) και

Διαβάστε περισσότερα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα

AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα AND014 - Εκβολή όρμου Λεύκα Περιγραφή Η εκβολή του όρμου Λεύκα βρίσκεται περίπου 5 χιλιόμετρα βόρεια του οικισμού Αρνάς (ή Άρνη) στην Άνδρο. Πρόκειται για εκβολή ρύακα σχεδόν μόνιμης ροής, που τροφοδοτεί

Διαβάστε περισσότερα

Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα. Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου

Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα. Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου Ευρωπαϊκά Γεωπάρκα Αγγελική Καμπάνη Βασιλική Καμπάνη Μαρία Καλέλλη Δέσποινα Πάνου Γεωπάρκο Ένα «Γεωπάρκο» είναι: μια περιοχή με καθορισμένα όρια, η οποία συνδυάζει μνημεία σημαντικής γεωλογικής αξίας καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι.

Ανάγλυφα σε βράχους και άλλα αρχαιολογικά ευρήματα, όπως οικισμοί που χρονολογούνται από το π.χ., υπάρχουν στα παραδοσιακά εδάφη των Σάμι. Οι Σάμι είναι αυτόχθονες πληθυσμοί, που κατοικούν στη βόρεια Ευρώπη-σε τμήματα της Σουηδίας, στη Νορβηγία, στη Φινλανδία και στη χερσόνησο Kola της Ρωσίας. Είναι οι μοναδικοί αυτόχθονες πληθυσμοί της βόρειας

Διαβάστε περισσότερα

Στην Κεντρική Ασία βρίσκεται η έρημος Γκόμπι και της Αραβίας. Στην Αμερική η Μοχάβι(Βόρεια) και η Ατακάμα (Νότια).

Στην Κεντρική Ασία βρίσκεται η έρημος Γκόμπι και της Αραβίας. Στην Αμερική η Μοχάβι(Βόρεια) και η Ατακάμα (Νότια). H ΖΩΗ ΣΤΗΝ ΕΡΗΜΟ Στη Γη υπάρχουν μεγάλες αφιλόξενες άνυδρες εκτάσεις που ονομάζονται έρημοι.καλύπτουν το 1/3 της ξηράς και βρίσκονται κυρίως κοντά στους δύο Τροπικούς ( Αιγόκερω και Καρκίνου) Στην Κεντρική

Διαβάστε περισσότερα

ηλεκτρικής ενέργειας στην

ηλεκτρικής ενέργειας στην Εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στην άγρια φύση Δάσος Δαδιάς: προσέξτε την εικόνα και βρείτε γιατί φιλοξενεί τόσα πολλά αρπακτικά πουλιά Φ. Κατσιγιάννης «από το λεύκωμα Εικόνες από τη Δαδιά»

Διαβάστε περισσότερα

ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ

ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ Η φωτιά στα μεσογειακά οικοσυστήματα Πολλές περιοχές της χώρας μας, ιδιαίτερα οι παράκτιες και νησιώτικες, χαρακτηρίζονται από μεσογειακού τύπου κλίμα κατά το οποίο οι βροχεροί

Διαβάστε περισσότερα

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία

Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα. Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύοντας στην ηπειρωτική Ελλάδα Τάξη Φύλλο Εργασίας 1 Μάθημα Ε Δημοτικού Διαιρώντας την Ελλάδα σε διαμερίσματα και περιφέρειες Γεωγραφία Ταξιδεύουμε στην ηπειρωτική Ελλάδα, χρησιμοποιώντας διαφορετικά

Διαβάστε περισσότερα

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ

ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΦΥΣΙΚΟΧΗΜΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ΡΟΗ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ Η ροή του νερού μεταξύ των άλλων καθορίζει τη ζωή και τις λειτουργίες των έμβιων οργανισμών στο ποτάμι. Διαμορφώνει το σχήμα του σώματός τους, τους

Διαβάστε περισσότερα

Σώζουν το περιβάλλον μας!!!

