ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ/ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ... 51

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ... 49 ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ/ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ... 51"

Transcript

1

2 Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 1. Η πρακτική της Nευροψυχολογικής εκτίμησης Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΣΔΟΚΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΙΩΝΑ Βασικές έννοιες ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΒΛΑΒΗ» ΚΑΙ «ΟΡΓΑΝΙΚΟΤΗΤΑ» ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Νευροψυχολογία και η έννοια της νοημοσύνης: η εγκεφαλική λειτουργία είναι πολύ σύνθετη για να αντικατοπτρίζεται σε μια μοναδική βαθμολογία ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Προσληπτικές λειτουργίες Μνήμη Σκέψη Παράμετροι Νοητικής Δραστηριότητας ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ/ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η γεωγραφία της συμπεριφοράς στον εγκέφαλο ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο ρομβοειδής εγκέφαλος Ο μέσος εγκέφαλος Ο πρόσθιος εγκέφαλος Ο πρόσθιος εγκέφαλος: τα εγκεφαλικά ημισφαίρια Το μεταιχμιακό σύστημα Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Πλευρική Οργάνωση Ασυμμετρία μεταξύ των ημισφαιρίων Επιμήκης οργάνωση Οι ινιακοί λοβοί και οι διαταραχές τους Τύφλωση και σχετικά προβλήματα Ο οπίσθιος συνειρμικός φλοιός και οι διαταραχές του Οι κροταφικοί λοβοί και οι διαταραχές τους... 93

3 Περιεχόμενα Ι. ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 1. Η πρακτική της Nευροψυχολογικής εκτίμησης Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΣΔΟΚΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΙΩΝΑ Βασικές έννοιες ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟΝ ΕΓΚΕΦΑΛΟ «ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΒΛΑΒΗ» ΚΑΙ «ΟΡΓΑΝΙΚΟΤΗΤΑ» ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ Νευροψυχολογία και η έννοια της νοημοσύνης: η εγκεφαλική λειτουργία είναι πολύ σύνθετη για να αντικατοπτρίζεται σε μια μοναδική βαθμολογία ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΩΝ Προσληπτικές λειτουργίες Μνήμη Σκέψη Παράμετροι Νοητικής Δραστηριότητας ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΠΑΡΑΜΕΤΡΟΙ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ/ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Η γεωγραφία της συμπεριφοράς στον εγκέφαλο ΠΑΘΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ ΚΑΙ ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟ ΥΠΟΣΤΡΩΜΑ Η ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Ο ρομβοειδής εγκέφαλος Ο μέσος εγκέφαλος Ο πρόσθιος εγκέφαλος Ο πρόσθιος εγκέφαλος: τα εγκεφαλικά ημισφαίρια Το μεταιχμιακό σύστημα Ο ΕΓΚΕΦΑΛΙΚΟΣ ΦΛΟΙΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ Πλευρική Οργάνωση Ασυμμετρία μεταξύ των ημισφαιρίων Επιμήκης οργάνωση Οι ινιακοί λοβοί και οι διαταραχές τους Τύφλωση και σχετικά προβλήματα Ο οπίσθιος συνειρμικός φλοιός και οι διαταραχές του Οι κροταφικοί λοβοί και οι διαταραχές τους... 93

4 ΠΡΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ (ΠΡΟΣΘΙΟΣ) ΦΛΟΙΟΣ: ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΙΑΙΟΥ ΛΟΒΟΥ Προκεντρική μοίρα Προκινητική μοίρα Προμετωπιαία μοίρα ΚΛΙΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΝΤΟΠΙΣΗΣ Η λογική της μέτρησης του ελλείμματος ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Κανονιστικές Σταθερές Σύγκρισης Ατομικές σταθερές σύγκρισης Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Άμεση μέτρηση του ελλείμματος Έμμεση μέτρηση του ελλείμματος Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Η Nευροψυχολογική Εξέταση: Διαδικαστικά ΒΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Σκοπός της εξέτασης Ερωτήματα που αφορούν την εξέταση Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Τα Θεμελιώδη Στοιχεία Διαδικαστικά ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Ζητήματα Δοκιμασιών Αξιολόγηση Ειδικών Πληθυσμών Συνήθη Προβλήματα στην Εκτίμηση των Εγκεφαλικών Βλαβών Η ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ Ιδανικές Έναντι Συνήθεις Συνθήκες Πότε οι ιδανικές δεν είναι οι καλύτερες συνθήκες Η Επικοινωνία με τους Ασθενείς ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η νευροψυχολογική εξέταση: Ερμηνεία Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Διαφορετικά είδη δεδομένων εξέτασης Ποσοτικά και Ποιοτικά δεδομένα Κοινά λάθη ερμηνείας ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Ποιοτικές πλευρές της συμπεριφοράς κατά την εξέταση Οι βαθμολογίες / Αποτελέσματα της δοκιμασίας Η αναφορά των βαθμολογιών Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Ζητήματα που σχετίζονται με την αξιολόγηση Κριτήρια εξασθένησης Τεχνικές σύντομης εξέτασης/ανίχνευσης/ταχέως ελέγχου Η ανάλυση προτύπου Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

5 7. Nευροπαθολογία για νευροψυχολόγους ΚΡΑΝΙΟΕΓΚΕΦΑΛΙΚΗ ΚΑΚΩΣΗ Ταξινομήσεις Βαρύτητας και Πρόβλεψη Έκβασης Διατιτραίνουσες Κρανιακές Κακώσεις Κλειστές Κρανιοεγκεφαλικές Κακώσεις Κλειστή Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση: Φύση, Πορεία και Έκβαση Νευροψυχολογική Εκτίμηση των Ασθενών με Κρανιοεγκεφαλική Κάκωση Ρυθμιστικές Μεταβλητές που Επηρεάζουν τη Βαρύτητα της Κρανιοεγκεφαλικής Κάκωσης Ασυνήθιστες Πηγές Κρανιοεγκεφαλικής Κάκωσης ΑΓΓΕΙΑΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ Εγκεφαλικό Επεισόδιο και Σχετιζόμενες Διαταραχές Αγγειακή άνοια ΕΚΦΥΛΙΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΦΛΟΙΙΚΕΣ ΑΝΟΙΕΣ Νόσος Alzheimer Άνοιες μετωπιαίων λοβών Άνοια με σωμάτια Lewy (AΣL) Άλλες φλοιικές ατροφίες ΥΠΟΦΛΟΙΙΚΕΣ ΑΝΟΙΕΣ Κινητικές διαταραχές Νόσος του Parkinson/Παρκινσονισμός (ΝΠ) Νόσος του Huntington (HD) Προϊούσα Υπερπυρηνική Παράλυση (ΠΥΠ) ΑΛΛΕΣ ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΝΕΥΡΙΚΟΥ ΣΥΣΤΗΜΑΤΟΣ ΣΤΙΣ ΟΠΟΙΕΣ ΟΙ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΙΝΑΙ ΠΡΟΕΞΕΧΟΥΣΕΣ Πολλαπλή σκλήρυνση (ΠΣ) Υδροκέφαλος Φυσιολογικής Πίεσης (ΥΦΠ) ΤΟΞΙΚΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ Διαταραχές που σχετίζονται με το αλκοόλ Ναρκωτικές ουσίες Κοινωνικές ουσίες Περιβαλλοντικές και βιομηχανικές νευροτοξίνες ΛΟΙΜΩΔΕΙΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ Μόλυνση με τον HIV και AIDS Εγκεφαλίτιδα από τον ιό του απλού έρπη Νόσος του Lyme Σύνδρομο Χρόνιας Κόπωσης (ΣΧΚ) ΟΓΚΟΙ ΕΓΚΕΦΑΛΟΥ Πρωτοπαθείς εγκεφαλικοί όγκοι Δευτεροπαθείς (μεταστατικοί) εγκεφαλικοί όγκοι Συμπτώματα του ΚΝΣ που οφείλονται σε εγκεφαλικούς όγκους Συμπτώματα του ΚΝΣ που προκύπτουν από τη θεραπεία του καρκίνου ΣΤΕΡΗΣΗ ΟΞΥΓΟΝΟΥ Οξεία στέρηση οξυγόνου Δηλητηρίαση από μονοξείδιο του άνθρακα ΜΕΤΑΒΟΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΔΟΚΡΙΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ

6 Σακχαρώδης Διαβήτης (ΣΔ) Υποθυρεοειδισμός (Μυξοίδημα) Ηπατική νόσος Ουραιμία ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΕΣ Νευροσυμπεριφορικές Μεταβλητές και Διαγνωστικά Ζητήματα ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΒΛΑΒΗΣ Διάχυτες και εστιακές επιδράσεις Θέση και μέγεθος εστιακών βλαβών Βάθος βλάβης Αποτελέσματα απόστασης Φύση της βλάβης ΧΡΟΝΟΣ Μη προοδευτικές Εγκεφαλικές Διαταραχές Προοδευτικά εγκεφαλικά νοσήματα ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΖΟΜΕΝΕΣ ΜΕ ΤΟ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ Ηλικία Διαφορές που σχετίζονται με το φύλο Πλευρική ασυμμετρία ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ: ΦΥΛΗ, ΚΟΥΛΤΟΥΡΑ, ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΟΤΗΤΑ Η Χρήση των όρων Φυλή/Εθνικότητα/Κουλτούρα Η γλώσσα που χρησιμοποιείται για την εκτίμηση ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΑΣΘΕΝΩΝ: ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΛΗΤΕΣ Προνοσηρή νοητική ικανότητα Εκπαίδευση Προνοσηρή προσωπικότητα και κοινωνική προσαρμογή Φάρμακα Επιληψία ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΦΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΓΝΩΣΗΣ Συναισθηματικές διαταραχές και διαταραχές προσωπικότητας Ψυχωτικές διαταραχές Κατάθλιψη Προσποίηση νόσου Ευρετήριο όρων Βιβλιογραφικές αναφορές

7 1 Η πρακτική της Nευροψυχολογικής εκτίμησης Η απεικόνιση δεν αρκεί. Mortimer Mishkin, 1988 Η κλινική νευροψυχολογία είναι μια εφαρμοσμένη επιστήμη που ασχολείται με την έκφραση της εγκεφαλικής δυσλειτουργίας στη συμπεριφορά. Οφείλει τις βασικές και συχνά ευφάνταστες αρχές της σε εκείνους που, από τα πρώιμα ιστορικά χρόνια, αναρωτήθηκαν τι ωθούσε τους ανθρώπους να συμπεριφέρονται όπως συμπεριφέρονται να πράξουν αυτά που έπρατταν. Αυτοί ήταν οι φιλόσοφοι, οι ιατροί, οι επιστήμονες, οι καλλιτέχνες, οι εφευρέτες και οι ονειροπόλοι που πρώτοι έστρεψαν την προσοχή σε αυτό που φαινόταν να είναι ο σύνδεσμος μεταξύ των σωματικών δομών (όχι απαραίτητα του εγκεφάλου) και των συνηθισμένων αντιδράσεων των ανθρώπων σε συνηθισμένες καταστάσεις και το παράδοξο της συμπεριφοράς τους (Castro Caldas & Grafman, 2000 Finger, 1994, 2000 C.G. Gross, 1998 L.H. Marshall & Magoun, 1998). Στο 19ο αιώνα η ιδέα των ελεγχόμενων παρατηρήσεων έγινε κοινά αποδεκτή, παρέχοντας έτσι το θεμελιώδες μέσο με το οποίο η πρώτη γενιά νευροεπιστημόνων κατέστρωσε το βασικό σχήμα των σχέσεων εγκεφάλου συμπεριφοράς που εξακολουθούν να ισχύουν σήμερα (Benton, 2000 Benton [επιλεγμένες δημοσιεύσεις L. Costa & Spreen, 1985, passim] Βοring, 1950 M. Critchley & Critchley, 1998 Hécaen & Lanteri Laura, 1977 Stringer, Cooley, & Christensen, 2002 N.J. Wade & Brozek, 2001). Στο πρώτο μισό του 20ού αιώνα, εγκέφαλοι φέροντες τραύματα από τον πόλεμο έδωσαν την κύρια ώθηση στην ανάπτυξη της κλινικής νευροψυχολογίας. Η ανάγκη για σύντομη εξέταση διάκρισης και διάγνωσης των εγκεφαλικά τραυματισμένων και συμπεριφορικά διαταραγμένων στρατιωτών κατά τον πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και για τη μετέπειτα αποκατάστασή τους δημιούργησε μεγάλης κλίμακας ζήτηση για νευροψυχολογικά προγράμματα (π.χ., K. Goldstein, 1995 [1939] Homskaya, 2001 βλ. παραπομπές στο Luria, 1973b Poppelreuter, 1990 [1917] W.R. Russell [βλ. παραπομπές Newcombe, 1969]). O δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και μετά οι πόλεμοι στην ανατολική Ασία και τη Μέση Ανατολή προώθησαν την εξέλιξη πολλών ταλαντούχων νευροψυχολόγων και αυξανόμενα πολύπλοκων τεχνικών εξέτασης και θεραπείας. Ενώ η κλινική νευροψυχολογία ανιχνεύει την καταγωγή της απευθείας στις κλινικές νευροεπιστήμες, η ψυ- χολογία συνεισέφερε τους δύο άλλους τομείς γνώσης και δεξιότητας που είναι αναπόσπαστοι του επιστημονικού κλάδου και της κλινικής πρακτικής της νευροψυχολογίας σήμερα. Εκπαιδευτικοί ψυχολόγοι, ξεκινώντας από τον Binet (με τον Simon, 1908) και τον Spearman (1904), ανέπτυξαν αρχικά δοκιμασίες για να συλλάβουν αυτή την αφηρημένη έννοια «νοημοσύνη». Ακολουθώντας αυτούς τους πρωτοπόρους, ειδικοί στη μέτρηση της διανοητικής ικανότητας παρήγαγαν ένα μεγάλο αριθμό εξεταστικών τεχνικών για τη σύντομη εξέταση νεοσυλλέκτων στο στρατό και για να επιβοηθήσουν εκπαιδευτικές αξιολογήσεις μερικές από αυτές τις τεχνικές όπως οι Προοδευτικές Μήτρες του Raven, οι Κλίμακες Νοημοσύνης του Wechsler, και οι Δοκιμασίες Επίτευξης Ευρέως Φάσματος έχουν ενσωματωθεί στο ευρέως αποδεκτό «ρεπερτόριο» νευροψυχολογικών δοκιμασιών (Boake, 2002). H κοινωνική αποδοχή των εκπαιδευτικών εκτιμήσεων οδήγησε σε μια αύξηση μεγάλης κλίμακας, στατιστικά εξαρτώμενων προγραμμάτων δοκιμασιών που παρείχαν στη νευροψυχολογία μια κατανόηση της φύσης και της ποικιλίας των νοητικών ικανοτήτων από μια κανονιστική οπτική. Η εκπαιδευτική εκτίμηση υπήρξε επίσης η πηγή όλο και πιο αξιόπιστων τεχνικών μέτρησης και στατιστικών εργαλείων για τη στάθμιση δοκιμασιών και την ανάπτυξη κανονιστικών δεδομένων, ανάλυσης των ευρημάτων της έρευνας και μελετών εγκυρότητας (Anastasi & Urbina, 1997 Mayrhauser, 1992 McFall & Townsend, 1998). Κλινικοί ψυχολόγοι και ψυχολόγοι που ειδικεύονται στην έρευνα της προσωπικότητας και της κοινωνικής συμπεριφοράς δανείστηκαν και επεξεργά στηκαν περαιτέρω αρχές και τεχνικές που βρήκαν στο χώρο της εκπαιδευτικής εκτίμησης δίνοντας στη νευροψυχολογία αυτή τη σημαντική διάσταση στην αξιολόγηση (Cripe, 1997 G.J. Meyer et al., 2001). Η άλλη καθοριστική εκτίμηση της ψυχολογίας στη νευροψυχολογική εκτίμηση προέρχεται κυρίως από πειραματικές μελέτες των γνωστικών λειτουργιών και σε ανθρώπους και σε άλλα ζώα. Στην πρώιμη φάση τους, οι γνωσιακές μελέτες σε ανθρώπους ασχολήθηκαν κυρίως με φυσιολογικά υποκείμενα κατά κανόνα φοιτητές πανεπιστημίων που μερικές φορές κέρδιζαν βαθμούς στα μαθήματα για τη συνεργασία τους. Μελέτες σε ζώα και κλινικές αναφορές εγκεφαλικά τραυματισμένων ανθρώπων, ιδιαίτερα στρατιωτών με εντοπισμένα τραύματα και ασθενών με εγκεφαλικό επεισόδιο, αποκάλυψαν ό,τι ήταν γνωστό σχετικά με τις μεταβολές και τους περιο-

