ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ. {SWD(2016) 367 final}

Transcript

1 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Βρυξέλλες, COM(2016) 724 final ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης της αγοράς στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων και την εφαρμογή των διατάξεων της «δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος» {SWD(2016) 367 final} EL EL

2 ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΠΡΟΣ ΤΟ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΚΟΙΝΟΒΟΥΛΙΟ ΚΑΙ ΤΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης της αγοράς στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων και την εφαρμογή των διατάξεων της «δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος» 1. ΠΕΔΙΟ ΕΦΑΡΜΟΓΗΣ Η «δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος» 12, η οποία δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2012 (και στη συνέχεια ενσωματώθηκε στον κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 1308/ «κανονισμός ΚΟΑ»), αποτελεί μια δέσμη νομοθετικών διατάξεων που τέθηκε σε ισχύ την 3η Οκτωβρίου 2012 και εξακολουθεί να ισχύει έως την 30ή Ιουνίου Στο άρθρο 225 παράγραφος β) του κανονισμού ΚΟΑ προβλέπεται ότι η Επιτροπή υποβάλλει δύο εκθέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο, μία έως τις 30 Ιουνίου 2014 και μία έως τις 31 Δεκεμβρίου Στις εν λόγω εκθέσεις θα πρέπει να καλύπτονται οι εξελίξεις της αγοράς στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων και, ιδίως, ο αντίκτυπος των άρθρων 148 έως 151, του άρθρου 152 παράγραφος 3 και του άρθρου 157 παράγραφος 3 (εφεξής «οι διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος»), και να αξιολογούνται οι συνέπειες για τους παραγωγούς γάλακτος και την παραγωγή γάλακτος σε μειονεκτικές περιοχές, σε συνάρτηση με τον γενικό στόχο της διατήρησης της παραγωγής στις περιοχές αυτές. Οι εκθέσεις θα πρέπει να περιλαμβάνουν πιθανά κίνητρα για την ενθάρρυνση των γεωργών να συνάπτουν συμφωνίες από κοινού παραγωγής, ενδεχομένως μαζί με κατάλληλες προτάσεις. Η μία εκ των δύο εκθέσεων που απαιτούνται δυνάμει του κανονισμού εγκρίθηκε από την Επιτροπή την 13η Ιουνίου Στο έκτακτο Συμβούλιο Γεωργίας και Αλιείας που πραγματοποιήθηκε στις 7 Σεπτεμβρίου 2015, 5 ενόψει της δυσμενούς κατάστασης της αγοράς, η Επιτροπή πρότεινε την υποβολή της έκθεσης σχετικά με τη δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος το 2016 αντί για το 2018 που προβλεπόταν αρχικά. 1 Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 261/2012 ΕΕ L 94 της , σ Δεν πρέπει να συγχέεται με τις διάφορες δέσμες μέτρων υποστήριξης που υλοποιήθηκαν για τον τομέα του γάλακτος κατά τα έτη 2014 έως Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 17ης Δεκεμβρίου 2013, για τη θέσπιση κοινής οργάνωσης των αγορών γεωργικών προϊόντων και την κατάργηση των κανονισμών (ΕΟΚ) αριθ. 922/72, (ΕΟΚ) αριθ. 234/79, (ΕΚ) αριθ. 1037/2001 και (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 του Συμβουλίου (ΕΕ L 347 της , σ. 671)

3 Η σλοβακική προεδρία έθεσε τη λειτουργία της αλυσίδας εφοδιασμού ως προτεραιότητα για τη θητεία της, η οποία καλύπτει το δεύτερο εξάμηνο του 2016, και το εν λόγω ζήτημα εξετάστηκε από την ειδική ομάδα για τις γεωργικές αγορές (AMTF). Η παρούσα έκθεση βασίζεται στις απαντήσεις των κρατών μελών σε ερωτηματολόγιο, καθώς και στις κοινοποιήσεις που προβλέπονται στους εκτελεστικούς κανόνες. 6. Στην ανάλυση αξιοποιούνται επίσης δεδομένα από ανεξάρτητη μελέτη σχετικά με τις οργανώσεις παραγωγών δυνάμει των διατάξεων της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος, η οποία ανατέθηκε στο Ινστιτούτο Μελετών Τεχνολογιών του Μέλλοντος του Κοινού Κέντρου Ερευνών. 2. ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΓΑΛΑΚΤΟΚΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ Μετά τα ιστορικά υψηλά επίπεδα στα οποία ανήλθαν οι τιμές του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων στα τέλη του 2013 και στις αρχές του 2014, ο τομέας του γάλακτος εισήλθε σε μια φάση παγκόσμιας διαταραχής του ισοζυγίου προσφοράς-ζήτησης, η οποία χαρακτήρισε την αγορά καθ όλη τη διάρκεια του 2015 και κατά το πρώτο εξάμηνο του Ενώ η παγκόσμια ζήτηση επηρεάστηκε δυσμενώς λόγω της απαγόρευσης εισαγωγής που επιβλήθηκε από τη Ρωσία τον Αύγουστο του 2014, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση των εισαγωγών στην Κίνα κατά το πρώτο εξάμηνο του 2015, η παγκόσμια προσφορά ενισχύθηκε λόγω των συμφερουσών τιμών και των ευνοϊκών καιρικών συνθηκών. Η Επιτροπή εξακολούθησε να εφαρμόζει τα μέσα διασφάλισης αδιαλείπτως από τον Σεπτέμβριο του Από τον Ιούλιο του 2015 έχει προσφερθεί στη δημόσια παρέμβαση αποκορυφωμένο γάλα σε σκόνη. Οι συνθήκες της αγοράς έχουν βελτιωθεί από την άνοιξη του 2016, περίοδο κατά την οποία οι τιμές των γαλακτοκομικών προϊόντων της ΕΕ άγγιξαν τα κατώτερα επίπεδα. Οι εν λόγω θετικές ενδείξεις δεν έχουν μεταφραστεί ακόμη σε καλύτερες τιμές παραγωγού γάλακτος, ωστόσο εκτιμήσεις υποδεικνύουν αλλαγή αυτής της τάσης από τον Αύγουστο του Οι μεσοπρόθεσμες προοπτικές για τον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων παραμένουν ευνοϊκές. Η παγκόσμια και εγχώρια ζήτηση αναμένεται ότι θα εξακολουθήσει να σημειώνει σταθερή αύξηση, δίνοντας τη δυνατότητα στον τομέα των γαλακτοκομικών της ΕΕ να αναπτύξει το παραγωγικό δυναμικό του και να βελτιώσει τη θέση και το μερίδιό του στις παγκόσμιες αγορές. Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη της κατάστασης της αγοράς και τις προοπτικές διατίθενται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει την παρούσα έκθεση. 6 Εκτελεστικός κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 511/2012 της Επιτροπής, της 15ης Ιουνίου 2012, για τις κοινοποιήσεις σχετικά με τις οργανώσεις παραγωγών και τις διεπαγγελματικές οργανώσεις, τις συμβατικές διαπραγματεύσεις και σχέσεις που προβλέπονται στον κανονισμό (ΕΚ) αριθ. 1234/2007 του Συμβουλίου στον τομέα του γάλακτος και των γαλακτοκομικών προϊόντων 3