Σώζουν το περιβάλλον μας!!! Σώζουν το περιβάλλον μας!!! Η WWF (World Wide Fund for Nature ή World Wildlife Fund- Παγκόσμιο ταμείο για την φύση) είναι διεθνής μη κυβερνητικός οργάνισμός για την διατήρηση, έρευνα και αποκατάσταση του

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ. «Ζώα του τόπου μας». Ελένη Μοσχοβάκου Βασιλεία Χαρίτου Στέλιος Κάνο

ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ. «Ζώα του τόπου μας». Ελένη Μοσχοβάκου Βασιλεία Χαρίτου Στέλιος Κάνο ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙΒΑΛΟΝΤΟΣ. «Ζώα του τόπου μας». Ελένη Μοσχοβάκου Βασιλεία Χαρίτου Στέλιος Κάνο 1 2 Από τα πολύ παλιά χρόνια ο άνθρωπος κατάλαβε, ότι τα ζώα μπορούν να του φανούν χρήσιμα, για να τον βοηθούν στις

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος

Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος Διαχειρίζομαι μια προστατευόμενη περιοχή Προστατεύω τη βιοποικιλότητα

Διαβάστε περισσότερα

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ

Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Η ΖΩΗ ΣΤΑ ΤΡΟΠΙΚΑ ΔΑΣΗ Οι περιοχές των τροπικών δασών όπως βλέπεις και στον παραπάνω παγκόσμιο χάρτη, βρίσκονται στη Νότια Αμερική(γύρω από τον ισημερινό), στη Βόρεια Αμερική(ανάμεσα από τον Τροπικό του

Διαβάστε περισσότερα

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ)

γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) γεωγραφικό γλωσσάρι για την πέμπτη τάξη (από το βιβλίο «Μαθαίνω την Ελλάδα» του ΟΕΔΒ) Α Κεφ. αβιοτικό κάθε στοιχείο που δεν έχει ζωή 4 αιολική διάβρωση Η διάβρωση που οφείλεται στον άνεμο 5 ακρωτήριο ακτογραμμή

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος

Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000. Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Διαχείριση περιοχών Δικτύου Natura 2000 Μαρίνα Ξενοφώντος Λειτουργός Περιβάλλοντος Τμήμα Περιβάλλοντος Το Δίκτυο Natura 2000 Πανευρωπαϊκό Δίκτυο Οικολογικών Περιοχών το οποίο δημιουργήθηκε το 1992 με την

Διαβάστε περισσότερα

Μέσω αυτής της εκπαιδευτικής επίσκεψης, δόθηκε η δυνατότητα στους μαθητές να συνεχ ίσουν τη σχολική

Μέσω αυτής της εκπαιδευτικής επίσκεψης, δόθηκε η δυνατότητα στους μαθητές να συνεχ ίσουν τη σχολική Πέμπτη 15 Μάιος 2008 14:33 Το 1 Γυμνάσιο Καλαμπάκας στο πλαίσιο προγράμματος ανοικτών περιβαλλοντικών τ άξεων «Καλλιστώ» υλοποίησε σχέδιο περιβαλλοντικής εκπαίδευσης σ Κόνιτσα στις 1415 16 Απριλίου Το

Διαβάστε περισσότερα

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος:

Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ. Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: Γεωλογία - Γεωγραφία Β Γυμνασίου ΦΥΛΛΑΔΙΟ ΑΣΚΗΣΕΩΝ Τ μαθητ : Σχολικό Έτος: 1 ΜΑΘΗΜΑ 1, Οι έννοιες «γεωγραφική» και «σχετική» θέση 1. Με τη βοήθεια του χάρτη στη σελ.12, σημειώστε τις παρακάτω πόλεις στην

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΖΩΑ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ

ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΖΩΑ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΘΕΜΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ : ΖΩΑ ΥΠΟ ΕΞΑΦΑΝΙΣΗ ΛΥΓΚΑΣ Ο ΕΥΡΩΑΣΙΑΤΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑ : ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΟΝΟΜΑ : ΠΡΟΚΟΠΗΣ ΜΠΑΝΤΙ ΑΣ ΤΑΞΗ : Β3 ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2012 Ζώα Υπό Εξαφάνιση : Λύγκας ο Ευρωασιατικός Ζώο νυκτόβιο και µοναχικό,