8 14 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ Όταν πρωτοεκδόθηκε αυτό το βιβλίο, μεγάλη έμφαση στην κλινική νευροψυχολογία είχε δοθεί στην εκτίμηση των συμπεριφορικών αλλαγών. Εν μέρει αυτό συνέβη επειδή μεγάλο μέρος της ζήτησης της νευροψυχολογίας αφορούσε βοήθεια σε διαγνωστικά προβλήματα. Ακόμη, εφόσον πολλοί ασθενείς που ήταν υπό παρακολούθηση από νευροψυχολόγους θεωρούνταν περιορισμένης δυνατότητας να ωφεληθούν από τα προγράμματα συμπεριφορικής εκπαίδευσης και συμβουλευτικής, αυτού του είδους η αντιμετώπιση δε φαινόταν να προσφέρει πρακτική επιλογή για τη φροντίδα τους. Ωστόσο, ως μια από τις κλινικές επιστήμες, η νευροψυχολογία εξελίσσεται με φυσικό τρόπο: η εκτίμηση του ασθενούς τείνει να έχει το δεσπόζοντα ρόλο καθ όσο οι επιστήμες αυτές είναι σχερισμούς συγκεκριμένων γνωστικών λειτουργιών όταν ένα τμήμα του εγκεφάλου λείπει ή όταν έχει περιοριστεί η λειτουργία του. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, πολλοί πειραματικοί ψυχολόγοι συνειδητοποίησαν τον πλούτο των πληροφοριών σχετικά με τις γνωστικές λειτουργίες που θα μπορούσε να αποκτηθεί από τη μελέτη εγκεφαλικά τραυματισμένων ανθρώπων, ιδιαίτερα αυτών με εντοπισμένες βλάβες (π.χ., G. Cohen et al., 2000 Gazzaniga, 2000a, passim Rapp, 2001 Tulving & Craik, 2000, passim). Ομοίως, οι νευροεπιστήμονες έχουν συνειδητοποιήσει τη χρησιμότητα των γνωσιακών κατασκευών και των ψυχολογικών τεχνικών όταν μελετούν τις σχέσεις εγκεφάλου και συμπεριφοράς (Feinberg & Farah, 2003, passim Fuster, 1995 Luria, b Margolin, 1992 Mesulam, 2000, passim). Τώρα στον 21o αιώνα, οι νευροψυχολόγοι και οι άλλοι νευροεπιστήμονες έχουν το επιπρόσθετο πλεονέκτημα των δυναμικών απεικονιστικών τεχνικών οι οποίες, ανοίγοντας παράθυρα στις διεργασίες του εγκεφάλου, βελτιώνουν περαιτέρω την κατανόηση μας σχετικά με τις νευρικές βάσεις της συμπεριφοράς (Frackowiak, Friston, et al., 1997 Gazzaniga, 2000a, passim Rugg, 1997). H γνώση από αυτές τις μελέτες παρέχει στους νευροψυχολόγους τις νευρολογικά σημαντικές ψυχολογικές κατασκευές που είναι απαραίτητες για την ανάλυση και κατανόηση των μοναδικά και συχνά ανώμαλα πολύπλευρων συμπεριφορικών εκδηλώσεων των ασθενών τους. Όταν κάνουν μια εκτίμηση, οι κλινικοί νευροψυχολόγοι συνήθως κάνουν μια σειρά ερωτήσεων με επίγνωση και της νευρολογικής και της ψυχολογικής δηλωτικής σημασίας της συμπεριφοράς των ασθενών τους και με ενδιαφέρον και σεβασμό στις πολύ ανόμοιες ικανότητες των ασθενών τους. H ετερογένεια των προβλημάτων και των προσώπων αποτελεί μια ατελείωτη πρόκληση για τους εξεταστές οι οποίοι θέλουν να εκπληρώσουν το σκοπό για τον οποίο έγινε η εξέταση και ωστόσο να αξιολογούν τους ασθενείς σε επίπεδα που ταιριάζουν στις δυνατότητες και τους περιορισμούς τους. Σε αυτό το πολυσύνθετο και επεκτεινόμενο πεδίο, ελάχιστα γεγονότα και αρχές μπορούν να εκληφθούν ως δεδομένα, ελάχιστες τεχνικές δε θα βελτιώνονταν από τροποποιήσεις και ελάχιστες μέθοδοι δε θα απορριφθούν καθώς η γνώση και η εμπειρία συσσωρεύονται. Η πρακτική της νευροψυχολογίας απαιτεί ευελιξία, φιλοπεριέργεια, επινοητικότητα και ενσυναίσθηση ακόμα και στις φαινομενικά πιο συνηθισμένες καταστάσεις (B. Caplan & Shechter, 1995). Eπιπλέον, ακόμα και οι φαινομενικά συνηθισμένες νευροψυχολογικές εκτιμήσεις τηρούν την υπόσχεση μιας νέας διόρασης των εγκεφαλικών διεργασιών και της λαχτάρας για νέες ανακαλύψεις. Η ταχεία εξέλιξη του τομέα της νευροψυχολογικής εκτίμησης τα τελευταία χρόνια αντανακλά την αυξανόμενη ευαισθησία μεταξύ των κλινικών γενικά για τα πρακτικά προβλήματα της αναγνώρισης, της εκτίμησης, της φροντίδας και της θεραπείας των ασθενών με εγκε- φαλική βλάβη. Ψυχολόγοι, ψυχίατροι και σύμβουλοι ζητούν τη βοήθεια της νευροψυχολογίας για την αναγνώριση μεταξύ των υποψηφίων των υπηρεσιών τους, εκείνων που μπορεί να έχουν υποκείμενες νευρολογικές διαταραχές. Οι νευρολόγοι και οι νευροχειρουργοί επιζητούν συμπεριφορικές αξιολογήσεις επικουρικά της διάγνωσης και για την καταγραφή της πορείας των εγκεφαλικών διαταραχών και των επιδράσεων της θεραπείας (π.χ., Grabowski et al., 2002). Μια γόνιμη αλληλεπίδραση λαμβάνει χώρα μεταξύ της νευροψυχολογίας και της γεροντολογίας που ενισχύει τη γνώση και τις κλινικές εφαρμογές κάθε ενός κλάδου (βλ. κεφ. 8, σελ ). Η παιδονευροψυχολογία αναπτύχθηκε χέρι χέρι με την πρόοδο στη μελέτη της διανοητικής καθυστέρησης, των μαθησιακών δυσκολιών και των συμπεριφορικών προβλημάτων των παιδιών. Καθώς το παρόν σύγγραμμα ασχολείται με νευροψυχολογικά θέματα σχετικά με ενηλίκου, παραπέμπουμε τον ενδιαφερόμενο αναγνώστη στην τρέχουσα βιβλιογραφία της νευροψυχολογίας των παιδιών (V. Anderson et al., 2001 Baron, Fennell & Voeller, 1995 Pennington, 2002 C. Reynolds & Fletcher Janzen, 1997 Sattler, 2001a,b L.T. Singer & Zeskind, 2001 Teeter & Semrud Clikeman, 1997 Yeates, Ris & Taylor, 2000). Ενήλικοι των οποίων τα γνωστικά και συμπεριφορικά προβλήματα πηγάζουν από αναπτυξιακές διαταραχές ή καταστάσεις με έναρξη στην παιδική ηλικία μπορεί επίσης να χρειαστούν μια νευροψυχολογική αξιολόγηση. Αν και είναι πιο πιθανό να βρεθούν σε κλινικές ή να τους δει κάποιος νευροψυχολόγος με ειδίκευση στους ενηλίκους, η πλειονότητα της βιβλιογραφίας που αφορά τα προβλήματά τους βρίσκεται σε βιβλία και άρθρα που ασχολούνται με τη νευροψυχολογία των παιδιών. Ως εκ τούτου, οι αναγνώστες που ενδιαφέρονται για καταστάσεις κατά την ανάπτυξη όπως η διαταραχή ελλειμματικής προσοχής και υπερκινητικότητας, η δισχιδής ράχη ή ο υδροκέφαλος που προκαλείται από ένα περιγεννητικό σύμβαμα, ή τα υπολείμματα μιας παιδικής μηνιγγίτιδας ή οι επιδράσεις της θεραπείας του καρκίνου στα παιδιά για παράδειγμα, παραπέμπονται στη βιβλιογραφία για την αναπτυξιακή νευροψυχολογία.

9 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 15 τικά νέες οι τεχνικές αντιμετώπισης αναπτύσσονται ως διαγνωστικές κατηγορίες και αιτιολογικές συσχετίσεις καθορίζονται και διασαφηνίζονται και η φύση των διαταραχών των ασθενών γίνεται καλύτερα κατανοητή. Σήμερα, ο σχεδιασμός και η αξιολόγηση της θεραπείας έχουν γίνει όχι απλά κοινός τόπος, αλλά συχνά απαραίτητες προϋποθέσεις για τη διενέργεια των νευροψυχολογικών εκτιμήσεων. Κάθε ένας από έξι διαφορετικούς σκοπούς μπορεί να υποκινήσει μια νευροψυχολογική εξέταση: διάγνωση φροντίδα ασθενούς περιλαμβάνει ερωτήσεις διαχείρισης και σχεδιασμού θεραπεία 1: ταυτοποιώντας τις θεραπευτικές ανάγκες, εξατομικεύοντας τα θεραπευτικά προγράμματα και συμβαδίζοντας με τις μεταβαλλόμενες θεραπευτικές ανάγκες του ασθενούς θεραπεία 2: αξιολόγηση αποτελεσματικότητας της θεραπείας έρευνα, τόσο θεωρητική όσο και εφαρμοσμένη και σήμερα στις Ηνωμένες Πολιτείες και σε μικρότερο βαθμό και αλλού, και δικανικές υποθέσεις συχνά παραπέμπονται σε νευροψυχολόγους (Prigatano και Pliskin, 2003, passim). Kάθε σκοπός απαιτεί κάποιες διαφορές στις στρατηγικές εκτίμησης. Ωστόσο, πολλές εκτιμήσεις εξυπηρετούν δύο ή περισσότερους σκοπούς, απαιτώντας από τον εξεταστή να ενοποιήσει τις στρατηγικές με στόχο να αποκομίσει τις αναγκαίες πληροφορίες για τον ασθενή με τον πιο επικεντρωμένο και συνοπτικό τρόπο που είναι δυνατόν. 1. Διάγνωση. Η νευροψυχολογική εκτίμηση μπορεί να είναι χρήσιμη στη διάκριση μεταξύ ψυχιατρικών και νευρολογικών συμπτωμάτων, στην αναγνώριση μιας πιθανής νευρολογικής διαταραχής σε έναν μη ψυχιατρικό ασθενή, στην υποβοήθηση της διάκρισης μεταξύ διαφορετικών νευρολογικών καταστάσεων, και στην παροχή συμπεριφορικών δεδομένων για τον εντοπισμό της εστίας ή τουλάχιστον της ημισφαιρικής πλευράς μιας βλάβης. Εντούτοις, η χρήση της νευροψυχολογικής εκτίμησης ως διαγνωστικό μέσο έχει μειωθεί, ενώ η συνεισφορά της στη φροντίδα και τη θεραπεία του ασθενούς και στην κατανόηση των συμπεριφορικών δεδομένων και της εγκεφαλικής λειτουργίας έχει αυξηθεί. Αυτή η στροφή οφείλεται τουλάχιστον εν μέρει στην ανάπτυξη μη επεμβατικών νευροδιαγνωστικών τεχνικών που είναι και εξαιρετικά ευαίσθητες και αξιόπιστες για πολλούς διαγνωστικούς σκοπούς (π.χ., νευροαπεικόνιση [βλ. Bigler, 1996 Frith & Friston, 1997 Papanicolaou, 1998] και ηλεκτροφυσιολογικές τεχνικές [Andreassi, 1995 Daube, 1996 Frackowiak, Friston et al., 1997 Kutas & Dale, 1997] βλ. επίσης σελ ). Έτσι, η ακριβής διάγνωση, περιλαμβανομένης της εντόπισης της βλάβης, συχνά επιτυγχάνεται με τα μέσα της νευρολογικής εξέτασης και του εργαστηριακού εξοπλισμού. Παρ όλα αυτά, παραμένουν καταστάσεις στις οποίες ακόμα και οι πιο ευαίσθητες εργαστηριακές αναλύσεις μπορεί να μην είναι διαγνωστικά διαφωτιστικές, όπως είναι οι τοξικές εγκεφαλοπάθειες (π.χ., Anger, 1990 Morrow, 1998), η νόσος του Alzheimer και σχετιζόμενες ανοϊ- κές διεργασίες (π.χ., Derrer et al., 2002 Filley & Cullum, 1993 Kaye, Swihart, Howieson, et al., 1997 Ο Rourke, Tuokko, Hayden & Beattie, 1997 Visser, Scheltens, Verhey et al., 1999 welsh Bohmer et al., 2003), και η ήπια τραυματική εγκεφαλική βλάβη (π.χ., T.L. Bennett & Raymond, 1997b Bigler, 1999 Cullum & Thompson, 1997 Ricker & Zafonte, 2000 Reitan & Wolfson, 1999 Ν.R. Varney & Varney, 1995). Σε αυτές τις καταστάσεις τα νευροψυχολογικά ευρήματα μπορεί να είναι κρίσιμα για τη διάγνωση. Ακόμα και όταν η περιοχή και η έκταση μιας εγκεφαλικής βλάβης έχουν απεικονιστεί, η εικόνα δε θα αναγνωρίσει τη φύση της υπολειμματικής συμπεριφορικής λειτουργίας και των συνοδών ελλειμμάτων: για αυτό είναι απαραίτητη η νευροψυχολογική εκτίμηση. Είναι γνωστό από δεκαετίες ότι παρά τις γενικές ομοιότητες στο τοπογραφικό πρότυπο των εγκεφαλικών λειτουργιών, αυτά τα πρότυπα διαφέρουν περισσότερο ή λιγότερο μεταξύ των ατόμων (βλ. σελ ). Αυτοί οι τύποι διαφοροποιήσεων καταδεικνύονται ωραία από τον Bigler (2001a) ο οποίος περιγράφει τρεις περιπτώσεις με εντοπισμένες βλάβες που φαίνονταν σχεδόν όμοιες στη νευροαπεικόνιση αν και η κάθε μια είχε μια σαφώς διαφορετική ψυχοκοινωνική έκβαση. Επιπρόσθετα, η γνωστική εκτίμηση μπορεί να τεκμηριώσει νοητικές ικανότητες που είναι ασύμβατες με ανατομικά ευρήματα, όπως για παράδειγμα η 101 ετών μοναχή της οποίας η βαθμολογία στις δοκιμασίες ήταν υψηλή αλλά η αυτοψία έδειξε «άφθονα νευροϊνιδιακά πλέγματα και γεροντικές πλάκες, τις κλασσικές βλάβες της νόσου του Alzheimer» (Snowdon, 1997). Οι Markowitsch & Calabrese (1996), επίσης, συζητούν περιπτώσεις στις οποίες το επίπεδο λειτουργικότητας των ασθενών υπερέβαινε τις προσδοκίες με βάση τη νευροαπεικόνιση. Ως εκ τούτου, οι νευροψυχολογικές τεχνικές πιθανότατα θα συνεχίσουν να είναι ένα ουσιαστικό προσάρτημα του νευροδιαγνωστικού μηχανισμού. Αν και περιορισμένη στις εφαρμογές της ως πρωταρχικό διαγνωστικό μέσο, η νευροψυχολογική εκτίμηση μπορεί να βοηθήσει στην πρόγνωση είτε είναι η έκβαση μιας διαγνωσμένης κατάστασης (Bendixen & Benton, 1996 E.D. Richardson, Varney, Roberts et al., 1997 S.B. Rourke & Grant, 1999 Trennery, 1996), είτε η πιθανότητα μια νευροπαθολογική κατάσταση να εκδηλωθεί (Boll, 1985 Ingraham & Aiken, 1996), είτε οι πρακτικές συνέπειες ενός ιδιαίτερου τύπου εγκεφαλικής διαταραχής (Burgess, Alderman, Evans et al., 1998 Cahn, Sullivan, Shear et al., 1998 van Gorp, Baerwald, ferrando et al., 1999). Ως ένα παράδειγμα των πολλών σκοπών της, η νευροψυχολογική εξέταση ασθενών μετά από κώμα λόγω τραυματικής εγκεφαλικής βλάβης στα πρώιμα στάδια ύστερα από την επιστροφή τους στη συνείδηση ή την εξάλειψη της μετατραυματικής αμνησίας είναι προγνωστική της τελικής τους έκβασης (Lucas, 1998 Newcombe, 1985 S.R. Ross, Millis & Rosenthal, 1997). Σε άτομα με κίνδυνο να αναπτύξουν νόσο του Huntington, οι πρώιμες ενδείξεις νόσου μπορεί να παρουσιαστούν

10 16 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ως λεπτές μεταβολές της νευροψυχολογικής κατάστασης που παρατηρούνται καλύτερα μέσω εκλεπτυσμένων τεχνικών εκτίμησης (Campodonico, Aylward, Codori et al., 1998 T. Diamond et al., 1992). Η σύντομη εξέταση διάκρισης είναι μια άλλη άποψη της διάγνωσης. Μέχρι σχετικά πρόσφατα, η σύντομη εξέταση ήταν μια μάλλον ακατέργαστη στην αντίληψη υπόθεση, συνήθως αφιερωμένη στην αναγνώριση «εγκεφαλικά διαταραγμένων» ασθενών μέσα σε ένα διαγνωστικά μεικτό πληθυσμό όπως αυτόν που θα βρισκόταν σε μια ψυχιατρική κλινική χρόνιας φροντίδας. Λίγη προσοχή δόθηκε είτε σε θέματα συχνότητας εμφάνισης στον εν λόγω πληθυσμό είτε στον επιπολασμό νοσολογικών οντοτήτων με ανάμεικτη ψυχιατρική και νευρολογική συμβολή (π.χ., C.G. Watson & Plemel, 1978 Mapou, 1988, & A. Smith, 1983, βλ. κεφ. 11, 2ος τόμος, πάνω σε αυτό το θέμα). Ωστόσο, η σύντομη εξέταση διάκρισης έχει θέση στη νευροψυχολογική εκτίμηση όταν χρησιμοποιείται με έναν πιο ακριβή τρόπο για την αναγνώριση ατόμων πιο πιθανά σε κίνδυνο για κάποια ειδική νοσολογική οντότητα ή με ανάγκη για περαιτέρω διαγνωστική μελέτη, και όπου η συντομία απαιτείται είτε λόγω πίεσης από τους ασθενείς που μπορεί να ωφεληθούν από τη νευροψυχολογική εκτίμηση (D.N. Allen, Sprenkel, Heyman et al., 1998) ή επειδή η κατάσταση του ασθενούς μπορεί να αποκλείει μια μακρά εκτίμηση (S. Walker, 1992) (βλ. επίσης κεφ. 6, σελ. 179). 2. Φροντίδα ασθενούς και σχεδιασμός. Είτε αποτελεί η διάγνωση ένα θέμα είτε όχι, πολλοί ασθενείς παραπέμπονται ώστε να ληφθούν λεπτομερείς πληροφορίες σχετικά με τη γνωστική τους κατάσταση, συμπεριφορικές μεταβολές και χαρακτηριστικά προσωπικότητας συχνά με ερώτηση σχετικά με την προσαρμογή τους στη μειονεξία τους έτσι ώστε οι ίδιοι και τα άτομα που είναι υπεύθυνα για την ευημερία τους να ξέρουν πώς η νευρολογική κατάσταση έχει επηρεάσει τη συμπεριφορά τους. Κατά το ελάχιστο, ο νευροψυχολόγος έχει την ευθύνη να περιγράψει τον ασθενή τόσο πληρέστερα όσο είναι απαραίτητο για την κατανόηση και την φροντίδα. Οι περιγραφικές αξιολογήσεις μπορεί να χρησιμοποιηθούν με πολλούς τρόπους στη φροντίδα και θεραπεία των ασθενών με εγκεφαλικό τραύμα. Η ακριβής περιγραφική πληροφόρηση σχετικά με τη γνωστική και συναισθηματική κατάσταση είναι ουσιαστική για την προσεκτική διαχείριση πολλών νευρολογικών διαταραχών. Ο λογικός σχεδιασμός συνήθως εξαρτάται από την κατανόηση των δυνατοτήτων και των περιορισμών των ασθενών, τον τύπο των ψυχολογικών μεταβολών τις οποίες υφίστανται και τον αντίκτυπο αυτών των μεταβολών στο πώς βιώνουν τον εαυτό τους και στη συμπεριφορά τους. Ένας 55χρονος δεξιόχειρας ειδικός στη διοίκηση με πτυχίο bachelor στα οικονομικά νοσηλεύτηκε με εγκεφαλικό επεισό διο που έπληξε τον αριστερό μετωποβρεγματικό φλοιό τρεις μήνες αφού είχε αναλάβει ως διευθύνων σύμβουλος μιας οι κοδομικής εταιρείας. Ήταν ένας αποτελεσματικός επιλυτής προβλημάτων που αφιέρωνε το μεγαλύτερο μέρος της ημέρας του στη δουλειά. Στην καινούρια του θέση, την πρώτη του ως προϊστάμενος, οι υπευθυνότητές του απαιτούσαν ικανότητες ανάλυσης και σύνθεσης μεγάλης ποσότητας πληροφοριών, περιλαμβανομένων πολύπλοκων οικονομικών φακέλων και αναφορές πωλήσεων και κατασκευών δημιουργική σκέψη καλή κρίση και αναστήλωση του παραπαίοντος ηθικού των εργαζομένων. Aν και στην οξεία φάση είχε εμφανίσει δεξιό πλευρη αδυναμία και υπαισθησία στο χέρι και στο πόδι, οι κι νητικές και αισθητικές λειτουργίες επανήλθαν γρήγορα σε σχεδόν φυσιολογικά επίπεδα και πήρε εξιτήριο από το νοσο κομείο μετά από 10 ημέρες. Σε 5 μήνες περπατούσε 5,5 χιλιό μετρα καθημερινά, χρησιμοποιούσε το δεξί του χέρι για περίπου το 75% των δραστηριοτήτων και ένιωθε ικανός και έτοιμος να επιστρέψει στην εργασία του. Προβληματισμένος κατά πόσο μια τέτοια απόφαση θα ήταν συνετή, ο νευρολόγος του τον παρέπεμψε για μια νευροψυχολογική εξέταση. Ο ευφυής αυτός άντρας πέτυχε στις δοκιμασίες βαθμολο γίες στο υψηλό προς ανώτερο κατά μέσο όρο εύρος ικανοτή των, ωστόσο η επίδοσή του σημαδεύτηκε από λάθη στην κρίση (π.χ., όταν ερωτήθηκε τί θα έκανε αν ήταν ο πρώτος που θα έβλεπε καπνό και φωτιά σε μια αίθουσα κινηματογράφου, είπε «αν είσαι ο πρώτος αν δεν είναι μια επικίνδυνη φωτιά προ σπάθησε να τη σβήσεις μόνος σου. Αν όμως είναι μια μεγάλη φωτιά πέρα από τον έλεγχό σου, θα πρέπει αμέσως να ειδο ποιήσεις τους θεατές φωνάζοντας και κραυγάζοντας και προ σπαθώντας να τραβήξεις την προσοχή τους» όταν του ζητήθηκε να γράψει τί δεν ταίριαζε σε μια φωτογραφία που απεικόνιζε δύο άτομα να κάθονται αναπαυτικά έξω στη βροχή, απαρίθμησε επτά διαφορετικές απαντήσεις, όπως «οι σταγόνες της βροχής της δεξιάς πλευράς μετακινούνται (sic) προς τα δεξιά στη δεξιά πλευρά της φωτογραφίας (sic)», αλλά παράβλεψε εντελώς το κεντρικό πρόβλημα). Διαταραχή στην αυτο παρακολούθηση παρουσιάστηκε κατά την ταχεία εκτέ λεση μιας δοκιμασίας που απαιτεί από τον εξεταζόμενο να ερ γάζεται γρήγορα ενώ παρακολουθεί στενά αυτά που έχουν ήδη επιτελεστεί (Δοκιμασία Ροής Σχημάτων) εργάστηκε τα χύτερα από τους περισσότερους αλλά άφησε μια πληθώρα σφαλμάτων κατά την αντιστοίχιση αριθμών σε σύμβολα από μνήμης (Δοκιμασία Συμβόλων Ψηφίων) χωρίς να προσέξει ότι έδωσε τον ίδιο αριθμό σε δύο διαφορετικά σύμβολα μόνο λίγα εκατοστά μακριά και επιτρέποντας να παραμείνουν δύο μικρά λάθη σε μια σελίδα αριθμητικών υπολογισμών που έγι ναν χωρίς χρονικό περιορισμό. Δεν εξέπληξε το γεγονός ότι είχε δυσκολία εύρεσης λέξεων που εκδηλώθηκε από την ανάγκη για χρήση φωνητικών βοηθημάτων προκειμένου να μπορέσει να ανακαλέσει έξι λέξεις στη Δοκιμασία Κατονομα σίας της Βοστώνης, ενώ δεν μπόρεσε να ανακαλέσει δύο και παρά την φωνημική ενίσχυση. Αυτό το πρόβλημα παρουσιά στηκε επίσης στην ομιλία για παράδειγμα, δήλωσε ότι ένας σκύλος και ένα λιοντάρι έμοιαζαν στο ότι ήταν «και τα δύο μέλη του ζωικού εργοστασίου, εννοώ ζωικού βασιλείου». Στην αυτοαναφορά σχετικά με τη συναισθηματική του κατάστα σης (Ερωτηματολόγιο Κατάθλιψης του Beck, Κατάλογος Ελέγχου Συμπτωμάτων 90 R) περιέγραψε τον εαυτό του ως μη έχοντα δυσάρεστα συναισθήματα και ως μη πάσχοντα από συμπτώματα συναισθηματικής ή ψυχιατρικής σφαίρας. Στη συνέντευξη ο ασθενής με διαβεβαίωνε [mdl] ότι ήταν έτοιμος να επιστρέψει σε μια εργασία που την απολάμβανε. Καθώς η εργασία του ήταν όλη του η ζωή, δεν είχε «εξωσχο λικά» ενδιαφέροντα ή δραστηριότητες. Αρνήθηκε ότι έχει κό πωση ή ότι η ιδιοσυγκρασία του έχει αλλάξει, επιμένοντας ότι

