Διερεύνηση της χρήσης λιποσωμάτων ωs in vitro μοντέλο πρόγνωσης της κυτταροτοξικότητας εκδόχων

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "Διερεύνηση της χρήσης λιποσωμάτων ωs in vitro μοντέλο πρόγνωσης της κυτταροτοξικότητας εκδόχων"

Transcript

1 Διερεύνηση της χρήσης λιποσωμάτων ωs in vitro μοντέλο πρόγνωσης της κυτταροτοξικότητας εκδόχων ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΠΟΚΤΗΣΗ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΤΟΣ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗΣ Υποβληθείσα στο Τμήμα Φαρμακευτικής της Σχολής Επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Πατρών Υπό ΛΟΗ ΧΡΥΣΗΣ ΒΙΟΛΟΓΟΥ ΠΑΤΡΑ ΙΟΥΛΙΟΣ 21

2 1

3 ΜΕΛΗ ΤΡΙΜΕΛΟΥΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ: 1. κ. Αντιμησιάρη Σοφία, καθηγήτρια, διευθύντρια εργαστηρίου Φαρμακευτικής Τεχνολογίας Επιβλέπουσα καθηγήτρια 2. κ. Κλεπετσάνης Παύλος, επίκουρος καθηγητής Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής 3. κ. Παπαδημητρίου Ευαγγελία, αναπληρώτρια καθηγήτρια Μέλος τριμελούς συμβουλευτικής επιτροπής 2

4 Στην Ηλιάνα 3

5 Περιεχόμενα Συντομογραφίες... 7 Πρόλογος... 8 Περίληψη Absrtact Θεωρητικό μέρος Βιολογικές μεμβράνες Γενικά Χαρακτηριστικά βιολογικών μεμβρανών Επικρατέστερο μεμβρανικό μοντέλο Λιποσώματα Γενικά Δομικά στοιχεία Χαρακτηριστικά λιποσωμάτων Λιπίδια Θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης Χοληστερόλη και o ρόλος της Ταξινόμηση των λιποσωμάτων Με βάση το μέγεθος Με βάση τη σύσταση και τις εφαρμογές Μέθοδοι παρασκευής λιποσωμάτων Μηχανική διασπορά Ακίδα Υπερήχων Εξώθηση μέσω φίλτρων Χρήση Μικρογαλακτωματοποιητή Εξώθηση σε θάλαμο εφαρμογής μεγάλης πίεσης Ένεση λιπιδίων Δημιουργία μικτών μικκυλίων με απορρυπαντικά Χαρακτηρισμός λιποσωμάτων Μέτρηση μεγέθους λιποσωμάτων Προσδιορισμός του εγκλωβισμένου φαρμάκου στο λιπόσωμα Δυναμικό επιφάνειας λιποσωμάτων Ειδικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται στις μελέτες σταθερότητας φαρμακοτεχνικών μορφών που περιέχουν λιποσώματα

6 Λιποσώματα: Εφαρμογές Τα λιποσώματα ως μοντέλο βιολογικών μεμβρανών Επιφανειοδραστικά έκδοχα φαρμακοτεχνικών μορφών Γενικά Ιδιότητες Εφαρμογές και πηγές Επιφανειοδραστικά και υγεία Χημική σύσταση και φυσικοχημικές ιδιότητες των επιφανειοδραστικών Σκοπός της παρούσας εργασίας Πειραματικό μέρος Όργανα και υλικά Όργανα Υλικά Παρασκευή διαλυμάτων Σταθερότητα λιποσωμάτων Επιβίωση καρκινικών κυττάρων Μεθοδολογία Σταθερότητα λιποσωμάτων Παρασκευή λιποσωμάτων Καθαρισμός λιποσωμάτων από τη μη εγκλωβισμένη καλσεΐνη Μέτρηση της in vitro σταθερότητας λιποσωμάτων Επιβίωση καρκινικών κυττάρων Kαλλιέργεια και ανακαλλιέργεια κυττάρων ( Α549, PC3, MDA-MB, MCF-7 ) Μέτρηση κυττάρων σε αιμοκυτταρόμετρο Αποτελέσματα - Συζήτηση Μελέτη μεμβρανικής ακεραιότητας των λιποσωμάτων SUV-PC SUV-PC:Chol SUV-ΗPC SUV-ΗPC:Chol SUV-DSPC.72 5

7 SUV-DSPC: Chol MLV-PC MLV- PC:Chol MLV- ΗPC MLV- ΗPC:Chol MLV- DSPC MLV- DSPC: Chol Σύνοψη συμπερασμάτων παραγράφου Κυτταροτοξικότητα Κυτταρική σειρά Α Κυτταρική σειρά PC Κυτταρική σειρά MDA-MB Κυτταρική σειρά MCF Σύγκριση ( Συνοπτικά συμπεράσματα για την παράγραφο 3.2 ) Συσχέτιση SUV λιποσώματα Α. Κυτταρική σειρά Α Β. Κυτταρική σειρά PC Γ. Κυτταρική σειρά MDA-MB Δ. Κυτταρική σειρά MCF MLV λιποσώματα Α. Κυτταρική σειρά Α Β. Κυτταρική σειρά PC Γ. Κυτταρική σειρά MDA-MB Δ. Κυτταρική σειρά MCF Συμπεράσματα Βιβλιογραφία 136 6

8 Συντομογραφίες PC: Φωσφατιδυλοχολίνη (phosphatidylcholine ) HPC: Υδρογονωμένη φωσφατιδυλοχολίνη ( Hydrogenated phosphatidylocholine) DSPC: Διστεαροϋλοφωσφατιδυλοχολίνη Chol: Χοληστερόλη MLV: Πολυστοιβαδιακά κυστίδια SUV: Μικρά μονοστοιβαδιακά κυστίδια (distearoylphosphatidylcholine) (cholesterol) (multilamellar vesicles) (small unilamellar vesicles) MTT: 3-(4,5-διμεθυλοθειαζολυλο-2)-2,5- (3-(4, 5-dimethylthiazolyl-2)-2, 5- διμεθυλοτετραζολιο βρωμίδιο diphenyltetrazolium bromide ) FBS : Βόειος ορός (fetal bovine serum) 7

9 Πρόλογος Η παρούσα εργασία εκπονήθηκε στο εργαστήριο Φαρμακευτικής Τεχνολογίας του Τμήματος Φαρμακευτικής της Σχολής επιστημών Υγείας του Πανεπιστημίου Πατρών,υπό την επίβλεψη της κ. Αντιμησιάρη Σοφίας, καθηγήτριας και διευθύντριας του εργαστηρίου, προς την οποία εκφράζω τις θερμότατες ευχαριστίες μου για την άριστη καθοδήγηση, τις γνώσεις,τη συνεχή βοήθεια και τη συμπαράσταση που μου προσέφερε καθ όλη τη διάρκεια εκπόνησης της εργασίας αυτής. Παράλληλα θα ήθελα να ευχαριστήσω τα μέλη της συμβουλευτικής επιτροπής κ. Κλεπετσάνη Παύλο και κ. Παπαδημητρίου Ευαγγελία για τη βοήθεια και τις πολύτιμες συμβουλές τους. Επίσης ευχαριστώ τους συναδέλφους και φίλους μεταπτυχιακούς φοιτητές του εργαστηρίου Μ. Χαϊκου, Β. Ντυμένου, Π. Ζαγανά, Π. Χατζή, Γ. Γκέγκα Μ. Καστελλοριζιό και Σ. Μουρτά για τη βοήθεια και συνεργασία τους. Ξεχωριστά ευχαριστώ, τον επίσης συνάδελφο και φίλο Ι. Παυλόπουλο για τη βοήθειά του. Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την οικογένειά μου, για την αμέριστη συμπαράσταση που μου παρείχε όλη αυτή την περίοδο. 8

10 Περίληψη Σκοπός της παρούσας μελέτης είναι η εκτίμηση της συσχέτισης ανάμεσα στην κυτταροτοξικότητα και την μείωση της ακεραιότητας λιποσωμικών μεμβρανών που προκαλούνται από έκδοχα. Εάν υπάρχει, μπορεί να προταθεί η χρήση των λιποσωμάτων ως in vitro τεχνική για την εκτίμηση της κυτταροτοξικότητας εκδόχων. Μελετήθηκε η κυτταροτοξικότητα σε 4 κυτταρικές σειρές (A549, PC3, MDA-MB, MCF-7) και η επίδραση στην ακεραιότητα λιποσωμάτων των παρακάτω εκδόχων που χρησιμοποιούνται σε σκευάσματα τοπικής χορήγησης: Labrafac Hydro, Labrafac CC, Transcutol, Cremofor, DL- Lactic acid και Capmul σε συγκεντρώσεις 1% και 1% (v/v). Για την μέτρηση της κυτταροτοξικότητας (στις 6 και 24 ώρες επώασης) χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος του MTT (Thiazolyl Blue Tetrazolium Bromide) ενώ για την εκτίμηση της μεμβρανικής ακεραιότητας λιποσωμάτων [χρησιμοποιήθηκαν MLV (πολυστοιβαδιακά) και SUV (μικρά μονοστοιβαδιακά) λιποσώματα, με διάφορες λιπιδικές συστάσεις [PC (φωσφατιδυλοχολίνη), HPC (υδρογονωμένη φωσφατιδυλοχολίνη) και DSPC( διστεαρουλο φωσφατιδυλοχολίνη) με ή χωρίς Chol (χοληστερόλη)] μετρήθηκε η διαφυγή της εγκλωβισμένης στα λιποσώματα καλσεΐνης. Τα πειραματικά αποτελέσματα, έδειξαν ότι η επιβίωση-πολλαπλασιασμός των κυττάρων επηρεάζεται λιγότερο ή περισσότερο από τα έκδοχα: Labrafac Hydro (1% και 1%), Transcutol (1%), Cremofor (1% και 1%), Capmul (1% και 1%) και Lactic acid (1% και 1%) ενώ πολύ λιγότερο από τα έκδοχα Labrafac CC(1% και 1%) καθώς και από το Transcutol 1%. Σε ότι αναφορά την ακεραιότητα των λιποσωμάτων (έως 24 ώρες επώασης) τα έκδοχα Cremofor, Labrafac, Capmul, Lactic acid και Labrafac hydro επηρεάζουν όλες τις λιπιδικές συστάσεις και τύπους λιποσωμάτων που μελετήθηκαν, ενώ τα έκδοχα Transcutol και Labrafac CC επηρεάζουν πολύ λιγότερο τις πιο ρευστές λιπιδικές μεμβράνες, και σχεδόν καθόλου τις σκληρές. Φαίνεται ότι είναι πιθανή η συσχέτιση των δύο σειρών αποτελεσμάτων. 9

11 Αbstract Aim: To study if a correlation may exist between the cytotoxicity of excipients and their effect on the integrity of liposomal membranes. If such a correlation exists perhaps the effect on liposome integrity may be used as an in vitro system to predict excipient cytotoxicity. Methods: The cell toxicity in four cell lines ( A549, PC3, MDA-MB, MCF-7 ) and the influence on liposome integrity of several commonly used excipients was studied. The following excipients which are used in topical formulations were studied: Labrafac Hydro, Labrafac CC, Transcutol, Cremofor, DL- Lactic acid and Capmul at concentrations of 1% and 1% (v/v). For the measurement of cell toxicity (6 and 24 hours of incubation) the MTT-assay (Thiazolyl Blue Tetrazolium Bromide) was used, whereas for the evaluation of the liposome membrane integrity MLV (MultiLaminar Vesicles) and SUV (Small Unilaminar Vesicles) liposomes with different lipid compositions [PC (phosphatidyl choline), HPC (hydrogenated phospatidyl choline) and DSPC (distearoylphosphatidylcholine) with or without Chol (cholesterol)] were prepared and the escape of the calcein encapsulated in the liposomes was measured at different time points during their incubation in presence of the excipients. Results: The experimental results showed that the cell survival-proliferation is influenced more or less by the following excipients (in increasing effect order): Labrafac Hydro (1% and 1%), Transcutol (1%), Cremofor (1% and 1%), Capmul (1% and 1%) and Lactic acid (1% and 1%) while the effect of Labrafac CC(1% and 1%) as well as Transcutol 1%, is minimal. As far as the integrity of the liposomes (up to 24 hours of incubation) is concerned, the excipients Cremofor, Labrafac, Capmul, Lactic acid and Labrafac hydro affect all the lipidic compositions and types of liposomes that were studied, whereas the excipients Transcutol and Labrafac CC influenced only minimally the more liquid membranes and had no effect on the more rigid lipid compositions. It seems that a correlation between the two series of results is possible. 1

12 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 11

13 1. ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ 1.1 ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ Γενικά Οι κυτταρικές μεμβράνες, είναι οργανωμένα συγκροτήματα σε σχήμα λεπτού φύλλου, με πάχος μερικών μόνο μορίων. Σχηματίζουν ένα κλειστό σύνολο συνάντησης δύο κόσμων, του ενδοκυττάριου και του εξωκυττάριου και αποτελούνται από φωσφολιπίδια και πρωτεΐνες. Οργανώνουν και διατηρούν στο εσωτερικό του κυττάρου διακριτά μοριακά μικροπεριβάλλοντα, σχηματίζοντας υποκυτταρικά οργανίδια τα οποία συνδέονται λειτουργικά αλλά και δομικά. Ο καθοριστικός ρόλος τους για τη ζωή, έγκειται στο ότι είναι φραγμοί με μεγάλη επιλεκτική διαπερατότητα, διασφαλίζοντας την ατομικότητα του κυττάρου αλλά και την επικοινωνία του με το περιβάλλον. Αυτή επιτυγχάνεται με εξειδικευμένες μοριακές αντλίες και κανάλια, απαραίτητα για τη ρύθμιση της μοριακής και ιοντικής σύστασης του ενδοκυττάριου περιβάλλοντος, όσο και για τη ροή πληροφοριών μεταξύ των κυττάρων. Η βιολογική επικοινωνία διασφαλίζεται με υποδοχείς εξωτερικών ερεθισμάτων στις κυτταροπλασματικές μεμβράνες. Με την ανίχνευση σήματος από εξειδικευμένο υποδοχέα λαμβάνουν χώρα οι παρακάτω διεργασίες: 1) κίνηση βακτηρίων προς την τροφή τους, 2) έλεγχος της διαμετακίνησης των βιομορίων, 3) αντίληψη του φωτός και 4) διακυτταρική επικοινωνία. Επίσης ένζυμα και πρωτεΐνες που περιέχονται σε μεμβρανικά συστήματα προωθούν διεργασίες μετατροπής ενέργειας (π.χ. φωτοσύνθεση στις εσωτερικές μεμβράνες των χλωροπλαστών και οξειδωτική φωσφορυλίωση στις εσωτερικές μεμβράνες των μιτοχονδρίων) 12