Διαβάστε περισσότερα

THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών

THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών THA001 - Φραγμολίμνη Μαριών Περιγραφή Η Φραγμολίμνη Μαριών βρίσκεται περίπου 2,2 χιλιόμετρα βορειανατολικά του ομώνυμου οικισμού του Δήμου Θάσου. Πρόκειται για ταμιευτήρα που προέκυψε με την κατασκευή

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΗΣ: ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΙΤΤΟΣ ΤΜΗΜΑ Γ 3 ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΖΑΧΑΡΟΥΛΑ ΚΙΡΓΙΑ

ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΗΣ: ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΙΤΤΟΣ ΤΜΗΜΑ Γ 3 ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΖΑΧΑΡΟΥΛΑ ΚΙΡΓΙΑ ΑΠΟΔΗΜΗΤΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΤΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΜΑΘΗΤΗΣ: ΑΠΟΣΤΟΛΟΣ ΚΙΤΤΟΣ ΤΜΗΜΑ Γ 3 ΣΧΟΛΙΚΗ ΧΡΟΝΙΑ: 2017-18 ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΖΑΧΑΡΟΥΛΑ ΚΙΡΓΙΑ ΤΑΞΙΔΙΑΡΙΚΑ ΠΟΥΛΙΑ Τι είναι η μετανάστευση ή αποδημία; Είναι η τακτική των

Διαβάστε περισσότερα

Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος

Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος Κοινωνικά και Οικονομικά οφέλη των προστατευόμενων περιοχών του Δικτύου NATURA 2000 Γεωργία Πιλιγκότση MSc Οικονομολόγος Περιβάλλοντος GR4320005 OROS THRYPTIS KAI GYRO PERIOHI GR4320014 NOTIODYTIKH THRYPTI

Διαβάστε περισσότερα

41o Γυμνάσιο Αθήνας Σχ. Έτος 2013-2014 Τμήμα Β1

41o Γυμνάσιο Αθήνας Σχ. Έτος 2013-2014 Τμήμα Β1 41o Γυμνάσιο Αθήνας Σχ. Έτος 2013-2014 Τμήμα Β1 Φώκια Μονάχους- Μονάχους Η μεσογειακή φώκια Monachus monachus πήρε το όνομά της είτε εξαιτίας του σχήματος του πάνω μέρους του κεφαλιού της που μοιάζει σαν

Διαβάστε περισσότερα

Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Αναδεικνύω τον τόπο μου μέσα από την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Σοφία Τσιροπούλου Υπεύθυνη Σχολικών Δραστηριοτήτων Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Έβρου softsi@sch.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα εργασία

Διαβάστε περισσότερα

Φαράγγι του Πολυλιμνίου

Φαράγγι του Πολυλιμνίου Φαράγγι του Πολυλιμνίου Σε ένα καλά κρυμμένο μικρό φαράγγι, 32 χλμ. από την Καλαμάτα, ακολουθώντας το δρόμο από Καλαμάτα προς Πύλο, δίπλα στο χωριό Χαραυγή, σε ένα απερίγραπτου κάλλους φυσικό τοπίο βρίσκεται

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ

ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ ΕΡΓΑΛΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΛΙΜΝΗΣ ΚΑΡΛΑΣ Θ. Παπαδημητρίου, Π. Σιδηρόπουλος, Δ. Μιχαλάκης, Μ. Χαμόγλου, Ι. Κάγκαλου Φορέας Διαχείρισης Περιοχής Οικοανάπτυξης Κάρλας

Διαβάστε περισσότερα

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού

Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Λαναρά Θεοδώρα Δασολόγος Περιβαλλοντολόγος MSc Φορέας Διαχείρισης Εθνικού Δρυμού Παρνασσού Ορισμός: Μια χερσαία και/ή θαλάσσια έκταση με ιδιαίτερα οικολογικά και τοπικά χαρακτηριστικά, αφιερωμένη στην

