11ο ΓΕΛ Πατρών Σχολικό έτος: Τμήμα: Α2

Transcript

1 1. Κριτήρια επιλογής θέματος 11ο ΓΕΛ Πατρών Σχολικό έτος: Τμήμα: Α2 Γιατί ήταν μία από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες της εποχής του. Γιατί είναι γνωστός σε όλο τον κόσμο από τις εκθέσεις προς τιμήν του. Γιατί το έργο του, σαν σύνολο, ενθουσιάζει τη γενιά μας. Γιατί, η πλειονότητα των δημιουργημάτων του, φυλάσσεται μέχρι και σήμερα και αποτελεί αστείρευτη πηγή άντλησης πληροφοριών. Γιατί όλη η ομάδα έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Γιατί συγκεκριμένα καλλιτεχνικά έργα του αποτελούν προϊόν ευρύτατης επιστημονικής μελέτης. Γενικός τίτλος: 2.Τίτλος της έρευνας Λεονάρντο ντα Βίντσι: Μια μεγαλοφυΐα με τεράστια προσφορά στην ανθρωπότητα. Ειδικός τίτλος: Μελέτη και έρευνα του Λεονάρντο ντα Βίντσι ως καλλιτέχνη. Περαιτέρω ανάλυση της συνεισφοράς του στην παγκόσμια τέχνη και συγκεκριμένα στην ζωγραφική και στην γλυπτική. 3. Παρουσίαση του θέματος Είναι γνωστή η προσφορά του Λεονάρντο στην ανθρωπότητα, ως καλλιτέχνη, εφευρέτη, αστρονόμο, ανατόμο κ.τ.λ. Στην παρούσα εργασία επιλέχθηκε η μελέτη της καλλιτεχνικής πλευράς του Λεονάρντο ντα Βίντσι, δηλαδή η ζωγραφική και η γλυπτική. Συγκεκριμένα, έργα του όπως: η Μόνα Λίζα, ο Μυστικός Δείπνος, το Άλογο και ο Ιππέας κ.τ.λ. 1

2 4. Σκοπός του θέματος Σκοπός της έρευνας είναι να πληροφορηθούμε για την μεγάλη προσφορά του Λεονάρντο ντα Βίντσι στην πανευρωπαϊκή και παγκόσμια τέχνη, καθώς και να πληροφορήσουμε τον κόσμο για την πραγματική αξία των έργων του, στο μέτρο των δυνατοτήτων μας. α) Ιστορική αναδρομή του θέματος Σπηλαιογράφιες 5. Εισαγωγή στο θέμα Τέχνη της αρχαιότητας Η ζωγραφική ως εικονική αναπαράσταση πρωτοεμφανίστηκε στη ζωή του ανθρώπου στο τροφοσυλλεκτικό στάδιο, στην τελευταία φάση της παγετωνικής εποχής και αποτελεί το εκπληκτικό δείγμα ενός κορυφαίου πολιτισμού. Εντυπωσιάζει μέχρι σήμερα με τα έργα που σώθηκαν. Η ζωγραφική αυτή είναι οι περίφημες σπηλαιογραφίες της Γαλλίας, της Ισπανίας και της Β.Δ. Αφρικής. Τα σπήλαια όπου βρέθηκαν σπηλαιογραφίες χωρίζονται σε δύο κατηγορίες. Στα πολύ λίγα έχουν χρησιμοποιηθεί για κατοικία και στα περισσότερα και τα σπουδαιότερα που είναι απρόσιτα, σχεδόν άδυτα και δυσκολοπάτητα. Αν υπολογίσουμε ότι τα πρώτα είχαν κατοικηθεί μάλλον πριν και ποτέ κατά τη διάρκεια της διακόσμησής τους, τότε τα σπήλαια με τις σπηλαιογραφίες είναι ιερά, είναι χώροι όπου δεν πρέπει να κατοικεί ο άνθρωπος. Συχνά τα ιερά αυτά σπήλαια ήταν πολύ βαθιά, έπρεπε να διαβεί κανένας υπόγεια ποτάμια για να φτάσει στο χώρο της σπηλαιογραφίας ή να υπερπηδήσει τρομερά βάραθρα ή να περάσει σχεδόν έρποντας από δύσκολες διόδους. Η γενική αίσθηση των σπηλαίων με τις σπηλαιογραφίες είναι ότι διαλέγονταν επίτηδες σε απρόσιτα μέρη, πράγμα που σημαίνει ότι οι σπηλαιογραφίες δεν είναι διακοσμητικές. Οι σπηλαιογραφίες παριστάνουν μόνο άγρια ζώα. Οι ανώτερες και καθαρές σκηνές κυνηγιού, όπου ο άνθρωπος σημαδεύεται απλώς σαν φιγούρα που εκτελεί την κίνηση του κυνηγού με τόξο, αντίθετα με τα ζώα, αναπαριστάνονται με φυσικότητα στην κίνησή τους. Τέλος, οι σπηλαιογραφίες είναι γνώση, είναι μέσα απομνημόνευσης και μετάδοσης γνώσης. Για αυτό και τα θέματά τους περιορίζονται στα ζώα, τα οποία αποτελούν το βασικό αντικείμενο της γνώσης, που ενδιαφέρουν τις ομάδες. Αίγυπτος 2

