Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ
|
|
- Ξενία Δραγούμης
- 8 χρόνια πριν
- Προβολές:
Transcript
1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 1 Η ΦΥΣΙΟΓΝΩΜΙΑ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ ΣΤΟΝ ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΧΑΤΖΗΦΡΑΓΚΙΟΣ - ΜΑΚΡΥΔΑΚΗΣ Τομέας Πολεοδομίας & Χωροταξίας Επιβλέπων: ΙΩΣΗΦ ΣΤΕΦΑΝΟΥ Μέλη Τριμελούς Επιτροπής ΙΩΣΗΦ ΣΤΕΦΑΝΟΥ, Καθηγητής Ε.Μ.Π. ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΩΡΑΪΤΗΣ, Επίκουρος Καθηγητής Ε.Μ.Π ΣΤΑΥΡΟΣ ΣΤΑΥΡΙΔΗΣ, Λέκτορας Ε.Μ.Π Περίληψη Ο τρόπος με τον οποίο ο άνθρωπος βιώνει τον κόσμο σε μια ορισμένη περίοδο της εξέλιξής του, εκφράζεται στην τέχνη του. Η κινηματογραφική έκφραση ειδικότερα είναι ένα ιδιαίτερο είδος καταγραφής και επεξεργασίας της χρονικής εντύπωσης. Η ανάπτυξη του κινηματογράφου, στις αρχές του 20 ου αιώνα, συμπίπτει με την προσπάθεια του κάτοικου της πόλης να συλλάβει τη διαρκή μεταβολή της σύγχρονης αστικής ζωής, τον εφήμερο χαρακτήρα των γεγονότων, να συνδέσει εικόνες και καταστάσεις που διαδέχονται η μία την άλλη με μεγάλη ταχύτητα και να τις αποδώσει σε μία ενότητα. Τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής ταινίας δεν βρίσκονται μόνο στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στη μηχανή λήψης, αλλά και στον τρόπο που με τη βοήθεια αυτής της μηχανής απεικονίζει τον κόσμο. Ο κινηματογράφος, βασισμένος σ όλο το πλάτος του οπτικού και ακουστικού αισθητού κόσμου, είχε ως συνέπεια την εμβάθυνση της αισθητηριακής αντίληψης.
2 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 2 \ Από έκθεση φοιτητών της Ανώτατης Σχολής Καλών Τεχνών για τον κινηματογράφο 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Οι χώροι μιας ταινίας είναι ένα θέμα ιδιαίτερα συναρπαστικό. Εμπλέκονται σε αυτό παράγοντες όπως η εποχή και οι επιλογές της, το βλέμμα του δημιουργού, η συμμετοχή του θεατή στην ολοκλήρωση του νοήματος, το ίδιο το έργο ως αυτόνομο και μοναχικό δημιούργημα μέσα στο χρόνο και στο χώρο. Οι στιγμές, όπου το φως και το τοπίο κυριαρχούν συνειδητά ή ασυνείδητα στον κόσμο των εικόνων, οι κινηματογραφικές αποτυπώσεις των πόλεων και των λεπτομερειών τους ως στοιχεία μνήμης και γνώσης για τον θεατή, συγκροτούν μια δεσπόζουσα μυθολογία μεταξύ των πολιτιστικών προϊόντων της εποχής μας. Οι κινούμενες εικόνες, παρά την ψευδαίσθηση της συνέχειας της ροής και της ολότητας που μας δίνουν, δεν είναι τίποτα άλλο από μια «φιλμοκατασκευή» μοναδική και ανε-
3 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 3 πανάληπτη. Οι χώροι που επιλέγονται, αν και υπαρκτοί, στοιχειοθετούν ένα σύμπαν που κτίζεται αυστηρά για τη συγκεκριμένη ταινία και αποτυπώνει την αλήθεια της χρονικής στιγμής που πραγματοποιείται. Όπως αναφέρει ο Ανδρέας Εμπειρίκος στην «Οκτάνα»: Και τώρα που άνοιξε και έκλεισε ο φωτοφράκτης σαν μάτι αδέκαστο και συνελήφθη ο χρόνος, ο ρεμβασμός αυξάνει την ζωή και δίδει στην κάθε εικόνα την κίνηση και την ευελιξία που φέρνει από τα βάθη μιας πηγής (της ιδικής του) ζεστό το πιο κρυφό της νόημα. Και ιδού που μεταλλάσσει πλήρως την εικόνα, από μια στατική στιγμή (ας πούμε καρφωμένη) την μετατρέπει σε πολυκύμαντον χορόν ωρών και πλαστικών σωμάτων ευρυθμίας, σε οντοποίησιν απτήν και ασπαίρουσαν παντός οράματος, πάσης επιθυμίας. Η πόλη δεν προβάλλεται ως μη αναγνωρίσιμο ντεκόρ, αλλά ως ένα σύστημα ασφαλές και συνάμα επικίνδυνο, «παραμορφωμένο» από την επέμβαση της κινηματογραφικής μηχανής. Η εικόνα της, όπως αποτυπώνεται στις κινηματογραφικές ταινίες, είναι αναπαράσταση της αντίστοιχης χρονικής περιόδου, αλλά μέσα από την οπτική του κάθε δημιουργού. Τα κινηματογραφικά φωτογράμματα αποτελούν μοναδική πηγή για τους ερευνητές του μέλλοντος, καθώς οι πόλεις μεταμορφώνονται ραγδαία και η προσέγγισή τους γίνεται κάθε μέρα και δυσκολότερη. Είναι ενδείξεις κοινωνικο-πολιτιστικών αναφορών και στοιχείων μνήμης του ίδιου του σκηνοθέτη. Kατά τον F. Loyer «Για να μάθουμε τι είναι μια πόλη, δεν θα έπρεπε να ρωτήσουμε τον Le Corbusier, αλλά τον Michelahgelo Antonioni, τον Francesco Rosi ή ακόμη, τον Jean-Luc Godard». Κι όμως, από τον Vertov στον Godard, και από τον Antonioni στον Woody Allen και τον Wim Wenders, η πόλη παίζει κυρίαρχο ρόλο στην ιστορία του κινηματογράφου. Η
4 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 4 φυσιογνωμία ενός τόπου πραγματικού ή φανταστικού καθορίζει την ταυτότητά του, ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνει την μοναδικότητα αυτού. Η πόλη ως ζωντανός οργανισμός αναδεικνύεται και αναδεικνύει ταινίες ως σημεία αναφοράς και μνήμης, πρωταγωνιστεί ή ακόμα και νοσεί μέσα σ αυτές. Ενσωματώνεται στις μυθοπλασίες, είτε ως παρουσία, είτε ως υποκείμενο. Άλλοτε προκαθορίζει τη δράση των προσώπων και άλλοτε βρίσκεται η ίδια στο κέντρο της δράσης. Σε κάθε περίπτωση, καταλήγει πάντα να χαράζεται βαθιά στη μνήμη και η επιβλητική παρουσία της να υποκαθιστά συνήθως, με το πέρασμα του χρόνου, τη φευγαλέα ή ξεφτισμένη πια εντύπωση μιας πλοκής ενός δράματος. Οι πόλεις οφείλουν πολλά στον κινηματογράφο: τη μυθοπλαστική τους διάσταση, τη μυθολογική τους αναγωγή, τη φαντασιακή τους διαιώνιση. Με άλλα λόγια, η εντύπωση της πόλης σε ταινίες όπως το Alphavil, το Βlade Runner ή τα Φτερά του Έρωτα,ποτέ δεν εξαλείφεται από το μυαλό του θεατή. Είναι η πόλη ως τόπος μυθοπλασίας μήτρας πολιτισμού, η πόλη ως δημιουργός ιστοριών, σκηνικό που ξεπερνάει την έννοια του σκηνικού και βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο του κινηματογραφικού φαντασιακού. Τίθεται, κατ αυτό τον τρόπο, όλο και πιο επιτακτικά το ζήτημα της ευρύτητας καταγραφής του λόγου (γλώσσα του νου) και του μύθου (γλώσσα της ψυχής), του πολιτισμού ενός τόπου. Η δυνατότητα μοναδικότητα της τέχνης να διαμορφώνει γλώσσα, που διαφοροποιεί τον εκάστοτε τόπο, καθορίζει και την ποιοτική του απόδοση. Ο κινηματογράφος αποτελεί ένα ιδιάζον μέσο διερεύνησης του τρόπου με τον οποίο φανταζόμαστε τις πόλεις ως εμπειρία, αλλά και ως θεωρητική κατασκευή. Το κινηματογραφικό υλικό μας επιτρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για το πως βιώνουμε τον πραγματικό αστικό χώρο, πως θα θέλαμε να είναι, τι φοβόμαστε ή ελπίζουμε ότι μπορεί να γίνει στο μέλλον. Είναι, σύμφωνα με τον Ε.Soja, το «αστικό φαντασιακό» ( urban imaginary ), που αποτελεί γνώμονα όχι μόνο κατανόησης, αλλά και αναπαραγωγής του αστικού χώρου ως τόπου και τρόπου ζωής, ενώ συγχρόνως επιβεβαιώνει ή αντιτίθεται στις κρατούσες ερμηνείες, επιθυμίες και μυθολογίες. Φανταστική, ουτοπική ή πραγματική, η πόλη θεωρείται ως κομβικό σημείο εξέλιξης της ανθρώπινης περιπέτειας, της πορείας του πολιτισμού σε αντίθεση με τη φύση. Ο κινηματογράφος ακολουθεί τα βήματα του ανθρώπου στην πορεία του για την ανακάλυψη
5 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 5 της χαμένης πόλης του παρελθόντος και την αναζήτηση της μαγικής πόλης του μέλλοντος. Μια διαδρομή από το χώρο στην απεικόνισή του, από το λόγο στην εικόνα, από την αρχιτεκτονική στον κινηματογράφο και αντίστροφα. Η πόλη του cinema δεν συγκροτεί ποτέ μια εικόνα οριστική. Είναι πάντα σε εξέλιξη, όπως είναι σε εξέλιξη ο πολεοδομικός ιστός της μεγαλούπολης, καθώς αποτελείται από ανθρώπους που τη βιώνουν, τη νιώθουν, συγκινούνται μέσα απ αυτή, είναι ένας έμψυχος οργανισμός. Η αστυφιλία, η γέννηση των μεγαλουπόλεων (Μητρόπολις ή Νέα Υόρκη), κατέχουν στην ιστορία του κινηματογράφου ιδιάζουσα θέση και εμπλουτίζουν τις μυθοπλασίες με ανθρώπινες ιστορίες, συλλογικές ή ιδιωτικές, αλλά και δυναμικές ιδεολογικές αναμετρήσεις. Η πόλη στον κινηματογράφο είναι πάντα επινοημένη, ακόμη και εάν είναι πραγματική. Η πολυσημία της κινηματογραφικής εικόνας επιβάλλει συνήθως αποσπασματικές προοπτικές της πόλης, οριοθετημένες από τα κάδρα που επιλέγει ο δημιουργός. Όπως γράφει ο Jean Louis Comolli: «Οι πόλεις που αγαπήθηκαν από το cinema έχουν κινηματογραφηθεί σαν αινίγματα. Είναι εκεί και δεν είναι εκεί, κρύβονται την ίδια στιγμή που αποκαλύπτονται, ξεφεύγουν και συμπυκνώνονται στα σώματα που τις ενσαρκώνουν, εξαφανίζονται μέσα τους». Η κινηματογραφημένη πόλη είναι ένα «φωτο-μωσαϊκό» τόπων και χρόνων, εικόνων και ρυθμών. Ο χώρος γίνεται χρόνος, το παρελθόν παρόν, η μνήμη της μυθοπλασίας χάνεται πίσω από τη μυθοπλασία της μνήμης. Πέρα από απλό σκηνικό, κτίσμα και αρχιτεκτονική, η πόλη ξεδιπλώνεται ως ψίθυρος, υπάρχει ως περιρρέουσα αίσθηση χωρίς να είναι απόλυτα ορατή. Μ αυτή την έννοια είναι πάντα φαντασιακή, πόσο μάλλον όταν τοποθετείται στο μέλλον, στο πλαίσιο μιας διανοητικής προβολής, που έχει άποψη για την αρχιτεκτονική, την πολεοδομία, τις κοινωνικές σχέσεις, τον πολιτικό σχεδιασμό και τις ανθρώπινες απολαύσεις. Ούτως ή άλλως, «αυτό που μένει είναι η συγκίνηση» (Έζρα Πάουντ). Αντικείμενο της παρούσας διατριβής δεν είναι μόνο η ανάλυση των κινηματογραφικών αστικών προτύπων, μέσα από μια «αποστειρωμένη» πολεοδομική λογική, αλλά η κοινωνιολογική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση αυτών, υπακούοντας στη σύγχρονη αρχιτεκτονική θεώρηση ότι «η πόλη είναι οι άνθρωποί της».