11 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 17 ήταν πλήρως ικανός να αναλάβει εκ νέου όλα τα διοικητικά του καθήκοντα. Βγήκε το συμπέρασμα ότι οι διαταραχές επίδοσης, αν και λεπτές, θα μπορούσε να είναι σοβαρό εμπόδιο σε αυτό το επί πεδο απασχόλησης. Επίσης, η απουσία επίγνωσης των ελλειμ μάτων αυτών σε συνδυασμό με το μεγάλο βαθμό εξάρτησης της ζωής και του αισθήματος αξιοπρέπειας και αυτοεκτίμη σης αυτού του ανθρώπου από την εργασία του υπεδείκνυαν ότι θα είχε δυσκολία στην κατανόηση και αποδοχή της κατά στασής του και στην προσαρμογή σε αυτή με εποικοδομητικό τρόπο. Η πιθανότητα σοβαρής κατάθλιψης ήταν υψηλή. O ασθενής εκλήθη με τη σύζυγό του για να τους εκτεθούν τα ευρήματα της εξέτασης με συστάσεις και για εκτίμηση της συ ναισθηματικής κατάστασης του ασθενούς υπό το φως των ανα φορών της συζύγου και της ικανότητάς της να τον κατανοεί και να τον υποστηρίζει. Με αυτήν παρούσα, δεν μπορούσε πλέον να αρνηθεί την κόπωση, καθώς κλόνιζε την αποτελε σματικότητα και την καλή του διάθεση, όπως έγινε φανερό από τα παραδείγματά της του πώς η αποτελεσματικότητα και η διά θεσή του ήταν καλύτερες το πρωί απ ότι αργότερα μες στην ημέρα. Η σύζυγος ανακουφίστηκε μαθαίνοντας για την κό πωση καθώς η ασυνήθιστη ευερεθιστότητά και τα γνωστικά του ολισθήματα την είχαν φέρει σε αμηχανία. Με την άδεια του νευρολόγου του, σχεδίαζε πρακτικά να επιστρέψει στην εργα σία του για μισές μέρες μόνο, και με έναν «βοηθό» που θα επέβλεπε τις ενέργειες και τις αποφάσεις του. Η ανάγκη του για αυτή τη βοήθεια έγινε φανερή στον ίδιο αφού του έδειξαν με ρικά από τα λάθη του η παρακολούθηση. Ταυτόχρονα του δό θηκαν ενθαρρυντικά στοιχεία που αφορούσαν τις πολλές διατηρημένες ικανότητές του. (Τα σφάλματα κρίσης δεν τονί στηκαν: αν και μπορούσε να κατανοήσει τις στέρεες αποδεί ξεις για τα σφάλματα παρακολούθησης θα χρειαζόταν μια πιο εκτενής συμβουλευτική διαδικασία για έναν άνθρωπο με δια ταραγμένη αντίληψη των πολύπλοκων αφηρημένων εννοιών προκειμένου αυτός να συλλάβει τα πολύπλοκα και αφηρημένα θέματα που εμπλέκονται στην αξιολόγηση της κρίσης του. Επι πλέον, το να μάθει ότι το εγκεφαλικό του επεισόδιο τον είχε κα ταστήσει απρόσεκτο και επιρρεπή στην κόπωση ήταν αρκετά κακά νέα για έναν ασθενή να ακούσει μέσα σε μία ώρα το να είχε κανείς δώσει περισσότερες αποθαρρυντικές πληροφορίες απ ότι ήταν πρακτικά αναγκαίο σε αυτή τη φάση θα ήταν σκληρό και πιθανά αντιπαραγωγικό.) Μια ενδιαφέρουσα λύση δόθηκε στο πρόβλημα του πώς να πειστεί αυτός ο αυτοαναγνωριζόμενος εργασιομανής να απο δεχτεί μια τετράωρη εργασιακή απασχόληση εργασία ανά ημέρα: αν πήγαινε στη δουλειά το πρωί, η σύζυγος ήταν σί γουρη ότι θα άρχιζε σύντομα να επεκτείνει το χρονικό όριο στις πέντε και έξι ή περισσότερες ώρες. Εξαιτίας αυτού, συμ φώνησε να πηγαίνει στην εργασία του μετά τον πρωινό του περίπατο ή έναν αγώνα γκολφ και ένα διάστημα ξεκούρασης το μεσημέρι έτσι ώστε, φθάνοντας στο γραφείο μετά τη 1 μ.μ., ήταν πολύ λιγότερο πιθανό να υπερβεί το όριο της ημιημερή σιας εργασίας. Δέκα μήνες μετά το εγκεφαλικό επεισόδιο ο ασθενής ανέ φερε ότι ήταν στην εργασία περίπου 60 ώρες την εβδομάδα και ότι του είχαν πει πως «κάνει εξαιρετική δουλειά». Περιέ γραψε ένα ήπιο πρόβλημα κατονομασίας και άλλα μικρά συγ χυτικά συμπτώματα. Αναγνώρισε επίσης κάποια αισθήματα κατάθλιψης το βράδυ και μια διαταραχή του ύπνου για τα οποία ο νευρολόγος του ξεκίνησε φαρμακευτική αγωγή. Σε πολλές περιπτώσεις η νευροψυχολογική εξέταση μπορεί να απαντήσει ερωτήσεις που αφορούν την ικανότητα αυτοφροντίδας των ασθενών, την αξιοπιστία στην ακολούθηση μιας θεραπευτικής αγωγής, την ικανότητα όχι απλά οδήγησης ενός αυτοκινήτου, αλλά και διαχείρισης επείγουσων καταστάσεων κυκλοφοριακής κίνησης (Brouwer & Withaar, 1997 Haikonen et al., 1998 Lundqvist, Alinder, Alm et al., 1997) ή την εκτίμηση των χρημάτων και της οικονομικής τους κατάστασης (Cahn, Sullivan, Shear et al., 1998). Όταν όλα τα δεδομένα μιας περιεκτικής νευροψυχολογικής εξέτασης το ιστορικό του ασθενούς, το υπόβαθρο του και η παρούσα κατάσταση οι ποιοτικές παρατηρήσεις και οι ποσοτικές βαθμολογίες συνεκτιμηθούν, ο εξεταστής θα έχει μια ρεαλιστική αντίληψη του πώς ο ασθενής αντιδρά στα ελλείμματά του και δύναται να τα αντισταθμίσει με τον καλύτερο τρόπο, και εάν και πώς θα μπορούσε να επιχειρηθεί επωφελώς επανεκπαίδευση (A. L. Christensen & Caetano, 1996 Diller, 2000 Sohlberg & Mateer, 2001). H σχετική ευαισθησία και ακρίβεια των νευροψυχολογικών μετρήσεων τις καθιστούν κατάλληλες για την παρακολούθηση της πορείας πολλών νευρολογικών νοσημάτων (Heaton, Grant, Butters et al., 1995 Wild & Kaye, 1998). Τα δεδομένα από διαδοχικές νευροψυχολογικές εξετάσεις που επαναλαμβάνονται σε τακτικά χρονικά διαστήματα παρέχουν αξιόπιστες ενδείξεις για το ενδεχόμενο μεταβολής της υποκείμενης νευρολογικής κατάστασης, και για το πόσο γρήγορα και με ποιο τρόπο συμβαίνει (π.χ., Salmon, Heindel & Lange, 1999). Οι Parenté & Anderson (1984) χρησιμοποίησαν επανειλημμένες εφαρμογές δοκιμασιών για να διαπιστώσουν εάν οι ασθενείς με εγκεφαλικό τραύμα που ήταν υποψήφιοι για αποκατάσταση παρουσίαζαν ικανοποιητική δυνατότητα εκμάθησης ώστε να επωφεληθούν από τη γνωστική επανεκπαίδευση. Ο Freides (1985) συνέστησε την επαναλαμβανόμενη εξέταση για την αξιολόγηση των αντιφάσεων στις επιδόσεις ασθενών με ελλείμματα προσοχής. Μια επιδείνωση κατά την επαναλαμβανόμενη εξέταση μπορεί να καταστήσει δυνατή την αναγνώριση μιας ανοϊκής διεργασίας νωρίς κατά την πορεία αυτής (J.C. Morris, McKeel, Storandt et al., 1991 Paque & Warrington, 1995). Η επαναλαμβανόμενη εξέταση μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για τη μέτρηση των αποτελεσμάτων χειρουργικών επεμβάσεων, της φαρμακευτικής θεραπείας ή της επανεκπαίδευσης. Ένας ανύπαντρος, 27χρονος καλά εκπαιδευμένος ξυλοκόπος χωρίς ιστορικό κάποιας ψυχιατρικής διαταραχής υπεβλήθη σε χειρουργική αφαίρεση ενός δεξιού μετωποκροταφικού υπο σκληρίδιου αιματώματος συνέπεια αυτοκινητιστικού δυστυχή ματος. Είκοσι μήνες αργότερα τον έφερε η μητέρα του στο νοσοκομείο διαμαρτυρόμενο, αλλά πειθήνιο. Αυτός ο σε εγρή γορση, προσανατολισμένος, αλλά φτωχά περιποιημένος άν θρωπος παραπονιόταν για φωνές προερχόμενες από τα δόντια του, εξηγώντας ότι λάμβανε ραδιοκύματα και μπορούσε να «επικοινωνήσει με την πηγή τους». Παρουσίαζε συναισθημα τική επιπέδωση με λόγο πενιχρό και συχνά επεισόδια καθυστε ρημένης κατά δευτερόλεπτα απόκρισης που περιστασιακά διέκοπτε τον ειρμό της σκέψης του. Αρνήθηκε κατάθλιψη ή δια

12 18 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ταραχές ύπνου και λήψης τροφής. Επίσης αρνήθηκε παραι σθήσεις ή ψευδαισθήσεις, αλλά κατά τη διάρκεια μιας συνέν τευξης υπέδειξε την παρουσία του ακέφαλου καβαλάρη του Ichabod Crane ενώ κοιτούσε προς το γκαζόν του νοσοκομείου. Μόλις ένιωσε άνετα, μίλησε πιο ελεύθερα και αποκάλυψε ότι συνεχώς τον απασχολούσε παραισθητικός ιδεασμός. Η μητέρα του παραπονέθηκε ότι ήταν σχεδόν πάντα απομονωμένος, άβουλος και αδιάφορος για το περιβάλλον του. Είχε κάποια ανησυχία ότι τον παρακολουθούσαν, και κάποτε τον είχε ακού σει να μουρμουρίζει «θα ήθελα το μυαλό μου πίσω». Οι περισσότερες από τις επιδόσεις του στις νευροψυχολο γικές δοκιμασίες ήταν κατώτερες από αυτές που είχε επιτύχει όταν εξετάστηκε 6,5 μήνες μετά τον τραυματισμό του. Οι μόνες επιδόσεις του άνω του μέσου επιπέδου ήταν σε δύο δο κιμασίες καλά εμπεδωμένου λεκτικού υλικού: γενικές γνώσεις και ανάγνωση λεξιλογίου. Σημείωσε επιδόσεις στο εύρος του χαμηλά μέσου επιπέδου έως οριακά παθολογικού στην προ φορική αριθμητική, στην οπτικοκινητική ιχνηλάτηση και όλες τις δοκιμασίες οπτικού συλλογισμού και οπτικοκατασκευα στικές δοκιμασίες συμπεριλαμβανομένης της ζωγραφικής. Παρότι η καμπύλη λεκτικής μάθησης ήταν σημαντικά κάτω του μέσου επιπέδου, το άμεσο λεκτικό εύρος και η λεκτική διατήρηση ήταν μέσα στο εύρος του μέσου επιπέδου. Η άμεση ανάκληση σχεδίων ήταν ελλειμματική. Σύντομα μετά την εισαγωγή του στο νοσοκομείο και τη συμπλήρωση της εξέτασης των 20 μηνών, ξεκίνησε αγωγή με τριφθοροπεραζίνη (Stelazine), 15 mg h.s., συνεχίζοντας αυτή την αγωγή για ένα μήνα ενώ παρέμενε υπό επιτήρηση. Κατό πιν υπεβλήθη σε νέα εξέταση. Ο ασθενής ήταν ακόμη φτωχά περιποιημένος, σε εγρήγορση και προσανατολισμένος. Οι χρό νοι αντίδρασης ήταν μέσα στα φυσιολογικά όρια. Ο λόγος και η σκέψη δεν παρουσίαζαν αξιοσημείωτη διαταραχή. Αν και δεν εξέφραζε ισχυρά συναισθήματα, χαμογελούσε, παραπο νιόταν και εξέφραζε ενόχληση σύντονα με τις περιστάσεις. Περιέγραφε πώς ήταν το να έχει ψευδαισθήσεις και συσχέ τιζε το περιεχόμενο κάποιων από τις ψευδαισθήσεις του. Ανέ φερε ότι θα έκανε σωματική δραστηριότητα όταν γύριζε σπίτι, αλλά δεν ένιωθε ακόμα έτοιμος να εργασθεί. Τα αποτελέσματα των δοκιμασιών 21 μήνες μετά τον τραυ ματισμό του ήταν κατά το πλείστον στο εύρος του υψηλού μέσου με ανώτερο επίπεδο. Η βελτίωση αυτή προήλθε κατά μεγάλο μέρος από ταχύτερους χρόνους απάντησης που τον κατέστησαν ικανό να πάρει όλες τις μονάδες αντί μερικές ή καμία σε χρονομετρούμενες δοκιμασίες που είχε ολοκληρώσει άριστα,αλλά αργά τον προηγούμενο μήνα. Αν και οι επιδό σεις του στις κατασκευές παζλ (γεωμετρικά σχέδια και και αν τικείμενα) κυμάνθηκαν σε υψηλά μέσο επίπεδο, η ζωγραφική παρέμενε χαμηλά μέσης ποιότητας (αν και καλύτερη απ ότι στους 20 μήνες). Όλες οι δοκιμασίες λεκτικής μνήμης απέφε ραν επιδόσεις μέσου με υψηλά μέσου επιπέδου οι απαντήσεις του στη δοκιμασία οπτικής μνήμης ήταν αλάνθαστες, δίνον τάς του μια ανώτερη βαθμολογία. Επιτέλεσε τα έργα οπτικο κινητικής ιχνηλάτησης χωρίς λάθος και σε ένα μέσο επίπεδο ταχύτητας η βαθμολόγησή του σε ένα σύνθετο έργο οπτικο κινητικής ιχνηλάτησης ήταν στο 90στο εκατοστημόριο. Σε αυτό το περιστατικό, η επανειλημμένη εξέταση τεκμηρίωσε τόσο το γνωστικό αντίκτυπο της ψυχιατρικής διαταραχής, όσο και τα αποτελέσματα της ψυχοτρόπου θεραπείας στη γνωστική λειτουργία. Αυτή η περίπτωση καταδεικνύει τη σημασία της επανειλημμέ- νης εξέτασης, ιδιαίτερα όταν κάποια παράμετρος της συμπεριφοράς του ασθενούς φαίνεται πως είναι ευμετάβλητη. Αν η εξέταση είχε γίνει μόνο τη δεύτερη φορά, θα αποκόμιζε κανείς μια διαστρεβλωμένη εντύπωση της γνωστικής κατάστασης του ασθενούς. Ευτυχώς, επειδή ο ασθενής μετείχε σε ερευνητικό πρόγραμμα, τα δεδομένα της πρώτης εξέτασης ήταν διαθέσιμα ώστε να τεθεί αμφισβήτηση της αξιοπιστίας του δεύτερου συνόλου δοκιμασιών και έτσι να ζητηθεί και τρίτη εξέταση. Οι ασθενείς με εγκεφαλικό τραύμα πρέπει να έχουν πραγματική πληροφόρηση για τη λειτουργικότητά τους για να κατανοήσουν τον εαυτό τους και να θέσουν ρεαλιστικούς στόχους, ωστόσο η ανάγκη τους για μια τέτοια πληροφόρηση συχνά παραγνωρίζεται. Οι περισσότεροι άνθρωποι που υφίστανται εγκεφαλικό τραύμα ή εγκεφαλική νόσο βιώνουν μεταβολές στην αυτο επίγνωσή τους και τη συναισθηματική τους λειτουργία αλλά επειδή βρίσκονται από μέσα, που λέει ο λόγος, μπορεί να έχουν δυσκολία να εκτιμήσουν πώς έχει αλλάξει η συμπεριφορά τους και τί σε αυτούς έχει παραμείνει το ίδιο (Prigatano & Schacter, 1991, passim). Αυτές οι παρανοήσεις τείνουν να επιδεινώσουν όποια νοητική σύγχυση είναι ήδη παρούσα ως αποτέλεσμα μεταβολών στα πρότυπα της νευρικής δραστηριότητας. Η έλλειψη εμπιστοσύνης στις εμπειρίες τους, ιδιαίτερα στη μνήμη και την αντίληψη, είναι ένα πρόβλημα κοινό μεταξύ πολλών ατόμων με εγκεφαλική βλάβη, πιθανόν ως αποτέλεσμα ακόμη και μικρών μεταβολών στις εξαιρετικά πολύπλοκες νευρικές οδούς που εξυπηρετούν τις γνωστικές και συμπεριφορικές λειτουργίες. Αυτή η έλλειψη εμπιστοσύνης φαίνεται να πηγάζει από τα περίεργα αισθήματα και τη σύγχυση που συνοδεύει προηγουμένα οικείες συνήθειες, σκέψεις και αισθήσεις που τώρα βιώνονται διαφορετικά και από τη νεοαποκτηθείσα επιρρέπεια στα λάθη (T.L. Bennett & Raymond, 1997a Lezak, 1978b. βλ. επίσης Skloot, 2003, για την έκθεση αυτής της εμπειρίας από έναν ποιητή). Η έλλειψη πίστης του εγκεφαλικά τραυματισμένου στον εαυτό του, που συχνά αναφέρεται και ως «αμηχανία», συνήθως διαχωρίζεται από τη νευρωτική έλλειψη πίστης στον εαυτό κάποιου σχετικά με τους στόχους στη ζωή, τις αξίες, τις αρχές και τα λοιπά, αλλά μπορεί να είναι το ίδιο επώδυνη και συναισθηματικά επιβαρυντική. Τρία χρόνια μετά από αριστερή μετωπιαία κρανιοτομία στην οποία είχε υποβληθεί για παραοβελιαίο μηνιγγίωμα, ένας 45χρονος δάσκαλος πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης περιέγραψε γλαφυρά αυτό το πρόβλημα: Η αμηχανία, το να μην ξέρεις σίγουρα αν έχεις δίκιο, είναι δύ σκολο να αντιμετωπιστεί. Πριν την εγχείρηση μπορούσα να επαναλάβω συζητήσεις λέξη προς λέξη. Ήξερα τι είχε ειπωθεί και ποιος το είπε Μετά την εγχείρηση δεν έχω πια αυτή την ικανότητα. Το να μην είμαι σε θέση να θυμάμαι σίγουρα τί έχει ειπωθεί με κάνει να αισθάνομαι πολύ ανασφαλής. Η προσεκτική αναφορά και ερμηνεία των ψυχολογικών ευρημάτων μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην απάλυνση της αγωνίας του ασθενούς και την απάλειψη