3 Η πραγματική ιστορία της ζωγραφικής κατά την έννοια που της προσδίδει ο σύγχρονος κόσμος, αρχίζει από την Αίγυπτο γύρω στις αρχές του 3000 π. Χ. Η αιγυπτιακή κοινωνία της εποχής εκείνης είναι καθαρά αγροτική. Έτσι, οι γνώσεις που έπρεπε να μνημονεύσουν ήταν σχετικές με τη γεωργία και κτηνοτροφία. Η ζωγραφική της Αιγύπτου γινόταν μέσα στους τάφους των Φαραώ και πιο συγκεκριμένα στο εσωτερικό των πυραμίδων. Ο σκοπός της ζωγραφικής και στην Αίγυπτο είναι ανάλογος προς εκείνο των σπηλαιογραφιών. Μέσα στα σκοτεινά βάθη των τάφων και των πυραμίδων, το ιερατείο εικονογραφεί τις αγροτικές δουλειές σε κάθε τους λεπτομέρεια. Στην κοιλάδα του Νείλου, όμως, στα χρόνια που αναπτύσσεται η ζωγραφική των τάφων, έχει επιβληθεί η θρησκεία. Έτσι, παράλληλα με την απεικόνιση της κίνησης της αγροτικής ζωής, έχουμε και απεικόνιση των σχέσεων των θεών με τους ανθρώπους. Στη ζωγραφική της Αιγύπτου οι μορφές είναι τυποποιημένες, Και αυτή η τυποποιημένη παράδοση διατηρείται για χιλιάδες χρόνια. Επίσης, η τέχνη δεν ασχολείται με την παρουσίαση πραγματικών ανθρώπων, αλλά με τον άνθρωπο στην αφηρημένη του έννοια. Αυτό που ξεχωρίζει στις ανθρώπινες μορφές είναι η κοινωνική τάξη. Επίσης οι μορφές τείνουν προς το θεϊκό. Μεσοποταμία Εδώ στην αντίστοιχη προς την αιγυπτιακή περίοδο εποχή δεν έχουμε τόσο ανεπτυγμένη ζωγραφική. Αυτή που υπάρχει, όμως, έχει τον ίδιο στόχο, αναπαράσταση γνώσεων και σχέσεων προς το θεό. Οι τάσεις όμως της Μεσοποταμίας επηρεάζουν τη Συρία. Έτσι, στα παράλια της Α. Μεσογείου (Συρία και Φοινίκη) δημιουργείται ένας νέος τύπος έκφρασης που θα επηρεάσει δυναμικά τον κόσμο του Αιγαίου. Εδώ η ζωγραφική τείνει να γίνει περισσότερο ανθρώπινη, περισσότερο φυσική. Αυτή η τάση θα πάρει την επαναστατική της στροφή στο Αιγαίο. Πρώτα στο μινωικό και μυκηναϊκό κόσμο και περισσότερο ολοκληρωμένα στον κόσμο του Αιγαίου της κλασικής εποχής. Ο κόσμος του Αιγαίου Στην Κρήτη, στα χρόνια της ακμής των Μινωιτών έχουμε σαφή επιρροή της τέχνης της Α. Μεσογείου. Εδώ οι μορφές είναι ανθρώπινες, ενώ παράλληλα διατηρούν το μεγαλείο της ιερατικής ακαμψίας και κάποιας υπερβατικότητας. Ανάλογα είναι τα έργα ζωγραφικής από τον αρχαίο μυκηναϊκό κόσμο. Στο μινωικό και ιδιαίτερα στον αρχαίο μυκηναϊκό κόσμο η ζωγραφική δεν είναι υπόθεση των ιερών, αλλά των ανακτόρων. Δεν γίνεται για μύηση, για καταγραφή γνώσεων, αλλά για να χαρίσει πραγματική αισθητική απόλαυση. Είναι η καθαρή ζωγραφική στην έννοια που την εννοούμε σήμερα. στον κόσμο του Αιγαίου, οι θεοί θα εξανθρωπιστούν έτσι που η αναπαράστασή τους σε κάθε μορφή τέχνης και ιδιαίτερα στη ζωγραφική θα πάρει ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Ελλάδα 3

4 Στην κλασσική εποχή γύρω στο 6 0 με 4 0 αιώνα π.χ., ξαναεμφανίζεται η ζωγραφική ως διακοσμητική και καλλιτεχνική έκφραση σε τοιχογραφίες. Είναι και πάλι ανθρώπινη, με ζωντανές κινήσεις και εκφράσεις αισθημάτων. Εμφανίζεται βασικά ως αγγειογραφία και τοιχογραφία. Στη μορφή αυτή συνεχίζεται και γίνεται ακόμα πιο ανθρώπινη, όπως και η ζωγραφική μωσαϊκών στα αλεξανδρινά και στα ελληνορωμαϊκά χρόνια. Η μεγάλη αυτή περίοδος τερματίζεται απότομα στα χρόνια του Ιουστινιανού με την καταστροφική επιθετική μανία του χριστιανισμού, που αφού δεν μπόρεσε να παραμερίσει την ιδεολογία και το πολιτιστικό πιστεύω του κλασικού πολιτισμού, τον σαρώνει κυριολεκτικά με φωτιά και με σίδερο. Καταστρέφει έργα τέχνης και σωριάζει σε ερείπια τα κέντρα του παλιού πολιτισμού. Μεσαίωνας Ο Χριστιανισμός χρησιμοποιεί έντονα τη ζωγραφική για να προβάλλει τις αξιώσεις του. Τη θέση των αρχαίων πολιτιστικών κέντρων την παίρνουν οι ναοί που αναδύουν το μυστήριο της θεϊκής παντοδυναμίας. Έχουν σκοπό να επιβάλλουν το θεϊκό δέος στον άνθρωπο. Η πρώτη χριστιανική ζωγραφική εντοπίζεται στις κατακόμβες. Εδώ ζωγραφίζονται περισσότερο σύμβολα παρά μορφές. Μετά έχουμε τη βυζαντινή ζωγραφική που είναι περισσότερο γνωστή ως αγιογραφία. Ιδανικό της σε αυτή τη φάση είναι μορφές συμβολικές, που εκφράζουν το μαρτύριο και τον πόνο αυτού που υποφέρει στη γη. Οι άγιοι έχουν στραμμένο στο βλέμμα τους προς το Θεό, σε μια υπερβατική έκσταση. Οι άγιοι, θαρρείς και έχουν βγει όλοι από το ίδιο καλούπι, διακρίνονται με το όνομά τους, που γράφεται δίπλα στο φωτοστέφανο. Στους βυζαντινούς αγίους εκφράζεται η αγωνία του ανθρώπου να φύγει στους ουρανούς. Αρχαία ελληνική γλυπτική Η ελληνική γλυπτική των αρχαίων χρόνων στην πορεία διαμόρφωσής της μέσα στους αιώνες δέχθηκε επιρροές κυρίως από πολιτισμούς που διασταυρώνονταν με τους μεγάλους εμπορικούς δρόμους. Εντούτοις, κατόρθωσε σε ένα σχετικά μικρό χρονικό διάστημα να αναπτύξει ένα χαρακτηριστικό περίγραμμα, στη μορφή της μνημειακής γλυπτικής, το οποίο λειτούργησε ως βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη της τέχνης γενικότερα στον αποκαλούμενο δυτικό πολιτισμό. Αναγεννησιακή τέχνη Με τον όρο Αναγεννησιακή τέχνη αναφερόμαστε στην καλλιτεχνική παραγωγή κατά την ιστορική περίοδο της Αναγέννησης. Ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά της ήταν η ανανέωση των θεμάτων και της αισθητικής στην Ευρώπη. Η καλλιτεχνική παραγωγή την περίοδο αυτή είναι δύσκολο να οριοθετηθεί χρονικά, ωστόσο θεωρούμε πως ξεκίνησε στην Ιταλία τον 15 ο αιώνα. Τον 16 ο αιώνα έφθασε σε πολλές χώρες στο απόγειό της. Η Αναγεννησιακή τέχνη δεν χαρακτηρίστηκε από μια επιστροφή στο παρελθόν, αντίθετα, οι νέες τεχνικές σε συνδυασμό με το νέο 4