6 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 6 «Η Αλίκη στις Πόλεις» του Wim Venders, 1974 Η πόλη αποκτά την «έμψυχή» της διάσταση και αναδεικνύονται πλέον οι «ερμηνείες - ρόλοι» της στην κινηματογραφική γραφή. Έτσι, έχουμε την «πραγματική» και τη «φανταστική» πόλη, την «ιστορική» και τη «μελλοντική» πόλη. Αποκαλύπτεται η διάθεση της τέχνης του κινηματογράφου απέναντι στην πόλη, που είναι άλλοτε κριτική, άλλοτε προβολής και ανάδειξης της ιστορικότητάς της, μέσα από τη δημιουργία πόλεων συμβόλων. Η Αθήνα είναι η πιο κινηματογραφημένη Ελληνική πόλη. Ιχνηλατώντας κινηματογραφικές προβολές πόλεων συμβόλων και αναλύοντάς την, ως μελέτη περίπτωση, αναδεικνύεται η κινηματογραφική συγκρότηση της Ελληνικής πόλης. Παράλληλα,είναι δυνατόν να προβλεφθεί το μέλλον της πόλης, όπως προβάλλεται
7 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 7 στον κινηματογράφο ως πόλη «της επόμενης μέρας» και ο μετασχηματισμός της, από την έννοια της «μητρόπολης», στη παγκοσμιοποιημένη «μετάπολη», έχοντας όμως, πάντα κατά νου την «άλλη πόλη», την πόλη του 3 ου κόσμου στη «νέα» τάξη πραγμάτων. Στόχος της διατριβής είναι να συμβάλλει στην εκκίνηση ενός διαλόγου γύρω από το αστικό τοπίο, τις μεταβολές και τις κοινωνικές επιπτώσεις του όπως αυτές απεικονίζονται στο κινηματογραφικό φαντασιακό και τους προβληματισμούς της σύγχρονης πολεοδομίας και αρχιτεκτονικής. 2.1 Η Τέχνη του Κινηματογράφου Ο τρόπος που ο άνθρωπος βιώνει τον κόσμο σε μια ορισμένη περίοδο της εξέλιξής του, εκφράζεται στην τέχνη του. Ο μεγάλος Ρώσος σκηνοθέτης Αντρέι Ταρκόφσκι, στο βιβλίο του Σμιλεύοντας τον χρόνο, αναφέρει χαρακτηριστικά: Ίσως το νόημα κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας να βρίσκεται στην καλλιτεχνική συνείδηση, στην άσκοπη ανιδιοτελή καλλιτεχνική πράξη. Ίσως η ικανότητά μας για δημιουργία να είναι απόδειξη ότι κι εμείς οι ίδιοι δημιουργηθήκαμε κατ εικόνα και ομοίωση του Θεού. Η κινηματογραφική έκφραση, ειδικότερα, είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος καταγραφής και επεξεργασίας της χρονικής εντύπωσης. Ποια είναι η ουσία της δουλειάς του σκηνοθέτη; Θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε σμίλεμα του χρόνου. Όπως ο γλύπτης παίρνει ένα κομμάτι μάρμαρο και αφαιρεί ό,τι περιττό, έτσι κι ο κινηματογραφιστής, από ένα «κομμάτι χρόνο» που το συγκροτεί μια πελώρια συμπαγής δέσμη ζωντανών γεγονότων, κόβει και πετάει ό,τι δεν του χρειάζεται, αφήνοντας μόνο όσα θα γίνουν στοιχεία της ολοκληρωμένης εικόνας, όσα θα αποδειχτούν αναπόσπαστο κομμάτι της κινηματογραφικής εικόνας. Αντρέι Ταρκόφσκι, Σμιλεύοντας τον χρόνο, ενώ ο Κριστόφ Κισλόφσκι επισημαίνει Αυτό που προσπαθώ να αιχμαλωτίσω είναι.. ίσως η ψυχή, ή τέλος πάντων, μια αλήθεια που εγώ ο ίδιος δεν κατάφερα να βρω. Ίσως το χρόνο που το βάζει στα πόδια και ποτέ δεν καταφέρνουμε να προλάβουμε. Ταυτόχρονα, υπάρχει κάτι που καθορίζει την «εντύπωση» που προκαλεί το κινηματογραφικό έργο ως καλλιτεχνικό δημιούργημα, η κινηματογραφική ομορφιά. Σύμφωνα με
8 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 8 τον μεγάλο Ιάπωνα σκηνοθέτη Ακίρα Κουροσάβα «η ομορφιά αυτή μπορεί να εκφραστεί μόνο με τις ταινίες, αλλά και πρέπει να είναι παρούσα σ αυτές όταν οι δημιουργοί τους θέλουν να μας συγκινούν. Όταν εκφράζεται πολύ καλά σε μια ταινία, οι θεατές βιώνουν μια ιδιαίτερα βαθιά συγκίνηση στη διάρκεια της προβολής της. Αυτό ακριβώς είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα που τραβάει τους ανθρώπους να δουν μια ταινία και ελπίδα του σκηνοθέτη είναι να καταφέρει η ταινία του να το αποκτήσει. Με άλλα λόγια, η ουσία της κινηματογραφικής συγκίνησης έγκειται στην κινηματογραφική ομορφιά». (Ακίρα Κουροσάβα Κάτι σαν αυτοβιογραφία ). Η κινηματογραφική θεώρηση γεννιέται στις αρχές του 20 ου αιώνα, όταν ο κάτοικος της πόλης προσπαθεί να συλλάβει τη διαρκή μεταβολή της σύγχρονης αστικής ζωής, τον εφήμερο χαρακτήρα των γεγονότων, να συνδέσει εικόνες και καταστάσεις που διαδέχονται η μία την άλλη με μεγάλη ταχύτητα και να τις αποδώσει σε μία ενότητα. Τα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής ταινίας δεν βρίσκονται μόνο στον τρόπο, με τον οποίο ο άνθρωπος τοποθετείται απέναντι στη μηχανή λήψης, αλλά και στον τρόπο που με τη βοήθεια αυτής της μηχανής απεικονίζει τον κόσμο. Είναι ένας «άλλος» κόσμος, μια ψευδαίσθηση αισθησιασμού, που μπερδεύει τα φαντάσματα του κινηματογράφου με τον ελκυστικό απωθητικό αισθησιασμό της ζωής. Ο κινηματογράφος, βασισμένος σ όλο το πλάτος του οπτικού και ακουστικού αισθητού κόσμου, είχε ως συνέπεια την εμβάθυνση της αισθητηριακής αντίληψης. Τι είναι τελικά ο κινηματογράφος; O Jean-Luc Godard, στην ταινία του «Ο τρελός Πιερρό», απαντά: «ένα πεδίο μάχης έρωτας, μίσος, βία, δράση, θάνατος με μια λέξη συγκίνηση». Από μια άλλη σκοπιά ο Ακίρα Κουροσάβα, στο βιβλίο του «Κάτι σαν αυτοβιογραφία», αναφέρει: «Πριν πολύ καιρό, ο Ιάπωνας μυθιστοριογράφος Ναόγια Σίγκα παρουσίασε μια έκθεση γραμμένη από τον εγγονό του και τη χαρακτήρισε ως το πιο αξιόλογο γραπτό κείμενο του καιρού του. Τη δημοσίευσε σ ένα λογοτεχνικό περιοδικό και με τον τίτλο «Ο σκύλος μου», άρχιζε έτσι: «Ο σκύλος μου μοιάζει με αρκούδα, μοιάζει επίσης με ασβό, όπως και με αλεπού» Συνέχιζε να απαριθμεί τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του σκύλου, συγκρίνοντας το καθένα με τα αντίστοιχα άλλων ζώων και μ αυτόν τον τρόπο παραθέ-
9 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 9 τει ολόκληρο κατάλογο υπάρξεων του ζωικού βασιλείου. Η έκθεση του εγγονού έκλεινε έτσι: «Αφού όμως είναι σκύλος, περισσότερο απ όλα μοιάζει με σκύλο». Θυμάμαι ότι ξέσπασα σε γέλια όταν διάβασα αυτή την έκθεση, πλην όμως είναι αλήθεια ότι θέτει ένα σοβαρό θέμα. Ο κινηματογράφος μοιάζει με πολλές άλλες τέχνες, κι αν έχει χαρακτηριστικά που είναι λογοτεχνικά, έχει επίσης και γνωρίσματα θεατρικά, έχει τη φιλοσοφική πλευρά του, έχει ιδιότητες που θεωρούμε ότι ανήκουν στη ζωγραφική και την αρχιτεκτονική, έχει και μουσικά στοιχεία. Όμως, σε τελική ανάλυση, ο κινηματογράφος είναι κινηματογράφος. Ο Godard, με διάθεση απολογισμού του έργου του στον κινηματογράφο, θα δώσει τη δική του ονειρική διάσταση: «Είναι σαν να ονειρεύεσαι ότι πήγες στον παράδεισο και έκοψες ένα λουλούδι. Ξυπνάς και έχεις το λουλούδι στα χέρια σου» Για να καταλήξει στις video «στιγμές από την ιστορία του κινηματογράφου» στην παρακάτω στιχομυθία: «Τι είναι ο κινηματογράφος; Τίποτα Τι θέλει; Τα πάντα Τι μπορεί να κάνει; Κάτι». 2.2 Γλώσσα κινηματογραφική Ο άνθρωπος, από την πρώτη στιγμή της παρουσίας του στη γη, αναπαριστά τον περιβάλλοντα κόσμο του, στηριζόμενος στη δημιουργική του φαντασία, αλλά και σε ιδέες, πρότυπα, πάθη και όνειρα που διαμόρφωνε η εκάστοτε προσωπική ευαισθησία και γνωστική λειτουργία. Τα έργα τέχνης είναι τα πιο χαρακτηριστικά δείγματα του τρόπου αντίληψης του χώρου και οι πιστότεροι μάρτυρες κάθε εποχής. Έργα που αντικατοπτρίζουν την ανθρώπινη νοημοσύνη και αισθαντικότητα, καθώς εμπεριέχουν και πραγματώνουν, τόσο την πρόθεση κατανόησης του εκάστοτε περιβάλλοντος, όσο και της συνείδησης που το ερμηνεύει. Είτε πρόκειται για καλές, είτε για εφαρμοσμένες τέχνες, η καλλιτεχνική δημιουργία εμπνέει, προκαλεί και συχνά απαιτεί ερευνητικές προσεγγίσεις, κλειδιά ανάγνωσης και ερμηνείας.
