Ενημερωτική και Ψυχαγωγική τηλεόραση: Η περίπτωση του Ant1 και Star

Transcript

1 Ενημερωτική και Ψυχαγωγική τηλεόραση: Η περίπτωση του Ant1 και Star ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ Αντώνιου Μπαγιώργου Α.Μ.:08/115 Επιβλέπων καθηγητής: κ. Α. Κουμπαρέλης Τμήμα Δημοσίων Σχέσεων & Επικοινωνίας Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Ιονίων Νήσων Αργοστόλι Κεφαλληνίας Ιούνιος 2013

2 Ευχαριστίες Κατ αρχάς θα ήθελα να ευχαριστήσω τον επιβλέποντα καθηγητή μου κ. Α. Κουμπαρέλη για την καθοδήγηση του καθ όλη την διάρκεια συγγραφής της παρούσας πτυχιακής εργασίας. Επίσης οφείλω να ευχαριστήσω όλους αυτούς που απάντησαν στην ποσοτική έρευνα που διεξήχθη μέσω ερωτηματολογίου και βοήθησαν στο να ολοκληρωθεί η έρευνά μου. Τέλος ευχαριστώ τους υπεύθυνους της βιβλιοθήκης Πατρών για την πολύτιμη βοήθειά τους στην εύρεση των εγχειριδίων σχετικά με την εργασία μου. 2

3 Περίληψη Η παρούσα πτυχιακή εργασία αναλύει δύο Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Συγκεκριμένα τα δύο ενημερωτικά και ψυχαγωγικά κανάλια της ελληνικής τηλεόρασης Ant1 και Star. Αρχικά γίνεται αναφορά στο ξεκίνημα της τηλεόρασης στην Ελλάδα και έπειτα στην δημιουργία της ιδιωτικής τηλεόρασης. Γίνεται εκτενής ανάλυση των δύο καναλιών και ειδικότερα μελετάται η ενημερωτική και ψυχαγωγική διάσταση των προγραμμάτων τους. Ακόμη γίνεται λόγος για την οικονομική οργάνωση των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης καθώς και για τον δημοσιογραφικό λόγο που κυριαρχεί σήμερα στο τηλεοπτικό τοπίο. Σκοπός της εργασίας είναι να κατατοπιστούν οι διαφορές των δύο καναλιών ως προς το ενημερωτικό και ψυχαγωγικό τους τοπίο. Οι διαφορές εντοπίζονται κυρίως στον ενημερωτικό τους τομέα καθώς ο Ant1 κρατά μια ουδέτερη στάση αποφεύγοντας την δραματοποίηση και στοχεύει σε μια πιο σοβαρή παρουσίαση των δελτίων ειδήσεων του σε αντίθεση με το Star που επικεντρώνεται στην ανάδειξη της ελαφριάς πλευράς των ειδήσεων και προγραμμάτων του που έχουν ως κυρίαρχο θέμα το lifestyle. Ολοκληρώνεται η εργασία με παράθεση αριθμητικών αποτελεσμάτων από την ποσοτική έρευνα που διεξήχθη μέσω της δημιουργίας ερωτηματολογίου. Λέξεις κλειδιά: Μαζική επικοινωνία, οικονομική οργάνωση, δημοσιογραφικός λόγος 3

4 Abstract In this present graduate project is attempting to analyze two media sources. More in detail, it examines two media channels of the greek TV industry and entertainment, called Αnt1 and Star. For the first part we will be analyzing the start and progress of TV in Greece and then the creation of private channels. Extensive analysis of the two channels and specifically studied the informative and entertaining dimension of their programs. Even talk about the economic organization of the media sources and the journalistic reason that now dominates the television landscape. Aim of this work is to acquaint the differences of the two channels for the information and entertainment landscape. The differences are mainly in their information field as the Ant1 keeps a neutral stance avoiding dramatization and targets a more severe presentation of the news in contradiction with the Star focused on the showcasing of the light side of news and programs which have as their dominant themed lifestyle. Operation is completed with apposition numerical results from quantitative research conducted through the creation of a questionnaire. reason Key Words: mass Communication, economic organization, journalistic 4

5 Περιεχόμενα Περίληψη... 3 Abstract... 4 Εισαγωγή... 6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Γέννηση της Ελληνικής τηλεόρασης Το ξεκίνημα - πρεμιέρα Πρώτη εκπομπή Νέες προσπάθειες Πειραματική τηλεόραση Πρώτη τηλεοπτική εκπομπή του ΕΙΡ Τηλεοπτική δικτατορία Η Δημοκρατία εκπέμπει Έγχρωμη τηλεόραση ΠΑΣΟΚ και τηλεόραση Από το 85 στην «Ελεύθερη τηλεόραση» Η ιδιωτική τηλεόραση ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενημερωτική & Ψυχαγωγική τηλεόραση στην Ελλάδα Εισαγωγή Οικονομική οργάνωση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας Ο θεσμικός ρόλος και οι λειτουργίες των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Μηχανισμοί και τεχνικές παραγωγής ειδήσεων Ο δημοσιογραφικός λόγος Εισαγωγή Τυπολογία της είδησης Η μορφή της είδησης Η πολυτροπικότητα της τηλεοπτικής είδησης Χαρακτηριστικά δημοσιογραφικού λόγου Τα είδη του δημοσιογραφικού λόγου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Εμπειρικό πλαίσιο Εισαγωγή Ο όρος «Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» Ο όρος «κοινή γνώμη» Ο δημοσιογραφικός λόγος σήμερα στο τηλεοπτικό τοπίο ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Σύγκριση εμπειρικού υλικού (προγραμμάτων), μεθοδολογία και πρωτογενής έρευνα Εισαγωγή Σύγκριση μεταξύ ειδήσεων και ενημερωτικών εκπομπών Ant1 & STAR Πρόγραμμα των καναλιών Ant1 και Star σύγκριση Αποτελέσματα ερωτηματολογίου Παράρτημα Βιβλιογραφία

6 Εισαγωγή Είναι κοινά αποδεκτό πως η τηλεόραση, ως μέσο ενημέρωσης και ψυχαγωγίας είναι πλέον άμεσα συνδεδεμένη με την ζωή του καθένα μας και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα μας. Βασικό ζητούμενο αυτής της εργασίας είναι η παρουσίαση πλευρών του τηλεοπτικού «τοπίου», όπως έχει διαμορφωθεί σήμερα. Ειδικότερα, το ενδιαφέρον της μελέτης εστιάζεται στην ανάδειξη της ενημερωτικής και ψυχαγωγικής διάστασης των τηλεοπτικών προγραμμάτων της ιδιωτικής τηλεόρασης. Συνεπώς, το αντικείμενο αντιπαραβολής σε επίπεδο προγράμματος και δημοσιογραφικού ύφους παρουσίασης των ειδήσεων θα επικεντρωθεί στο πρόγραμμα δύο καναλιών: του Ant1 και του Star. Ο Ant1 επιδιώκει και κρατά μια μέτρια στάση αποφεύγοντας την μεγάλη δραματοποίηση και στέκοντας σε μια πιο σοβαρή παρουσίαση των δελτίων ειδήσεων του σε αντίθεση με το Star το οποίο από το ξεκίνημα του επικεντρώθηκε στην ανάδειξη της ανάλαφρης πλευράς των ειδήσεων παρουσιάζοντας ως κυρίαρχο θέμα του το lifestyle. Προκειμένου να ικανοποιήσει την παραπάνω πρόθεση, η εργασία θα αποτελείται από δύο διαφορετικούς θεματικούς τομείς, ένα θεωρητικό και ένα ερευνητικό. Στο πρώτο θα αναδειχθεί η ιστορία και ο ρόλος της «τηλεόρασης» μέσα από την αναπαραγωγή των συνθηκών γέννησης της στην Ελλάδα. Μέσα από την παρουσίαση αυτού του χρονικού γίνεται σαφής ο βαθμός στον οποίο οι πολιτικοί συνδυασμοί και οι μεταξύ τους αντιπαραθέσεις επηρέασαν την διαμόρφωση της εικόνας και την ωρίμανση του μεγάλου ρόλου και της επιρροής που έχει σήμερα η τηλεόραση στην κοινή γνώμη. Σε ένα παράλληλο επίπεδο επιδιώκεται να φανεί ο βαθμός που το ίδιο το μέσο επηρέασε το ύφος και την μορφή της πολιτικής αντιπαράθεσης και συνολικά το πλέγμα των δομών που ασκούν εξουσία στην Ελλάδα. Ειδικότερα επισημαίνεται το μέγεθός των ιδιαιτεροτήτων του δημοσιογραφικού λόγου που αναπαράγει την επικαιρότητα μέσα από την τηλεοπτική οθόνη, μετά την γέννηση των ιδιωτικών τηλεοπτικών καναλιών. Το τελευταίο τμήμα του ερευνητικού μέρους περιλαμβάνει μια συγκριτική αντιπαραβολή των γνωρισμάτων της μορφής και του ύφους ενημέρωσης ανάμεσα σε δύο από τα μεγαλύτερα τηλεοπτικά δίκτυα της χώρας τον Αnt1 και το Star Channel. Η σύγκριση αυτή σχετίζεται με το χαρακτήρα και την θεματολογία την οποία χρησιμοποιούν τα δύο κανάλια στο πλαίσιο ύπαρξης των δελτίων ειδήσεων και των 6

7 εκπομπών ενημερωτικού χαρακτήρα. Θα γίνει μια αναφορά ανάμεσα τους και στις διαφορές στο «ψυχαγωγικό τομέα». Η σύγκριση σε αυτό το κεφάλαιο θα γίνει με άξονα ένα συγκεκριμένο θέμα και μια δεδομένη χρονική περίοδο. Το θέμα στην προκειμένη περίπτωση είναι η οικονομική κρίση που μαστίζει την χώρα εδώ και το χρονικό δεδομένο εστιάζεται στα τελευταία πέντε χρόνια. Επίσης σε αυτό το μέρος και συγκεκριμένα ακολουθώντας την ποσοτική ανάλυση δεδομένων, έχει συνταχθεί σχετικό ερωτηματολόγιο μέσω του οποίου επιχειρείτε να διαπιστωθεί και να καταγραφεί η διαμόρφωση των τάσεων που διακρίνουν το ενημερωτικό και ψυχαγωγικό τηλεοπτικό πεδίο στη χώρα μας. Υπάρχουν και ερωτήσεις που αφορούν μόνο το Ant1 και το Star. 7

8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. Γέννηση της Ελληνικής τηλεόρασης 1. Το ξεκίνημα - πρεμιέρα Η επιστημονική ανακάλυψη της τηλεόρασης έγινε στις αρχές του 20 ου αιώνα και εξαπλώθηκε την περίοδο του Μεσοπολέμου. Ο Βαλούκος στο η «Ιστορία της Ελληνικής Τηλεόρασης» περιγράφει το χρονικό που οδήγησε από την δημιουργία του πρώτου τηλεοπτικού δέκτη στην δημιουργία των πρώτων οργανωμένων τηλεοπτικών δικτύων» 1. Η δυνατότητα του νέου μέσου φαίνεται από την αποδοχή που έτυχε στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Ενδεικτικά είναι τα παραδείγματα του Αμερικανού Τζέκινγκς, ο οποίος δημιούργησε και κατασκεύασε την πρώτη εταιρεία κατασκευής τηλεοπτικών δεκτών το Την ίδια χρονιά, βρέθηκε να μάχεται για την δημιουργία του πρώτου πειραματικού τηλεοπτικού σταθμού στην Νέα Υόρκη (ΝBC). Την ίδια δεκαετία σημειώνονται και άλλες προσπάθειες για την δημιουργία πειραματικών τηλεοπτικών σταθμών σε Μεγάλη Βρετανία και στην Ναζιστική Γερμανία που δεν πραγματοποιήθηκαν λόγω του Β Παγκοσμίου Πολέμου. Με το τέλος του πολέμου πραγματοποιούνται οι πρώτες εκπομπές στην τηλεόραση στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ανάλογες δραστηριότητες γίνονται στον Ατλαντικό και την Σοβιετική Ένωση 2. Κορυφαία γεγονότα αυτής της περιόδου η στέψη της Βασίλισσας Ελισάβετ στο Λονδίνο (1953) 3 και το τουρνουά τένις Γουίμπλετον (1957). Στις αρχές της επόμενης δεκαετίας η τηλεόραση αρχίζει να ενημερώνει το κοινό για πολιτικά θέματα. Αμέσως μετά τον Εμφύλιο στην Ελλάδα που τελείωσε το 1949, η λειτουργία της τηλεόρασης απασχόλησε τα κυβερνητικά κλιμάκια. Αν και οποιοσδήποτε μελετητής της κοινωνικοπολιτικής κατάστασης θα περίμενε ότι οι προτεραιότητες θα ήταν άλλες, φαίνεται ότι η τηλεόραση δεν άφησε αδιάφορες ούτε τις υπό ανάπτυξη χώρες όπως η Ελλάδα. Στην ελληνική νομοθεσία για πρώτη φορά υπήρξε αναφορά 1 Στάθης Βαλούκος, Ιστορία της Ελληνικής τηλεόρασης, εκδ. Αιγόκερως, Αθήνα 2008,σ Να τονισθεί πως σημαντικό ρόλο στην περιγραφόμενη έκρηξη των τηλεοπτικών δικτύων είχε η τεχνολογική πρόοδος που αποκτήθηκε κατά την διάρκεια του πολέμου στην λειτουργία των ραντάρ και συνολικά των συστημάτων επικοινωνίας. 3 Θοδωρής Στίνης., Τα γεγονότα Live, εκδ. Λιβανης, Αθήνα 2006, σελ 35 8

9 στη λειτουργία τηλεοπτικών σταθμών στο νόμο 1663 του «Ο νόμος αυτός προέβλεπε την ίδρυση και λειτουργία ραδιοτηλεοπτικών σταθμών Ενόπλων Δυνάμεων με σκοπό τη διαπαιδαγώγηση, ψυχαγωγία και εξύψωση του μορφωτικού επιπέδου των ενόπλων δυνάμεων» 4. Η τηλεόραση ήταν πλέον διαδεδομένη στα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη. Στην Ελλάδα επί κυβερνήσεως Παπάγου ψηφίζεται ο νόμος 2312/1953 περί «Οργανώσεως και λειτουργίας του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας της Ελλάδος 5». Με αυτόν το νόμο το ΕΙΡ έχει δικαίωμα εκπομπής ηχητικών και τηλεοπτικών προγραμμάτων, προοριζόμενο απευθείας για το κοινό. Ο νόμος ακόμα προέβλεπε ολοκληρωτική εξάρτιση του ΕΙΡ από την κυβέρνηση. Η τηλεόραση δεν έγινε αποδεχτή από τους πολιτικούς γιατί φοβόντουσαν ότι θα ενίσχυε την κυβερνητική προπαγάνδα. Την ίδια ανησυχία είχαν και οι εκδότες του ημερήσιου και περιοδικού τύπου γιατί την αντιλαμβάνονταν ως απειλή και όταν τους δινόταν ευκαιρία την σάρκαζαν «η κυβέρνηση που θα βάλει εμπρός την τηλεόραση στην Ελλάδα, θα πέσει την επόμενη ημέρα 6». Η κατάσταση έγινε πιο έντονη όταν η Ιταλία το 1960 προσφέρθηκε να διαθέσει μέρος από τα χρήματα των πολεμικών αποζημιώσεων στην ραδιοφωνία και την τηλεόραση. Αυτό προκάλεσε αντιδράσεις στον δημοσιογραφικό κλάδο που αντιμετώπισε αρνητικά την έλευση της. Αναφορές από άρθρα «η έλευση της τηλεόρασης θα επιδεινώσει την ήδη προκληθείσα εκ του ραδιοφώνου, ανωμαλία του δημόσιου βίου, εφόσον θα καταστεί κομματικόν όργανο». Τελικά η σύμβαση αυτή ακυρώθηκε Πρώτη εκπομπή Μέχρι τη στιγμή που χωρίς νόμους και γραφειοκρατικές προετοιμασίες μεσαία στελέχη της ΔΕΗ και όχι από τον πρωθυπουργό το φθινόπωρο του 1960 στη ΔΕΘ εξέπεμψε τηλεοπτική εικόνα από το περίπτερο της ΔΕΗ στην 25 η Έκθεση Θεσσαλονίκης. Το ζήτημα του τεχνικού εξοπλισμού λύθηκε σε συνεργασία με την 4 Π. Δ. Δαγτόγλου., Ραδιοτηλεόραση και Σύνταγμαι, εκδ. Σάκουλα, Αθήνα 1989, σελ Δαγτόγλου., ο.π Φρέντυ Γερμανός., Τηλε-σενάριο, εφημ «Ελευθεροτυπία», Γιώργος Κάρτερ., Ελληνκή Ραδιοφωνία και Τηλεόραση, εκδ Καστανιώτη, Αθήνα 2004, σελ 14 9

10 Philips. Μετά από συζητήσεις με τον γενικό διευθυντή της στην Ελλάδα, δέχτηκε να στηρίξει με την τεχνογνωσία και τα μηχανήματα της το εγχείρημα. Την 3 η Σεπτεμβρίου 1960, στις 8 η ώρα το βράδυ, ο Κωνσταντίνος Καραμανλής έφτασε στο περίπτερο της ΔΕΗ, για να τονίσει με τη συμβολική παρουσία του τη σημασία του γεγονότος. Η πρώτη εκπομπή ειδήσεων βγήκε στον αέρα με παρουσιάστρια την Έλσα Παπαστεργίου με πρώτη εκφώνηση «Εδώ ο Πρώτος Πειραματικός Σταθμός Τηλεοράσεως Ελλάδος. Στο στούντιο εισέρχεται ο πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Καραμανλής 8». Στην συνέχεια η κάμερα γύρισε στον Κωνσταντίνο Καραμανλή που μετέφερε ένα σύντομο μήνυμα προς τον λαό της Βορείου Ελλάδος. Εμπνευστής αυτής της προσπάθειας ήταν ο Μάνος Ιατρίδης, προϊστάμενος Δημοσίων Σχέσεων της ΔΕΗ. Προσωπικότητα που δέσποζε στο «γυαλί» στηρίζοντας με πάθος στη νέα αυτή ιδέα ήταν ο Άλκης Στέα, που παρουσίασε ένα τηλεφωνικό παιχνίδι γνώσεων. Αυτή ήταν και η πρώτη τηλεοπτική εκπομπή Νέες προσπάθειες Το 1962 στήθηκε ένας ακόμα σταθμός της ΔΕΗ στην Αθήνα που προσπάθησε να επαναλάβει το πείραμα της Θεσσαλονίκης. Ο σταθμός εξέπεμψε στις αρχές Δεκεμβρίου. Η εκπομπή θα περιλάμβανε ταινίες μικρού μήκους. Η λειτουργία του σταμάτησε γρήγορα, αφού με συνταγματική πράξη η τηλεόραση ανατέθηκε στο ΕΙΡ καθώς «ο νόμος επέτρεπε τηλεοπτικές εκπομπές μόνο στο ΕΙΡ και τις Ένοπλες Δυνάμεις» 10. Την ίδια χρονιά το ΕΙΡ (Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας) αγόρασε οικόπεδα στην οδό Μεσογείων για να κατασκευαστεί το γνωστό σήμερα μέγαρο της Αγίας Παρασκευής. Το 1963 με πρωθυπουργό τον Κων/νο Καραμανλή, αποφασίστηκε η δημιουργία δικτύου με κρατική δαπάνη. Έγινε η τελευταία απόπειρα να γίνει διαγωνισμός για την προμήθεια τριών πομπών ισχύος 30 κιλοβάτ, για να 8.Βαλούκος ο.π., σ όπου περιγράφεται το συνολικό χρονικό της πρώτης τηλεοπτικής μετάδοσης στην Θεσσαλονίκη. 9 Τα συγκεκριμένα γεγονότα αποτέλεσαν το θέμα ενός ντοκιμαντέρ του Λάζαρου Λαζαρίδη που προβλήθηκε το 2012 παραγωγής ΕΡΤ3 στα πλαίσια της σειράς εκπομπών «Η Θεσσαλονίκη άλλοτε και τώρα». 10. Βαλούκος., ό.π., σ

11 εγκατασταθούν στην Αθήνα, τη Θεσσαλονίκη και την Πάτρα και αυτή η απόπειρα ναυάγησε Πειραματική τηλεόραση Στην νέα κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου δεν υπήρχε σχέδιο για την εγκατάσταση τηλεοπτικού δικτύου αφού δεν υπήρχαν τα κατάλληλα μέσα, το Σεπτέμβριο ήρθε στην Αθήνα το συνεργείο της ιταλικής τηλεόρασης RAI και έστησε πομπό εμβέλειας 8 χιλιομέτρων. Η RAI πρότεινε στον Σάκη Πεπόνη γενικό διευθυντή του ΕΙΡ να μείνουν τα μηχανήματα στην Ελλάδα, έτσι ώστε να αρχίσει το ΕΙΡ δοκιμαστικές εκπομπές. Μετά από διαπραγματεύσεις με τον πρωθυπουργό, ο Πεπόνης, δέχτηκε την πρόταση των ιταλών, για την αγορά του εξοπλισμού τους. Όλα έδειχναν πως η Ελλάδα θα αποκτούσε δικό της τηλεοπτικό δίκτυο με τεχνολογία ιταλών. Όμως και πάλι αυτή η συμφωνία ναυάγησε καθώς πίσω από αυτό βρίσκονταν οι εκδότες των εφημερίδων. Έγιναν πολλές προτάσεις στην Ελληνική κυβέρνηση για να αποκτήσει ένα σύγχρονο τηλεοπτικό δίκτυο, αλλά καμία δεν επικράτησε, πλην της πρότασης της ΔΕΗ όπου συμφωνήθηκε η δυνατότητα χρήσης του υπάρχοντος πομπού της ΔΕΗ από το ΕΙΡ για πειραματικές τηλεοπτικές εκπομπές. Ο Σάκης Πεπόνης 11 ανέλαβε προσωπικά την στελέχωση της πειραματικής ομάδας. Το πείραμα της τηλεόρασης δεν αντιμετωπιζόταν με συμπάθεια από τον πολιτικό χώρο, ακόμα και από το κόμμα που κυβερνούσε. Με την πτώση της κυβέρνησης Γεωργίου Παπανδρέου, το αμερικάνικο δίκτυο ABC προσέγγισε ισχυρά κυβερνητικά στελέχη ( Στέφανο Στεφανόπουλο κ.α) παρουσιάζοντας τους ένα φιλόδοξο σχέδιο το οποίο δεν έγινε δεκτό. Την 21 Σεπτεμβρίου ενώ ο Στέφανος Στεφανόπουλος προσπαθούσε να σχηματίσει κυβέρνηση, η πειραματική εξέπεμψε την πρώτη δοκιμαστική εκπομπή με προβολή ελληνικών επικαίρων και αποσπάσματα κινηματογραφικών ταινιών. Το πρόγραμμα παρουσιάστηκε από την Ελένη Κυπραίου και την Αλέκα Μαβίλη. Αντιδρώντας οι εφημερίδες καλούσαν την κυβέρνηση να απαγορεύσει τις εκπομπές «Προς Θεού 11 Αναστάσιος Πεπονής., Τα γεγονότα και τα πρόσωπα, εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 2002,σελ όπου περιγράφονται και το σύνολο των πολιτικών διαβουλεύσεων για την δημιουργία τηλεοπτικού σταθμού 11

12 σταματήστε την τηλεόραση, απαγορεύστε σε αυτούς τους ανθρώπους να κάνουν τηλεόραση 12». Ο Στεφανόπουλος απαγόρευσε ρητά κάθε μορφή τηλεοπτικής μετάδοσης. Μετά από την κυβερνητική απαγόρευση οι εργαζόμενοι αποφάσισαν να αντιδράσουν. Έτσι κήρυξαν γενική απεργία την ημέρα που συνερχόταν η Βουλή, με αιτήματα τους «Πρώτον, να αρθεί η απαγόρευση λειτουργίας του πειραματικού σταθμού τηλεοράσεως και δεύτερον, να ψηφιστεί το νομοσχέδιο περί ραδιοφωνίας με το οποίο λύνονταν βασικά εργασιακά τους θέματα 13». Ο γενικός γραμματέας Τύπου ζήτησε αναστολή της απεργίας. Οι συνδικαλιστές ήταν ανένδοτοι, ήθελαν να τους δει προσωπικά ο Στεφανόπουλος. Ο νέος πρωθυπουργός βγήκε εκνευρισμένος από το συμβούλιο στους απεργούς όπου τον διαβεβαίωσαν πως η τηλεόραση θα παίζει μόνο με πειραματικό χαρακτήρα. Ο Στεφανόπουλος έδωσε την συγκατάθεσή του με έναν όρο, να μην μεταδίδει ειδήσεις Πρώτη τηλεοπτική εκπομπή του ΕΙΡ Στις 27 Οκτωβρίου 1965 άρχισαν οι μεταδόσεις του Πειραματικού Σταθμού Τηλεοράσεως του ΕΙΡ από το (ΝΥΜΑ) με εκφωνητή τον Φρέντυ Γερμανό. Ο τύπος μάλιστα ανέφερε πως σύντομα θα άρχιζαν ημερήσιες εκπομπές, «γεγονός που προκαλούσε πυρετό στα εμπορικά καταστήματα των Αθηνών, που έκαναν αθρόες εισαγωγές τηλεοπτικών συσκευών για να εξυπηρετήσουν την αξιόλογη ζήτηση που παρατηρήθηκε» 14. Αποφασίστηκε επιτέλους η έναρξη του επίσημου προγράμματος του ΕΙΡ και ορίστηκε η 23 η Φεβρουαρίου 1966 ως ημερομηνία έναρξης των καθημερινών πειραματικών εκπομπών. Την ιστορική εκείνη ημέρα η Ελένη Κυπραίου βγήκε στον αέρα και σε ασπρόμαυρη εικόνα έκανε την πρώτη εκφώνηση της ελληνικής τηλεόρασης. «Καλησπέρα σας, Κυρίες και Κύριοι! Από σήμερα το ΕΙΡ καθιερώνει σειρά πειραματικών τηλεοπτικών εκπομπών» 15. Το ξεκίνημα δεν ήταν καθόλου εύκολο. Το πρώτο πρόγραμμα, όπως αναφέρεται στις εφημερίδες της 23ης 12. Βαλούκος., Ό.π., σ Βαλούκος., ο.π, σ Μανώλης Χαιρετάκης., Τηλεόραση και διαφήμιση, εκδ. Σάκκουλα, Αθήνα 1997, σελ Βαλούκος., ό.π., σ

13 Φεβρουαρίου, ήταν το εξής: 18.30: Διεθνή επίκαιρα, 18.45: Για σας, Κυρία μου, 19.00: Αυστραλία (ταξιδιωτικό ντοκιμαντέρ), 19.25: Ο Άγγλος γλύπτης Χένρι Μουρ (ντοκιμαντέρ), 19.55: Παίζει η ορχήστρα Ανρί Λεκά, 20.15: Ο κλέφτης (βραζιλιάνικη ταινία μ.μ), 20.30: Τέλος προγράμματος. Την ίδια ακριβώς εποχή το 1966, η Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού, άρχισε τις πρώτες δοκιμαστικές εκπομπές περιορισμένης εμβέλειας του σταθμού τηλεοράσεως Ενόπλων Δυνάμεων (ΤΕΔ), που είχε ως πρώτο σήμα του το δικέφαλο αετό στο σώμα του οποίου υπήρχαν τα αρχικά ΤΕΔ 16. Τον Ιανουάριο του 66 άρχισε να εκπέμπει τρείς φορές την εβδομάδα 7 9μμ. «Πρώτες εκφωνήτριες ήταν η Μαρία Ψαριανού και η Σάσα Σοφού 17». Οι εκπομπές άρχισαν κι εκεί σε καθημερινή βάση και περιελάμβαναν συνήθως προβολή των ελληνικών επικαίρων, τραγούδια και ντοκιμαντέρ. Τα πρώτα προβλήματα άρχισαν, δεν υπήρχε νομικό πλαίσιο, δεν προβλέπονταν οικονομικοί πόροι, δεν υπήρχε καταρτισμένο προσωπικό και δεν ίσχυε το καθεστώς ελευθερίας της έκφρασης. «Η στάση των πολιτικών απέναντι στην τηλεόραση παρέμενε αρνητική. Χαρακτηριστική ήταν η δήλωση του προέδρου της κοινοβουλευτικής επιτροπής για την τηλεόραση και πρώην πρωθυπουργού Γεώργιου Αθανασιάδη Νόβα: Το ΕΙΡ προχωρεί με ανύπαρκτα έσοδα. Δεν είναι ΕΙΡ είναι ΑΗΡ. Θα δούμε τι θα γίνει 18». Η δήλωση αυτή είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα για την δυσπιστία που είχαν πολιτικά πρόσωπα απέναντι στην τηλεόραση. Όπως είναι φανερό στόχος της τηλεόρασης την περίοδο των πρώτων εκπομπών και από το ΕΙΡ και από την ΤΕΔ αν και το πρόγραμμα ήταν μικρό και γινόταν σε συγκεκριμένες ώρες. Αποσκοπούσε στην προβολή του πολιτισμού, την επιμόρφωση, την εκπαίδευση, την αντικειμενική ενημέρωση και εκλεκτή ψυχαγωγία. Το κοινό παρακολουθούσε με πάθος, γοητευμένο αυτές τις πρώτες εκπομπές καθώς ήταν κάτι καινούργιο και εντυπωσιακό στην καθημερινή τους ζωή. 16 Το χρονικό των πρώτων τηλεοπτικών εκπομπών αποτέλεσε θέμα μια από τις εμπορικότερες κινηματογραφικές ταινίες του σύγχρονου Ελληνικού κινηματογράφου της δεκαετίας του 80, την «Λούφα και Παραλλαγή». Ο σκηνοθέτης της, ο Νίκος Περράκης υπήρξε ένας από τους πρώτους τεχνικούς που επάνδρωσαν το νεοϊδρυθέν κανάλι των Ενόπλων Δυνάμεων. Μέρος αυτό της εμπειρίας διανθισμένο με πολλά ευτράπελα περιστατικά ή παρουσιάζοντας στιγμές των μεταδόσεων αυτών με μια κωμική διάθεση είναι τα συστατικά που οδήγησαν στην εισπρακτική επιτυχία της ταινίας σε συνδυασμό με το εκλεκτό επιτελείο ηθοποιών που εμφανίζονται. Αξίζει να αναφερθεί πως πριν από επτά περίπου χρόνια ο ίδιος σκηνοθέτης παρουσίασε και μια τηλεοπτική σειρά με τον ίδιο τίτλο με αξιόλογη επιτυχία. 17. Βαλούκος., Ό.π, σ Γιώργος Δάμπασης., Την εποχή της τηλεόρασης, Αθήνα 2002, σελ