4 3. ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΔΙΑΤΑΞΕΩΝ ΤΗΣ «ΔΕΣΜΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ» 7 Η δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος περιλαμβάνει μια σειρά διατάξεων με διαφορετικό πεδίο εφαρμογής και κάλυψη. Οι διατάξεις σχετικά με τις υποχρεωτικές συμβάσεις μπορεί να αφορούν όλα τα είδη συστημάτων συλλογής γάλακτος. Ωστόσο, οι διατάξεις σχετικά με τις οργανώσεις παραγωγών (ΟΠ) και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις είναι γενικά πιο συναφείς στα κράτη μέλη στα οποία οι συνεταιρισμοί είναι λιγότερο ανεπτυγμένοι. Οι διατάξεις περί συλλογικών διαπραγματεύσεων περιορίζονται σε παραγωγούς που είναι μέλη αναγνωρισμένων ΟΠ, υπό την προϋπόθεση ότι το νωπό γάλα δεν καλύπτεται από υποχρέωση παράδοσης προκύπτουσα από τη συμμετοχή του γεωργού σε συνεταιρισμό 8. Στο γράφημα 1 παρουσιάζεται εκτίμηση του μεριδίου της παραγωγής αγελαδινού γάλακτος ανά τύπο συμβατικών ρυθμίσεων. Οι διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος σχετικά με τις ΟΠ και τις συλλογικές διαπραγματεύσεις αφορούν περίπου το 36% των παραδόσεων αγελαδινού γάλακτος στην ΕΕ (π.χ. παραδόσεις εκτός συνεταιρισμών). Γράφημα 1 Συμβατικές σχέσεις 7 Τα μέσα της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος παρουσιάζονται στη διεύθυνση 8 Υπάρχουν συνεταιρισμοί που συλλέγουν και μεταποιούν γάλα και άλλοι που μόνο συλλέγουν γάλα. Από την άποψη του δικαίου ανταγωνισμού, ο κανονισμός αριθ. 1218/2010 απαλλαγής κατά κατηγορία για την εξειδίκευση μπορεί να καλύπτει τις δραστηριότητες των συνεταιρισμών μεταποίησης. Η κατάσταση των συνεταιρισμών που μόνο συλλέγουν γάλα και δεν καλύπτονται από τις διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος πρέπει να εκτιμηθεί κατά περίπτωση σύμφωνα με τους κανόνες περί ανταγωνισμού. 4

5 Μερίδιο των παραδόσεων αγελαδινού γάλακτος ανά τύπο συμβατικών ρυθμίσεων (2016) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% MT SI DK IE AT SE FI LU SK NL PL PT IT DE CZ BE EE FR HU LV LT ES UK GR RO HR BG CY Συνεταιρισμός (συλλογή και μεταποίηση) Ιδιώτες μεταποιητές Άλλες ρυθμίσεις/δεν προσδιορίζονται ποσοτικά Στις ακόλουθες υποενότητες παρουσιάζεται η κατάσταση εφαρμογής των επιμέρους διατάξεων της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος. Αναλυτικότερες πληροφορίες σχετικά με την εξέλιξη των υποχρεωτικών συμβάσεων και των οργανώσεων παραγωγών διατίθενται στο έγγραφο εργασίας των υπηρεσιών της Επιτροπής που συνοδεύει την παρούσα έκθεση. 5

6 3.1. Υποχρεωτικές συμβάσεις (άρθρο 148) Οι υποχρεωτικές συμβάσεις που εμπίπτουν στο πεδίο του άρθρου 148 του κανονισμού ΚΟΑ αντιστοιχούν στο 41% των παραδόσεων γάλακτος στην ΕΕ σε 13 κράτη μέλη. Πίνακας 1 Υποχρεωτικές συμβάσεις Κράτος μέλος Εθνική νομοθεσία Ελάχιστη διάρκεια σύμβασης Υποχρεωτικές γραπτές συμβάσεις / προσφορές Γαλλία Απρίλιος έτη Σ+Π Ιταλία Μάρτιος έτος Σ+Π Ισπανία Οκτώβριος έτος Σ+Π Λιθουανία Οκτώβριος Σ Ουγγαρία Δεκέμβριος μήνες Σ Σλοβακία Δεκέμβριος Σ Κροατία Ιούνιος μήνες Σ Κύπρος Ιούνιος έτος Σ Πορτογαλία Ιούνιος μήνες Σ+Π Βουλγαρία Νοέμβριος μήνες Σ Ρουμανία Φεβρουάριος μήνες Σ+Π Σλοβενία Ιανουάριος έτος Σ Πολωνία Οκτώβριος Σ Στη Βουλγαρία, τη Γαλλία, την Ιταλία, την Πολωνία και τη Ρουμανία, οι υποχρεωτικές γραπτές συμβάσεις ισχύουν μόνο για τη σχέση μεταξύ παραγωγών και πρώτων αγοραστών. Στα υπόλοιπα κράτη μέλη, οι όροι ισχύουν για όλες τις σχέσεις προμήθειας στην αλυσίδα μεταξύ γεωργών και μεταποιητών, ακόμη και αν υφίστανται πολλοί διαμεσολαβητές μεταξύ τους. Οι συμβάσεις παράδοσης μεταξύ των γεωργών και του συνεταιρισμού του οποίου είναι μέλη, καθώς και οι κώδικες ορθής πρακτικής δεν καλύπτονται από τη δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος. Ωστόσο, σε αυτά ενδέχεται ορισμένες φορές να περιλαμβάνονται διατάξεις παρεμφερείς με αυτές του άρθρου 148 του κανονισμού ΚΟΑ. Στο Ηνωμένο Βασίλειο συμφωνήθηκε το 2012 ένας εθελοντικός κώδικας πρακτικής μεταξύ των παραγωγών και των μεταποιητών 9 εμπνευσμένος από τις διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος. Ο κώδικας προβλέπει συμβάσεις με παρόμοιους όρους με αυτούς που καθορίζονται στη δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος και καλύπτει περισσότερο από το 85% της παραγωγής νωπού γάλακτος στο εν λόγω κράτος μέλος. Η επανεξέταση της εφαρμογής του κώδικα που διενεργήθηκε το 2014 από το Κοινοβούλιο της Σκωτίας είχε σε γενικές γραμμές θετικό αποτέλεσμα