5 πολιτικό, κοινωνικό και επιστημονικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε εκείνη την εποχή, επέτρεψαν στους καλλιτέχνες να καινοτομήσουν. Επιπλέον, για πρώτη φορά, η τέχνη έγινε ιδιωτική, με την έννοια πως δεν διαμορφωνόταν από τη θρησκευτική ή πολιτική εξουσία, αλλά αποτελούσε προϊόν αποκλειστικά των ίδιων των καλλιτεχνών. Ανθρωπισμός και καλλιτεχνική παραγωγή Σε αντίθεση με την περίοδο του Μεσαίωνα, κατά την οποία η καλλιτεχνική δημιουργία ήταν πρωτίστως στραμμένη σε θρησκευτικά θέματα, η αναγέννηση χρησιμοποίησε ανθρωπιστικά και μυθολογικά θέματα. Η ανανέωση της φιλοσοφικής σκέψης παρέχει στους καλλιτέχνες νέες ιδέες και ειδικότερα ο νεοπλατωνισμός θέτει τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου. Η μελέτη των αρχαίων κειμένων και η αναγέννηση της φιλολογίας επέτρεψε ακόμα στους αρχιτέκτονες να εγκαταλείψουν τις γοτθικού τύπου φόρμες. Αρχαιότητα Τα μεγάλα επιτεύγματα στην τυπογραφία δημιούργησαν τις συνθήκες για μια αναβίωση της αρχαιότητας μέσω των ελληνικών κειμένων και η αναγέννηση χαρακτηρίστηκε από έντονη πολιτισμική συνάφεια με τον Αρχαίο κόσμο. Στο χώρο της τέχνης επιχειρήθηκε η ανάδειξη των αρχαίων μύθων, οι οποίοι με τη σειρά τους εμπλούτισαν σημαντικά τη θεματολογία της αναγεννησιακής τέχνης. Παράλληλα, αρχαιολογικές ανακαλύψεις ενέπνευσαν τους αρχιτέκτονες και γλύπτες της εποχής. Νέες τεχνικές Η εμφάνιση νέων τεχνικών, όπως για παράδειγμα η χρήση του λαδιού στην ζωγραφική, διευρύνει τις δυνατότητες των καλλιτεχνών. Η περίφημη Μόνα Λίζα του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι αποτέλεσμα της τεχνικής του sfumato. Επιπλέον η τυπογραφία στα μέσα του 15ου αιώνα καθώς επίσης και οι νέες τεχνικές χάραξης (ξυλογραφία) επιτρέπουν την αναπαραγωγή και εξάπλωση των καλλιτεχνικών έργων σε όλη την Ευρώπη. Επιστήμες και τέχνες Οι επιστήμονες και οι γιατροί διεύρυναν σημαντικά τη γνώση γύρω από την ανθρώπινη ανατομία. Η γνώση αυτή μεταφέρθηκε και στο σχέδιο, τη ζωγραφική και τη γλυπτική, όπως πιστοποιούν με τον καλύτερο τρόπο ο Άνθρωπος του Βιτρούβιου του Λεονάρντο ντα Βίντσι ή τα περίφημα χαρακτικά του Άλμπρεχτ Ντύρερ. 5