14 1.5. Τηλεοπτική δικτατορία Η δικτατορία ήρθε 2 μήνες μετά από την πρώτη επέτειο της ελληνικής τηλεόρασης. Οι εκπομπές στην τηλεόραση του ΕΙΡ ξανάρχισαν κανονικά την Δευτέρα 24 Απριλίου. Το πρώτο πράγμα που άλλαξε ήταν το σήμα του σταθμού αντικαταστάθηκε με το γνωστό έμβλημα της χούντας το πουλί και τον στρατιώτη. Ο προσανατολισμός που επιλέχθηκε ήταν βραχυπρόθεσμος και μεσοπρόθεσμος. Η ΤΕΔ ανέλαβε τη λαϊκή ψυχαγωγία και την πολιτική προπαγάνδα, ενώ το ΕΙΡ προετοιμάστηκε ώστε να λειτουργήσουν τα πάντα σωστά στη μετάδοση των αγώνων του ευρωπαϊκού πρωταθλήματος στίβου στην Αθήνα. Η τηλεόραση της δικτατορίας παρουσίασε μεγάλα αθλητικά γεγονότα, όπως τους Πανευρωπαϊκούς του 69 και το Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου, για την οποία έδειξαν ενδιαφέρον οι Έλληνες. Η κίνηση ολοκληρώθηκε με ελληνικές και ξένες σειρές («Πέιτον Πλέις», «Ο φυγάς» κ.ά.). Σημαντικό ρόλο έπαιξαν στην τηλεόραση οι παρουσιαστές «Πρώτος ο Φρέντυ Γερμανός με το «Αλάτι και πιπέρι» ( ) και ο Νίκος Μαστοράκης 1969 με το Bingo και το 1970 με το Super Bingo ήταν ο δεύτερος 19». Η απήχηση του κόσμου στις εκπομπές και στις σειρές ήταν μεγάλη και έδειχναν το ενδιαφέρον τους παρακολουθώντας τες, είχαν περισσότερο επιμορφωτικό χαρακτήρα και ποιοτική ψυχαγωγία. Στα σενάρια των εκπομπών και των σίριαλ υπήρχε λογοκρισία και αυτό είχε αναστατώσει τους σεναριογράφους καθώς δεν μπορούσαν να εκφραστούν ελεύθερα. Το 1969 ολοκληρώθηκε η πειραματική περίοδος της ελληνικής τηλεόρασης, ολοκληρώθηκε ο τεχνολογικός εξοπλισμός του δικτύου, άρχισε να λειτουργεί ο πομπός της Πάρνηθας. «Το καθεστώς με δύο νομοθετικές παρεμβάσεις ρυθμίζει το νομικό πλαίσιο λειτουργίας των καναλιών» 20. Η πρώτη ρύθμιση αφορούσε την ΤΕΔ το στρατιωτικό κανάλι όπου μετονομάστηκε σε ΥΕΝΕΔ ( Υπηρεσία Ενημερώσεως Ενόπλων Δυνάμεων). Σκοπός της ΥΕΝΕΔ ήταν εθνική, ηθική, κοινωνική διαπαιδαγώγηση, επιμόρφωση και ψυχαγωγία του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων και του λαού. Αρχές του 1970 αλλάζει το καθεστώς του ΕΙΡ ραδιοπρόγραμμα που μετατρέπεται σε νομικό πρόσωπο δημοσίου δικαίου και μετονομάζεται σε ΕΙΡΤ ραδιοτηλεόραση. 19 Βαλούκος. ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ

15 «Με τον νόμο 745 το ΕΙΡΤ τελεί πλέον υπό τριπλό κρατικό έλεγχο, αφού ανήκει στη δικαιοδοσία τριών υπουργείων (Προεδρίας, Οικονομικών και Συγκοινωνιών)» 21. Ο Κώστας Σισμάνης, αποφάσισε να γυριστεί ένα έργο αποκλειστικά γραμμένο για την τηλεόραση. «Έτσι γεννήθηκε το πρώτο ελληνικό σίριαλ, το Σπίτι με τον Φοίνικα.» 22 Ο Κώστας Πρετεντέρης και ο Νίκος Φώσκολος ήταν οι δύο βασικότεροι δημιουργοί της περιόδου μέχρι το Από το 1973 η χουντική τηλεόραση εμφάνιζε τα προβλήματα της. Ο τομέας της ενημέρωσης ήταν σταθερά κολλημένος στη ραδιοφωνική εκφώνηση. Οι λογοκριμένες ειδήσεις και οι ενημερωτικές εκπομπές ήταν σε αντίθεση με την καθημερινή πραγματικότητα που βίωναν οι πολίτες. Η αξιοπιστία των δελτίων και των ενημερωτικών εκπομπών εκμηδενίστηκε. «Την εποχή αυτή έκαναν την εμφάνιση τους και οι τηλεπαρουσιάστριες Νάκη Αγάθου, Ρίτα Ασημακοπούλου, Μακώ Γεωργιάδου, Κέλλυ Σακάκου(ΕΙΡΤ) και Σάσα Μανέτα (ΥΕΝΕΔ)» 23. Στον ψυχαγωγικό τομέα και στα δύο κανάλια κυριαρχούν πλέον οι διαφημιστικές εταιρείες οι οποίες εξολοκλήρου έχουν το κόστος παραγωγής, κερδίζοντας στην συνέχεια την αποκλειστική εκμετάλλευση του διαφημιστικού χρόνου. «Σημαντικότερος από τους παραγωγούς διαφημιστές τόσο σε τζίρο όσο και σε αριθμό εκπομπών ήταν ο Νίκος Μαστοράκης, ο οποίος εξελίχτηκε σε παντοδύναμο παράγοντα» 24. Οι φοιτητές, τον Φεβρουάριο του 73 κατέλαβαν το κτήριο της Νομικής σχολής, αντέδρασαν στον νόμο της υποχρεωτικής στράτευσης και προχώρησαν στην κατάληψη του Πολυτεχνείου. Ο εγκλεισμός των φοιτητών στο πολυτεχνείο δημιούργησε αμηχανία στην κυβέρνηση αλλά και στα δύο κανάλια τα οποία δεν γνώριζαν πώς να αντιμετωπίσουν το ζήτημα και προτίμησαν να το κρύψουν. «Στο δελτίο ειδήσεων δεν αναφέρεται το παραμικρό από τα γεγονότα που στο μεταξύ τρέχουν με κινηματογραφική ταχύτητα. Οι έγκλειστοι φοιτητές πραγματοποιούν γενικές συνελεύσεις, στήνουν ραδιοφωνικό σταθμό εντός της πολυτεχνικής σχολής και καλούν σε εξέγερση τον αθηναϊκό λαό» Στέλιος Παπαθανασόπουλος., Απελευθερώνοντας την Τηλεόραση, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 1996, σελ Βαλούκος., ό.π, σ Βαλούκος., ό.π., σ Μ. Κομνηνού., «Τύπος και τηλεόραση» στο Διαμαντής Λεβεντάκος (επ)., Τηλεόραση και Ελληνική κοινωνία, εκδ. Εικών, Αθήνα 2004, σελ Βαλούκος., ό.π., σ

16 Τη νύχτα των γεγονότων του Πολυτεχνείου, στο ΕΙΡΤ επικρατούσε σύγχυση, υπήρχε ένα κείμενο από την γενική γραμματεία που έπρεπε να εκφωνηθεί στο δελτίο. «Μα οι δημοσιογράφοι της Ηχούς εξαφανίζονται ο Βαγγέλης Μπίστικας, ο Μέμος Φαράκος, ο Ιάσων Μοσχοβίτης, ο Γιώργος Λεονάρδος, δηλώνουν ασθένεια. Ο Λυκούργος Κομίνης είχε προλάβει να φύγει στο Λονδίνο» 26. Οι Ολλανδοί καταφέρνουν να καταγράψουν την κορύφωση των γεγονότων με το γκρέμισμα της κεντρικής πύλης από ένα τανκ. Τα δύο κανάλια δέχονταν τρομοκρατία, η ΥΕΝΕΔ ως στρατιωτικό κανάλι θεωρείτο ελεγχόμενο, όχι όμως και το ΕΙΡΤ, «Άνθρωποι των μυστικών υπηρεσιών και της ΕΣΑ διορίστηκαν σε διοικητικές θέσεις και γέμισαν κοριούς όλα τα γραφεία. Η παρακολούθηση και ο χαφιεδισμός των υπαλλήλων βρισκόταν στην ημερήσια διάταξη» Η Δημοκρατία εκπέμπει Ο Κ. Καραμανλής διόρισε στο ΕΙΡΤ τον Δημήτρη Χορν και τον Παύλο Μπακογιάννη της Ντόιτσε Βέλε για διευθύνοντα ρόλο. «Πρώτο μέλημα του δίδυμου ήταν η ανανέωση στον τομέα των ειδήσεων. Το δελτίο έπρεπε να αποκτήσει κύρος και φρεσκάδα να καθαρίσει από τα κατάλοιπα της δικτατορίας. Απομάκρυναν τους εκφωνητές που είχαν συνδέσει το πρόσωπο τους με τη χούντα και έγινε διαγωνισμός για να προσληφθούν στη θέση τους νεαροί ηθοποιοί για τον καλύτερο χρωματισμό της φωνής πρώτος ήταν ο Αλέξανδρος Αντωνόπουλος» 28. Το Μάιο του 1975 ξεκίνησε η θρυλική σειρά «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» του Νίκου Καζαντζάκη, το πρώτο σίριαλ της μεταπολίτευσης. Ακολούθησαν πολλές τηλεοπτικές μεταφορές λογοτεχνικών έργων. Ο Βασίλης Γεωργιάδης έβαλε τη σφραγίδα του αυτή την περίοδο όχι μόνο με τον Καζαντζάκη, αλλά και με τα «Γιούγκερμαν», «Συνταγματάρχης Λιάπκιν» και τους «Πανθέους», που θριάμβευσαν και εμπορικά. Η τηλεόραση καθάρισε από ότι θύμιζε χούντα και ξέφυγε από τα λογοκριμένα σενάρια, η απήχηση του κόσμου έγινε μεγαλύτερη και άρχισε να ταιριάζει με τον τρόπο ζωής τους. Η τηλεόραση έφερε στο κοινό αντικειμενική είδηση και επιμορφωτική ψυχαγωγία. 26. Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ

17 Η ηγεσία στην τηλεόραση άλλαζε πάρα πολύ γρήγορα. Το Μάρτιο του 1975 η κυβέρνηση Καραμανλή πρότεινε στον Ροβήρο Μανθούλη να αναλάβει την αναδιοργάνωση του προγράμματος του ΕΙΡΤ. Το επόμενο καλοκαίρι «Η κυβέρνηση παρουσίασε και λίγους μήνες αργότερα ψήφισε τον νέο νόμο για την τηλεόραση. Ήταν ο νόμος 230/75 περί ιδρύσεως Ανωνύμου Εταιρείας υπό την επωνυμία Ελληνική Ραδιοφωνία Τηλεόρασις ( ΕΡΤ )» 29. Με τον οποίο ιδρύθηκε νέα κρατική εταιρεία Ιδιωτικού Δικαίου στη θέση του παλιού ΕΙΡΤ, με σκοπό την ενημέρωση, την επιμόρφωση και την ψυχαγωγία του ελληνικού λαού. Ενώ προβλεπόταν και η ένταξη σε αυτήν της ΥΕΝΕΔ μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα, με όριο το τέλος του 1977 πράγμα το οποίο δεν πραγματοποιήθηκε με το κρατικό κανάλι Έγχρωμη τηλεόραση Οι εκλογές του 1977 ήταν σημαντικό σημείο για την εξέλιξη της τηλεόρασης γιατί άρχισαν και οι πολιτικοί να καταλαβαίνουν την προπαγανδιστική δύναμη της. «Πρώτο το ΠΑΣΟΚ χρησιμοποιούσε δικούς του τηλεσκηνοθέτες για τη μετάδοση των προεκλογικών συγκεντρώσεων και το παράδειγμα του ακολούθησε και η Νέα Δημοκρατία» 30. Από τις 6 Ιανουαρίου 1979 η τηλεόραση άρχισε να εκπέμπει σε έγχρωμο σήμα SECAM. Το σύστημα ήταν γαλλικό, ενώ ανταγωνιστικό του ήταν το PAL Γερμανικής κατασκευής. Η τελική επιλογή από τα δύο συστήματα έγινε από τον Κωνσταντίνο Καραμανλή, στα πλαίσια των διεθνών σχέσεων της χώρας. «Η επιλογή του γαλλικού συστήματος, παρότι θεωρούνταν κατώτερο του γερμανικού, ήταν πράξη πολιτικής συνεργασίας του Έλληνα πρωθυπουργού προς τον Γάλλο πρόεδρο Ντ Εστέν καθώς υποστήριζε την δύσκολη πορεία της Ελλάδας προς την ΕΟΚ» 31. Το πρώτο έγχρωμο δελτίο ειδήσεων παρουσιάστηκε από τον Αλέξανδρο Αντωνόπουλο και τη Λιάνα Κανέλλη το απόγευμα της 6 ης Ιανουαρίου. 29. Δαγτόγλου., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ

18 1.8. ΠΑΣΟΚ και τηλεόραση Μετά τις εκλογές του 1981, κι ενώ έχει ξεκινήσει η έγχρωμη τηλεόραση, άρχισε με τις γνωστές διοικητικές αλλαγές. Κανείς δεν περίμενε μεγάλες αλλαγές στην ΥΕΝΕΔ. Τα μάτια ήταν στραμμένα στην ΕΡΤ. Το Δεκέμβριο τελείωσαν οι περισσότερες ελληνικές σειρές των προηγούμενων διοικήσεων και στα δύο κανάλια («Μεθοριακός σταθμός», «Ο φιλαράκος» κ.λπ.), ενώ συνεχίστηκαν οι φημισμένες σαπουνόπερες «Ντάλας» στην ΕΡΤ και «Δυναστεία» στην ΥΕΝΕΔ. Στις 13 Δεκεμβρίου, στις το βραδύ, μεταδόθηκε στην ΥΕΝΕΔ η πρώτη διαφορετική εκπομπή. Ήταν οι «Ρεπόρτερς», ένα δημοσιογραφικό μαγκαζίνο. Ρεπόρτερ της εκπομπής ήταν ο Γιώργος Λιάνης, ο Κώστας Χαρδαβέλας και ο Γιάννης Δημαρά. «Η εκπομπή χαιρετίστηκε από τον συμπολιτευόμενο Τύπο με καλές κριτικές, ως μια προσπάθεια να εμφανίσει η τηλεόραση ένα άλλο, πιο άμεσο πρόσωπο, αγγίζοντας κοινωνικά και πολιτικά θέματα που στο παρελθόν αποτελούσαν ταμπού για τα κρατικά κανάλια» 32. Οι νέες εκπομπές για το κοινό αποτέλεσαν σημείο αλλαγής. Στην ψυχαγωγία του μπήκαν (σατιρικά σίριαλ, κοινωνικές σειρές) αλλά και στην ενημερωτική του διάσταση ντοκιμαντέρ και ενημερωτικές εκπομπές όπως οι Ρεπόρτερ, με κοινωνικά και πολιτικά θέματα που παλαιότερα ήταν ταμπού για την κρατική τηλεόραση. Επιμορφωτικά προγράμματα, ενημέρωση και ποιοτική ψυχαγωγία. Υπήρχε πλέον έγχρωμη εικόνα και καλή ποιότητα ήχου, το κοινό έδειξε το ενδιαφέρον του με την μεγάλη παρακολούθηση τους. Στην ΕΡΤ ξεκίνησε η κινηματογραφική λέσχη. Η νέα ηγεσία αρνήθηκε να μεταδώσει το πρόγραμμα της παλιάς διοίκησης και η τηλεόραση έμεινε χωρίς σίριαλ. Το πρόγραμμα καλύφθηκε από ντοκιμαντέρ με ζώα και ενημερωτικές εκπομπές. Μετά από πολλούς μήνες παρουσιάστηκαν τα «Λαυρεωτικά». Ο Γιώργος Μιχαηλίδης ετοίμαζε τα «Λαυρεωτικά» το πρώτο πολιτικό σίριαλ της ελληνικής τηλεόρασης «με θέμα τα γεγονότα της μεγάλης εργατικής απεργίας των εργατών του Λαυρίου του 1896 που αποτελούσαν την πρώτη απόπειρα συνδικαλισμού στη χώρα μας» 33. Καθιερώθηκαν επίσης τα «Ανοιχτά χαρτιά» με τον Μάκη Γιομπαζολιά και τα «Κυριακάτικα» με την Έλενα Ακρίτα και τον Δημήτρη Κωνσταντάρα. Ένα άλλο είδος εμφανίστηκε αυτή την περίοδο, το ντοκιμαντέρ, όπως τα «Γεφύρια του Ιονίου» 32. Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ

19 (1984) του Δημήτρη Μαυρίκιου. Στον τομέα της ψυχαγωγίας όμως τα βήματα ήταν πιο αργά. Υποβιβάστηκε η ποιότητα των θεατρικών παραγωγών και τα μουσικά σόου δεν ξεχώρισαν. Ένα ακόμα χαρακτηριστικό της εποχής ήταν η παντοδύναμη εισβολή της διαφήμισης. Τα διαφημιστικά μηνύματα ήταν πιο επιτυχημένα από το πρόσφατο παρελθόν, αλλά μεταδίδονταν με καταιγιστικό ρυθμό «σπάζοντας τα νεύρα» των τηλεθεατών. Παρά τις προεκλογικές δεσμεύσεις του ΠΑΣΟΚ για άμεση συγχώνευση του στρατιωτικού καναλιού με την ΕΡΤ, η ΥΕΝΕΔ υπήρχε ακόμα. Η κατάσταση εξέθετε την Ελλάδα που ήταν μέλος της ευρωπαϊκής κοινότητας. Με το νόμο 1288/82 η ΕΡΤ μετονομάστηκε σε ΕΡΤ1 και η ΥΕΝΕΔ μετονομάστηκε σε ΕΡΤ2 «όπου συγκροτήθηκε ως αποκεντρωμένη δημόσια υπηρεσία του υπουργείου Προεδρίας, το οποίο είχε και τον πλήρη διοικητικό και οικονομικό έλεγχο με πενταμελές διοικητικό συμβούλιο» 34. Η ΕΡΤ2 στο τομέα της ψυχαγωγίας υστερούσε σημαντικά σε ποιότητα προγράμματος, η διαφορά καλυπτόταν από προβολή ελληνικών και ξένων ταινιών, αγορασμένο από τη Φίνος Φιλμ Από το 85 στην «Ελεύθερη τηλεόραση» Οι πολιτικοί άρχισαν να βλέπουν την χρησιμότητα της τηλεόρασης στην προεκλογική διαμόρφωση, τα κόμματα μιμούνταν τις τηλεοπτικές επιτυχίες του ΠΑΣΟΚ. Με πρωτοβουλία του Λαλιώτη, έγινε στην τηλεόραση ένα άνοιγμα στον αριστερό χώρο. Πολιτικός στόχος η δημιουργία γέφυρας στα αριστερά κόμματα, καθώς πλησίαζαν η δημοτικές εκλογές. «Η πραγματοποίηση του ανοίγματος έμεινε στην ιστορία με την ονομασία Η Άνοιξη του 85 και στόχευε σε ένα πλουραλιστικό άνοιγμα των μέσων στα πολιτικά προγράμματα, τις ειδήσεις και τα τοκ σόου» 35 απέτυχε. Η Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων το 1984 ζήτησε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, Τηλεόραση χωρίς σύνορα και την κατάργηση των κρατικών μονοπωλίων και την είσοδο ιδιωτικών φορέων με κεφάλαια. «Μετά από αυτές τις εξελίξεις, το άνοιγμα των μέσων σε ιδιωτικούς φορείς ήταν πλέον αναπόφευκτη εξέλιξη καθαρά ζήτημα χρόνου. Παρόλα αυτά η κυβέρνηση καθυστερούσε. Παρότι είχε τη 34.Βαλούκος., Ό.π., σ Παπαθανασόπουλος., Ό.π., σ

20 δυνατότητα πρωτοβουλιών δεν έδειξε την απαιτούμενη ευελιξία να θεσμοθετήσει εξαρχής και αυτοβούλως το αναπόφευκτο, ώστε να καρπωθεί εξολοκλήρου και το όποιο πολιτικό όφελος» 36. Το ΠΑΣΟΚ αρνούταν να ελευθερώσει την ραδιοφωνία και το κρατικό μονοπώλιο στην τηλεόραση, λέγοντας πως θα φέρει χαμηλής ποιότητας εκπομπές, ξένο και ντόπιο ιδιωτικό κεφάλαιο. Έτσι το ΠΑΣΟΚ υπέστη την ήττα του στις δημοτικές εκλογές το 86 αφού η υποψήφιοι δήμαρχοι εστίασαν στην «ελεύθερη ραδιοφωνία και τηλεόραση». Με την ανάληψη των καθηκόντων τους οι νέοι δήμαρχοι της αντιπολίτευσης έδρασαν άμεσα θέλοντας de facto λειτουργία αρχικά στους ραδιοφωνικούς σταθμούς. Η ιδεολογία του κρατικού μονοπωλίου δεχόταν επιθέσεις από τον Τύπο. «Τόσο οι εκδότες όσο και οι δημοσιογράφοι, προσβλέποντας στην απελευθέρωση της τηλεόρασης ως ιδανικό εφαλτήριο μελλοντικών τους επαγγελματικών επιδιώξεων, έσπευσαν να σιγοντάρουν. Ο Βασίλης Ραφαηλίδης καταλήγει σε μια οργισμένη επιφυλλίδα του στο Έθνος ότι οι δύο ΕΡΤ «τρέφονται με περιττώματα και παράγουν περιττώματα» 37. Ο Δήμος Αθηναίων πρώτος έστησε μη κρατικό ραδιοφωνικό σταθμό που εξέπεμψε 1 η Ιουνίου του 87. Τους επόμενους μήνες εμφανίστηκαν και άλλοι. Η κυβέρνηση αναγκάστηκε να νομοθετήσει την απελευθέρωση του συστήματος. «Ο Απόστολος Κακλαμάνης κι ο Γιάννης Καψής παρέδωσαν το νομοσχέδιο 1730/1987. Με αυτό δόθηκε δυνατότητα λειτουργίας σε ραδιοφωνικούς σταθμούς Δήμων και Κοινοτήτων και εταιρειών, μέτοχοι των οποίων ήταν έλληνες πολίτες» 38. Η κυβέρνηση αναδιοργάνωσε την ΕΡΤ και τα δύο κρατικά κανάλια συγχωνεύτηκαν διοικητικά σε ενιαίο φορέα ανώνυμης εταιρείας ΕΡΤ Α.Ε. Οι τηλεταινίες ήταν ένας από τους πιο αξιόλογους θεσμούς που δημιούργησε η κρατική τηλεόραση του ΠΑΣΟΚ με επιτυχίες το «Ξυλένιο πόδι της Μαρίας», το «Νερό της βροχής». Η ΕΡΤ2 μετέδιδε μια ελληνική ταινία κάθε Σαββατόβραδο, ενώ η ΕΡΤ1 το μεσημέρι της Κυριακής. Οι αθλητικές μεταδόσεις το καλοκαίρι του 87 αποκτούν τεράστιο ενδιαφέρον, η εθνική ομάδα του μπάσκετ κατακτά το ευρωπαϊκό πρωτάθλημα και γεννιέται μια νέα δύναμη τηλεοπτική. Στο ξένο πρόγραμμα εμφανίζεται μια καινούργια δυνατότητα, η μεταγλώττιση. Ο Στέφανος Ληναίος 36. Βαλούκος., Ό.π., σ Βασίλης Ραφαηλίδης., εφημ. «Έθνος» Χαιρετάκης., Ο.π., σελ

21 στέλεχος της ΕΡΤ1 προώθησε αυτήν την λύση, αυξάνοντας την θεαματικότητα ξένων προγραμμάτων. Στον τομέα των ειδήσεων κυριαρχεί η παρουσίαση του κυβερνητικού έργου. «Τα δελτία παρουσιάζουν οι δημοσιογράφοι Έλλη Στάη, Ανδρέας Ζησιμάτος, Κώστας Σερέζης, Τέρενς Κουίκ, Μαρία Χατζάκη, Κώστας Γαλανόπουλος» 39. Τα διαφημιστικά μηνύματα βελτιώνουν συνέχεια την αισθητική τους, μεταδίδονται όμως με καταιγιστικό ρυθμό παίζοντας με τα νεύρα των τηλεθεατών. Η Ελλάδα τον Ιανουάριο του 1987 μπήκε στο κόσμο της TV5 της ευρωπαϊκής δορυφορικής τηλεόρασης. «Το 1988 οι δήμαρχοι έκαναν πράξη με την πείρα τους από την μάχη της ραδιοφωνίας και έστρεψαν την προσοχή τους στην τηλεόραση. Ο δήμαρχος Θεσσαλονίκης Σωτήρης Κουβέλας έκανε το πρώτο βήμα το 88 αψηφώντας τις όποιες αντιδράσεις έστησε το δικό του τηλεοπτικό σταθμό, τον TV 100 στον οποίο αναμετέδιδε πρόγραμμα από ευρωπαϊκά δορυφορικά κανάλια» 40. Η κυβέρνηση ενώ σχετικά δέχτηκε την ελεύθερη ραδιοφωνία χωρίς επεισόδια, μήνυσε τον δήμαρχο της Θεσσαλονίκης για παράνομη ίδρυση και λειτουργία τηλεοπτικού καναλιού και έστειλε τα ΜΑΤ να κλείσουν το σταθμό. «Στη δίκη που ακολούθησε, η απόφαση του δικαστηρίου ήταν αθωωτική για τον δήμαρχο, η απαγόρευση λειτουργίας του σταθμού ερχόταν σε αντίθεση με το πνεύμα της Συνθήκης της Ρώμης» Η ιδιωτική τηλεόραση Το καλοκαίρι του 1989 η κυβέρνηση Τζαννή Τζαννετάκη με το νόμο 1866/1989 προχώρησε στη νομιμοποίηση της λειτουργίας της «μη κρατικής ραδιοφωνίας και τηλεόρασης» δίνοντας προσωρινή άδεια λειτουργίας σε δύο ιδιωτικά κανάλια, στο Mega και στη Νέα Τηλεόραση. «Με τον ίδιο νόμο εισήγαγε και τον θεσμό του ΕΡΣ (Εθνικό Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο), έχοντας ως πρότυπο τη γαλλική εποπτική ραδιοτηλεοπτική αρχή» 42. Το ΕΡΣ ιδρύθηκε για να χορηγεί τις άδειες και να εποπτεύει την εφαρμογή του νόμου και των κανόνων δεοντολογίας από τα κανάλια. Μόνο η ΕΡΤ είχε δικαίωμα εθνικής μετάδοσης, ενώ τα άλλα κανάλια αναλάμβαναν Φορείς ΜΜΕ και Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκησης. 39. Βαλούκος., Ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ Χαιρετάκης., ό.π., σ Παπαθανασόπουλος., ο.π, σ