7 Στο Βέλγιο έχουν θεσπιστεί επίσης μη δεσμευτικοί, διεπαγγελματικοί κώδικες που καλύπτουν το 85% των παραγωγών και το 98% των αγοραστών από το 2009, συγκεκριμένα, μεταξύ άλλων, συμφωνίες σχετικά με την ποιότητα, συμφωνίες για την προθεσμία καταγγελίας της σύμβασης από τους γεωργούς και από τους αγοραστές, συμφωνίες για τη βιωσιμότητα και ρυθμίσεις σχετικά με τον ρόλο των οργανώσεων παραγωγών. Στη Γερμανία υπήρχαν δεσμευτικοί κανόνες που ρύθμιζαν τους όρους για τις παραδόσεις νωπού γάλακτος πριν από τη θέσπιση της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος, οι οποίοι πληρούν σε γενικές γραμμές τις απαιτήσεις που καθορίζονται στο άρθρο 148 του κανονισμού ΚΟΑ. Στην Ισπανία το 2015 θεσπίστηκαν διάφοροι εθελοντικοί κώδικες ορθής πρακτικής, καθώς και συμβάσεις 10, με τη συμμετοχή φορέων του τομέα γεωργικών τροφίμων και ιδίως της διεπαγγελματικής οργάνωσης (ΔΕΟ) του τομέα του γάλακτος. Με συνδυασμό της κάλυψης που παρέχεται συνολικά από τις υποχρεωτικές συμβάσεις (δυνάμει του άρθρου 148 του κανονισμού ΚΟΑ), τους εθελοντικούς κώδικες και τις σχέσεις μεταξύ συνεταιρισμών, περίπου το 95% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στην ΕΕ αποτελούν επί του παρόντος αντικείμενο επίσημης συμφωνίας, με τη μία ή την άλλη μορφή Οργανώσεις παραγωγών (ΟΠ) και ενώσεις οργανώσεων παραγωγών (ΕΟΠ) (άρθρο 152 παράγραφος 3) Έως το τέλος του 2015, 260 οργανώσεις παραγωγών αναγνωρίστηκαν από 11 κράτη μέλη σύμφωνα με τις διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος, η πλειονότητα των οποίων σε τρία κράτη μέλη: Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία. Μόνο μία εξ αυτών αφορά το πρόβειο γάλα. Η τρέχουσα κατάσταση όσον αφορά τα κριτήρια αναγνώρισης των ΟΠ σε κάθε κράτος μέλος, καθώς και ο αριθμός των αναγνωρισμένων ΟΠ, παρατίθενται συνοπτικά στον πίνακα Α του παραρτήματος της παρούσας έκθεσης Εκτίμηση των κρατών μελών σχετικά με τις ΟΠ Τα περισσότερα κράτη μέλη διαβλέπουν δυνατότητες όσον αφορά τις οργανώσεις παραγωγών και τις ενώσεις οργανώσεων παραγωγών στα εδάφη τους, εκτός από αυτά που δηλώνουν ότι διαθέτουν σύστημα που λειτουργεί σε ικανοποιητικό βαθμό ή δομές που βασίζονται σε ομάδες παραγωγών. Η Γερμανία, η οποία διαθέτει την πλέον ανεπτυγμένη δομή οργανώσεων παραγωγών στην ΕΕ, υποστηρίζει τη μετατροπή των υφιστάμενων οργανώσεων παραγωγών σε ευρύτερες δομές (ΕΟΠ), αντί για τη δημιουργία νέων. Στη Γαλλία, οι παραγωγοί δείχνουν επίσης αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις ενώσεις οργανώσεων παραγωγών. Η ετήσια εμπορεύσιμη παραγωγή των 259 οργανώσεων παραγωγών που έχουν αναγνωριστεί για το αγελαδινό γάλα ανέρχεται περίπου στο 13% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος

8 στην ΕΕ το 2015 και στο 37% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στην ΕΕ εκτός των δικτύων των συνεταιρισμών. Οι βασικοί λόγοι για την έλλειψη μεγαλύτερης απορρόφησης είναι οι εξής: 1) ανεπαρκείς γνώσεις των γεωργών όσον αφορά τους στόχους, τις επιπτώσεις και τα πλεονεκτήματα που απορρέουν από την προσχώρηση σε οργανώσεις παραγωγών 2) έλλειψη οικονομικής στήριξης για τη σύσταση οργανώσεων παραγωγών (που σχετίζεται ως έναν βαθμό με την ελλιπή πληροφόρηση, καθώς υπάρχουν δυνατότητες στο πλαίσιο της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη). Άλλες αναφερθείσες αιτίες είναι οι εξής: Διοικητική και οικονομική επιβάρυνση που σχετίζεται με τη δημιουργία και την αναγνώριση των ΟΠ. Σε ορισμένα κράτη μέλη της ΕΕ-13, οι γεωργοί που πραγματοποίησαν μετάβαση σε ιδιωτικές επιχειρήσεις από συστήματα συνεταιριστικής παραγωγής που ίσχυαν πριν από το 1992 ενδέχεται να είναι απρόθυμοι να εισέλθουν εκ νέου σε συνεταιριστικές δομές. Αναφέρεται επίσης ο φόβος απώλειας της αυτονομίας με την ευρύτερη έννοια. Οι γεωργοί δεν έχουν υπόψη τους επιτυχή παραδείγματα που θα μπορούσαν να τους ενθαρρύνουν να υιοθετήσουν ορθότερες πρακτικές. Αβεβαιότητα όσον αφορά το περιθώριο ελιγμών των οργανώσεων παραγωγών και των ενώσεων οργανώσεων παραγωγών στο πλαίσιο των κανόνων ανταγωνισμού. Σκεπτικισμός σχετικά με την ικανότητα των ΟΠ να επιτυγχάνουν καλύτερα αποτελέσματα μέσω της συλλογικής διαπραγμάτευσης ή να εξασφαλίζουν τη συλλογή γάλακτος για όλα τα μέλη τους. Με βάση τις εν λόγω ελλείψεις, τα κράτη μέλη προτείνουν ορισμένες ιδέες για την τόνωση της δημιουργίας νέων ΟΠ ή για τη βελτίωση της λειτουργίας των υφιστάμενων ΟΠ (και με μια ευρύτερη προσέγγιση, για την ενθάρρυνση των γεωργών να συνάπτουν συμφωνίες από κοινού παραγωγής): Αύξηση της ενημέρωσης των γεωργών σχετικά με τη λειτουργία και τις δυνατότητες των ΟΠ. Βελτίωση των δεξιοτήτων διοίκησης και διαπραγμάτευσης του προσωπικού των ΟΠ. Παροχή οικονομικής στήριξης για τη δημιουργία και τη λειτουργία ΟΠ. Η στήριξη της σύστασης ΟΠ είναι ήδη διαθέσιμη στο πλαίσιο του δεύτερου πυλώνα 11, ωστόσο έχει προγραμματιστεί μόνο σε 16 κράτη μέλη 12. Από επιχειρησιακή άποψη, στην 11 Άρθρο 27 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1305/2013: Σύσταση ομάδων και οργανώσεων παραγωγών. 12 BE, BG, CY, EE, ES, FR, GR, HR, HU, IT, LT, LV, PL, PT, RO και SI. 8

9 πολιτική για την αγροτική ανάπτυξη προβλέπονται ήδη ορισμένα μέτρα στους τομείς της συνεργασίας, της κατάρτισης/συμβουλευτικής και των επενδύσεων. Ως εκ τούτου, οποιαδήποτε συναφής πρωτοβουλία θα πρέπει να στοχεύει στην ορθότερη αξιοποίηση των ήδη διαθέσιμων μέσων και όχι στην εκπόνηση νέων. Παροχή οικονομικών κινήτρων στις ΟΠ και τους συνεταιρισμούς για επένδυση στις ικανότητες μεταποίησης προκειμένου να μεταποιούν οι ίδιοι το γάλα που παράγουν και να έχουν καλύτερο μερίδιο της τελικής προστιθέμενης αξίας. Ως προς αυτό, παρέχονται ήδη δυνατότητες στο πλαίσιο της πολιτικής για την αγροτική ανάπτυξη 13. Παροχή προνομίων στις ΟΠ σε βάρος των μεμονωμένων παραγωγών ως προς την πρόσβαση σε καθεστώτα ενισχύσεων, με τη μορφή πριμοδοτήσεων, υψηλότερης προτεραιότητας κατά τον καθορισμό των κριτηρίων επιλεξιμότητας ή υψηλότερων ποσοστών συγχρηματοδότησης Η άποψη των οργανώσεων παραγωγών και των εκπροσώπων των γεωργών Ζητήθηκε από όλες τις ΟΠ που είναι αναγνωρισμένες δυνάμει της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος να συμμετάσχουν σε έρευνα ώστε να διαπιστωθούν οι λόγοι για τους οποίους συστάθηκαν οι οργανώσεις και να γίνουν κατανοητά τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα που συνεπάγεται για τα μέλη τους η συμμετοχή τους στην οργάνωση παραγωγών. 63 οργανώσεις παραγωγών συμπλήρωσαν ερωτηματολόγιο που ήταν διατυπωμένο στην εθνική τους γλώσσα. Μεταξύ των λόγων σύστασης οργάνωσης παραγωγών, η εξασφάλιση καλύτερης τιμής του γάλακτος αποτελεί πρώτη προτεραιότητα για την πλειονότητα των ερωτηθέντων, ακολουθούμενη από την εξασφάλιση σταθερότερης τιμής, τη συνολική βελτίωση της θέσης του παραγωγού στην αλυσίδα εφοδιασμού και την εξασφάλιση της συλλογής γάλακτος για όλα τα μέλη της οργάνωσης παραγωγών. Όσον αφορά την επίτευξη των στόχων τους, το 60 % περίπου των ΟΠ δήλωσαν ότι έχουν επιτύχει, εν μέρει έως και πλήρως, σταθερότερη τιμή. Το 70 % περίπου πέτυχαν καλύτερη τιμή, ενώ περίπου το 20 % των οργανώσεων παραγωγών δήλωσαν ότι δεν κατάφεραν καθόλου να επιτύχουν κανέναν από αυτούς τους δύο στόχους. Περίπου το 65% των ΟΠ δήλωσαν ότι εξασφάλισαν μερική έως πλήρη βελτίωση της θέσης των παραγωγών στην αλυσίδα, ενώ διαπιστώθηκε ότι στο 14% των περιπτώσεων δεν σημειώθηκε βελτίωση. Ο στόχος που παρουσιάζει τον υψηλότερο βαθμό επίτευξης είναι η εξασφάλιση της συλλογής γάλακτος για όλα τα μέλη της οργάνωσης παραγωγών, όπου περίπου το 60% των ερωτηθέντων δήλωσαν ότι πέτυχαν πλήρως τον εν λόγω στόχο. Εάν συμπεριληφθούν οι απαντήσεις που αφορούν τη μερική επίτευξη του στόχου, το ποσοστό αυτό αγγίζει το 71 %. Όσον αφορά τη βελτίωση της πρόσβασης σε πληροφορίες της αγοράς για τη λήψη αποφάσεων παραγωγής, σημειώθηκε επίσης μερική ή πλήρης επίτευξη στο 73% περίπου των περιπτώσεων, ωστόσο η μερική επίτευξη του εν λόγω στόχου ήταν συχνότερη. 13 Άρθρο 17 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1305/2013: Επενδύσεις σε υλικά στοιχεία του ενεργητικού. 9