6 Καθορίζεται ένα σύστημα ιδανικών αναλογιών και έχουμε πιστές αναπαραστάσεις του ανθρώπινου σώματος. Αναγεννησιακή Αρχιτεκτονική Η αρχιτεκτονική της αναγέννησης χαρακτηρίζεται από μια αναβίωση των Ρωμαϊκών προτύπων με κύρια στοιχεία τις μαθηματικές αναλογίες και την "καθαρότητα" στις γεωμετρικές μορφές. Οι σημαντικές αλλαγές στο αρχιτεκτονικό σχέδιο σημειώθηκαν αρχικά στη Φλωρεντία και γενικότερα στην κεντρική Ιταλία, στα μέσα του 15ου αιώνα. Σημαντικές μορφές στην αρχιτεκτονική της εποχής αποτελούν οι Λεόν Μπατίστα Αλμπέρτι, Ντονάτο Άντζελο Μπραμάντε, Φίλιππο Μπρουνελέσκι, Λεονάρντο ντα Βίντσι και Αντρέα Παλλάντιο. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός πως οι αρχιτέκτονες της αναγέννησης συνδέονται με τις δημιουργίες τους, σε αντίθεση με την μεσαιωνική περίοδο όπου οι αρχιτέκτονες είναι τις περισσότερες φορές άγνωστοι. Η αρχιτεκτονική γοτθικού ρυθμού του μεσαίωνα ευνοούσε περισσότερο κατακόρυφες γραμμές και αυστηρές κατασκευές. Στην Αναγέννηση, η αρχιτεκτονική δίνει έμφαση στις οριζόντιες γραμμές και επιδιώκει την αρμονία στην τελική σύνθεση. Επιπλέον υπάρχει έντονο το στοιχείο της διακόσμησης, με θέματα δανεισμένα από την αρχαιότητα, τα οποία διανθίζουν τις προσόψεις και το εσωτερικό. Ίσως η πιο αξιοπρόσεκτη αρχιτεκτονική πρακτική είναι οι θόλοι των κτιρίων, εμπνευσμένοι πιθανά από το ρωμαϊκό Πάνθεον. Σημαντικά δείγματα αρχιτεκτονικής - κυρίως θρησκευτικών ναών, εντοπίζονται ως επί το πλείστον στην Ιταλία (για παράδειγμα ο Άγιος Πέτρος στη Pώμη) και λιγότερο στο υπόλοιπο της Ευρώπης. Αναγεννησιακή Ζωγραφική Βελτίωση των τεχνικών της ζωγραφικής Η ζωγραφική γνώρισε έναν μεγάλο αριθμό τεχνικών καινοτομιών κατά τη διάρκεια της αναγέννησης, όπως η τεχνική του sfumato που στηρίζεται στην υπέρθεση διαδοχικών στρωμάτων χρώματος, η προοπτική στην οπτική γωνία, η διακόσμηση και ζωγραφική των θόλων των κτιρίων. Παράλληλα έγινε για πρώτη φορά εφικτή η ζωγραφική με λάδι, μέσω της ανάμειξης του λαδιού με κάποια χρωστική ουσία, η οποία επέτρεψε μια λαμπρότητα και ένα μεγαλύτερο βάθος στην απεικόνιση, ειδικότερα στην δημιουργία σκιών. Επιπλέον, κυρίως χάρη στις έρευνες του ντα Βίντσι, η ζωγραφική σε καμβά αντικατέστησε τη ζωγραφική στο ξύλο. Ενώ κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα η γλυπτική περιορίστηκε στα θρησκευτικά θέματα, η περίοδος της Αναγέννησης παρουσίασε μια ανανέωση των θεμάτων και σε αυτή την τέχνη. Κυρίως στόχος είναι πλέον ο ρεαλισμός και η πιστή αναπαράσταση της πραγματικότητας. Τα ανάγλυφα υιοθετούν τα θέματα της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας. Τα αγάλματα αποδίδονται τις περισσότερες φορές με πραγματικές ανθρώπινες αναλογίες ή και με μεγαλύτερα μεγέθη, όπως το περίφημο έργο Δαβίδ του Μιχαήλ Άγγελου. Οι καλλιτέχνες προσπαθούν να μιμηθούν τα αρχαία πρότυπα, 6

7 κυρίως σε ότι αφορά την αναπαράσταση της κίνησης. Επιπλέον τα χάλκινα γλυπτά γνωρίζουν άνθηση. Τα γλυπτά έργα της εποχής δεν εξυπηρετούν αποκλειστικά διακοσμητικούς σκοπούς αλλά αποκτούν τα ίδια καλλιτεχνική οντότητα. Τέλος, οι αναπαραστάσεις του γυμνού ανθρώπινου σώματος δεν αποτελούν πλέον ταμπού όπως γινόταν στο Μεσαίωνα. Η τέχνη στον 20ο αιώνα Από την εποχή της Αναγεννήσεως, η τέχνη στη Δύση ακολούθησε δύο μεγάλα ρεύματα που φαίνονται να καθρεφτίζουν δυο από τους θεμελιώδεις τρόπους θεώρησης και ενατένισης του κόσμου από το δυτικό άνθρωπο. Ο ένας είναι πειθαρχημένος, ακριβής και αναλυτικός και διέπεται από το λόγο, στον οποίο υποτάσσεται και υπάγεται κάθε αισθηματική και συναισθηματική εκδήλωση. Οι καλλιτέχνες που ανήκουν στο ρεύμα αυτό τοποθετούν τα πρόσωπα και τα σχήματα μέσα σε ένα φως κρυστάλλινης διαύγειας και τα συνδυάζουν σε τρόπο ώστε να σχηματίζουν μέσα στο χώρο μια τέλεια σύνδεση, αγνοώντας τις παραμορφώσεις και αλλοιώσεις που παράγονται από τη συγκίνηση. Στο ρεύμα αυτό ανήκουν τα έργα του Πιέρο ντε λα Φραντσέσκα, του Πουσέν, του Βερμέερ, του Νταβίντ και του Σεζάν. Ο άλλος τρόπος αντίθετα συνίσταται στην ελεύθερη εκδήλωση της συγκίνησης και στην εξωτερίκευση και έκφραση κάθε εσωτερικής παρόρμησης. Οι καλλιτέχνες του ρεύματος αυτού εκφράζονται με χρώματα πιο σκούρα και πιο θερμά και πλάθουν παλλόμενες μορφές μέσα σε ένα χώρο γεμάτο ζωή και ένταση. Τα έργα του είδους αυτού χαρακτηρίζονται από εκπληκτικές παραμορφώσεις. Καμία μορφή δεν είναι σταθερή και αμετακίνητη. Τα πάντα βρίσκονται σε παλμό και σε κίνηση. Ο Τισιανός, ο Ρούμπενς, ο Βαττώ, ο Ντελακρουά, ο Ρενουάρ είναι οι καλλιτέχνες που ανήκουν στο ρεύμα αυτό που έχει τις ρίζες του ήδη στην τέχνη του Μεσαίωνα. Το ίδιο ισχύει και για τον Ροντέν, στον τομέα της γλυπτικής. Και του 20ου αιώνα η τέχνη εκφράζει τους δύο αυτούς διαφορετικούς τρόπους ενατένισης και θεώρησης της πραγματικότητας. Μερικοί καλλιτέχνες εξέφρασαν, με μορφές συσπασμένες και κομματιασμένες και με σφοδρούς χρωματισμούς την ανασφάλεια και την αστάθεια του σύγχρονου κόσμου. Άλλοι, αντίθετα, δημιούργησαν έργα σε σαφή και διαυγή γεωμετρικά σχήματα που έχουν την ακρίβεια και τη σαφήνεια μαθηματικών εξισώσεων. Ο μοναδικός ίσως ρυθμός που σήμερα δεν υπάρχει πια είναι ο νατουραλισμός της Αναγέννησης, εμπνευσμένος από την αντίληψη για τον άνθρωπο στο επίκεντρο και σκοπό της δημιουργίας, για τον άνθρωπο σε έναν κόσμο καθ' εαυτόν. β)ανάπτυξη του θέματος Ο Λεονάρντο ντα Βίντσι (15 Απριλίου Μαΐου 1519) ήταν Ιταλός αρχιτέκτονας, ζωγράφος, γλύπτης, μουσικός, εφευρέτης, μηχανικός, ανατόμος, γεωμέτρης και επιστήμονας, που έζησε την περίοδο της Αναγέννησης, με σημαντική 7