22 Το Mega ξεκίνησε να εκπέμπει στις 20 Νοεμβρίου 1989 και ήταν ο πρώτος ιδιωτικός τηλεοπτικός σταθμός που λειτούργησε στην Ελλάδα, εγκαινιάζοντας την εποχή της ιδιωτικής τηλεόρασης στη χώρα μας. Οι προετοιμασίες είχαν ξεκινήσει με γρήγορο ρυθμό από την άνοιξη του 89 και κορυφώθηκαν μετά την ψήφιση του νόμου. «Το κανάλι επέλεξε να εκπέμψει σε σύστημα PAL σε αντίθεση με τα κρατικά κανάλια που έμεναν στο ξεπερασμένο SECAM» 43. Το πρώτο αξιόλογο σίριαλ που παρουσιάστηκε στο Mega ήταν το «Επισκέπτης της ομίχλης» του Αντώνη Τέμπου, ενώ πρώτη κωμική σειρά ήταν «Οι αυθαίρετοι» του Βασίλη Νεμέα (1989) σε σκηνοθεσία του Νίκου Κουτελιδάκη. Λίγες εβδομάδες αργότερα, πάλι στο Mega, εμφανίστηκαν οι «Τρεις Χάριτες» ( ) των Μιχάλη Ρέππα και Θανάση Παπαθανασίου, σειρά που δημιούργησε με την επιτυχία της ένα μικρό θρύλο. Την επόμενη σεζόν (1991) ήταν η σειρά «Απαράδεκτοι», μιας ακόμα σειράς του Mega που άφησε εποχή. Η επιτυχία αυτών των τριών πρώτων κωμικών σειρών συγκατοίκησης δημιούργησε «μόδα» και μια προσπάθεια μίμησης που υιοθέτησαν πολλοί σεναριογράφοι. Οι «Απαράδεκτοι» Β. Μπονάτσος, Σ. Παπαδόπουλος, Δ. Παπαδοπούλου και Γ. Μπέζος. Άλλες σειρές που πέρασαν στην ιστορία της τηλεόρασης ήταν και οι «Δις εξαμαρτείν» και «Ντόλτσε Βίτα». Ξεχωριστή περίπτωση οι «Δέκα Μικροί Μήτσοι» του Λάκη Λαζόπουλου ως «χήρα Μήτση» που προβλήθηκαν επί 8 χρόνια ένα σπάνιο τηλεοπτικό γεγονός. Το χιούμορ και η επιθεωρησιακή δομή της εκπομπής ήταν άμεση σάτιρα της κοινωνικής επικαιρότητας, αποκαλύπτοντας το σπουδαίο ταλέντο του Λαζόπουλου. Μια ακόμη επιτυχία του ήταν και το «Χάι Ροκ» 1992 με την συγκατοίκηση δύο αταίριαστων ξαδέλφων χωρισμένους με παιδία με τον Τάσο Χαλκιά και τον Πέτρο Φιλλιπίδη. Η δημόσια τηλεόραση έπεσε στην αφάνεια, χάνοντας την αξιοπιστία της και τους τηλεθεατές της, μη κάνοντας κάτι διαφορετικό στο πρόγραμμα της και πληρώνοντας τις σχέσεις της με την εκάστοτε κυβέρνηση. Το MEGA ως το πρώτο ιδιωτικό κανάλι έκανε την διαφορά. Δημιούργησε κωμικές ψυχαγωγικές σειρές και έδωσε στο κουρασμένο κοινό την ψυχαγωγία που του έλειπε. Εστίασε στην διασκέδαση για να κερδίσει την τηλεθέαση του. Κι ενώ η Νέα Τηλεόραση δεν εμφάνισε πρόγραμμα στις συχνότητες, αναπτέρωσε τις ελπίδες του ομίλου ANTENNA να εκπέμψει ως δεύτερο κανάλι. Ο 43.Βαλούκος., ό.π., σ

23 Μίνως Κυριακού ανέθεσε το στήσιμο του καναλιού στον Νίκο Μαστοράκη, το πρώην τρομερό παιδί της χουντικής τηλεόρασης. «Με αυτόν τον τρόπο επέστρεψε στην τηλεόραση σχεδόν μετά από μία εικοσαετία ο Νίκος Μαστοράκης, επέλεξε τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα προσωπικό, συνεργάτες, επεξεργάστηκε τα τρέιλερ, έστησε τις πρώτες εκπομπές του σταθμού» 44. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1989 έκανε την είσοδό του στο τηλεοπτικό χώρο το δεύτερο μεγάλο ιδιωτικό κανάλι, ο ΑΝΤ1, στις οθόνες εμφανίστηκε ο Μίνως Κυριακού που ανήγγειλε την έναρξη λειτουργίας του καναλιού. Ο ΑΝΤ1 επέβαλε την παρουσία του στον τηλεοπτικό χάρτη. Την παρουσίαση του κεντρικού δελτίου ειδήσεων ανέλαβε ο γνωστός δημοσιογράφος Τέρενς Κουίκ, που παραιτήθηκε για το σκοπό αυτό από την ΕΤ1. «Στους πρώτους συνεργάτες του σταθμού ανήκουν ο σκηνοθέτης Τάσος Μπιρσίμ, οι δημοσιογράφοι Γιώργος Παπαδάκης, Θοδωρής Δρακάκης, Τζέλα Παυλάκου και Μάρω Λεονάρδου και η τηλεπαρουσιάστρια Νανά Δούκα (νυν Παλαιτσάκη) όπου παρουσίασε το πρώτο πρωϊνάδικο των ιδιωτικών καναλιών Πρωινός καφές» 45. Την άνοιξη του 1991 ο ANT1 παρουσίασε την «Σκιά του Χρήματος», την πρώτη καθημερινή ελληνική σειρά. Μαζί με τον Νίκο Φώσκολο δημιούργησε την «Λάμψη» καθημερινή σαπουνόπερα oπου μπήκε και στο βιβλίο Guinness σπάζοντας όλα τα ρεκόρ επεισοδίων. Δημιούργησε επίσης μια δεύτερη σαπουνόπερα το «Καλημέρα ζωή» ακμάζοντας για μια περίπου δεκαετία. Η εμφάνιση των δυο πρώτων ιδιωτικών καναλιών έγινε δεκτή από το τηλεοπτικό κοινό με ικανοποίηση, περιέργεια και πολλές προσδοκίες. Όλα ήταν διαφορετικά από τεχνικής άποψης, η εικόνα ήταν καλύτερης ποιότητας με ζωηρά χρώματα, νέα πρόσωπα τηλεπαρουσιαστών και δυναμικά τρέιλερ στις διαφημίσεις. Το MEGA και το ANΤ1, παρόλο που ήταν με εκκρεμότητα είχαν γρήγορη και αξιόλογη ανάπτυξη. Η κρατική τηλεόραση είχε μεγάλο χτύπημα της τηλεθέασής της, πληρώνοντας έτσι τις σχέσεις που είχε με την εκάστοτε κυβέρνηση. «Στην πρώτη πενταετία λειτουργίας της ιδιωτικής έως και το 1994, Mega Channel και Antenna TV, αποσπούσαν το 65% της τηλεθέασης και το 80% της διαφημιστικής πίτας» 46. «Εξαρχής το MEGA ξεκίνησε με την πολύ υψηλή μέση τηλεθέαση 35.5% και ο 44. Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ Βαλούκος., ό.π., σ

24 ANT1 με 20.3%, ενώ τα κρατικά έπεσαν στο επίπεδο 10 15%» 47. Το τηλεοπτικό κοινό, ήταν γοητευμένο από το πρόγραμμα των δυο ιδιωτικών καναλιών, γιατί πέρα από την επιλογή του zapping που είχαν, του πρόσφεραν ένα διαφορετικό είδος ψυχαγωγίας από την κρατική τηλεόραση. Μέσα από τις εκπομπές τους, ο τηλεθεατής μπορούσε να διασκεδάζει παρακολουθώντας τες, καθώς τον έκαναν να ξεχάσει τα προβλήματα του και να χαλαρώσει, αφού βλέποντας τες δεν χρειαζόταν να χρησιμοποιήσει την κριτική του σκέψη. Την πρώτη πενταετία ο MEGA είχε μια υπεροχή στον τομέα των ειδήσεων και των κωμικών σειρών, ενώ ο ANT1 στα μουσικά σόου και τα πρωινά μαγκαζίνο και στο ξένο πρόγραμμα. Η απώλεια της διαφήμισης έφερε μεγάλη πτώση στα έσοδα του κράτους. Καθώς οι διαφημιστές επέλεγαν όλο και συχνότερα τα ιδιωτικά κανάλια για τα μεγάλα πακέτα. Επειδή η μέτρηση της θεαματικότητας είχε μεγάλη σημασία για την προσέλκυση διαφημιστικών πακέτων, δόθηκε από την κυβέρνηση μια επιτροπή ελέγχου έρευνας τηλεθέασης, η AGB HELLAS. Οι υψηλές θεαματικότητες άλλαξαν την θέση του δημοσιογράφου ως κεντρικού παρουσιαστή. Ο απλός εκφωνητής των ειδήσεων της κρατικής τηλεόρασης, έδωσε την θέση του σε ένα καινούργιο παρουσιαστή τον ανκόρμαν. «Ο ανκόρμαν παρουσιάζει και σχολιάζει τις ειδήσεις συνδιαλέγεται με πολιτικούς και δίνει στα γεγονότα τον πολιτικό χαρακτήρα που επιδιώκει. Πρώτοι ανκόρμεν των ιδιωτικών καναλιών ήταν ο Νίκος Χατζηνικολάου στο MEGA, ο Τέρενς Κουίκ στον ANT1 και ο Νίκος Ευαγγελάτος στο ΣΚΑΪ» 48. Τα δελτία ειδήσεων διέφεραν μεταξύ τους. Το MEGA είχε έμφαση στην πολιτική ενημέρωση αφήνοντας απ έξω τα αστυνομικά δελτία. Όμως το ANT1 είχε υψηλότερες θεαματικότητες, έχοντας προσεγμένη σκηνοθεσία στα ρεπορτάζ, στα αστυνομικά και κοινωνικά γεγονότα. Έτσι και το αντίπαλο κανάλι υιοθέτησε αντίστοιχες τεχνικές. Στα δελτία ειδήσεων μπήκαν και τα Talk show, οι παρουσιαστές - δημοσιογράφοι είχαν τόλμη και επιμονή στις ερωτήσεις, η οποία είχε ως αποτέλεσμα, την ανοιχτή αμφισβήτηση στα φιλοξενούμενα πρόσωπα. Η πρωινή ζώνη που απευθυνόταν στην νοικοκυρά, αναβαθμίστηκε. Το κενό αυτό ήρθαν να καλύψουν τα πρωινάδικα, δημιουργώντας καινούργιους σταρ. Πρώτη για πολλά χρόνια στάθηκε η Ρούλα Κορομηλά η οποία έκανε την εμφάνιση της στην ΕΡΤ1 με ένα πρωινό μαγκαζίνο «Μια καλημέρα είναι 47. Παπαθανασόπουλος., Η τηλεόραση στον 21 ο αιώνα, εκδ. Καστανιώτης, Αθήνα 2005, σ Βαλούκος., ό.π., σ

25 αυτή». «Ο Μίνως Κυριακού θέλοντας καινούργιους συνεργάτες στο πλευρό του κάλεσε την Ρούλα Κορομηλά στο πλευρό του ANT1 να παρουσιάζει την εκπομπή του «Πρωινού καφέ» 49. Η καριέρα της εκτοξεύτηκε στην κορυφή της επιτυχίας ακολούθησε το «Ciao ΑΝΤ1» και αργότερα το «Bravo Ρούλα» στο MEGA με αυτό τον τρόπο καθιερώθηκε ως η πρώτη σταρ της ιδιωτικής τηλεόρασης. Τα πρωινάδικα άρεσαν στο κοινό, γιατί το πρόγραμμα τους ήταν διασκεδαστικό. Περιείχαν τηλεπαιχνίδια με την συμμετοχή του κοινού, είχαν καλεσμένους καλλιτέχνες και πρόσωπα της επικαιρότητας. Συζητήσεις του παρουσιαστή και αυτών των προσώπων, ανάλαφρες και με χιούμορ. Τέλος διασκέδαζαν το κοινό με τα τραγούδια των καλλιτεχνών. Το ίδιο ίσχυε και για το «Ciao ANT1 και το Bravo Ρούλα» ας ήταν σε βραδινή ζώνη. Το MEGA αντέδρασε και έφερε στην επιφάνεια τον Ανδρέα Μικρούτσικο για αντίπαλο της Κορομηλά. «Ο Μικρούτσικος, ορμητικός στον λόγο πληθωρικός στην κίνηση, νέος σε ηλικία, ευπαρουσίαστος και αρεστός στις νεανικές ηλικίες έμελλε να κάνει κι αυτός μεγάλη καριέρα στην τηλεόραση. Η εκπομπή του «Χαμογελάστε είναι μεταδοτικό» χτύπησε το «Πρωινό καφέ της Κορομηλά» 50. Όμως η ανομία που επικράτησε στο τηλεοπτικό πάνελ, επέφερε και την δημιουργία περιθωριακών εκπομπών σε μικρά κανάλια. Ο Τύπος τα ονόμασε Trash TV, ήταν φθηνά προγράμματα, με ερωτικές συνομιλίες, παντρολογήματα και αναζητήσεις ερωτικών συντρόφων. Γρήγορα εμφανίστηκαν οι εκπομπές «Λογοδοσμένοι» και «Χρυσό κουφέτο» με παρουσιάστρια την Αννίτα Πάνια και το «Ερωτοδικείο», με ερωτικές συζητήσεις δικαστικής μορφής με παρουσιάστρια την Βίκυ Μιχαλονάκου, Πέτρου Λεωτσάκου και Πέπης Τσεσμελής στο New Channel. Το 1996 ο Ανδρέας Μικρούτσικος, μετά από διαφωνίες με το MEGA, έκανε μεταγραφή στην απογευματινή ζώνη του ANT1 «παρουσιάζοντας το πρώτο ριάλιτι «Επιτέλους μαζί», εγκαινιάζοντας μια νέα τάση. Οι soft εξομολογητικές εκπομπές πέρασαν στο περιθώριο, περνώντας σε παρουσιάσεις περιθωριακών τύπων» 51. «Άκου να δεις», «Αυτόφωρο», «Αυπνίες», «Παρατράγουδα» είναι κάποιοι χαρακτηριστικοί τίτλοι. Πολλές φορές με την ανοχή των τηλεπαρουσιαστών παρατηρούνται φαινόμενα και περιστατικά λεκτικής επίθεσης και σωματικής βίας σε προγράμματα 49.Βαλούκος., ό.π., σ Ό.π., σ Ευάγγελος Σορόγκας., Το φαινόμενο των ριάλιτι, εκδ. Καστανιώτη, Αθήνα 2004, σ

26 όπως «Κοινωνία ώρα μηδέν», «Εν θερμώ», «Πες το στην Σεμίνα», «Αληθινές ιστορίες». Όπου θέλουν τους τηλεθεατές να τρέφονται με την δυστυχία του γείτονα. Η δημόσια τηλεόραση δεν έδειχνε ενδιαφέρον να προστατεύσει τα περιουσιακά της στοιχεία Οι συχνότητες των δορυφορικών καναλιών καταπατούνταν χωρίς καμία τιμωρία. Με αυτήν την ατιμωρησία ο Γιάννης Αλαφούζος ιδιοκτήτης του ραδιοφωνικού σταθμού ΣΚΑΪ, αποφάσισε να λειτουργήσει χωρίς άδεια το τηλεοπτικό του κανάλι. Το ραδιόφωνο εξέπεμπε δημοφιλές πρόγραμμα, «Τα κακά παιδιά», χιουμοριστικές εκπομπές του μίμου Μητσικώστα, ενώ στο πολιτικό ρεπορτάζ σημαντικό ρόλο έχουν ο Γιώργος Τράγκας και ο Νίκος Κακαουνάκης. Αλλά οι εκπομπές ενοχλούσαν πολιτικά την κυβέρνηση και προσωπικά τον πρωθυπουργό, καθώς σε κάποιες από αυτές τις εκπομπές βρισκόταν στο επίκαιρο τις σάτιρας η σύζυγος του Μαρίκα. «Όταν άρχισαν οι εκπομπές ο υπουργός Σωτήρης Κουβέλας ο οποίος πριν πέντε χρόνια έδωσε αγώνα με τα ΜΑΤ για την απελευθέρωση του ραδιοτηλεοπτικού τοπίου, ήταν αυτός που έδινε για λογαριασμό της κυβέρνησης την μάχη για το ξήλωμα των κεραιών» 52. Το καλοκαίρι του 1992 η κυβέρνηση προσπάθησε να δώσει μια λύση για τις μόνιμες άδειες. Το ΕΣΡ ως αρμόδιο όργανο ζήτησε από τα κανάλια τους φακέλους τους για να κατατεθούν στο Γνωμοδοτικό, τον Ιανουάριο του 1993 δίνοντας άδειες στο MEGA Channel, ANT1 TV, SEVEN X, NEW CHANNEL και Νέα Τηλεόραση. Παρ όλα αυτά από τον SEVEN X πάρθηκε η άδεια. Το ΕΣΡ έδωσε άδεια στο ΣΚΑΪ και το 1993 βγήκε για πρώτη φορά στον αέρα το ιδιωτικό κανάλι. Ένα κανάλι με καθαρά ενημερωτικό προφίλ, αφού μετέδιδε μόνο ειδήσεις και ενημερωτικές εκπομπές τρέχουσας επικαιρότητας. Η ομάδα του σταθμού ήταν ο Θέμος Αναστασιάδης, η Άννα Παναγιωταρέα και ο Νίκος Κακαουνάκης, εκφωνήτριες η Έλλη Στάη και η Νανά Παλαιτσάκη. Στις 20 Σεπτεμβρίου εμφανίστηκε στις οθόνες το απόγευμα η Νανά Παλαιτσάκη λέγοντας την φράση «Κυρίες και κύριοι, από αυτήν την στιγμή ο ΣΚΑΪ είναι στον αέρα» 53 εγκαινιάζοντας το τρίτο μεγάλο ιδιωτικό κανάλι. Το 1997 ο ΣΚΑΪ άλλαξε ιδιοκτησιακό καθεστώς και μετονομάστηκε αρχικά σε Αlpha-skai και στη συνέχεια σε Alpha. Το κανάλι με τη νέα ονομασία του ξεκίνησε μια πορεία μετάβασης σε μια νέα εποχή. 52. Βαλούκος., ό.π., σ Το σύνολο των ιδιωτικών καναλιών με πανελλαδική εμβέλεια πήραν άδεια λειτουργίας και εκπομπής σε συγκεκριμένες συχνότητες με την απόφαση /

27 Μετά την εμφάνιση του ΣΚΑΪ εξέπεμψε και ένα ακόμα κανάλι πανελλαδικής εμβέλειας. Στις 4 Δεκεμβρίου 1993 έστειλε το σήμα του στον τηλεοπτικό αέρα της Ελλάδας άλλο ένα ιδιωτικό κανάλι, το STAR Channel. Το κανάλι στήθηκε από τον Νίκο Μαστοράκη, σε επίπεδο οργάνωσης ενώ μεγαλύτεροι μέτοχοι ήταν η οικογένεια Βαρδινογιάννη. Το πρόγραμμα του ήταν καθαρά Ψυχαγωγικό και στηρίχτηκε στην προβολή ελληνικών και ξένων κινηματογραφικών ταινιών, ακόμα και το ειδησεογραφικό του «έδωσε βαρύτητα όχι τόσο στην πολιτική ενημέρωση όσο στην ανάδειξη κοινωνικών προβλημάτων και τον τρόπο ζωής ( Life style) διασημοτήτων της καλλιτεχνικής κυρίως ζωής. Στελεχώθηκε από έμπειρους δημοσιογράφους, που έστησαν πρωτότυπες εκπομπές» 54. Ανάμεσα στις πρώτες ήταν η «Ζούγκλα» του Μάκη Τριανταφυλλόπουλου 1994, το «Αργά» του Νίκου Μαστοράκη, το «Ρεπορτάζ στην ομίχλη» του Κώστα Χαρδαβέλλα και το «Προφίλ» του Πάνου Παναγιωτόπουλου. Η εμφάνιση του ΣΚΑΪ και του STAR δημιούργησε αναταράξεις στην τηλεθέαση. «Τα κανάλια απέσπασαν σημαντικό μερίδιο από τα κρατικά και άλλαζαν θέσεις στην τρίτη και τέταρτη με ποσοστά 13 και 17%. Άλλαξαν και τις ισορροπίες αφαιρώντας μερίδια από το MEGA και ANT1. Επίσης διευρύνθηκε και η διαφημιστική πίτα» 55. Η συνδρομητική τηλεόραση ξεκίνησε στην Ελλάδα με τη Multichoice Hellas το Σεπτέμβριο του 1994, η οποία ανέπτυξε με ιδιαίτερη επιτυχία δραστηριότητες στον ευρύτερο χώρο των συνδρομητικών τηλεοπτικών υπηρεσιών με προβολές κινηματογραφικών ταινιών και αθλητικών μεταδόσεων με την απουσία των διαφημίσεων, στην αναλογική αλλά και ψηφιακή συνδρομητική τηλεόραση. «Από το Δεκέμβριο του 1999 η Multichoice προσφέρει στους Έλληνες συνδρομητές τα δημοφιλέστερα, σε παγκόσμιο επίπεδο, συνδρομητικά προγράμματα με δορυφορική εικόνα μέσω Νοva, της πρώτης ψηφιακής δορυφορικής πλατφόρμας» 56. Το 1995 η υγεία του πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου έλαβε σοβαρή επιδείνωση όπου και νοσηλεύτηκε στο Ωνάσειο Νοσοκομείο. «Όλα τα τηλεοπτικά κανάλια ακύρωσαν το μεγαλύτερο μέρος του προγράμματος τους, στέλνοντας τα συνεργεία τους να μείνουν έξω από το νοσοκομείο. Η λειτουργία του νοσοκομείου προσαρμόστηκε στην πρακτική των καναλιών. Τα ιατρικά ανακοινωθέν μεταδίδονταν 54. Βαλούκος., ό.π., σ Χαιρετάκης., ό.π.,σ Παπαθανασόπουλος 2005., ό.π.,σ

28 την ώρα των δελτίων ειδήσεων, ώστε να μεταδίδονται ζωντανά» 57. Η παρουσία των καμερών στον χώρο του νοσοκομείου αποτελούσε μαγνήτη για κομματικά και άλλα στελέχη. Έτσι βγαίνοντας από το νοσοκομείο καθυστερούσαν μπροστά στις κάμερες, κάνοντας προσωπικές εκτιμήσεις για την υγεία του πρωθυπουργού. Στις 15 Ιανουαρίου ο πρωθυπουργός δέχτηκε την επίσκεψη του γιού του Γεώργιου Παπανδρέου όπου ζήτησαν και πήραν εγγράφως την παραίτηση του. Αμέσως οι κάμερες εγκατέλειψαν τον χώρο του νοσοκομείου και εγκαταστάθηκαν στην βουλή για την εκλογή του νέου προέδρου του ΠΑΣΟΚ Κώστα Σημίτη. Πριν ακόμα ο Κώστας Σημίτης αναγνώσει τις προγραμματικές δηλώσεις του στην βουλή είχαμε τα σοβαρά πολιτικά και στρατιωτικά γεγονότα των Ιμίων. «Η είδηση έπεσε σαν βόμβα στην Αθήνα, ακριβώς την ημέρα που διεξαγόταν στην βουλή η ανάγνωση των δηλώσεων. Το τηλεοπτικό ΣΚΑΪ έστειλε τις κάμερες στον ναύσταθμο, για να μεταδώσει ζωντανά τον απόπλου του στόλου, ενώ η χώρα σπρωχνόταν σε πόλεμο» 58. Το ΣΚΑΪ το καλοκαίρι του 96 κέρδισε την πρωτιά σε όλες τις μεταδόσεις σε εθνικό δίκτυο, την επιστροφή των Ολυμπιονικών της Ατλάντα και την τελετή υποδοχής τους στο Παναθηναϊκό Στάδιο, καθώς και την μετάδοση της κηδείας της Αλίκης Βουγιουκλάκη. Στις εκλογές της 13 Σεπτεμβρίου 1996 πραγματοποιήθηκε το πρώτο Debate ανάμεσα στον Κώστα Σημίτη και τον Μιλτιάδη Έβερτ η οποία συμφωνήθηκε να γίνει χωρίς διακοπή για διαφημίσεις. «Οι ερωτήσεις κάλυπταν το φάσμα μόνο της εξωτερικής πολιτικής και της οικονομίας και έγιναν από τρείς δημοσιογράφους κοινής επιλογής των δύο κομμάτων, τον Θοδωρή Ρουσσόπουλο, τον Παύλο Τσίμα και τον Γιάννη Παπουτσάνη. Σε γενικές γραμμές σημείωσε μέτρια επιτυχία καθώς επρόκειτο για την πρώτη τηλεοπτική μονομαχία» 59. Στην βραδιά όμως υπήρχε κι άλλη πρωτιά τα γνωστά πλέον Exit Poll, κάθε κανάλι συνεργαζόταν με διαφορετική εταιρεία δημοσκοπήσεων. Το 1997 επιτεύχθηκε με νομοθετική ρύθμιση η διαφοροποίηση της φυσιογνωμίας των τηλεοπτικών καναλιών της ΕΡΤ. Η ΕΤ1 έγινε πλέον το πρώτο ψυχαγωγικό κανάλι της δημόσιας τηλεόρασης, ενώ η ΕΤ1 μετονομάστηκε σε ΝΕΤ (Νέα Ελληνική Τηλεόραση) και καθιερώθηκε ως ενημερωτικό και δημοσιογραφικό 57.Βαλούκος., ό.π., σ Ντέμης Αντύπας., Τηλεοπτική σεζόν ,σ. 30 και Ό.π., σ Παπαθανασόπουλος2005, ό.π., σ

29 κανάλι. Οι πρώτες επιφυλάξεις για την «αποτυχία» του εγχειρήματος ξεπεράστηκαν και η ΝΕΤ έγινε αποδεκτή από τους τηλεθεατές, καθώς βελτιώθηκε το προφίλ της. «Η ΕΤ2 πήρε το όνομα της ΕΤ1 και μετατράπηκε σε κανάλι ψυχαγωγίας με έμφαση τις κινηματογραφικές ταινίες, τα σίριαλ και τα παιδικά προγράμματα» 60. Το 1997 η ΕΡΤ επιχείρησε άλλο ένα μεγάλο άλμα το πρόγραμμα άρχισε να εκπέμπεται προς Αμερική και Καναδά. Ένα χρόνο αργότερα το κοινό διευρύνθηκε σημαντικά: το πρόγραμμα εντάχθηκε στα καλωδιακά δίκτυα της Γερμανίας και του Βελγίου. Η αρχή των ανακατατάξεων έγινε το φθινόπωρο του 96 όταν ο SEVEN X πωλήθηκε σε ελληνοαμερικανούς επιχειρηματίες και μετονομάστηκε σε SEVEN. Ο ΣΚΑΪ μετονομάστηκε σε Alpha καθώς ο Γιάννης Αλαφούζος τον πούλησε λόγο οικονομικών προβλημάτων κάνοντας έτσι άνοιγμα στην ψυχαγωγία, χωρίς να εγκαταλείψει το ειδησεογραφικό του προφίλ. Στις 29 Οκτωβρίου 2000 βγήκε στον αέρα το Alter Channel με παρουσιαστή στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων τον Νίκο Αλιάγα. Το πρόγραμμα ακολούθησε ο Θανάσης Λάλας με την εκπομπή «Ένας κι ένας». Βασικοί συνεργάτες του σταθμού και παρουσιαστές των δελτίων ήταν η Αλεξάνδρα Καπελεντζή και ο Άκης Παυλόπουλος. Το παλιό New Channel μετονομάστηκε σε Tempo, ενώ το τηλεοπτικό τοπίο συμπλήρωναν και πολλά μικρότερα κανάλια. Από το 1997 παρακολουθούμε πως η τηλεόραση επεμβαίνει όλο και περισσότερο στη πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας. Οι ειδήσεις έγιναν πλέον μια ακόμα μορφή ψυχαγωγίας, «η διάρκεια επιμηκύνθηκε από μισή σε μια ώρα, καθιερώθηκαν τα παράθυρα με πρόσωπα της επικαιρότητας να σχολιάζουν και να συνδιαλέγονται με τον κεντρικό παρουσιαστή» 61. Αρχίζει και γίνεται μια δραματοποίηση του δελτίου με μουσική θρίλερ για την δημιουργία έντασης και με δραματοποιημένες εκφωνήσεις με κοσμητικά επίθετα σαν να παρουσιάζουν ταινίες τρόμου 62. Η ψυχαγωγία απέκτησε νέα δυναμική με ευπρόσωπα σίριαλ, φαντασμαγορικά σόου, τηλεπαιχνίδια, ενδιαφέροντα talk show, αξιόλογες αμερικανικές και ευρωπαϊκές ταινίες και ξένες σειρές για τις οποίες η κρατική τηλεόραση δεν είχε ενδιαφερθεί. Επίσης, γνωρίσαμε αξιόλογους δημοσιογράφους, αρκετοί από τους οποίους εξακολουθούν και σήμερα να μας ενημερώνουν ή να μας 60. Βαλούκος., ό.π., σ Αντύπας, Η σαιζόν Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι παρακάτω φράσεις που συχνά διανθίζουν τις τηλεοπτικές εκφωνήσεις: «Με κομμένη την ανάσα», «Βιβλική καταστροφή», Φρίκη και «τρόμος». 29

30 ψυχαγωγούν. Η ιδιωτική τηλεόραση έγινε ένα τεράστιο παράθυρο προς τον κόσμο. Ένα παράθυρο ανοιχτό, χωρίς κουρτίνες που κατέβαζε για πολλούς και διάφορους λόγους η κρατική, εμποδίζοντάς μας τη θέα. Και ο τηλεθεατής εθίστηκε στον πολύχρωμο και εντυπωσιακό κόσμο της. 30