10 Οι βασικές δραστηριότητες των ερωτηθεισών οργανώσεων παραγωγών υπερβαίνουν κατά πολύ τις τιμές διαπραγμάτευσης (περίπου 85% των οργανώσεων παραγωγών). Επίσης, οι ΟΠ διαπραγματεύονται τις ποσότητες παράδοσης (περίπου 75%), τους όρους παράδοσης (περίπου 60%) και τους όρους πληρωμής (περίπου 70%). Η πλειονότητα των εν λόγω ΟΠ (περίπου 80%) παρέχουν μία ή περισσότερες υπηρεσίες που προσθέτουν αξία στην προσφορά γάλακτος και/ή υποστηρίζουν τις δραστηριότητες των παραγωγών: συλλογή γάλακτος (περίπου 50%), οργάνωση της ανταλλαγής πληροφοριών/εμπειριών (περίπου 65%), οργάνωση ποιοτικών ελέγχων (περίπου 50%), οργάνωση παροχής τεχνικών/οικονομικών συμβουλών (περίπου 40%), οργάνωση κοινών αγορών εισροών (περίπου 30%). Τα βασικά πλεονεκτήματα που συνεπάγεται για τους γεωργούς η συμμετοχή τους σε ΟΠ, τα οποία αναφέρθηκαν από τις οργανώσεις παραγωγών, είναι η δυνατότητα συλλογικής διαπραγμάτευσης των συμβατικών όρων και η ορθότερη διαχείριση των ποσοτήτων γάλακτος. Ορισμένες ΟΠ αναφέρουν επίσης ως πλεονεκτήματα τις καλύτερες τιμές του γάλακτος, την επιχειρηματική σταθερότητα, την ύπαρξη ενός ενιαίου συνομιλητή με τους μεταποιητές και τη βελτίωση της ενημέρωσης όσον αφορά την αγορά. Τα μειονεκτήματα για τους γεωργούς που είναι μέλη οργάνωσης παραγωγών αναφέρονται λιγότερο συχνά. Ορισμένοι ερωτηθέντες αναφέρουν τα εξής: εισφορές που πρέπει να καταβάλλονται από τα μέλη των ΟΠ, απαιτούμενοι πόροι (τόσο ανθρώπινοι όσο και υλικοί) και περιορισμός της ανεξαρτησίας των γεωργών όσον αφορά τη λήψη επιχειρηματικών αποφάσεων. Μόλις 11 από τις 63 οργανώσεις παραγωγών εξετάζουν το ενδεχόμενο εξέλιξής τους σε συνεταιρισμό μεταποίησης, αποβλέποντας κυρίως στην ευκαιρία επιχειρηματικής ανάπτυξης, ώστε να εξασφαλίσουν καλύτερες τιμές γάλακτος για τα μέλη τους και να βελτιώσουν τη θέση των παραγωγών στην αλυσίδα εφοδιασμού. Η συντριπτική πλειονότητα των ΟΠ δεν εξετάζουν την εν λόγω επιλογή, κυρίως λόγω των σημαντικών επενδύσεων που απαιτούνται (και της ανεπαρκούς κρατικής στήριξης), καθώς και της έλλειψης επιχειρηματικού ενδιαφέροντος εκ μέρους των μελών των ΟΠ. Οι περισσότεροι ερωτηθέντες διαβλέπουν δυνατότητες δημιουργίας περισσότερων ΟΠ στα κράτη μέλη στα οποία δραστηριοποιούνται (μόνο 11 εξ αυτών έδωσαν αρνητική απάντηση). Η έλλειψη οργάνωσης στον κλάδο, η απουσία επιτυχών παραδειγμάτων και η σχετική απροθυμία συνεργασίας μεταξύ των γεωργών (η οποία σχετίζεται επίσης με την προτίμηση που δείχνουν οι γεωργοί στην άμεση επαφή με τους αγοραστές) αναφέρονται ως οι βασικοί λόγοι για τους οποίους οι ΟΠ δεν έχουν ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Παρεμφερής έρευνα διενεργήθηκε επίσης και στις οργανώσεις γεωργών, κυρίως με σκοπό να εκτιμηθεί η δυνατότητα δημιουργίας οργανώσεων παραγωγών στα κράτη μέλη στα οποία δραστηριοποιούνται. Μεταξύ των κρατών μελών όπου δεν υφίστανται αναγνωρισμένες ΟΠ, η Δανία, η Φινλανδία, οι Κάτω Χώρες, η Σουηδία, η Αυστρία, η Ιρλανδία, η Σλοβενία και η Πολωνία δεν θεωρούν ότι υπάρχουν δυνατότητες για το εν λόγω μέσο, καθώς η συνεταιριστική δομή (ομάδες παραγωγών στην περίπτωση της Πολωνίας) επιτρέπει ήδη την καλή οργάνωση του τομέα. Η Λιθουανία αναφέρει την ελλιπή οργάνωση του τομέα για να εξηγήσει την απουσία ΟΠ και τις 10