14 Αξιόλογο ρόλο στη ρευστότητα, την ελαστικότητα και την μηχανική στερεότητα των μεμβρανών έχει η χοληστερόλη. Στις θερμοκρασίες που ζουν οι περισσότεροι οργανισμοί η χοληστερόλη διατηρεί σε υγρή κατάσταση τη λιπιδική διπλοστοιβάδα. Χαρακτηρίζει έτσι ως αντιπηκτικό των κυτταρικών μεμβρανών. Συμπέρασμα : Οι μεμβράνες είναι δυναμικές δομές του κυττάρου, που συμμετέχουν άμεσα ή έμμεσα σε όλες σχεδόν τις δραστηριότητες αυτού Χαρακτηριστικά βιολογικών μεμβρανών Σύσταση : Αποτελούνται κυρίως από φωσφολιπίδια και πρωτεΐνες. Ο λόγος της μάζας πρωτεΐνης προς λιπίδιο στις περισσότερες βιολογικές μεμβράνες κυμαίνεται μεταξύ 1:4 έως 4:1. Περιέχουν επίσης υδατάνθρακες συνδεδεμένους με λιπίδια και πρωτεΐνες. Τα μεμβρανικά λιπίδια είναι συγκριτικά μικρά μόρια που περιέχουν μία υδρόφοβη και μία υδρόφιλη περιοχή. Σε υδατικό περιβάλλον διατάσσονται αυθόρμητα σε διμοριακά λεπτά φύλλα. Οι λιπιδικές αυτές διπλοστοιβάδες είναι φραγμός στη ροή πολικών μορίων. Οι μεμβρανικές πρωτεΐνες βρίσκονται βυθισμένες στη λιπιδική διπλοστοιβάδα και λειτουργούν ως αντλίες, κανάλια, υποδοχείς, μεταγωγείς ενέργειας και ενζύμων. Συνδέονται στη μεμβράνη με ηλεκτροστατικές αλληλεπιδράσεις, είτε με το πολικό τμήμα των λιπιδίων ή με άλλες μεμβρανικές πρωτεΐνες. Διακρίνονται σε εσωτερικές και περιφερειακές. Οι εσωτερικές πρωτεΐνες διασχίζουν ολόκληρη τη λιπιδική διπλοστοιβάδα και ονομάζονται διαμεμβρανικές. Οι περιφερειακές πρωτεΐνες βρίσκονται στις πλευρές της κυτταρικής μεμβράνης και απομονώνονται από τη μεμβράνη πιο εύκολα από ότι οι εσωτερικές. Ρευστότητα: Οι λιπιδικές διπλοστοιβάδες εμφανίζουν το φαινόμενο της μετάπτωσης φάσεων, δηλαδή, <<λιώνουν>> και <<παγώνουν>> πάνω ή κάτω από μία συγκεκριμένη θερμοκρασία. Η μετάπτωση φάσεων της λιπιδικής διπλοστοιβάδας είναι αποτέλεσμα της μεταβολής στην κινητικότητα των αλειφατικών αλυσίδων που προκαλείται από θερμοκρασιακές μεταβολές. Η 13

15 θερμοκρασία στην οποία εμφανίζεται μετάπτωση εξαρτάται από το μήκος των αλειφατικών αλυσίδων και το βαθμό κορεσμού τους, καθώς και το ποσό της χοληστερόλης και τον αριθμό των μεμβρανικών πρωτεϊνών. Η χοληστερόλη αυξάνει τη ρευστότητα των μεμβρανών σε χαμηλές θερμοκρασίες και την ελαττώνει σε υψηλότερες, Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την μεμβρανική ρευστότητα είναι η πίεση, το ρη, και το επιφανειακό δυναμικό και η συγκέντρωση ιόντων ασβεστίου. Ασυμμετρία κυτταρικών μεμβράνων: Οι μεμβράνες είναι ασυμμετρικές. Το φαινόμενο αυτό συμβάλλει στην εξειδίκευση της λειτουργίας τους. Η λιπιδική σύσταση των δύο λιπιδικών μονοστοιβάδων σε κάθε κυτταρική μεμβράνη είναι διαφορετική. Έτσι στην πλασματική μεμβράνη των ερυθροκυττάρων, τα γλυκολιπίδια και το μεγαλύτερο ποσοστό της φωσφατιδιλικής χολίνης και σφυγγομυελίνης, βρίσκονται στην εξωτερική πλευρά, ενώ η φωσφατιδιλική σερίνη και η φωσφατιδιλική αιθανολαμίνη βρίσκονται προς την κυτταροπλασματική πλευρά. Η χοληστερόλη παρουσιάζει ασύμμετρη κατανομή μεταξύ των λιπιδικών μονοστοιβάδων. Η διατήρηση της ασυμμετρίας των λιπιδίων στις βιολογικές μεμβράνες βοηθά τις πρωτεΐνες να διατηρούν το σωστό προσανατολισμό τους στο χώρο. Αυτό είναι απαραίτητο για την εκδήλωση της δράσης τους. Επίσης η κατανομή των γλυκοπρωτεινών στην εξωτερική πλευρά είναι καθοριστικής σημασίας για τις αλληλεπιδράσεις των κυττάρων με το περιβάλλον τους Επικρατέστερο μεμβρανικό μοντέλο Επικρατέστερο μοντέλο για τη δομή των κυτταρικών μεμβρανών, είναι το μοντέλο του ρευστού μωσαϊκού Singer και Nicolson (1972), σύμφωνα με το οποίο οι πρωτεΐνες δεν βρίσκονται στην επιφάνεια των λιπιδίων αλλά σχηματίζουν ένα είδος μωσαϊκού, καθώς παρεμβάλλονται ανάμεσα στα λιπίδια. Οι λιπιδικές διλποστοιβάδες είναι ημίρρευστες. Λιπίδια και πρωτεΐνες έχουν ασύμμετρη κατανομή στις βιολογικές μεμβράνες, κάνοντας έτσι τις δύο πλευρές της μεμβράνης να έχουν διαφορετική μοριακή σύσταση μεταξύ τους, γεγονός που συμβάλλει στην εξειδίκευση της λειτουργίας τους (εικόνα 1.1). 14

16 Εικόνα 1.1.: Μοντέλο ρευστού μωσαϊκού κατά Singer και Nicolson (1972) 15

17 1.2. ΛΙΠΟΣΩΜΑΤΑ Γενικά Τα λιποσώματα (μικροτεμαχιδιακά λιπιδικά σωματίδια) (εικόνα 1.2) είναι υπό εκτεταμένη έρευνα για περισσότερα από 2 χρόνια για χρήση ως φορείς βελτιωμένης μεταφοράς για ένα ευρύ φάσμα παραγόντων. Σε αυτούς περιλαμβάνονται χημειοθεραπευτικοί παράγοντες, αντιγόνα, ανοσοτροποποιητές, χημικές ενώσεις, αιμογλοβίνη και συμπαράγοντες, λιπίδια, και γενετικό υλικό. Στόχος οποιουδήποτε συστήματος διάθεσης βιοδραστικής ένωσης είναι να διαμορφώσει τη φαρμακοκινητική και την ιστική κατανομή της βιοδραστικής ένωσης με ωφέλιμο τρόπο. Στα ποικίλα συστήματα μεταφοράς που έχουν προταθεί όλα αυτά τα χρόνια ανήκουν πολλά συστήματα-φορείς τεμαχιδίων. Για παράδειγμα, μικροσφαίρες, νανοτεμαχίδια, λιποπρωτεΐνες, μικυλλιακά συστήματα και λιποσώματα. Tα λιποσώματα αποτελούν ενυδατωμένες λιπιδικές διασπορές, αποτελούμενες κυρίως από φωσφολιπίδια, τα οποία σχηματίζουν διπλοστoιβάδες συγκροτώντας μακρομοριακές δομές γνωστές ως πολυστoιβαδιακά σωματίδια (MLV). Τα φωσφολιπίδια, όταν διασπαρούν σε θερμοκρασία πάνω από την θερμοκρασία μετάπτωσής τους (Τm) σε πλούσιο υδατικό περιβάλλον, σχηματίζουν αυθόρμητα σωματίδια που εγκλωβίζουν υδατικό πυρήνα. Τα λιποσωμικά συστήματα μεταφοράς βιοδραστικών ενώσεων έχουν γνωρίσει ευρεία ανάπτυξη, με διάφορα λιποσωμικά φάρμακα να βρίσκονται σε κλινικές δοκιμές ή να κυκλοφορούν ήδη στην αγορά. Είναι γνωστό από πολυάριθμες προκλινικές και κλινικές μελέτες ότι βιοδραστικές ενώσεις, όπως οι αντικαρκινικές, εγκλωβισμένες σε λιποσώματα επιδεικνύουν μειωμένη τοξικότητα, ενώ διατηρούν ή εμφανίζουν ακόμα κι αυξημένη αποτελεσματικότητα. Αυτό συμβαίνει, εν μέρει, λόγω μεταβολής της φαρμακοκινητικής της βιοδραστικής ένωσης, η οποία οδηγεί σε συσσώρευσή της στις πάσχουσες περιοχές όπως όγκοι- και μειωμένη διάθεση σε άλλους ευαίσθητους ιστούς. Υπό ανάπτυξη βρίσκονται και λιποσωμικά συστήματα προάγοντας τη σύντηξη με κυτταρικές μεμβράνες (fusogenic), τα οποία έχουν την ικανότητα να μεταφέρουν 16

18 βιοδραστικές ενώσεις ενδοκυττάρια, γεγονός το οποίο αναμένεται να ενισχύει σημαντικά τη θεραπευτική ικανότητα των εγκλωβισμένων σε αυτά φαρμάκων. Οι εξελίξεις στο σχεδιασμό των λιποσωμάτων οδηγούν σε νέες πιθανές υποψηφιότητες για μεταφορά βιοτεχνολογικών προϊόντων, όπως είναι ανασυνδυασμένες πρωτεΐνες, αντιπληροφοριακά ολιγονουκλεοτίδια και κλωνοποιημένα γονίδια. Εικόνα 1.2 : Αναπαράσταση ενός λιποσώματος σε διατομή Δομικά στοιχεία Χαρακτηριστικά λιποσωμάτων Λιπίδια Τα λιποσώματα μπορούν να παρασκευαστούν από ποικιλία λιπιδίων και μιγμάτων λιπιδίων. Ένα από τα βασικά είδη μεμβρανικών λιπιδίων αποτελούν τα φωσφολιπίδια.(εικόνα 1.3). Αυτά έχουν μια πολική κεφαλή και δύο υδρογονανθρακικές αλυσίδες (εικόνα 1.4). Υπάρχουν δύο είδη φωσφολιπιδίων: τα φωσφοδιγλυκερίδια και τα σφιγγολιπίδια, μαζί με τα αντίστοιχα προϊόντα υδρόλυσής τους. Οι υδρόφοβες ουρές έλκονται μεταξύ τους, ενώ οι υδρόφιλες κεφαλές συνδέονται με το υδατικό μέσο (υδρόφιλες αλληλεπιδράσεις, υδρόφοβη επίδραση) εξωτερικά και εσωτερικά της λιποσωμικής επιφάνειας. Με τον τρόπο αυτό σχηματίζονται διπλές λιπιδικές στιβάδες οι οποίες σφραγίζουν και δημιουργούν μικρά 17

19 σωματίδια παρόμοια με τα σωματικά κύτταρα και τα οργανίδιά τους. Οι δυνάμεις που αναπτύσσονται σταθεροποιώντας τα λιποσώματα είναι οι εξής: i. Μεταξύ των λιπιδίων αλληλεπιδράσεις, όπως: υδρόφιλες αλληλεπιδράσεις ανάμεσα στις πολικές ομάδες και αλληλεπιδράσεις Van der Waals ανάμεσα στις υδρογονανθρακικές αλυσίδες και ii. Τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ λιπιδίων και νερού (υδρόφιλες αλληλεπιδράσεις, υδρόφοβη επίδραση). Το ακραίο τμήμα των λιπιδίων που ξεκινά με NH 3 είναι η πολική ομάδα (ή πολική κεφαλή). Συνδέεται μέσω της γλυκερόλης με δύο λιπαρές αλυσίδες. Μια από τις αλυσίδες είναι ευθεία λιπαρή αλυσίδα (κορεσμένη), ενώ η άλλη παρουσιάζει κυρτότητα λόγω cis διπλού δεσμού (μη κορεσμένη). Αυτό επηρεάζει τη διευθέτηση και την κίνηση στο πλευρικό επίπεδο της μεμβράνης. Τα πιο κοινά φωσφολιπίδια είναι τα μόρια φωσφατιδυλχολίνης (PC), αμφίφιλα μόρια στα οποία μια γέφυρα γλυκερόλης συνδέει ένα ζεύγος υδρόφοβων υδρογονανθρακικών αλυσίδων με μια υδρόφιλη πολική κεφαλή, τη φωσφοχολίνη. Τα μόρια αυτά είναι αδιάλυτα στο νερό και σε υδατικό μέσο διατάσσονται ευθύγραμμα σε διπλοστοιβάδες με μορφή επίπεδων φύλλων ώστε να μειωθούν οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ της λιπαρής αλυσίδας των υδρογονανθράκων και του υδατικού περιβάλλοντος. Εικόνα 1.3: Αναπαράσταση δομής φωσφολιπιδίου. 18

20 Εκτός από τη φωσφατιδυλχολίνη, λιπιδικές διπλοστιβάδες μπορούν να σχηματιστούν και με σφιγγομυελίνη ή με ανάλογα αλκυλαιθέρων της λεκιθίνης. Στη σφιγγομυελίνη, η παρουσία αμιδίου και υδροξυλομάδων προκαλεί τη δημιουργία δεσμών υδρογόνου οι οποίοι μπορεί να εξηγούν την καλύτερα διατεταγμένη φάση γέλης σε σχέση με τη φωσφατιδυλχολίνη. Στη σφιγγομυελίνη το υδρόφοβο τμήμα αποτελείται από μια μοναδική αλυσίδα λιπαρού οξέος που ενώνεται με αμιδικό δεσμό με το άζωτο της σφιγγοσύνης και η υδρόφιλη περιοχή είναι η ομάδα φωσφοχολίνης. Η λιπόφιλη ουρά είναι γνωστό ως κεραμίδιο. Ένα άλλο ουδέτερο φωσφολιπίδιο που απαντάται σε φυσικές μεμβράνες είναι η φωσφατιδυλαιθανολαμίνη (PE). Tο λιπίδιο αυτό διαφέρει από το PC στο ότι η χαρακτηριστική ομάδα είναι μικρότερη και επίσης μπορεί να σχηματίσει δεσμούς υδρογόνου με γειτονικά μόρια στη μεμβράνη. Στα αρνητικά φορτισμένα λιπίδια ανήκουν η φωσφατιδυλγλυκερόλη (PG), η φωσφατιδυλινοσιτόλη (PI) και η φωσφατιδυλoσερίνη (PS). Εικόνα 1.4: Δομή φωσφολιπιδίου και χαρακτηριστικές ομάδες 19

21 Οι αλυσίδες των λιπαρών οξέων στα φωσφολιπίδια και τα γλυκολιπίδια συνήθως περιέχουν έναν άρτιο αριθμό ατόμων άνθρακα, συνήθως μεταξύ 14 και 24. Πιο συχνά βρίσκουμε τα λιπαρά οξέα με 16 και 18 άτομα άνθρακα. Τα λιπαρά οξέα μπορεί να είναι ακόρεστα ή κορεσμένα Το ισόμερες που ανευρίσκεται στα ακόρεστα λιπαρά είναι σχεδόν πάντα στη cis μορφή. Ένα κεκορεσμένο λιπαρό οξύ περιέχει μόνο απλούς δεσμούς ενώ τα ακόρεστα λιπαρά οξέα έχουν διπλούς δεσμούς στην υδρογονανθρακική αλυσίδα τους. Οι διπλοί δεσμοί των πολυακόρεστων λιπαρών οξέων χωρίζονται από μια τουλάχιστον μεθυλενική ομάδα. Η διαμόρφωση και ο αριθμός αυτών των διπλών δεσμών καθώς και το μήκος της αλυσίδας επιδρά στο σημείο τήξης και στα χαρακτηριστικά ρευστότητας της μεμβράνης. Τα περισσότερα φωσφολιπίδια φυσικής προέλευσης είμαι «μίγματα» επειδή τα λιπαρά οξέα που συνάπτονται στις θέσεις 1 και 2 του ίδιου μορίου συνήθως είναι διαφορετικά μεταξύ τους. Η αλυσίδα του λιπαρού οξέος στην εσωτερική θέση είναι ακόρεστη ενώ της εξωτερικής θέσης είναι κεκορεσμένη και μεγαλύτερου μήκους όσο αφορά τον αριθμό των ατόμων άνθρακα Θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης (Phase transition -Tm) Oι μεμβράνες από φωσφατιδυλχολίνες υφίστανται σε διαφορετικές φάσεις όταν ευρίσκονται σε διαφορετικές θερμοκρασίες. Η μετάβαση από τη μία φάση στην άλλη μπορεί να διαπιστωθεί με φυσικές μεθόδους κατά την αύξηση της θερμοκρασίας. (εικόνα 1.5). Η πλέον διαδεδομένη τεχνική για τον προσδιορισμό της θερμοκρασίας μετάπτωσης είναι η θερμιδομετρία ( Huang C. et al., 1999). Οι πιο συχνά παρατηρούμενες αλλαγές φάσης συμβαίνουν στην υψηλότερη θερμοκρασία, στην οποία η μεμβράνη αποδιατάσσεται από την οργανωμένη μορφή της γέλης (gel) ή του στερεού (solid) και μεταβαίνει σε υγρή - κρυσταλλική δομή κατά την οποία οι βαθμοί ελευθερίας των μορίων είναι περισσότεροι. Γενικά αύξηση του μήκους της λιπαρής αλυσίδας ή αύξηση του κορεσμού της αλυσίδας αυξάνει την Tm. Η θερμοκρασία μετάπτωσης για τα φωσφολιπίδια που προέρχονται από το κρόκο αυγού ποικίλλει μεταξύ -15 C ( υψηλό βαθμό ακορεστότητας) και πάνω από 5 C 2