31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. Ενημερωτική & Ψυχαγωγική τηλεόραση στην Ελλάδα 2. Εισαγωγή Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο θα αναλυθούν δύο βασικά μοντέλα οικονομικής οργάνωσης της τηλεόρασης, το δημόσιο/κρατικό και το ιδιωτικό. Το δημόσιο μοντέλο είναι η οργάνωση του μέσου που γίνεται στη βάση δημόσιων τηλεοπτικών σταθμών. Το ιδιωτικό μοντέλο οργανώνεται από την αρχή με εμπορικούς όρους και στοχεύει στο κέρδος. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε στο ρόλο που παίζει η τηλεόραση μεταξύ του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου. Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας διακρίνονται για την πολυ-λειτουργικότητά τους και χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία. Τέλος γίνεται λόγος για την λειτουργία της AGB Hellas και τον σημαντικό ρόλο που παίζει στα ΜΜΕ Οικονομική οργάνωση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας Το χρονικό ίδρυσης και εξέλιξης της Ελληνικής τηλεόρασης επιβεβαιώνει την πεποίθηση πως ο οικονομικός παράγοντας στην λειτουργία των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας παίζει καθοριστικό ρόλο στην οριοθέτηση και διαμόρφωση του ευρύτερου πλαισίου λειτουργίας τους. Σε αυτό το πλαίσιο συμπεριλαμβάνεται και το σύνολο των πρακτικών που ρυθμίζουν την παραγωγή και διάθεση των προϊόντων του. Όσον αφορά την τηλεόραση, διαμορφώθηκαν δύο βασικά μοντέλα οικονομικής οργάνωσής της 63. Στην Ευρώπη, η οργάνωση του μέσου γίνεται αρχικά στη βάση δημόσιων τηλεοπτικών σταθμών, οι οποίοι χρηματοδοτούνται από τον κρατικό προϋπολογισμό και προσπαθούν να πετύχουν έναν συνδυασμό υψηλής και λαϊκής κουλτούρας. Στις 63 Δημήτρης Κάστορας., Ραδιόφωνο και Τηλεόραση: Οργάνωση και Λειτουργία, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα

32 Ηνωμένες Πολιτείες, αντίθετα, η τηλεόραση οργανώνεται σε μεγάλα ιδιωτικά κανάλια που χρηματοδοτούνται από τη διαφήμιση και ζητούν τη μεγαλύτερη δυνατή θεαματικότητα. Ενώ, στις Η.Π.Α η οικονομική οργάνωση του μέσου έγινε από την αρχή με όρους εμπορικούς, στην Ευρώπη, η τηλεόραση πέρασε στην πολιτεία, φιλοδοξώντας να λειτουργήσει ως φορέας πολιτισμού και ενημέρωσης των πολιτών. Στο δημόσιο μοντέλο, η χρηματοδότηση της τηλεόρασης από τους/τις πολίτες με τη μορφή ανταποδοτικών τελών την απαλλάσσει σε μεγάλο βαθμό από την ανάγκη να αναζητήσει αυξημένα έσοδα μέσω της διαφήμισης και να επιδιώξει με κάθε τρόπο την αύξηση της τηλεθέασης. Η δημόσια τηλεόραση οργανώνεται απ την αρχή με όρους μη-εμπορικούς, με στόχο την καλλιέργεια της εθνικής συνοχής, ενημέρωση και ψυχαγωγία των πολιτών, προσπαθώντας να παράγει προγράμματα υψηλής ποιότητας με μεγάλη απήχηση. Ταυτόχρονα, η εξασφαλισμένη χρηματοδότηση της επιτρέπει να αντιστέκεται στις πιέσεις του εμπορίου. Σε αυτό το πλαίσιο, η τηλεόραση θεωρείται πολιτισμικό αγαθό και ο/η τηλεθεατής/τρια αντιμετωπίζεται πρώτα ως πολίτης. Ως πολιτισμικό αγαθό, η τηλεόραση αποτελεί δικαίωμα όλων των πολιτών, αφού εκείνοι/ες χρηματοδοτούν τη λειτουργία της. Από την άλλη πλευρά, η δημόσια τηλεόραση καλείται να παράγει προγράμματα υψηλού επιπέδου τα οποία αποσκοπούν στην ενημέρωση, ψυχαγωγία και επιμόρφωση των πολιτώντηλεθεατών/τριών. Το ιδιωτικό μοντέλο, αντίθετα, οργανώνεται απ την αρχή με όρους εμπορικούς. Οι ιδιωτικοί τηλεοπτικοί σταθμοί θέλουν την εξασφάλιση οικονομικού κέρδους μέσω της «πώλησης» του κοινού τους σε διαφημιστικές εταιρείες, οι οποίες είναι πρόθυμες να βάλουν μεγάλα χρηματικά ποσά προκειμένου να διαφημίσουν τα προϊόντα των πελατών τους σε όσο το δυνατόν περισσότερους/ες καταναλωτές/τριες 64. Σε αυτό το πλαίσιο, ο/η τηλεθεατής/τρια αντιμετωπίζεται ως καταναλωτής/τρια και η τηλεόραση θεωρείται καταναλωτικό αγαθό. Η λειτουργία της συνίσταται στη δημιουργία προγραμμάτων μεγάλης απήχησης με το χαμηλότερο δυνατό κόστος με στόχο την προσέλκυση κοινού για τη διαφήμιση. Η εμπορική οργάνωση αποτελεί πλέον την κυρίαρχη τάση, η οποία ενισχύεται περισσότερο από τις υπάρχουσες συνθήκες άσκησης του εμπορίου στο πλαίσιο μιας καπιταλιστικής οικονομίας, όπου η παγκοσμιοποίηση της αγοράς και η 64 F. Barbier& C. Lavenir., Ιστορία των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης: Από τον Ντιντερό στο Internet, εκδ. Δρομέας, Αθήνα 1999, σ

33 δραστηριοποίηση εταιρειών σε περισσότερους από έναν οικονομικούς τομείς έχουν ως αποτέλεσμα την αυξανόμενη συγκέντρωση, μέσω συγχωνεύσεων, της ιδιοκτησίας και της οικονομικής δραστηριότητας στα χέρια ενός μικρού αριθμού πολυεθνικών εταιρειών, οι οποίες ελέγχουν το μεγαλύτερο τμήμα της αγοράς, συμπεριλαμβανομένων και των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας. Σε μεγάλο βαθμό η παραπάνω περιγραφική διαπίστωση εμφανίζει την εικόνα λειτουργίας των ιδιωτικών καναλιών στην Ελλάδα, Η κρατική χρηματοδότηση, ωστόσο, καθιστά τη δημόσια τηλεόραση ευάλωτη σε ενδεχόμενες παρεμβάσεις της κρατικής εξουσίας με στόχο τη χειραγώγησή της. Αυτό ήταν και το βασικό επιχείρημα των πολιτικών κομμάτων που πίεζαν για την θεσμοθέτηση λειτουργίας «ελεύθερης ραδιοφωνίας» στα τέλη της δεκαετίας του 80. Η διερεύνηση του ρόλου και της λειτουργίας των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας στην κοινωνική δομή, μέσα από τη συστηματική εξέταση της οικονομικής οργάνωσης, του καθεστώτος ιδιοκτησίας και του εμπορικού προσανατολισμού τους Δημόσιοι τηλεοπτικοί σταθμοί, λειτουργώντας κάτω από την πίεση του ανταγωνισμού για υψηλή τηλεθέαση, προσαρμόζουν την οργάνωση και παραγωγή των προγραμμάτων τους με στόχο την αύξηση των εσόδων τους, έτσι ώστε να δικαιολογήσουν τη χρηματοδότησή τους από το κράτος και να μπορέσουν να επιβιώσουν στις σύγχρονες συνθήκες διεθνοποίησης του χώρου. Ο εμπορικός προσανατολισμός και η διαμάχη για μεγαλύτερο οικονομικό κέρδος επηρεάζουν, όπως θα δούμε παρακάτω, και τη λειτουργία των ειδησεογραφικών τμημάτων των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, καθώς διαμορφώνουν τις σχέσεις τους αφενός εσωτερικά με τους ιδιοκτήτες ή μετόχους των μέσων στα οποία ανήκουν και αφετέρου εξωτερικά με τις πηγές πληροφόρησής τους, τις διαφημιστικές εταιρείες, και το κοινό τους. Επιπλέον, καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό την οργανωτική δομή τους, την επαγγελματική πρακτική των εργαζομένων σε αυτά και, συνακόλουθα, τη φύση των παραγόμενων προϊόντων τους Ο θεσμικός ρόλος και οι λειτουργίες των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας Τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και ιδιαίτερα η τηλεόραση είναι 33

34 διαμεσολαβητές μεταξύ των κοινωνικών υποκειμένων και της πραγματικότητας. Ειδικότερα, λειτουργούν ως φορείς γνώσης και ενημέρωσης για πτυχές του κόσμου οι οποίες δεν μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο άμεσης παρατήρησης. Παράλληλα, διαμεσολαβούν μεταξύ του ατόμου και του κοινωνικού συνόλου, λειτουργώντας ως μηχανισμοί κοινωνικοποίησης. Τέλος φέρνουν σε επαφή το δημόσιο πεδίο των θεσμών (π.χ., πολιτεία, οικονομία, θρησκεία, εκπαίδευση) και το ιδιωτικό πεδίο της καθημερινής ζωής (π.χ., οικογένεια). Αποτελούν, αναμφίβολα έναν δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ των διαφημιστικών εταιρειών και των καταναλωτών/τριών. Παρά την οργανωτική αυτοτέλειά τους, τα ειδησεογραφικά τμήματα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας δεν είναι αυτάρκη και ανεξάρτητα. Ο τρόπος και οι κανόνες λειτουργίας τους καθορίζονται από το μέσο στο οποίο ανήκουν, το οποίο με τη σειρά του αποτελεί συνήθως τμήμα ενός ευρύτερου επιχειρηματικού οργανισμού με εμπορικά και οικονομικά συμφέροντα και σε άλλους τομείς της οικονομίας. Κατά συνέπεια, η γενικότερη οργάνωση και πολιτική τους είναι τέτοια ώστε να διασφαλίζονται αυτά τα συμφέροντα. Η ιδιαίτερη διαμεσολαβητική θέση των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας διαμορφώνει γι αυτά έναν πολύπλευρο θεσμικό ρόλο, καθώς καλούνται να πραγματοποιήσουν ποικίλες και, πολλές φορές, αντικρουόμενες μεταξύ τους λειτουργίες, όπως είναι η ψυχαγωγία, η επιμόρφωση, η ενημέρωση και η διαφήμιση. Αυτή η πολυ-λειτουργικότητα καθιστά τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας ένα περίπλοκο θεσμικό πεδίο, όπου οι πρακτικές του χαρακτηρίζονται από μεγάλη ποικιλία και ετερογένεια. Έτσι, τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, παράγουν ψυχαγωγικά, πολιτισμικά προϊόντα προς κατανάλωση στο πλαίσιο μιας ελεύθερης, ανταγωνιστικής αγοράς. Ταυτόχρονα, αποτελούν μέσα ενημέρωσης και επιμόρφωσης, διαμορφώνουν πολιτισμικές αξίες και ταυτότητες και συμβάλλουν στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής. Συντελούν, με αυτόν τον τρόπο, στη συγκρότηση και αναπαραγωγή της κοινωνικής πραγματικότητας. Αυτή η πολυ-λειτουργικότητα των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας αντικατοπτρίζεται επίσης στην ποικιλία και ετερογένεια των παραγόμενων προϊόντων τους: προγράμματα ψυχαγωγικά (π.χ., κωμικές σειρές, σαπουνόπερες, τηλεπαιχνίδια), προγράμματα με επιμορφωτικό (π.χ., ντοκιμαντέρ) ή ενημερωτικό (π.χ., δελτία ειδήσεων, εκπομπές λόγου) χαρακτήρα, διαφημίσεις. 34

35 Όπως γίνεται σαφές και στο Ελληνικό τηλεοπτικό τοπίο, η διάκριση σε προγράμματα ελαφρώς ψυχαγωγικά και ελαφρώς επιμορφωτικά ή ενημερωτικά δεν είναι στην πράξη τόσο σαφής. Μία από τις τάσεις που παρατηρείται στα σύγχρονα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, συνέπεια της συνεχόμενης εμπορευματοποίησής τους, είναι και η ενίσχυση του στοιχείου της διασκέδασης εις βάρος του στοιχείου της πληροφόρησης. Αποτέλεσμα αυτής της τάσης, ακόμη και προγράμματα με κατεξοχήν επιμορφωτικό ή ενημερωτικό προσανατολισμό παρουσιάζουν έναν μικτό χαρακτήρα, συνδυάζοντας την πληροφόρηση με στοιχεία ψυχαγωγικά. Απόρροια της εμπορευματοποίησης του τηλεοπτικού τοπίου είναι όπως προαναφέρθηκε ο κυρίαρχος ρόλος της διαφήμισης που συνιστά την βασική πηγή χρηματοδότησης ιδιαίτερα των ιδιωτικών καναλιών. Στο χώρο της διαφήμισης αυτό εκφράζεται από την τάση των καναλιών να αποκτήσουν μεγαλύτερα μερίδια στην αποκαλούμενη «διαφημιστική πίτα». Συνεπώς η θεσμοθέτηση ενός συστήματος καταγραφής των μεριδίων τηλεθέασης των προβαλλόμενων προγραμμάτων. Οι μετρήσεις συνεπώς τηλεθέασης γίνονται και αποτελούν το μοναδικό κριτήριο κατεύθυνσης των διαφημιστικών «πακέτων» που προορίζονται για τα τηλεοπτικά κανάλια. Το γεγονός αυτό αναμφίβολα επηρεάζει την αισθητική των παραγομένων προγραμμάτων 65. Η πλέον πρόσφατη και περισσότερο εξελιγμένη, τεχνολογικά- προσπάθεια καταγραφής της τηλεθέασης πραγματοποιείται, αρχίζοντας από τον Ιούλιο του 1989, από την AGB Hellas. Η AGB Hellas, στην οποία συμμετέχει η AGB Italia, ιδρύθηκε το 1988 και χρησιμοποιεί την ηλεκτρονική καταγραφή της τηλεθέασης, μέσω των «ανθρωπομετρητών». Με βάση ένα δείγμα 700 νοικοκυριών (που αντιστοιχούν σε νοικοκυριά της χώρας), στα οποία πραγματοποιούνται σειρά ελέγχων (καθημερινός έλεγχος, ποιοτικός έλεγχος, έλεγχος απόδοσης της έρευνας κ.α.), παρέχονται στοιχεία τηλεθέασης για μια ευρεία ποικιλία υποομάδων του κοινού. Το κύριο μετρούμενο μέγεθος είναι η τηλεθέαση ενός ατόμου για ένα λεπτό, δηλαδή το άνθρωπο -λεπτό τηλεθέασης 66. Από το 1999 ενεργοποιείται στο τομέα των μετρήσεων τηλεθέασης, μετά από μια σειρά αμφισβητήσεων που εστιάζονται στην κοινωνική σύνθεση του δείγματος των μετρήσεων και η εταιρεία Taylor Nelson 65 Χαρακτηριστικό ο βραβευμένος με Όσκαρ Ιταλός σκηνοθέτης Μπερνάρντο Μπερτολούτσι σε συνέντευξη επί του θέματος στη εφημερίδα Καθημερινή ( ) τονίζει πως «η τηλεόραση είναι μια βιτρίνα για να πωλούνται κάθε λογής προϊόντα» 66 Χαιρετάκης., Ο.π., σ

36 Sofres Metrisis (TNSM). Η τάση εμπορευματοποίησης των τηλεοπτικών δικτύων στην χώρα μας, όπως περιγράφεται προηγουμένως, γίνεται εμφανής και στις γλωσσικές πρακτικές του δημοσιογραφικού λόγου. Συγκεκριμένα οι σχέσεις και τα όρια των οποίων συχνά τροποποιούνται και συγχέονται με γλωσσικές πρακτικές άλλων ειδών λόγου που αρθρώνονται στα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας, έχοντας ως αποτέλεσμα τη δημιουργία κειμένων τα οποία παρουσιάζουν έναν ετερόκλητο χαρακτήρα. Οι ιδιαιτερότητες και οι διαφοροποιήσεις του δημοσιογραφικού λόγου στο εσωτερικό λειτουργίας των ενημερωτικών προγραμμάτων των τηλεοπτικών δικτύων θα αποτελέσει το θέμα επομένων κεφαλαίων. 36

37 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. Μηχανισμοί και τεχνικές παραγωγής ειδήσεων Ο δημοσιογραφικός λόγος 3. Εισαγωγή Ο όρος «είδηση» χρησιμοποιείται στον καθημερινό λόγο για να αναφερθεί στα εξής: α) σε νέες πληροφορίες για πρόσωπα και γεγονότα, β) σ εκείνο το είδος προγράμματος στην τηλεόραση ή το ραδιόφωνο στο οποίο παρέχεται ενημέρωση για θέματα της τρέχουσας επικαιρότητας-συνήθως και σε πληθυντικό αριθμό- και γ) σ ένα είδος κειμένου στο οποίο δίνονται οι πιο πρόσφατες πληροφορίες για τρέχοντα θέματα. Στο θεσμικό πλαίσιο των Μέσων Μαζικής Επικοινωνίας, η δημοσιογραφία αποτελεί ένα πεδίο κοινωνικής ζωής με τις δικές του κοινωνικές πρακτικές. Το σύνολο αυτών των πρακτικών είναι ένας πολυδιάστατος χώρος γλωσσικής χρήσης, στον οποίον τα χαρακτηριστικά και ο ρόλος που διαδραματίζει ο λόγος ποικίλλουν ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες του κάθε επικοινωνιακού πλαισίου. Κατά συνέπεια, θα πρέπει να αποκλείσουμε από την αρχή οποιαδήποτε έννοια Γλωσσικής ομοιογένειας που υποδηλώνεται από τη χρήση του όρου δημοσιογραφικός λόγος. Ο δημοσιογραφικός λόγος, τουλάχιστον ως ομοιογενές σύστημα ή ως γλωσσική ποικιλία, δεν υφίσταται 67. Ο όρος χρησιμοποιείται περισσότερο ως τυπολογικός χαρακτηρισμός για να αναφερθούμε σε αυτό ακριβώς το ευρύ φάσμα χρήσεων του λόγου στις κοινωνικές πρακτικές της δημοσιογραφίας Τυπολογία της είδησης Δεν υπάρχει γενική συμφωνία ως προς τα ακριβή κριτήρια ταξινόμησης των ειδών της είδησης. Ως κριτήρια για την τυπολογία τους είναι δυνατόν να θεωρηθούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ένα γεγονός δημοσιοποιείται. Ένα άλλο είδος 67 Γ. Ανδρουτσόπουλος., Γλωσσολογικές Προσεγγίσεις στο Δημοσιογραφικό χώρο: Είδη, Ποικιλότητα, Ιδεολογία, στο «Δημοσιογραφία και Γλώσσα» Πρακτικά Συνεδρίου (15-16 Απριλίου 2000) εκδ. Μ.Ι.Ε.Τ, Αθήνα 2001, σ Π. Πολίτης, Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης: το επικοινωνιακό πλαίσιο και η γλώσσα τους, στο Χρηστίδης Α.Φ., (επιμ)., Εγκυκλοπαιδικός Οδηγός για την Γλώσσα Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας, Θεσσαλονική 2001, σ

38 κατηγοριοποίησης των ειδήσεων έχει ως βάση τη θεματική τους. Για παράδειγμα, διακρίνεται σε έξι θεματικές κατηγορίες ειδήσεων: την πολιτική είδηση, την οικονομική, την εξωτερική, την εσωτερική, την αθλητική είδηση και τέλος, την περιστασιακή είδηση, η οποία αφορά απρόβλεπτα γεγονότα όπως φυσικές καταστροφές, πολιτικά και οικονομικά σκάνδαλα. Τέλος, ορισμένοι/ες ερευνητές/τριες 69 προτείνουν μια τυπολογία της είδησης η οποία στηρίζεται στον τρόπο οργάνωσης της καθημερινής εργασίας των ειδησεογραφικών τμημάτων, τυπολογία η οποία εμφανίζει και την αντίληψη των ίδιων των δημοσιογράφων για τη δουλειά τους. Έτσι, το είδος της είδησης καθορίζεται με βάση έναν συνδυασμό παραγόντων οι οποίοι σχετίζονται με τον χρόνο επεξεργασίας της, τη δυνατότητα προγραμματισμού της δημοσίευσής της, την αναγκαιότητα ή μη της άμεσης κοινοποίησής της, τον όγκο των διαθέσιμων πληροφοριών καθώς και το περιεχόμενό της. Η διαφαινόμενη σχετικότητα των κριτηρίων που καθορίζει την τυπολογία της είδησης όπως περιγράφηκε στην ακριβώς προηγούμενη παράγραφο διατυπώνεται μέσα από μια εμπειρική διαδικασία την οποία περιγράφει ένας από τους κορυφαίους Έλληνες δημοσιογράφους, ο Χρήστος Πασαλάρης 70 : «Όσο πιο κοντά μας διαδραματίζεται ένα γεγονός, τόσο πιο ενδιαφέρον είναι. Για την αθηναϊκή εφημερίδα η διακοπή του ρεύματος στην Αθήνα είναι η πρώτη είδηση, για τους «Τάιμς της Ν. Υόρκης» δεν είναι ούτε μονόστηλο. Οι δέκα πρόσκοποι που χάθηκαν στην Πάρνηθα είναι για μας σπουδαίο θέμα, ενώ οι εκατό Ινδοί στρατιώτες που χάθηκαν στα Ιμαλάια πάνε κατευθείαν στο καλάθι. Η έδρα της εφημερίδας ή του πρακτορείου ειδήσεων παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή και την ιεράρχηση των ειδήσεων. Για την τοπική εφημερίδα της Καλλιθέας πρώτο θέμα είναι ο θάνατος του δημάρχου της και όχι ο θάνατος του Μπρέζνιεφ. Το δεύτερο, λοιπόν αστέρι 71 είναι η εγγύτητα...» Από αυτούς τους παράγοντες, η δυνατότητα προγραμματισμού και η αναγκαιότητα ή μη της άμεσης δημοσιοποίησης της είδησης φαίνεται ότι αποτελούν 69 M.V. Charnley& B. Charnley., Η τέχνη του ρεπορταζ, εκδ. Γνώση, Αθήνα Από εκει σταχυολογογημένες παρατίθενται το σύνολο των απόψεων που παρουσιάζονται στο παρόν κεφάλαιο αναφορικά με τα κριτήρια της είδησης 70 Χρήστος Πασαλάρης., Μια ζωή τίτλοι, εκδ. Κάκτος, Αθήνα 1984 (α έκδοση) 71 Πασαλάρης., Ο.π, όπου με το όρο «αστέρι» κωδικοποιύνται τα κριτήρια ιεράρχησης των ειδήσεων. Επιγραμματικά αυτά είναι τα ακόλουθα: επικαιρότητα, εγγύτητα, σπουδαιότητα, σπανιότητα, εκρηκτικότητα, εκκρεμότητα, συγκίνηση και συνέπειες. 38

39 τα δύο βασικά κριτήρια που καθορίζουν το είδος της. Τα κριτήρια αυτά διακρίνονται σε τρεις περιπτώσεις: 1) γεγονότα-ειδήσεις μη προγραμματισμένα (unscheduled events-as-news), των οποίων η δημοσιοποίηση πρέπει να γίνει άμεσα, καθώς αφορούν την τρέχουσα επικαιρότητα και, κατά συνέπεια, ο χρόνος δημοσιοποίησής τους δεν ελέγχεται από το ειδησεογραφικό τμήμα, 2) γεγονότα-ειδήσεις προγραμματισμένα εκ των προτέρων (prescheduled events-as-news), των οποίων η δημοσιοποίηση είναι προγραμματισμένη για το άμεσο μέλλον, αλλά και πάλι δεν ελέγχεται από το ειδησεογραφικό τμήμα και 3) γεγονότα-ειδήσεις χωρίς προγραμματισμό (nonscheduled events-as-news), των οποίων ο χρόνος δημοσιοποίησης καθορίζεται αποκλειστικά από το ειδησεογραφικό τμήμα. Με βάση τα παραπάνω, μπορούμε να διακρίνουμε δύο βασικά είδη είδησης : 1) τη σκληρή είδηση (hard news): Πρόκειται για εκείνη τη μορφή είδησης της οποίας ο χρόνος δημοσιοποίησης δεν καθορίζεται από το ειδησεογραφικό τμήμα. Αφορά μη προγραμματισμένα και μετέπειτα προγραμματισμένα γεγονότα- ειδήσεις. Να τονισθεί πως η επεξεργασία των μη προγραμματισμένων γεγονότων-ειδήσεων είναι, κατά κανόνα, γρήγορη και συνήθως αφορά συγκεκριμένες βασικές πληροφορίες για το τι έχει συμβεί. Εδώ ανήκουν ειδήσεις για σεισμούς, αεροπορικά, αυτοκινητιστικά ή άλλα ατυχήματα, πυρκαγιές ή άλλες φυσικές καταστροφές, γεγονότα δηλαδή, των οποίων ο τόπος και ο χρόνος εκδήλωσης δεν μπορούν να προβλεφθούν. Η ταχύτερη μορφή δημοσιοποίησης τέτοιων γεγονότων είναι η έκτακτη είδηση (newsflash). Από την άλλη πλευρά, η επεξεργασία των εκ των προτέρων προγραμματισμένων γεγονότων-ειδήσεων είναι πιο προσεγμένη, καθώς αφορά γεγονότα που έχουν προγραμματιστεί να λάβουν χώρα σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, των οποίων η δημοσιοποίηση πρέπει να γίνει την ίδια ή την επόμενη ημέρα. Κατά συνέπεια, υπάρχει ο χρόνος να συγκεντρωθούν οι απαραίτητες πληροφορίες, να ερευνηθούν διαφορετικές απόψεις του γεγονότος και να υπάρξει κάποιας μορφής ανάλυση. Εδώ ανήκουν ειδήσεις που αφορούν, παραδείγματος χάρη, την κάλυψη ομιλιών πολιτικών προσώπων, προγραμματισμένες διαδηλώσεις και κυβερνητικές ανακοινώσεις. 2) την είδηση-αφιέρωμα (soft-news): Πρόκειται για εκείνη τη μορφή είδησης της οποίας ο χρόνος δημοσιοποίησης καθορίζεται αποκλειστικά από το ίδιο 39

40 το ειδησεογραφικό τμήμα. Αφορά γεγονότα-ειδήσεις χωρίς προγραμματισμό. Η επεξεργασία αυτών των γεγονότων είναι πληρέστερη, δίνονται περισσότερες πληροφορίες για αυτά και αναλύονται διαφορετικές μεριές τους. Σε αυτήν την κατηγορία μπαίνουν ειδήσεις για γεγονότα ή ζητήματα που δεν εμπίπτουν στο πεδίο της άμεσης επικαιρότητας, όπως είναι, παραδείγματος χάρη, οι ιστορίες ανθρώπινου ενδιαφέροντος, ειδήσεις γύρω από περιβαλλοντικά προβλήματα αστικών ή αγροτικών περιοχών, ή η παρουσίαση μακροχρόνιων επιστημονικών ερευνών Η μορφή της είδησης Η διαδικασία αναπαραγωγής της είδησης δεν ακολουθεί τους συγκεκριμένους όρους μιας αφήγησης, όπως μας είναι γνωστή από το χώρο της λογοτεχνίας. Ειδικότερα δεν είναι μια εξιστόρηση ενός γεγονότος με βάση την χρονολογική σειρά εξέλιξης του. Στην είδηση, αντίθετα, αυτό σπάνια συμβαίνει. Η θεωρητική πληροφοριακή αξία της ιστορίας αποθαρρύνει την εξιστόρηση με βάση τη χρονική ακολουθία των γεγονότων και αυτό συνιστά το βασικό σημείο διαφοροποίησης. Η αξιολόγηση ως σημαντικής της πληροφοριακής αξίας επιβάλλει μια τελείως διαφορετική έκθεσή τους. Συγκεκριμένα προτάσσεται το αποτέλεσμα ή η τελική εξέλιξη και έκβαση της ως πληροφοριακά σημαντικό και η οργάνωση της αφήγησης σε δομικά περίπλοκες αφηγηματικές ενότητες. Η μορφή έχει την ακόλουθη διαδικασία: στο τίτλο και στο υπότιτλο προβάλλονται τα στοιχεία που έχουν πληροφοριακή αξία και στην συνέχεια καταγράφονται το σύνολο των λεπτομερειών που οδήγησαν στη φερόμενη ως πληροφοριακή αξία. Με αυτόν τον τρόπο, αναδεικνύονται εκείνα τα στοιχεία της ιστορίας που την καθιστούν αξιοδημοσίευτη και, κατ επέκταση, ελκυστική για τον/την αναγνώστη/τρια ή τον/την τηλεθεατή/τρια. Παράλληλα, αυτός ο τρόπος οργάνωσης της αφηγηματικής ύλης διευκολύνει και την επεξεργασία του παραγόμενου κειμένου, καθώς τα βασικά στοιχεία της ιστορίας δίνονται στην αρχή έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα να αφαιρεθούν μετέπειτα τμήματα του κειμένου εάν αυτό κριθεί αναγκαίο (για παράδειγμα, λόγω έλλειψης χώρου ή χρόνου). Αυτός ο τρόπος παρουσίασης των γεγονότων της αφήγησης είναι γνωστός στην ειδησεογραφική πρακτική ως δομή της «ανεστραμμένης πυραμίδας» (inverted pyramid). 40