Διαβάστε περισσότερα

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ

Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ 29/10/10 Κ. Ποϊραζίδης Εισήγηση 3 η Παρόχθιες Ζώνες στην Ελλάδα ΕΑΡΙΝΟ 2010 2011 1 Παρόχθια ζώνη Σε κάθε ποταμό υπάρχει παρόχθια ζώνη Μια πολύπλοκη και ευαίσθητη περιοχή που συνδέει

Διαβάστε περισσότερα

Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα

Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα Φραγκομονάστηρο Ζαράκα - Λίμνη Στυμφαλία Λίμνη Δόξα by Πρίμπας Γεώργιος Γιώργος Πρίμπας Τα ερείπια του φραγκομονάστηρου Ζαράκα (ή Ζαρακά), βρίσκονται δίπλα στο χωριό Κιόνια, στο νομό Κορινθίας, λίγες εκατοντάδες

Διαβάστε περισσότερα

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά 1 2 Η Εγνατία Οδός δίνει άλλες διαστάσεις και ευκαιρίες στην επισκεψιμότητα. Η δυνατότητα του επισκέπτη να διασχίσει όλη

Διαβάστε περισσότερα

Γιώργος Μάρλης, Γεωργία Κοντονή, Κωνσταντίνα Παλαιοθοδώρου

Γιώργος Μάρλης, Γεωργία Κοντονή, Κωνσταντίνα Παλαιοθοδώρου H Γ τάξη του 6 ου Δημοτικού Σχολείου Ζακύνθου Στα πλαίσια της ευέλικτης ζώνης μελέτησε το θέμα: «Χλωρίδα και πανίδα της Ζακύνθου» Εκπαιδευτικοί: Γιώργος Μάρλης, Γεωργία Κοντονή, Κωνσταντίνα Παλαιοθοδώρου

Διαβάστε περισσότερα

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ- ΚΑΣΤΟΡΙΑ

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ- ΚΑΣΤΟΡΙΑ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ-ΚΑΛΑΜΠΑΚΑ- ΚΑΣΤΟΡΙΑ Θεσσαλονίκη-Τέμπη-Καλαμπάκα- Τρίκαλα-Πύλη-Ελάτη-Περτούλι- Μετέωρα-Μέτσοβο-Γρεβενά- Καστοριά-Πρέσπες-Νυμφαίο- Πτολεμαίδα-Κοζάνη-Φλώρινα- Εδεσσα-Νάουσα Αναχωρήσεις: 7/7, 14/7,

Διαβάστε περισσότερα

Τα Ζώα και οι Φωλιές τους. Μια εργασία των μαθητών και των μαθητριών του Β2 με τη δασκάλα τους Λαζοπούλου Ελένη 1 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

Τα Ζώα και οι Φωλιές τους. Μια εργασία των μαθητών και των μαθητριών του Β2 με τη δασκάλα τους Λαζοπούλου Ελένη 1 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης + Τα Ζώα και οι Φωλιές τους Μια εργασία των μαθητών και των μαθητριών του Β2 με τη δασκάλα τους Λαζοπούλου Ελένη 1 ο Δημοτικό Σχολείο Θεσσαλονίκης Γιάννης Κορνηλία Ρηνιώ Κυριακή Νάσια Γιώργος Στράτος +

Διαβάστε περισσότερα

ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ

ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ ΤΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ ΤΩΝ ΜΕΤΕΩΡΩΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ Για να γνωρίσει κάποιος τα Μετέωρα και να βιώσει τη μαγεία του πέτρινου δάσους, ο καλύτερος και μοναδικός τρόπος είναι να πεζοπορήσει ανάμεσα στους Μετεωρίτικους πύργους

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΑΓΡΙΑΣ ΠΑΝΙΔΑΣ 3. ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΩΝ ΤΜΗΜΑ ΔΑΣΟΠΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΣ ΑΞΙΩΝ ΣΤΗΝ ΑΓΡΙΑ ΠΑΝΙΔΑ ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ: ΕΠΙΣΤΗΜ. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ:

Διαβάστε περισσότερα

Η βόρεια ράχη του Χατζή

Η βόρεια ράχη του Χατζή Η βόρεια ράχη του Χατζή Το Χατζή αποτελεί ένα μεγάλο ορεινό όγκο στο νοτιοδυτικό τμήμα του Νομού Τρικάλων με ψηλότερη κορυφή το Χατζή 2038μ και άλλες ψηλές κορυφές όπως το Κάστρο 1963μ, η Βρωμέρη 1955μ