22 για πλήρη κεκορεσμένα φωσφολιπίδια όπως είναι η διστεαροϋλογλυκεροφωσφατιδυλοχολίνη (DSPC). Εικόνα 1.5: Σχέση ανάμεσα στη φάση της μεμβράνης και τη θερμοκρασία Χοληστερόλη και o ρόλος της Η χοληστερόλη αποτελεί βασικό συστατικό των βιολογικών μεμβρανών επιτελώντας σημαντικές λειτουργίες. Στα λιποσώματα που χρησιμοποιούνται ως μοντέλα που προσομοιάζουν κυτταρικές μεμβράνες συνήθως προστίθεται χοληστερόλη για διάφορους λόγους. Αρχικά, είναι γνωστό ότι προσδίδει σταθερότητα στις διπλοστοιβάδες των λιποσωμάτων, ιδίως όταν πρόκειται για ασταθή λιποσώματα (PC). Συγκεκριμένα, η χοληστερόλη ενσωματώνεται σε φωσφολιπιδικές μεμβράνες επιφέροντας αλλαγές στις ιδιότητές τους π.χ. στη ρευστότητα και διαπερατότητά τους. Αυτό οφείλεται στη μεταβολή της κάμψης της αλυσίδας του φωσφολιπιδίου με αποτέλεσμα να σχηματίζονται πιο συμπαγείς μεμβράνες σε σύγκριση με λιποσώματα των οποίων οι μεμβράνες δεν περιέχουν χοληστερόλη. 21

23 Άλλοι λόγοι προσθήκης χοληστερόλης σε λιποσώματα μπορεί να είναι οι εξής: Η παρουσία χοληστερόλης στη μεμβράνη των λιποσωμάτων οδηγεί σε σημαντική αύξηση (ή μείωση) της σειράς προσανατολισμού των υδρογονανθρακικών αλυσίδων πάνω (ή κάτω) από τη θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης και μείωση της γωνίας κλίσης της φωσφολιπιδικής αλυσίδας στη ρευστή φάση. Η χοληστερόλη μεταβάλλει τη θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης των λιποσωμικών μεμβρανών, ανάλογα με την κατάσταση του λιπιδίου. Συγκεκριμένα, όταν το λιπίδιο βρίσκεται σε θερμοκρασίες υψηλότερες από την θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης, η χοληστερόλη συμβάλλει στη μείωση της ελευθερίας των ανθρακικών αλυσίδων και τη συμπύκνωση τελικά της μεμβράνης και μείωση της ρευστότητάς της. Αντίθετα, χαμηλότερα από την θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης, η απόσταση μεταξύ των φωσφολιπιδίων αυξάνεται, η οργάνωση των πολικών κεφαλών εξασθενεί και η ρευστότητα της μεμβράνης αυξάνει. Εικόνα 1.6: Χημική δομή της χοληστερόλης, όπου φαίνεται η πολική και η μη πολική περιοχή 22

24 Ταξινόμηση των λιποσωμάτων Με βάση το μέγεθος Μεγάλα πολυστοιβαδιακά σωματίδια (MLVs Multilamellar vesicles) Τα MLV λιποσώματα (Εικόνα 1.7) αποτελούνται από έναν μεγάλο αριθμό παράλληλων, ομόκεντρων φωσφολιπιδικών διπλοστοιβάδων. Πρόκειται για τον απλούστερο τύπο λιποσωμάτων όσον αφορά την παρασκευή τους. Η κυριότερη μέθοδος παρασκευής MLV λιποσωμάτων είναι η μέθοδος του Bangham (solvent evaporation method) (Bangham A.D. et al., 1965). Φάρμακα, καθώς και άλλες διαλυτές ενώσεις μπορούν να εγκλωβιστούν στα υδατικά μεσοδιαστήματα ανάμεσα στις μεμβράνες, ενώ τα υδρόφοβα τμήματά τους ή υδρόφοβα φάρμακα μπορούν να διαλυτοποιηθούν στο εσωτερικό της διπλοστοιβάδας. Τα λιποσώματα αυτά έχουν μεγάλες και ετερογενείς διαμέτρους (1-1μm), χαμηλή ικανότητα εγκλωβισμού όγκου ανά μόριο λιπιδίου και παρουσιάζουν πολλαπλά εσωτερικά διαμερίσματα. Η απόσταση μεταξύ των διαδοχικών διπλοστοιβάδων καθορίζεται από την ισορροπία των ελκτικών δυνάμεων van der Waals, ηλεκτροστατικών και άλλων δυνάμεων άπωσης. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά καθιστούν τη χρήση τους ως φορείς φαρμάκων και μεμβρανικά μοντέλα αρκετά πολύπλοκη. Εικόνα 1.7: Σχηματική απεικόνιση πολυστοιβαδιακού λιποσώματος σε διατομή και μεγέθυνση των περιοχών του. 23

25 Μεγάλα & μεσαίου μεγέθους μονοστοιβαδιακά σωματίδια ( LUVs & ΙUVs- Large unilamellar vesicles & Intermediate unilamellar vesicles) Τα λιποσώματα αυτά έχουν διάμετρο της τάξης των 1nm και είναι μονοστοιβαδιακά. Ανάλογα με το επιθυμητό μέγεθος, τα LUVs και IUVs μπορούν να παρασκευασθούν με διάφορες μεθόδους, όπως είναι η απομάκρυνση απορρυπαντικού, η μηχανική διασπορά και τα διφασικά συστήματα. Τα λιποσώματα αυτά θεωρούνται κατάλληλα για εγκλωβισμό υδατοδιαλυτών υλικών, αν και η παρουσία μιας μόνο λιπιδικής μεμβράνης έχει ως συνέπεια μικρότερη μηχανική σταθερότητα και συγκράτηση της ουσίας σε σχέση με τα MLVs. Ωστόσο, αυτός ο τύπος λιποσωμάτων κρίνεται αρκετά κατάλληλος για την ενεργή φόρτωση ιονιζόμενων μορίων. Μικρά μονοστοιβαδιακά λιποσώματα (SUVs - Small unilamellar vesicles) Τα SUV λιποσώματα (Εικόνα1.8) αποτελούνται μόνο από μια διπλοστοιβάδα και έχουν διάμετρο 2-1nm. Διαθέτουν το μικρότερο δυνατό μέγεθος στο οποίο ένα φωσφολιπίδιο μπορεί να σχηματίσει λιποσωμική μορφή. Η δυνατότητα αυτή εξαρτάται από την ιονική ισχύ του διαλύματος φωσφολιπιδίου και από τη λιπιδική σύσταση των μεμβρανών. Πρόκειται για θερμοδυναμικά ασταθή λιποσώματα που είναι επιρρεπή σε συσσωμάτωση και σύντηξη, ιδίως κάτω από τη θερμοκρασία μετάπτωσης φάσης. Οι μέθοδοι παρασκευής SUV λιποσωμάτων είναι (i) η κατεργασία με υπέρηχους και (ii) η μέθοδος διαδοχικών κύκλων ψύξης - απόψυξης (freeze - thaw). Εικόνα1.8: Διατομή μονοστοιβαδιακού λιποσώματος. Οι υδατοδιαλυτές ενώσεις μπορούν να εγκλωβιστούν στον υδατικό πυρήνα (περιοχή 1) ή να συνδεθούν στην εξωτερική επιφάνεια (περιοχή 3). Τα υδροφοβικά μόρια μπορούν να εγκλωβιστούν στη διπλοστοιβάδα (περιοχή 2). 24

26 Με βάση τη σύσταση και τις εφαρμογές Το λιποσωμικό σύστημα μεταφοράς φαρμάκων διαθέτει ένα μεγάλο πλεονέκτημα έναντι άλλων κολλοειδών συστημάτων μεταφοράς: Επιτρέπει σχεδόν άπειρες πιθανότητες μεταβολής των δομικών και φυσικοχημικών χαρακτηριστικών. Αυτό το χαρακτηριστικό της ευελιξίας επιτρέπει στους επιστήμονες να τροποποιούν την in vivo συμπεριφορά των λιποσωμάτων και να σχεδιάζουν τις διάφορες λιποσωμικές μορφές ανάλογα με τις θεραπευτικές ανάγκες. Με βάση τη σύνθεση και την επιθυμητή in vivo εφαρμογή, τα λιποσώματα διακρίνονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες (εικόνα.1.9) Εικόνα 1.9: Σχηματική απεικόνιση διαφορετικών τύπων λιποσωμάτων: Συμβατικά (Conventional) λιποσώματα, Στερεοχημικά σταθεροποιημένα (Stealth) λιποσώματα, Στοχευμένα (Targeted), Κατιονικά (Cationic) λιποσώματα. 25

27 Συμβατικά λιποσώματα (Conventional liposomes): Αυτά μπορούν να οριστούν ως λιποσώματα που αποτελούνται μόνο από φωσφολιπίδια (ουδέτερα ή/και αρνητικά φορτισμένα) ή/και χοληστερόλη. Πρόκειται για την πλέον χρησιμοποιούμενη κατηγορία λιποσωμάτων στη μεταφορά φαρμάκων. Διαφέρουν ως προς τις φυσικοχημικές τους ιδιότητες, όπως το μέγεθος, τη λιπιδική σύσταση, το επιφανειακό φορτίο και τον αριθμό και ρευστότητα των λιπιδικών διπλοστoιβάδων. Λιποσώματα μακράς κυκλοφορίας (Long circulating liposomes, stealth, or sterically stabilized): Η ανάπτυξή τους αποτέλεσε ορόσημο στην έρευνα των λιποσωμικών συστημάτων μεταφοράς και αναζωπύρωσε το ενδιαφέρον γύρω από την έρευνα περί λιποσωμάτων. Στην πραγματικότητα, τα λιποσώματα μακράς κυκλοφορίας άνοιξαν νέους δρόμους σε θεραπευτικές δυνατότητες που μέχρι τότε θεωρούνταν ανέφικτες για τα συμβατικά λιποσώματα ( Εικόνα 1.1). Το πιο ενδιαφέρον χαρακτηριστικό τους είναι ότι έχουν την ικανότητα να βγαίνουν εκτός κυκλοφορίας σε περιοχές όπου η διαπερατότητα του αγγειακού τοιχώματος είναι αυξημένη. Αυτά τα λιποσώματα λέγονται επίσης stealth ή στερικά σταθεροποιημένα. Ο πρώτος όρος αναφέρεται στην ικανότητά τους να διαφεύγουν των μακροφάγων και ο δεύτερος στο μηχανισμό στερικής σταθεροποίησής τους, που είναι υπεύθυνος για την αύξηση του χρόνου κυκλοφορίας. Το τελευταίο οφείλεται σε φραγμό που δημιουργείται και αποτρέπει τις αλληλεπιδράσεις με μόρια και κυτταρικά συστατικά του βιολογικού περιβάλλοντος, κυρίως πρωτεΐνες. Ανοσολιποσώματα (Immunoliposomes): Διαθέτουν ειδικά αντισώματα ή κλάσματα αντισωμάτων (Fab ή αντισώματα μονής αλυσίδας) στην επιφάνειά τους προκειμένου να ενισχύσουν τη στοχευμένη πρόσδεση. Αν και έχουν εξεταστεί για πληθώρα θεραπευτικών εφαρμογών, η εστίαση έχει γίνει στη μεταφορά αντικαρκινικών παραγόντων. Όπως και άλλα σωματίδια στην κυκλοφορία του αίματος, είναι δύσκολο στα ανοσολιποσώματα να εγκαταλείψουν την κυκλοφορία σε άλλα διαμερίσματα πλην του ήπατος και του σπλήνα. Γι αυτό, προκειμένου να εξασφαλιστεί προσιτότητα των υποδοχέων, επιχειρείται τοπική χορήγηση των λιποσωμάτων στις σωματικές κοιλότητες. 26

28 Εικόνα 1.1:.Σχηματική απεικόνιση ενός στερεοχημικά σταθεροποιημένου λιποσώματος. Τα stealth λιποσώματα εγκλωβίζουν το φάρμακο (1) σε μια φωσφολιπιδική διπλοστοιβάδα (2).Η PEG επικάλυψη (3) επιτρέπει στα λιποσώματα να αποφεύγουν το ανοσοποιητικό σύστημα αυξάνοντας το χρόνο ημιζωής του φαρμάκου στο σώμα. Κατιονικά λιποσώματα (Cationic liposomes): Αυτά εκπροσωπούν σχετικά νέα μέλη της οικογένειας των λιποσωμάτων. Βρίσκονται στην πρώτη γραμμή ως συστήματα μεταφοράς γενετικού υλικού. Τα κατιονικά λιπιδικά συστατικά τους αλληλεπιδρούν με και εξουδετερώνουν- το αρνητικά φορτισμένο DNA, συμπυκνώνοντας έτσι το DNA σε μια πιο συμπαγή δομή. Τα σύμπλοκα λιπιδίου- DNA παρέχουν προστασία και επάγουν την κυτταρική εσωτερίκευση και έκφραση του συμπυκνωμένου πλασμιδίου. Λιποσώματα που επάγουν τη σύντηξη (Fusogenic liposomes): Τα λιποσώματα αυτά μπορούν να διευκολύνουν την ενδοκυτταρική μεταφορά εγκλωβισμένων φαρμάκων μέσω σύντηξης με τη μεμβράνη των κυττάρων στόχων Μέθοδοι παρασκευής λιποσωμάτων Στην πράξη, οι περισσότερες μέθοδοι παρασκευής λιποσωμάτων οδηγούν σε αρκετά ετερογενείς πληθυσμούς σωματιδίων με ευρεία κατανομή μεγέθους. Δεδομένου ότι ο διαθέσιμος προς εγκλωβισμό, όγκος λιποσωμάτων ποικίλλει ανάλογα με την κατανομή μεγέθους, είναι πολύ σημαντικό οι λιποσωμικές παρασκευές να χαρακτηρίζονται ως προς το μέγεθος, ώστε να προβλέπεται με 27