41 3.3. Η πολυτροπικότητα της τηλεοπτικής είδησης Σε αντίθεση με άλλα κειμενικά είδη, η τηλεοπτική είδηση είναι ένα Πολυτροπικό (multi-modal) είδος κειμένου, καθώς αποτελεί συνδυασμό διαφορετικών σημειωτικών κωδίκων: αξιοποιώντας τις δυνατότητες των σύγχρονων τεχνολογιών και επιχειρώντας να προσελκύσει μεγαλύτερο κοινό, ο/η δημοσιογράφος διαχειρίζεται ένα πλήθος οπτικοακουστικών μέσων (π.χ., φιλμ, φωτογραφία, μουσική, ηχητικά εφέ), τα οποία συνοδεύουν την εξιστόρηση των γεγονότων μέσω του λόγου. Στο αυτό το κεφάλαιο, η προσοχή μας δίνεται στο (εκφωνημένο) κείμενο της τηλεοπτικής είδησης Η παρουσίαση της τηλεοπτικής είδησης περιλαμβάνει τρία βασικά στοιχεία: 1) τον/την εκφωνητή/τρια της είδησης, ο/η οποίος/α εισάγει την είδηση και καθορίζει το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα γίνει η ερμηνεία της, 2) τον/την ανταποκριτή/τρια ή ρεπόρτερ, ο/η οποίος/α δίνει περισσότερες πληροφορίες για τα γεγονότα είτε εμφανιζόμενος/η ο/η ίδιος/α στην οθόνη είτε μέσω της ηχογραφημένης μεταφοράς του λόγου του/της (voice- cover) και 3) το βιντεοσκοπημένο ρεπορτάζ, το οποίο αποτελεί την οπτική καταγραφή των γεγονότων. Η ιστορία της είδησης γίνεται οπτικά με τη βοήθεια τεσσάρων βασικών μηχανισμών :1) την ομιλούσα κεφαλή (talking head), που είναι συνήθως ο/η εκφωνητής/τρια της είδησης, αλλά συχνά και οι ρεπόρτερ που καλύπτουν τα γεγονότα, 2) διαφορετικών ειδών γραφικά (graphics), όπως σχήματα, πίνακες, φωτογραφίες, τα οποία συνήθως εμφανίζονται στο φόντο πίσω από τον/την εκφωνητή/τρια ή και κατά τη διάρκεια της είδησης, 3) την ονομασία (nomination), δηλαδή, το γραπτό κείμενο που εμφανίζεται στην οθόνη και χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει την ταυτότητα τόσο των ρεπόρτερ όσο και των διαφόρων ομιλητών/τριών που εμφανίζονται να μιλούν στην κάμερα και 4) το κυρίως φιλμ, το οποίο αποτελεί την οπτική καταγραφή των γεγονότων και, όπως προανέφερα, συνοδεύεται κατά κανόνα από τον ηχογραφημένο λόγο του/της ρεπόρτερ. Σε αυτό, επίσης, παρουσιάζονται άτομα τα οποία διατυπώνουν τις απόψεις ή τη μαρτυρία τους για τα εξιστορούμενα γεγονότα. Το σύνολο αυτών των μηχανισμών για την παρουσίαση της τηλεοπτικής 41

42 είδησης και τη διαχείριση του οπτικού υλικού της, μηχανισμοί οι οποίοι συνοδεύουν την εξιστόρηση των γεγονότων μέσω του λόγου, προσδίδει στην τηλεοπτική είδηση τη ρεαλιστικότητά της και δείχνει την αληθοφάνειά της. Συγκεφαλαιώνοντας τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η τηλεοπτική είδηση αποτελεί συνδυασμό διαφορετικών οπτικοακουστικών μέσων για την οργάνωση και παρουσίαση πληροφοριών γύρω από γεγονότα τα οποία κρίνεται ότι έχουν πληροφοριακή αξία για το κοινό. Η συλλογή και καταγραφή αυτών των πληροφοριών, ωστόσο, προϋποθέτουν έναν περίπλοκο μηχανισμό εντοπισμού και επεξεργασίας τους, ο οποίος καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το τι μεταδίδεται ως είδηση από τα Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας και με ποιον τρόπο Χαρακτηριστικά δημοσιογραφικού λόγου Ο δημοσιογραφικός λόγος είναι λόγος θεσμικός. Ο συγκεκριμένος χαρακτηρισμός στηρίζεται στο γεγονός πως αποτελεί προϊόν συγκεκριμένων γλωσσικών πρακτικών και χαρακτηρίζεται από συγκεκριμένες επαγγελματικές αρχές. Σε αντίθεση με άλλα είδη λόγου, όπως παραδείγματος χάρη η συνομιλία, η οποία εντάσσεται στη σφαίρα του ιδιωτικού πεδίου, ο δημοσιογραφικός λόγος είναι λόγος δημόσιος. Αυτό φαίνεται από το εξής παράδειγμα: η παραγωγή του γίνεται στο δημόσιο πεδίο και τα κείμενά του απευθύνονται σε ένα μεγάλο κοινό με στόχο την ενημέρωσή του γύρω από θέματα της τρέχουσας επικαιρότητας. Ο θεσμικός χαρακτήρας του δημοσιογραφικού λόγου διαμορφώνει τα διακριτικά χαρακτηριστικά του, τόσο όσον αφορά τη μορφή όσο και το περιεχόμενό του. Ως προς το περιεχόμενο, ο δημοσιογραφικός λόγος είναι συνεπώς λόγος πληροφοριακός. Στόχος του/της δημοσιογράφου είναι η παροχή αξιόπιστης και έγκυρης ενημέρωσης για τρέχοντα θέματα που αφορούν τον/την πολίτη και επηρεάζουν τη ζωή του/της 72. Το ενδιαφέρον του/της επικεντρώνεται σε ζητήματα που αφορούν τον δημόσιο βίο και γίνονται αντικείμενο δημόσιων συζητήσεων και αντιπαραθέσεων. Συχνά, βέβαια, στο προσκήνιο της δημοσιότητας έρχονται και ζητήματα που αφορούν την ιδιωτική ζωή μεμονωμένων ατόμων χωρίς κανέναν θεσμικό ρόλο. Ωστόσο, ο/η δημοσιογράφος πραγματεύεται και αυτά τα θέματα δημόσια, κάνοντας τα αντικείμενο 72 Σ. Χατζησαββίδης., Ελληνική Γλώσσα και δημοσιογραφικός λόγος. Θεωρητικές ερμηνευτικές προσεγγίσεις, εκδ. Gutenberg, Αθήνα 2000, σελ

43 ευρύτερης συζήτησης. Λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο ως διαμεσολαβητής/τρια, ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ του δημόσιου πεδίου της (πολιτικής, οικονομικής, πολιτιστικής) δράσης, όπου λαμβάνονται οι αποφάσεις, και του ιδιωτικού πεδίου της καθημερινής ζωής. Τονίζεται ωστόσο πως ο δημοσιογραφικός λόγος είναι λόγος απρόσωπος, καθώς αποτελεί προϊόν συλλογικής εργασίας. Σε αντίθεση, παραδείγματος χάρη, με τη συγγραφή ενός μυθιστορήματος, η οποία αποτελεί αντικείμενο ατομικής ενασχόλησης, τα προϊόντα του δημοσιογραφικού λόγου, είτε πρόκειται για το άρθρο μιας εφημερίδας είτε για το ρεπορτάζ ενός τηλεοπτικού ή ραδιοφωνικού σταθμού, είναι τα τελικά αποτελέσματα μιας παραγωγικής διαδικασίας σύνταξης κειμένου. στην οποία εμπλέκεται ένας μεγάλος αριθμός ατόμων Τα είδη του δημοσιογραφικού λόγου Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν μια λεπτομερή περιγραφή του δημοσιογραφικού λόγου και, σε γενικότερο επίπεδο, μπορούν να θεωρηθούν ως η κοινή γραμμή των διαφορετικών πλευρών του. Η τυπολογία των διαφοροποιήσεων του, όπως δίνεται στην συνέχεια στηρίζεται στην κατηγοριοποίηση που προτείνει ο Χατζησαββίδης 73 διότι αποτελεί μια σωστή κατηγοριοποίηση των ειδών του δημοσιογραφικού λόγου και των κειμενικών ειδών (genres) στα οποία αυτά λαμβάνουν μέρος. Λαμβάνοντας, λοιπόν, υπόψη τις επικοινωνιακές συνθήκες μέσα στις οποίες παράγεται ο δημοσιογραφικός λόγος, αλλά και στον τρόπο παράδοσης τους στο κοινό, διακρίνονται τα ακόλουθα είδη δημοσιογραφικού λόγου: 1) ειδησεογραφικός λόγος: Το πιο σημαντικό πληροφοριακό είδος δημοσιογραφικού λόγου. Στόχος η ενημέρωση, η παροχή πληροφοριών για γεγονότα της τρέχουσας επικαιρότητας που θεωρούνται σημαντικά και αξιοδημοσίευτα. Ο ειδησεογραφικός λόγος συναντάτε στην τηλεοπτική είδηση και το έντυπο άρθρο. Ως προς τη σύνταξη και το λεξιλόγιο, ο ειδησεογραφικός λόγος μοιάζει περισσότερο στον γραπτό παρά στον προφορικό λόγο. Το ύφος είναι απρόσωπο και ουδέτερο, αντικατοπτρίζοντας την απόσταση του/της συντάκτη/τριας από τα περιγραφόμενα γεγονότα. 73 Χατχησαββίδης., Ο.π., σ

44 2) σχολιογραφικός λόγος: Πρόκειται για το είδος δημοσιογραφικού λόγου που στόχο έχει να σχολιάσει και να αναλύσει γεγονότα της τρέχουσας επικαιρότητας ή να ασκήσει κριτική προβάλλοντας επιχειρήματα υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης. Με τον σχολιογραφικό λόγο συνδέονται κειμενικά είδη όπως είναι η επιφυλλίδα, η κριτική, το παραπολιτικό σχόλιο ή το πολιτικό άρθρο (editorial). Ο σχολιογραφικός λόγος χαρακτηρίζεται από μεγάλη ποικιλία. Κάποια από τα κειμενικά είδη του εμφανίζουν έντονα τα χαρακτηριστικά του γραπτού λόγου, ενώ κάποια άλλα μοιάζουν περισσότερο στον προφορικό λόγο. Γενικότερα, το ύφος είναι πιο προσωπικό με έντονο το στοιχείο της επιχειρηματολογίας. 3) ο λόγος της συνέντευξης: Στόχος του/της δημοσιογράφου είναι να διατυπώσει ερωτήματα και να πάρει απαντήσεις από άτομα με αυξημένο κύρος, των οποίων ο θεσμικός ρόλος και η εξουσία που κατέχουν τα καθιστούν γνώστες θεμάτων που αφορούν την τρέχουσα επικαιρότητα. Συνδέεται με κειμενικά είδη όπως είναι η ατομική συνέντευξη και οι εκπομπές λόγου. Ο λόγος της συνέντευξης εμφανίζει σε μεγάλο βαθμό χαρακτηριστικά που προσιδιάζουν στον προφορικό λόγο, όπως είναι, για παράδειγμα, η ελλειπτικότητα και η επανάληψη. 4) ο λόγος των τίτλων: Είναι συνδυασμός με κάποια από τα παραπάνω είδη. Περιλαμβάνει τους τίτλους των δημοσιογραφικών κειμένων στον έντυπο και ηλεκτρονικό τύπο. Οι τίτλοι επιτελούν συγκεκριμένες λειτουργίες: συνοψίζουν το περιεχόμενο της είδησης που ακολουθεί, καθορίζουν το βασικό πλαίσιο ερμηνείας της και επιχειρούν να προσελκύσουν την προσοχή του/της αναγνώστη/τριας. Αυτές οι λειτουργίες διαμορφώνουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Έτσι, ο λόγος των τίτλων είναι έντονα υπαινικτικός, ελλειπτικός και χαρακτηρίζεται από τη χρήση στερεότυπων εκφράσεων του προφορικού λόγου. 44

45 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. Εμπειρικό πλαίσιο 4. Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο επιδιώκουμε να καταγράψουμε την υπάρχουσα κατάσταση στο τηλεοπτικό τοπίο. Επέλεξα στην αρχή του κεφαλαίου αυτού να οριοθετηθούν οι δύο βασικές έννοιες που κυριαρχούν στο τηλεοπτικό λόγο. Συγκεκριμένα, καθώς γίνεται λόγος συνεχώς για τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και για τις ανάγκες που αυτά υπηρετούν προς εξυπηρέτηση των προτιμήσεων της κοινής γνώμης, οι δύο αυτές έννοιες οριοθετούνται στην συνέχεια με συνοπτικό τρόπο. Μετά τους σύντομους περιγραφικούς ορισμούς στο κεφάλαιο αυτό, θα προσπαθήσουμε να αναδείξουμε τα στοιχεία του δημοσιογραφικού λόγου που υπερισχύουν σήμερα. Αυτό, όπως γίνεται κατανοητό συνιστά ένα είδος συνέχειας των όσων αναφέρθηκαν στο πέμπτο κεφάλαιο. Ειδικότερα θα εστιάσουμε την προσοχή μας στον απόηχο που έχει στο κοινωνικό σύνολο ο δημοσιογραφικός λόγος στα Μ.Μ.Ε δίνοντας αρχικά και μια σειρά από ιδιαίτερα γνωρίσματα που έχουν διαμορφώσει το χαρακτήρα και το περιεχόμενο στο ψυχαγωγικό και τον ενημερωτικό τομέα. Σ αυτό το σημείο θα γίνει μια συγκριτική προσέγγιση σε επίπεδο προγραμμάτων και ειδησεογραφικού χαρακτήρα ανάμεσα σε δύο τηλεοπτικά δίκτυα, τον Αnt1 και Star Channel Ο όρος «Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης» Ο όρος μαζική επικοινωνία χρησιμοποιείται στον καθημερινό λόγο για να αναφερθεί σε εκείνη τη μορφή επικοινωνίας που γίνεται κυρίως μέσω των εφημερίδων, των περιοδικών, του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Το επίθετο «μαζικός» δηλώνει την αντίθεση με άλλες μορφές επικοινωνίας των οποίων η εμβέλεια είναι πιο περιορισμένη και αφορά χαμηλότερα επίπεδα κοινωνικής οργάνωσης, όπως είναι η επικοινωνία στο πλαίσιο ενός θεσμού ή οργανισμού (π.χ., το πολιτικό σύστημα ή μια επιχείρηση) ή στο επίπεδο των διαπροσωπικών σχέσεων μεταξύ ατόμων (π.χ., η οικογένεια). Ο όρος μαζική επικοινωνία, συνεπώς, χρησιμοποιείται αφενός για να προσδιορίσει και να περιγράψει ένα ευρύ φάσμα 45

46 επικοινωνιακών διαδικασιών, οι οποίες, παρά τις ατομικές ιδιαιτερότητές τους, μοιράζονται ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, και αφετέρου για να διαχωρίσει αυτές τις επικοινωνιακές διαδικασίες ως σύνολο από άλλες. Το επίθετο μαζικός χρησιμοποιείται συνήθως για να χαρακτηρίσει τους/τις αποδέκτες και όχι τους/τις παραγωγούς αυτής της μορφής επικοινωνίας. Αναφέρεται στην ιδιότητα αυτής της μορφής επικοινωνίας να απευθύνεται σε έναν μεγάλο αριθμό ατόμων, τα οποία συγκροτούν το κοινό της. Υπό αυτήν την έννοια, όμως, ως μορφές μαζικής επικοινωνίας θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν και επικοινωνιακές περιστάσεις όπως μια διάλεξη, μια προεκλογική ομιλία, το κήρυγμα ενός ιερέα προς το εκκλησίασμα, ένας ποδοσφαιρικός αγώνας ή η συναυλία ενός συγκροτήματος. Ωστόσο, τέτοιες επικοινωνιακές περιστάσεις δεν συγκαταλέγονται συνήθως στις μορφές μαζικής επικοινωνίας παρά τη μαζικότητα των ατόμων που συμμετέχουν σε αυτές. Τα βασικά χαρακτηριστικά, λοιπόν, που διαφοροποιούν τη μαζική επικοινωνία ως μορφή επικοινωνίας από άλλες μορφές κοινωνικής διεπίδρασης, όπως παραδείγματος χάρη τη συνομιλία, είναι τα εξής: 1) ευρεία χρήση της τεχνολογίας, 2) χρονικός και τοπικός διαχωρισμός των διαδικασιών παραγωγής και ερμηνείας/κατανάλωσης, 3) ευρεία διαθεσιμότητα και 4) παραγωγή μηνυμάτων ως εμπορικών προϊόντων προς πώληση/κατανάλωση Ο όρος «κοινή γνώμη» Κοινή γνώμη είναι η άποψη που επικρατεί στο μεγαλύτερο κοινό, πάνω σ ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Επιπλέον, ο διαφημιστής Νίκος Δήμου, ορίζει την κοινή γνώμη ως «το σύνολο των απόψεων των μελών μιας ομάδας πάνω σε θέματα κοινού ενδιαφέροντος» 74. Με τον όρο «κοινή γνώμη» αναφερόμαστε στη γνώμη, την άποψη, την κρίση και τη θέση που έχει ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας σε σπάνιες περιπτώσεις το σύνολο πάνω σε διάφορα ζητήματα που ενδιαφέρουν κι ως ένα βαθμό απασχολούν τους πολίτες στον πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό κ.ά. τομέα ή ακόμα και αναφορικά με πρόσωπα ή ποικίλες άλλες καταστάσεις. Η κοινή γνώμη εκφράζει την ανά πάσα στιγμή θέληση των μαζών και δείχνει 74 Ν. Δήμου., Μάζα ή κοινό, εκδ Όπερα, Αθήνα 2000, σελ 32 46

47 τη στάση τους (κρυφή ή φανερή) για τα συμβάντα και τα γεγονότα της κοινωνικής πραγματικότητας, καθώς και τη δράση ή το έργο των διαφόρων κοινωνικών ομάδων ή μεμονωμένων προσωπικοτήτων. Σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης ασκεί και η δημιουργία εικόνων, εντυπώσεων και απόψεων από τα ΜΜΕ Ο δημοσιογραφικός λόγος σήμερα στο τηλεοπτικό τοπίο Σε μορφολογικό επίπεδο, όπως προαναφέρθηκε, ο δημοσιογραφικός λόγος είναι λόγος επίσημος. Αυτό σημαίνει ότι, κατά κανόνα, η σύνταξη, το λεξιλόγιο και το γενικότερο ύφος του προσιδιάζουν στον θεσμικό και δημόσιο χαρακτήρα του. Για παράδειγμα, προτιμάται ο μακροπερίοδος λόγος και η περίπλοκη συντακτική δομή, η χρήση ορολογίας και λόγιου λεξιλογίου, καθώς και η πομπώδης και επίσημη γλώσσα 75. Αναμφίβολα, ο δημοσιογραφικός λόγος παρουσιάζει ομοιότητες με άλλα είδη θεσμικού λόγου, όπως είναι, παραδείγματος χάρη, ο πολιτικός και ο δικαστικός λόγος. Παράλληλα, όμως, δεν αποκλείονται πιο ανεπίσημες γλωσσικές επιλογές και με σαφή τάση προς καλλιέργεια ενός πιο ανεπίσημου δημοσιογραφικού ύφους. Η σημερινή ωστόσο κατάσταση στο χώρο των Μ.Μ.Ε. έχει διαφοροποιήσει σε μεγάλο βαθμό τον δημοσιογραφικό λόγο και ιδιαίτερα στο χώρο της τηλεόρασης. λόγος Σύγχρονοι μελετητές 76 έχουν διαπιστώσει πως ο τηλεοπτικός δημογραφικός διακρίνεται από μια στάση που ορίζεται μια στάση υψηλής εικονικής οικειότητας/ ευμένειας. Βασική επιδίωξη της συγκεκριμένης συμπεριφοράς έχει εντοπισθεί στην προσπάθεια να εμφανίζεται ο δημοσιογραφικός λόγος ολοένα και λαϊκότερος, φιλικός απέναντι στους αποδέκτες του, με σκοπό: -Να φαίνεται ότι εξυπηρετεί τα συμφέροντα των ανθρώπων του λαού, εκείνων δηλαδή των κοινωνικών ομάδων που στερούνται σχετικώς εξουσίας και καλούνται ως καταναλωτές, αν και μπορεί να μην αντιδρούν πάντοτε κατ αυτόν τον τρόπο. Έχουν τις δικές τους πολιτισμικές μορφές και συμφέροντα που συχνά έρχονται σε αντίθεση με αυτά των παραγωγών πολιτισμικών εμπορευματικών αγαθών. 75 Πολίτης, ο.π, σ Ν. Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη., Η λαϊκή γλώσσα των ειδήσεων Μια στάση απατηλής οικειότητας, εκδ. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα

48 -Να διευκολύνεται η προπαγανδιστική λειτουργία αλλά και η κατασκευή της συναίνεσης στην κοινή γνώμη. Η κοινή γνώμη διαμορφώνει ευκολότερα και αποτελεσματικότερα γνώμη, στάση και ιδεολογία, άλλοτε με στόχο τη συναίνεση στην ύπαρξη του status quo και άλλοτε με στόχο την ανατροπή του. -Να διευρύνεται και να συγκρατείται ένα κοινό κατάλληλου μεγέθους και σύνθεσης, ώστε να έχει εμπορική απήχηση ο δημοσιογραφικός λόγος ως εμπορευματικό αγαθό, προκειμένου να πωλείται στη συνέχεια στους διαφημιζόμενους. α. Η χρήση της λαϊκής γλώσσας Επισημαίνεται 77 πως η χρήση λαϊκών λέξεων και φράσεων την οποία παρατηρούμε όχι σε γενικευμένο και εκτεταμένο βαθμό, αλλά λελογισμένα και περιστασιακά, σε συνδυασμό με την εμφάνιση μη αφηγηματικών στοιχείων τα οποία αναμιγνύονται με τα αφηγηματικά σε μία κοινωνία με σαφή αφηγηματικό προσανατολισμό παραπέμπουν καταρχήν στην άποψη, ότι οι παραγωγοί ενός τέτοιου δημοσιογραφικού λόγου επιδιώκουν κατ αυτόν τον τρόπο να καταστούν οικείοι και προσιτοί στο κοινό που τους παρακολουθεί. Μέσα από τη χρήση των λαϊκών λέξεων και φράσεων, η ενημερωτική λειτουργία της πληροφόρησης εξασφαλίζεται ευκολότερα, παράλληλα με την προπαγανδιστική λειτουργία, που επιδιώκει να διαμορφώσει μεταξύ των αποδεκτών συγκεκριμένη γνώμη, στάση ή και ιδεολογία. Ο δημοσιογραφικός λόγος πλησιάζει την άτυπη καθημερινή γλώσσα των χαμηλών και μεσαίων κοινωνικών στρωμάτων, που είναι και η πλειοψηφία του κοινού που τον παρακολουθεί. Έτσι πολλά στοιχεία από τον καθημερινό λόγο υιοθετούνται, με αποτέλεσμα, ο δημοσιογραφικός λόγος να εμφανίζεται ως τυπικό δείγμα του ιδιωτικού ( private speech ) παρά του δημόσιου ( public speech ). Πέραν της επισήμανσης για την άντληση λέξεων και φράσεων από τις γεωγραφικές και κοινωνικές παραλλαγές, κρίνουμε σκόπιμο να αναφέρουμε και την περίπτωση ανάδειξης μέσα από τα δελτία ειδήσεων φράσεων και λέξεων, οι οποίες δεν ανήκουν στις γεωγραφικές ή κοινωνικές ποικιλίες, λόγω της περιορισμένης γλωσσικής χρήσης τους. Αναφερόμαστε σε φράσεις ή λέξεις, που θα μπορούσαμε να τις αντιμετωπίσουμε μεν ως γλωσσικές παραλλαγές - αφού αποκλίνουν από την 77 Ν. Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη., Ορολογία και τηλεοπτική δημοσιογραφική γλώσσα- Η «στάση υψηλής εικονικής ευμάρειας», ΕΛΕΤΟ-7 ο Συνέδριο «Ελληνική Γλώσσα και Ορολογία, Αθήνα Οκτωβρίου 2009 από όπου προέρχονται σταχυολογημένες οι κατηγοριοποίηση που προηγήθηκε καθώς και η σύντομη ερμηνευτική προσέγγιση των πτυχών του δημοσιογραφικού λόγου. 48

49 επίσημη νόρμα - αλλά που δεν είναι αρκετά διευρυμένες στη χρήση και δεν αποτελούν ως εκ τούτου διαλέκτους. Πρόκειται για τις «αλλόλεκτους» 78. Η προβολή χρήσης, στο πλαίσιο των ρεπορτάζ των δελτίων ειδήσεων, λέξεων ή φράσεων από τις αλλόλεκτους ή και το ιδιόλεκτο μίας πιθανότατα ισχνής μερίδας του τηλεοπτικού κοινού, μίας γλώσσας δηλαδή που χρησιμοποιεί ένα άτομο ή ένα περιορισμένο σύνολο ανθρώπων, όπως μία παρέα φίλων ή μία οικογένεια, δεν θα πρέπει να μείνει ασχολίαστη. Συγκεκριμένα μια φράση σε ένα τηλεοπτικό ρεπορτάζ όπως «έχει πέσει νεκραΐλα στην αγορά» με θέμα την κάμψη της εμπορικής ζήτησης θα ήταν πιθανόν αφελές να θεωρηθεί ως ένα τυχαίο γεγονός. Κι αυτό διότι στο εκάστοτε τηλεοπτικό υλικό το οποίο συγκεντρώνεται στο τμήμα ειδήσεων και ενημέρωσης των τηλεοπτικών σταθμών, ακολουθεί η διαδικασία του «μοντάζ» από το στελεχιακό δημοσιογραφικό δυναμικό του καναλιού. Μια διαδικασία συχνά επίπονη, καθώς ο χρόνος του κάθε μεταδιδόμενου ρεπορτάζ είναι κατά κανόνα εξαιρετικά βραχύς (1-2 λεπτά), γεγονός που σημαίνει ότι η επιλογή γίνεται με αυστηρά κριτήρια. Κατά συνέπεια, με την μετάδοσή του από τον δίαυλο του μέσου ενημέρωσης, ένας τέτοιος νεολογισμός ή ένα λεξικό μόρφωμα το οποίο δεν απαντάται ούτε στα λεξικά, ενδεχομένως να αποκτά πιθανότητες ενδυνάμωσης και μελλοντικής χρήσης και από άλλους αποδέκτες. Το ότι ο αρχισυντάκτης του δελτίου μαζί με τον συντάκτη του ρεπορτάζ αποφασίζουν να παιχτεί ένας αδόκιμος ή και πρωτοφανής νεολογισμός «στον αέρα», θα πρέπει να το αποδώσουμε στο γεγονός ότι συνειδητά ή ασύνειδα επιθυμούν να δώσουν την εντύπωση ότι σέβονται ακόμη και το «ιδιόλεκτο» του πολίτη και κατ επέκταση την προσωπικότητα του ενός ατόμου. Σε γλωσσικό επίπεδο παρατηρείται και η επιλογή χρήσης μαζί με την επιστημονικής και τεχνική ορολογία «κλωνοποίηση», «παγκοσμιοποίηση», «διαδίκτυο»-, η οποία υπαγορεύει την ιδέα του αυστηρού επιστημονικού και τεχνοκρατικού πνεύματος, διαπιστώνεται και μία ταυτόχρονη προσπάθεια απλούστευσης των επιστημονικών και διαφόρων τεχνικών όρων (λ.χ. η υπερχρέωση των νοικοκυριών περιγράφεται με τις λέξεις φέσια, βερεσέδια, οι επιδοτήσεις της κυβέρνησης προς τους αγρότες με τη φράση θα τους σκάσει τα λεφτά κ.ά.). Μια τέτοια απλουστευτική διάθεση έναντι των διαφόρων τεχνικών ή και επιστημονικών 78 Α. Φραγκουδάκη., Γλώσσα και Ιδεολογία εκδ. Οδυσσέας, Αθήνα 1999, σ