11 περιορισμένες δυνατότητές τους. Οι εκπρόσωποι των γεωργών από την Εσθονία και τη Λετονία παρουσιάζουν μια θετική αντίληψη για τις δυνατότητες όσον αφορά τις ΟΠ. Στα κράτη μέλη όπου υφίστανται αναγνωρισμένες ΟΠ, το εν λόγω μέσο τείνει να εξαντληθεί στη Γερμανία, την Ιταλία και τη Γαλλία, οι οποίες διαθέτουν το 92% του συνόλου των αναγνωρισμένων ΟΠ στην ΕΕ. Συγκεκριμένα στην περίπτωση της Γαλλίας, η αναμενόμενη εξέλιξη αφορά τη μετάβαση σε λιγότερες αλλά μεγαλύτερες ΟΠ (ή ομαδοποιημένες σε ΕΟΠ) και οριζόντιες οργανώσεις (με παραδόσεις σε περισσότερους του ενός μεταποιητές). Οι οργανώσεις γεωργών θεωρούν ότι υπάρχουν ελάχιστες δυνατότητες για ΟΠ στην Ισπανία (ελλιπής οργάνωση στον τομέα, δεν θεωρούν ότι πρόκειται για το κατάλληλο εργαλείο), την Τσεχική Δημοκρατία (υφίστανται ήδη σχετικά μεγάλες γεωργικές εκμεταλλεύσεις) και την Πορτογαλία και το Βέλγιο (καλά ανεπτυγμένη συνεταιριστική δομή). Αντίθετα, οι εκπρόσωποι από την Κροατία, τη Ρουμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο θεωρούν ότι υπάρχουν σαφείς δυνατότητες για περισσότερες ΟΠ στα εδάφη τους Συλλογική διαπραγμάτευση (άρθρο 149) Έξι κράτη μέλη ανέφεραν παραδόσεις νωπού γάλακτος στο πλαίσιο συμβάσεων που αποτέλεσαν αντικείμενο συλλογικής διαπραγμάτευσης το 2014 και το Οι ποσότητες που αποτέλεσαν αντικείμενο συλλογικής διαπραγμάτευσης κάλυψαν το 25% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στα εν λόγω κράτη μέλη το 2015 και αντιστοιχούν περίπου στο 13% των συνολικών παραδόσεων νωπού γάλακτος στην ΕΕ. Δεν αναφέρθηκε παρέμβαση των αρχών ανταγωνισμού όσον αφορά αποκλεισμό του ανταγωνισμού ή σοβαρή ζημία σε ΜΜΕ μεταποίησης νωπού γάλακτος λόγω συλλογικών διαπραγματεύσεων. Πίνακας 2 Παραδόσεις αγελαδινού γάλακτος το 2014 και το 2015 στο πλαίσιο συμβάσεων βάσει συλλογικής διαπραγμάτευσης Κράτος μέλος Ποσότητα που αποτέλεσε αντικείμενο συλλογικής διαπραγμάτε υσης (x1000 t) Ποσοστό παραδόσεων των κρατών μελών κατά προσέγγιση Ποσότητα που αποτέλεσε αντικείμενο συλλογικής διαπραγμάτευ σης (x1000 t) Ποσοστό παραδόσεων των κρατών μελών κατά προσέγγιση Βουλγαρία 0-5,6 1,1% Τσεχική % % 11

12 Δημοκρατία Γερμανία % % Ισπανία % 621 9% Γαλλία % % Ηνωμένο Βασίλειο % Στην Ισπανία, η μόνη οργάνωση παραγωγών που είναι αναγνωρισμένη για πρόβειο γάλα ανέφερε κοινές διαπραγματεύσεις το 2014 και το 2015 για περίπου τόνους και τόνους αντίστοιχα (σχεδόν 100 % της εμπορεύσιμης παραγωγής της). Η μείωση της παραδιδόμενης ποσότητας προκύπτει από τη μείωση του αριθμού των μελών των ΟΠ (από 729 σε 548). Επιπλέον, στην Ισπανία δημιουργήθηκε μία νέα ΟΠ το 2015 και μία ΟΠ απώλεσε την αναγνώρισή της, ωστόσο η νεοσύστατη οργάνωση είναι σημαντικά μικρότερη. Η μείωση του ποσοστού παραδόσεων που αποτέλεσαν αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων στην Τσεχική Δημοκρατία το 2015 οφείλεται κυρίως στην εξαφάνιση 7 ΟΠ κατά το εν λόγω έτος. Στη Γαλλία, το ποσοστό αυτό σημείωσε σταθερή αύξηση κατά τα τελευταία τρία έτη, κατ αναλογία προς την πρόοδο που σημειώθηκε όσον αφορά τον αριθμό ΟΠ που λαμβάνουν αναγνώριση κάθε έτος. Στη Γερμανία, το ποσοστό παραμένει σχετικά σταθερό δεδομένου ότι η δυνατότητα σύστασης νέων ΟΠ εξάντλησε σχεδόν τα περιθώριά της επομένως, τυχόν διακύμανση σχετίζεται κατά κύριο λόγο με την εξέλιξη των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στη χώρα. Το μερίδιο μειώθηκε ελαφρώς το 2015 σε σύγκριση με το 2014, ενώ παρατηρήθηκε αύξηση του ρόλου των ενώσεων οργανώσεων παραγωγών: δύο εκ των τεσσάρων αναγνωρισμένων ΕΟΠ δήλωσαν ότι το 2015 πραγματοποιήθηκαν συλλογικές διαπραγματεύσεις για συνολική ποσότητα 5,5 εκατ. τόνων (που αντιστοιχεί στο 42% της συνολικής ποσότητας που αποτέλεσε αντικείμενο συλλογικών διαπραγματεύσεων). Ορισμένοι παράγοντες επιτυχίας που ανέφεραν τα κράτη μέλη όσον αφορά τη δυνατότητα περαιτέρω ανάπτυξης της συλλογικής διαπραγμάτευσης σχετίζονται με τα εξής: Επαρκές μέγεθος των ΟΠ. Απαιτείται ένα ελάχιστο μέγεθος της οργάνωσης παραγωγών ώστε να διαθέτει πραγματική διαπραγματευτική ισχύ. Παράλληλα, οι νεοσύστατες ΟΠ με υπερβολικά μεγάλο μέγεθος διατρέχουν τον κίνδυνο να καταστούν μη λειτουργικές. Η Γερμανία και η Γαλλία είναι τα κράτη μέλη με τον μεγαλύτερο αριθμό αναγνωρισμένων ΟΠ και το μεγαλύτερο μερίδιο συλλογικής διαπραγμάτευσης. Τα μέλη των ΟΠ στις εν λόγω χώρες είναι κατά μέσο όρο 100 και 250 γεωργοί αντίστοιχα. Φαίνεται ότι είναι επιθυμητή η δημιουργία, σε ένα πρώτο στάδιο, ΟΠ με διαχειρίσιμο μέγεθος οι οποίες στη συνέχεια θα εξελιχθούν σε μεγαλύτερες δομές, όπως ΕΟΠ, και όχι σε υπερμεγέθεις ΟΠ με έως μέλη και μηδαμινή λειτουργική ικανότητα. 12