10 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 10 Ο κινηματογράφος αποτελεί ένα εντελώς νέο μέσο επικοινωνίας και καλλιτεχνικής δημιουργίας, με ιδιαίτερα εκφραστικά μέσα, που τον καθιστούν ικανό να αναπαραστήσει τη ζωή και τη σκέψη, μέσω της πιστότητας της εικόνας, της αναπαραγωγής της κίνησης και της οπτικοακουστικής σύνταξης (μοντάζ). Διαθέτοντας πλείστες δυνατότητες, ίσως είναι το πληρέστερο μέσο και το καταλληλότερο όργανο για ένα τέτοιο σκοπό. Τα πνευματικά και καλλιτεχνικά έργα δεν αποτελούν παρά συγκροτήσεις μνήμης διατυπωμένες σε επικοινωνήσιμους κώδικες, οργανωμένα σύνολα σημείων κατά τη σημειολογική θεώρηση. Η αποκρυπτογράφηση της γραφής του κινηματογράφου, η κατανόηση του αισθητού στοιχείου του μέσα από τις δύο κύριες αισθήσεις την όραση και την ακοή, η αποκωδικοποίηση του νοητικού του στοιχείου και τελικά, η δυνατότητα ανάγνωσής του, προϋποθέτει γνώση της γλώσσας του. Βέβαια, εξετάζοντας το κινηματογραφικό δημιούργημα, όπως και κάθε άλλο καλλιτεχνικό έργο, με αναλυτικά εργαλεία, βοηθούμαστε σημαντικά στην κατανόησή του, όχι όμως και στην ερμηνεία της ποιητικής του. Η ποιητική δεν ακολουθεί προδιαμορφωμένα πρότυπα, είναι πρωτότυπη διεργασία, που αντιπαρέρχεται κάθε συμορφοποιητική διαδικασία. Για τον Pasolini ο κινηματογράφος ποιεί το δικό του χώρο. Εξερευνά και ανακτά σημεία της πραγματικότητας, για να αναπαραστήσει μια κοινωνική πραγματικότητα. Αντιμετωπίζοντάς την ως «ρητορική των πραγμάτων», ουσιαστικά την μεταλλάσσει σε «ρητορική των εικόνων». Πρόκειται, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Wim Wemders, για «μια καταπληκτική γλώσσα από φως και κίνηση, μύθο και περιπέτεια, η οποία μπορεί να μιλήσει για την αγάπη και το μίσος, τον πόλεμο και την ειρήνη, τη ζωή και το θάνατο». Σε αυτό το πλαίσιο ο Bachtin κατέθεσε μια δια-γλωσσολογική προσέγγιση, βασισμένη τόσο στη διαλεκτική αλληλεπίδραση, όσο και στη διαλεκτική διαφοροποίηση (ετερογλωσσία). Μια διατύπωση πλουραλιστική, που ενισχύει το περιθωριακό, το έτερο, μια «εικονολογία» της ετερότητας, που λαμβάνει υπόψη τη διαλεκτική μεταξύ διαφορετικών μορφών γλώσσας. Μέσα απ αυτό το πρίσμα αποκτά ενδιαφέρον η διεπιστημονική προσέγγιση μεταξύ αρχιτεκτονικής και κινηματογράφου, ώστε η μία γλώσσα να προβάλλει από διαφορετική οπτική γωνία τα επίμαχα ζητήματα της άλλης και το αντίστροφο. Σαφώς, το θέμα δεν
11 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 11 είναι η πλήρης επικάλυψη της προοπτικής τους, αλλά η διερεύνηση της διαλεκτικής τους σχέσης, των αλληλεξαρτήσεων και αλληλεπιδράσεων που εμφανίζουν και τελικά η αποδοχή της πρόκλησης, που ένα τέτοιο εγχείρημα παρουσιάζει. 2.3 Για μια «Εικονολογία» του κινηματογράφου O Deleuze, επηρεασμένος από τον Bachtin, αντιμετωπίζει τον κινηματογραφικό λόγο ως διαρκώς μεταβαλλόμενο, αναδεικνύοντας την «κίνηση», τη συνάντηση αντίληψης και ύλης - εικόνας. Οι εικόνες είναι αιχμάλωτες στην κατά Ηράκλειτο ροή του χρόνου και ο κινηματογράφος αντιμετωπίζεται περισσότερο ως γεγονός, παρά ως αναπαράσταση. Το ενδιαφέρον πλέον έγκειται στη δυνατότητα του κινηματογράφου να αποδώσει πολλαπλά και αντιθετικά «διαστήματα χρόνου». Πρόκειται για ένα είδος παράλληλου montage ανάμεσα στον κινηματογράφο και τη φιλοσοφία. Ο κινηματογράφος ως τέχνη, αλλά και ως δυνάμει φιλοσοφικό εργαλείο που παράγει στοχασμό με οπτικοακουστικούς όρους, «μοντάροντας» πλάνα κίνησης και διάρκειας, κατορθώνει με φως και κίνηση να αρθρώσει μια ακολουθία χρονική. Ο Deleuze, σύμφωνα με τον Robert Stam «δε θεωρητικοποιεί απλώς τον κινηματογράφο, αλλά κινηματογραφοποιεί τη φιλοσοφία». Γι αυτόν, όπως και για τον Pasolini, ο κινηματογράφος αποκαθιστά το πραγματικό αντί να το αναπαριστά. Το κάδρο είναι πλέον ασταθές, διαλυτό στη ροή του χρόνου. Ο χρόνος διαρρέει μέσα από τα όρια του κάδρου. Πρόκειται για μία εντός και εκτός πλαισίου πραγματικότητα. Η κίνηση - εικόνα ή αλλιώς δράση - εικόνα του Hollywood, που αποδίδεται μέσα από τη χωροχρονική συνοχή και το ορθολογικό montage αιτίου - αιτιατού, μετατρέπεται σε χρόνο εικόνα, που βασίζεται στην ασυνέχεια, όπως στα πρώτα jump-cut του Godard και δεν ενδιαφέρεται τόσο για τη γραμμική λογική αιτίου - αποτελέσματος. «Ο χρόνος παύει να προκύπτει από την κίνηση, εμφανίζεται αυτός καθαυτός» (Deleuze, 1989). Ενώ η κίνηση - εικόνα συνίσταται στην απεικόνιση του φυσικού χώρου, ο χρόνος - εικόνα εμπλέκεται με διανοητικές διαδικασίες της μνήμης, του ονείρου και του φαντασιακού. Αφορά σ έναν αποσπασματικό, αυτοσχεδιαστικό κινηματογράφο, που συνίσταται από χρονικές ακολουθίες πλάνων και εστιάζει σε χώρους εντός και εκτός κάδρου. Ένα «νομα-
12 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 12 δικό» κινηματογράφο με ασαφή ή απούσα αιτιότητα, σε μια διαδρομή, όπου οι γέφυρες της συνέχειας έχουν καταρρεύσει. Έναν «κινηματογράφο της περιπλάνησης». Σήμερα η διάδοση της ψηφιακής τεχνολογίας δίνει τη δυνατότητα ανάπτυξης ενός κινηματογράφου αυτού του είδους, όπου η επιλογή και οργάνωση του χώρου αντικαθίστανται από την οθόνη ως παλίμψηστη μνήμη. Μέσα απ αυτό το πρίσμα και τις απόψεις του Deleuze ως «συνειδητές» αφορμές, μπορεί να ιχνηλατηθεί η είσοδος του κινηματογράφου στην πόλη, ως καταγραφή μιας νομαδικής πορείας, μιας περιπλάνησης που αντικατοπτρίζει χρονικά την αστική ζωή, το ρυθμό της πόλης ως ακολουθία πλάνων, ως ένας νέος τρόπος ανάγνωσης του νοηματικού και συναισθηματικού περιεχομένου της και ταυτόχρονα μια αναπαράσταση της χωρικής της «πραγματικότητας». Μια νέα μυθολογία της πόλης, ακόμη και υπό μορφή ψευδαίσθησης, όπου η περιπλάνηση συμβαδίζει με το κινηματογραφικό traveling και η αρχιτεκτονική με την αστική αφήγηση. Η «εικονολογία» μιας τέτοιας προσέγγισης, όπως παραστατικά παρουσιάζεται στο σχήμα 1, είναι δυνατόν να αναδείξει τη σχέση του φαινομένου του άστεως και της Αρχιτεκτονικής του, με τον Κινηματογράφο. µ µ µ ( ) µ µ ( µ ) µ ( µ traveling) µ ( ) Σχήμα 1: Σχέση του φαινομένου του άστεως & αρχιτεκτονικής με τον κινηματογράφο
13 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ / ΧΡΟΝΟΣ Στη τέχνη και ιδιαίτερα στον κινηματογράφο, τέχνη του χρόνου και του χώρου, η «πραγματικότητα» είναι κάτι που επιδέχεται μετάπλαση στον ίδιο βαθμό με το επινόημα, καθώς χώρος και χρόνος μπορούν να είναι εξίσου εύπλαστοι, εξίσου ελαστικοί, εξίσου φανταστικοί εν τέλει. Ειδικότερα, για τον κινηματογράφο ο Νoel Burch αναφέρει: «η κινηματογραφική ταινία είναι μια διαδοχή από κομμάτια χρόνου και κομμάτια χώρου». Ο φιλμικός κόσμος είναι ένας σύνθετος χωρο-χρόνος, ή αλλιώς μια έκταση χώρου διάρκειας, όπου η φύση του χώρου δεν είναι ουσιαστικά τροποποιημένη, παρότι υπάρχει η δυνατότητα να τη γνωρίσουμε και να τη διατρέξουμε ακόμη, ενώ η διάρκεια προσφέρει την ελευθερία και μια ρευστότητα απόλυτη, καθώς το κύλισμα είναι δυνατόν να επιταχυνθεί, να επιβραδυνθεί, να αντιστραφεί ή να σταματήσει ή απλώς να αγνοηθεί. Η διάρκεια είναι δυναμική, ο χώρος παθητικός, εκείνη είναι η δομή, εκείνος το πλαίσιο. Ο χώρος παρεμβαίνει στο επίπεδο της εικόνας, ενώ εκείνη ενεργεί στο επίπεδο της αφήγησης και καθορίζει την ολότητα της ταινίας. Ο χώρος είναι μέσα στη διάρκεια, ενώ η διάρκεια οργανώνει το χώρο. Ο κινηματογράφος λοιπόν δεν μπορεί να νοηθεί μονοδιάστατα ως τέχνη του χώρου, αν και είναι ανάμεσα σ όλες τις τέχνες η πιο ικανή να δώσει μια αληθινή και ταυτόχρονα ελεύθερη αναπαράσταση του χώρου. Ακόμη και από τεχνικής απόψεως, καθώς η ταινία υπόκειται πρώτα στο χρόνο (ντεκουπάζ) και κατόπιν στο χώρο (αναπαράσταση), ο χώρος εφαρμόζει στο χρόνο. Πράγματι, ο κινηματογράφος τεμαχίζει το χώρο και το χρόνο μέχρι του σημείου να τους μεταποιήσει τον ένα μέσα στον άλλο σε μια διαλεκτική αλληλεπίδραση κι αμοιβαία επιρροή. Έχει το προνόμιο να είναι τέχνη του χρόνου, απολαμβάνοντας ταυτόχρονα την απόλυτη κυριαρχία του χώρου. Παρότι η κυριαρχία που εξασκεί στο χρόνο και η δύναμη με την οποία μπορεί να κάνει αισθητή τη διάρκεια είναι οι πιο πρωτότυποι χαρακτήρες της, αντίθετα είναι η μόνη τέχνη που, ολοκληρώνοντας τις εικαστικές προαιώνιες τάσεις, κατάφερε να δημιουργήσει ένα ζωντανό χώρο εισβάλλοντάς του το χρόνο σε τόσο στενή σχέση, ώστε να φτάσει να δημιουργήσει ένα σύνολο χώρο χρόνου απόλυτα αισθητικού.