13 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 19 της σύγχυσης. Στο επόμενο περιστατικό είναι έκδηλες τόσο οι ανάγκες των ασθενών για πληροφόρηση σχετικά με την ψυχολογική τους κατάσταση όσο και το πόσο ενοχλητικά μπορεί να είναι ακόμη και ήπιας μορφής βιώματα αμηχανίας. Μια εμφανίσιμη, ανύπαντρη 24χρονη ταμίας τραπέζης υπέ στη εγκεφαλική διάσειση σε ένα αυτοκινητιστικό δυστύχημα σε ένα ταξίδι για σκι στην Ευρώπη. Φάνηκε να έχει βελτιωθεί σχεδόν τελείως, με μόνο μια υπολειπόμενη αιμωδία στο πρό σωπο. Όταν πήγε σπίτι, επέστρεψε στην παλιά της εργασία, αλλά αδυνατούσε να αποδώσει ικανοποιητικά, αν και φαινό ταν ότι μπορούσε να κάνει καλά κάθε μέρος αυτής. Έχασε το ενδιαφέρον της για την υπαίθρια άθληση, παρά το ότι η κινη τική ισχύς και συνέργεια ήταν φυσιολογικά. Εμφάνισε κοι νωνική απόσυρση, μελαγχολία, δυσθυμία και εξάρτηση. Ένας ψυχίατρος διέγνωσε κατάθλιψη, και όταν το αρνητικό συναίσθημα δεν υποχώρησε με τη συμβουλευτική ή τα αντι καταθλιπτικά φάρμακα, χορήγησε ηλεκτροσπασμοθεραπεία, που παρείχε μόνο προσωρινή βελτίωση. Ενώ περίμενε να ξεκινήσει δεύτερη σειρά ηλεκτροσπασμο θεραπείας, υπεβλήθη σε νευροψυχολογική εξέταση μετά από αίτημα του ασφαλιστή που έπρεπε να αποδώσει χρηματική αποζημίωση για τον τραυματισμό της. Η εξέταση ανέδειξε μια μικρή, αλλά σαφή διαταραχή του ακουστικού εύρους, της συγκέντρωσης και της νοητικής ιχνηλάτησης. Η ασθενής ανέ φερε μια διάχυτη αίσθηση αβεβαιότητας την οποία εξέφραζε μέσω δισταγμού και αμφιβολίας για το κάθε τι που έκανε. Αυτά τα αισθήματα αμφιβολίας είχαν επισκιάσει τη σιγουριά της σε πολλές προηγούμενα αυτόματες αντιδράσεις, κατα στρέφοντας ένα ζωηρό αυθορμητισμό που ήταν κάποτε ένα πολύ ευχάριστο χαρακτηριστικό της προσωπικότητάς της. Επιπλέον, όπως πολλοί μεταδιασεισικοί ασθενείς, είχε περι πλέξει το πρόβλημα εκλαμβάνοντας αυτή την εσωτερική δια ταραχή ως δηλωτική «ψυχικής νόσου», και η άποψη του ψυχιάτρου επιβεβαίωσε τους φόβους της. Έτσι, παρά το ότι η γνωστική της διαταραχή δεν εμπόδιζε την αποκατάστασή της, το συγκεκριμένο βίωμα αυτής οδήγησε σε καταστροφι κές μεταβολές στην προσωπική της ζωή. Μία ξεκάθαρη εξή γηση των πραγματικών περιορισμών της κατάστασής της και των συνεπειών τους απέφερε άμεση απαλλαγή από το άγχος και έθεσε τις βάσεις της ορθής συμβουλευτικής. Η οικογένεια επίσης είναι απαραίτητο να γνωρίζει την κατάσταση του ασθενούς προκειμένου να τον αντιμετωπίζει ανάλογα (D.N. Brooks, 1991 Camplair et al., 2003 Lezak, 1988a, 1996 Proulx,1999). Τα μέλη της οικογένειας πρέπει να καταλάβουν τις νέες, συχνά παράξενες νοητικές αλλαγές του ασθενούς και ποιος μπορεί να είναι ο ψυχοκοινωνικός τους αντίκτυπος. Ακόμη και μικρά ελλείμματα πρωτοβουλίας, ικανότητας σχεδιασμού, οργάνωσης και διεκπεραίωσης δραστηριοτήτων καθώς και παρακολούθησης είναι δυνατόν να περιορίσουν τη δυνατότητα των ασθενών να κερδίζουν τα προς το ζην και να τους καταστήσουν έτσι κοινωνικά εξαρτημένους. Επίσης, πολλοί αθενείς με εγκεφαλική βλάβη δεν μπορούν πλέον να προσαρμοστούν στην οικογενειακή ζωή, καθώς η ευερεθιστότητα, η αυτοεπικέντρωση, ο παρορμητισμός ή η απάθεια προκαλούν τρομερή συναισθηματική επιβάρυνση στα μέλη της οι- κογένειας, γεννούν προστριβές μεταξύ των μελών της οικογένειας και του ασθενούς και τεντώνουν τους οικογενειακούς δεσμούς συχνά πέρα από τα όρια αντοχής (Lezak, 1978a, 1986b L.M. Smith και Godfrey, 1995). 3. Θεραπεία 1: Σχεδιασμός θεραπείας. Σήμερα, πολύ περισσότερη από την εργασία των νευροψυχολόγων έχει να κάνει με τη θεραπεία ή την έρευνα για τη θεραπεία (Vanderploeg, 1998). Προγράμματα αποκατάστασης για γνωστικές βλάβες και συμπεριφορικές διαταραχές που οφείλονται σε νευροπαθολογικές καταστάσεις μπορούν τώρα να συμπεριλάβουν αποτελεσματικές συμπεριφορικές θεραπείες βασισμένες στις γνώσεις της νευροψυχολογίας και δοκιμασμένες μέσω νευροψυχολογικών τεχνικών (για παραδείγματα από πολλά μέρη του κόσμου βλ.: A. L. Christensen & Uzzell, 2000 Pelissier, Barat & Mazaux, 1991 Ponsford, 1995 Prigatano, 1999 Stuss, Winocur & Robertson, 1999 B.A. Wilson & McLellan, 1997). Στο πρόγραμμα αποκατάστασης, η εφαρμογή των γνώσεων της νευροψυχολογίας και των θεραπευτικών τεχνικών βασισμένων στη νευροψυχολογία εξατομικευμένα σε κάθε ασθενή θέτει επιπρόσθετες απαιτήσεις εκτίμησης: μια ευαίσθητη, ευρέως ελεγμένων προδιαγραφών και ακριβής νευροψυχολογική εκτίμηση είναι απαραίτητη για τον καθορισμό της πιο κατάλληλης αγωγής για τον καθένα με εγκεφαλική δυσλειτουργία που είναι υποψήφιος για αποκατάσταση (Allain et al., 1995 T.L. Bennet, 2001 Raskin & Mateer, 2000 Sloan & Ponsford, 1995; Sohlberg & Mateer, 2001). Για τον έλεγχο των γνωσιακών και συμπεριφορικών πτυχών της συμπεριφοράς του ασθενούς, αυτές οι εκτιμήσεις θα συμπεριλαμβάνουν τόσο τη σκιαγράφηση των περιοχών του προβλήματος όσο και αξιολόγηση της δυνατότητας του ασθενούς για αποκατάσταση. Σε προγράμματα εκτός αυτών ελάχιστης διάρκειας, θα χρειαστούν οι επανειλημμένες εκτιμήσεις για την κατανόηση των μεταβαλλόμενων αναγκών και δυνατοτήτων του ασθενούς και την υιοθέτηση ανάλογων προγραμμάτων και στόχων. Καθώς η θεραπεία και φροντίδα αποκατάστασης συχνά ασκείται από επαγγελματίες πολλών κλάδων και υποειδικοτήτων αυτών, όπως ψυχίατροι, λογοπαθολόγοι, σύμβουλοι αποκατάστασης, εργασιοθεραπευτές και φυσικοθεραπευτές και επισκέπτριες νοσοκόμες μια τρέχουσα και συγκεντρωτική αποτίμηση της νευροψυχολογικής κατάστασης των ασθενών, καθιστά ικανούς αυτούς τους ειδικούς να έχουν κοινούς στόχους και κατανόηση του ασθενούς. Επίσης, μπορεί να δώσει μια συχνά πιο σημαντική ανάλυση του πώς αποτυγχάνουν οι ασθενείς που θα διαφωτίσει τον θεραπευτή στο πώς μπορούν οι ασθενείς να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους στις περιοχές του προβλήματος (π.χ., Greenwald & Rothi, 1998 B.A. Wilson, 1986). Ένας 30χρονος δικηγόρος, που πρόσφατα αποφοίτησε ανά μεσα στο κορυφαίο δέκα τοις εκατό του τμήματός του στη Νομική Σχολή, υπέστη ρήξη ανευρύσματος της δεξιάς πρό σθιας αναστομωτικής αρτηρίας. Η χειρουργική επέμβαση

14 20 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ σταμάτησε την αιμορραγία, αλλά του άφησε διαταραχές μνή μης που περιελάμβαναν δυσκολία στην ανάκληση αποθηκευ μένων πληροφοριών κατά την αναζήτηση αυτών και πολύ πτωχή προδρομική μνήμη (να θυμάται ότι θυμόταν κάποια δραστηριότητα που είχε αρχικά σχεδιαστεί ή συμφωνηθεί για το μέλλον, ή να θυμάται να ακολουθεί και να χρησιμοποιεί αναγκαία εργαλεία, όπως βοηθήματα μνήμης). Άλλα ελλείμ ματα σχετιζόμενα με βλάβη του μετωπιαίου λοβού περιελάμ βαναν συρρίκνωση της συναισθηματικής ικανότητας, της δυνατότητας ενσυναίσθησης, αυτο επίγνωσης, αυθορμητι σμού, κινήτρων και ανάληψης πρωτοβουλιών διαταραγμένη κοινωνική κρίση και ικανότητα σχεδιασμού και πτωχός αυ τοέλεγχος. Ωστόσο, διατηρούσε τις λεκτικές και ακαδημαικές δεξιότητές και γνώσεις, καλή ικανότητα οπτικοχωρικής αντί ληψης και αφηρημένου συλλογισμού, κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά και κινητική λειτουργία. Μετά από επανειλημμένες αποτυχημένες προσπάθειες να εξασκήσει τη νομική, η σύζυγός του τον ενέταξε σε ένα πρό σφατα οργανωμένο πρόγραμμα αποκατάστασης υπό τη διεύ θυνση ενός θεραπευτή του οποίου η εμπειρία είχε να κάνει αποκλειστικά με αφασικούς ασθενείς. Στο πρόγραμμα δινό ταν έμφαση στην εκπαίδευση για ενίσχυση των λειτουργιών προσοχής και αντιστάθμιση των μνημονικών ελλειμμάτων. Ο εκπαιδευόμενος έμαθε πώς να κρατά ένα μνημονικό ημερολό γιο και σημειωματάριο, που θα τον βοηθούσε στις περισσότερες από τις συνηθισμένες δραστηριότητες και υπευθυνότητές του και εξασκήθηκε ανάλογα στο να καταγράφει τις απαραίτητες αναμνήσεις και σημειώσεις. Αυτό που παραβλέφθηκε ήταν το έντονο πρόβλημα του ότι δεν μπορούσε να θυμηθεί τί έπρεπε να θυμάται όταν έπρεπε να το θυμάται. (Όταν τα κλειδιά του αυτοκινήτου του αφέθηκαν στο πλάι όπου μπορούσε να τα βλέπει με την οδηγία να τα πάρει μετά το τέλος της εξέτασης, στο τέλος της συνεδρίας αυτός απλά εγκατέλειψε το εξεταστικό δωμάτιο και δε θυμήθηκε τα κλειδιά μέχρι που βγήκε έξω από το κτίριο και εγώ [mdl] τον ρώτησα αν είχε ξεχάσει κάτι. Τότε επέδειξε καλή ανάκληση του τί είχε ξεχάσει και πού). Μια εβδομάδα μετά την ολοκλήρωση αυτού του δαπανη ρού προγράμματος 8 εβδομάδων, καθώς μάθαινε το δρόμο προς μια καινούρια εργασία παράδοσης κατ οίκον αλληλο γραφίας, άφησε το βιβλίο αναμνήσεων του κάπου και δεν το ξαναβρήκε ποτέ ούτε ποτέ έφτιαξε κάποιο άλλο για τον εαυτό του παρά την εμφανή ανάγκη για κάτι τέτοιο. Μια διε ρεύνηση του προγράμματος αποκατάστασης αποκάλυψε την απουσία κατανόησης της φύσης της βλάβης του μετωπιαίου λοβού και των αναγκών και περιορισμών των ατόμων με εγ κεφαλικό τραύμα τέτοιου είδους. Η ίδια υπηρεσία αποκατάστασης παρείχε ένα σχεδόν ίδιο πρόγραμμα εκπαίδευσης σε έναν 42χρονο πολιτικό μηχανικό που είχε υποστεί βαριά ελλείμματα προσοχής και μνήμης ως συνέπεια μιας σύγκρουσης στα μετόπισθεν της οποίας η επί δραση στο αυτοκίνητό του ώθησε το κεφάλι του βίαια πίσω στο προσκέφαλο. Αυτός ο άντρας είχε πολύ καλή και επώ δυνη επίγνωση των ελλειμμάτων του και διατηρούσε ισχυρή συναισθηματική και βουλητική ικανότητα, καλή κοινωνική και πρακτική κρίση και ικανότητες σχεδιασμού, πρωτοβου λίας και αυτοπαρακολούθησης. Είχε επίσης άριστες λεκτικές και οπτικοχωρικές γνώσεις και δεξιότητες, καλή ικανότητα συλλογισμού και δεν είχε κινητικά ελλείμματα. Για αυτόν το πρόγραμμα ήταν πολύ ωφέλιμο, καθώς τον βοήθησε με την εκπαίδευση της προσοχής την οποία είχε ανάγκη και ευόδωσε τις αυθόρμητες προσπάθειές του να αναπληρώσει τα μνημο νικά του ελλείμματα. Με αυτή την εκπαίδευση ήταν ικανός να συνεχίσει να ασκεί εργασία παρόμοια με αυτή που έκανε πριν το ατύχημα, αλλά σε ένα σχετικά πιο απλοποιημένο επί πεδο και σε πρόγραμμα με πιο αργούς ρυθμούς. 4. Θεραπεία 2: αξιολόγηση θεραπείας. Με την αυξανόμενη χρήση υπηρεσιών αποκατάστασης και επανεκπαίδευσης ανακύπτουν ερωτήματα σχετικά με την αξία τους (Kashner et al., 2003). Αυτές οι υπηρεσίες τείνουν να είναι δαπανηρές, τόσο χρηματικά όσο και σε κατανάλωση επαγγελματικού χρόνου. Οι καταναλωτές και οι παραπέμποντες θα πρέπει να εξετάσουν αν μια δεδομένη υπηρεσία υπόσχεται περισσότερα από όσα είναι δυνατόν να προσφερθούν, ή αν αυτό που προκύπτει σχετικά με τις συμπεριφορικές αλλαγές του ασθένους έχει ψυχολογική ή κοινωνική αξία και διατηρείται αρκετό χρόνο για να δικαιολογεί το κόστος. Εδώ πάλι, η νευροψυχολογική εκτίμηση μπορεί να βοηθήσει να απαντηθούν τέτοια ερωτήματα (Sohlberg & Mateer,1989 Trexler, 2000 Vanderploeg, 1998 βλ. επίσης Diller & Ben Yishay, 2003 Kaszniak & Bortz, 1993 Ricker, 1998 & B.A. Wilson & Evans, 2003 για μια συζήτηση πάνω στη σχέση κόστους αποτελεσματικότητας των νευροψυχολογικών αξιολογήσεων σε ασθενείς προς αποκατάσταση). Η νευροψυχολογική αξιολόγηση μπορεί συχνά με τον καλύτερο τρόπο να αναδείξει τις επιδράσεις τόσο θετικές όσο και αρνητικές της χειρουργικής (π.χ., B.D. Bell & Davies, 1998, κροταφική λοβεκτομή για τον έλεγχο των επιληπτικών κρίσεων M.F. Newman et al., 2001, χειρουργική παράκαμψη στεφανιαίας αρτηρίας Vingerhoets, Van Nooten & Jannes, 1996, χειρουργική ανοιχτής καρδιάς) ή του εγκεφαλικού ερεθισμού (π.χ., Moretti et al., 2002a, για την αντιμετώπιση της νόσου του Parkinson Vallar, Rusconi & Bernardini, 1996, για βελτίωση της αριστερής οπτικοχωρικής επίγνωσης) θεραπείας των εγκεφαλικών διαταραχών και σχετικών καταστάσεων. Ο έλεγχος της αποτελεσματικότητας και των παρενέργειων των φαρμάκων επίσης απαιτεί δεδομένα νευροψυχολογικής εκτίμησης (Meador, Loring, Hulihan et al., 2003 C.M. Ryan & Hendrickson,1998). Παραδείγματα τέτοιων προγραμμάτων δοκιμών μπορεί να βρεθούν για φάρμακα για πολλές νοσολογικές οντότητες όπως ο καρκίνος (C.A. Meyers, Scheibel & Forman, 1991), o HIV (ιός της ανθρώπινης ανοσοανεπάρκειας) (Llorente, van Gorp, et al., 2001), o έλεγχος επιληπτικών κρίσεων (Kell & Lewis, 1996), διαταραχές ελλειμματικής προσοχής (Riordan, Flashman, Saykin et al., 1999), πολλαπλή σκλήρυνση (Fischer, Priore et al., 2000), υπέρταση (Jonas et al., 2001), και ψυχιατρικές διαταραχές: «δυσκολίες προσοχής, μνήμης και πιο σύνθετων εκτελεστικών γνωστικών λειτουργιών παρατηρούνται δευτερογενώς κατά τη λήψη πολλών φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την αντιμετώπιση νευρολογικών και άλλων νοσημάτων ο σύγχρονος νευροψυχολογικός έλεγχος έχει επιτρέψει εκτενείς συστοιχίες να καθοριστούν καλύτερα τα (γνωστικά) ελλείμματα του κάθε ασθενή» (Roy Byrne & Fann, 1997, p. 967).