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης «Η προστατευόμενη περιοχή της κοιλάδας του Αίθωνα Αρχαγγέλου-Μαλώνας Ρόδου» Υπεύθυνη καθηγήτρια: Αγγελική Λιάκου Σχ. Έτος 2013-2014 Στο Γυμνάσιο Καλυθιών υλοποιήθηκε,

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση και Προστασία των Κυπριακών Δασών

Διαχείριση και Προστασία των Κυπριακών Δασών Δάση Τα κυπριακά δάση είναι σχεδόν στο σύνολο τους φυσικά και συντίθενται κυρίως από κωνοφόρα δέντρα και πλατύφυλλους θάμνους. Κυρίαρχο είδος αποτελούν τα πεύκα και ιδιαίτερα η τραχεία πεύκη (Pinus brutia)

Διαβάστε περισσότερα

Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς

Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς Τεύχος 1 Σεπτέμβριος 2014 Βελτίωση της κατάστασης διατήρησης των οικοτόπων προτεραιότητας *1520 και *5220 στο Εθνικό Δασικό Πάρκο Ριζοελιάς LIFE12NAT/CY/000758 Περιεχόµενα Περισσότερες πληροφορίες www.life-rizoelia.eu

Διαβάστε περισσότερα

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες)

AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) AND016 - Εκβολή Πλούσκα (Γίδες) Περιγραφή Η εκβολή του ποταμού Πλούσκα βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Βιτάλι και υπάγεται διοικητικά στον Δήμο Άνδρου. Πρόκειται για εκβολή ποταμού

Διαβάστε περισσότερα

πανεπιστημιούπολη Καισαριανή Βύρωνας ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΚΗΠΟΥ Τοποθεσία Έτος ίδρυσης Έκταση Γεωγρ. Μήκος Γεωγρ. Πλάτος Υψόμετρο Προσανατολισμός Πέτρωμα Κατώτερη θερμοκρασία Ανώτερη θερμοκρασία Βροχόπτωση

Διαβάστε περισσότερα

Το μαγικό ταξίδι της νανόχηνας

Το μαγικό ταξίδι της νανόχηνας Το μαγικό ταξίδι της νανόχηνας ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΤΟΥ Γ1 ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΤΟΥ ΠΡΟΤΥΠΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΣΕΡΡΩΝ ΚΩΝ/ΝΟΣ ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΑΒΔΕΛΑ Η Φαίδρα και ο Περσέας Μια φορά και

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Κύπρου ΑΡΗ 311. Τμήμα Αρχιτεκτονικής Εαρινό Εξάμηνο 2013 ΠΕΡΑ ΟΡΕΙΝΗΣ. Χωριό: Πέρα Ορεινής Θέμα μελέτης: Προσόψεις.

Πανεπιστήμιο Κύπρου ΑΡΗ 311. Τμήμα Αρχιτεκτονικής Εαρινό Εξάμηνο 2013 ΠΕΡΑ ΟΡΕΙΝΗΣ. Χωριό: Πέρα Ορεινής Θέμα μελέτης: Προσόψεις. Πανεπιστήμιο Κύπρου ΑΡΗ 311 Πολυτεχνική Σχολή Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Τμήμα Αρχιτεκτονικής Εαρινό Εξάμηνο 2013 Χωριό: Πέρα Ορεινής Θέμα μελέτης: Προσόψεις ΠΕΡΑ ΟΡΕΙΝΗΣ Φαρζανέ Κοχαρή ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ

Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΟΤΑΜΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΤΟΥ ΠΗΝΕΙΟΥ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΘΕΣΣΑΛΙΚΟ ΑΓΡΟΤΙΚΟ ΤΟΠΙΟ Μακρή Μαρία, Βιολόγος, Υπ. Διδάκτορας Βλαχόπουλος Κωνσταντίνος, Περιβαλλοντολόγος,