14 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 14 Από την άλλη και καθώς η φύση της κινηματογραφικής τέχνης δεν αποκλείει την πραγματικότητα, δεν καταργεί την αναφορά, οι κινηματογραφικές μυθοπλασίες αναδεικνύουν αντιλήψεις σχετικά με το χώρο και το χρόνο, θέτοντας τον κινηματογράφο σε ένα ευρύτερο κοινωνικό, πολιτισμικό και ιστορικό πλαίσιο. Αν τώρα ο πολιτισμός ιδωθεί ως ένα ευρύ και πολύμορφο συνεχές, σ έναν αέναο κύκλο με αφετηρία το συνεχές της ζωής και τόπο δράσης την πόλη, ένα ιστορικό συνεχές υπό διαμόρφωση, που καθορίζεται από τη γραφή, - στη προκειμένη περίπτωση την κινηματογραφική - και κατάληξη στο συνεχές του στοχασμού. Το ζητούμενο, πλέον, είναι η επανεκκίνηση σε μια νέα πορεία, με το συνεχές της ζωής στις παρυφές της αφύπνισης, για τη δημιουργία ενός αλλιώτικου μέλλοντος. Ώσπου η πόλη, από κινηματογραφική προβολή της ψευδαίσθησης να μεταλλαχθεί στην πραγματικότητα μιας δημιουργικής συνύπαρξης των ετεροτήτων, έναν κόσμο ικανό να χωρά πολλούς κόσμους. 4. Ο ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΟΣ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ «Οι τόποι είναι αυτοί που χαρακτηρίζουν μια πόλη. Το παρελθόν και το μέλλον των πόλεων μαρτυρείται από τους τόπους που σήμερα υπάρχουν και δεν υπάρχουν. Για μένα,ένας ακόμη τόπος είναι ο κινηματογράφος. Τον θεωρώ φαινόμενο των πόλεων, είναι η τέχνη που τους αρμόζει. Φύση και τοπία, αποτελούν κάτι σαν εκδρομή του πρωτευουσιάνου στην επαρχία, ενώ οι πόλεις έχουν το σπίτι τους μέσα στο φιλμ.» Wim Wenders. Για να προσπελάσεις μια πόλη, με σκοπό να γνωρίσεις τα κρυμμένα μυστικά της ή για να ενσωματωθείς σ αυτήν, ο πιο σίγουρος τρόπος είναι εκείνος που συμβουλεύει ο Ζακ Λακαριέρ: «ακολουθήστε τον πρώτο αδέσποτο σκύλο που θα συναντήσετε μπροστά σας». Μονάχα έτσι θα μπορέσεις να μάθεις πού ακριβώς χτυπάει η καρδιά της, σε ποιο σημείο βρίσκεται η κρυμμένη της ψυχή, πού η αμαρτία συναπαντιέται κρυφά με την αθωότητα. Κι αυτό γιατί, όπως σημειώνει ο Ίταλο Καλβίνο στις Αόρατες Πόλεις του, «Οι πόλεις είναι ένα σύνολο πραγμάτων: απομνημονεύσεων, επιθυμιών, σημείων μιας γλώσσας. Οι πόλεις είναι τόποι ανταλλαγών, όπως εξηγούν όλα τα βιβλία της οικονομίας, αλλά οι ανταλλαγές αυτές δεν είναι μονάχα ανταλλαγές εμπορευμάτων, είναι και ανταλ-
15 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 15 λαγές λέξεων, πόθων, αναμνήσεων. Είναι εικόνες ευτυχισμένων πόλεων που συνεχώς αλλάζουν σχήμα και χάνονται, κρυμμένες μέσα σε δυστυχισμένες πόλεις», ενώ από τη σκοπιά του σκηνοθέτη ο Wim Wenders επισημαίνει: «Η περιγραφή των πόλεων είναι μια τέχνη που δεν την συναντάς συχνά. Συνήθως, δεν μπορούμε να συλλάβουμε την περιγραφή μιας πόλης, γιατί είναι άπειρα αυτά που αντιλαμβανόμαστε με την όσφρηση, την ακοή, την όραση, με την εν γένει παρουσία μας, πάνω απ όλα, όμως, με την όραση». Ποιος όμως είναι σε θέση να παρουσιάσει την πόλη όπως πράγματι είναι, αλλά και όπως κανονικά θα έπρεπε να είναι; Ποιος μπορεί να φέρει στο φως τη φαντασμαγορία, αλλά και τη σκληρότητα των μητροπόλεων; Ποιος θα αποτολμήσει να συνδέσει τα επιμέρους περιβάλλοντά της; Μάριος Καμχής: Άλλες πόλεις Παραλλαγές σ ένα θέμα του Ίταλο Καλβίνο (2004)
16 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 16 Ποιος άλλος από τον κινηματογράφο. Στις ονειρικές πόλεις του, «ό,τι είναι δυνατό να φανταστεί κανείς μπορεί και να το ονειρευτεί, αλλά και το πιο αναπάντεχο όνειρο είναι και ένας γρίφος που κρύβει μια επιθυμία ή το αντίστροφό της, μια φοβία. Πόλεις που, όπως τα όνειρα, είναι χτισμένες με επιθυμίες και φοβίες, παρότι το νήμα που τις συνδέει είναι μυστικό, οι κανόνες τους παράλογοι, οι προοπτικές παραπειστικές, και κάθε πράγμα κρύβει ένα άλλο πράγμα». Ίταλο Καλβίνο Οι Αόρατες Πόλεις. Ο κινηματογράφος δεν ήρθε στις πόλεις από μια απόμακρη ερημιά ή από την παρθένα ύπαιθρο. Η σχέση του με τον αστικό χώρο έχει τις ρίζες της ήδη από την εποχή εμφάνισης του μέσου. Γεννήθηκε στις πόλεις μετά από κυοφορία πολλών ετών στο σώμα τους. Τις πολλαπλασίασε με ταχύτητα. Έγινε ο ίδιος ο κινηματογράφος η όψη τους, οι αμέτρητες ανοικοδομήσεις τους, οι πολλαπλές ενσαρκώσεις τους. Η έλευσή του σ αυτές έμοιαζε να εκλαμβάνεται ως αναταραχή, παρά ως συμφιλίωση, καθώς τις άλλαξε, τις μετασχημάτισε, τις έχτισε μεταφορικά και κυριολεκτικά. Μεταφορικά, τις έπλασε κυρίως μέσα από την ικανότητά του να προβάλλει τις εικόνες της πόλης και να επιδρά στο φαντασιακό των θεατών. Πράγματι, η έλευση σε μια πόλη συνδυάζεται με την ανακάλυψη του τόπου της κινηματογραφικής ιστορίας, αλλά και αντίστροφα. Ουσιαστικά, η κινηματογραφική καταγραφή γίνεται η προέκταση του καθημερινού, φευγαλέου ή ακόμα και τουριστικού βλέμματος. Είναι η αυθαίρετη, πλην έλλογη προσέγγιση του αστικού χώρου μέσα από τον κινηματογράφο, που εστιάζει σε εκείνο το σώμα των ταινιών που αναδεικνύουν την πόλη όχι σαν μη αναγνωρίσιμο ντεκόρ, αλλά σαν τρισδιάστατο σύμπαν, σαν ένα σύστημα ασφαλές και συνάμα επικίνδυνο, παραμορφωμένο από την επέμβαση της κινηματογραφικής μηχανής. Κυριολεκτικά, όμως, ο κινηματογράφος επηρέασε και την αρχιτεκτονική της πόλης. Οι αίθουσες και τα studios χτίστηκαν στην πόλη ή στις παρυφές της, δύο κλειστά συστήματα - καταφύγια αγωνίας, η πόλη και η κινηματογραφική αίθουσα, που λειτουργούν αμφίδρομα. Ταυτόχρονα, είναι το μέσο που έχει την ικανότητα να αναπαριστά χωροχρονικές σχέσεις, να «χωροποιεί» δηλαδή το χρόνο. Η συγγένεια της αρχιτεκτονικής με τον κινηματογράφο εκπορεύεται τόσο από τη σύνθετη σχέση «τέχνης» επιστήμης / τεχνολογίας, όσο και από την έννοια της διαφάνειας, μιας δηλαδή διφορούμενα κοινής
17 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 17 γλώσσας της όρασης. Σύμφωνα με τον David Clarke (The Cinematic City) «Η πόλη αδιαμφισβήτητα διαμορφώθηκε από την κινηματογραφική φόρμα, ακριβώς όπως και η φύση του κινηματογράφου χρωστάει πολλά στην ιστορική εξέλιξη της πόλης». Η φυσιογνωμία ενός τόπου πραγματικού ή φανταστικού καθορίζει την ταυτότητά του, ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνει την μοναδικότητα αυτού. Η πόλη ως ζωντανός οργανισμός αναδεικνύεται και αναδεικνύει ταινίες ως σημεία αναφοράς και μνήμης, πρωταγωνιστεί ή ακόμα και νοσεί μέσα σ αυτές. Είναι η πόλη ως τόπος μυθοπλασίας μήτρας πολιτισμού, η πόλη ως δημιουργός ιστοριών, σκηνικό που ξεπερνάει την έννοια του σκηνικού και βρίσκεται πάντα στο επίκεντρο του κινηματογραφικού φαντασιακού. Με τη νουβέλ βαγκ, το σινεμά ξεχύθηκε στους δρόμους των πόλεων. Μέσα από ταινίες διαδρομές στον αστικό χώρο: «Με κομμένη την ανάσα», «Δύο, τρία πράγματα που ξέρω γι αυτή» του Γκοντάρ και «Τα 400 χτυπήματα» του Τριφό, τίθεται πλέον το ζήτημα της ευρύτητας καταγραφής του λόγου (γλώσσα του νου) και του μύθου (γλώσσα της ψυχής), του πολιτισμού ενός τόπου. Η δυνατότητα μοναδικότητα της τέχνης να διαμορφώνει γλώσσα, που διαφοροποιεί τον εκάστοτε τόπο, καθορίζει και την ποιοτική του απόδοση. 4.1 Μορφές κινηματογραφημένων πόλεων Ο κινηματογράφος δημιουργεί στο ρυθμό της πόλης, όπου άνθρωπος και πόλη, αναπόσπαστα δεμένοι, προχωρούν νομοτελειακά προς το γίγνεσθαι. Αποτελεί ένα ιδιαίτερο μέσο διερεύνησης του τρόπου με τον οποίο φανταζόμαστε τις πόλεις ως εμπειρία, αλλά και ως θεωρητική κατασκευή. Η πόλη ως νοοτροπία σκέψης και εμπειρίας μετατρέπεται μέσα στον κινηματογράφο σε μια διανοητική διαχείριση αυτής της νοοτροπίας. Το κινηματογραφικό υλικό μας επιτρέπει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα για το πως βιώνουμε τον πραγματικό αστικό χώρο, πως θα θέλαμε να είναι, τι φοβόμαστε ή ελπίζουμε ότι μπορεί να γίνει στο μέλλον. Είναι μια χωρο-χρονική διάσταση ανάμεσα στο ασυνείδητο και στην πραγματικότητα, ανάμεσα στην επιθυμία και στο κοινωνικό, ανάμεσα στην ηδονή και στο νόμο. Είναι, σύμφωνα με τον Ε. Soja το «αστικό φαντασιακό» ( urban imaginary ή conceived
18 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 18 space ), που αποτελεί γνώμονα όχι μόνο κατανόησης, αλλά και αναπαραγωγής του αστικού χώρου ως τόπου και τρόπου ζωής, ενώ συγχρόνως επιβεβαιώνει ή αντιτίθεται στις κρατούσες ερμηνείες, επιθυμίες και μυθολογίες. Σε αυτό το πλαίσιο, μπορούν να αναφερθούν τέσσερα μοντέλα ως εκδοχές κινηματογραφικής αναπαράστασης του αστικού φαινομένου, του τόπου αλλά και του τρόπου ζωής: η πόλη ως φυσικό σκηνικό (η προσοικειωμένη πόλη), που λειτουργεί ως μη σημειωμένο background σε μια ταινία. η ουτοπική πόλη, που δηλώνει α-τοπία. η δυστοπική πόλη, που λειτουργεί ως τρόπος σχολιασμού του πραγματικού χώρου. η «ετεροτοπία», που αφορά σε μια πρακτική του παρόντος, σε ένα νέο τρόπο αντίληψης και νόησης του χώρου, ως το αποτέλεσμα της αντιπαράθεσης σε ένα και μόνο πραγματικό τόπο, πολλών χώρων και τοποθεσιών, ικανών να στεγάσουν το «άλλο», το έτερο. Τόπους που η διαφορετικότητά τους, τους μετατρέπει σε χώρους αναφοράς, χώρους όπου η κοινωνία δοκιμάζεται 4.2 Ερμηνείες της πόλης στον κινηματογράφο Οι αρχιτεκτονημένοι χώροι στις πρώτες ιδέες, στα πρώτα στάδια έμπνευσης των δημιουργών τους, προβάλλουν σαν χώροι έξω από φθοροποιές συμβατότητες. Αποτελούν τόπους χωρίς όρους και κανόνες που επιβάλλουν τα οικονομικά και κοινωνικά δεδομένα, οι πραγματικές ανάγκες λειτουργίας τους, οι κυρίαρχες αισθητικές αντιλήψεις, οι τεχνολογίες και τα δομήσιμα υλικά. Στις αρχικές σκέψεις, στα προσχέδια οργάνωσης του χώρου τα αρχιτεκτονήματα αντανακλούν την ανεπιτήδευτη παρόρμηση του δημιουργού. Είναι αυτός που, ως ερασιτέχνης κινηματογραφιστής, καθορίζει τη μορφολογία και την οπτική θεώρησή τους, τον τρόπο και το χρόνο στον οποίο οι στατικές εικόνες μετουσιώνονται σε κελύφη ζωής και κίνησης. Μέσα από πρωτογενείς διεργασίες γνώσης και οραμάτων, τα κτίρια, οι δρόμοι και οι πλατείες της πόλης, προσομοιάζουν με τα καταφύγια εκείνων που, μέσα από τα όνειρά