15 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ Έρευνα. Η νευροψυχολογική εκτίμηση έχει χρησιμοποιηθεί για τη μελέτη της οργάνωσης της εγκεφαλικής δραστηριότητας και της έκφρασής της στη συμπεριφορά, καθώς και για τη διερεύνηση ειδικών εγκεφαλικών διαταραχών και συμπεριφορικών μειονεξιών (βλ. κυρίως κεφ. 2, 3, 7 και 8). Η έρευνα με τις τεχνικές νευροψυχολογικής εκτίμησης περιλαμβάνει επίσης την εξέλιξή τους, τη στάθμισή τους και την αξιολόγησή τους. Η ακρίβεια και η ευαισθησία των τεχνικών των νευροψυχολογικών μετρήσεων τις καθιστούν πολύτιμα εργαλεία για τη μελέτη τόσο μεγάλων όσο και μικρών μερικές φορές ανεπαίσθητων συμπεριφορικών μεταβολών που είναι οι εξωτερικά και αντικειμενικά παρατηρήσιμες εκδηλώσεις της υποκείμενης εγκεφαλικής παθολογίας. Η θεμελίωση της κλινικής νευροψυχολογίας στην πράξη επίσης βασίστηκε σε μεγάλο βαθμό στη νευροψυχολογική έρευνα (βλ. Hannnay, Bieliauskas et al., 1998: Houston Conference on Specialty Education και Training in Clinical Neuropsychology, 1998). Πολλές από τις δοκιμασίες που χρησιμοποιούνται στις νευροψυχολογικές αξιολογήσεις όπως αυτές για την αριθμητική ή την οπτική μνήμη και μάθηση αναπτύχθηκαν αρχικά για την εξέταση της φυσιολογικής γνωστικής λειτουργίας και βαθμονομήθηκαν εκ νέου για νευροψυχολογική χρήση στην πορεία της έρευνας σχετικά με την εγκεφαλική δυσλειτουργία. Άλλες τεχνικές εκτίμησης όπως συγκεκριμένες δοκιμασίες απτικής αναγνώρισης ή σχηματισμού εννοιών σχεδιάστηκαν ειδικά για τη διερεύνηση της δυσλειτουργίας του φυσιολογικού εγκεφάλου. Η ακόλουθη ενσωμάτωσή τους στην κλινική χρήση μαρτυρά τη ζωντανή αλληλεπίδραση μεταξύ της έρευνας και της κλινικής πρακτικής. Αυτή η αλληλεπίδραση λειτουργεί ιδιαίτερα καλά στη νευροψυχολογία επειδή ο κλινικός και ο ερευνητής είναι συχνά το ίδιο πρόσωπο. Η νευροψυχολογική έρευνα έχει επίσης συνεισφέρει σημαντικά στη μελέτη της φυσιολογικής συμπεριφοράς και εγκεφαλικής λειτουργίας. Τα πεδία που συζητώνται παρακάτω δίδουν μόνο μια μερική ιδέα αυτών των ταχέως εξελισσόμενων γνωστικών τομέων. Οι τεχνικές νευροψυχολογικής εκτίμησης παρέχουν τα δεδομένα για τη διερμηνεία των μελετών χαρτογράφησης του εγκεφάλου (π.χ., Frackowiak, Friston, Frith et al., 1997, passim Gold, Berman, Randolph et al., 1996 S.C. Johnson et al., 2001 A.C. Roberts, Robbins, & Weiskrantz, 1998, passim). Η γνωστική κατάσταση στο φυσιολογικό γήρας έχει μελετηθεί σε νευροψυχολογικές εκτιμήσεις που επαναλαμβάνονταν στο πέρασμα των χρόνων, ακόμα και δεκαετιών (Malec, Smith, Ivnik, et al., 1997 Snowdon, 1997 Tranel, Benton, & Olson, 1997). Ο ρόλος που παίζουν τα δημογραφικά χαρακτηριστικά στην έκφραση των νοητικών ικανοτήτων σκιαγραφείται συχνά καλύτερα από τα νευροψυχολογικά ευρήματα (Ardila, Ostrosky Solis, et al., 2000 Kempler, Teng, Dick, et al., 1998 Kimura, 1999 Vanderploeg, Axelrod, et al., 1997 Ylikoski, Ylikoski, Erkinjuntti, et al., 1998). Αυξανόμενα ακριβείς αναλύσεις ειδικών γνωστικών λειτουργιών έχουν καταστεί δυνατές με τις τεχνικές νευροψυχολογικής εκτίμησης (Dollinger, 1995 Schretlen, Pearlson, Anthony, et al., 2000 Troyer, Moscovitch, & Winocur, 1997). 6. Δικανική νευροψυχολογία. Η νευροψυχολογική εκτίμηση που γίνεται για νομικές υποθέσεις έχει γίνει κοινός τόπος σε περιπτώσεις τραυματισμών προσώπων στις οποίες επιζητάται χρηματική αποζημίωση λόγω σωματικής βλάβης και απώλειας λειτουργικότητας (Heilbronner & Pliskin, 2003 McCaffrey, Williams, Fisher, & Laing, 1997 Nemeth, 1993 Sweet, 1999a). Αν και ο δικαστικός στίβος μπορεί να θεωρηθεί πως απαιτεί διαφορετική προσέγγιση στις εκτιμήσεις, οι περισσότερες ερωτήσεις που απευθύνονται στο νευροψυχολόγο είτε θα αφορούν μια διαγνωστική άποψη (π.χ., «Έχει υποστεί αυτό το άτομο εγκεφαλική βλάβη ως αποτέλεσμα ;») ή μια περιγραφή της νευροψυχολογικής κατάστασης του υποκειμένου (π.χ., «Η συμπεριφορική δυσλειτουργία εξαιτίας της νευροπαθολογικής κατάστασης του υποκειμένου τον καθιστά αδύναμο για επικερδή εργασία; Η θεραπεία θα τον βοηθήσει να επιστρέψει στην εργασία;». Συνήθως το αίτημα παραπομπής για νευροψυχολογική αξιολόγηση περιλαμβάνει (ή τουλάχιστον υπονοεί) και τα δύο ερωτήματα (π.χ., «Είναι τα μνημονικά ενοχλήματα του υποκειμένου συνέπεια, και εάν ναι, πόσο αδύναμο τον καθιστούν;»). Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο νευροψυχολόγος επιχειρεί να διαπιστώσει εάν ο διεκδικών την αποζημίωση έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη σχετιζόμενη με τον τραυματισμό υπό διερεύνηση. Εάν ο διεκδικών έχει υποστεί εγκεφαλική βλάβη, η αξιολόγηση του τύπου και της έκτασης της συμπεριφορικής διαταραχής που έχει επέλθει είναι εγγενώς συνδεδεμένη με τη διαγνωστική διαδικασία. Σε τέτοιες περιπτώσεις, ο εξεταστής κατά κανόνα εκτιμά τη δυνατότητα αποκατάστασης του διεκδικούντος παράλληλα με το μέγεθος της ανάγκης για μελλοντική φροντίδα. Όχι σπάνια, η αίτηση αποζημίωσης εξαρτάται από την αναφορά του νευροψυχολόγου. Σε εγκληματικές υποθέσεις, ο νευροψυχολόγος εξετάζει τον κατηγορούμενο όταν υπάρχει υποψία ότι κάποια εγκεφαλική δυσλειτουργία συνέβαλε στην ανάρμοστη συμπεριφορά ή όταν αμφισβητείται η νοητική επάρκεια του ατόμου για να δικαστεί. Η περίπτωση του δολοφόνου αυτού ο οποίος θεωρείται πως επιτέθηκε στον πρόεδρο Κέννεντυ παραμένει ίσως η πιο γνωστή υπόθεση στην οποία ένας ψυχολόγος διαπίστωσε ότι η ικανότητα κρίσης και αυτοελέγχου του κατηγορούμενου ήταν επηρεασμένη από κάποια εγκεφαλική δυσλειτουργία (J.Kaplan & Waltz, 1965). Άξιο ενδιαφέροντος, από την ερμηνεία των ευρημάτων των ψυχολογικών δοκιμασιών από τον δρ Roy Schafer αναδείχθηκε αρχικά η πιθανότητα ο κατηγορούμενος, Jack Ruby να είχε ψυχοκινητική επιληψία, κάτι που ακολούθως επιβεβαιώθηκε με ηλεκτροεγκεφαλογραφικές μελέτες (ΗΕΓ, εγκεφαλικές

16 22 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ κυματομορφές). Αλλά και στο στάδιο της καταδίκης μιας εγκληματικής υπόθεσης, μπορεί επίσης να ζητηθεί από το νευροψυχολόγο να εκθέσει την άποψή του για την αντιμετώπιση ή δυνητική αποκατάσταση ενός κατάδικου. Η χρήση των αποτελεσμάτων της εξέτασης, της γνώμης και της κατάθεσης του νευροψυχολόγου στο νομικό χώρο, δημιούργησε, αυτό που κατά μία άποψη φαίνεται να είναι μια ολόκληρη βιομηχανία αφοσιωμένη στην αποκάλυψη αυτών που προσποιούνται ή υπερβάλλουν, των οποίων η κακή επίδοση στις νευροψυχολογικές δοκιμασίες τους εμφανίζει ως γνωστικά διαταραγμένους ή περισσότερο διαταραγμένους σε περιπτώσεις ήπιας διαταραχής. Για αυτό το σκοπό, έχουν επινοηθεί μια πλειάδα εξεταστικών τεχνικών και νέων δοκιμασιών (Κεφάλαιο 20 βλ. επίσης J.S. Hayes, Hilsabeck & Gouvier, 1999 Pankratz, 1998 Vickery et al., 2001). Εάν το πρόβλημα της προσποίησης και υπερβάλλουσας εκδήλωσης των συμπτωμάτων στη νευροψυχολογική εξέταση είναι τόσο έντονο όσο υποδεικνύει η αύξηση των τεχνικών ανίχνευσης των ψευδών αποκρίσεων παραμένει αναπάντητο ερώτημα. Βέβαια, όταν ο εξετάζων νευροψυχολόγος ασχολείται με ιατροδικαστικά θέματα θα πρέπει πάντα να επαγρυπνά για την περίπτωση που ο διεκδικών αποζημίωση σε επιβλαβή συμβάντα ή ο κατηγορούμενος σε εγκληματικές υποθέσεις εσκεμμένα ή μη έχει επιδόσεις κατώτερες του ιδανικού για αυτόν επιπέδου αλλά ο εξεταστής θα πρέπει επίσης να έχει στο νου ότι για τους περισσότερους εξεταζόμενους, η αξιοπρέπεια αποτελεί πολύτιμο χαρακτηριστικό γνώρισμα που δεν εκχωρείται εύκολα. Επιπλέον, οι στατιστικές της προσποίησης και της υπερβάλλουσας συμπτωματολογίας πιθανόν ποικίλουν με βάση τον πληθυσμό υπό μελέτη: οι ασθενείς με ΚΕΚ σε έναν γενικό κλινικό πληθυσμό πιθανόν να παρουσίαζαν μικρότερη συχνότητα του φαινομένου από αυτή που παραπέμπονται από τους δικηγόρους υπεράσπισης που έχουν τη δυνατότητα να επιλέγουν τους διεκδικούντες αποζημίωση και να αναλαμβάνουν αυτούς που έχουν αναμφίβολα υποστεί βλάβη πριν να προσφύγουν σε περαιτέρω διερεύνηση των αμφίρροπων περιπτώσεων (π.χ., Fox, et al., 1995 βλ. Stanczak et al., 2000, μελέτη του συστηματικού στατιστικού σφάλματος κατά την επιλογή των υποκειμένων στη νευροψυχολογική έρευνα Ruffalo, 2003, για μελέτη του στατιστικού σφάλματος του εξεταστή). Συνήθως μια νευροψυχολογική εξέταση εξυπηρετεί πάνω από ένα σκοπό. Αν και αρχικά η εξέταση διενεργείται προκειμένου να απαντηθεί ένα μόνο ερώτημα όπως ένα διαγνωστικό θέμα, ο νευροψυχολόγος μπορεί να αποκαλύψει προβλήματα στην εργασία ή την οικογένεια, ή ανάγκες φροντίδας του ασθενούς που έχουν παραβλεφθεί, ή μπορεί να αποδειχθεί ότι ο ασθενής είναι κατάλληλος για έρευνα. Αναπόσπαστο τμήμα σε όλες τις νευροψυχολογικές εκτιμήσεις είναι η αξιολόγηση των αναγκών και περιστάσεων των ασθενών από ψυχολογική άποψη που λαμβάνει υπόψη την ποιότητα ζωής, τη συναισθηματική κατάσταση και τη δυνατότητα κοινωνικής ενσωμάτωσης. Όταν νέες πληροφορίες που έρχονται στο φως κατά τη διάρκεια της εξέτασης εγείρουν πρόσθετα ερωτήματα, ο νευροψυχολόγος θα διευρύνει το αντικείμενο της εξέτασης για να συμπεριλάβει τα τελευταίως επισημανθέντα θέματα, καθώς και αυτά που αναφέρονται στο παραπεμπτικό της εξέτασης. Εάν πραγματοποιηθεί μια μόνο εξέταση με πολλαπλούς στόχους διάγνωση, φροντίδα ασθενούς και έρευνα μπορεί να συλλεχθεί ένας μεγάλος όγκος δεδομένων για τον ασθενή και κατόπιν να χρησιμοποιηθεί επιλεκτικά. Για παράδειγμα, η εξέταση ασθενών που παραπονούνται για προβλήματα άμεσης μνήμης μπορεί να διενεργηθεί για να απαντηθούν μια σειρά από ερωτήματα. H διαγνωστική επιβεβαίωση πιθανής διαταραχής της άμεσης μνήμης μπορεί να απαιτεί μόνο την διαπίστωση της δυνατότητας ανάκλησης σημαντικά λιγότερων λέξεων από ένα κατάλογο ή αριθμών από μια αλληλουχία από ότι ο πιο βραδύς υγιής ενήλικος. Για να κατανοήσει κανείς πώς είναι επηρεασμένοι οι ασθενείς από τη μνημονική δυσλειτουργία, είναι σημαντικό να γνωρίζει τον αριθμό των λέξεων που μπορούν να ανακαλέσουν ελεύθερα και αβίαστα και υπό ποιες συνθήκες, τη φύση των σφαλμάτων τους, την επίγνωση των ελλειμμάτων τους και πώς οι ίδιοι αντιδρούν σε αυτά, καθώς και την επίπτωση που έχουν στις καθημερινές δραστηριότητές τους. Η έρευνα μπορεί να περιλαμβάνει τη μελέτη της άμεσης μνήμης σε συνδυασμό με τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα ή την καταγραφή των εγκεφαλικών κυμάτων, ή τη σύγκριση της επίδοσης αυτών των μνημονικά διαταραγμένων ατόμων με αυτή ασθενών με άλλου τύπου μνημονικά ενοχλήματα. Η ΕΓΚΥΡΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΚΤΙΜΗΣΕΩΝ Ένα ερώτημα που έχει εγερθεί επανειλημμένα σχετικά με τη χρησιμότητα και την εγκυρότητα των νευροψυχολογικών εκτιμήσεων αφορά την «οικολογική» εγκυρότητά τους. Η οικολογική εγκυρότητα κοινώς αναφέρεται στο πόσο καλά τα δεδομένα της νευροψυχολογικής εκτίμησης προβλέπουν τη μελλοντική συμπεριφορά και τη συμπεριφορική έκβαση. Αυτά τα ερωτήματα έχουν μερικώς απαντηθεί σχεδόν πάντα θετικά στις έρευνες που εξέτασαν τις συσχετίσεις μεταξύ των νευροψυχολογικών ευρημάτων και των τελικών διαγνώσεων, π.χ., την διαπίστωση της άνοιας (Bondi, Salmon, Galasko, et al., 1999 G.J. Meyer et al., 2001), μεταξύ νευροψυχολογικών ευρημάτων και απεικονιστικών δεδομένων (E.D. Bigler, 2001b) και μεταξύ νευροψυχολογικών ευρημάτων και ικανότητα για εργασία (βλ. επίσης Sbordone & Long, 1996 B.A. Wilson, 1993). Πολύ πρόσφατα, παρουσιάστηκαν πολύ εξειδικευμένες μελέτες πάνω στη προβλεπτική ακρίβεια των νευροψυχολογικών δεδομένων για μια ποικιλία συμπεριφορικών νόσων: η πρόγνωση της θεραπευτικής έκβασης των ασθενών που έκαναν κατάχρηση ουσιών βρέθηκε να σχετίζεται σημαντικά με την επίδοση Οπισθοδρομικής Μνήμης