Διαβάστε περισσότερα

Αναδάσωση. Εισαγωγή. Το δάσος. Η φωτιά. Αναδάσωση: φυσική ή τεχνητή;

Αναδάσωση. Εισαγωγή. Το δάσος. Η φωτιά. Αναδάσωση: φυσική ή τεχνητή; Αναδάσωση. Αναδάσωση: φυσική ή τεχνητή; Εισαγωγή Το δάσος Τα δάση δεν αποτελούν απλώς ένα σύνολο δένδρων και θάµνων, αλλά πλούσια οικοσυστήµατα µε πολλά είδη φυτών και ζώων, που αλληλοσυνδέονται µε πολύπλοκες

Διαβάστε περισσότερα

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ. 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ. 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΕΣ 1.4 Αλληλεπιδράσεις και προσαρμογές Οι οργανισμοί διαφέρουν στην εμφάνιση, στον τρόπο με τον οποίο ζουν, στον τόπο όπου κατοικούν Ποιο είναι το μυστικό της τεράστιας ποικιλομορφίας;

Διαβάστε περισσότερα

ραστηριότητες Προγράµµατος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

ραστηριότητες Προγράµµατος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ραστηριότητες Προγράµµατος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Ονόµατα µελών (όνοµα οµάδας) (Ο προσωπικός µου χαιρετισµός : ) (Το σύνθηµά µας : ) (Το σήµα µας : ) ΤΟ ΑΣΟΣ 2 ΑΣΟΣ ΤΟ ΑΣΟΣ 3 ΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η ΠΟΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος)

AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) AND008 - Εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) Περιγραφή Η εκβολή Ζόρκου (Μεγάλου Ρέματος) βρίσκεται περίπου 4,5 χιλιόμετρα βόρεια - βορειοδυτικά του οικισμού Βιτάλι στην Άνδρο. Ο υγρότοπος περιλαμβάνεται στην

Διαβάστε περισσότερα

AND019 - Έλος Κρεμμύδες

AND019 - Έλος Κρεμμύδες AND019 - Έλος Κρεμμύδες Περιγραφή Το έλος Κρεμμύδες βρίσκεται περίπου 3 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά του οικισμού Κόρθι στην Άνδρο. Τροφοδοτείται από δύο ρύακες περιοδικής ροής και λόγω της απομόνωσής του

Διαβάστε περισσότερα

Ο δρόμος του αλατιού

Ο δρόμος του αλατιού Ο δρόμος του αλατιού Το Μέγα γεφύρι, βρισκόταν πάνω από τον Μέγδοβα, στα όρια Ευρυτανίας και Καρδίτσας, στη περιοχή Κοκκινέϊκα.. Πάνω από την Μαυρομμάτα όπου υπήρχε το γεφύρι της Κότσιτας, ήταν το μοναδικό

Διαβάστε περισσότερα

Γενικές Αρχές Οικολογίας

Γενικές Αρχές Οικολογίας Γενικές Αρχές Οικολογίας Γιώργος Αμπατζίδης Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ακαδημαϊκό έτος 2016-17 Στο προηγούμενο μάθημα Αντικείμενο της επιστήμης της οικολογίας Ιστορία της

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΤΕΣ Δ1 7 ου Δ.Σ. ΛΑΜΙΑΣ

ΜΑΘΗΤΕΣ Δ1 7 ου Δ.Σ. ΛΑΜΙΑΣ ΜΑΘΗΤΕΣ Δ1 7 ου Δ.Σ. ΛΑΜΙΑΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΑΝΑΡΓΥΡΟΣ ΑΝΤΩΝΙΟΥ ΜΑΡΙΑ ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΑΣΤΑΣΙΟΣ ΚΑΡΑΝΑΣΙΟΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΚΑΤΣΙΦΑ ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΚΟΣΜΑΣ ΕΥΘΥΜΙΟΣ ΚΥΡΙΤΣΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ ΛΑΜΠΡΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΛΑΝΚΑ ΧΕΚΕΡΙΜ ΜΠΑΡΜΠΑΤΣΗΣ ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ

Διαβάστε περισσότερα