19 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 19 τους, επιχειρούν να δραπετεύσουν από την καθημερινότητα. Είναι αρχιτεκτονημένοι χώροι σε ακαθόριστο χρόνο που δικαιώνουν την ελεύθερη φαντασία και μεταβάλλονται σε σκηνικά ενός έργου με μοναδικό πρωταγωνιστή τον ίδιο το δημιουργό. Ο χώρος αποκτά διαφορετικές διαστάσεις μέσα από το φως και την κίνηση, πρωτόλεια στοιχεία της τέχνης του κινηματογράφου. Μεταλλάσσεται σε τόπο φαντασιακό. Οι πόλεις αποκτούν, πλέον, άλλες ιδιότητες, διαστέλλονται. Το φως της μηχανής προβολής κυριαρχεί στο στιγμιαίο σκοτάδι κι απελευθερώνει την πραγματικότητα που επιβάλλουν οι συμβάσεις, οι όροι και οι κανόνες της οργάνωσης του χώρου. Όλα είναι εν κινήσει, τα πάντα αναδιατάσσονται και προσαρμόζονται στις ανάγκες της άλλης - παράλληλης προς την πραγματική, «ονειρικής» ζωής. Είναι η ζωή που απαντιέται στην περιπλάνηση, σε πόλεις φανταστικές ή πραγματικές, αν και μεταμορφωμένες για τις ανάγκες μιας παράστασης. Είναι οι πόλεις του κινηματογράφου, εκεί όπου ο θάνατος εκλαμβάνεται σαν την αναγκαία διορθωτική συνθήκη μιας ζωής με ακαθόριστη αξία και χρόνο, όπου η ελπίδα αναγεννιέται μέσα από τη γνώση και τον έρωτα. Το βλέμμα του δημιουργού «διατρέχει τους δρόμους της σαν να πρόκειται για γραμμένες σελίδες: η πόλη λέει όσα πρέπει να σκεφτείς, σε βάζει να επαναλάβεις την κουβέντα της, κι ενώ νομίζεις ότι την επισκέπτεσαι, δεν κάνεις τίποτε άλλο από το να καταχωρείς ονόματα με τα οποία η ίδια χαρακτηρίζει τον εαυτό της και όλα της τα κομμάτια.» Ίταλο Καλβίνο Οι Αόρατες Πόλεις. Έτσι, η πόλη έχει κινηματογραφηθεί με πολλούς τρόπους και ποικίλα γυρίσματα. Η πραγματική πόλη, η πόλη φάντασμα, η σκοτεινή πόλη, η μοναχική πόλη, η πόλη της φτώχιας, της μιζέριας, της καθημερινότητας, η πόλη της αλλοτρίωσης παραδοσιακών αξιών, ή ακόμα η πόλη ως μελλοντική ουτοπική φαντασμαγορία. Συμβολισμοί που προσδιορίζουν το αστικό πρότυπο της πόλης, τόσο ως φορέα ιστορικής μνήμης, όσο και ως σύγχρονη αλλά και μελλοντική μητρόπολη. Φυσικά τα βιώματα του δημιουργού καθορίζουν την αναπαράσταση της πόλης, έτσι «άλλη είναι η πόλη για όποιον περνά χωρίς να μπει μέσα και άλλη για όποιον εγκλωβίζεται σε αυτή και δεν μπορεί να ξεφύγει, άλλη είναι η πόλη στην οποία φθάνει κανείς
20 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 20 για πρώτη φορά, άλλη είναι εκείνη που αφήνει πίσω του για να μην ξαναγυρίσει ποτέ η καθεμιά αξίζει ένα διαφορετικό όνομα.» Ίταλο Καλβίνο Οι Αόρατες Πόλεις. 4.3 Αρχιτεκτονική & Κινηματογράφος Η αρχιτεκτονική προηγείται χρονικά κατά πολλούς αιώνες, καθώς οργανώνει την άμεση χωρική μας εμπειρία και γι αυτό είναι εξαιρετικά οικεία. Ο κινηματογράφος είναι νεότερος, είναι μια μορφή γλώσσας και δημιουργίας που συνεχώς αποκαλύπτεται και γι αυτό είναι λιγότερο απτή, λιγότερο δεδομένη. Στην αρχιτεκτονική η διάσταση του χρόνου είναι λανθάνουσα, σε αντίθεση με τον κινηματογράφο, όπου λανθάνει η χωρική διάσταση. Η αρχιτεκτονική στεγάζει την σωματικότητά μας, και ο νεότατος κινηματογράφος θυμίζει τα όνειρα που είχαμε από πάντα. Όγκοι κάτω από το φως, εικόνες από φως. Τρισδιάστατες κατασκευές που ζουν στο χρόνο και ελπίζουν στην αιωνιότητα, από τη μια. Χρονικές αλληλουχίες δισδιάστατων χωρικοτήτων, από την άλλη. Βιώματα κατασκευασμένα από ανθρώπους για ανθρώπους, όπου αντιλαμβανόμαστε ότι η σταθερότητα του χώρου και η γραμμικότητα του χρόνου είναι ψευδαισθήσεις. Στην αρχιτεκτονική το μέσο σημείωσης είναι το κτίσμα. Στον κινηματογράφο, όμως, μέσο σημείωσης δεν είναι το υλικό αντικείμενο, το φιλμ, αλλά η προβολή του, το φως. Η αρχιτεκτονική απ τη μια έχει ως σημείο αναφοράς τον υλικό κόσμο, δίδοντας μεγάλη σημασία στην αντίληψη της λειτουργικότητας. Ο κινηματογράφος απ την άλλη συμπλέκει την εικόνα με τη διαδοχή και το λόγο με τον ήχο, σε μια γλώσσα υπό ανακάλυψη. Η αρχιτεκτονική είναι η γλώσσα του κατασκευασμένου χώρου, ένας τρόπος οργάνωσης και επικοινωνίας. Μια γλώσσα που μπορεί να αντεπεξέλθει δημιουργικά στο συμβατικό. Μια γλώσσα που μπορεί να μεταφραστεί σε τέχνη. Ο κινηματογράφος εντούτοις ως τέχνη είναι λόγος καθ εαυτόν. Η γοητεία του έγκειται στην κίνηση. Η κινούμενη εικόνα μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο αποτύπωσης ή αναπαράστασης της χωρικής εμπειρίας. Είναι γεγονός ότι η αρχιτεκτονική διαθέτει μια σωματικότητα άγνωστη στον κινηματογράφο. Απλά, όπως καμιά φορά ο κινηματογράφος αναζητά μια «νομιμοποίηση ιστορικό-
21 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 21 τητας» σε άλλες τέχνες, έτσι και η αρχιτεκτονική αναζητά μια «νομιμοποίηση νεοτερικότητας» εισάγοντας ή προσαρμόζοντας εκβιαστικά κάποια στοιχεία του κινηματογράφου. Η σχέση αρχιτεκτονικής και κινηματογράφου συνίσταται σε τρία εντελώς διαφορετικά ζητήματα: την αρχιτεκτονική στον κινηματογράφο, την αρχιτεκτονική που παράγει ο κινηματογράφος και την αρχιτεκτονική του κινηματογράφου. Αν, λοιπόν, το cinema αντιπροσωπεύει τη φανταστική εκδοχή του πραγματικού, η αρχιτεκτονική παραμένει ως η πραγματική εκδοχή του φανταστικού. Η δε σχέση αρχιτεκτονικής κινηματογράφου αφορά μια νέα ευαισθησία, μια νέα «αφήγηση», μια περιπλάνηση στην ανοίκεια πραγματικότητα των πόλεών μας. 5. ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΗΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΣΥΜΒΟΛΑ «Oνειρεύτηκα μια πόλη. Τριγυρνούσα άσκοπα στους δρόμους της, προσπαθώντας ν ανακαλύψω πότε είχα ξαναπεράσει από τα ίδια αυτά μέρη. Τα σπίτια, οι άνθρωποι έμοιαζαν να τα χα ξαναδεί αλλά πότε; Σα να βρισκόμουν σε μια ταινία, όλα διάφανα, όλα έτοιμα να εμφανιστούν και να εξαφανιστούν ταυτόχρονα. Ονειρεύτηκα μια πόλη, θόρυβοι, σιωπές, εικόνες από το πουθενά και άνθρωποι να με προσπερνούν, να με παρασύρουν, να με εξαφανίζουν. Βρισκόμουν σε ταινία. Σε πολλές ταινίες μαζί που δείχνουν συνεχώς τις ίδιες εικόνες, τις ίδιες ιστορίες, τα ίδια μοναχικά όνειρα. Από τη «Μητρόπολη» μέχρι την «Μπραζίλ». Από το Παρίσι που όπως διατείνονται οι Γκοντάρ, Ριβέτ, Τρυφό, Ρομέρ μας ανήκε,ι μέχρι το Λονδίνο που αλλάζει πρόσωπα ( Blow up - Αντονιόνι, «Μόργκαν, ο τρελός εραστής» - Κάρελ Ράις). Κι από τη «Μάμα Ρόμα» του Παζολίνι και του Φελλίνι μέχρι την Αμερικανόπολη του φιλμ νουάρ. Η ίδια πόλη, οι ίδιες ιστορίες, η ίδια σειρά:
22 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 22 Ζωή Έρωτας Θάνατος. Τα βλέμματά μας διασταυρώνονται, χάνονται στις εικόνες και ξαναβρίσκονται στη ζωή και τον καθαρό αέρα που άλλοι από εμάς αναπνέουν με ευκολία κι άλλοι δυσκολεύονται γιατί η νοσταλγία για τις χαμένες πόλεις των εικόνων τους τρώει τα σωθικά. Καθημερινές ιστορίες που γίνονται στις πόλεις, που γίνονται γύρω μας και νομίζουμε πως έγιναν στον κινηματογράφο ή ιστορίες που είδαμε στον κινηματογράφο και νομίζαμε πως έγιναν στη ζωή. Μια ακόμη περιπλάνηση στην παγκόσμια πόλη του κινηματογράφου ή στην πόλη του πουθενά μέσα στα ακαθόριστα όρια ζωής και ονείρου, κίνησης και ακινησίας, σιωπής και ψιθύρων.» Λεωνίδας Κακάρογλου Ο κινηματογράφος στις πόλεις (ή μια πόλη στο πουθενά). Στην εποχή μας παρατηρείται εντατικοποίηση του φαινομένου της αστικοποίησης. Οι σύγχρονες κοινωνίες διαμόρφωσαν πόλεις που στηρίχθηκαν στις παραδοσιακές τους λειτουργίες και αποστεώθηκαν, δημιουργώντας κάποιες φορές πόλεις φαντάσματα, αλλά και πόλεις που δημιουργήθηκαν ή αναπτύχθηκαν πρόσφατα πάνω σε νέες βάσεις, ακόμη και σε νέα εδάφη, μέσω μετανάστευσης ή εποικισμού νέων χωρών και περιοχών παλαιών πολιτισμών. Πρόκειται για πόλεις παράγωγα της διάδοσης του εμπορίου και της βιομηχανικής επανάστασης, που εξελίχθηκαν σε μητροπόλεις των υπηρεσιών, διαμέσου της τεχνολογικής προόδου. Πόλεις που καθορίστηκαν κυρίαρχα από το οικονομικό μοντέλο που ακολούθησαν. Πόλεις που αποτέλεσαν πόλους έλξης οικονομικών μεταναστών. Κάποιες από τις μητροπόλεις του κόσμου εκπέμπουν μια ιδιαίτερη σαγήνη στο σύνολο του κινηματογραφικού κόσμου. Σκηνοθέτες δημιουργοί, προερχόμενοι από διαφορετικά κράτη, με ιδεολογίες διαφορετικές, επιχειρούν να απεικονίσουν στις ταινίες την άποψή τους, να προσδιορίσουν τη φυσιογνωμία που διέπει κάθε μία από αυτές τις πόλεις σύμβολα. Μυθοποιημένοι τόποι όπως η Νέα Υόρκη, το Παρίσι, η Ρώμη, το Λονδίνο, η Βενετία, το Βερολίνο δεν θα πάψουν να αποτελούν μόνιμη παρακαταθήκη εικόνων και εφαλτήριο για φυγή απ τους ανιαρούς και μουντούς κόσμους της καθημερινότητας. Πόλεις πλανεύτρες που δίνουν εκείνη τη γεύση της οικειότητας, που προσφέρουν τόποι, που είναι σαν να τους ήξερες από πάντα, ακόμη και αν δεν τους επισκέφθηκες ποτέ. Από την άλλη,