17 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 23 Αριθμών και στο Ερωτηματολόγιο Κατάθλιψης του Beck (Teichner et al., 2001). Oι Hanks et al. (1999) βρήκαν ότι μετρήσεις της εκτελεστικής λειτουργίας (Ακολουθία Γραμμάτων Αριθμών, Δοκιμασία Ελεγχόμενων Προφορικών Συνδυασμών Λέξεων, Δοκιμασία Οπτικο Νοητικής Ιχνηλάτησης μέρος Β, Δοκιμασία Ταξινόμησης Καρτών του Wisconsin) και της ανάκλησης ιστορίας (Λογική Μνήμη) «είχαν μεγάλη συνάφεια με τις μετρήσεις λειτουργικής έκβασης 6 μήνες μετά την αποκατάσταση» ασθενών με τραύμα στο νωτιαίο μυελό, ορθοπεδικές παθήσεις ή ΚΕΚ (σελ. 1030). Η ικανότητα εργασίας ασθενών θετικών στον HIV ποικίλε ανάλογα με τις επιδόσεις τους στις δοκιμασίες μνήμης, γνωστικής ευελιξίας και ψυχοκινητικής ταχύτητας (van Gorp, Baerwald, Ferrando, et al., 1999). Οι νευροψυχολογικές δοκιμασίες τα αποτελέσματα των οποίων σχετίζονταν σημαντικά με λειτουργικά ελλείμματα στην πολλαπλή σκλήρυνση ήταν η Δοκιμασία Μάθησης Λέξεων της California καθυστερημένη ελεύθερη ανάκληση, η Δοκιμασία Βηματικής Ακουστικής Σειριακής Πρόσθεσης, η Δοκιμασία Συμβόλων Ψηφίων και δύο τμήματα της Συμπεριφορικής Δοκιμασίας Μνήμης του Rivermead που αφορούν την ανάκληση (Higginson et al., 2000). Αρκετές παράμετροι της πρακτικής αξίας πρόγνωσης της ικανότητας του ατόμου να εκτελεί τις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (ΔΚΖ) έχουν διερευνηθεί (A. Baird, Podell, et al., 2001 Cahn, sulivan, et al., 1998 Cahn Weiner, Boyle & Malloy, 2002). O Deloche και οι συνεργάτες του (1996) αναφέρουν μια ισχυρή συσχέτιση μεταξύ των αποτελεσμάτων σε μια συστοιχία αριθμητικών δοκιμασιών και αυτών σε ένα ερωτηματολόγιο ΔΚΖ. Η Δοκιμασία Οπτικής Οργάνωσης του Ηοοper κατεξοχήν, αλλά επίσης η Δοκιμασία Κατονομασίας της Βοστώνης και άμεσης ανάκλησης της Λογικής Μνήμης και Οπτικής Αναπαραγωγής ήταν προγνωστικά ασφάλειας και αυτάρκειας σε αρκετές περιοχές δραστηριοτήτων (E.D. Richardson, Nadler & Μalloy, 1995). Μια σύγκριση μεταξύ των εσωτερικών ασθενών σε αποκατάσταση που αποτυγχάνουν και αυτούς που δεν αποτυγχάνουν έδειξε ότι οι πρώτοι έκαναν περισσότερα λάθη εμμονής στη Δοκιμασία Ταξινόμησης Καρτών του Wisconsin και είχαν χειρότερες επιδόσεις στη Δοκιμασία Stroop και στη Δοκιμασία Διάκρισης Οπτικών Μορφών (Rapport, Hanks, et al., 1998). Το πρόβλημα της πρόβλεψης της επάρκειας των δραστηριοτήτων εξετάστηκε από τους J.E. Meyers, Volbrecht & Kaster Bundgaard (1999), που ανασκόπησαν τα δεδομένα αρκετών εκατοντάδων πρωτοκόλλων εξέτασης ατόμων που προσήλθαν για νευροψυχολογική εκτίμηση. Αναφέρουν ότι η ανάλυση διακριτικής εγκυρότητας ήταν 94,4% ακριβής στην αναγνώριση της επάρκειας ή ανεπάρκειας στην οδήγηση σχήματος. Πολλές μελέτες έχουν διερευνήσει την πρόγνωση της έκβασης των ΚΕΚ. O S.R. Ross και οι συνεργάτες του (1997) αναφέρουν ότι δύο δοκιμασίες, η Δοκιμασία Ακουστικής Λεκτικής Μάθησης του Rey και η Δοκιμασία Οπτικο Νοητικής Ιχνηλάτησης μαζί και «σε συνδυασμό με την ηλικία προέβλεπαν σε σημαντικό βαθμό την ψυχοκοινωνική έκβαση μετά την ΚΕΚ όπως την αξιολογούσαν οι ασθενείς» (σελ 168). Μια ανασκόπηση των μελετών που αφορούν την εργασιακή κατάσταση μετά την ΚΕΚ βρήκε ότι αρκετές νευροψυχολογικές δοκιμασίες ήταν προγνωστικές, κυρίως «οι μετρήσεις των εκτελεστικών λειτουργιών και ευελιξίας» (σελ 23) ειδικότερα, οι αναφερόμενες δοκιμασίες ήταν η Δοκιμασία Ταξινόμησης Καρτών του Wisconsin, ένα έργο διπλής επεξεργασίας προσοχής και μνήμης, η Δοκιμασία Οπτικο Νοητικής Ιχνηλάτησης μέρος Β και η Δοκιμασία Tinkertoy τα ευρήματα για την προγνωστική ευστοχία (όσον αφορά την εργασιακή κατάσταση) των δοκιμασιών μνήμης ποικίλαν σημαντικά (Crepeau και Scherzer, 1993). Μια άλλη μελέτη ασθενών με ΚΕΚ που επέστρεψαν στην εργασία ανακάλυψε ότι «η επίδοση στις νευροψυχολογικές δοκιμασίες σχετίζεται με την βασική συμπεριφορά εξωτερικών ασθενών που επέζησαν από εγκεφαλικό τραύμα» (βλ. κεφ. 10, 2ος τόμος) και επεσήμαναν περαιτέρω ότι «καμία παράμετρος της βαρύτητας του τραύματος δεν συνεισέφερε ουσιαστικά σε αυτή την πρόγνωση (εργασίας/ μη εργασίας) (βλ. κεφ. 10, 2ος τόμος) (M.L. Bowman, 1996). O Τ.W. Teasdale και οι συνεργάτες του (1997) επίσης διαπίστωσαν την εγκυρότητα των δοκιμασιών οπτικοκινητικής ταχύτητας και ακρίβειας και σύνθετης οπτικής μάθησης που διενεργήθηκαν πριν από την έναρξη της αποκατάστασης ως προγνωστικούς δείκτες επανόδου στην εργασία μετά την αποκατάσταση. ΤΙ ΜΠΟΡΟΥΜΕ ΝΑ ΠΡΟΣΔΟΚΟΥΜΕ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΣΤΟ ΞΕΚΙΝΗΜΑ ΑΥΤΟΥ ΤΟΥ ΝΕΟΥ ΑΙΩΝΑ; Στην έκδοση του 1995 αυτού του βιβλίου, τέθηκε το ερώτημα, «τι μπορεί να επιφυλάσει το μέλλον για τη διαδικασία της νευροψυχολογικής εκτίμησης;» Από την παρελθούσα ιστορία της νευροψυχολογίας ήταν εύκολο να προβλεφθεί σωστά ότι θα υπήρχε ένας διαρκής πολλαπλασιασμός των δοκιμασιών, των συστοιχιών, των προσεγγίσεων εκτίμησης χωρίς δοκιμασίες, καθώς και τεχνικές τελειοποίησης πολλών από αυτά τα μέσα εκτίμησης. Ακόμη, ό,τι είχε προβλεφθεί το 1995 φαίνεται να ισχύει και σήμερα: π.χ., αν οι σημερινές τάσεις προοιωνίζουν το μέλλον, είμαστε σε θέση να περιμένουμε περισσότερες και μεγαλύτερης ποικιλίας εφαρμογές της νευροψυχολογικής εκτίμησης τόσο στην κλινική όσο και στη θεωρητική έρευνα στην ιατρική, στις νευροεπιστήμες, στην εκπαίδευση, καθώς και στις κοινωνικές επιστήμες (π.χ., βλ. Cacioppo, Berntson, et al., 2002). Μερικές εξειδικευμένες τάσεις που είχαν προβλεφθεί το 1995 με βεβαιότητα θα υπάρχουν και στο μέλλον. Ο προβληματισμός σχετικά με την εγκυρότητα των ερμηνειών και προγνώσεων που βασίζονται σε δοκιμασίες και συστοιχίες έχει ελεγχθεί από πολλούς ερευνητές χρησιμοποιώντας μια ποικιλία τεχνικών με εφαρμογή σε μια ακόμα πιο ευρεία ποικιλία δοκιμασιών. Για πα-

18 24 ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΙ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ ράδειγμα, μερικές μελέτες παρέχουν νέες νόρμες ή εξετάζουν την εγκυρότητα δοκιμασιών για πολύ εξειδικευμένες πτυχές λειτουργιών όπως είναι η οπτική μνήμη (Barr, Chelune, Hermann, et al Paolo, Tröster & Ryan, 1998 a,b) σχηματισμός εννοιών και γνωστική ευελιξία (Holtz, Gearhart & Watson, 1996 Κozel & Meyers, 1998 Upton & Thompson, 1999) και λεκτικές ικανότητες (Ruff, Light, Parker, & Levin, 1996 Warrington, 1997). Άλλες μελέτες έχουν αναλύσει τα συστατικά τμήματα των δοκιμασιών (π.χ., Kατάτμηση Γραμμών: Luh, 1995 Δοκιμασία Οδικού Χάρτη του Money: Vingerhoets, lannoo & Bauwens, 1996 Δοκιμασία Ταξινόμησης Καρτών του Wisconsin: Greve, Ingram, & Bianchini, 1998). Εντούτοις, άλλες μελέτες έχουν εστιάσει στις νευροψυχολογικές και στατιστικές βάσεις των συστοιχιών των δοκιμασιών (π.χ., η συστοιχία CANTAB: Robbins, James, Owen, et al., 1998 η συστοιχία Halstead Reitan: Dikmen, Heaton, Grant & Temkin, 1999 η Κλίμακα Νοημοσύνης των Ενηλίκων κατά Wechsler III: Kreiner & Ryan, 2001 J.J. Ryan & Paolo, 2001). Τα προγράμματα μηχανογραφημένης εκτίμησης αυξάνονται συνεχώς και πιθανόν βρίσκονται στα όρια του να κατακτήσουν μια προεξάρχουσα θέση στο ρεπερτόριο της νευροψυχολογικής εκτίμησης. Τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της μηχανογραφημένης εκτίμησης έχουν ανασκοπηθεί, με συστάσεις και προειδοποιήσεις (π.χ., K.M. Adams & Heaton, 1987 Bleiberg et al., 2000 Gonzalez et al., 2003 Larrabee & Crook, 1996). Οι κατευθυντήριες γραμμές για την ενδεδειγμένη και ηθικά αποδεκτή μηχανογράφηση των νευροψυχολογικών εκτιμήσεων, που δημοσιεύτηκαν για πρώτη φορά το 1987, έχουν ισχύ σήμερα και θα πρέπει να ανασκοπούνται από τον καθένα που προτίθεται να εισαγάγει μηχανογραφημένα προγράμματα στις διαδικασίες εξέτασης (βλ. Matthews, 1991). Παρόλα αυτά μια μελέτη των πρόσφατα δημοσιευμένων άρθρων, βιβλίων και καταλόγων των εκδοτών των δοκιμασιών υποδηλώνει ότι γενικά οι περισσότεροι κλινικοί και ερευνητές εξεταστές συνεχίζουν να βασίζονται πρωταρχικά στις τεχνικές κλινικής εκτίμησης με κάποια χρήση εξειδικευμένων υπολογιστικών προγραμμάτων (π.χ., για τη Δοκιμασία Κατηγοριών, για τη Δοκιμασία Συνεχούς Επίδοσης, για τη Δοκιμασία Ταξινόμησης Καρτών του Wisconsin). Έτσι, ενώ η εξέλιξή τους συνεχίζεται, οι μηχανοποιημένες δοκιμασίες έχουν περισσότερο συμπληρωματικό παρά κεντρικό ρόλο στην πρακτική της κλινικής νευροψυχολογίας. Εντούτοις, η χρήση τους σε μεγάλης κλίμακας προγράμματα έρευνας και μελέτης αυξάνει συνεχώς (Anger, Rohlman, & Storzbach, 1999 Anger, Storzbach, et al., 1998 Bowler, Thaler, et al., 1990). Μέχρι το 1995, είχε δημιουργηθεί έντονη ανάγκη να αναπτυχθούν κατάλληλες τεχνικές εκτίμησης και νόρμες δοκιμασιών για ομάδες μεγάλης ηλικίας. Αυτή η ανάγκη έχει από τότε καλυφθεί ικανοποιητικά σε βιβλία (π.χ., Nussbaum, 1997 Tuokko & Hadjistavropoulos, 1998 Woodruff Pak, 1997) και περιοδικά. Είναι τώρα σπάνιο για κάποιο τεύχος οποιουδήποτε από τα γνωστά περιο- δικά νευροψυχολογίας που εκδίδονται, να μην περιέχει τουλάχιστον ένα άρθρο σχετικά με κάποιο θέμα πάνω στη γήρανση του εγκεφάλου, των ικανοτήτων και των μεταβολών του. Μια παράμετρος του βαθμού στον οποίο η νευροψυχολογία έχει γίνει ένας αποδεκτός και πολύτιμος αρωγός τόσο στα κλινικά όσο και στα ερευνητικά εγχειρήματα αποτελεί η διάδοσή της σε πολιτισμούς και εκτός Δυτικής Ευρώπης και η εφαρμογή της σε πληθυσμούς διαφορετικής γλώσσας από αυτούς για τους οποίους αρχικά αναπτύχθηκαν οι δοκιμασίες. Στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα, η νευροψυχολογία αντιμετωπίζει νέες προκλήσεις όσον αφορά τη χρησιμότητά της που έχουν τεθεί από την ανάγκη τόσο για αύξηση της διαπολιτισμικής ευαισθησίας (Nell, 1999 Ponton & Leon Carrion, 2001 Shepard & Leathem, 1999) όσο και της γλωσσικής καταλληλότητας (βλ. κεφ. 8, σελ ) των δοκιμασιών. Η αύξηση της ζήτησης της νευροψυχολογικής εκτίμησης ατόμων με περιορισμένο ή ανύπαρκτο υπόβαθρο αγγλικής γλώσσας έδωσε ώθηση για την ανάπτυξη εργαλείων εξέτασης γραμμένων στη γλώσσα του ασθενούς και σταθμισμένων σε άτομα του πληθυσμού στον οποίο πολιτισμικά και γλωσσικά ανήκει η χρήση διερμηνέων αποτελεί μόνο τη δεύτερη καλύτερη μερική λύση (Artioli y Fortuny & Mullaney, 1998 La Calle, 1987). Στις Η.Π.Α. και το Μεξικό, οι δημιουργοί και οι μεταφραστές των δοκιμασιών έχουν αρχίσει να ανταποκρίνονται στην ανάγκη για δοκιμασίες στη ισπανική γλώσσα με κατάλληλη στάθμιση (π.χ., Acevedo et al., 2000 Ardila, 2000b Pontόn & Leόn Carrion, 2001 Stricks, Pittman, Jacobs et al., 1998 Taussig, Mack & Henderson, 1996). Οι μελέτες που παρέχουν νόρμες και αναλύσεις των δοκιμασιών στα κινέζικα ανακλούν την αυξανόμενη εφαρμογή των νευροψυχολογικών εκτιμήσεων στην Άπω Ανατολή (Chan & Poon, 1999 Hua, Chang & Chen, 1997 Lu & Bigler, 2000). Αυτά αποτελούν καλό ξεκίνημα, καθώς ένας επόμενος σημαντικός στόχος της νευροψυχολογικής εκτίμησης θα ήταν η εξάπλωση των βασισμένων σε έρευνα γλωσσικά και πολιτισμικά κατάλληλων νευροψυχολογικών εξεταστικών τεχνικών και δεξιοτήτων. Ενώ έχει σημειωθεί μεγάλη πρόοδος έχει σημειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην κατανόηση των γνωστικών και άλλων νευροψυχολογικών διεργασιών και στο πώς να τις εκτιμήσει κανείς απαιτείται, περαιτέρω γνώση για τις δοκιμασίες και τις εξεταστικές διαδικασίες για να είναι επαρκώς οργανωμένες και σταθμισμένες, έτσι ώστε οι εκτιμήσεις να μπορούν να αναπαραχθούν με αξιοπιστία, να είναι πρακτικά έγκυρες και άμεσα ερμηνεύσιμες. Το εύρος των διαταραχών και των νοσολογικών διεργασιών, οι παραλλαγές με τις οποίες κάνουν την εμφάνισή τους μεταξύ των διαφόρων ατόμων, η αλληλεπικάλυψη των εκδηλώσεων των διαφόρων διαταραχών και νόσων, η φαρμακευτική και άλλες θεραπείες και η αλληλεπίδραση των επιπτώσεων αυτών των διαταραχών καθιστά απίθανο το να αναπτύξει κανείς ή

19 1: H ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΚΤΙΜΗΣΗΣ 25 ακόμα και να αναλογιστεί κάποια συστοιχία που να καλύπτει όλο το φάσμα. O Reitan παρατήρησε ήδη το 1964 ότι «μπορεί να είμαστε ικανοί να συγκεντρώσουμε αρκετά μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες (για κανονιστικούς σκοπούς) μέσα στα επόμενα 20 χρόνια, αλλά θα ελπίζαμε ότι μέχρι τότε τα αποτελέσματα μπορεί να έχουν χάσει την αξία τους τουλάχιστον μερικά λόγω απαρχαίωσης της συστοιχίας δοκιμασιών». Παρόλα αυτά, η σημερινή γνώση σχετικά με τις νευροπαθολογικές και ψυχολογικές οντότητες που αποτελούν αντικείμενο της νευροψυχολογίας μαζί με τις αυξανόμενα ευαίσθητες στατιστικές τεχνικές για την αξιολόγηση των δοκιμασιών, θα πρέπει να οδηγήσει προς κάποια απλοποίηση και γενίκευση στις εξεταστικές διαδικασίες. Ένας τρόπος να επιτύχει κανείς αυτό το σκοπό, ενώ διατηρεί την απαραίτητη ευελιξία για τη μεγάλη ποικιλία ατόμων και προβλημάτων με τα οποία ασχολείται κατά την νευροψυχολογική εκτίμηση θα μπορούσε να είναι μια σειρά σχετικά μικρών παγιωμένων συστοιχιών σχεδιασμένων για χρήση σε ειδικές διαταραχές και νόσους και ειδικές συναθροίσεις ελλειμμάτων (π.χ., οπτικοκινητική δυσλειτουργία, διαταραχές της βραχυπρόθεσμης μνήμης). Οι νευροψυχολόγοι στο μέλλον θα έχουν τότε στη διάθεσή τους μια ομάδα δοκιμασιών και ίσως δομημένων συνεντεύξεων (κάθε μία να περιέχει αρκετές δοκιμασίες) η οποία θα μπορεί να ανανεώνεται καθώς η γνώση αυξάνεται και θα μπορεί να εφαρμόζεται σε διάφορους συνδυασμούς για να απαντηθούν ειδικά ερωτήματα και να ικανοποιηθούν οι ιδιαίτερες ανάγκες του ασθενούς.

20 ΠΡΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ (ΠΡΟΣΘΙΟΣ) ΦΛΟΙΟΣ: ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΟΥ ΜΕΤΩΠΙΑΙΟΥ ΛΟΒΟΥ Προκεντρική μοίρα Προκινητική μοίρα Προμετωπιαία μοίρα ΚΛΙΝΙΚΟΙ ΠΕΡΙΟΡΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΗΣ ΕΝΤΟΠΙΣΗΣ Η λογική της μέτρησης του ελλείμματος ΣΤΑΘΕΡΕΣ ΣΥΓΚΡΙΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Κανονιστικές Σταθερές Σύγκρισης Ατομικές σταθερές σύγκρισης Η ΜΕΤΡΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Άμεση μέτρηση του ελλείμματος Έμμεση μέτρηση του ελλείμματος Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΒΕΛΤΙΣΤΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΜΕΤΡΗΣΗΣ ΤΟΥ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΟΣ Η Nευροψυχολογική Εξέταση: Διαδικαστικά ΒΑΣΙΚΗ ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Σκοπός της εξέτασης Ερωτήματα που αφορούν την εξέταση Η ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Τα Θεμελιώδη Στοιχεία Διαδικαστικά ΔΙΑΔΙΚΑΣΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΗ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΕΚΤΙΜΗΣΗ Ζητήματα Δοκιμασιών Αξιολόγηση Ειδικών Πληθυσμών Συνήθη Προβλήματα στην Εκτίμηση των Εγκεφαλικών Βλαβών Η ΜΕΓΙΣΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΑΣΘΕΝΟΥΣ Ιδανικές Έναντι Συνήθεις Συνθήκες Πότε οι ιδανικές δεν είναι οι καλύτερες συνθήκες Η Επικοινωνία με τους Ασθενείς ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Η νευροψυχολογική εξέταση: Ερμηνεία Η ΦΥΣΗ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Διαφορετικά είδη δεδομένων εξέτασης Ποσοτικά και Ποιοτικά δεδομένα Κοινά λάθη ερμηνείας ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΩΝ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Ποιοτικές πλευρές της συμπεριφοράς κατά την εξέταση Οι βαθμολογίες / Αποτελέσματα της δοκιμασίας Η αναφορά των βαθμολογιών Η ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ ΤΗΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ Ζητήματα που σχετίζονται με την αξιολόγηση Κριτήρια εξασθένησης Τεχνικές σύντομης εξέτασης/ανίχνευσης/ταχέως ελέγχου Η ανάλυση προτύπου Η ΣΥΝΘΕΤΙΚΗ ΕΡΜΗΝΕΙΑ

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer

Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Αγωγιάτου Χριστίνα, Ψυχολόγος, Α.Π.Θ. Ελληνική Εταιρεία Νόσου Alzheimer Νευροψυχολογία Η νευροψυχολογία είναι η επιστήμη που μελετά τη δομή και τη λειτουργία του εγκεφάλου και τη σχέση του με τη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία

Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ. Ευανθία Σούμπαση. Απαρτιωμένη Διδασκαλία Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ Ευανθία Σούμπαση Απαρτιωμένη Διδασκαλία ΠΕΔΙΟ ΝΕΥΡΟΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΟΡΙΣΜΟΣ Η επιστήμη που ασχολείται με τον προσδιορισμό της λειτουργικής κατάστασης του εγκεφάλου

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο

Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο Ψυχολογία ασθενών με καρδιακή ανεπάρκεια στο Γενικό Νοσοκομείο ΤΖΙΝΕΒΗ ΜΥΡΤΩ - ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΕΣ Τ.Ε. Β & Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η καρδιακή ανεπάρκεια

Διαβάστε περισσότερα

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ

ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ ΝΟΗΤΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΣΚΛΗΡΥΝΣΗ Δ Ε Σ Π Ο Ι Ν Α Χ Α ΡΑ Λ Α Μ Π ΟΥ Σ ΛΟ Γ Ο Π ΕΔΙΚΟ Σ Ε Π Ι Σ Τ Η Μ Ο Ν Ι Κ H Σ Υ Ν Ε Ρ Γ ΑΤ Η Σ Ν Ε Υ Ρ ΟΛΟ Γ Ι Κ Η Σ Κ Λ Ι Ν Ι Κ Η Σ Ν ΑΥ Τ Ι ΚΟΥ Ν Ο Σ Ο ΚΟ

Διαβάστε περισσότερα

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση

Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Χορεία Huntington : Νευροψυχολογική εκτίμηση Λαζάρου Ιουλιέττα 1, Τσολάκη Μάγδα 2,3 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ 2 3η Πανεπιστημιακή νευρολογική Κλινική «Γ.Ν. Παπανικολάου, Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ» 3 Ελληνική Εταιρεία

Διαβάστε περισσότερα

Αιτιοπαθογένεια της νόσου

Αιτιοπαθογένεια της νόσου Νόσος ALZHEΪMER Η νόσος Alzheϊmer είναι η συνηθέστερη & περισσότερο σημαντική εκφυλιστική πάθηση του εγκεφάλου. Μπορεί να εμφανισθεί σε οποιαδήποτε περίοδο της ενήλικης ζωής & κυρίως σε άτομα άνω των 50