13 Αύξηση της ευαισθητοποίησης των αγοραστών γάλακτος σχετικά με τα δυνητικά οφέλη της συμμετοχής τους σε συλλογικές διαπραγματεύσεις με ομάδες γεωργών (διευκόλυνση της διαπραγμάτευσης, μείωση του κόστους των συναλλαγών, εγγύηση των προμηθειών και βελτίωση της επικοινωνίας). Η οικονομική στήριξη των ΟΠ (πέραν των κονδυλίων που διατίθενται ήδη) με την προϋπόθεση επίτευξης των στόχων συλλογικής διαπραγμάτευσης ενδέχεται να συμβάλλει στην τόνωση της εν λόγω πρακτικής και την ενθάρρυνση της περαιτέρω ενοποίησης παραγωγών και μεταποιητών. Η αλληλεγγύη μεταξύ των παραγωγών είναι κρίσιμης σημασίας για την αποτελεσματική λειτουργία των ΟΠ. Η δυνατότητα των γεωργών να παρακάμπτουν τις συμφωνίες που συνάπτονται από τις ΟΠ προκειμένου να επιδιώξουν ευνοϊκότερες συνθήκες υπονομεύει την ορθή λειτουργία των ΟΠ. Για την πλειονότητα των ΟΠ που συμμετείχαν στην έρευνα (73%), το αποτέλεσμα της συλλογικής διαπραγμάτευσης είναι δεσμευτικό για τα μέλη των οργανώσεων παραγωγών. Σε μόλις 9 από τους 63 ερωτηθέντες, τα μέλη των ΟΠ διαπραγματεύονται/παραδίδουν μέρος της παραγωγής γάλακτος εκτός της οργάνωσης παραγωγής. Οι συμβάσεις συνάπτονται είτε από γεωργούς είτε από ΟΠ για λογαριασμό τους, ενώ η δεύτερη αυτή επιλογή είναι η πλέον δημοφιλής (περίπου 60%) Ρύθμιση της προσφοράς τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης (άρθρο 150) Δύο κράτη μέλη έχουν θεσπίσει κανόνες για τη διαχείριση της προσφοράς τυριού όσον αφορά τυριά προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης. Η Γαλλία για το Comté, το Beaufort, το Reblochon και το Gruyère και η Ιταλία για το Asiago, το Grana Padano, το Parmigiano Reggiano και το Pecorino Romano. Οι αντίστοιχες κοινοποιήσεις είναι δημοσιευμένες στον ιστότοπο της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος 14. Τα δυο αυτά κράτη μέλη διατυπώνουν θετική εκτίμηση για την αποτελεσματικότητα του εν λόγω μέσου αναφορικά με την ορθή προσαρμογή της προσφοράς στη ζήτηση, τη σταθεροποίηση των τιμών και την προστασία της παραγωγής σε μειονεκτικές περιοχές Διεπαγγελματικές οργανώσεις (ΔΕΟ) (άρθρο 157 παράγραφος 3) 10 ΔΕΟ έχουν λάβει αναγνώριση στον τομέα των γαλακτοκομικών προϊόντων σε πέντε κράτη μέλη: Γαλλία (συνολικά 6, τέσσερις εκ των οποίων με περιφερειακή διάσταση), Ισπανία, Ουγγαρία, Κάτω Χώρες και Πορτογαλία. Στην Ουγγαρία, η ΔΕΟ καλύπτει τα τρία στάδια της αλυσίδας εφοδιασμού από τους παραγωγούς έως το λιανικό εμπόριο, ενώ στις υπόλοιπες ΔΕΟ συμμετέχουν μόνο οι παραγωγοί και η βιομηχανία (στις Κάτω Χώρες, η

14 επαγγελματική οργάνωση έχει εταιρική σχέση με τη ΔΕΟ και συμμετέχει στο διοικητικό της συμβούλιο με συμβουλευτικό ρόλο). Και τα πέντε αυτά κράτη μέλη κρίνουν ικανοποιητική τη λειτουργία των οικείων ΔΕΟ ως προς τον ρόλο τους που συνίσταται στη σύγκλιση των συμφερόντων των διαφόρων ενδιαφερόμενων μερών στην αλυσίδα εφοδιασμού. Μεταξύ των κρατών μελών που δεν έχουν αναγνωρίσει καμία ΔΕΟ, η Ιταλία, η Σλοβενία, η Πολωνία, η Ελλάδα, η Ρουμανία, η Κροατία, το Βέλγιο και σε μικρότερο βαθμό η Λετονία θεωρούν ότι υπάρχει δυνατότητα για τέτοιες δομές. Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, ένα καλά ανεπτυγμένο συνεταιριστικό μοντέλο ή απλώς το μικρό ενδιαφέρον που δείχνουν οι φορείς αποτελούν τους βασικούς λόγους για τους οποίους δεν αξιοποιείται το εν λόγω μέσο. Στο άρθρο 210 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/ προβλέπονται συμφωνίες και εναρμονισμένες πρακτικές αναγνωρισμένων διεπαγγελματικών οργανώσεων που εξαιρούνται από την εφαρμογή του άρθρου 101 παράγραφος 1 ΣΛΕΕ υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Στο άρθρο 164 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1308/2013 καθορίζονται απαιτήσεις για τον μηχανισμό επέκτασης κανόνων που δύνανται να ενεργοποιούν οι ΔΕΟ. Ενόψει των εν λόγω διατάξεων, υποβλήθηκαν τέσσερις κοινοποιήσεις από τη Γαλλία το 2015 και το 2016 όσον αφορά τις εισφορές των μελών για τη χρηματοδότηση κοινών δράσεων γενικού ενδιαφέροντος για τον τομέα του γάλακτος από περιφερειακές ΔΕΟ. Τόσοι οι ΟΠ όσο και οι οργανώσεις γεωργών που συμμετείχαν στην έρευνα υποστηρίζουν τη διεύρυνση του περιθωρίου ελιγμών των ΔΕΟ προκειμένου οι ΔΕΟ να καταστούν πιο αποδοτικές. Μικρός αριθμός οργανώσεων υποστηρίζουν τη μεγαλύτερη ευελιξία στις απαιτήσεις εφαρμογής του μηχανισμού επέκτασης κανόνων ή την ενίσχυση του ρόλου στην πρόληψη και διαχείριση κρίσεων (κυρίως όσον αφορά τον σχεδιασμό της παραγωγής, πέραν των ήδη προβλεπόμενων στο άρθρο 222 του κανονισμού ΚΟΑ) Υποχρεωτικές δηλώσεις στον τομέα των παραδόσεων γάλακτος (άρθρο 151) Από την 1η Μαΐου 2015, τα κράτη μέλη είναι υποχρεωμένα να ενημερώνουν την Επιτροπή, το αργότερο έως την 25 η ημέρα κάθε μήνα, σχετικά με τη συνολική ποσότητα νωπού αγελαδινού γάλακτος που παραδόθηκε τον προηγούμενο μήνα στους πρώτους αγοραστές που δραστηριοποιούνται στο έδαφός τους. Με ελάχιστες εξαιρέσεις, οι πληροφορίες που παρέχονται από τα κράτη μέλη σχετικά με τα μέτρα που θεσπίζονται για τη συμμόρφωση με τις εν λόγω ρυθμιστικές απαιτήσεις παρέχουν την εύλογη βεβαιότητα ότι όλες οι παραδόσεις γάλακτος που πραγματοποιούνται εντός ενός μήνα κοινοποιούνται εμπρόθεσμα. Το επίπεδο συμμόρφωσης με την προθεσμία των 25 ημερών κατά τους πρώτους 13 μήνες από τη θέσπιση του συστήματος κοινοποιήσεων (Απρίλιος 2015 έως και Απρίλιος 2016) παρουσιάζεται στον πίνακα Β του παραρτήματος της παρούσας έκθεσης. 12 κράτη μέλη 15 Πρώην άρθρο 177 του κανονισμού (ΕΕ) αριθ. 1234/