23 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 23 η ανάγκη για συνεχή ανανέωση των οπτικών παραστάσεων, κατ απαίτηση κοινού και κινηματογραφικής βιομηχανίας, οδηγεί σε ένα συνεχές κυνήγι νέων, παρθένων κινηματογραφικά, περιοχών. Πόλεις ανοικείες, εξωτικές, όπως το Τόκυο και το Χονγκ Κονγκ, που αναπτύχθηκαν σε δυτικά πρότυπα, καθώς και άλλες που έμειναν πιστές στην παράδοση, διαμορφώνοντας ταυτόχρονα τις βάσεις εθνικών κινηματογραφιών (Ινδική, Κινέζικη, Ιρανική). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν πόλεις που χωροθετούνται στην άλλη πλευρά του φεγγαριού, υποβαθμισμένες περιβαλλοντικά («πόλεις της ατομικής βόμβας»), εξασθενημένες βιολογικά και κοινωνικά ευάλωτες (πόλεις του 3 ου κόσμου). Οι σκηνοθέτες άλλοτε τις περιβάλλουν με την ομοιομορφία της οφθαλμαπάτης και άλλοτε βάζουν το μαχαίρι στο κόκαλο, αποκαλύπτοντας τις αληθινές πτυχές τους, που οι κάτοικοι αυτών των πόλεων βιώνουν. Αυτές τις πόλεις, ο κινηματογράφος τις έκανε κτήμα του φαντασιακού των θεατών όλου του κόσμου, απλά και μόνο περιδιαβαίνοντάς τις. Με τις αναπαραστατικές μεθόδους που αναπτύχθηκαν για την εικονογράφηση των πόλεων - συμβόλων, για πλοηγό, διαμορφώθηκε σε μεγάλο βαθμό η κινηματογραφική συγκρότηση της ελληνικής μητροπολιτικής εμπειρίας. 6. Η «ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΚΗ» ΣΥΓΚΡΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ Οι τρόποι χρήσης του ελλαδικού χώρου από τους Έλληνες σκηνοθέτες καθορίζονται από ρεαλισμό, που δεν αφήνει κανένα περιθώριο ωραιοποίησης ή χρήσης του χώρου με στοιχεία τουριστικής διάθεσης. Ο σύγχρονος ελληνικός κινηματογράφος δεν χρησιμοποίησε την αδιαμφισβήτητη ομορφιά του περιβάλλοντος χώρου ή τη μυθοποιημένη αρχαιολατρεία, με εικόνες κενές περιεχομένου που προβάλλουν απλώς και μόνο τη γοητευτική πλευρά του ελληνικού τοπίου. Σεβάστηκε, ωστόσο, την πολιτιστική παράδοση και την πνευματική κληρονομιά του παρελθόντος. Οι μνήμες δεν εγκαταλείπονται, αντίθετα μπαινοβγαίνουν στη δράση, σε χωρικά πλαίσια και αντίστοιχες χρονικές αναφορές, συνθέτοντας αντιστοιχίες, επισημάνσεις και επαναπροσδιορισμούς του χθες με το σήμερα. Είναι η κατά Κωνσταντίνο Τσουκαλά (1999) «τελετουργία της αενάως συγκροτούμενης και ανανεούμενης συλλογικής μνήμης». Τα καλλιτεχνικά δημιουργήματα αντιμετωπίζουν το χώρο με διαφορετική κάθε πε-
24 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 24 ρίοδο ματιά. Όπως τονίζει ο Ζακ Λε Γκοφ (1998) «δίπλα στην πολιτική ιστορία, στην οικονομική και την κοινωνική, γεννιέται μια ιστορία αναπαραστάσεων. Ιστορία πνευματικών παραγωγών, η οποία συνδέεται όχι με το κείμενο, το λόγο ή το νόημα, αλλά με την εικόνα, η ιστορία του φαντασιακού επιτρέπει να πραγματευτούμε το λογοτεχνικό και το καλλιτεχνικό τεκμήριο ως αυτοδύναμο ιστορικό τεκμήριο, με τον όρο να σεβόμαστε τον ειδοποιό χαρακτήρα».οι εκδοχές του τόπου είναι τόσες όσες και οι αναπαραστάσεις ταινίες. Η θέασή τους προσφέρει κάθε φορά και μια άλλη, ανάλογα με τον αποδέκτη. Το ταξίδι της ταινίας ανά τον κόσμο δίνει την αφορμή για την ανακάλυψη του χώρου από ανθρώπους που ποτέ δεν είχαν την τύχη του άμεσου βιώματος. «Κάθε ιστορία είναι μια ταξιδιωτική ιστορία.» De Certeau (The practice of everyday life, 1988, σελ.115) Ο ελληνικός κινηματογράφος δεν συγκροτήθηκε σε ρεύμα, κράτησε όμως την πολυφωνία του, εμφανίζοντας ομοιότητες όσον αφορά στη χρήση του χώρου. Οι Έλληνες δημιουργοί δεν περιορίστηκαν στη χρήση εσωτερικών και εξωτερικών εντός των πόλεων γυρισμάτων, αλλά επεκτάθηκαν σε θέματα και χώρους που αγκαλιάζουν το σύνολο του ελληνικού τοπίου και αναδεικνύουν τη σχέση δομημένου, αλλά και φυσικού περιβάλλοντος με την ψυχοσύνθεση των ηρώων και την επιρροή του στις ιστορικές τους διαδρομές. Ειδικότερα, ο ανοιχτός ορίζοντας, προϋπόθεση της ελευθερίας της σκέψης και το υγρό στοιχείο παρόν στη μακραίωνη Ελληνική ιστορία, ως πρόξενος επιτυχιών μέσω του εμπορίου και των ταξιδιών, αλλά κι αιτία πολέμων και ανταγωνισμών, είναι μια διαχρονική εμμονή των Ελλήνων κινηματογραφιστών με συμβολικές και εννοιολογικές προεκτάσεις. Ανάλογης συχνότητας είναι η εικονογράφηση του βουνού και των μικρών οικισμών που παραπέμπουν σε προσωπικές παιδικές μνήμες, στην πορεία προς την εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση και τελικά, στην αρχετυπική σχέση με τη μητέρα γη. Το ελληνικό φως, με τη διαύγεια και τη μοναδικότητά του, απεικονίζει πολλαπλές παραλλαγές του ίδιου περιβάλλοντος και προσδιορίζει την ιδιαιτερότητα των ανοιχτών οριζόντων και των χρωματικών αποχρώσεων τους. Τα άτομα αποτελούν μέρος του τοπίου και κινούνται με τέτοια αμεσότητα που προδίδει αποδοχή και συμφιλίωση με τη φύση. Είναι αναπόσπαστο κομμάτι της και σέβονται τους νόμους της. Όσον αφορά στα αστικά κέντρα, κυριαρχεί η απεικόνιση της μητροπολιτικής Αθήνας κι ακολουθεί εκείνη της Θεσσαλονίκης.
25 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Η Ελληνική πόλη στον κινηματογράφο Θεσσαλονίκη - Προβολή στο Λιμάνι «της Σαλονίκης μοναχά της πρέπει το καράβι» Καββαδίας Από τον Τάλλας ως τον Αγγελόπουλο, η Θεσσαλονίκη λειτουργεί ως λιμάνι σύμβολο και σταυροδρόμι πολιτισμών, ιδεών, πόθων και βιωμάτων. Το ίχνος της στον κινηματογράφο κατατάσσεται σε επινοημένες κατηγορίες (με αναφορά ενδεικτικών παραδειγμάτων) από τον περιηγητή της Σάκη Σερέφα, όπως: o Της τοπιογραφίας της ψυχής και του άστεως: η πόλη φιλμάρεται ως χώρος υποδοχής ψυχικών παθών - «Γενέθλια πόλη» Παπαγιαννίδης (1987), «Όλα είναι δρόμος» Βούλγαρης (1998). o Της περιπλάνησης: η πόλη εγγράφεται ως ενδιάμεσος σταθμός μιας πορείας ή το τέρμα μιας διαδρομής - «Ταξίδι στα Κύθηρα» (1984), «Τοπίο στην ομίχλη» (1988) & «Μια αιωνιότητα και μια μέρα» (1998), Αγγελόπουλος. o Της ενδοχώρας: η αίσθηση της πόλης αναδύεται από το εσωτερικό, από τα σπλάχνα της. - «Παρένθεση» Κανελλόπουλος (1968). o Εικονικές: μια ξένη πόλη ή κάποιο studio αναπαριστούν τη Θεσσαλονίκη. - «Ζ» Γαβράς (1969), «Καραβάν Σαράι» Ψαρράς (1986). o Ενός πλάνου: η πόλη εμφανίζεται άπαξ, σε ένα μονάχα πλάνο ή σε μία μικρή ενότητα πλάνων. - εμπορικός κινηματογράφος o Κωμωδία, σάτιρα, μελόδραμα, περιπέτεια: εμπορικός κινηματογράφος o Ιστορικής - κοινωνικής έρευνας: «Ξυπόλητο Τάγμα» Τάλλας (1954). o Επίκαιρα. Η Θεσσαλονίκη είναι μια πόλη που αγάπησε τον κινηματογράφο, κι αυτός της έδειξε «θεωρητικά» τη δική του προτίμηση. Από το 1 ο Φεστιβάλ Ελληνικού Κινηματογράφου το 1960, έγινε τόπος συνάντησης και ανάπτυξης διαλόγου με ευχάριστες και δύσκολες στιγμές. Είναι η πόλη, από όπου πέρασε το σύνολο της ελληνικής κινηματογραφικής παραγωγής, γνωρίζοντας στο, φανατικό πολλές φορές, κοινό της όλες τις τάσεις με τις επιτυχίες και της αποτυχίες που τις συνόδευσαν. Η Θεσσαλονίκη ποτέ δεν έπαψε να συ-
26 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 26 γκεντρώνει το ενδιαφέρον των κινηματογραφιστών και να προσφέρει στο κοινό πρωτόγνωρες εμπειρίες, δημιουργώντας παράλληλα φυτώριο κινηματογραφόφιλων. Όλα αυτά σε επίπεδο θεωρίας, καθώς η πλειονότητα των ταινιών της εικοσαετίας , την αντιμετωπίζει ως κομπάρσο ή συγκυριακό σκηνικό, μία πόλη καρτ-ποστάλ, σύνθεση βυζαντινών, τουρκικών και νεοελληνικών κατασκευών Ταυτόχρονα, επιδιώκει μία συνεχή εικονική παραπομπή στην όψη της Αθήνας. Ο Λευκός Πύργος, ως άλλος Παρθενώνας, γίνεται το σημείο αναφοράς της πόλης. Τα νυχτερινά πλάνα της Τσιμισκή θυμίζουν την απαστράπτουσα Πανεπιστημίου του μοντερνισμού, ενώ η οδός Αγγελάκη παραπέμπει στη Via Venetto της Αθήνας του 60, τη Φωκίωνος Νέγρη. Το κυρίαρχο γεγονός που διαμένει στην πόλη είναι, από τότε, η Διεθνής Έκθεση. Ο κινηματογράφος αντιμετωπίζει την πόλη χωρίς, ουσιαστικά, να την αγγίζει, καθώς άλλοτε φιλμάρονται οι πιο επιφανειακές γραφικές όψεις της κι άλλοτε η πόλη κρύβεται σε αγοραφοβικές εσωτερικές λήψεις διαμερισμάτων ή studio. Μία «οικόσιτη» θάλασσα, μια παραθαλάσσια πόλη με κύριο γνώρισμά της την επικλινή, αμφιθεατρική διάταξή της, αποτυπώνεται ως κατάξερη επιπεδοχώρα. Οπτική που αλλάζει, όταν η camera ενεργοποιεί ένα από τα βαθύτερα αντανακλαστικά της, που της επιτρέπει, μόλις ανοίγει το μάτι της να βρίσκεται με έναν τρόπο αινιγματικό en rapport με το «δαιμόνιο», τη φυσιογνωμία ενός τόπου. Γεγονός που συμβαίνει, προς στιγμή, όταν το «Ξυπόλητο Τάγμα» του Τάλλας (1954,) εισέρχεται στη πόλη. Είναι το ίδιο τσούρμο από πιτσιρίκια και νεαρούς κουρελήδες, που παρελάσανε στη γιορτή απελευθέρωσης της πόλης το Νοέμβριο του 1944, κρατώντας ένα πανό που έγραφε «Ξυπόλητο Τάγμα» Είναι τα παιδιά, που στην κατοχή, έκαναν πλιάτσικο στις γερμανικές αποθήκες και μοίραζαν τα λάφυρα στον πεινασμένο κόσμο, ενώ παράλληλα φύλαγαν τσίλιες στην αντίσταση. Είναι τα παιδιά των αναμορφωτηρίων Αθήνας και Θεσσαλονίκης, που τα υποδύονται. Πρόκειται για ένα φιλμ που επιτέλους κατοικεί την πόλη, από το πρώτο κιόλας πλάνο νιώθει το χώμα της στις γυμνές πατούσες του. Ο Τάλλας απεικονίζει την πόλη όπως είναι, χωρίς περιττά στολίδια και την αγκαλιάζει, όπως ο Ροσελίνι την ανοχύρωτη Ρώμη. Είναι μια νεορεαλιστική ταινία,που συνδυάζει το ρεαλισμό της φτωχογειτονιάς, με την ποιητικότητα και τον αυθορμητισμό της παιδικής ματιάς. Φτωχογειτονιές που δεν