50 όρων προδίδει μία συνειδητή ή και ασύνειδη τάση από την πλευρά των δημοσιογράφων να αποσυνδεθούν από φαινόμενα γλωσσικού ή πολιτισμικού ηγεμονισμού. Αποφεύγοντας να χρησιμοποιούν όρους τεχνικούς ή επιστημονικούς επιδιώκουν να γίνει ο λόγος τους εύκολα και γρήγορα αντιληπτός από τη μάζα των αποδεκτών και ειδικότερα από εκείνες τις κοινωνικές ομάδες οι οποίες δεν έχουν την πρόσβαση στην επιστημονική ή την τεχνική γλώσσα. Εάν υιοθετούσαν ανεξαιρέτως μία γλώσσα εξειδικευμένη, ο λόγος τους θα αποκτούσε ή θα συντηρούσε στοιχεία πολιτισμικού ηγεμονισμού, ενώ θα κινδύνευε να σφραγίσει με κατωτερότητα τους αποδέκτες του. Ένα άλλο θέμα, μπαίνει στη βάσανο της συζήτησης αφορά στην διαπιστωθείσα ευρεία χρήση ομοιοτυπικών διατυπώσεων, λέξεων και φράσεων δηλαδή που στην καθομιλουμένη αποκαλούμε «κλισέ» (λ.χ. «κόντρα», «μαϊμού» ως δεύτερη συνθετική λέξη σε φράσεις όπως «ταξί μαϊμού», «άδειες μαϊμού»). Η σχεδόν συστηματική χρήση αυτών των στερεότυπων λέξεων και φράσεων οι οποίες, λόγω ακριβώς αυτής της υπερβολικής χρήσης τους κινδυνεύουν να χάσουν το νόημά τους, δε νομίζουμε ότι θα πρέπει απλώς να αποδοθεί σε δημοσιογραφική λεξιπενία ή καχεξία. Οφείλεται στη γενικότερη προσπάθεια των φορέων του τηλεοπτικού δημοσιογραφικού λόγου να υιοθετείται ένα ύφος οικείο και αρκούντως ταιριαστό μορφολογικά σε συνομιλία απέναντι στον τηλεθεατή, με λέξεις και φράσεις οι οποίες ταιριάζουν με το γλωσσικό ρεπερτόριο της πλειοψηφίας των αποδεκτών και δεν διαταράσσουν την εικόνα την οποία έχουν διαμορφώσει για τη γλωσσική πραγματικότητα. Τέλος ένα άλλο γνώρισμα που χρησιμοποιείται είναι η συνεχή και άκριτη επιλογή ένταξης και χρήσης όρων που προέρχονται από ξένες γλώσσες. Το αντικείμενο προβληματισμού έγκειται όχι ωστόσο σ αυτή καθαυτή την χρήση αλλά από μια συνειδητή η ασύνειδη επιλογή χρησιμοποίησης τους όταν υπάρχουν αντίστοιχοι Ελληνικοί όροι. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν όροι, όπως concept, management, project όπου η χρήση σε ρεπορτάζ κάθε είδους αποτελεί κοινή συνισταμένη 79. Η προσπάθεια ερμηνείας της συγκεκριμένης επιλογής εμπεριέχει το σύνολο των αιτιάσεων που προαναφέρθηκαν για τα υπόλοιπα γνωρίσματα 79 Νίκου Ξυδάκη., «Το κόσεπτ, το πρότζεκτ, το μπάτζετ» εφημερίδα «Καθημερινή» Κυριακή 19 Σεπτεμβρίου 2010, σελ. 6 όπου περιγράφεται με έντονα ειρωνικό τρόπο το συγκεκριμένο φαινόμενο. 50

51 προηγουμένως. Θεωρώ ωστόσο πως είναι δυνατόν να θεωρηθούν και εκφράσεις ενός ιδιότυπου επαρχιωτισμού και συνάμα μιας έντονης ξενομανίας. Ο επαρχιωτισμός έγκειται στην επιλογή χρήσης με κάθε ευκαιρία και συχνά με μια ειρωνική διάθεση. Η ξενομανία, αντιθέτως, διακρίνεται από την προσπάθεια να εμφανιστούν αλληλέγγυοι με πρότυπα τα οποία άκριτα υιοθετούν από τις αποκαλούμενες ανεπτυγμένες και η χρήση των ξενικών όρων στην αυτούσια μορφή τους συνιστά μια προσπάθεια ένταξης στην Ελληνική κοινωνία όρων και συμπεριφορών που προέρχονται από εκεί β. Από το ιδιωτικό στη δημόσια σφαίρα 80 Οι ειδήσεις ανήκουν στη σφαίρα του δημοσίου, όπως προαναφέρθηκε, εκεί που κινούνται οι ολίγοι και οι εκλεκτοί και όχι στη σφαίρα του ιδιωτικού. Το στοιχείο του ιδιωτικού εμφανίζεται μόνον όταν έχουμε να κάνουμε με θέμα το οποίο διαταράσσει το κανονικό, διαταράσσει με άλλα λόγια την τάξη και το νόμο, όπως λ.χ. στην περίπτωση ενός ακραίου ή άγριου εγκλήματος. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια η προσωπική μαρτυρία απασχολεί το δημόσιο χώρο, γίνεται μέρος της λεγόμενης δημόσιας σφαίρας. Η αναγωγή αυτή είναι προφανέστερη στο χώρο των reality shows που και στην ελληνική τηλεόραση γνώρισαν ειδικά τα πρώτα χρόνια της μετάδοσής τους μεγάλη τηλεθέαση και αποδοχή από το τηλεοπτικό κοινό. Παρατηρούμε ότι με μεγάλη ευκολία μαρτυρίες απλών πολιτών αναβαθμίζονται και ανάγονται στη σφαίρα του δημοσίου, ειδικά όταν αυτές αφορούν θέματα όπως η ακρίβεια στην αγορά ενδεικτικές οι φράσεις. «γεμίσαμε βερεσέδια», «γράφουμε στα τεφτέρια», οι επιπτώσεις στην καθημερινότητα των πολιτών από τις διάφορες κυβερνητικές πολιτικές «εδώ είμαστε ένα μάτσο χάλια»-, η εγκατάλειψη της υπαίθρου αναφορικά με την έλλειψη μεγάλων έργων και υποδομών «οι πολιτικοί μας τάζουν αρνιά»-. Συχνά μάλιστα οι γνώμες των απλών και ανώνυμων πολιτών ανυψώνονται και αναβαθμίζονται σε σημαντικό βαθμό αφού επιλέγονται από τη συντακτική ομάδα του δελτίου ειδήσεων να τιτλοφορήσουν και τα διάφορα ρεπορτάζ. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός ότι κατά την αναγωγή στο δημόσιο της απλής μαρτυρίας ενός πολίτη γίνεται σεβαστή από το μέσο και η διάλεκτος στην οποία αυτή η μαρτυρία 80 Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη 2009., Ο.π. 51

52 διατυπώνεται, με ταυτόχρονη και πυκνή χρήση ρητών και γνωμικών από τη λαϊκή θυμοσοφία. Ακόμη και η χρήση των ιδιόμορφων τύπων ή νεολογισμών ή στοιχείων από την αλλόλεκτο των πολιτών γίνεται σεβαστή και επιλέγεται να μεταδοθεί. Πρόκειται με άλλα λόγια για μία ανάμιξη και ενός είδους διαπλοκή μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου. Παράλληλα με τη χρήση λόγιων λέξεων ( όλεθρος, ολίσθημα κ.α.), που προσδίδουν τόνους σοβαρότητας και εγκυρότητας στο δημοσιογραφικό λόγο, στα δεδομένα τα οποία εξετάσαμε, παρατηρείται και η χρήση λαϊκών και λαϊκότροπων λέξεων και φράσεων «ο πρωθυπουργός έγινε τούρμπο», «έφαγε τα μουστάκια του κ.α»-, οι οποίες ουσιαστικά μπλοκάρουν την συστηματική εγγραφή της κοινωνικής ιεραρχίας επάνω στο δημοσιογραφικό λόγο. Μία τέτοια ένταξη του ιδιωτικού στο δημόσιο βεβαίως γεννά ορισμένα ερωτηματικά, αναφορικά με το κατά πόσο έχουμε να κάνουμε με μία ανατροπή των σχέσεων εξουσίας ανάμεσα σε αυτούς που τη διαθέτουν και σε αυτούς που την «υφίστανται». Ειδικότερα, θα μπορούσαμε να αποδώσουμε την προσπάθεια των δημοσιογράφων να αναβαθμίσουν στη σφαίρα του δημοσίου τις μαρτυρίες των απλών πολιτών σε μία απόπειρα επαναπροσδιορισμού των σχέσεων μεταξύ των φορέων της δημοσιογραφικής εξουσίας και των αποδεκτών τους με τους πρώτους να επιχειρούν εικονικούς και προσωρινούς επανασυσχετισμούς προπαγανδιστικούς 81. γ. Η υπόρρητη έκφραση της ιδεολογίας. Η έκφραση της ιδεολογίας μέσα από το δημοσιογραφικό λόγο γίνεται κατά κανόνα υπόρρητα, καθώς κωδικοποιείται στις γραμματικές και λεξικές επιλογές του συντάκτη του εκάστοτε δημοσιογραφικού κειμένου ή διαχέεται στα υπονοήματα που καλούνται να μοιραστούν πομπός και δέκτης. Η Φραγκουδάκη 82, βασιζόμενη στην άποψη ότι η ιεραρχικά δομημένη κοινωνική πραγματικότητα όχι μόνον εκφράζεται αλλά και αναπαράγεται μέσω της γλώσσας, αλλά και στο ότι οι εκπρόσωποι των διαφόρων εξουσιών καταχρώνται την κοινωνική τους νομιμότητα ως πομποί, μετατρέποντας τη γλώσσα σε όπλο για την άσκηση βίας, εισάγει μάλιστα τον όρο ιδεολογική γλώσσα. Η ιδεολογική γλώσσα είναι λόγος ( discourse ) πληθωρικός, αξιολογικός, ευφημιστικός, συμφυρματικός, διχοτομικός και αυταπόδεικτος. Σε σημαντικό τμήμα γλωσσικού υλικού των δελτίων ειδήσεων, η χρήση μιας 81 Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη 2009, ό.π. 82 Φραγκουδάκη, ό.π. 52

53 ιδεολογικής γλώσσας είναι φανερή, όπως για παράδειγμα: α) Η χρήση, ενίοτε και συστηματική, λαϊκόμορφων εκφράσεων, η μεγάλη συχνότητα ορισμένων τύπων, αλλά και οι ρητορικές επαναλήψεις παραπέμπουν σε ένα δημοσιογραφικό λόγο πληθωρικό. Σε πληθωρικό δημοσιογραφικό λόγο παραπέμπουν επίσης και οι εκάστοτε μεγαλόστομες και απαξιωτικές εκφράσεις, που ακούγονται από τα χείλη των δημοσιογράφων σε βάρος όσων αμφισβητούν τη μοναδικότητα και την αντικειμενικότητα στην περιγραφή ενός γεγονότος από τον εκάστοτε φορέα του δημοσιογραφικού λόγου. β) Ο τηλεοπτικός δημοσιογραφικός λόγος διακρίνεται για τον αξιολογικό του χαρακτήρα και μορφή, καθώς και μέσα στο λεξιλόγιο και μέσω της σύνταξης λανθάνουν κρίσεις και αξιολογήσεις απέναντι σε πρόσωπα και πράγματα, οι οποίες δεσμεύουν - εάν δεν εκβιάζουν κιόλας - τον αποδέκτη να μην αμφισβητήσει τα «αυτονόητα» και «αυταπόδεικτα». Λέξεις όπως πατρίδα, λαός, έθνος, τα συμφέροντα του κόσμου, ο πολίτης κ.ά. δεν χρησιμοποιούνται μόνον από τον πολιτικό κόσμο, ώστε να μην χρειάζεται το εκπεμπόμενο μήνυμα αιτιολόγηση και απόδειξη, αλλά και από τον δημοσιογραφικό. γ) Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο επίσης είναι και το ότι στο δημοσιογραφικό λόγο το υποκείμενο της ομιλίας αποσιωπάται ή μετατίθεται από το «εγώ» στο αξιολογικό «εμείς». Αυτό το «εμείς» που συχνά συμπεριλαμβάνει τους αποδέκτες του δημοσιογραφικού λόγου στο πλαίσιο μιας αυθαίρετης ιδεολογικής συμπαράταξης του δημοσιογράφου με το κοινό που τον παρακολουθεί, αντιδιαστέλλεται με τους «άλλους». Οι «άλλοι» δεν ορίζονται πάντα, ούτε τεκμηριώνεται με επιχειρήματα το γιατί αυτοί «οι άλλοι» δεν διαθέτουν τις αξιολογικές δυνατότητες που άρρητα λανθάνουν στο «εμείς» των δημοσιογράφων. δ) Σε ορισμένα, εξάλλου, παραδείγματα διαπιστώνουμε μία διχαστική χρήση των αντωνυμιών λ.χ. το «εμείς» χρησιμοποιείται από τους δημοσιογράφους προκειμένου να εκφράσει μία ιδεολογική συμπαράταξη με το κοινό, εν πολλοίς αυθαίρετη, αφού εκφράζεται μόνον στη μορφή των λέξεων και όχι απαραίτητα στην ουσία τους. Μια τέτοια συμπαράταξη αντιδιαστέλλεται με το «αυτοί», το οποίο χρησιμοποιείται προκειμένου να εκφράσει τον «αντίπαλο συνασπισμό» που μπορεί να είναι η πολιτική εξουσία ή κάθε άλλης μορφής εξουσία εκτός της δημοσιογραφικής, αφού ο δημοσιογράφος τεκμαίρεται εκ της θέσεώς του ως 53

54 εκφραστής των απόψεων και των θέσεων της κοινής γνώμης. ε) Πέραν όμως της υπόρρητης έκφρασης της ιδεολογίας ή της υπόρρητης αμφισβήτησης του εκάστοτε status quo από την πλευρά των φορέων του δημοσιογραφικού λόγου, στο πλαίσιο μιας εν πολλοίς αυθαίρετης ιδεολογικής συμπαράταξης με το κοινό, έχουμε στη διάθεσή μας και παραδείγματα ρητής αμφισβήτησης της καθεστηκυίας τάξης και δη της εκάστοτε πολιτικής άρχουσας τάξης. Τα μηνύματα αμφισβήτησης ή δήθεν αμφισβήτησης της κυρίαρχης τάξης αποτυπώνονται μάλιστα κατά την άποψή μας με μία λαϊκότροπη γλώσσα. Μέσα από συγκεκριμένα δεδομένα, διαπιστώνουμε μία σαφέστερη αμφισβήτηση τόσο της πολιτικής και κοινωνικής ιεράρχησης όσο και ειδικότερα των διαφόρων εξουσιαστικών δομών και θεσμών, πάνω στις οποίες βασίζεται μία ευνομούμενη πολιτεία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, τις περιπτώσεις δηλαδή της ρητής αμφισβήτησης της κυρίαρχης τάξης και των δομών της από την πλευρά ενός δημοσιογράφου ο οποίος τεκμαίρεται εκ της θέσεώς του ότι ομιλεί όχι ως «εγώ», αλλά ως «εμείς», μπορούμε να αναγνωρίσουμε ένα υπόρρητο μήνυμα ανταρσίας, μία υπόρρητη διάθεση ανατροπής, των κυρίαρχων και σκληρών δομών της εξουσίας, ειδικά όταν οι φράσεις που χρησιμοποιούνται, κινούνται σε επίπεδα χλευαστικού και ειρωνικού ύφους. Εδώ, θα μπορούσαμε να υποστηρίξουμε ότι ο δημοσιογραφικός λόγος λειτουργεί ωσάν να δίδει μία υπόσχεση ανατροπής της καθεστηκυίας τάξης και των εξουσιών που απορρέουν από αυτή από τη μια και την ίδια στιγμή ωσάν να την αθετεί αυτή την υπόσχεση, αφού ο ίδιος διατηρεί όλα τα συστατικά του φορέα της εξουσίας. δ. Εμπορευματοποίηση- χειραγώγηση των ειδήσεων Όπως έχει αναφερθεί στο κεφάλαιο 3, τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης είναι βαθύτατα επηρεασμένα στο σύνολο της λειτουργίας από συμφέροντα οικονομικά. Αν πρέπει να καθοριστούν αυτά, είναι δυνατόν να εντοπισθούν αφενός στο ιδιοκτησιακό πλαίσιο που διέπει την λειτουργία τους, με μερική εξαίρεση τα κρατικά κανάλια, αφετέρου στο βαθμό εξάρτησης που αυτά έχουν από διακίνηση και εκπομπής σ αυτά διαφημιστικών μηνυμάτων. Το αδρομερώς περιγραφικό πλαίσιο συνιστά μια παγκόσμια πραγματικότητα και αναμφίβολα επηρεάζει και δημιουργεί νέες συνθήκες στην λειτουργία του ειδησεογραφικού τομέα των Μ.Μ.Ε και ιδιαίτερα της τηλεόρασης. 54

55 Εάν, συνεπώς γίνει δεκτή η άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση αποτελεί το νέο διεθνή «καταστατικό χάρτη» επικυριαρχίας των ισχυρών οικονομικών κέντρων σε ολόκληρη την υφήλιο, ως ένα καινούριο είδος «αποικιοκρατίας», τότε δεν είναι ανακριβές να υποστηρικτή πως η διαμορφωθείσα κατάσταση αποτελεί, μαζί με το πρόβλημα της καταστροφής του περιβάλλοντος, ένα από τα μεγαλύτερα πολιτικά ζητήματα του νέου μας αιώνα. Η επιδίωξη, με άλλα λόγια, των δυνάμεων της παγκοσμιοποίησης για τη δημιουργία ενός κόσμου «πολύ πολιτισμικού» δημιουργεί σοβαρά ερωτηματικά αναφορικά με τον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί και επηρεάζει μία τέτοια κατάσταση και τον τομέα των έντυπων και ηλεκτρονικών μέσων επικοινωνίας. Η ισχύς των δεδομένων της παγκοσμιοποίησης και των νέων τεχνολογιών θέτουν εις ό,τι αφορά στη διαμόρφωση και παραγωγή του δημοσιογραφικού λόγου δύο σοβαρά ζητήματα: α. το πρώτο αφορά στη δημιουργία ολιγοπωλιακών καθεστώτων στον τομέα της ενημέρωσης, που αναπόδραστα οδηγεί και σε μία ιδεολογική επιβάρυνση των media που ελέγχονται είτε από συγκεκριμένους επιχειρηματικούς ομίλους, είτε από κρατικές ιδιοκτησίες, β. τη γενικότερη αντιμετώπιση των ειδήσεων, ως εμπορευματικό αγαθό, ένα αγαθό προς πώληση, στόχος που για να επιτευχθεί προϋποθέτει την ύπαρξη συγκεκριμένου κάθε φορά κοινού με κατάλληλο μέγεθος και σύνθεση. Για τη σύγχρονη διάταξη πολλών ειδησεογραφικών οργανισμών, αλλά και το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς, αναπτύσσεται κατά καιρούς ένας έντονος σκεπτικισμός, λόγω της θεαματικής επιβολής που πλέον επιτυγχάνουν απέναντι στις μάζες, ως κυρίαρχα πλέγματα ενημέρωσης αλλά και προπαγάνδας. Οι ειδήσεις άλλωστε αποτελούν χαρακτηριστικό παράδειγμα της διαμορφωμένης οπτικής ενός ειδησεογραφικού οργανισμού απέναντι στην πραγματικότητα, είναι κατά μία φιλελεύθερη ανάλυση η αναφορά που κάνει η κυρίαρχη ομάδα η οποία επιβάλλει την οπτική της. Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη ότι στις μέρες μας το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ τείνει να γίνει ολιγοπωλιακό 83, αντιλαμβάνεται κανείς την ανυπολόγιστη πληροφοριακή, πολιτική και προπαγανδιστική δύναμη που αυτά διαθέτουν, καθώς η όποια ιδεολογική επιβάρυνσή τους μπορεί να είναι συχνά απόρροια της πρόσδεσής 83 Πολίτης., ό.π σελ

56 τους σε οικονομικούς και πολιτικούς παράγοντες, που χρησιμοποιούν τα μέσα ενημέρωσης ως εργαλεία και οχήματα για την αύξηση της επιρροής τους. Κατά συνέπεια ο κίνδυνος του αποπροσανατολισμού είναι και υπαρκτός και υπολογίσιμος 84. Μολονότι τα μέσα ενημέρωσης θεωρητικά συμβάλλουν στον κοινωνικό αυτοκαθορισμό του ατόμου και στη διαμόρφωση μιας συλλογικής ταυτότητας, εν τούτοις όταν προβάλλουν μία εικονικά αταξική κοινωνία στην οποία το δικαίωμα για ενημέρωση και κριτική είναι δικαίωμα των πλουσίων και των φτωχών, τότε υπάρχει ο κίνδυνος όχι μόνον να μη βοηθούν στον κοινωνικό αυτοκαθορισμό του ατόμου, αλλά να το αποπροσανατολίζουν κιόλας δίδοντάς του ψεύτικες και πλαστές εικόνες για το περιβάλλον και τη θέση που ο δέκτης κατέχει ή μπορεί να κατέχει μέσα σε αυτό 85. Τα τηλεοπτικά δημοσιογραφικά κείμενα, λειτουργώντας, συνεπώς, διαμεσολαβητικά ως πρωταρχικές εστίες ανάμιξης και διαπλοκής μεταξύ του ιδιωτικού/ προσωπικού με το απρόσωπο/ δημόσιο, και του οικιακού/ συναισθηματικού με το κοινό, συχνά δίνουν την εντύπωση ότι καταργούν τις αποστάσεις μεταξύ των φορέων της εξουσίας και των εξουσιαζομένων. Αυτό συμβαίνει α. με την αναβάθμιση των μαρτυριών, περιγραφών βιωμάτων και εμπειριών των απλών πολιτών στη σφαίρα του δημοσίου, β. με την προβολή μιας εικόνας των κατεξοχήν εκπροσώπων του δημοσίου/ φορέων εξουσίας στην οποία αυτοί εμφανίζονται να προσαρμόζονται προς τις συνήθειες της «ρουτίνας» των αποδεκτών/ κυβερνωμένων. Μια άλλη έκφανσης της λειτουργίας του δημοσιογραφικού λόγου εκτείνεται πέρα από την ανάδειξη της άγνοιας του δέκτη και της γνώσης του πομπού. Ειδικότερα συνίσταται στη διαμεσολαβητική λειτουργία του πομπού μεταξύ του δέκτη και της πολιτικής εξουσίας, προκειμένου να επιλύονται διάφορα προβλήματα του κοινού, είτε με σύννομο τρόπο, είτε όμως και όχι. Δεν είναι υπερβολικό να χαρακτηρισθεί το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό ως μια έκφρασης μίας «νέας τάξης πραγμάτων» στο χώρο της ενημέρωσης. Πρωταγωνιστές, σ όλο αυτό πλέγμα λειτουργίας του δημοσιογραφικού λόγου στην τηλεόραση είναι διάφοροι δημοσιογράφοι/ «εκπομπάρχες», όπως χαρακτηρίστηκαν, οι οποίοι λειτουργούν ως 84 Γ. Κύρτσος., Ο Μυστικός πόλεμος των Εξουσιών, εκδ Καστανιώτη, Αθήνα 2003, σελ 242. Στο συγκεκριμένο βιβλίο ο γνωστός δημοσιογράφος και εκδότης περιγράφει την στενή σχέση ανάμεσα στο Μ.Μ.Ε. και εκτελεστικής εξουσίας. 85 Χατζησαββίδης., ό.π, σελ 39 56

57 «διεκπεραιωτές» και «διαχειριστές του πόνου του πολίτη» (Αρβανίτης Κ., 2006) 86. Προηγουμένως, έγινε λόγος για την στάση υψηλής εικονικής οικειότητας/ ευμένειας. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά αποτελούν μορφές υλοποίησης της εν λόγω στάσης. Δεν είναι λανθασμένη η υποστηριχθείσα άποψη πως πρόκειται για «προσπάθεια άσκησης γοητείας στην κοινή γνώμη και ιδίως τα λαϊκά στρώματα». Αυτό το φαινόμενο συνιστά μια έκφανση της παγκοσμιοποίησης, καθώς είναι ένα διεθνές φαινόμενο που έχει τις ρίζες του στις Η.Π.Α.(Καψής Μ., 2006) 87. Συνιστά το δίχως άλλο μια προσπάθεια να καταστεί ο δημοσιογράφος/ φορέας του δημοσιογραφικού λόγου πρόσωπο φιλικό και οικείο στους τηλεθεατές, ώστε αυτοί να αισθάνονται κολακευμένοι και να του προσφέρουν την προτίμησή τους, δίνοντας μεγάλα νούμερα τηλεθέασης στις εκπομπές και τα δελτία ειδήσεων που ο εκάστοτε δημοσιογράφος παρουσιάζει ή επιμελείται. Ένας άλλος όρος ο οποίος χρησιμοποιήθηκε ήταν η προσπάθεια για «συνένωση με το κοινό», μέσα από έναν οικείο και καθημερινό προς αυτό γλωσσικό κώδικα. Το ζητούμενο προβληματισμού και ενός σκεπτικισμού ευρύτερου με γνώμονα τα προαναφερθέντα είναι η σύνδεση και η μετατροπή της είδησης σε μια δραστηριότητα με μια εμπορική διάσταση. Συγκεκριμένα η εν γένει παθητικότητα του τηλεθεατή, στάση που φέρεται να έχει ευθύνη ο δημοσιογραφικός λόγος στην τηλεόραση εμμέσως διαμεσολαβεί στο περιεχόμενο των ειδήσεων που παρουσιάζονται στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων και στις εκπομπές ενημερωτικού χαρακτήρα. Ειδικότερα αυτό συμβαίνει από την στιγμή που η είδηση θεωρείται εμπορικό προϊόν αντιμετωπίζεται με όρους στατιστικούς, αριθμητικούς ή τελικά όρους κέρδους και εκμετάλλευσης. Στο Ελληνικό τηλεοπτικό τοπίο δεν λείπουν φωνές 88 που υποστηρίζουν ότι δεν είναι οι δημοσιογράφοι εκείνοι οι οποίοι σχεδιάζουν και καθορίζουν το λόγο τους, αλλά απεναντίας ο λόγος τους καθορίζεται, σχεδιάζεται και προσαρμόζεται με βάση το δείγμα το οποίο λαμβάνουν κάθε φορά οι μεγάλες εταιρείες μέτρησης 86 Αρβανίτης Κ., «Θέσεις για το δημοσιογραφικό λόγο», σ Στο Ν. Τσιτσανούδη Μαλλίδη (επιμ.) Η λαϊκή γλώσσα των ειδήσεων. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα. 87 Καψής Μ., «Συνέντευξη για τον τηλεοπτικό λόγο», σ Στο Ν. Τσιτσανούδη Μαλλίδη (επιμ.) Η λαϊκή γλώσσα των ειδήσεων. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα. 88 Κανέλλη Λ., «Δοκίμιο για τον τηλεοπτικό λόγο», σ Στο Ν. Τσιτσανούδη Μαλλίδη (επιμ.) Η λαϊκή γλώσσα των ειδήσεων. Εμπειρία Εκδοτική, Αθήνα. 57

58 τηλεθέασης, μία εκδοχή η οποία παρουσιάζει το δικό της ενδιαφέρον 89. Κατά συνέπεια, ο σύγχρονος τηλεθεατής καλείται να συνειδητοποιήσει την ισχύ της πολιτισμικής και κοινωνικής υπόστασής του, από τη στιγμή μάλιστα που το προϊόν του δημοσιογραφικού λόγου έχει εμπορική απήχηση και επιτελεί τις λειτουργίες του όχι μόνον στο επίπεδο της ιδεολογίας, αλλά και στο επίπεδο της κατανάλωσης με συγκεκριμένη τιμή και κόστος. Με ένα τέτοιο δεδομένο, η ύπαρξή του αποσυνδέεται από τους «εξουσιαστές» κεφαλαιοκράτες, παραγωγούς και διανομείς, και συνδέεται με τους «υποτελείς» κυβερνώμενους. Εάν η ανάγνωση του δημοσιογραφικού λόγου από την πλευρά των αποδεκτών/ μάζας/ λαού, δεν γίνει κατά τρόπο συμβατό προς τα συμφέροντά τους, εάν οι τηλεθεατές δεν προβάλλουν αυτά τα συμφέροντα στον δημοσιογραφικό λόγο που τους προτείνεται, τότε αυτός κινδυνεύει με αποτυχία. Από τη στατική αντίληψη του παθητικού δέκτη, με μία σειρά πρακτικών η προώθηση των οποίων δεν θα έπρεπε να αφήνεται αποκλειστικά και μόνον στα επιτελικά και διευθυντικά στελέχη των μέσων ενημέρωσης, θα μπορούσαμε ίσως κάποια στιγμή να περάσουμε στην αντίληψη του δέκτη ως ενεργού συν δημιουργού της επικοινωνίας, στο πλαίσιο της ανάδρασης (feed back). Ως τέτοιες πρακτικές θα μπορούσαμε να προτείνουμε το σχεδιασμό του δημοσιογραφικού λόγου με βάση το εκάστοτε ακροατήριο, περισσότερες ζωντανές συνδέσεις με τόπους όπου συγκεντρώνονται αυθόρμητα και όχι κατ επιλογή του δημοσιογράφου ομάδες πολιτών, την ενίσχυση της προβολής του ρόλου των μαρτύρων, που δεν θα μιλούν μόνον με αφορμή ακραία γεγονότα, όπως ένας φόνος ή ένα τροχαίο δυστύχημα, τη συχνότερη προβολή θεμάτων με ευρύ κοινωνικό ενδιαφέρον κ.α. Η υστερογενής άλλωστε λειτουργία της ανατροφοδότησης παραμένει ζητούμενη στη σύγχρονη εποχή της ιμπεριαλιστικής διόγκωσης των μέσων ενημέρωσης. 90 Το κίνημα εξάλλου της «επικοινωνιακής αγωγής» σε θεωρητικό και πολιτικό επίπεδο εργάζεται για τη συγκρότηση ενός κριτικού αναγνώστη/ τηλεθεατή και πέραν αυτού για την μετάβαση του παθητικού αποδέκτη σε θέση ενεργού επιτελεστή, που συμμετέχει ως «παίκτης» στη διαδικασία της επικοινωνίας 91. Η έγκαιρη και 89 Αρβανίτης Κ., ό.π. 90 Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη2006., Ο.π. 91 Κωνσταντινίδου Χ., «Το ζήτημα της αγωγής στα ΜΜΕ σε ιστορική προοπτική. Από τον παθητικό αποδέκτη στον ενεργό επιτελεστή», σ Στο Ζητήματα Επικοινωνίας, τ. 4. Καστανιώτης, Αθήνα. 58