29 σχετική ακρίβεια η in vitro και in vivo συμπεριφορά τους. Ακόμη και λιποσώματα με το ίδιο μέγεθος και τον ίδιο αριθμό στοιβάδων είναι δυνατό να διαφέρουν στην εσωτερική κατανομή της υδατικής φάσης και στην ποσότητα λιπιδίου που συμμετέχει στη δομή των σωματιδίων Μηχανική διασπορά Η τεχνική αυτή βασίζεται στο σχηματισμό λεπτού υμενίου (film) κατά την εξάτμιση διαλυμάτων λιπιδίων σε οργανικό διαλύτη ή μίγμα διαλυτών. Για να απομακρυνθούν τα τελευταία ίχνη διαλύτη το εσωτερικό της σφαιρικής φιάλης στο οποίο σχηματίζεται το λεπτό υμένιο, εκτίθεται σε ρεύμα αζώτου. Η ενυδάτωση (hydration) του υμενίου που ακολουθεί πραγματοποιείται με νερό ή με ρυθμιστικό διάλυμα ή με διάλυμα της προς εγκλωβισμό δραστικής ουσίας. Το στάδιο αυτό, όπως και το στάδιο της εξάτμισης των διαλυτών, πραγματοποιούνται σε θερμοκρασίες υψηλότερες της θερμοκρασίας μετάβασης φάσης του χρησιμοποιούμενου λιπιδίου. Με μηχανική ανάδευση της φιάλης (vortex) το υμένιο αποκολλάται από τα τοιχώματά της, οπότε λαμβάνεται μία θολερή διασπορά με πολυστοιβαδιακά λιποσώματα μεγάλου μεγέθους MLV. Η μείωση του μεγέθους των MLV λιποσωμάτων και η δημιουργία ομογενούς σε αναφορά με το μέγεθος πληθυσμού, υλοποιείται με τη χρήση κυρίως λουτρού υπερήχων (bath sonicator), αλλά και διαφόρων άλλων τεχνικών, όπως εξώθηση μέσω φίλτρων ή μεμβρανών (extrusion), μικρoγαλακτωματοποίηση (microemulcification) κ.ά. Στο τελευταίο στάδιο πραγματοποιείται η διαδικασία του "annealing", κατά την οποία τα λιποσώματα τοποθετούνται σε υδατόλουτρο και πάντα σε θερμοκρασία υψηλότερη αυτής της μετάπτωσης του λιπιδίου, όπου παραμένουν για μία περίπου ώρα ώστε να ολοκληρωθεί και να ομαλοποιηθεί η μορφοποίηση της δομής τους. (διάμετρος των λιποσωμάτων: μερικά έως 5-6 μm.) Ακίδα Υπερήχων (Probe Sonicator) Τα λιποσώματα (SUV) που λαμβάνονται με τη χρήση ακίδας υπερήχων έχουν διάμετρο της τάξης μερικών δεκάδων nm. Το σημείο εκκίνησης είναι συνήθως μία διασπορά πολυστιβαδιακών MLV λιποσωμάτων. 28

30 Την υπερήχηση με ακίδα ακολουθεί φυγοκέντρηση στις 15 στροφές για πέντε λεπτά προκειμένου να απομακρυνθούν αδιάσπαρτα κομμάτια λιπιδίου και MLV λιποσώματα ή συσσωματώματά τους καθώς και ρινίσματα τιτανίου που αποδεσμεύονται λόγω της μεγάλης δύναμη τριβής που αναπτύσσεται μεταξύ της διασποράς και της ακίδας Εξώθηση μέσω φίλτρων Στα λιποσώματα αυτού του τύπου η μείωση μεγέθους επιτυγχάνεται με τη χρήση φίλτρων των οποίων οι πόροι έχουν συγκεκριμένη διάμετρο. Η μέθοδος παρουσιάζει το πλεονέκτημα ότι παρέχει επαναλήψιμα αποτελέσματα, ενώ το λιπίδιο δεν υφίσταται κάποια σημαντική μεταβολή. Επιπλέον μπορεί να διπλασιαστεί το ποσοστό εγκλωβισμού διαφόρων ουσιών. Η εξώθηση μέσω φίλτρων διαμέτρου,2 μm οδηγεί σε εξαιρετικά ομοιογενείς πληθυσμούς λιποσωμάτων διαμέτρου 27 nm (Olson F.et al., 1979) Χρήση Μικρογαλακτωματοποιητή Για την παρασκευή λιποσωμάτων μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν γαλακτωματοποιητές (Mayhew E. et al., 1984). Οι μικρογαλακτωματοποιητές είναι συσκευές που αντλούν το ρευστό, στην προκειμένη περίπτωση τα λιποσώματα, με πολύ υψηλές πιέσεις μέχρι και (1 p.s.i., 6 7 bar) μέσα από φίλτρα διαμέτρου 5μm. Στη συνέχεια διαπερνούν το μίγμα χωρισμένο σε δύο τμήματα με πολύ μεγάλη ταχύτητα, από μικρά κανάλια που αναμιγνύουν τα δύο ρεύματα υπό ορθή γωνία παρέχοντας με τον τρόπο αυτό πολύ μεγάλη ενέργεια. Τα λιπίδια εισάγονται στο μικρογαλακτωματοποιητή με τη μορφή εναιωρήματος μεγάλων λιποσωμάτων MLV ή με τη μορφή μη ενυδατωμένου λιπιδίου εντός υδατικού μέσου. Με την τεχνική αυτή παρασκευάζονται μικρά MLV λιποσώματα με καλή κατανομή μεγέθους 1 2 nm (micro emulsification liposomes, MEL) Εξώθηση σε θάλαμο εφαρμογής μεγάλης πίεσης Η τεχνική περιλαμβάνει την εισαγωγή προσχηματισμένων μεγάλων λιποσωμάτων σε θάλαμο υπό μεγάλη πίεση (2 4 p.s.i.), και αποδίδει ομοιογενείς μονοή ολιγο- στιβαδιακές λιποσωμικές διασπορές ενδιάμεσων μεγεθών (3 8 nm σε διάμετρο ανάλογα με την εφαρμοζόμενη πίεση) (Barenholtz Y. et al., 1979). Τα 29

31 λιποσώματα που λαμβάνονται με τη μέθοδο αυτή χρησιμοποιούνται για τη μεταφορά ευαίσθητων μακρομορίων και είναι πιο σταθερά από τα κατεργασμένα με υπέρηχους λιποσώματα Ένεση λιπιδίων Περιλαμβάνει μεθόδους κατάλληλες για την παρασκευή SUV και LUV λιποσωμάτων. Διάλυμα λιπιδίου σε οργανικό διαλύτη ενίεται ταχέως σε περίσσεια υδατικού μέσου που περιέχει την ουσία που πρόκειται να εγκλωβισθεί στα λιποσώματα. Στη διεπιφάνεια μεταξύ νερού και οργανικού διαλύτη, τα φωσφολιπίδια αυτοδιατάσσονται σε λιποσώματα μικρής διαμέτρου. Τα μεγάλα συγκριτικά πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι η εύκολη εφαρμογή της και ο περιορισμένος κίνδυνος αποικοδόμησης των λιπιδίων. Μειονέκτημα της μεθόδου είναι το χαμηλό ποσοστό εγκλωβισμού για υδατοδιαλυτές ουσίες. Οι πιο συχνά εφαρμοζόμενες μεθοδολογίες παρασκευής τέτοιων λιποσωμικών διασπορών περιγράφονται παρακάτω και αφορούν σε περιπτώσεις κατά τις οποίες: I. ο οργανικός διαλύτης είναι αναμίξιμος με την υδατική φάση, II. ο οργανικός διαλύτης είναι μη αναμίξιμος με την υδατική φάση, III. ο οργανικός διαλύτης είναι σε περίσσεια και μη αναμίξιμος με την υδατική φάση Δημιουργία μικτών μικκυλίων με απορρυπαντικά Κατά την ανάμιξη λιπιδίων με απορρυπαντικά ιονικά αμφοτερικά ή μη ιονικά σε ρυθμιστικό διάλυμα, σχηματίζονται αυθόρμητα μεικτά μικκύλια (micelles). Το είδος και η κατανομή των πολικών και λιπόφιλων ομάδων του απορρυπαντικού μέσα στο μικκύλιο καθορίζουν το μέγεθος και το σχήμα του. Η συγκέντρωση απορρυπαντικού στο νερό κατά την οποία αρχίζουν να σχηματίζονται μικκύλια είναι γνωστή ως κρίσιμη συγκέντρωση μικκυλίων (critical micelle concentration, CMC). Σε συγκεντρώσεις μικρότερες της κρίσιμης τα μόρια του απορρυπαντικού απαντούν ελεύθερα στο διάλυμα, ενώ σε μεγαλύτερες σχηματίζουν ολοένα μεγαλύτερες ποσότητες μικκυλίων. 3

32 Χαρακτηρισμός λιποσωμάτων Ο χαρακτηρισμός των λιποσωμάτων, τόσο μετά την παρασκευή του όσο και κατά την αποθήκευσή τους, είναι απαραίτητος προκειμένου να εξασφαλιστεί ο έλεγχος της ποιότητας του προϊόντος. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για τον χαρακτηρισμό πρέπει να είναι σχετικά φτηνές, γρήγορες και επαναλήψιμες Μέτρηση μεγέθους λιποσωμάτων Το μέσο μέγεθος και η κατανομή του μεγέθους των λιποσωμάτων αποτελούν ιδιαίτερα σημαντικές παραμέτρους όταν τα λιποσώματα προορίζονται για θεραπευτική χρήση και ιδιαίτερα όταν χορηγούνται παρεντερικά ή με εισπνοή. Για τον προσδιορισμό του μεγέθους των λιποσωμάτων υπάρχει μια ποικιλία τεχνικών που διαφέρουν μεταξύ του τόσο στην πολυπλοκότητα όσο και στις βασικές αρχές τους. Ηλεκτρονική Μικροσκοπία Σάρωσης (Scanning Electron Microscopy, SEM). Στην τεχνική αυτή μία λεπτή δέσμη ηλεκτρονίων μέσης ενέργειας από ένα λεπτό σύρμα βολφραμίου εστιάζεται με σύστημα μαγνητικών φακών σε μια επιφάνεια διαμέτρου 5-15 nm σε ένα κενό θάλαμο. Η δέσμη ηλεκτρονίων σαρώνει το προς παρατήρηση δείγμα σε μια σειρά μέχρι και 1 διαδοχικών παράλληλων σαρώσεων. Οι ηλεκτρονικές αυτές σαρώσεις αλληλεπιδρούν με το δείγμα και παράγουν διάφορα σήματα, όπως δευτεροταγή εκπομπή ηλεκτρονίων (Secondary Electron Emission, SEE), οπίσθια σκέδαση ηλεκτρονίων (Back Scattered Electrons, BSE), ακτίνες Χ. Τα σήματα ενισχύονται και εμφανίζονται σε οθόνη σωλήνα καθοδικών ακτινών όπου και φωτογραφίζονται. Ηλεκτρονική Μικροσκοπία Διερχόμενης Δέσμης, (Transmission Electron Microscopy, TEM) είναι μια ακόμα τεχνική που χρησιμοποιείται για την παρατήρηση των λιποσωμάτων. Στην περίπτωση αυτή το δείγμα μεταφέρεται σε ένα διαφανές πλαστικό υπόστρωμα ή φιλμ άνθρακα (πάχους 1 2 nm) το οποίο είναι τοποθετημένο σε δίκτυο χαλκού. Το δείγμα σκεδάζει ηλεκτρόνια εκτός πεδίου παρατήρησης και η τελική εικόνα γίνεται ορατή σε φθορίζουσα οθόνη. Το ποσό σκέδασης ηλεκτρονίων εξαρτάται από το πάχος και τον ατομικό αριθμό των ατόμων του μείγματος. Με την τεχνική αυτή τα σωματίδια φαίνονται 31

33 διάχυτα φωτισμένα και έτσι μπορεί να μετρηθεί το μέγεθος και η συσσωμάτωσή τους, αλλά υπάρχει περιορισμένη ένδειξη του βάθους. τεχνική παγωμένης κατάτμησης (Freeze fracture technique), όπου είναι δυνατή η παρατήρηση των στοιβάδων και των εσωτερικών μορφολογικών χαρακτηριστικών τους (Fluck D.J et al., 1969) cryo TEM τεχνική με υψηλή ποιότητα αποτελεσμάτων (Dubochet J. et al., 1996) Προσδιορισμός του ποσοστού του εκγλωβισμένου φαρμάκου στο λιπόσωμα. Ο βαθμός εγκλωβισμού ενός φαρμάκου στα λιποσώματα μπορεί να προσδιοριστεί με τεχνικές χρωματογραφίας στήλης ή με άλλες τεχνικές. Το λιποσωμικό παρασκευάσμα είναι ένα μίγμα κλασμάτων εγκλωβισμένου και μη εγκλωβισμένου φαρμάκου. Το κλάσμα του μη εγκλωβισμένου φαρμάκου αναφέρεται ως ελεύθερο φάρμακο. Στην πλειοψηφία των τεχνικών ο διαχωρισμός του ελεύθερου από το εγκλωβισμένο φάρμακο για τον προσδιορισμό του ελεύθερου φαρμάκου αποτελεί το πρώτο πειραματικό βήμα. Στη συνέχεια στο κλάσμα που περιέχει το εγκλωβισμένο φάρμακο προστίθενται ένα απορρυπαντικό προκειμένου να σπάσουν τα λιποσώματα και το φάρμακο να απελευθερωθεί στο υδατικό μέσο. Το ελεύθερο πλέον φάρμακο προσδιορίζεται με την κατάλληλη τεχνική. Το ποσοστό του εγκλωβισμένου φαρμάκου στα λιποσώματα μπορεί επίσης να προσδιοριστεί από τον παγιδευμένο όγκο εντός του λιποσώματος ανά βάρος λιπιδίου. Έτσι το ποσοστό του παγιδευμένου όγκου εκφράζεται ως ο παγιδευμένος όγκος / λιπίδιο και ποικίλει από,5μl/μmol για MLV και SUV συστήματα μέχρι 3 μl/μmol για συστήματα LUV. Ο παγιδευμένος όγκος υπολογίζεται με διασπορά του λιπιδίου σε υδατικό μέσο το οποίο περιέχει ένα ραδιενεργό στοιχείο π.χ 22 Να ή Η, το οποίο δεν διαπερνά αμέσως τη διπλοστοιβάδα.. 32

34 1.2.7 Δυναμικό επιφάνειας λιποσωμάτων (ζ-δυναμικό) Οι ιδιότητες των λιποσωμάτων εξαρτώνται ή επηρεάζονται σημαντικά από την παρουσία φορτίου στην επιφάνειά τους, το οποίο επηρεάζει την κατανομή ιόντων στο μέσο διασποράς. Οι σημαντικότεροι μηχανισμοί απόκτησης επιφανειακού ηλεκτρικού φορτίου από το μέσο διασποράς είναι ο ιονισμός, η προσρόφηση ιόντων και η διάλυση ιόντων από το κρυσταλλικό πλέγμα. Ιόντα αντίθετου φορτίου έλκονται από τη φορτισμένη επιφάνεια, ενώ ομώνυμα ιόντα απωθούνται από αυτή. Σχηματίζεται ηλεκτρική διπλοστοιβάδα λόγω θερμικής κίνησης και ηλεκτροστατικών αλληλεπιδράσεων, η οποία επεξηγεί τα ηλεκτροκινητικά φαινόμενα που εμφανίζονται στις λιποσωμικές μορφές. Ονομάζονται ηλεκτροκινητικά επειδή η επιβολή εξωτερικού δυναμικού σε λιποσωμικές παρασκευές προκαλεί κίνηση. Η ηλεκτροφόρηση προκαλεί την κίνηση φορτισμένων σωματιδίων μέσα σε στάσιμο υγρό υπό την επίδραση εξωτερικά εφαρμοζόμενης διαφοράς δυναμικού. Η κίνηση αυτή μετράται με Φασματοσκοπία Συσχέτισης Φωτονίων (Photon Correlation Spectroscopy PCS). Από τις μετρούμενες κινητικότητες, δύο παράμετροι που χαρακτηρίζουν τις ηλεκτρικές ιδιότητες των λιποσωμάτων, μπορούν να υπολογισθούν: το ηλεκτρικό δυναμικό (ζ-potential) και η πυκνότητα του επιφανειακού φορτίου (surface charge density) To ζ-δυναμικό σχετίζεται με το δυναμικό επιφάνειας των σωματιδίων και επηρεάζει μεγάλο φάσμα ιδιοτήτων των κολλοειδών συστημάτων όπως τη σταθερότητά τους, την αλληλεπίδρασή τους με ηλεκτρολύτες και φάρμακα, καθώς και τις ρεολογικές ιδιότητες των εναιωρημάτων τους Ειδικοί δείκτες που χρησιμοποιούνται στις μελέτες σταθερότητας φαρμακοτεχνικών μορφών που περιέχουν λιποσώματα Δείκτες που μπορούν εύκολα να μετρηθούν, μπορεί να είναι χρήσιμοι στα αρχικά στάδια εξέλιξης ενός λιποσωμικού προϊόντος. Ειδικοί δείκτες είναι κατάλληλοι για τη μελέτη σταθερότητας λιποσωμικών φαρμακοτεχνικών μορφών (χωρίς το φάρμακο) ή κατά την ανάπτυξη μιας φαρμακοτεχνικής μορφής για γρήγορη απελευθέρωση ενός φαρμάκου με αλλαγή στη θερμοκρασία ή το ph. Ένας ιδανικός δείκτης θα πρέπει να έχει πολύ μεγάλη διαλυτότητα στο νερό για να 33