27 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ-ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2007 ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ 27 υπάρχουν πια, με τη σημερινή τους εικόνα να είναι εντελώς διαφορετική. Μία «Παρένθεση» στην απεικόνιση που επιφύλαξε ο κινηματογράφος για την πόλη, είναι η ταινία του Κανελλόπουλου (1968). Πρόκειται για μια αφαιρετική τοπιογραφία, μια γεωγραφία του έσω κενού. Αν και περιέχει ελάχιστες όψεις της Θεσσαλονίκης, αποτυπώνει την αίσθησή της, καθώς τη κυκλώνει από παντού επιμένοντας στα όριά της, στον ανοιχτό ορίζοντα του Θερμαϊκού, την πορώδη μεμβράνη που συγκρατεί συνεκτικά τα κομμάτια της. Τοπία και προάστια που καλύπτονται στην αύρα της μεγαλούπολης. Η εμμονή του δημιουργού σε κοντινά πλάνα, χαρτογραφεί την πόλη, ενώνοντας τα σημεία των προσωπογραφιών του, εγκλωβίζοντας το όλο στο σημείο, στο πρόσωπο. Θαρρείς ότι ο χώρος ανοίγει, αποκαλύπτοντας μία τοπιογραφία ψυχής, αντίστοιχη με το περιβάλλον που βιώνουν τα πρόσωπα. Ο Κώστας Γαβράς με το «Ζ» (1972) και ο Τάσος Ψαρράς με το «Καραβάν Σαράι» (1986), αγγίζουν την ψυχή της πόλης, είτε σε σχέση με ένα δολοφονικό παρακράτος, είτε με την αναπαράσταση της προσφυγικής της ιστορίας. Η πόλη δεν είναι απλά σκηνικό, αλλά χώρος συμβάντων, τόπος που παράγει αντιστάσεις στις πιέσεις που υφίσταται και απορροφά κραδασμούς. Στο «Ζ» η πόλη είναι στο βάθος, σκηνικό και συνάμα μάρτυρας προσώπων, δράσεων και καταστάσεων που σηματοδότησαν την υπόθεση Λαμπράκη. Παρατηρητής των γεγονότων και ταυτόχρονα μια μεσογειακή παραθαλάσσια μεγαλούπολη με τα νεοκλασικά πολυώροφα και τις πολυκατοικίες, τη λαϊκή αγορά με τα μικρομάγαζα, αλλά και την ιθαγενή, όσο και οικουμενική αίσθηση της θάλασσας και του ήλιου. Οικουμενικότητα στην απεικόνιση και τη θέαση από το κοινό, που δίδει τη δυνατότητα στον επί της οθόνης χώρο, το Αλγέρι, να είναι εξίσου αληθινός με τον τόπο που διαδραματίστηκαν τα γεγονότα, τη Θεσσαλονίκη, καθώς η δικτατορία στην Ελλάδα δεν επέτρεψε τα γυρίσματα επί τόπου. Στη «Γενέθλια Πόλη» του Τάκη Παπαγιαννίδη (1987), όπως αναφέρει ο ίδιος ο δημιουργός, «ο μύθος της πόλης και η ιστορία της λειτουργούν καταλυτικά καθώς, ο μεν πρώτος δομεί εντός του μια υπερβατική εκδοχή της πόλης μορφοποιώντας τα ερεθίσματα που έχει σωρεύσει κατά τη πολύχρονη διαμονή και διαδρομή του σε αυτήν, ενώ ο δεύτερος την προσεγγίζει μέσα από τη μνήμη, επιστρέφοντας δηλαδή σε μια Θεσσαλονίκη των
ΒΙΚΥ ΤΣΑΛΑΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ
ΒΙΚΥ ΤΣΑΛΑΜΑΤΑ ΑΣΤΙΚΑ ΤΟΠΙΑ «Πλάθω τις εικόνες μου χαράζοντας κατευθείαν πάνω στο υλικό μου, όπως ο ζωγράφος σχεδιάζει ή πλάθει τις εικόνες του πάνω στον καμβά.» Η Βίκυ Τσαλαματά γεννήθηκε στην Αθήνα και
Διαβάστε περισσότεραβ) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;
1 α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,
Διαβάστε περισσότεραΑπό το 0 μέχρι τη συγγραφή ενός σεναρίου μυθοπλασίας. (βιωματικό εργαστήρι) Βασισμένο σε μια ιδέα του Γιώργου Αποστολίδη
Από το 0 μέχρι τη συγγραφή ενός σεναρίου μυθοπλασίας (βιωματικό εργαστήρι) Βασισμένο σε μια ιδέα του Γιώργου Αποστολίδη Περιγραφή εργαστηρίου Οι ιστορίες είναι γεγονότα ζωής ή του μυαλού ή μήπως απλώς
Διαβάστε περισσότερα2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία
2 ο Σεμινάριο ΕΓΚΥΡΗ ΠΡΑΞΗ & ΣΥΝΟΧΗ ΤΟ ΝΟΗΜΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ Δίκτυο σχολείων για τη μη-βία Α Μέρος: ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ Τα επίπεδα συνείδησης Ύπνος Μισοξύπνιο Αφύπνιση Ελάχιστη εργασία των εξωτερικών αισθήσεων Με εικόνες
Διαβάστε περισσότεραΕΡΓΑΣΙΕΣ. Α ομάδα. Αφού επιλέξεις τρία από τα παραπάνω αποσπάσματα που σε άγγιξαν περισσότερο, να καταγράψεις τις δικές σου σκέψεις.
Α ομάδα ΕΡΓΑΣΙΕΣ 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα μηνύματα που θέλει να περάσει μέσα
Διαβάστε περισσότεραενδιάμεσοι χώροι χρόνοι π ε ρ ι π λ α ν ή σ ε ι ς μ η χ α ν ι σ μ ο ί σ κ έ ψ η ς
50 ενδιάμεσοι χώροι χρόνοι π ε ρ ι π λ α ν ή σ ε ι ς μ η χ α ν ι σ μ ο ί σ κ έ ψ η ς Συναίσθημα, Γοητεία, Ενστικτο, Φαντασία, Επιθυμία... Εμπειρία... Αστικό και Ανθρώπινο σώμα... Μάζα... Υπάρχουν φορές
Διαβάστε περισσότεραΠρόταση Διδασκαλίας. Ενότητα: Γ Γυμνασίου. Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος. Α: Στόχοι. Οι μαθητές/ τριες:
Πρόταση Διδασκαλίας Ενότητα: Τάξη: 7 η - Τέχνη: Μια γλώσσα για όλους, σε όλες τις εποχές Γ Γυμνασίου Θέμα: Δραστηριότητες Παραγωγής Λόγου Διάρκεια: Μία διδακτική περίοδος Α: Στόχοι Οι μαθητές/ τριες: Να
Διαβάστε περισσότεραΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΣΗ ΑΠΟΛΥΤΗΡΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Γ ΤΑΞΗΣ ΗΜΕΡΗΣΙΟΥ ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΤΕΤΑΡΤΗ 15 ΑΠΡΙΛΙΟΥ 2015 ΕΞΕΤΑΖΟΜΕΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α1. καθημερινό λεξιλόγιο: «κάτι», «ἀρμαθιά»
Διαβάστε περισσότεραþÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿãà Å Â Ä Â ±ÁǹĵºÄ ½¹º  Xenopoulos, Solon Neapolis University
Neapolis University HEPHAESTUS Repository School of Architecture, Land and Environmental Sciences http://hephaestus.nup.ac.cy Informative material 2005 þÿ ±ÁǹĵºÄ ½¹º Ä Â þÿ¼µä±»»±ãì¼µ½  µ¹ºì½±â º±¹
Διαβάστε περισσότεραΟ σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης»
ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΚΑΝΙΑΤΣΑΣ' Ο σχεδιασμός για προστασία της «παλιάς πόλης» ως σχεδιασμός της «σημερινής πόλης» Α. ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΚΑΙ Η ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Το θέμα του συνεδρίου, Ήέες πόλεις πάνω σε παλιές", είναι θέμα με πολλές
Διαβάστε περισσότεραΑ. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ
Α. ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΓΡΑΦΙΣΤΙΚΗΣ ΕΚΦΡΑΣΗΣ 6. ΧΩΡΟΣ Ο καλλιτέχνης μπορεί να συμπεριλάβει ή να αγνοήσει τη διάσταση του χώρου στην απεικόνιση που εκτελεί. Όταν περιγράφει το βάθος του οπτικού πεδίου με διάφορους
Διαβάστε περισσότερατι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές;
ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΑΛΗΘΕΙΑ; τι είναι αυτό που κάνει κάτι αληθές; τι κριτήρια έχουμε, για να κρίνουμε πότε κάτι είναι αληθές; ποια είναι η σχέση των πεποιθήσεών μας με την πραγματικότητα, για να είναι αληθείς και
Διαβάστε περισσότεραΣκέψεις για το μυθιστόρημα του Σωτήρη Σαμπάνη «Σκανταλόπετρα» από την Ιουλία Ιωάννου
Ημερομηνία 20/11/2015 Μέσο Συντάκτης Link http://agrinio-life.gr/ Ιουλία Ιωάννου http://bit.ly/1skxbmb Σκέψεις για το μυθιστόρημα του Σωτήρη Σαμπάνη «Σκανταλόπετρα» από την Ιουλία Ιωάννου 42 Views November
Διαβάστε περισσότεραΣχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων
Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του εθίμου των Μωμόγερων Α. Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά: έννοια και σημασία της Άξονες συζήτησης Οι διαφορετικές εκφάνσεις της άυλης πολιτιστικής
Διαβάστε περισσότεραΤ Ε Χ Ν Η ΟΡΙΣΜΟΣ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ
Τ Ε Χ Ν Η ΟΡΙΣΜΟΣ Τέχνη είναι η συνειδητή ενέργεια αλλά και η ιδιαίτερη ικανότητα του ανθρώπου για δημιουργία έργων που προκαλούν αισθητική συγκίνηση και αναπτύσσουν προβληματισμό. Μέσω της τέχνης δεν
Διαβάστε περισσότεραΓιώτα Γουβέλη: Ως προς την ιστορική έρευνα, Η νύφη της Μασσαλίας ήταν το πιο απαιτητικό από όλα μου τα βιβλία
Ημερομηνία 29/08/2016 Μέσο Συντάκτης bookcity.gr Ελίζα Νάστου Link http://bit.ly/2blbtqq Γιώτα Γουβέλη: Ως προς την ιστορική έρευνα, Η νύφη της Μασσαλίας ήταν το πιο απαιτητικό από όλα μου τα βιβλία Το
Διαβάστε περισσότεραΧρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα
Χρήστος Τερζίδης: Δεν υπάρχει το συναίσθημα της αυτοθυσίας αν μιλάμε για πραγματικά όνειρα 21/04/2015 Το φως της λάμπας πάνω στο τραπέζι αχνοφέγγει για να βρίσκουν οι λέξεις πιο εύκολα το δρόμο τους μέσα
Διαβάστε περισσότεραΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ Δ.Σ. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΠΟΥΓΑΡΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΞΗ : Γ
ΠΡΟΤΥΠΟ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟ Δ.Σ. ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ: ΠΟΥΓΑΡΙΔΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ ΤΑΞΗ : Γ ΦΛΩΡΙΝΑ 2014 1 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ : «ΣΕΡΓΙΑΝΙ ΣΤΟΥΣ ΡΟΜΟΥΣ ΤΗΣ ΦΛΩΡΙΝΑΣ» ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΟΣ : ΠΟΥΓΑΡΙ ΟΥ ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ-ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
Διαβάστε περισσότεραΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1
Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί πως η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο.
Διαβάστε περισσότεραΔιάρκεια: 2Χ80 Προτεινόμενη τάξη: Δ -Στ Εισηγήτρια: Χάρις Πολυκάρπου
ΘΕΑΤΡΙΚΗ ΑΓΩΓΗ Θεατρικό Εργαστήρι: Δημιουργία δραματικών πλαισίων με αφορμή μαθηματικές έννοιες. Ανάπτυξη ικανοτήτων για επικοινωνία μέσω του θεάτρου και του δράματος. Ειδικότερα αναφορικά με τις παρακάτω
Διαβάστε περισσότεραΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΕΘΕΑ-ΑΛΦΑ: ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ. Ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης
Η ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΘΕΑΤΡΟΥ ΜΕ ΤΟ ΚΕΘΕΑ-ΑΛΦΑ: ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ ΜΕ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ. Ο κοινωνικός ρόλος της τέχνης ΒΑΣΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ τέχνη επικοινωνία προσωπική ανάπτυξη κοινωνική συνοχή Ο πολιτισμός
Διαβάστε περισσότεραΧάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη
Χάρτινη Αγκαλιά Συγγραφέας: Ιφιγένεια Μαστρογιάννη Επιμέλεια εργασίας: Παναγιώτης Γιαννόπουλος Περιεχόμενα Ερώτηση 1 η : σελ. 3-6 Ερώτηση 2 η : σελ. 7-9 Παναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 2 Ερώτηση 1 η Η συγγραφέας
Διαβάστε περισσότεραΜιλώντας με τα αρχαία
Μιλώντας με τα αρχαία Μέσα στο μουσείο θα συναντήσετε παράξενα αντικείμενα άλλων εποχών. Μπορείτε να τα κάνετε να μιλήσουν για πανάρχαιους ανθρώπους και πολιτισμούς; Πάρτε φακούς, μέτρα, μολύβι και χαρτί
Διαβάστε περισσότεραΕυχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη...