Διαβάστε περισσότερα

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer

ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ. Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΉΠΙΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Αυδίκου Κωνσταντίνα Ψυχολόγος ΑΠΘ, MSc Ελεωνόρα Κυριαζοπούλου Νευρολόγος, MSc Ελληνική Εταιρία Νόσου Alzheimer ΑΣΘΕΝΕΙΣ ΜΕ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΝΟΗΤΙΚΑ ΕΛΛΕΙΜΜΑΤΑ Γιατί µιλάµε

Διαβάστε περισσότερα

Άνοια στην Τρίτη ηλικία:

Άνοια στην Τρίτη ηλικία: Άνοια στην Τρίτη ηλικία: οι επιπτώσεις της νόσουστηνκαθημερινότητα της οικογένειας και οι τρόποι παρέμβασης για μια λειτουργική επικοινωνία Γκαρίπη Χριστιάνα / Κλινική ψυχολόγος Τι είναι άνοια; Μία ετερογενής

Διαβάστε περισσότερα

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών

9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer και Συγγενών Διαταραχών Στρογγυλό Τραπέζι Σωματική άσκηση και Άνοια. Από τη Γενική Ιατρική και την κοινότητα στο νοσοκομείο και στις εξειδικευμένες υπηρεσίες: Παρέμβαση στην Ελλάδα του σήμερα 9 o Πανελλήνιο Συνέδριο Νόσου A lzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Μαρκομανωλάκη Ελένη Α. Μ. : 9799 Επιβλέπων καθηγητής : Νάσιος Γρηγόριος

Μαρκομανωλάκη Ελένη Α. Μ. : 9799 Επιβλέπων καθηγητής : Νάσιος Γρηγόριος Μαρκομανωλάκη Ελένη Α. Μ. : 9799 Επιβλέπων καθηγητής : Νάσιος Γρηγόριος Είναι κακώσεις που συμβαίνουν στην περιοχή της κεφαλής Οι κακώσεις αυτές προκαλούνται, όταν : Α) ένα κινούμενο αντικείμενο χτυπήσει

Διαβάστε περισσότερα

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας:

Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Στόχος της ψυχολογικής έρευνας: Συστηματική περιγραφή και κατανόηση των ψυχολογικών φαινομένων. Η ψυχολογική έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους συστηματικής διερεύνησης για τη συλλογή, την ανάλυση και την ερμηνεία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ ΟΥΣΑ: ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ:. Σας παρακαλούμε, απαντώντας στα δύο ερωτηματολόγια που ακολουθούν,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ

ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ-ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΜΑΘΗΜΑ: ΔΙΔΑΣΚΩΝ/ ΟΥΣΑ: ΕΞΑΜΗΝΟ ΣΠΟΥΔΩΝ:. Σας παρακαλούμε, απαντώντας στα δύο ερωτηματολόγια που ακολουθούν,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες. Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ με έμφαση στις γνωστικές λειτουργίες Θεματική Ενότητα 10: Μελέτη του Εγκεφάλου Θεματική Ενότητα 10: Στόχοι: Η εισαγωγή των φοιτητών στις μεθόδους μελέτης του εγκεφάλου. Λέξεις κλειδιά:

Διαβάστε περισσότερα

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης;

Ποια είναι τα είδη της κατάθλιψης; Ολοι κάποιες φορές νιώθουμε μελαγχολία ή θλίψη, αλλά αυτά τα συναισθήματα συνήθως περνούν μετά από λίγες μέρες. Όταν ένα άτομο έχει κατάθλιψη, η διαταραχή αυτή επηρεάζει την καθημερινή του ζωή, τη φυσιολογική

Διαβάστε περισσότερα

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ

ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΑΣΘΕΝ-Ν ΣΤΗ ΣΤΕΦΑΝΙΑΙΑ ΜΟΝΑΔΑ ΚΑΙ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ ΑΝΤΙΜΕΤ-ΠΙΣΗ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ ΦΑΝΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΡΙΑ Τ.Ε. Β Γ ΚΑΡΔΙΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΙΠΠΟΚΡΑΤΕΙΟ ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ Η στεφανιαία µονάδα είναι ένας χώρος

Διαβάστε περισσότερα

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου.

- Έκπτωση στη χρήση εξoλεκτικών συμπεριφορών πχ βλεμματικής επαφής, εκφραστικότητας προσώπου. ΑΥΤΙΣΜΟΣ- ΔΙΑΧΥΤΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Η Διάχυτη Διαταραχή της Ανάπτυξης σύμφωνα με το ICD-10 το σύστημα της Διεθνούς Ταξινόμησης των Νόσων είναι μια διαταραχή που περιλαμβάνει δυσκολίες στην ανάπτυξη

Διαβάστε περισσότερα

"Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα"

Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα "Η Ενίσχυση της Κοινωνικής Λειτουργικότητας του Χρόνιου Ασθενή και της Οικογένειάς του μέσα από την Κατ Οίκον Φροντίδα" Σύμφωνα με τον Αμερικάνικο Ιατρικό Σύλλογο και το Σύνδεσμο Νοσηλευτών η κατ οίκον

Διαβάστε περισσότερα

Παρουσίαση Περιστατικού. Αυτοκτονικός Ιδεασμός και Κατάθλιψη στην Ήπια Νοητική Διαταραχή. Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος

Παρουσίαση Περιστατικού. Αυτοκτονικός Ιδεασμός και Κατάθλιψη στην Ήπια Νοητική Διαταραχή. Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος Παρουσίαση Περιστατικού Αυτοκτονικός Ιδεασμός και Κατάθλιψη στην Ήπια Νοητική Διαταραχή Διαμαντίδου Αλεξάνδρα, Ψυχολόγος Δημογραφικά Στοιχεία Ηλικία:65 ετών Εκπαίδευση: 6 έτη Επάγγελμα: Μοντελίστ Τόπος

Διαβάστε περισσότερα

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II:

ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: ΤΜΗΜΑ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ ΜΑΘΗΜΑ: ΨΥΧ 422 ΨΥΧΟΒΙΟΛΟΓΙΑ II: Νευροψυχολογία ΑΙΘΟΥΣΑ B211 ΧΩΔ 02 ΗΜΕΡΑ : ΤΡΙΤΗ & ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 3: 00 4: 30 μμ ΔΙΔΑΣΚΩΝ Dr Greta Wozniak MD., PhD Επίκουρος Επισκέπτης Καθηγητής Νευροφυσιολόγος

Διαβάστε περισσότερα

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!!

Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Εργάζομαι αισθάνομαι... πετυχαίνω!!!!! Η παραδοχή ενός πρώην νοσηλευτή της ΜΤΝ Κλεισαρχάκη Σοφία Κοινωνική Λειτουργός Εργάζομαι. Ως επαγγελματίας και είμαι Ηθικά ευαίσθητος στην ευπάθεια του ασθενούς Βιώνω

Διαβάστε περισσότερα

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης

Αναπτυξιακή Ψυχολογία. Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Αναπτυξιακή Ψυχολογία Διάλεξη 6: Η ανάπτυξη της εικόνας εαυτού - αυτοαντίληψης Θέματα διάλεξης Η σημασία της αυτοαντίληψης Η φύση και το περιεχόμενο της αυτοαντίληψης Η ανάπτυξη της αυτοαντίληψης Παράγοντες

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ 2016-2017 Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Elliot, S. N., Kratochwill, T. R., Cook, J. L., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία: Αποτελεσματική

Διαβάστε περισσότερα

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς

Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ. Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Αλκοόλ, Εθεβεία & Εγκέθαλορ Γιώργος Παναγής Πανεπιστήμιο Κρήτης Τμήμα Ψυχολογίας Εργαστήριο Νευροεπιστημών & Συμπεριφοράς Κατανάλωση οινοπνευματωδών στους Έλληνες μαθητές (2011) Στην Ελλάδα, τα αγόρια

Διαβάστε περισσότερα

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά

Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά Η νόσος Alzheimer είναι μια εκφυλιστική νόσος που αργά και προοδευτικά καταστρέφει τα εγκεφαλικά κύτταρα. Δεν είναι λοιμώδη και μεταδοτική, αλλά είναι η πιο κοινή αιτία άνοιας μια κατάσταση που επηρεάζει

Διαβάστε περισσότερα

Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Dr Κουντή Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λυσίτσας Κωνσταντίνος, Νευρολόγος Alzheimer Hellas

Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Dr Κουντή Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λυσίτσας Κωνσταντίνος, Νευρολόγος Alzheimer Hellas Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Dr Κουντή Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λυσίτσας Κωνσταντίνος, Νευρολόγος Alzheimer Hellas Άντρας 53 ετών Εκπαίδευση: 12 χρόνια Αστυνομικός Εναισθησία Περιθάλπουσα σύζυγος Παιδιά: 2

Διαβάστε περισσότερα

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο

Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Πως ο Νους Χειρίζεται το Φόβο Σύμφωνα με δύο σχετικά πρόσφατες έρευνες, οι μνήμες φόβου και τρόμου διαφέρουν σημαντικά από τις συνηθισμένες μνήμες. Οι διαφορές αυτές δεν συνίστανται μόνο στις εμφανείς

Διαβάστε περισσότερα

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων

Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Πιστοποιημένες εξ αποστάσεως εκπαιδεύσεις από την Βρετανική Ένωση Ψυχολόγων Εισαγωγή στην Κλινική Νευροψυχολογία της Μείζωνος Κατάθλιψης & της Σχιζοφρένειας (ONLINE CLINICAL SEMINAR) Εισηγητής: Δρ. Αλεξάνδρα

Διαβάστε περισσότερα

Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος

Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος Dr ΚΟΥΝΤΗ-ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ ΦΩΤΕΙΝΗ Ψυχολόγος Η προσωπικότητα του εξεταζόμενου Οι συναισθηματικές αντιδράσεις του Τα σχόλια του εξεταστή Τα σχόλια του οικογενειακού περιβάλλοντος Ατυχή στρεσσογόνα γεγονότα

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες. Κεφάλαιο 1 Έργο και γνωστική αποκατάσταση 3

Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες. Κεφάλαιο 1 Έργο και γνωστική αποκατάσταση 3 Πρόλογος Πρόλογος ελληνικής έκδοσης Ευχαριστίες xiii xiv xvii ΜΈΡΟΣ 1 Γνωστικές λειτουργίες και εργοθεραπευτική διαδικασία 1 Κεφάλαιο 1 Έργο και γνωστική αποκατάσταση 3 Ο σκοπός της γνωστικής αποκατάστασης

Διαβάστε περισσότερα

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία

Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών. Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Η συμβολή των απεικονιστικών μεθόδων στη διάγνωση μαθησιακών και αναπτυξιακών διαταραχών Φοιτήτρια: Νούσια Αναστασία Απεικονιστικές μέθοδοι Οι νευροαπεικονιστικές μέθοδοι εμπίπτουν σε δύο μεγάλες κατηγορίες:

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ Μάθημα 1 ο Εισαγωγή στις βασικές έννοιες Προτεινόμενη Βιβλιογραφία Elliot, S. N., Kratochwill, T. R., Cook, J. L., & Travers, J. F. (2008). Εκπαιδευτική Ψυχολογία: Αποτελεσματική

Διαβάστε περισσότερα

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας;

Σχιζοφρένεια. Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Από Τι Προκαλείται η Σχιζοφρένεια; Ποια Είναι Τα Συμπτώματα Της Σχιζοφρένειας; Σχιζοφρένεια Τι Είναι η Σχιζοφρένεια; Η σχιζοφρένεια, μια πνευματική ασθένεια που προκαλεί διαταραχή στον τρόπο που σκέφτεται το άτομο, επηρεάζει περίπου το 1% του πληθυσμού. Συνήθως ξεκινά από τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών

Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Μεθοδολογία Έρευνας Κοινωνικών Επιστημών Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Ποιός είναι ο σκοπός του μαθήματος μας? Στο τέλος του σημερινού μαθήματος,

Διαβάστε περισσότερα

Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Διδάσκων : Αργύρης Καραπέτσας Καθηγητής Νευροψυχολογίας Νευρογλωσσολογίας Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας 1 Δυσαριθμησία Αξιολόγηση Διάγνωση 2 Όροι και Ορισμοί των Μαθηματικών Διαταραχών Έχουν χρησιμοποιηθεί όροι

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί;

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Ποιός είναι ο καλύτερος τρόπος για να αντιμετωπιστεί; www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 10ο ΜΕΡΟΣ Γ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ

ΜΑΘΗΜΑ 10ο ΜΕΡΟΣ Γ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΜΑΘΗΜΑ 10ο ΜΕΡΟΣ Γ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ Πρόσφατες εργασίες έχουν αποδείξει ότι στη μνήμη παρεμβαίνουν πολλές περιοχές του εγκεφάλου Παρ όλα αυτά, υπάρχουν διαφορετικοί τύποι μνήμης και ορισμένες

Διαβάστε περισσότερα

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας

Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης. Δημητράκη Γεωργία. Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Ο ρόλος των ψυχοκοινωνικών παραμέτρων στην έκβαση της ΡΑ: Προοπτική μελέτη παρέμβασης Δημητράκη Γεωργία Ψυχολόγος Υγείας MSc Υπ. Διδάκτωρ Κλινικής Ψυχολογίας της Υγείας Δομή παρουσίασης... Συννοσηρότητα

Διαβάστε περισσότερα

Ασθενής με άνοια και καλή λειτουργικότητα

Ασθενής με άνοια και καλή λειτουργικότητα Μονάδα Αντιμετώπισης Προβλημάτων Νόσου Alzheimer "ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ασθενής με άνοια και καλή λειτουργικότητα Γιαλαουζίδης Μωυσής Ψυχολόγος Α.Π.Θ. Alzheimer Hellas 1 η επίσκεψη (28/8/2012) Άνδρας 70 ετών 6

Διαβάστε περισσότερα

Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας

Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Dr. Anthony Montgomery Επίκουρος Καθηγητής Εκπαιδευτικής & Κοινωνικής Πολιτικής antmont@uom.gr Θεμελιώδεις Αρχές Επιστήμης και Μέθοδοι Έρευνας Αυτό το μάθημα

Διαβάστε περισσότερα

Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους

Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους Η πρόκληση ευχάριστων αναμνήσεων ως θεραπευτικό μέσο για την άνοια. Μελέτη ενός έτους Διαμαντίδου Αλεξάνδρα3, Λαζάρου Ιουλιέττα1, Γιαλαουζίδης Μωυσής3, Κουντή Φωτεινή3, Τσολάκη Μάγδα2 1Ιατρική Σχολή Α.Π.Θ

Διαβάστε περισσότερα

Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών

Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών Αξιολόγηση Εκτελεστικών Λειτουργιών Εισαγωγή: οκιμασίες Εκτελεστικών Λειτουργιών και η Συμβολή τους στην Επαγγελματική σας Επιλογή Η σημασία της αξιολόγησης των γνωστικών δεξιοτήτων Οι γνωστικές ικανότητες

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο

Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Δρ. Αναστασία Χ Γιαννακού Λέκτορας Ενιαίας Εκπαίδευσης Ευρωπαικό Πανεπιστήμιο Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος Πρόκειται για μια χρόνια νευροαναπτυξιακή διαταραχή Νευρολογικά

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας..

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. 3. ΙΣΤΟΡΙΚΟΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΕΙΔΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ Πρωτόγονη και αρχαία περίοδος. Ελληνική και Ρωμαϊκή περίοδος.. Μεσαίωνας.. 8 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΜΕΡΟΣ Α 1. ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΠΗΡΙΑΣ Φύση και έννοια της αναπηρίας Η συνειδητοποίηση της αναπηρίας.. Η στάση της οικογένειας απέναντι στο παιδί με αναπηρία Στάσεις της

Διαβάστε περισσότερα

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες

Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες Ο όρος διάχυτες αναπτυξιακές διαταραχές (αυτισμός) αναφέρεται σε μια αναπτυξιακή διαταραχή κατά την οποία το άτομο παρουσιάζει μειωμένες ικανότητες στην επικοινωνία, κοινωνικότητα και συμπεριφορά, καθώς

Διαβάστε περισσότερα

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα.

Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη. Συναισθηματική Νοημοσύνη. και τη Δημιουργικότητα. Πολλαπλοί τύποι νοημοσύνης και η σημασία τους για την ανάπτυξη και την εκπαίδευση των παιδιών, τη Συναισθηματική Νοημοσύνη και τη Δημιουργικότητα. ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΓΟΝΕΩΝ ΝΕΑΣ ΣΜΥΡΝΗΣ Μονάδα Εφηβικής Υγείας Ανδρέας

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακά Αποτελέσματα Matrix Ελληνική Έκδοση

Μαθησιακά Αποτελέσματα Matrix Ελληνική Έκδοση , Matrix, Ελληνική έκδοση Matrix Ελληνική Έκδοση Συντάχθηκε από: LMETB Μεταφράστηκε από: CARDET , Matrix Εισαγωγικό Επίπεδο (για μαθητές ηλικίας 12 14 χρονών) Προσωπικό προφίλ ( ) (να θεωρηθούν από τη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΠΤΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚO ΣYΣΤΗΜΑ. Αθανασιάδης Στάθης φυσικοθεραπευτής NDT

ΟΠΤΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚO ΣYΣΤΗΜΑ. Αθανασιάδης Στάθης φυσικοθεραπευτής NDT ΟΠΤΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚO ΣYΣΤΗΜΑ Αθανασιάδης Στάθης φυσικοθεραπευτής NDT ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜOΣ ΤΗΣ ΟΡΑΣΗΣ «κοιτάζουμε με τα μάτια αλλά βλέπουμε με τον εγκέφαλο» 90% των πληροφοριών που φθάνουν στον εγκέφαλο περνούν μέσα

Διαβάστε περισσότερα

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια

Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική Ψυχοθεραπεύτρια 5 ο Συμπόσιο Νοσηλευτικής Ογκολογίας "Οι Ψυχολογικές Επιπτώσεις στον Ογκολογικό Ασθενή και ο Πολυδιάστατος Ρόλος της Συμβουλευτικής στην Αντιμετώπισής τους" Γεωργία Ζαβράκα, MSc. Ψυχολόγος Ψυχοδυναμική

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία

Εισαγωγή. Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο. Πώς να ζήσετε 150 χρόνια µε Υγεία Εισαγωγή «Όποιος έχει υγεία, έχει ελπίδα. Και όποιος έχει ελπίδα, έχει τα πάντα.» Τόμας Κάρλαϊλ Γιατί είναι χρήσιμο το παρόν βιβλίο Ο πατέρας μου είναι γιατρός, ένας από τους καλύτερους παθολόγους που

Διαβάστε περισσότερα

Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά

Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά Παρουσίαση Πτυχιακής Εργασίας με θέμα: Προσέγγιση των Μαθησιακών Δυσκολιών και Εφαρμογή του Τεστ Αθηνά Ιωάννινα Νοέμβριος2012 Επόπτης καθηγητής: Χριστοδουλίδης Παύλος Εκπονήτριες: Αρμυριώτη Βασιλική (11071)

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής

Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Εισαγωγή στην Ψυχιατρική Φίλιππος Γουρζής Απαρτιωμένη Διδασκαλία Εισαγωγή στην Ψυχιατρική 21 ος αιώνας μεγάλη πρόοδος των συναφών επιστημών: Νευροεπιστήμες, Ψυχολογία, Κοινωνιολογία Προηγήθηκε περίοδος

Διαβάστε περισσότερα

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού

Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Κλινική Νευροψυχολογία του παιδιού Α εξάμηνο Διδάσκων : Α. Β. Καραπέτσας Ακαδημαϊκό έτος 2015-2016 1 ΜΟΥΣΙΚΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ 2 Μία από τις πρώτες έρευνες που μελετούν και επιβεβαιώνουν ότι τα άτομα με μουσική

Διαβάστε περισσότερα

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο

Θετική Ψυχολογία. Καρακασίδου Ειρήνη, MSc. Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Θετική Ψυχολογία Καρακασίδου Ειρήνη, MSc Ψυχολόγος-Αθλητική Ψυχολόγος Υποψήφια Διδάκτωρ Κλινικής και Συμβουλευτικής Ψυχολογίας, Πάντειο Παν/μιο Εισαγωγή Θετική-Αρνητική Ψυχολογία Στόχοι της Ψυχολογίας