35 διαχωρίζεται εύκολα από τα λιποσώματα. Ο δείκτης δεν πρέπει να διαπεράσει τις λιποσωμικές μεμβράνες ή να αλληλεπιδρά με τις μεμβράνες, κάτι το οποίο θα μπορούσε να οδηγήσει σε αλλαγές στις ιδιότητες τις μεμβράνης. Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ραδιενεργοί δείκτες, αλλά είναι ακριβοί και επικίνδυνοι. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί ειδικοί δείκτες που είναι διαθέσιμοι: 1. Arsenazo III 2.Ενζυμικοί δείκτες Alkaline phosphatase (AP) Horseradish peroxidase (HRP) Glucose oxidase (GOX) 3.Δείκτες που φέρουν φθορίζοντες ομάδες Sulforhodamine Carboxyfluorescein (CF) Καλσεΐνη (Bis[N,N-bis(carboxymethyl)aminomethyl]fluorescein): Η καλσεΐνη έχει χρησιμοποιηθεί ως δείκτης από το Είναι αποτελεσματικός δείκτης και υπερτερεί των ραδιοϊσοτόπων στο χρησιμοποιούμενο εξοπλισμό για τον προσδιορισμό του, καθώς και στο ότι είναι ακίνδυνη ουσία και φθηνή. Η καλσεΐνη είναι ένας φθορίζων μεταλλικός δείκτης για προσδιορισμό ασβεστίου κατά την τιτλοδότηση με EDTA. Είναι ελαφρώς διαλυτή στο νερό (Διαλυτότητα: 1 mg/2 ml 1 M KOH σε 1 ml νερού). Το διάλυμα καλσεΐνης εκπέμπει ένα κίτρινο-πράσινο φθορισμό σε όξινες συνθήκες, όμως δε φθορίζει σε αλκαλικές συνθήκες. Εντούτοις, η καλσεΐνη φθορίζει παρουσία μεταλλοϊόντων όπως Al, Ba, Ca, Cu, Mg and Zn σε αλκαλικές συνθήκες και χρησιμοποιείται για το φθορισμομετρικό προσδιορισμό τους κατά την τιτλοδότηση με EDTA. Ο φθορισμός της καλσεΐνης εξαρτάται από το ph Λιποσώματα: Εφαρμογές 1. Ως φορείς φαρμάκων Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η χρήση των λιποσωμάτων ως φορείς φαρμάκων έχει επεκταθεί τα τελευταία χρόνια. 34

36 Διαλυτοποίηση : Τα λιποσώματα μπορούν να διαλυτοποιήσουν λιπόφιλα φάρμακα τα οποία αλλιώς θα ήταν πολύ δύσκολο να χορηγηθούν ενδοφλέβια Προστασία : Τα φάρμακα που βρίσκονται εγκλωβισμένα σε λιποσώματα είναι απρόσιτα για τα μεταβολικά ένζυμα. Από την άλλη πλευρά, συστατικά του σώματος (όπως ερυθροκύτταρα ή ιστοί στην περιοχή της ένεσης) δεν εκτίθενται άμεσα σε όλη τη δόση του φαρμάκου Διάρκεια δράσης : Τα λιποσώματα μπορούν να επιμηκύνουν τη διάρκεια δράσης απελευθερώνοντας αργά το φάρμακο στο σώμα Δυνατότητα κατεύθυνσης: Οι επιλογές στόχευσης μεταβάλλουν την κατανομή του φαρμάκου στο σώμα Εσωτερίκευση : Τα λιποσώματα ενδοκυτταρώνονται ή φαγοκυτταρώνονται από τα κύτταρα, δημιουργώντας ευκαιρίες για χρήση φαρμάκων εξαρτώμενων από λιποσώματα. Δομές βασισμένες σε λιπίδια (όχι απαραίτητα λιποσώματα) είναι επίσης ικανές να μεταφέρουν πλασμιδικό υλικό εντός των κυττάρων μέσω του ίδιου μηχανισμού (μη-ιικά συστήματα επιμόλυνσης) Ενίσχυση : Τα λιποσώματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βοηθητικά σε εμβόλια 2. Ως φορείς εμβολίων Α. Ως αντιμικροβιακά Οι μικροβιακές μολύνσεις μπορούν να χωριστούν σε βακτηριακές, παρασιτικές, μυκητιακές και ιϊκές. Εφόσον τα λιποσώματα θεωρούνται ιδανικά για τη μεταφορά φαρμάκων στα κύτταρα του ΔΕΣ, μια πιθανή χρήση είναι η μεταφορά παραγόντων οι οποίοι είναι δραστικοί ενεργοποιητές του ανοσοποιητικού συστήματος. Ιοί: Γενικά, οι ιϊκές μολύνσεις είναι εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπιστούν και υπάρχουν λίγες αποτελεσματικές θεραπείες. Η χρήση των λιποσωμάτων μπορεί να ενισχύσει την ενδοκυτταρική μεταφορά αντι-ιϊκών παραγόντων, λόγω της ικανότητάς τους να διαπερνούν τοπικά αποφεύγοντας τη συστηματική απορρόφηση. Ένα επιπλέον πλεονέκτημα είναι η ικανότητά τους να μεταφέρουν ιδιαίτερα λιπόφιλα φάρμακα. 35

37 Πρωτόζωα: Τα λιποσώματα έχουν επίσης χρησιμοποιηθεί για την ενσωμάτωση αντιπαρασιτικών φαρμάκων. Αυτό αυξάνει δραστικά την αποτελεσματικότητά τους μέσω παθητικής στόχευσης στα μακροφάγα. Επιπρόσθετα, η χρήση των λιποσωμάτων ως φορείς για φάρμακα κατά των μονιλιάσεων παρέχει παρατεταμένο θεραπευτικό αποτέλεσμα. Βακτήρια: Η ανθεκτικότητα των βακτηριακών μολύνσεων στην αντιβιοτική θεραπεία οφείλεται σε μειωμένη πρόσληψη των φαρμάκων. Ο εγκλωβισμός τους σε λιποσώματα μπορεί να βελτιώσει την πρόσληψη τους από τα βακτήρια. Τα λιποσώματα αυξάνουν τη διάρκεια δράσης των αντιβιοτικών, μειώνουν την τοξικότητά τους και μπορεί ακόμα και να διευρύνουν τα θεραπευτικά τους όρια. Μύκητες: Μια άλλη πολλά υποσχόμενη χρήση των λιποσωμάτων είναι ως φορείς αντιμυκητιακών φαρμάκων, ιδιαίτερα για την αμφοτερικίνη Β. Το φάρμακο αυτό έχει περιορισμένη εφαρμογή λόγω των σοβαρών παρενεργειών που εμφανίζει. Αντίθετα, η λιποσωμική αμφοτερικίνη παρουσιάζει πολύ μικρότερη τοξικότητα, γεγονός που βελτιώνει αισθητά το θεραπευτικό δείκτη. Β. Λιποσώματα στη θεραπεία του καρκίνου Υπάρχουν τρεις γενικοί τρόποι για την αύξηση της αποτελεσματικότητας της χημειοθεραπείας σε κακοήθεις ασθένειες Εφαρμογή νέων συνδυασμών θεραπείας με διαφορετική δοσολογία και αγωγή για τα ήδη υπάρχοντα φάρμακα Ανάπτυξη νέων φαρμάκων με διαφορετικές φαρμακολογικές ιδιότητες Βελτίωση της αποτελεσματικότητας των υπαρχόντων φαρμάκων μεταβάλλοντας τις φαρμακοκινητικές ιδιότητες ώστε να μεγιστοποιηθεί ο θεραπευτικός τους δείκτης Η χρήση των λιποσωμάτων στοχεύει στην τελευταία περίπτωση. Ο εγκλωβισμός χημειοτοξικών παραγόντων μέσα σε λιποσώματα μπορεί να προστατεύσει ευαίσθητους ιστούς από την τοξικότητα του φαρμάκου. Μέγιστη αποτελεσματικότητα επιτυγχάνεται με χορήγηση συνδυασμού αντικαρκινικών φαρμάκων σε λιποσωμικές μορφές. Μια άλλη χρησιμότητα των λιποσωμάτων στη θεραπεία του καρκίνου είναι η βραδεία αποδέσμευση του φαρμάκου. Τα λιποσώματα 36

38 επίσης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως φορείς για ασταθή φάρμακα (αλκυλιωτικοί παράγοντες) καθώς και για παράγοντες που είναι πολύ υδατοδιαλυτοί και δεν διαπερνούν την κυτταρική μεμβράνη. Εικόνα 1.11: Στόχευση ενζυμικού προφαρμάκου με αντίσωμα μέσω ανοσο-ενζυμοσώματος. Το ανοσο-ενζυμόσωμα συνδέεται στα κύτταρα στόχους. Έτσι, αποδίδεται το προφάρμακο το οποίο ενεργοποιείται από τα ανοσο-ενζυμοσώματα στο κύτταρο στόχο. Κατά συνέπεια, το δραστικό θανατώνει το κύτταρο Γ. Άλλες εφαρμογές των λιποσωμάτων Τα λιποσώματα χρησιμοποιούνται ακόμα στη μεταφορά οξυγόνου, στη θεραπεία ενζυμικής αντικατάστασης, στην αρθρίτιδα, σε δηλητηριάσεις από μέταλλα, ως διαγνωστικοί παράγοντες και ως αναστολείς ανοσολογικών αντιδράσεων. 37

39 1.2.1 Τα λιποσώματα ως μοντέλο βιολογικών μεμβρανών Στις αρχές της δεκαετίας του `6 οι A. Bangham και Δ. Παπαχατζόπουλος [Papahadjopoulos et al., (1967), Bangham et al., (1964)] κατέδειξαν τις ιδιότητες των φωσφολιπιδικών μορφών που δημιούργησαν οι ερευνητές της προηγούμενης δεκαετίας και απέδειξαν ότι ήταν περίπου σφαιρικοί σχηματισμοί που αποτελούνται από απλές ή πολλαπλές φωσφολιπιδικές διπλοστοιβάδες, οι οποίες εσωκλείουν ένα ποσοστό του υδατικού διαλύματος στο οποίο είναι εναιωρημένες. Μετά τις ανακαλύψεις αυτές, τα λιποσώματα άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως πειραματικά μοντέλα για τη διερεύνηση των ιδιοτήτων των βιολογικών μεμβρανών [Sessa et al., (197)] ΕΠΙΦΑΝΕΙΟΔΡΑΣΤΙΚΑ ΕΚΔΟΧΑ ΦΑΡΜΑΚΟΤΕΧΝΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ Γενικά Πρόκειται για μόρια ή ιόντα τα οποία προσροφώνται στις επιφάνειες και στις διεπιφάνειες, μεταβάλλοντας την επιφανειακή και διεπιφανειακή τάση. Ο όρος επιφανειοδραστική ουσία επινοήθηκε από τους επιστήμονες της εταιρίας Antara products το 195. Ονομάζονται αλλιώς και τασιενεργές ενώσεις. Απαντούν τρεις τύποι επιφανειοδραστικών: απορρυπαντικά, διαβρέκτες και γαλακτωματοποιητές. 38

40 1.3.2 Ιδιότητες Οι τασιενεργές ενώσεις είναι μόρια στα οποία είναι διακριτά πολικά (υδρόφιλα) όσο και μη πολικά (υδρόφοβα) τμήματα. Λόγω του διπλού χαρακτήρα τους ονομάζονται αμφίφιλα επειδή οι ενώσεις αυτές παρουσιάζουν ορισμένη συγγένεια για τους πολικούς και μη πολικούς διαλύτες. Ανάλογα με τον αριθμό και τη φύση των πολικών και μη πολικών ομάδων που υπάρχουν στο μόριο των εν λόγω ενώσεων, διακρίνονται σε υδρόφιλες, λιπόφιλες καθώς και ενώσεις με ενδιάμεσες ιδιότητες. Οι κανονικές αλκοόλες, οι αμίνες και τα οξέα είναι αμφίφιλα τα οποία μετατρέπονται από υδρόφιλα σε λιπόφιλα καθώς η ανθρακική αλυσίδα τους αυξάνει. Έτσι η αιθυλική αλκοόλη αναμιγνύεται με το νερό σε όλες τις αναλογίες, ενώ η κανονική πεντανόλη έχει μειωμένη διαλυτότητα. Επιπλέον η κανονική δεκαεξανόλη είναι ισχυρά λιπόφιλη και πρακτικά αδιάλυτη στο νερό Η αμφίφιλη φύση των επιφανειοδραστικών είναι υπεύθυνη για την προσρόφησή τους σε διεπιφάνειες όπως οι διεπιφάνειες υγρού-αερίου και υγρού-υγρού. Έτσι σε υδατικές διασπορές της κανονικής πεντανόλης, η πολική αλκοολική ομάδα είναι υπεύθυνη για τις αλληλεπιδράσεις με τα μόρια του νερού. Το μη πολικό τμήμα της δεν αλληλεπιδρά με τα μόρια του νερού επειδή οι δυνάμεις συνάφειας με τα μόρια του νερού είναι πολύ μικρές σε σύγκριση με τις δυνάμεις συνοχής ανάμεσα στα γειτονικά μόρια του νερού. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα τα αμφίφιλα να προσροφώνται στην διεπιφάνεια. Η ισχυρή προσρόφηση των τασιενεργών ενώσεων στην διεπιφάνεια με την μορφή μονομοριακών στρωμάτων, ονομάζεται επιφανειακή ενεργότητα. Στην διεπιφάνεια αέρα-νερού η λιπόφιλη αλυσίδα προσανατολίζεται προς τον αέρα, ενώ σε αυτή του ελαίου-νερού, προσανατολίζεται προς το στρώμα του ελαίου. Για να συγκεντρώνονται τα αμφίφιλα στη διεπιφάνεια πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη αναλογία πολικών και μη πολικών ομάδων στο μοριό τους. Εάν το μόριο είναι πολύ υδρόφιλο, παραμένει κατά το μεγαλύτερο μέρος του στον κύριο όγκο της υδατικής φάσης. Αντίστοιχα, ένα πολύ λιπόφιλο μόριο διαλύεται πλήρως στην ελαιώδη φάση και σε πολύ μικρό ποσοστό εμφανίζεται στην διεπιφάνεια. Οι επιφανειοδραστικές ενώσεις όταν διαλύονται στο νερό μπορεί να διίστανται σε ιόντα ή όχι. Στην πρώτη περίπτωση ονομάζονται ιονικές επιφανειοδραστικές ενώσεις, ενώ στη δεύτερη μη ιονικές. Οι ιονικές διακρίνονται σε ανιονικές, κατιονικές και 39

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΣΕ ΥΔΑΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΜΟΝΤΕΛΑ ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ 1. Μονοστιβάδες 2. Διπλοστιβάδες 3. Λιποσώματα 1.1 ΜΟΝΟΣΤΙΒΑΔΕΣ Σχηματίζονται από μη-πολικά μόρια στη μεσόφαση αέρα/νερού Συσκευή

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος Πολυμορφισμός Διδάσκουσα: Καθ. Μαρία - Ελένη Ε. Λέκκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε

Διαβάστε περισσότερα

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ. Πετρολιάγκης Σταμάτης Τμήμα Γ4

ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ. Πετρολιάγκης Σταμάτης Τμήμα Γ4 ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ Πετρολιάγκης Σταμάτης Τμήμα Γ4 ΕΝΝΟΙΑ ΤΗΣ ΠΛΑΣΜΑΤΙΚΗΣ ΜΕΜΒΡΑΝΗΣ Η κυτταρική μεμβράνη ή πλασματική μεμβράνη είναι η εξωτερική μεμβράνη που περιβάλλει το κύτταρο

Διαβάστε περισσότερα

Κεφ. 12 ΛΙΠΙ ΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ

Κεφ. 12 ΛΙΠΙ ΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ Κεφ. 12 ΛΙΠΙ ΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ Ποικιλότητα και κοινά χαρακτηριστικά των κυτταρικών µεµβρανών Τα λιπαρά οξέα: βασικά συστατικά των λιπιδίων Mεµβρανικά λιπίδια και είδη τους (3) Σχηµατισµός µεµβρανών

Διαβάστε περισσότερα

Περιήγηση στο εσωτερικό του Κυττάρου. Φώτης Καρβέλης

Περιήγηση στο εσωτερικό του Κυττάρου. Φώτης Καρβέλης Περιήγηση στο εσωτερικό του Κυττάρου Φώτης Καρβέλης Όλα τα κύτταρα οριοθετούνται από την πλασματική μεμβράνη ή το κυτταρικό τοίχωμα που την περιβάλλει. Εσωτερικά της πλασματικής μεμβράνης υπάρχουν τα οργανίδια

Διαβάστε περισσότερα

ΛΙΠΙΔΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ. 29/10/2015 Δ.Δ. Λεωνίδας

ΛΙΠΙΔΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ. 29/10/2015 Δ.Δ. Λεωνίδας ΛΙΠΙΔΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ 4η ομάδα βιομορίων Δεν είναι πολυμερή, αλλά σχηματίζουν συσσωματώματα Μεγαλύτερη δομική ανομοιογένεια, κοινό χαρακτηριστικό: υδρόφοβος χαρακτήρας Βιολογικοί ρόλοι: 1. Συστατικά

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 15 ο Νανοσωματίδια για γονιδιακή μεταφορά Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ) Απόφοιτος Βιολογίας,

Διαβάστε περισσότερα

Ανδρέας-Παναγιώτης Θεοδώρου Μαρία-Ιωάννα Μαλλιαρουδάκη Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος Ιάκωβος Παπαϊωάννου Πελαγία Λυδία Πετροπούλου

Ανδρέας-Παναγιώτης Θεοδώρου Μαρία-Ιωάννα Μαλλιαρουδάκη Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος Ιάκωβος Παπαϊωάννου Πελαγία Λυδία Πετροπούλου Ανδρέας-Παναγιώτης Θεοδώρου Μαρία-Ιωάννα Μαλλιαρουδάκη Κωνσταντίνος Καλογερόπουλος Ιάκωβος Παπαϊωάννου Πελαγία Λυδία Πετροπούλου «CELL NANOHEALERS: ΝΑΝΟΘΕΡΑΠΕΥΤΕΣ ΚΥΤΤΑΡΩΝ ΣΕ ΔΡΑΣΗ!» Ανδρέας-Παναγιώτης

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ Λιπαρά οξέα Καρβοξυλικά λιπαρά οξέα με ζυγό αριθμό ανθράκων C16-C18 τα πιο κοινά Λίγα με αριθμό C20 Λιπαρά οξέα Κορεσμένα Δύο τύποι κορεσμένα

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΛΙΠΙΔΙΑ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ Βιολογικές μεμβράνες Βιολογικές μεμβράνες: επίπεδες δομές πάχους συνήθως από 60 Å έως 100 Å, οι οποίες αποτελούνται από λιπίδια και πρωτεΐνες που συγκρατούνται

Διαβάστε περισσότερα

Οργανική Χημεία. Κεφάλαιο 28: Βιομόρια-λιπίδια

Οργανική Χημεία. Κεφάλαιο 28: Βιομόρια-λιπίδια Οργανική Χημεία Κεφάλαιο 28: Βιομόρια-λιπίδια 1. Γενικά Λιπίδια: οργανικά μόρια που απαντούν στη φύση και απομονώνονται κατά την εκχύληση κυττάρων ή ιστών με άπολους οργανικούς διαλύτες Δύο γενικές κατηγορίες

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ. Στοιχείο O C H N Ca P K S Na Mg περιεκτικότητα % ,5 1 0,35 0,25 0,15 0,05

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ. Στοιχείο O C H N Ca P K S Na Mg περιεκτικότητα % ,5 1 0,35 0,25 0,15 0,05 ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Βιοχημεία: είναι η επιστήμη που ασχολείται με τη μελέτη των οργανικών ενώσεων που συναντώνται στον οργανισμό, καθώς και με τον μεταβολισμό τους. ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ 108 στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Τα χημικά στοιχεία που είναι επικρατέστερα στους οργανισμούς είναι: i..

Τα χημικά στοιχεία που είναι επικρατέστερα στους οργανισμούς είναι: i.. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΣΤΟ 1 ο ΚΕΦΑΛΑΙΟ «XHMIKH ΣΥΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ» ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΙ Η ΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Α. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ 1. Όταν αναφερόμαστε στον όρο «Χημική Σύσταση του Κυττάρου», τί νομίζετε ότι

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΜΟΡΦΗΣ ΓΙΑ ΚΟΛΠΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΦΑΡΜΑΚΟΥ MC-1220» ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΣΠΥΡΙ ΩΝ ΜΟΥΡΤΑΣ ΠΑΤΡΑ 2010 ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ Σ. Αντιµησιάρη (Επιβλέπουσα) Καθηγήτρια Τµήµα Φαρµακευτικής K.

Διαβάστε περισσότερα

πρωτεϊνες νουκλεϊκά οξέα Βιολογικά Μακρομόρια υδατάνθρακες λιπίδια

πρωτεϊνες νουκλεϊκά οξέα Βιολογικά Μακρομόρια υδατάνθρακες λιπίδια πρωτεϊνες νουκλεϊκά οξέα Βιολογικά Μακρομόρια υδατάνθρακες λιπίδια Περιγραφή μαθήματος Επανάληψη σημαντικών εννοιών από την Οργανική Χημεία Χημική σύσταση των κυττάρων Μονοσακχαρίτες Αμινοξέα Νουκλεοτίδια

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΗ 4 (6/3/2013) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές Φωσφολιπιδική μεμβράνη

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Α. Εισαγωγικές έννοιες ΜΕΣΑ ΣΤΑ ΚΥΤΤΑΡΑ Μπορούμε να διακρίνουμε δύο περιβάλλοντα ΥΔΡΟΦΙΛΟ υδατικό κυτταρόπλασμα ΥΔΡΟΦΟΒΟ λιπιδικο-μεμβρανικό Δηλαδή τα μόρια χαρακτηρίζονται έτσι λόγω της υδρόφοβης φύσης

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

ΒΙΟΛΟΓΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ Οι Βιολογικές Μεμβράνες Είναι δυναμικές και όχι στατικές δομές που επιτελούν πολλές λειτουργίες στα κύτταρα. Πρέπει να γνωρίζετε Τη σύσταση βιολογικών μεμβρανών Τι προβλέπει το μοντέλο του ρευστού μωσαϊκού

Διαβάστε περισσότερα

Από πού προέρχεται η θερμότητα που μεταφέρεται από τον αντιστάτη στο περιβάλλον;

Από πού προέρχεται η θερμότητα που μεταφέρεται από τον αντιστάτη στο περιβάλλον; 3. ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ Ένα ανοικτό ηλεκτρικό κύκλωμα μετατρέπεται σε κλειστό, οπότε διέρχεται από αυτό ηλεκτρικό ρεύμα που μεταφέρει ενέργεια. Τα σπουδαιότερα χαρακτηριστικά της ηλεκτρικής ενέργειας είναι

Διαβάστε περισσότερα

Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ Τομέας Φαρμακευτικής Χημείας. Ιωάννης Ντότσικας. Επικ.

Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ Τομέας Φαρμακευτικής Χημείας. Ιωάννης Ντότσικας. Επικ. Εθνικόν και Καποδιστριακόν Πανεπιστήμιον Αθηνών ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ Τομέας Φαρμακευτικής Χημείας Ιωάννης Ντότσικας Επικ. Καθηγητής 1 Οι κυκλοδεξτρίνες (Cyclodextrins, CDs) είναι κυκλικοί ολιγοσακχαρίτες

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2015-2016 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ 1)Πώς το φαινόμενο Bohr επηρεάζει την πρόσδεση οξυγόνου στην αιμοσφαιρίνη; Που συνδέονται τα ιόντα

Διαβάστε περισσότερα

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κωνσταντίνος Π. (Β 2 ) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Βιοενεργητική είναι ο κλάδος της Βιολογίας που μελετά τον τρόπο με τον οποίο οι οργανισμοί χρησιμοποιούν ενέργεια για να επιβιώσουν και να υλοποιήσουν τις

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΑΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (C, H, N, O) 96% ΜΙΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (πχ. Na, K, P, Ca, Mg) 4% ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ (Fe, I) 0,01%

ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΑΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (C, H, N, O) 96% ΜΙΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (πχ. Na, K, P, Ca, Mg) 4% ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ (Fe, I) 0,01% ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΜΑΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (C, H, N, O) 96% ΜΙΚΡΟΘΡΕΠΤΙΚΑ (πχ. Na, K, P, Ca, Mg) 4% ΙΧΝΟΣΤΟΙΧΕΙΑ (Fe, I) 0,01% Ο άνθρακας, το υδρογόνο, το οξυγόνο και το άζωτο συμμετέχουν, σε σημαντικό βαθμό, στη

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (29/2 & 2/3/2016) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες λειτουργούν ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές

Διαβάστε περισσότερα

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου

Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας. Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Εργασία για το μάθημα της Βιολογίας Περίληψη πάνω στο κεφάλαιο 3 του σχολικού βιβλίου Στο 3 ο κεφάλαιο του βιβλίου η συγγραφική ομάδα πραγματεύεται την ενέργεια και την σχέση που έχει αυτή με τους οργανισμούς

Διαβάστε περισσότερα

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 8 η : Υγρά, Στερεά & Αλλαγή Φάσεων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής.

Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ανόργανη Χημεία. Ενότητα 8 η : Υγρά, Στερεά & Αλλαγή Φάσεων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 8 η : Υγρά, Στερεά & Αλλαγή Φάσεων Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Πολικοί Ομοιοπολικοί Δεσμοί & Διπολικές Ροπές 2 Όπως έχει

Διαβάστε περισσότερα

Αιωρήματα & Γαλακτώματα

Αιωρήματα & Γαλακτώματα Αιωρήματα & Γαλακτώματα Εαρινό εξάμηνο Ακ. Έτους 2014-15 Μάθημα 2ο 25 February 2015 Αιωρήματα Γαλακτώματα 1 Παρασκευή αιωρημάτων Οι μέθοδοι παρασκευής αιωρημάτων κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες

Διαβάστε περισσότερα

KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου. Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση:

KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου. Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση: KΕΦΑΛΑΙΟ 1ο Χημική σύσταση του κυττάρου Ενότητα 1.1: Χημεία της ζωής Ενότητα 2.1: Μακρομόρια Να απαντήσετε σε καθεμιά από τις παρακάτω ερωτήσεις με μια πρόταση: 1. Για ποιο λόγο θεωρείται αναγκαία η σταθερότητα

Διαβάστε περισσότερα

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ

ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ ΤΕΙ ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΑΝΑΤΟΜΙΑ I ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ : Γεράσιμος Π. Βανδώρος ΒΑΣΙΚΕΣ ΔΟΜΕΣ - ΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ Οι βασικές δομές που εξετάζουμε στην ανατομία μπορούν ιεραρχικά να ταξινομηθούν ως εξής:

Διαβάστε περισσότερα

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017)

Kυτταρική Bιολογία ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017) Kυτταρική Bιολογία ΔIAΛEΞΕΙΣ 4 & 5 (3/3 & 6/3/2017) ΒΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΜΕΜΒΡΑΝΕΣ, ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ & ΔΙΑΛΟΓΗ ΠΡΩΤΕΪΝΩΝ Οι λιπιδικές διπλοστιβάδες λειτουργούν ως φραγμοί Νερό Υδρόφιλες φωσφολιπιδικές κεφαλές

Διαβάστε περισσότερα

ΚΗΡΟΙ- ΛΙΠΗ- ΕΛΑΙΑ- ΣΑΠΩΝΕΣ ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ- ΦΩΣΦΟΛΙΠΙΔΙΑ. ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου

ΚΗΡΟΙ- ΛΙΠΗ- ΕΛΑΙΑ- ΣΑΠΩΝΕΣ ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ- ΦΩΣΦΟΛΙΠΙΔΙΑ. ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου ΚΗΡΟΙ- ΛΙΠΗ- ΕΛΑΙΑ- ΣΑΠΩΝΕΣ ΑΠΟΡΡΥΠΑΝΤΙΚΑ- ΦΩΣΦΟΛΙΠΙΔΙΑ ΓΕΩΠΟΝΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ Γενικό Τμήμα Εργαστήριο Χημείας, Καθηγητής Μόσχος Πολυσίου ΚΗΡΟΙ Κηροί είναι μίγματα εστέρων καρβοξυλικών οξέων και

Διαβάστε περισσότερα

Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006

Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006 Κροκίδωση Συσσωμάτωση Χημική κατακρήμνιση Πηγή: Μαρία Λοϊζίδου, ΕΜΠ, Αθήνα 2006 Η χημική κατακρήμνιση βασίζεται στη λειτουργία της συσσωμάτωσης και κροκίδωσης των κολλοειδών σωματιδίων που υπάρχουν αρχικά

Διαβάστε περισσότερα

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Όλοι οι οργανισμοί προκειμένου να επιβιώσουν και να επιτελέσουν τις λειτουργίες τους χρειάζονται ενέργεια. Οι φυτικοί οργανισμοί μετατρέπουν την ηλιακή ενέργεια με τη διαδικασία

Διαβάστε περισσότερα

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΗΣ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗ Καθώς η επιστημονική γνώση και κατανόηση αναπτύσσονται, ο μελλοντικός σχεδιασμός βιοτεχνολογικών προϊόντων περιορίζεται μόνο από τη φαντασία μας Βιοτεχνολογία

Διαβάστε περισσότερα

Σύσταση του αυγού Λευκό Κρόκος Βάρος 38 g 17 g Πρωτείνη 3,9 g 2,7 g Υδατάνθρακες 0,3 g 0,3 g Λίπος 0 6 g Χοληστερόλη 0 213 mg

Σύσταση του αυγού Λευκό Κρόκος Βάρος 38 g 17 g Πρωτείνη 3,9 g 2,7 g Υδατάνθρακες 0,3 g 0,3 g Λίπος 0 6 g Χοληστερόλη 0 213 mg Αυγό Τα αυγά αποτελούνται από το κέλυφος (10 %), το ασπράδι ή λευκό (50-60 %), τον κρόκο ή κίτρινο (30 %). Το κέλυφος αποτελείται κατά 95 % από ανόργανα συστατικά όπως ανθρακικό ασβέστιο, ανθρακικό μαγνήσιο

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας

ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΣΤ ΕΞΑΜΗΝΟΥ Τμήμα Ιατρικών Εργαστηρίων Τ.Ε.Ι. Αθήνας Μάθημα 12 ο Κυτταρική Βιολογία (νανομετρικό μέγεθος) - Βιοδείκτες Διδάσκων Δρ. Ιωάννης Δρίκος Απόφοιτος Ιατρικής Σχολής Ιωαννίνων (ΠΙ)

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΕΡΓΑΣΙΑ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ 3.1 ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ Οι οργανισμοί εξασφαλίζουν ενέργεια, για τις διάφορες λειτουργίες τους, διασπώντας θρεπτικές ουσίες που περιέχονται στην τροφή τους. Όμως οι φωτοσυνθετικοί

Διαβάστε περισσότερα

Ι. Ντότσικας, Επ. Καθηγητής Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ. Οι κυκλοδεξτρίνες (cyclodextrins, CDs)