59 συστηματική περιγραφή, ερμηνεία και αξιολόγηση των περιεχομένων των ΜΜΕ (γραμματική και συντακτικό των τηλεοπτικών εκπομπών, εκμάθηση γραπτών, οπτικών, προφορικών κωδίκων και των επαγγελματικών κωδίκων κ.α.) θεωρείται ότι επιτρέπει στα παιδιά να ανακαλύπτουν τους μηχανισμούς της τηλεοπτικής γλώσσας, της ηλεκτρονικής δημοσιογραφίας, της πολιτικής επικοινωνίας, της διαφήμισης κτλ. και να εξοπλίζονται με κριτικές δεξιότητες τηλεθέασης. Όλα τα παραπάνω επιβάλλουν σήμερα όσο ποτέ την εκπαίδευση των αποδεκτών/ καταναλωτών από το στάδιο ακόμη της προσχολικής ηλικίας στο πλαίσιο μιας γενικής συστράτευσης εκπαιδευτικών, γονέων, ψυχολόγων, παιδαγωγών κ.α. στην κατεύθυνση της κριτικής αξιολόγησης των τηλεοπτικών μηνυμάτων και προϊόντων εν γένει, προκειμένου να δικαιολογείται και να περιφρουρείται από κάτω προς τα επάνω η ύπαρξη των media ως φορέων με ρόλο παιδευτικό, διαμορφωτικό και τελικά παιδαγωγικό. Η ανάλυση και η προβολή αυτών των κεντρικών ζητημάτων σε συνδυασμό με την ενίσχυση του αυθεντικού κριτικού αλφαβητισμού μπορεί να βοηθήσει τη σύγχρονη οικογένεια στον έλεγχο της προπαγάνδας από την πλευρά των ΜΜΕ, αλλά και στην αποποίηση από την πλευρά της, του ρόλου της πολιτισμικά αβοήθητης οντότητας που λειτουργεί ως έρμαιο στον ιδεολογικό εμποτισμό και την εμπορική διαφήμιση Τσιτσιανούδη- Μαλλίδη2006., Ο.π. 59

60 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. Σύγκριση εμπειρικού υλικού (προγραμμάτων), μεθοδολογία και πρωτογενής έρευνα 5. Εισαγωγή Μέσα από την προσωπική παρατήρηση θα αναδειχθούν τα γνωρίσματα του δημοσιογραφικού λόγου στην Ελληνική τηλεόραση η σύγκριση θα γίνει ανάμεσα στο Ant1 και το Star. Θα γίνει η σύγκριση του προγράμματος τους για να δούμε που εστιάζει το κάθε κανάλι στο ενημερωτικό η ψυχαγωγικό πεδίο. Και τέλος μέσα από ποσοτική έρευνα, την δημιουργία ερωτηματολογίου θα πάρουμε τα αποτελέσματα από τους ερωτηθέντες για το πιο κανάλι εμπιστεύονται είτε για την ενημέρωση τους είτε για την ψυχαγωγία τους Σύγκριση μεταξύ ειδήσεων και ενημερωτικών εκπομπών Ant1 & STAR Σε αυτό το κεφάλαιο θα επιδιωχθεί μέσα από την προσωπική παρατήρηση κατά κύριο λόγο να αναδειχθούν τα γνωρίσματα του δημοσιογραφικού λόγου στην Ελληνική Τηλεόραση. Σε αυτή την διαδικασία, η επιλογή συγκριτικής παρουσίασης θα γίνει σε δύο μόνο τηλεοπτικά κανάλια της ιδιωτικής τηλεόρασης, τον Ant1 και Star Channel. Επίσης για να γίνουν διακριτές οι όποιες διαπιστώσεις από αυτή την συγκριτική παρουσίαση, η προσοχή μας θα εστιαστεί σε ένα μόνο θέμα: αυτό της οικονομικής κρίσης που πλήττει την χώρα μας την τελευταία πενταετία. Αναμφίβολα το συγκεκριμένο γεγονός μονοπωλεί το ενδιαφέρον του τηλεοπτικού κοινού και του συνόλου των Ελλήνων αφού οι επιπτώσεις επηρεάζουν το σύνολο της καθημερινότητας του. Έρευνες 93 που έχουν γίνει επιβεβαιώνουν την συγκεκριμένη διαπίστωση. Έχουν επίσης μια στάση μεγάλης απαισιόδοξιας για την εξέλιξη των πραγμάτων. Γι αυτήν λοιπόν την στάση αποδίδονται ευθύνες στα 93 Πολίτη, Αφροδίτη., «TV-Κλείστε την τη ρημάδα- Τα δελτία ειδήσεων βλάπτουν σοβαρά την υγεία» περιοδικό «Ε» τεύχος 996, 16 Μαϊου 2010, σελ , όπου παρατίθονται τα συμπεράσματα από έρευνα γι αυτό το θέμα από φοιτητές του Παντείου Πανεπιστημίου. 60

61 Μ.Μ.Ε. και ειδικότερα στα δελτία ειδήσεων. Χαρακτηριστικά δηλώνεται από γνωστή δημοσιογράφο 94 : «Οι ειδήσεις με αρρωσταίνουν». Είναι ο διπλανός σας που το λέει συχνά πια, και ο παραδιπλανός, είναι ο αντίλαλος της σκέψης που μόλις κάνατε ακούγοντας ένα τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων. Αναπαράγοντας τη «γραμμή» της αποδοχής, την κυρίαρχη ιδεολογία, δηλαδή ποντάροντας σ ένα συναίσθημα αποκομμένο από τη σκέψη και την κριτική, τα δελτία ειδήσεων των 8:00, όπως έχουμε συνηθίσει να τα αποκαλούμε, καλλιεργούν τον πανικό, την άγνοια, την ηττοπάθεια, τον ατομισμό και τη μοιρολατρία. Επιπλέον, ενισχύουν τις ενοχές και την κατάθλιψη των τηλεθεατών. Νισάφι πια» Σύμφωνα με την ίδια έρευνα, τα δελτία ειδήσεων και οι ενημερωτικές εκπομπές αξιολογούνται αρνητικά και τους δίνεται μια τάση δραματοποίησης των γεγονότων. Αυτό το γεγονός δημιουργεί άγχος, φόβο, απέχθεια, κατάθλιψη. Μερικά από τα συναισθήματα που προκαλεί ο τρόπος κάλυψης της κρίσης από τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, αλλά και τις εφημερίδες. Ο τρόπος που τα κυρίαρχα ΜΜΕ παρουσιάζουν την κρίση συντελεί στην απαξίωση των ίδιων των ΜΜΕ. «Όλο και περισσότεροι νέοι δεν ενημερώνονται από την τηλεόραση. Στρέφονται σε μέσα που ενθαρρύνουν τον διάλογο, όπως το διαδίκτυο» Όλο και περισσότεροι νέοι γυρίζουν την πλάτη, πρώτοι αυτοί απ όλες τις ηλικιακές κατηγορίες, στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων. Αμφισβητώντας ότι τα πράγματα είναι έτσι όπως μας τα παρουσιάζουν και δηλώνοντας την πεποίθησή τους πως θα υπάρξει κοινωνική αντίδραση. Τα δελτία ειδήσεων κατηγορούνται και για την συστηματική ενοχοποίηση του κοινού. Παράδειγμα σε αυτό «είμαστε όλοι υπαίτιοι» που επαναλαμβάνεται συχνά. Η αντιμετώπιση της κρίσης παρουσιάζεται συνεπώς είτε ως υπόθεση των πολιτικών είτε ως ατομική υπόθεση του καθενός για να τα βγάλει πέρα όπως μπορεί. Οι συλλογικές μορφές αγώνα παρουσιάζονται ως «άκαιρες» ή «μάταιες». Συχνό είναι το φαινόμενο της παρουσίασης των μέτρων αλλά και των αντιδράσεων με σκοπό τη διάρρηξη της κοινωνικής συνοχής, ώστε η μία κοινωνική ομάδα να στρέφεται εναντίον της άλλης. Δημόσιοι υπάλληλοι εναντίον ιδιωτικών, διαδηλωτές εναντίον εμπόρων και τουρισμού, απεργοί εναντίον εργαζομένων είναι κάποια από τα χαρακτηριστικά παραδείγματα Πολίτη, Αφροδίτη., ό.π, σελ Πολίτη, Αφροδίτη., ο.π. 61

62 Ant1 Τα δύο τηλεοπτικά κανάλια που θα τεθούν σε σύγκριση είναι δύο ιδιαίτερες περιπτώσεις που πολλά από τα στοιχεία που προέκυψαν από έρευνες και αναφέρονται προηγουμένως εντοπίζονται με έμμεσο τρόπο στο ενημερωτικό πλαίσιο λειτουργίας τους. Ο Ant1 είναι το τηλεοπτικό κανάλι που στο πλαίσιο λειτουργίας των δελτίων ειδήσεων επιδιώκει και κρατά μια μέτρια στάση αποφεύγοντας την μεγάλη δραματοποίηση. Πράγματι τα δελτία ειδήσεων του διακρίνονται από την προσπάθεια του να ξεφύγουν από έντονο σχολιαστικό χαρακτήρα άλλων δελτίων που συχνά μετατρέπουν τα δελτία ειδήσεων σε εκπομπές με ένα μόνο θέμα για συζήτηση. Χωρίς να λείπουν δεν γίνεται μεγάλη χρήση «παραθύρων», όπως είναι περιορισμένος ο αριθμός και ο διαθέσιμος χρόνος των μόνιμων σχολιαστών 96. Σε καμία περίπτωση ωστόσο τα παραπάνω δεν σημαίνουν πως και στα δελτία ειδήσεων του Ant1 εμπεριέχουν στοιχεία που χειραγωγούν το τηλεοπτικό κοινό. Υπάρχουν και ρεπορτάζ με απλούς πολίτες που παρουσιάζουν τις δύσκολες επιπτώσεις της κρίσης. Η αίσθηση της μεγάλης δραματοποίησης είναι αντιληπτή μέσα από την καταιγίδα των «έκτακτων δελτίων 97» σε συνδυασμό με την έντονη μουσική που λειτουργεί σαν «μουσικό χαλί» στην παρουσίαση του περιεχομένου των ειδήσεων, συνιστούν ορισμένα από τα στοιχεία που οδηγούν σε μια συστηματική απαξίωση των τηλεοπτικών δελτίων ειδήσεων και των συναισθημάτων που δημιουργούν, όπως καταγράφηκαν προηγουμένως. Αν λοιπόν το πρόσημο για την ενημερωτική διάσταση των δελτίων ειδήσεων του Ant1 δεν είναι αρνητικό, δεν είναι βέβαιο πως ισχύει το ίδιο για τις ενημερωτικές εκπομπές. Στο πέρασμα της πενταετίας από την έναρξη της «κρίσης» οι εκπομπές ενημερωτικού χαρακτήρα μειώνονται σταδιακά από τον σταθμό κατά κύριο λόγο οικονομικών αδυναμιών. Ο σταθμός ωστόσο παραμένει ενημερωτικά ισχυρά στην πρωινή ζώνη του σταθμού με σημαία την εκπομπή του Γ. Παπαδάκη. Η αρνητική κρίση οφείλεται στο γεγονός πως δίνει χώρο στο σχολιασμό της επικαιρότητας μετατρεπόμενος συχνά σε διεκπεραιωτή φαινόμενο στο οποίο αναφερθήκαμε 96 Το ακριβώς αντίθετο μοντέλο παρουσίασης αποτελεί σημείο αιχμής των αντιπάλων τηλεοπτικών δικτύων όπως του Mega και του ΣΚΑΪ: 97 Έκτακτο δελτιο ειδήσεων Ant1 για την οικονομική κρίση αποφάσεις Eurogroup: 62

63 προηγουμένως, αλλά γιατί στο πλαίσιο των εκπομπών συνέβη ένα από τα πλέον δυσάρεστα τηλεοπτικά περιστατικά. Η αναφορά μας γίνεται στο περιστατικό χειροδικίας σε ζωντανή σύνδεση ανάμεσα σε δύο βουλευτές του κοινοβουλίου, τον Ηλία Κασιδιάρη και την Λιάνα Κανέλλη όπου ο πρώτος χαστούκισε την βουλευτή του Κ.Κ.Ε. «Χωρίς να θεωρείται αποκλειστικός υπεύθυνος για το γεγονός αυτό ο παρουσιαστής, είναι γεγονός πως η εκμηδένιση των ηθών του πολιτικού που εκφράζει το συγκεκριμένο περιστατικό είναι ένας από τους λόγους της ξεκάθαρης τάσης απαξίωσης των Μ.Μ.Ε. Αυτό συμβαίνει, καθώς το περιστατικό αυτό αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αναζήτησης της έντασης και της δημιουργίας εντυπώσεων στο ενημερωτικό τομέα υπακούοντας με αυτές τις πρακτικές στα ζητήματα της εμπορικής ζήτησης» 98. Η ευθύνη αυτής της ενημερωτικής εκπομπής, εφόσον υπάρχει, εντοπίζεται πως η επιλογή σχολιασμού συγκεκριμένων ατόμων σε ένα πλαίσιο λεκτικής αντιπαράθεσης και σχολιασμού της επικαιρότητας επιφέρει ένα έντονα συγκρουσιακό κλίμα. Αυτό το κλίμα βοηθάει στην αύξηση του εμπορικού ενδιαφέροντος, όπως αυτό εκφράζεται στο τηλεοπτικό τοπίο με τις μετρήσεις ακροαματικότητας της τηλεθέασης αλλά την ίδια στιγμή συμβάλλει στην εκποίηση της ουσίας του δημοσιογραφικού λόγου αφενός από την επιλογή των καλεσμένων και συνολικά στην απαξίωση του πολιτικού λόγου. Είναι το δίχως άλλο μια ακραία μορφή μιας υψηλής εικονικής οικειότητας στο βαθμό που εντάσσεται στην χείριστη μορφή του στο πέρασμα από τον δημόσιο στο ιδιωτικό χαρακτήρα της ενημέρωσης. Το περιστατικό αυτό βοηθάει στην απαξίωση των Μ.Μ.Ε καθώς επιβεβαιώνει την πεποίθηση του τηλεοπτικού κοινού πως τα πάντα γίνονται για το «θεαθῆναι». Την ίδια στιγμή αμφισβητείται η ικανότητα τους να πληροφορήσουν και να ενημερώσουν ψύχραιμα το κοινό που παρακολουθεί τα ενημερωτικά προγράμματα. «Παράλληλα ενισχύει την απέχθεια και την απογοήτευση μεγάλης μερίδας του κοινού στο πολιτικό κόσμο καθώς η εικόνα τους να διαπληκτίζονται με το πλέον χυδαίο τρόπο και να φτάνουν μέχρι την χειροδικία εδραιώνει την πεποίθηση για 98 Εδώ φαίνεται χαρακτηριστικά η εκμηδένιση των ηθών από τους πολιτικούς και ένας λόγος απαξίωσης των Μ.Μ.Ε. Για εμπορικούς λόγους υπάρχει ένταση, λεκτικές επιθέσεις (άντε βρε νούμερο κ.α) είναι μια ακραία μορφή υψηλής εικονικής οικειότητας: Πρωινό Ant1 Γιώργος Παπαδάκης επεισόδιο Ηλία Κασιδιάρη και Λιάνας Κανέλλη. 63

64 αναποτελεσματικούς και ανίκανους πολιτικούς που είναι διάχυτη στη κοινή γνώμη» 99. Ο ίδιος τηλεοπτικός σταθμός φιλοξενεί και εκπομπές ψυχαγωγικού χαρακτήρα που μεγάλο μέρος των θεμάτων τους προέρχονται από ζητήματα που απασχολούν τα δελτία ειδήσεων. Εκπομπές όπως το «Ράδιο Αρβύλα» σχολιάζει την επικαιρότητα με χιουμοριστικό τρόπο και συχνά με ανατρεπτική διάθεση. Η ύπαρξη του δεν συνιστά αναμφίβολα ένα αρνητικό γεγονός. Συμβάλλει ωστόσο στην ουσιαστική αποδόμηση των δελτίων ειδήσεων από την ενημερωτική τους διάσταση. Αυτό πραγματοποιείται, εστιάζοντας στην δύναμη της εικόνας και των αποσπασματικών φράσεων της ειδησεογραφίας συμβάλλει με τον τρόπο τους στην απαξίωση γελοιοποιώντας αφενός το περιεχόμενο των δελτίων ειδήσεων 100 και συνάμα στην ουσιαστική κατάδειξη της γύμνιας του πολιτικού 101 λόγου αντιπαράθεσης στην σημερινή Ελλάδα της οικονομικής κρίσης. Τονίζεται σε κάθε περίπτωση πως ο λόγος του και συνολικά η ύπαρξη του δεν καταδικάζεται αφού συντελούν στο βαθμό που του αναλογεί στην αφύπνιση του τηλεοπτικού κοινού. Αυτό φαίνεται να αποτυπώνεται στις μετρήσεις τηλεθέασης του που είναι υψηλές καθώς και στην ενεργό συμμετοχή σε ζωντανή σύνδεση του τηλεοπτικού κοινού που γίνεται μέσω των δικτύων κοινωνικής δικτύωσης 102. Κλείνοντας, ας αποτελέσουν αντικείμενο προβληματισμού και υπενθύμισης όσα έχουν ειπωθεί προηγουμένως αναφορικά με την ποιότητα του δημοσιογραφικού λόγου στο βαθμό που ενισχύει την τάση αμφισβήτησης του τηλεοπτικού κοινού και αυτό, θεωρώ, πως συνιστά το μεγαλύτερο «κίνδυνο» που έχουν οι προαναφερθείσες εκπομπές. 99 Άλλο ένα περιστατικό στο Πρωινό Ant1, που επιβεβαιώνει την αδυναμία να ενημερώσουν το τηλεοπτικό κοινό με ψυχραιμία καθώς επικρατεί ένταση και διαπληκτισμοί, απαξιώνοντας τα Μ.Μ.Ε. Η αποχώρηση του Γ. Δημαρά: Απόσπασμα από το Ράδιο Αρβύλα χιουμοριστικός τρόπος παρουσίασης της Όλγας Τρέμη γελοιοποίηση του περιεχομένου των δελτίων ειδήσεων τονίζοντας την αποσπασματική φράση της παρουσιάστριας για την Τρόικα Ο Τόμσεν και τα άλλα παιδία : Απόσπασμα από το Ράδιο Αρβύλα που γελοιοποιεί τους πολιτικούς με ανατρεπτικό τρόπο παρουσιάζοντας τους ως τρελούς: Εύγλωττο παράδειγμα είναι η τακτική στην εκπομπή «Ράδιο Αρβύλα» να διαβάζονται μηνύματα τηλεθεατών που έχουν σταλεί στις σελίδες της εκπομπής στο Facebook και του Twitter. 64

65 Star Channel Αυτός ο τηλεοπτικός σταθμός παρουσιάζει μια ιδιαιτερότητα στο τηλεοπτικό τοπίο της χώρας σε ό,τι αφορά το ενημερωτικό του τμήμα. Καθ όλη την διάρκεια της πρώτης δεκαετίας του 21 ου αιώνα παρέμεινε προσηλωμένο σε μια γραμμή που χάραξε ο διευθυντής ειδήσεων του Σταμάτης Μαλέλης η οποία επικεντρώθηκε στην ανάδειξη της «ανάλαφρης» πλευράς των ειδήσεων. Η επιλογή αυτή εκφράστηκε με παρουσίαση σε υπερβολικά μεγάλη έκταση θεμάτων τα οποία σχετίζονται με ζητήματα ιδιωτικής ζωής και ιδιαίτερα αυτών που αποκαλούνται «επώνυμοι». Την ίδια στιγμή έθετε σε δεύτερη μοίρα τα θέμα που άπτονται της πολιτικής επικαιρότητας. Το δελτίο ειδήσεων συνεπώς του σταθμού ανέδειξε ως κυρίαρχο θέμα του αυτό που αποκαλείται lifestyle 103. Η επιλογή αυτή επιβραβεύτηκε από τους δείκτες τηλεθέασης και ακροαματικότητας καθώς τα νούμερα ήταν υψηλά και ειδικότερα έδειχναν μια επιλογή προτίμησης στις νεώτερες ηλικίες των τηλεθεατών. Η οικονομική κρίση, οι επιπτώσεις της διαφοροποιούν σταδιακά το δελτίο ειδήσεων του σταθμού. Ο ανάλαφρος χαρακτήρας των ειδήσεων του καναλιού αποτέλεσε τον αρχικό τρόπο προσέγγισης του θέματος της κρίσης. Είναι χαρακτηριστικό μετά την αναγγελία ένταξης της χώρας στο διεθνές μηχανισμό στήριξης από τον πρώην πρωθυπουργό Γ. Παπανδρέου του 2008, το Star Channel δεν άλλαξε τον ειδησεογραφικό χαρακτήρα των ειδήσεων του. Δύο είναι τα χαρακτηριστικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την συγκεκριμένη άποψη. Το πρώτο είναι η επιλογή του καναλιού να δώσει τον χαρακτήρα ρεπόρτερ, σε μια από τις εμβληματικές μορφές του δελτίου του 104, την Πετρούλα Κωστίδου. «Η κάμερα του σταθμού παρακολουθούσε και κατέγραφε για λογαριασμό του κοινού τις προσπάθειες της προκλητικής παρουσιάστριας να πάρει συνέντευξη από ένα εκ των εκπροσώπων στην Ελλάδα του Διεθνούς Μηχανισμού Στήριξης, του εκπροσώπου του ΔΝΤ Πολ Τόμσεν». Ενδεικτική αυτής της ανάλαφρης διάθεσης ήταν η προσφώνηση της εν λόγω παρουσιάστριας προς τον κ. Τόμσεν στις προσπάθειες της λήψης 103 Κεντρικό δελτίο ειδήσεων του Star παρουσίαση lifestyle Σάκης Ρουβάς ερχομός τρίτου παιδιού: Η Πετρούλα Κωστίδου έγινε μια από τις πιο αναγνωρίσιμες μορφές των ειδήσεων του Star Channel καθώς παρουσίαζε με ένα ιδιαίτερα αισθησιακό τρόπο το δελτίο καιρού των ειδήσεων. 65

66 αποκλειστικών δηλώσεων «Mister Blue Eyes» 105. Άλλο ένα σκηνικό ανάλαφρου και σατιρικού χαρακτήρα του STAR στις ειδήσεις, αποτέλεσε και η επιμήκυνση του χρέους, στέλνοντας και πάλι την αποκαλυπτική, ανάλαφρη παρουσιάστρια Πετρούλα Κωστίδου να πάρει συνέντευξη από τον κύριο Παπακωνσταντίνου 106. «Παράλληλα την ίδια περίοδο στο δελτίο ειδήσεων συνεχίζονται να προβάλλονται ρεπορτάζ- οδοιπορικού σε τουριστικούς προορισμούς της χώρας. Η εικόνα που αποδίδουν είναι πως η χώρα δεν επηρεάζεται από τα όσα ανησυχητικά προμηνύονται από την επερχόμενη κρίση» 107. Την ίδια περίοδο αντικείμενο σχολιασμού αποτελούν οι καλοκαιρινές διακοπές του τότε πρωθυπουργού και η ενασχόληση του με το κανόε-καγιάκ. Στο πέρασμα του χρόνου, εντάσσονται στο δελτίο έμμεσες αναφορές στις επιπτώσεις της κρίσης. Ειδικότερα οι αναφορές στην κρίση επικεντρώνονται στην κάμψη της εμπορικής κίνησης σε καταστήματα και στους χώρους εστίασης και διασκέδασης 108. Παράλληλα πληθαίνουν τα ρεπορτάζ που γίνονται σε δημόσιους χώρους όπου ζητούν από περαστικούς να εκφραστούν πάνω σε διάφορα ζητήματα που σχετίζονται με την κρίση, όπως ενδεικτικά αν επηρέασε την συχνότητα των εξόδων τους. Την ίδια στιγμή εμφανίζονται και ρεπορτάζ με θέμα το επαναπροσδιορισμό του τρόπου ζωής των «επωνύμων» λόγω της οικονομικής κρίσης στην χώρα μας, που ανεδείκνυαν όλα τα χρόνια στο δελτίο τους 109. Το δεύτερο γεγονός που η παρουσίαση από το ειδησεογραφικό τμήμα του Star Channel και αναδεικνύουν την ανάλαφρη διάσταση στην παρουσίαση τους είναι η επίσκεψη της Καγκελαρίου της Γερμανίας Μέρκελ. Συγκεκριμένα, «ενώ το σύνολο 105 Εδώ παρουσιάζεται ο ανάλαφρος χαρακτήρας που κράτησε το STAR στο ξεκίνημα της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα στέλνοντας την αποκαλυπτική Πετρούλα να πάρει συνέντευξη από το μέλος της Τρόικας κ. Πόλ Τόμσεν αποκαλώντας τον Mr Blue eyes: E 106 Το σκηνικό συνέντευξης του κ. Παπακωνσταντίνου από την Πετρούλα Κωστίδου με ανάλαφρο, σατιρικό και προκλητικό τρόπο. Δημιουργώντας ένα κλίμα υψηλής εικονικής ευμένειας στο τηλεοπτικό κοινό. «Φωνάζοντας κύριε Παπακωνσταντίνου δικιά σας ήταν η ιδέα της επιμήκυνσης τέλεια πάντως στέλνοντας και ένα φιλάκι»: Απόσπασμα Star 10/8/09 ρεπορτάζ οδοιπορικού σε τουριστικούς προορισμούς της χώρας: Απόσπασμα Κεντρικού δελτίου ειδήσεων Star ρεπορτάζ η οικονομική κρίση επιφέρει αλλαγές στις τιμές του καφέ στις καφετέριες: Κεντρικό δελτίο ειδήσεων επώνυμοι μιλούν για το πώς τους έχει επηρεάσει η οικονομική κρίση: 66

67 των τηλεοπτικών δικτύων επικεντρώθηκαν στο σύνολο των συζητήσεων που πραγματοποίησε με το πρωθυπουργό της χώρας και στα αυστηρότατα μέτρα ασφαλείας, το Star Channel αναλώθηκε σε μια σειρά ρεπορτάζ που αναδείκνυαν την ενδυματολογική έλλειψη καλαισθησίας της Καγκελαρίου» 110. «Σημείο αιχμής αποτέλεσε το σακάκι που φορούσε το οποίο με εκτενή ρεπορτάζ ανέδειξαν πως το έχει φορέσει και σε άλλες περιστάσεις ερμηνεύοντας την επιλογή ως μια απαξίωση και συνολικής υποτίμησης της χώρας. Παράλληλα δίνεται χώρος στις αντιδράσεις των πολιτών από τα δρακόντεια μέτρα μέσα από μια διάθεση έντονα κοροϊδευτική» 111. Όπως ωστόσο αναφέρθηκε προηγουμένως, σταδιακά το δελτίο ειδήσεων του Star Channel αλλάζει την μορφή του. Η αλλαγή αυτή φαίνεται να υπαγορεύεται από δύο παράγοντες που συνδέονται μεταξύ του. Με δεδομένο πως τα δελτία υπόκεινται στα κριτήρια της ελεύθερης αγοράς, ο χαρακτήρας του δελτίου ειδήσεων του καναλιού δεν φαίνεται να έχει την αποδοχή που είχε στο παρελθόν και αυτό καταγράφεται στις μετρήσεις τηλεθέασης. Ο δεύτερος παράγοντας έχει να κάνει με την συνολική εικόνα του τηλεοπτικού τοπίου. Ειδικότερα, αυτό σημαίνει πως το αποκαλούμενο lifestyle λόγω της κρίσης παύει να συνιστά αντικείμενο προσοχής του κοινού. Με δεδομένο, επίσης, πως σε μεγάλο βαθμό τα πρόσωπα που απασχολούσαν τα δελτίο με την δράση τους προέρχονταν από το χώρο των τηλεοπτικών παραγωγών ψυχαγωγικού χαρακτήρα 112, και συνάμα από την στιγμή που τα εν λόγω προγράμματα τείνουν να εκλείψουν από το πρόγραμμα των καναλιών, αναπόφευκτα μειώνεται η θεματική προέλευση των συγκεκριμένων ρεπορτάζ του σταθμού. Η σταδιακή λοιπόν αλλαγή του δελτίου ειδήσεων του Star Channel προχωρά. Μια πρώτη έκφανση της εντοπίζεται στην ένταξη θεμάτων που προέρχονται από το 110 Απόσπασμα από το κεντρικό δελτίο ειδήσεων του Star ένα από τα πολλά ρεπορτάζ που αναδεικνύουν την ενδυματολογική έλλειψη καλαισθησίας της Καγκελάριου: Απόσπασμα από την εκπομπή μεσημεριανή Μελέτη για το σακάκι το οποίο φορούσε η Μέρκελ 48 ώρες προβάλλοντας και τις στιγμές που το έχει φορέσει σε άλλες περιστάσεις: Χαρακτηριστικά την τρέχουσα τηλεοπτική περίοδο δεν γυρίστηκαν ούτε συνεχίστηκαν σήριαλ και εκπομπές ψυχαγωγικού χαρακτήρα. Τα κενά καλύπτονται από τα κανάλια με κινηματογραφικές ταινίες, σειρές σε επανάληψη και προγράμματα που είχαν γυριστεί στο παρελθόν και δεν είχαν προβληθεί. 67