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ

ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ Αίαντος 3, 15235 Βριλήσσια Τηλ. 210-8063665, 6129290, Fax 210-8062113, e-mail: info@ergastirio.eu Site: www.ergastirio.eu Εισαγωγικό Πρόγραμμα σε Βασικές Έννοιες

Διαβάστε περισσότερα

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η

Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η Ν Ε Υ Ρ Ο Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ Ι Κ Ο Ι Π Α Ρ Α Γ Ο Ν Τ Ε Σ Π Ο Υ Ε Π Η Ρ Ε Α Ζ Ο Υ Ν Τ Η Μ Α Θ Η Σ Η 2 ΤΙ ΕΙΝΑΙ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ; Μηχανισμός επικοινωνίας που διατηρούν την κοινωνική τάξη / δομή Μαθημένη συμπεριφορά

Διαβάστε περισσότερα

Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση

Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση Αριθμητική και Ανάγνωση: Η έκπληξη στη Νοητική Αποκατάσταση Dr Κουντή-Ζαφειροπούλου Φωτεινή, Νευροψυχολόγος Λιάπη Δέσποινα, Ψυχολόγος Μπακογλίδου Ευαγγελία, Φυσιοθεραπεύτρια Alzheimer Hellas Εταιρεία Alzheimer

Διαβάστε περισσότερα

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output:

Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία. Ημερομηνία: 15/09/2017. Intellectual Output: Τίτλος: Εταίρος: Ενότητα 1: Πώς να διδάξεις ηλικιωμένους για να χρησιμοποιήσουν τη ψηφιακή τεχνολογία SOSU Oestjylland Ημερομηνία: 15/09/2017 Intellectual Output: IO3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Ψυχολογικές Πτυχές...2

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια

Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Οδηγός διαφοροποίησης για την πρωτοβάθµια Γιατί χρειάζεται να κάνουµε τόσο ειδική διαφοροποίηση; Τα παιδιά που βρίσκονται στο φάσµα του αυτισµού έχουν διαφορετικό τρόπο σκέψης και αντίληψης για τον κόσµο,

Διαβάστε περισσότερα

Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών

Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών Δυστονία Δυστονία Στη δυστονία έχουμε ακούσια σύσπαση μυών προκαλώντας ανεξέλεγκτες επαναλαμβανόμενες ή στροφικές κινήσεις του προσβεβλημένου τμήματος του σώματος. Τα συμπτώματα μπορεί να είναι ήπια ή

Διαβάστε περισσότερα

Η φυσικοθεραπεία στην ψυχική υγεία

Η φυσικοθεραπεία στην ψυχική υγεία Η φυσικοθεραπεία στην ψυχική υγεία Υπάρχουν πολλοί λόγοι για τους οποίους η σωματική δραστηριότητα ωφελεί το σώμα, για παράδειγμα διατηρεί την καρδιά υγιή, βελτιώνει την αντοχή των οστών και την λειτουργικότητα

Διαβάστε περισσότερα

Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η

Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η Δημιουργικό Παιχνίδι ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ Φ.Α. Διάλεξη 3η Σκοποί της παρουσίασης Εξέταση των προϋποθέσεων καταλληλότητας των παιχνιδιών σε σχέση με τα προγράμματα Φ.Α. Εισαγωγή στα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής

ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ. Όλα όσα θέλετε να ξέρετε αν κάποιο αγαπημένο σας πρόσωπο είναι ασθενής www.agaliazo.gr ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΠΝΕΥΜΟΝΑ Λεωσθένους 21-23, 18536 Πειραιάς - Τ: 210 4181641 - F: 210 4535343 e: oekk@otenet.gr - www.oekk.gr ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Ν. ΑΧΑΙΑΣ Πατρέως 8-10, 26221 Πάτρα - Τ/F: 2610 226122 e:

Διαβάστε περισσότερα

«Δυσκολίες μάθησης και αυτορρύθμισης Α! κοίτα ένας σκίουρος»

«Δυσκολίες μάθησης και αυτορρύθμισης Α! κοίτα ένας σκίουρος» «Δυσκολίες μάθησης και αυτορρύθμισης Α! κοίτα ένας σκίουρος» Μπότσας Γεώργιος Σχολικός Σύμβουλος Αυτορρύθμιση και Εκτελεστικές λειτουργίες (σχέση) Εμπλέκουν στοχοκατευθυνόμενες και προσανατολισμένες στο

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ

Βιολογική εξήγηση των δυσκολιών στην ανθρώπινη επικοινωνία - Νικόλαος Γ. Βακόνδιος - Ψυχολόγ Οι άνθρωποι κάνουμε πολύ συχνά ένα μεγάλο και βασικό λάθος, νομίζουμε ότι αυτό που λέμε σε κάποιον άλλον, αυτός το εκλαμβάνει όπως εμείς το εννοούσαμε. Νομίζουμε δηλαδή ότι ο «δέκτης» του μηνύματος το

Διαβάστε περισσότερα

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ

21/02/17. Μετρήσεις. Μετρήσεις. Μετρήσεις ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ ΕΠΑ 604: ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ & ΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ 02_ Εισαγωγή στην αξιολόγηση και τις μετρήσεις στην προσχολική ηλικία Μετρήσεις Η μέτρηση είναι η αριθμητική απόδοση ενός χαρακτηριστικού Π.χ. καλός

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ ΣΤΗ ΜΕΙΩΣΗ ΤΩΝ ΕΠΑΝΕΙΣΑΓΩΓΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΡΔΙΑΚΗ ΑΝΕΠΑΡΚΕΙΑ Η Καρδιακή Ανεπάρκεια(ΚΑ) είναι ένα πολύπλοκο, προοδευτικά εξελισσόμενο σύνδρομο κλινικών, αιμοδυναμικών και νευροορμονικών διαταραχών

Διαβάστε περισσότερα

Πρόλογος Οδηγίες για εφαρμογή Επίλογος Θέματα για έρευνα Θέματα για συζήτηση... 32

Πρόλογος Οδηγίες για εφαρμογή Επίλογος Θέματα για έρευνα Θέματα για συζήτηση... 32 Περιεχόμενα Πρόλογος... 13 1. Άσκηση και ψυχική υγεία... 15 Εισαγωγή... 15 Η ψυχολογία της άσκησης... 16 Ψυχολογία της άσκησης και υγεία... 17 Άσκηση και ψυχική υγεία... 18 Το πρόβλημα της υποκινητικότητας...

Διαβάστε περισσότερα

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ

Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Η ΧΡΗΣΗ ΤΩΝ ΨΥΧΟΜΕΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΑΛΕΙΩΝ ΣΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟ Δέσποινα Σιδηροπούλου-Δημακάκου Καθηγήτρια Ψυχολογίας Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών 1 ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ Αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια

Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Διαταραχές συμπεριφοράς στην Άνοια Κώστας Νικολάου ψυχίατρος Παρουσίαση βασισμένη στο: BPSD Educational Pack, International Psychogeriatric Association (IPA) 2002 Τα Συμπεριφορικά και Ψυχολογικά συμπτώματα

Διαβάστε περισσότερα

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου

Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα. Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η Επιθετικότητα στα Παιδιά που Έχουν Βιώσει Τραύμα Victoria Condon and Panos Vostanis Μετάφραση: Ματίνα Παπαγεωργίου Η συχνή επιθετική συμπεριφορά ενός παιδιού εναντίον ενηλίκων και συνομηλίκων, μπορεί

Διαβάστε περισσότερα

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω

Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το παιδί μου έχει αυτισμό Τώρα τι κάνω Το όνειρο Ένα ζευγάρι περιμένει παιδί. Τότε αρχίζει να ονειρεύεται αυτό το παιδί. Κτίζει την εικόνα ενός παιδιού μέσα στο μυαλό του. Βάσει αυτής της εικόνας, κάνει

Διαβάστε περισσότερα

θέραπειν Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ ,

θέραπειν  Αγίας Σοφίας 3, Ν. Ψυχικό, Τ , θέραπειν Κέντρο Συµβουλευτικών Υπηρεσιών Ψυχικού Το κέντρο συμβουλευτικών υπηρεσιών θέραπειν αποτελεί ένα σύγχρονο κέντρο ειδικών θεραπειών, πρόληψης, διάγνωσης και αποκατάστασης. Στελεχώνεται από εξειδικευμένους

Διαβάστε περισσότερα

Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ. Συντάκτης γνωμοδότησης: Cristian-Silviu Buşoi

Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ. Συντάκτης γνωμοδότησης: Cristian-Silviu Buşoi Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο 2014-2019 Επιτροπή Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας των Τροφίμων 14.7.2016 2015/2103(INL) ΣΧΕΔΙΟ ΓΝΩΜΟΔΟΤΗΣΗΣ της Επιτροπής Περιβάλλοντος, Δημόσιας Υγείας και Ασφάλειας

Διαβάστε περισσότερα

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο

Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Η αντίσταση στην ψυχοθεραπεία από ασθενείς με καρκίνο Χριστιάνα Μήτση Ψυχολόγος Μsc-Ψυχοθεραπεύτρια Πανελληνίου Συλλόγου Γυναικών με Καρκίνο Μαστού «Άλμα Ζωής» ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΑ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ: Υπάρχουν

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ

ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΑΛΛΟΔΑΠΩΝ ΚΑΙ ΠΑΛΙΝΝΟΣΤΟΥΝΤΩΝ ΓΟΝΕΩΝ Τερψιχόρη Γκιόκα Μέλος ΠΟΔ Αττικής Η «Συμβουλευτική Ψυχολογία» είναι ο εφαρμοσμένος κλάδος της Ψυχολογίας, ο οποίος διευκολύνει την δια βίου προσωπική

Διαβάστε περισσότερα

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας

Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Υποκειμενική Νοητική Διαταραχή: Νεώτερα Δεδομένα και Μελλοντικός Σχεδιασμός Έρευνας Λαζάρου Ιουλιέττα, Tσολάκη Μάγδα, Κομπατσιάρης Ιωάννης Ψυχολόγος- Ερευνήτρια 1. EKETA- ΙΠΤΗΛ 2. Γ ΝΡΛ Γ.Ν. «Γ. Παπανικολάου»,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00)

ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ (ΨΧ 00) Πέτρος Ρούσσος ΔΙΑΛΕΞΗ 3 Ορισμός της Ψυχολογίας Η επιστήμη που σκοπό έχει να περιγράψει και να εξηγήσει τη συμπεριφορά και τις νοητικές διεργασίες του ανθρώπου (κυρίως)

Διαβάστε περισσότερα

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ

Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Γιάννης Θεοδωράκης (2010). ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΙΔΗ Πολύ συχνά, τα άτομα, παρατηρώντας τους άλλους, εντοπίζουν υπερβολές και ακρότητες στις συμπεριφορές τους. Παρατηρούν υπερβολές στους χώρους της εργασίας.

Διαβάστε περισσότερα

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο

Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Πώς μπορούν να συμβάλλουν οι ψυχολογικές παρεμβάσεις στην Καρδιαγγειακή νόσο Ανδρέας Φλωράκης Βιολόγος, Ψυχίατρος, PhD, Γ.Ν. Ελευσίνας Ελληνική Καρδιολογική Εταιρεία Σεμινάρια Εργασίας Θεσσαλονίκη 2 ος

Διαβάστε περισσότερα

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας

Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Επαγγελματίες υγείας και υπηρεσίες υγείας Αρμοδιότητες διεπιστημονικής ομάδας Χρόνιας Αποφρακτικής Πνευμονοπάθειας Σύσταση 40: Συστήνεται να γίνεται εκτίμηση των αναγκών του ασθενή, συμβουλευτική σε προγράμματα

Διαβάστε περισσότερα

Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών

Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Επικοινωνία μεταξύ προσωπικού υγείας και ασθενών Ικανοποίηση Τήρηση των οδηγιών Γ. Κουλιεράκης, Ph.D. Ψυχολόγος της Υγείας Τομέας Κοινωνιολογίας, Εθνική Σχολή Δημόσιας Υγείας 17/10/2009 Π.Μ.Σ. Δ.Υ. & Δ.Υ.Υ.

Διαβάστε περισσότερα

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA

ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΗΛΙΚΙA Γνωστικές λειτουργίες Γνωστική λειτουργία (cognition) είναι ο τρόπος με τον οποίο ένα άτομο αντιλαμβάνεται τον κόσμο και δρα μέσα σε αυτόν. Είναι το

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ

ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΑΝΟΙΑ. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΡΑΧΩΝ ΤΗΣ ΑΝΑΠΝΟΗΣ ΣΤΟΝ ΥΠΝΟ ΣΤΗΝ ΠΡΩΙΜΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΤΗΣ Δ.Α. ΚΑΖΗΣ ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΑΣ 3Η ΝΕΥΡΟΛΟΓΙΚΗ ΚΛΙΝΙΚΗ ΑΠΘ ΝΟΣ «Γ.ΠΑΠΑΝΙΚΟΛΑΟΥ» Άνοια Ύπνος Αποφρακτική άπνοια Ορισμοί

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα πτυχιακής Μαθησιακές δυσκολίες και Κακοποίηση παιδιών

Θέμα πτυχιακής Μαθησιακές δυσκολίες και Κακοποίηση παιδιών Θέμα πτυχιακής Μαθησιακές δυσκολίες και Κακοποίηση παιδιών Ορισμός μαθησιακών διαταραχών Η αδυναμία των μαθητών να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις ενός κανονικού σχολείου. Τα μαθησιακά προβλήματα ΔΕΝ οφείλονται

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος

ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ. Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΑΝΙΧΝΕΥΤΙΚΗ ΔΟΚΙΜΑΣΙΑ ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΠΙΔΟΣΗΣ (ΑΔΜΕ) ΓΙΑ ΜΑΘΗΤΕΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΤΙΚΟΥ Σ. Παπαϊωάννου, Α. Μουζάκη Γ. Σιδερίδης & Π. Σίμος ΜΑΘΗΜΑΤΙΚΑ Αναπόσπαστο μέρος της ανθρώπινης δραστηριότητας Βασικό στοιχείο

Διαβάστε περισσότερα

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ

ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ 1 ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗ ΣΥΣΤΗΜΙΚΗ ΔΙΑΓΝΩΣΗ ΟΔΗΓΟΣ ΣΠΟΥΔΩΝ Α. ΓΕΝΙΚΑ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Το πρόγραμμα ειδίκευσης στη συστημική διάγνωση που προσφέρει το Λόγω Ψυχής Ινστιτούτο

Διαβάστε περισσότερα

Όσαπαίρνειοάνεµος: Τοµυστήριοτης άνοιας

Όσαπαίρνειοάνεµος: Τοµυστήριοτης άνοιας Όσαπαίρνειοάνεµος: Τοµυστήριοτης άνοιας ΚωνσταντίνοςΧρήστος αουλτζής, Υπ. ιδ., MSc, BA ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΑΟΥΛΤΖΗΣ, PHDC, MSC, BA 1/ 25 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΔΑΟΥΛΤΖΗΣ, PHDC, MSC, BA 2/ 25 Άνοια Προοδευτική

Διαβάστε περισσότερα

διοτι ολος ο νομος εις εναν λογο συμπληρουται εις τον θελεις αγαπα τον πλησιον σου ως σεαυτον Γαλάτας, κεφ. Ε, εδ. 14

διοτι ολος ο νομος εις εναν λογο συμπληρουται εις τον θελεις αγαπα τον πλησιον σου ως σεαυτον Γαλάτας, κεφ. Ε, εδ. 14 διοτι ολος ο νομος εις εναν λογο συμπληρουται εις τον θελεις αγαπα τον πλησιον σου ως σεαυτον Γαλάτας, κεφ. Ε, εδ. 14 το όραμα φιλοδοξούμε σε ένα κόσμο που η ανθρωπότητα πλήγεται καθημερινά από ασθένειες,

Διαβάστε περισσότερα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα

Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Πρότυπα περίθαλψης (ΠΠ) για ανθρώπους με ρευματοειδή αρθρίτιδα Μετάφρασ η σε: Ολοκληρώθ ηκε από: Email: ΠΠ 1 Οι άνθρωποι με συμπτώματα ρευματοειδούς αρθρίτιδας (ΡΑ) θα πρέπει να έχουν έγκαιρη πρόσβαση

Διαβάστε περισσότερα

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1

Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Διαβάστε περισσότερα

Προσωπικότητα και Άσκηση. 2η διάλεξη «Άσκηση & Ψυχική Υγεία»

Προσωπικότητα και Άσκηση. 2η διάλεξη «Άσκηση & Ψυχική Υγεία» Προσωπικότητα και Άσκηση 2η διάλεξη «Άσκηση & Ψυχική Υγεία» Θέματα που θα μελετηθούν Προσεγγίσεις της προσωπικότητας Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και άσκηση Συμπεριφορά τύπου Α Ζωηρή αίσθηση αναζήτησης

Διαβάστε περισσότερα

Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση. Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com

Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση. Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com Μαθησιακές Δυσκολίες Εκπαιδευτική αξιολόγηση Πηνελόπη Κονιστή ΠΕ 70 Med Ειδικής Αγωγής pkonisti@gmail.com Τι είναι Μαθησιακές Δυσκολίες; Καμπύλη Νοημοσύνης Δείκτης Νοημοσύνης ποσοστό % κατηγορία πάνω από

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος <<Ασκήσεις λόγου>> σε ηλικιωμένους με Ήπια Νοητική Διαταραχή

Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος <<Ασκήσεις λόγου>> σε ηλικιωμένους με Ήπια Νοητική Διαταραχή lysitsas.kon@gmail.com 9th Panhellenic Conference on Alzheimer's Disease and 1st Mediterranean on Neurodegenerative Diseases Επίδραση του θεραπευτικού προγράμματος σε ηλικιωμένους με

Διαβάστε περισσότερα

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29

Ψυχωτικές διαταραχές και θεραπευτική αντιμετώπιση - Ο Δρόμος για την Θεραπεία Σάββατο, 10 Ιούλιος :29 Γράφει: Νικόλαος Βακόνδιος, Ψυχολόγος Η λέξη «ψύχωση» είναι μία λέξη η οποία χρησιμοποιείται υπερβολικά συχνά από τον κόσμο με λάθος νόημα και περιεχόμενο. Στο κείμενο αυτό, γίνεται μία προσπάθεια να δοθεί

Διαβάστε περισσότερα

πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας

πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας πράγματα που πρέπει να γνωρίζετε για τη μέση σας Αυτά τα συμπτώματα είναι πολύ σπάνια αλλά πρέπει να επικοινωνήσετε άμεσα με τον γιατρό σας εάν τα αισθανθείτε Αισθάνεστε δυσφορία με τον πόνο στην μέση

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ»

ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» ΜΕΘΟΔΟΙ & ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΝΕΡΓΗΤΙΚΗΣ ΑΚΡΟΑΣΗΣ ΙΙ «ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ: ΣΧΕΣΗ ΘΕΡΑΠΕΥΤΗ ΘΕΡΑΠΕΥΟΜΕΝΟΥ» Δρ. ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΓΙΩΤΣΙΔΗ (PhD, MSc, MA) Κλινικός & Συμβουλευτικός Ψυχολόγος 1 ΔΟΜΗ ΔΙΑΛΕΞΗΣ Ορισμοί, οφέλη,

Διαβάστε περισσότερα

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ EΠEAEK Αναμόρφωση του Προγράμματος Προπτυχιακών Σπουδών του ΤΕΦΑΑ - Αυτεπιστασία Αναπτυξιακή Ψυχολογία Ειρήνη Δερμιτζάκη -Μάριος Γούδας Διάλεξη 9: To παιχνίδι ως αναπτυξιακή διαδικασία ΤΙΤΛΟΙ ΘΕΜΑΤΩΝ ΕΝΟΤΗΤΑΣ

Διαβάστε περισσότερα

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9

Περιεχόμενα. Προλογικό Σημείωμα 9 Περιεχόμενα Προλογικό Σημείωμα 9 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1.1. Εισαγωγή 14 1.2 Τα βασικά δεδομένα των Μαθηματικών και οι γνωστικές απαιτήσεις της κατανόησης, απομνημόνευσης και λειτουργικής χρήσης τους 17 1.2.1. Η

Διαβάστε περισσότερα