8 συνεισφορά στην ανατομία, και την αστρονομία. Θεωρείται αρχετυπική μορφή του Αναγεννησιακού Ουμανιστή, του Αναγεννησιακού καλλιτέχνη, Homo Universalis και μια ιδιοφυής προσωπικότητα. Μεταξύ των πιο διάσημων έργων του βρίσκονται η Μόνα Λίζα και ο Μυστικός Δείπνος. Φλωρεντία Οι πρώτες δημιουργίες του Λεονάρντο έγιναν την περίοδο που ήταν μαθητευόμενος του Βερόκιο. Ακόμα και σε αυτά τα πρώιμα έργα του, αναδεικνύεται το ταλέντο του στο σχέδιο αλλά και η πειθαρχημένη προσοχή του στη λεπτομέρεια. Ο Λεονάρντο πραγματοποίησε μεταξύ άλλων πολλές σπουδές παρατηρώντας τη φύση, όπως το περίφημο Τοπίο του Άρνου. Οι σπουδές αυτές είχαν τελικά άμεση εφαρμογή σε μεταγενέστερα έργα του, καθώς σχεδόν σε κάθε πίνακα του διακρίνεται και ένα τοπίο στο φόντο. Στοιχεία για την στενή επαγγελματική σχέση που ανέπτυξε ο Λεονάρντο με τον δάσκαλό του μπορούν να εντοπιστούν σε πολλά έργα για τα οποία συνεργάστηκαν. Λέγεται πως σε ένα από αυτά, τη Βάπτιση του Χριστού, έργο κατά κύριο λόγο του Βερόκιο, ο ντα Βίντσι ζωγράφισε έναν άγγελο με τόσο εντυπωσιακό τρόπο που ήταν καλύτερος από κάθε μορφή που ζωγράφιζε ο δάσκαλός του. Όπως σημειώνει ο Βαζάρι, αυτός ήταν και ο λόγος που ο Βερόκιο δεν ξαναζωγράφισε ποτέ. Η εκδοχή αυτή, αν και πιθανή, δεν είναι καθολικά αποδεκτή. Ο πρώτος ανεξάρτητος πίνακας του Λεονάρντο θεωρείται η Παναγία με το γαρύφαλλο που βρίσκεται σήμερα στην Παλαιά Πινακοθήκη του Μονάχου. Ανάλογοι πίνακες ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένοι τον 15ο αιώνα στη Φλωρεντία και προορίζονταν για ιδιωτικό προσκύνημα. Οι πρώτοι πίνακες του Λεονάρντο δείχνουν πως δεχόταν αρχικά μικρές παραγγελίες. Φαίνεται πως σημαντικό ρόλο στο να δεχτεί ο Λεονάρντο τις πρώτες μεγάλες παραγγελίες έργων, διαδραμάτισε ο πατέρας του και ειδικά η συνεργασία του ως συμβολαιογράφος με την Σινιορία, δηλαδή την «κυβέρνηση» της πόλης. Ήδη από τη δεκαετία του 1470, ο ντα Βίντσι φαίνεται πως είχε καθιερωθεί ως σημαντικός ζωγράφος. Η περίοδος μέχρι το 1482 αποτελεί κατά κάποιο τρόπο την πρώτη εποχή της δημιουργίας του. Ανάμεσα στα σημαντικά έργα που του αναθέτουν είναι ένας πίνακας με θέμα την προσκύνηση των μάγων για την κυρίως αγία τράπεζα της εκκλησίας του Σαν Ντονάτο. Ωστόσο, η Προσκύνηση των Μάγων τελικά θα μείνει ημιτελής πιθανόν λόγω της μετακόμισης του στο Μιλάνο το Η Προσκύνηση των Μάγων ( ) 8

9 Μιλάνο Στο Μιλάνο, ο Λεονάρντο επιχειρεί ένα νέο ξεκίνημα ως καλλιτέχνης. Στα πρώτα έργα για τα οποία υπέβαλε προσφορά, περιλαμβανόταν και η πρόταση για ένα μεγάλο άγαλμα του Φραντσέσκο Σφόρτσα, παραγγελία του γιου του. Όπως ο ίδιος ο Λεονάρντο αναφέρει στην αίτηση του, σκοπός του έργου ήταν να ενισχύσει τη φήμη του ηγεμόνα του Μιλάνου. Η πρώτη παραγγελία για τον ντα Βίντσι ήρθε τελικά από την Αδελφότητα της Άμωμης Σύλληψης των φραγκισκανών μοναχών του Μιλάνου. Συγκεκριμένα, του ανατέθηκε - σε συνεργασία με δύο ακόμα ζωγράφους - ένα σημαντικό έργο αφιερωμένο στην γιορτή της Άμωμης Σύλληψης. Το έργο αυτό ήταν η Παναγία των Βράχων που ολοκληρώθηκε σε δύο εκδοχές. Με την Παναγία των Βράχων ο Λεονάρντο καθιερώθηκε ως ζωγράφος στο Μιλάνο. Την περίοδο έγινε μέλος της αυλής του ηγεμόνα του Μιλάνου. Εκεί καθιερώθηκε ως προσωπογράφος, χαρακτηριστικό δείγμα το πορτρέτο της Cecilia Gallerani, γνωστό και ως «Η κυρία με την ερμίνα» ενώ ανέλαβε και το περίφημο έργο του Μυστικού Δείπνου που σε συνδυασμό με την μεταγενέστερη δημιουργία της Μόνα Λίζα απογείωσαν τη φήμη του ντα Βίντσι. Ο Μυστικός Δείπνος ( ). Τοιχογραφία που σήμερα είναι αρκετά κατεστραμμένη. Προσωπογραφία της Cecilia Galerani (Η κυρία με την ερμίνα 1490) 9