68 Διαδίκτυο και ειδικότερα σε ειδήσεις που ξεφεύγουν από τα συνηθισμένα 113. Ένα άλλο στοιχείο που δηλώνει την αλλαγή είναι πως στα δελτία ειδήσεων του σταθμού, πλέον οι αμιγώς δημοσιογραφικές ειδήσεις που σχετίζονται με την επικαιρότητα αποκτούν περισσότερο χρόνο. Συγκεκριμένα με την αρχή του 2013 παρατηρείται πως ο χρόνος που αφιερώνει το κεντρικό δελτίο των 8:30 ανέρχεται πλέον στα είκοσι λεπτά σε συνολική διάρκεια δελτίου εξήντα λεπτών περίπου 114. Αντιθέτως τα προηγούμενα χρόνια στο ίδιο δελτίο τα θέματα αυτά δεν κατελάμβαναν χρόνο μεγαλύτερο των δέκα λεπτών και το σύνολο τους περνούσε στην οθόνη με την μορφή υπότιτλών (κρόουλ). Τέλος την αναγκαιότητα και την διάθεση διευρυμένων αλλαγών στο ενημερωτικό χαρακτήρα του καναλιού προέβαλε και ο διευθυντής ειδήσεων Σταμάτης Μαλέλης σε συνέντευξη που παραχώρησε στην εφημερίδα Real News 115. Δήλωσε χαρακτηριστικά πως «Επιστρέφω 116 και τα αλλάζω όλα. Θα είναι αλλαγές και στο περιεχόμενο των εκπομπών και σε πρόσωπα. Μπορεί να προσθέσουμε εκπομπές. Θέλω να δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό σε αυτό που κάνουν, γιατί στο ψυχαγωγικό πληρώνονται πολύ καλύτερα από άλλους. Για φαντάσου την ανεργία και τη δυστυχία που υπάρχει.» Συνοψίζοντας αυτή την συγκριτική παράθεση, γίνεται κατανοητό πως τα δύο κανάλια σε ειδησεογραφικό επίπεδο παρουσιάζουν σημαντικές διαφορές. Γίνεται ωστόσο σαφές πως παρά τις διαφαινόμενες και ορατές διαφοροποιήσεις έχουν ως κοινό γνώρισμα που αποσκοπούν σε μια ιδιότυπη χειραγώγηση του τηλεοπτικού κοινού αποσκοπώντας από διαφορετικούς δρόμους την αποδοχή από αυτό μέσα από την υιοθέτηση μιας στάση υψηλής εικονικής οικειότητας και ευμένειας. Τονίζεται πως το παρόν κεφάλαιο αποτελεί μια σειρά διαπιστώσεων προσωπικού χαρακτήρα πάνω στα ειδησεογραφικού χαρακτήρα των τηλεοπτικών δικτύων 117. Την ίδια στιγμή λειτουργεί και ως προπομπός του δεύτερου μέρους της 113 Εμφανίζεται στο κεντρικό δελτίο ειδήσεων του Star ο Γρηγόρης Μπάκας παρουσιάζοντας ειδήσεις από το internet με αυτήν την καινούργια εισαγωγή το συγκεκριμένο είδος ειδησεογραφικής θεματογραφίας συναντά την προτίμηση του κοινού. 114 Απόσπασμα ειδήσεων 15/3/2013 που φαίνεται πλέον ο χρόνος των 20 λεπτών σε θέματα τις επικαιρότητας όπως η οικονομική κρίση : Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο φύλλο της 30 ης Δεκεμβρίου Η αναφορά στην επιστροφή σχετίζεται με ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας που πέρασε. 117 Δηλώνεται πως δεν έγινε κάποια αναφορά στην περίπτωση του Star Channel σε εκπομπές ενημερωτικού χαρακτήρα όπως έγινε για το άλλο συγκρινόμενο τηλεοπτικό σταθμό, καθώς οι όποιες δημοσιογραφικού χαρακτήρα εκπομπές αντλούν το περιεχόμενο τους είτε από θέματα lifestyle όπως 68

69 παρούσας εργασίας, το ερευνητικό τμήμα της, όπου μέσα την σύνταξη, διάθεση και ανάλυση ενός ερωτηματολογίου θα επιδιωχθεί να αναδειχθούν οι πτυχές του ειδησεογραφικού χαρακτήρα τους και συνολικά του επιπέδου αποδοχής του δημοσιογραφικού λόγου που εκπέμπεται στους δέκτες των τηλεοράσεων μας Πρόγραμμα των καναλιών Ant1 και Star σύγκριση Εβδομαδιαίο Ant1 Πρωινή ζώνη 06:00 Βότκα Πορτοκάλι (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) Star Πρωινή ζώνη 06:00 Νηστικοί πράκτορες (εβδομαδιαία ) 06:45 Πόκεμον (εβδομαδιαία παιδική ψυχαγωγική σειρά) 07:00 Πρωινό Ant1 (εβδομαδιαία ενημερωτική εκπομπή) 07:40 Xiaolin showdown (εβδομαδιαία παιδική ψυχαγωγική σειρά) 09:50 Ο πρίγκιπας του Bel Air (εβδομαδιαία κωμική ψυχαγωγική σειρά) 10:20 Hellcats (εβδομαδιαία νεανική ψυχαγωγική σειρά) 11:00 Fthis TV (εβδομαδιαία ψυχαγωγική εκπομπή) 11:20 Smallville (εβδομαδιαία νεανική ψυχαγωγική σειρά) Στην πρωινή ζώνη ο Ant1 05:00 11:00, στοχεύει στην ενημέρωση και την ψυχαγωγία του τηλεοπτικού κοινού. Η ενημέρωση του κοινού γίνεται από την κυρίως η εκπομπή των Σεργουλόπουλου- Μπακοδήμου είτε από θέματα αναλόγου χαρακτήρα είτε με την μορφή συνεντεύξεων με θεματολογία καθημερινές ιστορίες όπου αναδεικνύονται πτυχές και της οικονομικής κρίσης όπως η εκπομπή της Τατιάνας Στεφανίδου. Η επιλογή μια αναφοράς σ αυτές σχετίζεται πως δεν παρουσιάζουν κάποια συστατικά που να τις διαφοροποιούν με τον γνώμονα λειτουργίας του δελτίου ειδήσεων το οποίο περιγράφηκε στις προηγούμενες σελίδες 69

70 εκπομπή του Γιώργου Παπαδάκη Πρωινό Ant1 που ενημερώνει για θέματα της επικαιρότητας Ελλάδας & Εξωτερικού και όλες τις τελευταίες εξελίξεις στα φλέγοντα κοινωνικά ζητήματα. Η ψυχαγωγία που δίνει στο κοινό γίνεται με την ψυχαγωγική σειρά «Βότκα πορτοκάλι», καθώς και με την ψυχαγωγική εκπομπή «Fthis TV» παρουσιάζοντας άτομα πολιτικά και του lifestyle. Αντίθετα το Star στοχεύει στην πρωινή ζώνη 06:00-11:20 αποκλειστικά στην ψυχαγωγία του τηλεοπτικού κοινού. Το πρόγραμμα του αποτελείται από ψυχαγωγικές παιδικές σειρές (Πόκεμον, Ο πρίγκιπας και οι πειρατές, Xiaolin showdown) και από νεανικές ψυχαγωγικές σειρές ( Small ville, hellcats, ο πρίγκιπας του Bell air) στρέφοντας την απήχηση του στους νέους και τα παιδία. Μεσημεριανή ζώνη 12:00 40 κύματα (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) Μεσημεριανή ζώνη 12:30 Μεσημεριανό Δελτίο Ειδήσεων 12:50 Με αγάπη (εβδομαδιαία κοινωνική εκπομπή) 13:00 Ant1 News (εβδομαδιαία ενημέρωση) 13:00 Μεσημεριανή μελέτη (εβδομαδιαία ψυχαγωγική εκπομπή) 13:30 Άκρως οικογενειακών (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) 14:30 Κων/νου και Ελένης (εβδομαδιαία κωμική ψυχαγωγική σειρά) 15:30 Το καφέ της Χαράς (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) 15:30 Μίλα (εβδομαδιαία ψυχαγωγική εκπομπή) Ο Ant1 στην μεσημεριανή του ζώνη 12:00-15:30 στοχεύει και πάλι στην ενημέρωση και την ψυχαγωγία του τηλεοπτικού κοινού. Η ενημέρωση του κοινού γίνεται μέσα από την κοινωνική εκπομπή «Με Αγάπη» της Μαρί Κυριακού βρισκόμενη στο πλευρό των συνανθρώπων μας που έχουν ανάγκη. Ακόμη η ενημέρωση συνεχίζεται με το δελτίο ειδήσεων «Ant1 News». Τέλος, η ψυχαγωγία 70

71 του κοινού γίνεται και με κάποιες κατ επανάληψη επιτυχημένες κωμικές ψυχαγωγικές σειρές (Κων/νου και Ελένης, Το καφέ της Χαράς, Άκρως οικογενειακών κ.α). Αντίθετα στην μεσημεριανή ζώνη του Star η ενημέρωση του κοινού γίνεται μόνο μέσα από το Μεσημεριανό δελτίο ειδήσεων. Η ψυχαγωγία του κοινού πραγματοποιείτε από την ψυχαγωγική εκπομπή Μεσημεριανή Μελέτη όπου με το χαρακτηριστικό χιούμορ αυτής της ομάδας γίνεται ο σχολιασμός του lifestyle. Επίσης με την ψυχαγωγική εκπομπή της Τατιάνα Στεφανίδου Μίλα με θέματα lifestyle και καθημερινότητας. Απογευματινή ζώνη Απογευματινή ζώνη 17:05 Ant1 News 17:15 Απογευματινό Δελτίο Ειδήσεων 17:10 Ελληνική ταινία (εβδομαδιαία ψυχαγωγική ταινία) 19:00 Βαλς με δώδεκα θεούς (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) 17:50 ΦΜ live (εβδομαδιαία ψυχαγωγική εκπομπή) 19:45 Εξελίξεις (εβδομαδιαία ενημέρωση) Στην απογευματινή ζώνη του Ant1 17:05-19:00 δίνεται έμφαση στην ψυχαγωγία του κοινού. Αυτό γίνεται με το Greek movies lovers προβάλλοντας Ελληνικές ταινίες όπως «Το ξύλο βγήκε από τον παράδεισο κ.α», αλλά και με την ελληνική ψυχαγωγική σειρά «Βαλς με δώδεκα θεούς». Η ενημέρωση του γίνεται με το απογευματινό δελτίο ειδήσεων «Ant1 News». Αντίθετα το Star στην απογευματινή του ζώνη 17:15-19:45 δίνει έμφαση στην ενημέρωση του κοινού με το απογευματινό δελτίο ειδήσεων του και τις «Εξελίξεις» όπου μέσα σε δεκαπέντε λεπτά παρουσιάζονται οι σημαντικότερες ειδήσεις της ημέρας από την Ελλάδα και το Εξωτερικό. Στην ψυχαγωγία του κοινού παρουσιάζει την σατιρική ψυχαγωγική εκπομπή του Φώτη Σεργουλόπουλου και της Μαρίας Μπακοδήμου «ΦΜ live» όπου προβάλουν βίντεο και σχολιάζουν το lifestyle. Βραδινή ζώνη Βραδινή ζώνη 20:00 Ant1 News 20:00 Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων 71

72 21:15 Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής (εβδομαδιαία ξένη ψυχαγωγική σειρά) 22:15 Karadayi (Δευτέρα- Πέμπτη ξένη ψυχαγωγική σειρά) 21:00 The mentalist (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) 22:00 Ξένη ταινία (εβδομαδιαία ψυχαγωγία) Ήρωες ανάμεσα μας (Παρασκευή κοινωνική εκπομπή ) 23:15 Ράδιο Αρβύλα (Δευτέρα- Τρίτη ψυχαγωγική σατιρική εκπομπή) Summer wipe out (Τετάρτη- Παρασκευή) 00:15 Όλα μπάχαλο φέτος (Δευτέρα- Τετάρτη ψυχαγωγική σατιρική εκπομπή) Βράδυ με τον Πέτρο Κωστόπουλο (Πέμπτη- Παρασκευή ψυχαγωγική εκπομπή) 01:30 Brothers G Sisters (εβδομαδιαία ψυχαγωγική σειρά) 00:30 Without a trace (Δευτέρα- Πέμπτη ψυχαγωγική σειρά) Ξένη ταινία (Παρασκευή εβδομαδιαία ψυχαγωγία) 01:30 Medium (Δευτέρα-Πέμπτη ψυχαγωγική σειρά) Ξένη ταινία (Παρασκευή) 02:30 Ξένη ταινία (εβδομαδιαία ψυχαγωγία) 04:30 Τηλεμάρκετινγκ 05:00 Ιωάννα της Καρδιάς (εβδομαδιαίο ψυχαγωγική σειρά) Η βραδινή ζώνη του Ant1 20:00-1:30 επικεντρώνεται στην ψυχαγωγία με ξένες τούρκικες σειρές «Σουλεϊμάν ο μεγαλοπρεπής, Karadayi» που συναντούν μεγάλη επιτυχία, από σατιρικές ψυχαγωγικές εκπομπές όπως το «Ράδιο Αρβύλα, Όλα μπάχαλο φέτος και Βράδυ με τον Πέτρο Κωστόπουλο» και από τις ψυχαγωγικές σειρές «Brother G Sisters, Ιωάννα της Καρδιάς». Η ενημέρωση του κοινού γίνεται 72

73 από το βραδινό δελτίο ειδήσεων «Ant1 News» και από την κοινωνική εκπομπή «Ήρωες ανάμεσα μας» παρουσιάζοντας ανθρώπους που με τις πράξεις τους βοήθησαν πολύ κόσμο. Επίσης το Star στην βραδινή του ζώνη 20:00-02:30 επικεντρώνεται στην ψυχαγωγία του κοινού. Αυτό πραγματοποιείται μέσα από ψυχαγωγικές σειρές όπως «The mentalist, Medium, Without a trace» αλλά και από ξένες ταινίες. Η ενημέρωση του κοινού του γίνεται από το βραδινό δελτίο ειδήσεων. Σαββατοκυριακάτικο πρόγραμμα Ant1 Πρωινή ζώνη 06:00 Βότκα πορτοκάλι (ψυχαγωγική σειρά) Star Πρωινή ζώνη 06:00-12:00 ( ψυχαγωγικές παιδικές σειρές) 07:00 Τα φιλαράκια (ψυχαγωγική σειρά) 08:00 Τύχη βουνό (ψυχαγωγική σειρά) 09:00 Το πιο γλυκό μου ψέμα (ψυχαγωγική σειρά) 09:45 Δεληγιάννειο Παρθεναγωγείο (ψυχαγωγική σειρά) 10:45 Wipe Out ( ψυχαγωγική εκπομπή ) 11:40 Oreo cooking (ψυχαγωγική εκπομπή) 11:50 Υγεία πάνω απ όλα ( Σάββατο ενημερωτική εκπομπή) Spring wipe out (Κυριακή) Η πρωινή ζώνη του Ant1 6:00-11:50 εστιάζει κυρίως στην ψυχαγωγία του κοινού του με ψυχαγωγικές σειρές «Βότκα πορτοκάλι, Τύχη βουνό, Δεληγιάννειο Παρθεναγωγείο κ.α.» καθώς και με ψυχαγωγικές εκπομπές όπως «Wipe Out και Oreo Cooking». Η ενημέρωση του γίνεται από την ενημερωτική εκπομπή «Υγεία πάνω απ 73

74 όλα» συζητήσεις για θέματα υγείας και σωστής πρόληψης. Το Star στην πρωινή του ζώνη 06:00 12:00 επικεντρώνεται στην ψυχαγωγία του παιδικού κοινού καθώς το πρόγραμμά του αποτελείται από ψυχαγωγικές παιδικές σειρές όπως «Πόκεμον, Τόμας το τρενάκι, Tom and jerry kids, Σκούμπι Ντού κ.α.». Δεν προβάλει καμία ενημερωτική εκπομπή. Μεσημεριανή ζώνη 13:00 Έρωτες εφηβείας μετά βίας ( Σάββατο ψυχαγωγική σειρά) Μεσημεριανή ζώνη 12:40 ZINA (ψυχαγωγική σειρά) Ant1 News (Κυριακή) 15:40 Λίτσα.com (ψυχαγωγική σειρά) 15:30 Τα φιλαράκια ( κωμική ψυχαγωγική σειρά) 16:50 Ο πόλεμος των άστρων (ψυχαγωγική σειρά) 16:50 Joey ( Σάββατο κωμική ψυχαγωγική σειρά) Mike and Molly ( Κυριακή κωμική ψυχαγωγική σειρά Η μεσημεριανή ζώνη του Ant1 13:00-16:50 έχει ως στόχο την ψυχαγωγία του κοινού με ψυχαγωγικές σειρές «Έρωτες εφηβείας, Λίτσα.com, Ο πόλεμος των άστρων. Ίδιο σκοπό έχει και το Star στην μεσημεριανή του ζώνη αφού προβάλει κωμικές ψυχαγωγικές σειρές όπως «Τα φιλαράκια και Joey». Απογευματινή ζώνη Απογευματινή ζώνη 17:50 Ant1 News (ενημέρωση) 17:45 Ειδήσεις στη νοηματική (ενημέρωση) 18:00 Εργαζόμενη γυναίκα ( κωμική ψυχαγωγική σειρά) 18:00 Gossip girl ( Σάββατο ψυχαγωγική σειρά) 74

75 Hyman target (Κυριακή) 18:50 Two and a Half Men (ψυχαγωγική κωμική σειρά) 19:45 Εξελίξεις (ενημέρωση) Στην απογευματινή ζώνη του ο Ant1 17:50-18:00 στοχεύει στην ενημέρωση του κοινού και στην ψυχαγωγία του. Στην ενημέρωση έχει το απογευματινό δελτίο ειδήσεων «Ant1 News» στην νοηματική. Στην ψυχαγωγία προβάλει την κωμική σειρά «Εργαζόμενη γυναίκα». Το Star στην απογευματινή ζώνη 17:45-19:45 στοχεύει στην ενημέρωση του κοινού και την ψυχαγωγία του. Στην ενημέρωση έχει τις «ειδήσεις στην νοηματική» και τις «Εξελίξεις» όπου μέσα σε δεκαπέντε λεπτά παρουσιάζονται οι σημαντικότερες ειδήσεις της ημέρας από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο ψυχαγωγικό του μέρος προβάλει τις ψυχαγωγικές σειρές «Gossip Girl και Two and a Half Men». Βραδινή ζώνη Βραδινή ζώνη 20:00 Ant1 News (ενημέρωση) 20:00 Κεντρικό Δελτίο Ειδήσεων (ενημέρωση) 21:15 Ταινία ( Σάββατο ψυχαγωγική ξένη ταινία) 21:00 03:45 Ταινία (ψυχαγωγικές ξένες ταινίες) Your face sounds familiar (Κυριακή ψυχαγωγική εκπομπή) 23:45 Όλα μπάχαλο φέτος (ψυχαγωγική σατιρική εκπομπή) 00:15 Σε πρώτο πλάνο (Κυριακή ενημερωτική εκπομπή) 1:45 Στον παλμό των ονείρων (Σάββατο 75

76 ψυχαγωγική σειρά) 2:00 Ταινία ( Κυριακή ψυχαγωγική ξένη ταινία) 03:20 Η αγάπη ήρθε από μακριά (ψυχαγωγική σειρά) Στην βραδινή ζώνη του ο Ant1 20:00-03:20 στόχο έχει την ψυχαγωγία του κοινού του. Αυτό γίνεται με την προβολή ψυχαγωγικών σατιρικών εκπομπών «your face sounds familiar και Όλα μπάχαλο φέτος» καθώς και με ψυχαγωγικές σειρές «Η αγάπη ήρθε από μακριά, Στον παλμό των ονείρων» αλλά και από ψυχαγωγικές ξένες ταινίες. Στην ενημέρωση του κοινού έχει το κεντρικό δελτίο ειδήσεων «Ant1 News 20:00» και την ενημερωτική εκπομπή «Σε πρώτο πλάνο» με την Κατερίνα Αντωνοπούλου, πρόκειται για μία νέα εκπομπή - ντοκιμαντέρ που σκοπό έχει να αναδείξει τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες πολίτες και να προβάλει ταυτόχρονα λύσεις σε καυτά θέματα της επικαιρότητας. Ίδιο σκοπό έχει και το Star στην βραδινή του ζώνη 20:00-03:45 με ξένες ψυχαγωγικές ταινίες. Στην ενημέρωση έχει το κεντρικό δελτίο ειδήσεων. Από την σύγκριση του εβδομαδιαίου και του σαββατοκυριακάτικου προγράμματος και των δύο καναλιών. Παρατηρούμε πως υπάρχουν σταθερές εκπομπές, σειρές και άλλα προγράμματα που αλλάζουν. Γενάτε το εξής ερώτημα, γιατί υπάρχει αυτό το σταθερό πρόγραμμα και γιατί γίνονται αυτές η αλλαγές τι θέλουν να πετύχουν τα κανάλια με αυτό; Έχοντας επικοινωνήσει με το κάθε κανάλι ξεχωριστά δεν θέλησαν, αρνήθηκαν να μου απαντήσουν αυτό το ερώτημα. Σύμφωνα με τα παραπάνω, οι λόγοι για τους οποίους μπορεί να γίνονται αυτές οι αλλαγές στα τηλεοπτικά προγράμματα, ίσως είναι οικονομικοί, εν μέσω οικονομικής κρίσης κάποιες εκπομπές και σειρές ίσως είναι ακριβές (πολυέξοδες) για να είναι σταθερά προγράμματα έτσι πλέον μπορεί να παρουσιάζονται μια η δύο φορές στο κανάλι ως προγράμματα που αλλάζουν. Άλλος λόγος ίσως είναι για να κρατάνε το ενδιαφέρον του τηλεοπτικού τους κοινού σε υψηλά επίπεδα. Έτσι ώστε να μην γίνεται το πρόγραμμά τους κουραστικό γίνονται αυτές οι αλλαγές. 76

77 5.3. Αποτελέσματα ερωτηματολογίου Η παρούσα έρευνα αποτελεί μια μελέτη επισκόπησης με τη χρήση ερωτηματολογίου και με ποσοτική μέθοδο ανάλυσης των ερευνητικών δεδομένων. Βασικό εργαλείο της ποσοτικής έρευνας θα αποτελέσει το ανώνυμο ερωτηματολόγιο με ερωτήσεις κλειστού και ανοιχτού τύπου. Στην πρώτη σελίδα του εντύπου υπήρχε συνοδευτικό κείμενο όπου παρέχονταν ένα σύντομο πλαίσιο της έρευνας και το σκοπό του ερωτηματολογίου. Στην αρχή του ερωτηματολογίου υπήρχε μια ενότητα για τα δημογραφικά στοιχεία των συμμετεχόντων και μια ενότητα που καταγράφει στάσεις απόψεις και επιθυμίες. Επέλεξα η διανομή του ερωτηματολογίου να γίνει μέσω του διαδικτύου ( facebook ) καθώς είναι πλέον πιο διαδεδομένο και υπάρχει πληθώρα ατόμων. Το δείγμα ήταν 150 άτομα από τα οποία απάντησαν τα 100. Το ερωτηματολόγιο ήταν ανώνυμο και οι ερωτήσεις διατυπώθηκαν έτσι ώστε να έχουν σαφήνεια. Τα αποτελέσματα είναι τα ακόλουθα. Πίνακας 1 Το ερωτηματολόγιο απαντήθηκε με ποσοστό 62% γυναικών και με 38% αντρών. 77

78 Πίνακας 2 Σε ηλικία έχουμε ποσοστό 78%, σε ηλικία έχουμε ποσοστό 18% και σε ηλικία ποσοστό 4%. Πίνακας 3 Σε επίπεδο μόρφωσης παρατηρούμε ότι στην Δευτεροβάθμια εκπαίδευση έχουμε ποσοστό 12% και στην Τριτοβάθμια εκπαίδευση 88%. 78

79 Πίνακας 4 Στην ερώτηση αυτή παρατηρούμε πώς ένα 30% χρησιμοποιεί την τηλεόραση μόνο για ψυχαγωγικούς λόγους, ένα 8% μόνο για ενημερωτικούς λόγους και το 62% των ερωτηθέτων και για τους δύο λόγους. Πίνακας 5 Στην ερώτηση αυτή οι ερωτηθέντες επέλεξαν με 72% άλλο τηλεοπτικό κανάλι, ένα 20% επέλεξε το Ant1 και ένα 8% το Star. Αυτοί οι οποίοι επέλεξαν το Ant1 αιτιολόγησαν πως έχει καλό πολιτικό και οικονομικό δελτίο και επικεντρώνεται στην ενημέρωση. Αυτοί οι οποίοι επέλεξαν το Star αιτιολόγησαν πως έχει ευχάριστες ειδήσεις με αίσθηση του χίουμορ. 79

80 Πίνακας 6 Σε αυτή την ερώτηση οι ερωτηθέντες επέλεξαν με 54% άλλο τηλεοπτικό κανάλι, ένα 38% το Star και ένα 8% το Ant1. Αυτοί που επέλεξαν το Star αιτιολόγησαν πως έχει καλύτερες ξένες ταινίες και ψυχαγωγικές εκπομπές. Πίνακας 7 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% ΠΟΙΕΣ ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΑΠΌ ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ Ant1. 60% 44% 30% 24% 20% 4% 0 80

81 Σε αυτόν το πίνακα παρατηρούμε την προτίμηση του κοινού στις εκπομπές του Ant1 με παραπάνω από μία επιλογή. Το Ράδιο Αρβύλα έχει 60% τηλεθέαση, το Όλα μπάχαλο φέτος 44% τηλεθέαση, το Βράδυ με τον Π. Κωστόπουλο 30% τηλεθέαση, το Ήρωες ανάμεσα μας 24% τηλεθέαση, το Πρωινό Ant1 με 20% τηλεθέαση και Με Αγάπη 4% τηλεθέαση. Πίνακας 8 60% ΠΟΙΕς ΕΚΠΟΜΠΕΣ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΕΙΤΕ ΑΠΌ ΤΟ ΚΑΝΑΛΙ STAR. 54% 50% 40% 30% 30% 20% 16% 10% 0% Μίλα Φ&Μ Live Μεσημεριανή Μελέτη Σε αυτόν τον πίνακα παρατηρούμε την προτίμηση του κοινού στις εκπομπές του Star με παραπάνω από μία επιλογή. Η Εκπομπή Φ&Μ live έχει 54% τηλεθέαση, Η Μεσημεριανή Μελέτη 30% τηλεθέαση και το Μίλα 16% τηλεθέαση. 81

82 Πίνακας 9 αυτήν την ερώτηση οι ερωτηθέντες απάντησαν πως τους εκφράζει με 68% το δελτίο ειδήσεων του Ant1 και το 32% απάντησε το Star. Σε Πίνακας 10 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% Ant1 Τα Σαββατοκύριακα προτιμάται το κανάλι του Ant1 ή του Star και γιατί. Ant1 Star Σε αυτήν την ερώτηση οι ερωτηθέντες επέλεξαν με 70% το Star αιτιολογώντας για τα κινούμενα σχέδια και τις ξένες ταινίες. Το 30% επέλεξε το Ant1 αιτιολογώντας για τις ψυχαγωγικές εκπομπές. 82

83 Παράρτημα Εικόνα 1: Στο τέλος του 1969 η ΤΕΔ μετονομάζεται σε ΥΕΝΕΔ. Εικόνα 2: Η κυβέρνηση Παπάγου σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού ψηφίζει το νόμο 2312/1953 για «Οργανώσεως και λειτουργίας του Εθνικού Ιδρύματος Ραδιοφωνίας της Ελλάδος». Εικόνα 3: ΕΙΡ 23 η Φεβρουαρίου 1966 ως ημερομηνία έναρξης των καθημερινών πειραματικών εκπομπών. Την ιστορική εκείνη ημέρα η Ελένη Κυπραίου βγήκε στον αέρα και σε ασπρόμαυρη εικόνα έκανε την πρώτη εκφώνηση της ελληνικής τηλεόρασης. «Καλησπέρα σας, Κυρίες και Κύριοι! Από σήμερα το ΕΙΡ καθιερώνει σειρά πειραματικών τηλεοπτικών εκπομπών.». Εικόνα 4: Στις 4 Δεκεμβρίου 1993 έστειλε το σήμα του στον τηλεοπτικό αέρα της Ελλάδας άλλο ένα ιδιωτικό κανάλι, το STAR Channel. Εικόνα 5: Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς του 1989 έκανε την είσοδό του στο τηλεοπτικό χώρο το δεύτερο μεγάλο ιδιωτικό κανάλι, ο ΑΝΤ1, στις οθόνες εμφανίστηκε ο Μίνως Κυριακού που ανήγγειλε την έναρξη λειτουργίας του καναλιού. 83