15 τήρησαν την προθεσμία, ενώ 8 κράτη μέλη βελτίωσαν αισθητά τις επιδόσεις τους κατά τους πρώτους μήνες του Τα κράτη μέλη που έχουν θεσπίσει λιγότερο περιοριστικούς κανόνες για τους πρώτους αγοραστές είναι αυτά που σημειώνουν χαμηλές επιδόσεις. 4. ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΔΕΣΜΗΣ ΜΕΤΡΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΓΩΓΟΥΣ ΚΑΙ ΣΤΗΝ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΓΑΛΑΚΤΟΣ ΣΕ ΜΕΙΟΝΕΚΤΙΚΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ Επειδή δεν υφίσταται ενιαίος ορισμός των «μειονεκτικών περιοχών» όσον αφορά την παραγωγή γάλακτος, ζητήθηκε από τα κράτη μέλη να αναφέρουν τα κριτήρια που χρησιμοποίησαν εν προκειμένω. Αναφέρθηκαν πέντε διαφορετικές νομικές βάσεις. Η αναφορά σε «περιοχές που αντιμετωπίζουν φυσικά ή άλλα ειδικά μειονεκτήματα» όπως ορίζεται στα άρθρα 31 και 32 του κανονισμού αριθ. 1305/2013 ήταν η πιο συχνή (12 κράτη μέλη). Άλλα κράτη μέλη έκαναν λόγο για λιγότερο ευνοημένες περιοχές (κανονισμός αριθ. 1257/1999), λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες (κανονισμός αριθ. 1308/2013), και παρέπεμψαν στην οδηγία 75/268/ΕΟΚ και την οδηγία 85/148/ΕΟΚ. Έξι κράτη μέλη έδωσαν διαφορετικές περιγραφές χωρίς νομοθετικές παραπομπές και τέσσερα κράτη μέλη δεν παρείχαν ορισμό για τις μειονεκτικές περιοχές. Βάσει αυτών των σχετικά ανομοιογενών ορισμών των «μειονεκτικών περιοχών», η αναλογία της παραγωγής γάλακτος σε μειονεκτικές περιοχές έχει εξελιχθεί όπως φαίνεται στο παρακάτω γράφημα: 15

16 3% 2% 1% 22% 21% 18% 17% 13% 11% 0,4% 23% 22% 18% 17% 14% 12% 0,4% 39% 38% 38% 65% 64% 61% 61% 61% 60% 60% 60% 70% 66% 75% 91% 88% 88% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 96% Γράφημα 2 Παραγωγή γάλακτος σε μειονεκτικές περιοχές Μερίδιο (%) της παραγωγής αγελαδινού γάλακτος σε μειονεκτικές περιοχές 100% 90% Ερωτηματολόγιο 2016 Ερωτηματολόγιο % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% α.α. α.α. LU LV MT FI PT AT SK CZ SI EL DE ES UK RO IT HR BE FR SE PL DK EE Στο γράφημα 2 παρουσιάζεται μια σχετικά σταθερή κατανομή της παραγωγής γάλακτος μεταξύ μειονεκτικών και μη μειονεκτικών περιοχών με την πάροδο των ετών. Μόνο η Κροατία σημειώνει αισθητή απόκλιση, ωστόσο αυτό οφείλεται στον εκ νέου ορισμό της «μειονεκτικής περιοχής» και όχι σε πραγματική διαφορά μεταξύ των διαφόρων περιοχών. Τα κράτη μέλη δεν αναφέρουν καμία σημαντική διαφορά μεταξύ μειονεκτικών και μη μειονεκτικών περιοχών στην τάση όσον αφορά την παραγωγή γάλακτος και τον αριθμό των παραγωγών γάλακτος. Η ανάπτυξη της παραγωγής γάλακτος και τα ποσοστά εγκατάλειψης των γεωργικών εκμεταλλεύσεων είναι στην ουσία σχετικά ανεξάρτητα από το πόσο ευάλωτη είναι η περιοχή στην οποία γίνεται η παραγωγή γάλακτος. Η τάση για σταθερή έως αυξανόμενη παραγωγή γάλακτος σε συνδυασμό με τη μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων (με μεγαλύτερα κοπάδια και υψηλότερη απόδοση ανά αγελάδα) ισχύει επομένως εξίσου. Όσον αφορά τις συμβατικές σχέσεις, οι απαντήσεις που παρείχαν τα κράτη μέλη υποδεικνύουν ότι το σχετικό βάρος των γαλακτοκομικών συνεταιρισμών είναι υψηλότερο σε μειονεκτικές περιοχές παρά σε άλλες περιοχές της χώρας. Αυτό ισχύει στην περίπτωση της Ιταλίας, της Πολωνίας, της Σουηδίας, της Γαλλίας, της Εσθονίας και, σε μικρότερο βαθμό, της Πορτογαλίας, της Ελλάδας και της Ρουμανίας, όπου τα συνδυασμένα ποσοστά παραδόσεων σε συνεταιρισμούς μεταποίησης και συλλογής σε μειονεκτικές περιοχές είναι υψηλότερα (και επομένως το μερίδιο των ιδιωτών μεταποιητών είναι χαμηλότερο) από αυτά που εμφανίζονται στο γράφημα 1. Παρά το γεγονός αυτό, οι διατάξεις της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος όσον αφορά τις συμβατικές σχέσεις, τις ΟΠ και τη συλλογική διαπραγμάτευση ενδέχεται να έχουν σχετικά χαμηλή συνάφεια σε μειονεκτικές περιοχές. 16

17 Τα κράτη μέλη θεωρούν γενικά ότι η δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος αποτελεί ένα χρήσιμο μέσο για την αναδιάρθρωση του τομέα του γάλακτος γενικά και αναγνωρίζουν ότι δεν επικεντρώνεται συγκεκριμένα στις μειονεκτικές περιοχές. Η Γαλλία είναι το μόνο κράτος μέλος που αναφέρει ότι παρατηρήθηκε θετική επίδραση των ΟΠ και της ρύθμισης της προσφοράς τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης στη διατήρηση της παραγωγής γάλακτος σε μειονεκτικές περιοχές (με το ποσοστό εγκατάλειψης γεωργικών εκμεταλλεύσεων να είναι ελαφρώς χαμηλότερο στις ορεινές περιοχές σε σύγκριση με τις πεδινές περιοχές). 5. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος θεσπίστηκε μετά την κρίση του Ο βασικός στόχος της είναι η βελτίωση της θέσης των παραγωγών στην αλυσίδα. Σύμφωνα με στοιχεία, ο στόχος αυτός έχει εκπληρωθεί ως έναν βαθμό, μεταξύ άλλων μέσω διαφόρων άλλων συλλογικών δράσεων των παραγωγών πέραν της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος, και μπορούν να ληφθούν επιπλέον μέτρα για την περαιτέρω βελτίωση της εν λόγω θέσης με ουσιαστικό τρόπο: Στις περιπτώσεις όπου το μερίδιο των συνεταιρισμών είναι χαμηλό, υλοποιήθηκαν σε ευρεία κλίμακα υποχρεωτικές συμβάσεις παράδοσης. Το εν λόγω μέσο τυποποιεί σχέσεις μεταξύ παραγωγών και μεταποιητών στα κράτη μέλη οι οποίες αντιστοιχούν στο 41% των συνολικών παραδόσεων γάλακτος στην ΕΕ. Οργανώσεις παραγωγών έχουν αναγνωριστεί σε 11 κράτη μέλη. Οι εν λόγω ΟΠ επιφέρουν απτά αποτελέσματα για τους γεωργούς: 60% και πλέον των ΟΠ που συμμετείχαν στην έρευνα δηλώνουν ότι έχουν καλύτερες ή σταθερότερες τιμές γάλακτος. Οι περισσότερες ΟΠ προχωρούν πολύ πιο πέρα από τη διαπραγμάτευση των τιμών και τις παραδόσεις: το 80% των ΟΠ παρέχουν μία ή περισσότερες υπηρεσίες που προσθέτουν αξία στην προσφορά γάλακτος και/ή υποστηρίζουν τις δραστηριότητες των παραγωγών, όπως συλλογή γάλακτος, ποιοτικός έλεγχος, τεχνική υποστήριξη και κοινή ανάθεση των εισροών. Τα συναφή επιτυχή παραδείγματα θα πρέπει να αξιοποιούνται στον βαθμό που συμβάλλουν στη μακροπρόθεσμη βελτίωση της αποδοτικότητας και της ανθεκτικότητας των παραγωγών γάλακτος. Η συλλογική διαπραγμάτευση με τους πρώτους αγοραστές, η οποία θεωρείται από τους γεωργούς ένα από τα βασικά οφέλη που συνεπάγεται η συμμετοχή σε ΟΠ, πραγματοποιήθηκε με ουσιαστικό τρόπο στη Γερμανία, τη Γαλλία και την Τσεχική Δημοκρατία και σε μικρότερο βαθμό στην Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Βουλγαρία, χωρίς να αναφερθεί καμία περίπτωση παραβίασης των κανόνων ανταγωνισμού. Η ρύθμιση της προσφοράς τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης επιφέρει θετικά αποτελέσματα στα δύο κράτη μέλη στα οποία διενεργείται, όσον αφορά την ορθή προσαρμογή της προσφοράς στη ζήτηση, τη σταθεροποίηση των τιμών και την προστασία της παραγωγής τυριού σε μειονεκτικές περιοχές. 17