10 Φλωρεντία Ο Λεονάρντο επέστρεψε στη Φλωρεντία μετά την ήττα του μεγάλου του προστάτη Λουδοβίκου Σφόρτσα από τα Γαλλικά στρατεύματα. Σε αυτή την ιδιαίτερη παραγωγική περίοδο ζωγραφίζει το πορτρέτο της συζύγου του Φραντσέσκο ντελ Τζοκόντο, την περίφημη Τζοκόντα. Ο πίνακας αυτός θεωρείται το γνωστότερο έργο του Λεονάρντο και ένας από τους διασημότερους του κόσμου, ιδιαίτερα μετά από την κλοπή του από το Λούβρο το 1911 και την μυστηριώδη εύρεσή του στη Φλωρεντία το Ο ντα Βίντσι δεν παρέδωσε ποτέ το έργο στον παραγγελιοδότη του, πιθανόν λόγω ενός άλλου έργου που του ανατέθηκε, της τοιχογραφίας της Μάχης του Ανγκιάρι (1440), έργο που επίσης όμως αφέθηκε ημιτελές. Τελευταία χρόνια Μόνα Λίζα( ) Τον Αύγουστο του 1508 ο Λεονάρντο ολοκλήρωσε την δεύτερη εκδοχή της Παναγίας των Βράχων ενώ παράλληλα αναλάμβανε διακοσμήσεις για εορταστικές τελετές της γαλλικής αυλής στο Μιλάνο. Στο Μιλάνο ανέλαβε την δημιουργία ενός αγάλματος για τον στρατηγό Τζαντζάκομο Τριβούλτσιο, διοικητή των γαλλικών στρατευμάτων που κατέλαβαν το Μιλάνο. Υπάρχουν αρκετά σχέδια του Λεονάρντο σχετικά με το έργο αυτό που απεικονίζουν μια έφιππη μορφή, ωστόσο οι περιστάσεις δεν επέτρεψαν τελικά να ολοκληρωθεί. Το Σεπτέμβριο του 1513 ταξίδεψε στην παπική αυλή της Ρώμης. Εκεί επινόησε τη μέθοδο του σφουμάτο (sfumato), απλώνοντας διαδοχικές στρώσεις από ημιδιαφανές βερνίκι και δημιουργώντας έτσι ένα ευρύ φάσμα από σκιάσεις. Χαρακτηριστικό δείγμα αυτής της τεχνικής αποτελεί ο πίνακας του Αγίου Ιωάννη του Βαπτιστή. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Λεονάρντο αντιμετώπισε προβλήματα υγείας που περιόρισαν την καλλιτεχνική του παραγωγή. Αν και δεν είναι γνωστό ποιο ήταν το τελευταίο έργο που του είχε ανατεθεί, εικάζεται πως πιθανόν να ήταν ο 10

11 σχεδιασμός των αυλικών εορτών, η εκπόνηση ενός αρδευτικού έργου ή τα αρχιτεκτονικά σχέδια για ένα ανάκτορο. Άγιος Ιωάννης ο Βαπτιστής ( ). Παράδειγμα εφαρμογής της τεχνικής του σφουμάτο. Η χρονολόγηση του πίνακα αμφισβητείται. Άλογο και Ιππέας( ).Έργο που πιθανόν ανήκει στον Λεονάρντο ντα Βίντσι. 6. Ανάγκες που εξυπηρετεί η έρευνα Πραγματοποιώντας μια εκτενή έρευνα πάνω σε έναν σπουδαίο άνθρωπο όπως ο Λεονάρντο ντα Βίντσι, ο κόσμος θα μπορέσει να οδηγηθεί σε μια απώτερη γνώση και να δει από άλλη οπτική γωνία το θησαυρό που μας έχει κληροδοτήσει αυτός ο παγκοσμίας φήμης καλλιτέχνης. Επίσης, ο κόσμος θα μπορέσει να κατανοήσει το συμβολισμό που κρύβεται πίσω από τα έργα του. Τέλος, θα καταφέρει να σχηματίσει μια καλύτερη άποψη γι αυτόν τον εξαίρετο άνθρωπο και να αποκτήσει γνώμη πάνω στο γνωστικό του αντικείμενο. 7. Παράγοντες που επηρεάζουν την έρευνα Κατά τη διάρκεια της έρευνάς μας, υπήρξαν ποικίλοι παράγοντες, οι οποίοι στάθηκαν είτε ως προώθηση της έρευνας ή ως τροχοπέδη αυτής. Ανάμεσα σε αυτούς ήταν: Θετικοί: Η εύκολη σχετικά πρόσβαση σε τεχνολογικές ευκολίες, όπως το διαδίκτυο. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ομάδας για τη ζωγραφική και τη γλυπτική. 11

12 Η πληθώρα πληροφοριών που υπάρχουν πάνω στο θέμα του Λεονάρντο ντα Βίντσι και ιδιαίτερα στα έργα ζωγραφικής και γλυπτικής του. Αρνητικοί: Λόγω της εποχής που έζησε, κάποια έργα έχουν διασωθεί ημιτελή κι έτσι δεν έχουμε επαρκείς πληροφορίες γι αυτά. Γιατί μέχρι τώρα δεν υπάρχει σωστή κι επαρκής απόδοση του συμβολισμού των έργων του. 8. Περιορισμοί της έρευνας Επειδή η ερευνά μας για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι θα ήταν μεγάλου όγκου και έκτασης, θέσαμε τους εξής περιορισμούς: Να ασχοληθούμε με την καλλιτεχνική φύση του Λεονάρντο ντα Βίντσι και μόνο αυτήν, επειδή η ομάδα παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη ζωγραφική και τη γλυπτική. Περιοριστήκαμε σε συγκεκριμένα έργα του, όπως η Μόνα Λίζα, ο Μυστικός Δείπνος και το Άλογο και Ιππέας, επειδή είναι τα πιο διάσημα έργα του και τα οποία η ομάδα προτιμά ιδιαίτερα. 9. Αξιοπιστία της έρευνας Η ερευνά μας είναι αξιόπιστη, διότι ξέρουμε πως οι πηγές πληροφοριών μας έχουν συγκλίνοντα αποτελέσματα σε οποιαδήποτε αναζήτηση για τον Λεονάρντο ντα Βίντσι. Ως εκ τούτου, οι πηγές μας ικανοποιούν τις απαιτήσεις της έρευνάς μας. Ακόμη το ερωτηματολόγιο που έχουμε δημιουργήσει απαντήθηκε από ενήλικα άτομα, τα οποία έχουν αντικειμενική άποψη στο θέμα και έτσι η έρευνα μπορεί να θεωρηθεί αξιόπιστη. 10. Διαδικασίες και δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν στην έρευνα Οι δραστηριότητες που χρησιμοποιήθηκαν κατά την έρευνα είναι: Επίσκεψη στην έκθεση για τον Λεονάρντο Ντα Βίντσι, προβολή παρουσίασης για αυτόν και συζήτηση. Δημιουργία ερωτηματολογίου. 12