Ι. Ντότσικας, Επ. Καθηγητής Φαρμακευτικής ΕΚΠΑ. Οι κυκλοδεξτρίνες (cyclodextrins, CDs) Οι κυκλοδεξτρίνες (cyclodextrins, CDs) Οι κυκλοδεξτρίνες είναι μία οικογένεια κυκλικών ολιγοσακχαριτών αποτελούμενες από μονομερή σακχάρων (α-d-γλυκοπυρανόζη) συνδεδεμένων μεταξύ τους με α - [1,4] γλυκοσιδικούς

Διαβάστε περισσότερα

Μεταγωγή σήματος και βιολογικές μεμβράνες

Μεταγωγή σήματος και βιολογικές μεμβράνες Μεταγωγή σήματος και βιολογικές μεμβράνες ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ Ορισμός / Μονάδες Δομές (πρωτοταγής κλπ) Ταξινόμηση με βάση τις λειτουργίες Απεικόνιση - Μοντέλα (συρμάτων

Διαβάστε περισσότερα

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΔΙΑΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ

ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΔΙΑΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΦΟΡΑΣ ΚΥΤΤΑΡΙΚΗ ΔΙΑΠΕΡΑΤΟΤΗΤΑ Προσοµοίωση Είναι γνωστό ότι η εξάσκηση των φοιτητών σε επίπεδο εργαστηριακών ασκήσεων, µε χρήση των κατάλληλων πειραµατοζώων, οργάνων και αναλωσίµων

Διαβάστε περισσότερα

Αποµόνωση µεµβρανικών λιπιδίων

Αποµόνωση µεµβρανικών λιπιδίων Αποµόνωση µεµβρανικών λιπιδίων 50 ΑΠΟΜΟΝΩΣΗ ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΩΝ ΛΙΠΙ ΙΩΝ ΑΠΟ ΕΡΥΘΡΑ ΑΙΜΟΣΦΑΙΡΙΑ ΜΕ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑ ΥΟ ΦΑΣΕΩΝ Σκοπός της άσκησης : να γίνουν κατανοητά τα στάδια αποµόνωσης κυττάρων και στη συνέχεια

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2014-2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΘΕΜΑΤΑ 1.Πώς οι κινητικές παράμετροι Κ m και K cat χρησιμεύουν για να συγκριθεί η ανακύκλωση διαφορετικών

Διαβάστε περισσότερα

Κροκίδωση - Συσσωµάτωση

Κροκίδωση - Συσσωµάτωση ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΝΕΡΟΥ ΚΑΙ ΥΓΡΩΝ ΑΠΟΒΛΗΤΩΝ Αχαρνών 364 & Γλαράκι 10Β, Αθήνα, 11145 Τηλ: 211 1820 163-4-5 Φαξ: 211 1820 166 e-mail: enerchem@enerchem.gr web site: www.enerchem.gr Κροκίδωση - Συσσωµάτωση Πηγή:

Διαβάστε περισσότερα

Πειραματική Εργοφυσιολογία

Πειραματική Εργοφυσιολογία Πειραματική Εργοφυσιολογία Ανθρωπομετρία Βασίλης Πασχάλης Επίκουρος καθηγητής, ΤΕΦΑΑ, ΕΚΠΑ Μέτρηση ανθρωπίνου σώματος Ύψος (μετρήσεις μελών του σώματος) Μάζα/Βάρος Σύσταση σώματος (Λιπώδης και μυϊκός ιστός)

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ

ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ ΜΑΘΗΜΑ: Τεχνολογία Μετρήσεων ΙΙ ΔΙΔΑΣΚΩΝ: Αν. Καθ. Δρ Μαρία Α. Γούλα ΤΜΗΜΑ: Μηχανικών Περιβάλλοντος & Μηχανικών Αντιρρύπανσης 1 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΝΕΩΝ ΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΦΘΑΛΜΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ»

«ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΝΕΩΝ ΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΦΘΑΛΜΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΝΕΩΝ ΔΡΑΣΤΙΚΩΝ ΜΟΡΙΩΝ ΓΙΑ ΟΦΘΑΛΜΙΚΗ ΧΟΡΗΓΗΣΗ» Για την

Διαβάστε περισσότερα

«ΣΥΝΔΕΣΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΘΕΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΜΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ, ΜΕ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟ ΔΕΣΜΟ»

«ΣΥΝΔΕΣΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΘΕΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΜΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΠΛΑΣΜΑΤΟΣ, ΜΕ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟ ΔΕΣΜΟ» ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «ΣΥΝΔΕΣΗ ΛΙΠΟΣΩΜΙΚΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΣΕ ΕΠΙΦΑΝΕΙΕΣ, ΠΟΥ ΕΧΟΥΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΘΕΙ ΚΑΤΑΛΛΗΛΑ ΜΕ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή

Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή ΧΗΜΕΙΑ ΤΡΟΦΙΜΩΝ 1 Θρεπτικές ύλες Τι καλούµε θρεπτικές ύλες; Ποιες είναι; Τρόφιµα Τι καλούµε τρόφιµο; Χηµεία Τροφίµων Θρεπτικές ύλες Τρόφιµα - Τροφή Προϋπόθεση για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν τρόφιµο; 2

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ, ΔΟΜΗ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ & ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ

ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ, ΔΟΜΗ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ & ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΜΕΜΒΡΑΝΙΚΑ ΛΙΠΙΔΙΑ, ΔΟΜΗ ΜΕΜΒΡΑΝΩΝ & ΣΥΝΘΕΣΗ ΛΙΠΙΔΙΩΝ ΗΠΑΡ VLDL Ανασκόπηση μεταβολισμού λιπιδίων & λιποπρωτεϊνών ΤΡΟΦΗ ΛΙΠΩΔΗΣ ΙΣΤΟΣ ΗΠΑΡ Κυκλοφορία Χυλομικρά Λιπαρά οξέα HDL LDL VLDL ΗΠΑΡ Λιπαρά οξέα

Διαβάστε περισσότερα

ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑ ΦΥΤΑ

ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑ ΦΥΤΑ ΔΠΘ - Τμήμα Δασολογίας & Διαχείρισης Περιβάλλοντος & Φυσικών Πόρων ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΦΥΤΩΝ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΦΟΡΑ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ ΣΤΑ ΦΥΤΑ Θερινό εξάμηνο 2011 Ο ρόλος του νερού στο φυτό Βασικότερο συστατικό των ιστών

Διαβάστε περισσότερα

ρευστότητα (εξασφαλίζεται µε τα φωσφολιπίδια)

ρευστότητα (εξασφαλίζεται µε τα φωσφολιπίδια) Λειτουργίες Πλασµατική µεµβράνη οριοθέτηση του κυττάρου εκλεκτική διαπερατότητα ή ηµιπερατότητα αναγνώριση και υποδοχή µηνυµάτων πρόσληψη και αποβολή ουσιών Πλασµατική µεµβράνη Ιδιότητες σταθερότητα ρευστότητα

Διαβάστε περισσότερα

πρωτεΐνες πολυμερείς ουσίες δομούν λειτουργούν λευκώματα 1.Απλές πρωτεΐνες 2.Σύνθετες πρωτεΐνες πρωτεΐδια μη πρωτεϊνικό μεταλλοπρωτεΐνες

πρωτεΐνες πολυμερείς ουσίες δομούν λειτουργούν λευκώματα 1.Απλές πρωτεΐνες 2.Σύνθετες πρωτεΐνες πρωτεΐδια μη πρωτεϊνικό μεταλλοπρωτεΐνες ΠΡΩΤΕΙΝΕΣ Οι πρωτεΐνες είναι πολυμερείς ουσίες με κυρίαρχο και πρωταρχικό ρόλο στη ζωή. Πρωτεΐνες είναι οι ουσίες που κυρίως δομούν και λειτουργούν τους οργανισμούς. Λέγονται και λευκώματα λόγω του λευκού

Διαβάστε περισσότερα

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής

Γενική Χημεία. Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Γενική Χημεία Νίκος Ξεκουκουλωτάκης Επίκουρος Καθηγητής Πολυτεχνείο Κρήτης Τμήμα Μηχανικών Περιβάλλοντος Γραφείο Κ2.125, τηλ.: 28210-37772 e-mail:nikosxek@gmail.com Περιεχόμενα Διαλύματα Γραμμομοριακή

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 2ο ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ

Κεφάλαιο 2ο ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ Κεφάλαιο 2ο ΔΟΜΗ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΟΥ 1. Κυτταρική μεμβράνη μοντέλο ρευστού μωσαϊκού κατά Singer και Nicolson Αποτελείται από διπλό στρώμα φωσφολιπιδίων με διάσπαρτα μόρια στεροειδών (χοληστερόλης) και μεγάλα

Διαβάστε περισσότερα

διατήρησης της μάζας.

διατήρησης της μάζας. 6. Ατομική φύση της ύλης Ο πρώτος που ισχυρίστηκε ότι η ύλη αποτελείται από δομικά στοιχεία ήταν ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Δημόκριτος. Το πείραμα μετά από 2400 χρόνια ήρθε και επιβεβαίωσε την άποψη αυτή,

Διαβάστε περισσότερα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών. Χημεία. Ενότητα 15: Διαλύματα

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας. Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών. Χημεία. Ενότητα 15: Διαλύματα Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Χημεία Ενότητα 15: Διαλύματα Αν. Καθηγητής Γεώργιος Μαρνέλλος e-mail: gmarnellos@uowm.gr Τμήμα Μηχανολόγων Μηχανικών Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

οµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης

οµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης οµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης Αποµόνωση του κυττάρου από το περιβάλλον 10.1-membrane_fluidity.mov Λειτουργίες της κυτταρικής µεµβράνης 1. Ρυθµίζει τη διεύλευση ουσιών 2. Αναγνωρίζει χηµικά

Διαβάστε περισσότερα

1.Εισαγωγή. 2.Επιλεκτικά ηλεκτρόδια ιόντων(εηι)

1.Εισαγωγή. 2.Επιλεκτικά ηλεκτρόδια ιόντων(εηι) ΑΜΕΣΗ ΜΕΤΡΗΣΗ ΙΟΝΤΩΝ Κ + ΣΤΟ ΠΟΣΙΜΟ ΝΕΡΟ ΜΕ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΟ ΗΛΕΚΤΡΟΔΙΟ 1.Εισαγωγή Χημικοί αισθητήρες είναι όργανα τα οποία μπορούν να παρακολουθούν την ενεργότητα φορτισμένων ή μη ουσιών σε υγρή ή αέρια φάση.

Διαβάστε περισσότερα

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Περιληπτική θεωρητική εισαγωγή

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ. Περιληπτική θεωρητική εισαγωγή ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΕΚΤΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΔΙΕΡΓΑΣΙΕΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ Περιληπτική θεωρητική εισαγωγή α) Τεχνική zchralski Η πιο συχνά χρησιμοποιούμενη τεχνική ανάπτυξης μονοκρυστάλλων πυριτίου (i), αρίστης ποιότητας,

Διαβάστε περισσότερα

ΓENIKA ΣTOIXEIA. Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό.

ΓENIKA ΣTOIXEIA. Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό. 1 ΓENIKA ΣTOIXEIA Η φυσιολογία του ανθρώπου μελετά τα χαρακτηριστικά και τους λειτουργικούς μηχανισμούς που κάνουν το ανθρώπινο σώμα ζωντανό οργανισμό. ΤΑ ΚΥΤΤΑΡΑ Η βασική ζώσα μονάδα του σώματος είναι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΡΣΟΝΟΛΙΠΟΣΩΜΑΤΑ: Διατριβή για το Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Υποβληθείσα στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών.

ΑΡΣΟΝΟΛΙΠΟΣΩΜΑΤΑ: Διατριβή για το Μεταπτυχιακό Δίπλωμα Ειδίκευσης Υποβληθείσα στο Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών. ΑΡΣΟΝΟΛΙΠΟΣΩΜΑΤΑ: ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΘΕΙΟΛΩΝ ΣΤΗ ΣΤΑΘΕΡΟΤΗΤΑ ΑΡΣΟΝΟΛΙΠΟΣΩΜΑΤΩΝ ΠΟΥ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝΤΑΙ ΑΠΟ ΦΩΣΦΑΤΙΔΥΛΟΧΟΛΙΝΗ, ΑΡΣΟΝΟΛΙΠΙΔΙΟ C 16 ΚΑΙ ΧΟΛΗΣΤΕΡΟΛΗ, ΧΩΡΙΣ ΚΑΙ ΜΕΤΑ ΑΠΟ ΕΠΙΚΑΛΥΨΗ ΜΕ ΠΟΛΥΑΙΘΥΛΕΝΟΓΛΥΚΟΛΗ Διατριβή

Διαβάστε περισσότερα

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Βιοχημική εξέλιξη

ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Βιοχημική εξέλιξη ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ Ι ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ο Βιοχημική εξέλιξη ΣΥΝΔΕΣΗ ΜΕ ΤΑ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΑ Τι είναι ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ DNA ΠΡΩΤΕΙΝΕΣ ΑΛΛΑ ΣΥΝΔΕΣΗ ΒΙΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΧΗΜΕΙΑΣ (Δεσμοί, ενέργεια, δομή) ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Υπάρχει μια συνεχή εξελικτική

Διαβάστε περισσότερα

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης

Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Επίδραση και άλλων παραγόντων στην Αλλοστερική συμπεριφορά της Αιμοσφαιρίνης Καθώς το οξυγόνο χρησιμοποιείται στους ιστούς παράγεται CO2 το οποίο πρέπει να μεταφερθεί πίσω στους πνεύμονες ή τα βράγχια

Διαβάστε περισσότερα

Η ανόργανη θρέψη των φυτών

Η ανόργανη θρέψη των φυτών Η ανόργανη θρέψη των φυτών Οργανικά θρεπτικά στοιχεία σάκχαρα που προέρχονται από τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης με τις επακόλουθες μετατροπές Ανόργανα θρεπτικά στοιχεία προέρχονται από το έδαφος, με τη

Διαβάστε περισσότερα

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής

Ανόργανη Χημεία. Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων. Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων. Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Τμήμα Τεχνολογίας Τροφίμων Ανόργανη Χημεία Ενότητα 4 η : Ιοντικοί Δεσμοί Χημεία Κύριων Ομάδων Οκτώβριος 2018 Δρ. Δημήτρης Π. Μακρής Αναπληρωτής Καθηγητής Δόμηση Ηλεκτρονίων στα Ιόντα 2 Για τα στοιχεία

Διαβάστε περισσότερα

Σωματίδιο (σύμβολο) Θέση Σχετικό φορτίο

Σωματίδιο (σύμβολο) Θέση Σχετικό φορτίο XHMEIA-NOTES Μάζα: είναι το μέτρο της αντίστασης που παρουσιάζει ένα σώμα ως προς την μεταβολή της ταχύτητάς του και εκφράζεται το ποσό της ύλης που περιέχεται σε μια ουσία. Όργανο μέτρησης: Ζυγός Όγκος:

Διαβάστε περισσότερα

Ηδοµή των λιπαρών οξέων

Ηδοµή των λιπαρών οξέων Μεµβρανική Μεταφορά Ηδοµή των λιπαρών οξέων Λιπαρά οξέα-λιπίδια- µεµβράνες Κυτταρικές µεµβράνες: ρόλος διαχωριστικού τοίχους ιαφορετικές λειτουργίες της κυτταρικής µεµβράνης Ενδoκυτταρικές µεµβράνες

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ. Πηκτίνες

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ. Πηκτίνες ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΑΡΧΕΣ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Πηκτίνες Γενικά Πολυσακχαρίτης ο οποίος βρίσκεται σε διάφορες συγκεντρώσεις στα κυτταρικά τοιχώματα των ανώτερων φυτικών ιστών μαζί με την κυτταρίνη. Η πηκτίνη

Διαβάστε περισσότερα

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ

ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ (ΕΚΠΑ) ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΑΚ.ΕΤΟΥΣ 2017-2018 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΧΗΜΕΙΑ 1. Σε ποια μορφή της αιμοσφαιρίνης συνδέεται το 2,3, BPG, ποιο είναι το ηλεκτρικό του φορτίο, με

Διαβάστε περισσότερα

Θέματα πριν τις εξετάσεις. Καλό διάβασμα Καλή επιτυχία

Θέματα πριν τις εξετάσεις. Καλό διάβασμα Καλή επιτυχία Θέματα πριν τις εξετάσεις Καλό διάβασμα Καλή επιτυχία 2013-2014 Θέματα πολλαπλής επιλογής Μετουσίωση είναι το φαινόμενο α. κατά το οποίο συνδέονται δύο αμινοξέα για τον σχηματισμό μιας πρωτεΐνης β. κατά

Διαβάστε περισσότερα

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό διατίθεται με του όρους χρήσης Creative Commons (CC) Αναφορά Δημιουργού Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα.

Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό διατίθεται με του όρους χρήσης Creative Commons (CC) Αναφορά Δημιουργού Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα. 2 Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό διατίθεται με του όρους χρήσης Creative Commons (CC) Αναφορά Δημιουργού Μη Εμπορική Χρήση Όχι Παράγωγα Έργα. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, διαγράμματα,

Διαβάστε περισσότερα

Η πυκνότητα του νερού σε θερμοκρασία 4 C και ατμοσφαιρική πίεση (1 atm) είναι ίση με 1g/mL.

Η πυκνότητα του νερού σε θερμοκρασία 4 C και ατμοσφαιρική πίεση (1 atm) είναι ίση με 1g/mL. Πυκνότητα Πυκνότητα ορίζεται το φυσικό μέγεθος που δίνεται από το πηλίκο της μάζας του σώματος προς τον αντίστοιχο όγκο που καταλαμβάνει σε σταθερές συνθήκες πίεσης (όταν πρόκειται για αέριο). Ο Συμβολισμός,

Διαβάστε περισσότερα

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ Στο φλοιό της Γης απαντώνται 92 χημικά στοιχεία, από τα οποία 27 μόνο είναι απαραίτητα για τη ζωή. ΠΟΣΟΣΤΟ ΣΤΟΙΧΕΙΑ 96% ο άνθρακας (C), το υδρογόνο (H), το οξυγόνο (O) και

Διαβάστε περισσότερα

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος

Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΑΝΟΙΚΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Βιολογικές Μεμβράνες και Μεταγωγή Σήματος Πρωτεΐνες Διδάσκουσα: Καθ. Μαρία - Ελένη Ε. Λέκκα Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΑΝΟΣΩΛΗΝΩΝ ΑΝΘΡΑΚΑ ΜΕΣΩ ΘΕΡΜΟΛΥΣΗΣ ΟΡΓΑΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΕ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ

ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΑΝΟΣΩΛΗΝΩΝ ΑΝΘΡΑΚΑ ΜΕΣΩ ΘΕΡΜΟΛΥΣΗΣ ΟΡΓΑΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΕ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΑΝΟΣΩΛΗΝΩΝ ΑΝΘΡΑΚΑ ΜΕΣΩ ΘΕΡΜΟΛΥΣΗΣ ΟΡΓΑΜΟΜΕΤΑΛΛΙΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΣΕ ΣΤΕΡΕΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ Α.Μ. Νέτσου 1, Ε. Χουντουλέση 1, Μ.Περράκη 2, Α.Ντζιούνη 1, Κ. Κορδάτος 1 1 Σχολή Χημικών Μηχανικών, ΕΜΠ 2 Σχολή

Διαβάστε περισσότερα

Ακινητοποίηση λιποσωμάτων που εγκλωβίζουν Tobramycin σε επιχρυσωμένες μεταλλικές επιφάνειες για εφαρμογές σε ουρολογικούς καθετήρες

Ακινητοποίηση λιποσωμάτων που εγκλωβίζουν Tobramycin σε επιχρυσωμένες μεταλλικές επιφάνειες για εφαρμογές σε ουρολογικούς καθετήρες Ακινητοποίηση λιποσωμάτων που εγκλωβίζουν Tobramycin σε επιχρυσωμένες μεταλλικές επιφάνειες για εφαρμογές σε ουρολογικούς καθετήρες Για την απόκτηση του Μεταπτυχιακού Διπλώματος Ειδίκευσης στην κατεύθυνση

Διαβάστε περισσότερα

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ

Δ. Μείωση του αριθμού των μικροοργανισμών 4. Να αντιστοιχίσετε τα συστατικά της στήλης Ι με το ρόλο τους στη στήλη ΙΙ Κεφάλαιο 7: Εφαρμογές της Βιοτεχνολογίας 1. Η βιοτεχνολογία άρχισε να εφαρμόζεται α. μετά τη βιομηχανική επανάσταση (18ος αιώνας) β. μετά την ανακάλυψη της δομής του μορίου του DNA από τους Watson και

Διαβάστε περισσότερα

2. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

2. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 2. ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Τύποι διαλυμάτων Διαλυτότητα και η διαδικασία διάλυσης Επιδράσεις θερμοκρασίας και πίεσης πάνω στη διαλυτότητα Τρόποι έκφρασης της συγκέντρωσης Τάση ατμών διαλύματος Ανύψωση σημείου

Διαβάστε περισσότερα

CAMPBELL REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010

CAMPBELL REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010 CAMPBELL REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010 CAMPBELL REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010 CAMPBELL REECE, ΒΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΜΟΣ Ι, ΠΕΚ 2010 Μεγεθυντική ικανότητα και διακριτική ικανότητα ή ανάλυση Μέγιστη ανάλυση

Διαβάστε περισσότερα

Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής. Ενότητα: Στερεά. Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης. Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης

Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής. Ενότητα: Στερεά. Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης. Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης Τίτλος Μαθήματος: Βασικές Έννοιες Φυσικής Ενότητα: Στερεά Διδάσκων: Καθηγητής Κ. Κώτσης Τμήμα: Παιδαγωγικό, Δημοτικής Εκπαίδευσης 7. Στερεά Η επιβεβαίωση ότι τα στερεά σώματα αποτελούνται από μια ιδιαίτερη

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.)

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.) ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΣΤΗΜΑ ΜΟΝΑΔΩΝ (S.I.) Το 1960 καθορίστηκε μετά από διεθνή συμφωνία το Διεθνές Σύστημα Μονάδων S.I. (από τα αρχικά των γαλλικών λέξεων Système International d Unités). Το σύστημα

Διαβάστε περισσότερα

ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑΣ (1) ΕΡΗ ΜΠΙΖΑΝΗ 4 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ

ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑΣ (1) ΕΡΗ ΜΠΙΖΑΝΗ 4 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑΣ (1) ΕΡΗ ΜΠΙΖΑΝΗ 4 ΟΣ ΟΡΟΦΟΣ, ΓΡΑΦΕΙΟ 2 eribizani@chem.uoa.gr 2107274573 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ (1) Αφορά ετερογενείς ισορροπίες µεταξύ δυσδιάλυτων ηλεκτρολυτών και των ιόντων τους σε κορεσµένα

Διαβάστε περισσότερα

ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ: αφαίρεση ενός μορίου νερού - σύνθεση ενός διμερούς ΥΔΡΟΛΥΣΗ : προσθήκη ενός μορίου νερού - διάσπαση του διμερούς στα συστατικά του

ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ: αφαίρεση ενός μορίου νερού - σύνθεση ενός διμερούς ΥΔΡΟΛΥΣΗ : προσθήκη ενός μορίου νερού - διάσπαση του διμερούς στα συστατικά του ΣΥΜΠΥΚΝΩΣΗ: αφαίρεση ενός μορίου νερού - σύνθεση ενός διμερούς ΥΔΡΟΛΥΣΗ : προσθήκη ενός μορίου νερού - διάσπαση του διμερούς στα συστατικά του ΤΑ ΜΟΝΟΜΕΡΗ ΣΥΝΔΕΟΝΤΑΙ ΜΕ ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟ ΔΕΣΜΟ. 1. ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ

Διαβάστε περισσότερα

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2

ΧΗΜΕΙΑ Β ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 ΕΝΟΤΗΤΑ: 1.2 Η ύλη συναντάται σε τρεις φυσικές καταστάσεις: Στερεή: έχει καθορισμένη μάζα, σχήμα και όγκο. Υγρή: έχει καθορισμένη μάζα και όγκο, ενώ σχήμα κάθε φορά παίρνει το σχήμα του δοχείου που το

Διαβάστε περισσότερα

Σκοπός: Περιγραφή της συμπεριφοράς των νευρικών κυττάρων και ποσοτικά και ποιοτικά.

Σκοπός: Περιγραφή της συμπεριφοράς των νευρικών κυττάρων και ποσοτικά και ποιοτικά. Σκοπός: Περιγραφή της συμπεριφοράς των νευρικών κυττάρων και ποσοτικά και ποιοτικά. Τα νευρικά κύτταρα περιβάλλονται από μία πλασματική μεμβράνη της οποίας κύρια λειτουργία είναι να ελέγχει το πέρασμα

Διαβάστε περισσότερα

Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C.

Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C. 4.1 Βασικές έννοιες Ατομική μονάδα μάζας (amu) ορίζεται ως το 1/12 της μάζας του ατόμου του άνθρακα 12 6 C. Σχετική ατομική μάζα ή ατομικό βάρος λέγεται ο αριθμός που δείχνει πόσες φορές είναι μεγαλύτερη

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί

Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί Κεφάλαιο 2 Χημικοί Δεσμοί Σύνοψη Παρουσιάζονται οι χημικοί δεσμοί, ιοντικός, μοριακός, ατομικός, μεταλλικός. Οι ιδιότητες των υλικών τόσο οι φυσικές όσο και οι χημικές εξαρτώνται από το είδος ή τα είδη

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ

ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ~ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΗΣ ΔΙΑΤΡΙΒΗΣ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ ~ ΠΕΡΙΛΗΨΗ H παρούσα Διδακτορική Διατριβή περιλαμβάνει συστηματική μελέτη για την ανάπτυξη τριοδικού καταλυτικού μετατροπέα (TWC) που να επιδεικνύει

Διαβάστε περισσότερα

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ. ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας

ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ. ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ Τμήμα Βιοχημείας κ Βιοτεχνολογίας ΑΝΝΑ-ΜΑΡΙΑ ΨΑΡΡΑ 1 ΣΥΣΤΗΜΑ ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΑΣ Αντλία Στήλη Υγρό Έκλουσης Συλλέκτης κλασμάτων ΧΡΩΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΘΟΔΟΙ ΔΙΑΧΩΡΙΣΜΟΥ

Διαβάστε περισσότερα

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ

Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ Κεφάλαιο 3 ΜΕΤΑΒΟΛΙΣΜΟΣ 3.1 Ενέργεια και οργανισμοί Όλοι οι οργανισμοί, εκτός από αυτούς από αυτούς που έχουν την ικανότητα να φωτοσυνθέτουν, εξασφαλίζουν ενέργεια διασπώντας τις θρεπτικές ουσιές που περιέχονται

Διαβάστε περισσότερα

1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ ΤΕΙ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ 1η Διάλεξη ΚΟΛΛΟΕΙΔΕΣ ΣΥΜΠΛΟΚΟ ΕΔΑΦΟΥΣ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ ΑΝΤΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΤΙΟΝΤΩΝ Τροφοδότηση του εδαφικού διαλύματος Απορρόφηση Ρίζας Οργανική ουσία Ανταλλαγή κατιόντων Εδαφικό διάλυμα Μικροοργανισμοί εδάφους Προσρόφηση

Διαβάστε περισσότερα

Παράγοντες που εξηγούν τη διαλυτότητα. Είδη διαλυμάτων

Παράγοντες που εξηγούν τη διαλυτότητα. Είδη διαλυμάτων Παράγοντες που εξηγούν τη διαλυτότητα 1. Η φυσική τάση των ουσιών να αναμιγνύονται μεταξύ τους. 2. Οι σχετικές ελκτικές δυνάμεις μεταξύ των χημικών οντοτήτων του διαλύματος Είδη διαλυμάτων Στα διαλύματα

Διαβάστε περισσότερα

Μεταλλικός δεσμός - Κρυσταλλικές δομές Ασκήσεις

Μεταλλικός δεσμός - Κρυσταλλικές δομές Ασκήσεις Μεταλλικός δεσμός - Κρυσταλλικές δομές Ασκήσεις Ποια από τις ακόλουθες προτάσεις ισχύει για τους μεταλλικούς δεσμούς; α) Οι μεταλλικοί δεσμοί σχηματίζονται αποκλειστικά μεταξύ ατόμων του ίδιου είδους μετάλλου.

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ. Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής

ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ. Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΠΡΟΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΥΔΩΝ ΤΕΦΑΑ/ΔΠΘ ΜΑΘΗΜΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΠΡΟΠΟΝΗΤΙΚΗΣ ΒΙΟΧΗΜΕΙΑ ΤΗΣ ΑΣΚΗΣΗΣ Φατούρος Γ. Ιωάννης, Επίκουρος Καθηγητής ΔΙΑΛΕΞΗ 1 - ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΝΩΣΕΩΝ A. Το Περιβάλλον του

Διαβάστε περισσότερα

Δοµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης Ε. Παρασκευά 0

Δοµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης Ε. Παρασκευά 0 Δοµή και Λειτουργία της Κυτταρικής Μεµβράνης 12.11.2015 Ε. Παρασκευά 0 Η κυτταρική µεµβράνη Αποµόνωση του κυττάρου από το περιβάλλον Καθορισµός του ως οντότητα Περιβάλλει το κύτταρο Καθορίζει τα όρια του

Διαβάστε περισσότερα

Απομόνωση ανθρώπινου DNA γονιδιώματος & ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός

Απομόνωση ανθρώπινου DNA γονιδιώματος & ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός Απομόνωση ανθρώπινου DNA γονιδιώματος & ποιοτικός και ποσοτικός προσδιορισμός Ευαγγελία - Ειρήνη Τσερμπίνι 1. Σκοπός Σκοπός της παρούσας άσκησης είναι η απομόνωση ανθρώπινου DNA γονιδιώματος από δείγμα

Διαβάστε περισσότερα

Αρχές Βιοτεχνολογίας Τροφίμων

Αρχές Βιοτεχνολογίας Τροφίμων Αρχές Βιοτεχνολογίας Τροφίμων Ενότητα 1: Εισαγωγικές Έννοιες Μικροβιολογίας, Βιοχημείας και Μικροοργανισμών Βιομηχανικών Ζυμώσεων: Έννοιες Μικροβιολογίας(3/3), 1.5ΔΩ Τμήμα: Επιστήμης και Τεχνολογίας Τροφίμων

Διαβάστε περισσότερα

Απομόνωση Καζεΐνης ΆΣΚΗΣΗ 6 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ

Απομόνωση Καζεΐνης ΆΣΚΗΣΗ 6 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Απομόνωση Καζεΐνης ΆΣΚΗΣΗ 6 Η ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΧΗΜΕΙΑΣ & ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΤΡΟΦΙΜΩΝ Θεωρητικό μέρος ΠΡΩΤΕΪΝΕΣ ΚΑΖΕΪΝΗ Πρωτεΐνες Είναι μεγάλα σύνθετα βιομόρια. Έχουν μοριακό βάρος από 10.000 μέχρι πάνω από 1 εκατομμύριο.

Διαβάστε περισσότερα

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ. Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης ή Διαπερατότητας

ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ. Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης ή Διαπερατότητας ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης ή Διαπερατότητας ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΟ ΜΙΚΡΟΣΚΟΠΙΟ Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης ή Διαπερατότητας Ηλεκτρονικό Μικροσκόπιο Διέλευσης Υψηλής Ανάλυσης JEOL

Διαβάστε περισσότερα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα

Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Διαλύματα - Περιεκτικότητες διαλυμάτων Γενικά για διαλύματα Μάθημα 6 6.1. SOS: Τι ονομάζεται διάλυμα, Διάλυμα είναι ένα ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων καθαρών ουσιών. Παράδειγμα: Ο ατμοσφαιρικός αέρας

Διαβάστε περισσότερα