18 Οι διεπαγγελματικές οργανώσεις συμβάλλουν στην αύξηση της διαφάνειας σε ολόκληρη την αλυσίδα εφοδιασμού και έχουν αποδειχθεί χρήσιμες σε ένα ευρύ φάσμα δραστηριοτήτων, όπως καθορισμός τυποποιημένων συμβάσεων, προώθηση και παροχή τεχνικών συμβουλών. Η διάταξη περί υποχρεωτικών δηλώσεων για τις παραδόσεις γάλακτος εξασφάλισε ένα άρτιο σύστημα πληροφόρησης για τις ποσότητες, ενώ παράλληλα συμβάλλει στη σημαντική βελτίωση της έγκαιρης υποβολής των πληροφοριών. Ενώ τα κράτη μέλη αναγνωρίζουν γενικά ότι η δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος δεν επικεντρώνεται συγκεκριμένα στις μειονεκτικές περιοχές, στη Γαλλία οι ΟΠ και η ρύθμιση της προσφοράς τυριού προστατευόμενης ονομασίας προέλευσης ή προστατευόμενης γεωγραφικής ένδειξης θεωρείται ότι έχουν θετική συμβολή στη διατήρηση της παραγωγής γάλακτος σε τέτοιες περιοχές. Η δυνατότητα εφαρμογής δύο βασικών μέσων της δέσμης μέτρων για τον τομέα του γάλακτος, όπως ΟΠ και συλλογικές διαπραγματεύσεις, αναγνωρίζεται από τα κράτη μέλη, τις ΟΠ και τις οργανώσεις γεωργών, ωστόσο δεν έχει ακόμη αξιοποιηθεί πλήρως. Μπορούν να προβλεφθούν δράσεις παιδαγωγικού, οικονομικού ή επιχειρησιακού χαρακτήρα τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και σε επίπεδο κρατών μελών: Εργαστήρια με συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από τα κράτη μέλη για την ανταλλαγή εμπειριών και βέλτιστων πρακτικών στις χώρες τους. Εκστρατείες για την αύξηση της ενημέρωσης των γεωργών και των μεταποιητών σχετικά με τη λειτουργία και τις δυνατότητες των ΟΠ: o Πρακτικά επιτυχή παραδείγματα από υφιστάμενες ΟΠ o Συζητήσεις και ανταλλαγή ορθών πρακτικών μεταξύ γεωργών o Ευκαιρίες χρηματοδότησης δυνάμει προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης o Οφέλη της συλλογικής διαπραγμάτευσης και άλλων συλλογικών δράσεων τόσο για τους παραγωγούς όσο και για τους μεταποιητές o Σαφής πληροφόρηση σχετικά με το τι μπορεί και τι δεν μπορεί να γίνει ή να αναμένεται από μια ΟΠ, κυρίως όσον αφορά τους κανόνες ανταγωνισμού. Προτροπή προς τα κράτη μέλη που θεωρούν ότι υπάρχουν δυνατότητες ανάπτυξης ΟΠ και δεν έχουν συμπεριλάβει στήριξη για τη σύστασή τους στα οικεία προγράμματα αγροτικής ανάπτυξης να προτείνουν τις αντίστοιχες τροποποιήσεις. Παροχή προνομίων στις ΟΠ σε βάρος των μεμονωμένων παραγωγών ως προς την πρόσβαση σε καθεστώτα ενισχύσεων, με τη μορφή πριμοδοτήσεων, υψηλότερης προτεραιότητας κατά τον καθορισμό των κριτηρίων επιλεξιμότητας ή υψηλότερων ποσοστών συγχρηματοδότησης. Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να εξετάσουν το ενδεχόμενο παροχής φορολογικών πλεονεκτημάτων, σε εθνικό επίπεδο. Παροχή πρόσθετης οικονομικής στήριξης για τις ΟΠ, με την προϋπόθεση επίτευξης των στόχων συλλογικής διαπραγμάτευσης, καθώς και άλλων κοινών δράσεων που μπορούν να συμβάλλουν ώστε οι ΟΠ να αποκτήσουν περισσότερη αξία. 18

19 Προώθηση της ομαδοποίησης ΟΠ σε ΕΟΠ παρέχοντας στις ΕΟΠ τις ίδιες δυνατότητες χρηματοδότησης, εφόσον οι ΟΠ είναι καλά εδραιωμένες. Εξέταση του ενδεχόμενου να επιβληθεί υποχρέωση στους γεωργούς που είναι μέλη ΟΠ να παραδίδουν το γάλα που παράγουν (ή ένα ελάχιστο μερίδιο) μέσω της ΟΠ στην οποία ανήκουν ή να επιβληθεί υποχρέωση στους αγοραστές γάλακτος να διαπραγματεύονται με τις ΟΠ και όχι με τα μέλη των ΟΠ, προκειμένου να αποφεύγεται η παράκαμψη των συλλογικών διαπραγματεύσεων που επιδιώκουν οι ΟΠ. Αναθεώρηση των διοικητικών προϋποθέσεων και απαιτήσεων για την αναγνώριση των ΟΠ προκειμένου να καθοριστούν εύλογα ελάχιστα μεγέθη, ενώ παράλληλα να αποφεύγονται οι διακρίσεις μεταξύ γεωργών σε διαφορετικά κράτη μέλη λόγω των υφιστάμενων αποκλινόντων κριτηρίων. Ειδικότερα, τα κράτη μέλη παροτρύνονται ώστε να λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για την προαγωγή της δημιουργίας ΟΠ μέσω συλλογικών δράσεων που δεν περιορίζονται στη συλλογική διαπραγμάτευση και για την ενίσχυση της θέσης τους στην αλυσίδα εφοδιασμού γάλακτος. Πέραν των εν λόγω συστάσεων σχετικά με τις ΟΠ και τη συλλογική διαπραγμάτευση, θα πρέπει να εξεταστεί το ενδεχόμενο διεύρυνσης του ρόλου των ΔΕΟ. Λαμβανομένων υπόψη των συμπερασμάτων που παρουσιάζονται στην παρούσα έκθεση, η δέσμη μέτρων για τον τομέα του γάλακτος έχει ουσιαστικά αποτελέσματα, ωστόσο, προκειμένου να αξιοποιηθεί πλήρως, είναι αναγκαίος περισσότερος χρόνος και περισσότερα μέσα, κυρίως όσον αφορά τις συλλογικές δράσεις που δεν περιορίζονται στη συλλογική διαπραγμάτευση. Ως εκ τούτου, θα εξεταστεί το ενδεχόμενο επέκτασης της εφαρμογής της και μετά το 2020, λαμβανομένης υπόψη της ανάγκης για προαγωγή μιας βαθύτερης ενσωμάτωσης των παραγωγών στις οργανώσεις παραγωγών. 19