13 11.Δημιουργία ερωτηματολογίου, απαντήσεις, συμπεράσματα, σχόλια, στατιστική, γραφήματα Στο στάδιο αυτό δημιουργήθηκε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο απαντήθηκε από κοινού από μαθητές και ενός εκ των δύο γονέων τους (για να υπάρχει αναλογία απαντήσεων 1:1 μεταξύ ενηλίκων και ανηλίκων). Το ερωτηματολόγιο αυτό δημιουργήθηκε από την ομάδα μας με δυνατότητα πενταπλής επιλογής (Πολύ, Αρκετά, Μέτρια, Λίγο, Καθόλου). Παρακάτω παρουσιάζονται οι απαντήσεις των ερωτηθέντων καθώς και σχόλια επί των αποτελεσμάτων. 1.Πόσο ενημερωμένοι είστε για τα καλλιτεχνικά έργα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΟΛΥ 0 0 ΑΡΚΕΤΑ 6 10 ΜΕΤΡΙΑ 12 7 ΛΙΓΟ 6 6 ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ 1 ΑΡΙΘΜΟΣ 10 5 ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ 0 ΠΟΛΥ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ΛΙΓΟ ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΠΙΛΟΓΕΣ Σχόλια: Παρατηρώντας τα αποτελέσματα, βλέπουμε πως οι απαντήσεις των ερωτηθέντων συγκεντρώνονται κυρίως στις ενδιάμεσες επιλογές (αρκετά, μέτρια, 13

14 λίγο) κάτι το οποίο δεν δείχνει ούτε πλήρη γνώση, ούτε απόλυτη άγνοια εκ μέρους αυτών. Συγκεκριμένα, οι γονείς, παρ' όλο τους αγχώδεις ρυθμούς ζωής των μεγαλουπόλεων, βρίσκουν αρκετό ελεύθερο χρόνο προς μελέτη καλλιτεχνικών έργων και μάλιστα σε ποσοστό 50% έχουν μία αξιοπρεπή γνώση τους. Οι μαθητές έχοντας ήδη μία γεύση των έργων του Λεονάρντο Ντα Βίντσι, κλίνουν κατά 16% περισσότερο στην απάντηση αρκετά απ' ότι οι γονείς τους. Συμπέρασμα: Από κοινού οι μαθητές και οι γονείς τους δεν κλείνουν προς τις ακραίες απαντήσεις (πολύ, καθόλου), γεγονός παρήγορο για την σημερινή κοινωνία, αφού ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι δεν ήταν ούτε Έλληνας, ούτε έζησε στην εποχή μας. 2.Πόσο αντικατοπτρίζουν τα έργα του Λεονάρντο Ντα Βίντσι την τέχνη της εποχής που έζησε; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΟΛΥ 1 6 ΑΡΚΕΤΑ 12 7 ΜΕΤΡΙΑ 6 9 ΛΙΓΟ 4 2 ΚΑΘΟΛΟΥ 1 0 ΕΡΩΤΗΣΗ 2 ΑΡΙΘΜΟΣ ΠΟΛΥ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ΛΙΓΟ ΚΑΘΟΛΟΥ ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΕΣ 14

15 Σχόλια: Φαίνεται πως οι απαντήσεις στην παρούσα ερώτηση δεν τείνουν προς το δεξιό άκρο (Λίγο,Καθόλου) από μέρους και των δύο πλευρών. Συγκεκριμένα, οι επιλογές των μαθητών ακολουθούν μία αύξουσα σειρά, με μηδενική προτίμηση των απαντήσεων: Λίγο και Καθόλου. Αυτό οφείλεται σε μια υπάρχουσα προπαιδεία των μαθητών, ασχολούμενοι με μια τέτοια εργασία. Αντίθετα, οι γονείς, έχοντας πιθανόν μια τριτοβάθμια εκπαίδευση και όντας μεγαλύτεροι σε ηλικία, έχουν μια διαφορετική οπτική γωνία και ως εκ τούτου οι απαντήσεις τους συγκεντρώνονται στη μέση του διαγράμματος και κυρίως στο αρκετά και ακολουθούν φθίνουσα πορεία. Συμπέρασμα: Κρίνοντας από τις επιλογές των ερωτηθέντων, βλέπουμε πως ο μαθητής αποκτά στις μέρες μας μια πιο ολοκληρωμένη γνώση των καλλιτεχνών παλαιότερων εποχών. Οι γονείς του όμως, αν και δεν είχαν την τεχνολογική υποστήριξη (διαδίκτυο) για πλήρη γνώση στην εποχή τους, γνωρίζουν σχετικά άριστα την τέχνη της Αναγέννησης. 3.Πόσο έχουν επηρεάσει τα έργα του Λ.Ν.Β τις τέχνες των ημερών μας; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΟΛΥ 4 3 ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΤΡΙΑ 6 5 ΛΙΓΟ 2 2 ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ 3 ΑΡΙΘΜΟΣ 10 5 ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ 0 ΠΟΛΥ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ΛΙΓΟ ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΠΙΛΟΓΕΣ 15

16 Σχόλια: Παρατηρώντας το διάγραμμα, βλέπουμε πως η πλειοψηφία των απαντήσεων συγκεντρώνεται στην απάντηση αρκετά, όπου παρατηρούμε από κοινού προτίμηση των μαθητών και των γονέων. Συγκεκριμένα, οι επιλογές των μαθητών βρίσκονται ομαλά κατανεμημένες πλην του αρκετά, το οποίο προτιμά το 55% αυτών. Ομοίως, οι απαντήσεις των γονέων συμβαδίζουν με τις απαντήσεις των παιδιών τους, κάτι που δείχνει κοινή γνώμη πάνω στην τέχνη άλλοτε και σήμερα. Η μειωμένη επιλογή των ακραίων απαντήσεων δικαιολογείται από την εξεζητημένη φύση της ερώτησης. Συμπέρασμα: Η υπερβολική προτίμηση του αρκετά, δείχνει την άποψη των μαθητών και των γονέων πως η σύγχρονη τέχνη έχει επηρεαστεί από αυτή της Αναγέννησης. Ακόμη, η «φτωχή» ποικιλία τεχνών σήμερα δικαιολογεί τη μικρή προτίμηση των επιλογών λίγο και καθόλου, γεγονός που δείχνει την κοινή γνώση της τέχνης σήμερα από τους μαθητές και από τους γονείς τους. 4.Πόσο ευκολονόητα είναι τα μηνύματα που περνούν μέσα από τα έργα του Λ.Ν.Β.; Πολύ Αρκετά Μέτρια Λίγο Καθόλου ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ ΠΟΛΥ 1 0 ΑΡΚΕΤΑ 6 5 ΜΕΤΡΙΑ 5 8 ΛΙΓΟ 12 6 ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΡΩΤΗΣΗ 4 ΑΡΙΘΜΟΣ 10 5 ΓΟΝΕΑΣ ΜΑΘΗΤΗΣ 0 ΠΟΛΥ ΑΡΚΕΤΑ ΜΕΤΡΙΑ ΛΙΓΟ ΚΑΘΟΛΟΥ ΕΠΙΛΟΓΕΣ 16

17 Σχόλια: Στη συγκεκριμένη ερώτηση υπάρχει μια ιδιαίτερη συγκέντρωση των απαντήσεων στις μεσαίες επιλογές πλην των μαθητών που τείνουν και προς το καθόλου. Συγκεκριμένα, οι γονείς κλίνουν περισσότερο προς το λίγο, ενώ υπάρχει και ένας αριθμός απαντήσεων στο μέτρια και στο αρκετά κατά 45%.Αντίθετα, οι απαντήσεις των μαθητών κατανέμονται ομαλά σε όλες τις επιλογές πλην του πολύ. Συμπέρασμα: Οι κατανεμημένες απαντήσεις των μαθητών δείχνουν μία διαφορά απόψεων και γνώσεων αναμεταξύ των μαθητών, γεγονός που δικαιολογείται από τους διαφορετικούς χαρακτήρες και παιδεία που έχουν. Αντίθετα, οι γονείς, έχοντας περισσότερες γνώσεις για τις τέχνες, γνωρίζουν πως έργα όπως του Λεονάρντο ντα Βίντσι είναι σε μεγάλο βαθμό δύσκολο να κατανοηθούν. 12.Επίλογος εργασίας Με τη διεκπεραίωση αυτής της εργασίας, διαπιστώθηκε η σπουδαιότητα του Λεονάρντο ντα Βίντσι ως καλλιτέχνη της Αναγέννησης. Αυτό έγινε κατανοητό από την εύρεση μιας μεγάλης ποικιλίας έργων ζωγραφικής και γλυπτικής, μέρος των οποίων αποτελεί ακόμη και σήμερα ανεκτίμητο θησαυρό που μας κληροδότησε αυτός ο τόσο σπουδαίος άνθρωπος. Με την ιστορική αναδρομή που έγινε, αντλήθηκαν πληροφορίες για τη ζωή και το έργο του. Έπειτα, με την δημιουργία του ερωτηματολογίου, συγκεντρώθηκαν οι απόψεις των μαθητών και των γονιών τους σχετικά με τα καλλιτεχνικά έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Μέσω αυτών των απαντήσεων παρατηρείται περισσότερο η ομοφωνία στις απόψεις μαθητών και γονέων παρά σε μικρό ποσοστό η αντίθεση. Αυτό δείχνει το σχετικό εμπλουτισμό των γνώσεων των μαθητών, ασχολούμενοι με αυτήν την εργασία, σε ικανοποιητικό επίπεδο. Εν κατακλείδι, φαίνεται πως παρ' όλη την ασχολία του με ένα τεράστιο εύρος επιστημών και τεχνών, ο Λεονάρντο ντα Βίντσι κατάφερε να προσφέρει τεράστια γνώση στην ανθρωπότητα, γι' αυτό και αποκαλείται από τους μελετητές μεγαλοφυΐα. 13. Προτάσεις για συμπληρωματική εργασία Παράλληλα με την εργασία αυτή, θα μπορούσε να γίνει συμπληρωματική έρευνα όσον αφορά στα καλλιτεχνικά έργα του Λεονάρντο ντα Βίντσι. Αρχικά, μπορεί να γίνει εξειδικευμένη μελέτη πάνω στο συμβολισμό των πιο σημαντικών έργων του, όπως η Μόνα Λίζα και ο Μυστικός Δείπνος. Η επεξήγηση αυτών των συμβόλων από ιστορικούς της τέχνης ή από μελετητές συμβόλων θα ήταν πολύ σημαντική στην μετέπειτα αποδοχή του συνόλου του έργου του Λεονάρντο ντα 17

18 Βίντσι. Ακόμη, αξιόλογη θα ήταν και η προσπάθεια σύγκρισης των έργων του με έργα αντίστοιχων καλλιτεχνών της αναγέννησης, όπως του Μποτιτσέλι (Ο ερχομός της άνοιξης), του Σάντι (Η φιλοσοφική σχολή των Αθηνών), ή ακόμη και γλυπτών, όπως Το άγαλμα του Δαυίδ και Η οροφή της Καπέλα Σιξτίνα 14.Πηγές και βιβλιογραφία Για να πραγματοποιηθεί αυτήν η αρκετά εξειδικευμένη έρευνα, χρησιμοποιήθηκαν οι ακόλουθες ιστοσελίδες: texni-zoi.blogspot.gr/2012/01/blog-post_24.html el.wikipedia.org/wiki/αναγεννησιακή_τέχνη el.wikipedia.org/wiki/λεονάρντο_ντα_βίντσι Την εργασία αυτή εκπόνησαν οι παρακάτω μαθητές; Αθανασόπουλος Κυριάκος Τριλίβας Απόστολος Τσούσης Διονύσιος Φωτόπουλος Δημήτριος-Ραφαήλ Υπεύθυνος Καθηγητής Αποστολόπουλος Κωνσταντίνος Δρ Μηχανολόγος Μηχανικός ΠΕ