Ευχαριστώ Ολόψυχα για την Δύναμη, την Γνώση, την Αφθονία, την Έμπνευση και την Αγάπη... τον Δάσκαλο μου, Γιώργο Καραθάνο την Μητέρα μου Καλλιόπη και τον γιο μου Ηλία-Μάριο... Ευχαριστώ! 6 ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΟΥΣ
Διαβάστε περισσότεραΜΑΡΙΝΑ ΓΙΩΤΗ: «Η επιτυχία της Στιγμούλας, μου δίνει δύναμη να συνεχίσω και να σπρώχνω τα όριά μου κάθε φορά ακόμα παραπέρα»
Ημερομηνία 27/11/2015 Μέσο trikalakids.gr Συντάκτης Link http://www.trikalakids.gr/bookcorner/%ce%bc%ce%b1%cf%81%ce%b9%ce%bd %CE%B1-%CE%B3%CE%B9%CF%89%CF%84%CE%B7-%CE%B7- %CE%B5%CF%80%CE%B9%CF%84%CF%85%CF%87%CE%AF%CE%B1-
Διαβάστε περισσότεραΑ Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Ο Σ Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο Σ 3 : Κ Α Τ Ο Ι Κ Ι Α / Α Κ Α Δ Η Μ Α Ι Κ Ο Ε Τ Ο Σ
ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΤΟΜΕΑΣ III ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ ΚΑΙ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ι Κ Ο Σ Σ Χ Ε Δ Ι Α Σ Μ Ο Σ 3 : Κ Α Τ Ο Ι Κ Ι Α / Α Κ Α Δ Η Μ Α Ι
Διαβάστε περισσότεραΜιλώντας με τα αρχαία
Επίσκεψη στο μαντείο της Δωδώνης Πώς έβλεπαν το μέλλον οι αρχαίοι; Πώς λειτουργούσε το πιο αρχαίο μαντείο της Ελλάδας; Τι μορφή, σύμβολα και ρόλο είχε ο κύριος θεός του, ο Δίας; Τι σημασία είχαν εκεί οι
Διαβάστε περισσότεραΟ συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και «Ο χορός των ψευδαισθήσεων» Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου :26
Ο συγγραφέας Δημήτρης Στεφανάκης και «Ο χορός των ψευδαισθήσεων» Πέμπτη, 10 Σεπτεμβρίου 2015-10:26 Γράφει η Μαίρη Γκαζιάνη «Οι ψευδαισθήσεις είναι ένας θεμιτός μηχανισμός της ανθρώπινης ψυχής. Χωρίς την
Διαβάστε περισσότερα«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»
«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο
Διαβάστε περισσότεραA READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES.
A READER LIVES A THOUSAND LIVES BEFORE HE DIES. 1. Η συγγραφέας του βιβλίου μοιράζεται μαζί μας πτυχές της ζωής κάποιων παιδιών, άλλοτε ευχάριστες και άλλοτε δυσάρεστες. α) Ποια πιστεύεις ότι είναι τα
Διαβάστε περισσότεραΗ ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1
Η ΝΟΗΤΙΚΗ ΔΙΕΡΓΑΣΙΑ: Η Σχετικότητα και ο Χρονισμός της Πληροφορίας Σελ. 1 Μια σύνοψη του Βιβλίου (ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ): Η πλειοψηφία θεωρεί ότι η Νόηση είναι μια διεργασία που συμβαίνει στο ανθρώπινο εγκέφαλο.
Διαβάστε περισσότεραΟ συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος μιλά στο onlarissa.gr: Τίποτε στη ζωή δεν είναι άσπρο-μαύρο
Ο συγγραφέας Γιάννης Καλπούζος μιλά στο onlarissa.gr: Τίποτε στη ζωή δεν είναι άσπρο-μαύρο Δημοσιεύθηκε στις: 10 Ιουνίου 2018, 10:53 Πολυγραφότατος, σχεδόν μια εικοσαετία στα ελληνικά γράμματα, ο Γιάννης
Διαβάστε περισσότερα«Πώς υφαίνεται ο χρόνος»: Ένα μυθιστόρημα για το παρελθόν που επιστρέφει και...
«Πώς υφαίνεται ο χρόνος»: Ένα μυθιστόρημα για το παρελθόν που επιστρέφει και... «Πώς υφαίνεται ο χρόνος»: Ένα μυθιστόρημα για το παρελθόν που επιστρέφει και κάθε γυναίκα πρέπει να διαβάσει 10 Απριλίου
Διαβάστε περισσότεραΔιαδικασίες Κοινωνικού Αποκλεισμού στο σύγχρονο αστικό ιστό. Η Ελληνική εμπειρία
ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΜΠ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ- ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΧΩΡΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ : ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΤΟΣ : 2007-2008 Μάθημα : Χωρικές, Κοινωνικές, Οικονομικές και Περιβαλλοντικές
Διαβάστε περισσότεραΒασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία
Βασικοί κανόνες σύνθεσης στη φωτογραφία Πάτρα, Δεκέμβρης 2012 Ποια είναι η σχέση ανάμεσα στην τέχνη και την πληροφόρηση; Πώς μπορεί η φωτογραφία να είναι τέχνη, εάν είναι στενά συνδεδεμένη με την αυτόματη
Διαβάστε περισσότεραΤο Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1
Το Αληθινό, το Όμορφο και η απόλυτη σχέση τους με την Νοημοσύνη και τη Δημιουργία Σελ.1 (ΕΠΙΦΥΛΛΙΔΑ - ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ) Μια σύνοψη: Κατανοώντας ορισμένες λέξεις και έννοιες προκύπτει μια ανυπολόγιστη αξία διαμορφώνεται
Διαβάστε περισσότεραΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ
ΥΠΑΡΞΗ ΚΑΙ ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ Την έρευνα για τη φύση του την αρχίζει ο άνθρωπος θέτοντας στον εαυτό του την ερώτηση: «Ποιός είμαι; Τι είμαι;» Στην πορεία της αναζήτησης για την απάντηση, η ερώτηση διαφοροποιείται
Διαβάστε περισσότεραμαθημα δεύτερο: Βασικοί ορισμοί και κανόνεσ 9 MAΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Το συναισθηματικό μας υπόβαθρο 16
περιεχόμενα μάθημα πρώτο: αστρολογία & σχέσεις 6 μαθημα δεύτερο: Βασικοί ορισμοί και κανόνεσ 9 MAΘΗΜΑ ΤΡΙΤΟ: Το συναισθηματικό μας υπόβαθρο 16 ΜΑΘΗΜΑ ΤΕΤΑΡΤΟ: με ποιον τρόπο αγαπάμε 42 ΜΑΘΗΜΑ ΠΕΜΠΤΟ: με
Διαβάστε περισσότεραΈνα γόνιμο μέλλον. στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα
1 Ένα γόνιμο μέλλον Ένα γόνιμο μέλλον χρειάζεται μια καλή συνείδηση στο παρόν και πνευματικές ιδιότητες που εκδηλώνουν οι Έλληνες όταν κάνουν τα καλά τους έργα Χρειαζόμαστε οι Έλληνες να συνδεθούμε πάλι
Διαβάστε περισσότεραΠαναγιώτης Γιαννόπουλος Σελίδα 1
1 a) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. αν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,
Διαβάστε περισσότεραΕΙΣΑΓΩΓΗ. Πρότεινα ένα σωρό πράγματα, πολλά απ αυτά ήδη γνωστά:
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Από τότε που άρχισα να γράφω για τους άλλους, πάνε τώρα τριάντα και πλέον χρόνια, και ειδικά από τότε που κάποιος αποφάσισε να υποδαυλίσει το θράσος μου δημοσιεύοντας τα γραπτά μου, προσπαθώ να
Διαβάστε περισσότεραήμητρα Ιωάννου: «Τα ερεθίσματα ήρθαν από διαφορετικές κατευθύνσεις κι έδεσαν αρμονικά για τη δημιουργία των Γιων Της Γαλανής Κυράς»
ήμητρα Ιωάννου: «Τα ερεθίσματα ήρθαν από διαφορετικές κατευθύνσεις κι έδεσαν αρμονικά για τη δημιουργία των Γιων Της Γαλανής Κυράς» Συντάχθηκε στις 29 Μαΐου 2017. Η φιλία που με συνδέει με την Δήμητρα
Διαβάστε περισσότεραΠώς γράφεις αυτές τις φράσεις;
Πρόλογος Όταν ήμουν μικρός, ούτε που γνώριζα πως ήμουν παιδί με ειδικές ανάγκες. Πώς το ανακάλυψα; Από τους άλλους ανθρώπους που μου έλεγαν ότι ήμουν διαφορετικός, και ότι αυτό ήταν πρόβλημα. Δεν είναι
Διαβάστε περισσότεραΗ περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων.
Η περιβαλλοντική εκπαίδευση είναι μια παιδαγωγική διαδικασία που επιδιώκει αυθεντικές εμπειρίες των εκπαιδευόμενων. Τις εμπειρίες αυτές τις αναζητούμε βγαίνοντας και από την όποια αίθουσα και από το όποιο
Διαβάστε περισσότεραΌταν φεύγουν τα σύννεφα μένει το καθαρό
Ημερομηνία 9/6/2016 Μέσο Συντάκτης Link http://plusmag.gr/ Αλεξάνδρα Παναγοπούλου http://plusmag.gr/article/%cf%84%ce%b1%ce%bd_%cf%86%ce%b5%ce%b3%ce%bf%cf %85%CE%BD_%CF%84%CE%B1_%CF%83%CE%BD%CE%BD%CE%B5%CF%86%CE%B1_%CE%B
Διαβάστε περισσότεραΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η )
ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (ΦΑΣΗ 1 η ) 1 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ JACKSON POLLOCK ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΟ WILLIAM WRIGHT ΤΟ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙ ΤΟΥ 1950. Το καλοκαίρι του 1950 o δημοσιογράφος William Wright πήρε μια πολύ ενδιαφέρουσα ηχογραφημένη
Διαβάστε περισσότερα«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια»
«Το κορίτσι με τα πορτοκάλια» «Κάθεσαι καλά, Γκέοργκ; Καλύτερα να καθίσεις, γιατί σκοπεύω να σου διηγηθώ μια ιστορία για γερά νεύρα». Με αυτόν τον τρόπο ο συγγραφέας του βιβλίου αρχίζει να ξετυλίγει το
Διαβάστε περισσότεραη φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού
1 η φιλοσοφία Gestalt, η προσέγγιση PSP, το Playback Θέατρο: τοπία αυτοσχεδιασμού Το βιβλίο αυτό, του ψυχοθεραπευτή Gestalt Πέτρου Θεοδώρου, κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΒΙΒΛΙΟΦΟΡΟΣ και σε Ελληνική και
Διαβάστε περισσότεραΜεταξία Κράλλη! Ένα όνομα που γνωρίζουν όλοι οι αναγνώστες της ελληνικής λογοτεχνίας, ωστόσο, κανείς δεν ξέρει ποια
Δευτέρα, Ιουνίου 16, 2014 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΜΕΤΑΞΙΑΣ ΚΡΑΛΛΗ Η Μεταξία Κράλλη είναι ένα από τα δημοφιλέστερα πρόσωπα της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας. Μετά την κυκλοφορία του πρώτου της βιβλίου, "Μια φορά
Διαβάστε περισσότερα21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου
21 Η ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ Δρ. Νάσια Δακοπούλου Υποστήριξη στην αποτελεσματική διαχείριση του αναλυτικού προγράμματος μέσα από την υλοποίηση ενεργητικών διδακτικών τεχνικών. Γνωριμία
Διαβάστε περισσότεραΠΩΣ ΕΡΩΤΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΒΕΡΟΝΑ; Μικρός οδηγός για δραστηριότητες μελέτης κινηματογραφικών μεταφορών από θεατρικά έργα του Σαίξπηρ
ΠΩΣ ΕΡΩΤΕΥΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΒΕΡΟΝΑ; Μικρός οδηγός για δραστηριότητες μελέτης κινηματογραφικών μεταφορών από θεατρικά έργα του Σαίξπηρ αρχική εκδοχή: Θεοδωρίδης Μ. (2006), «Πώς ερωτεύονται στη Βερόνα; σκέψεις για
Διαβάστε περισσότεραΤο ταξίδι στην 11η διάσταση
Το ταξίδι στην 11η διάσταση Το κείμενο αυτό δεν αντιπροσωπεύει το πώς παρουσιάζονται οι 11 διστάσεις βάση της θεωρίας των υπερχορδών! Είναι περισσότερο «τροφή για σκέψη» παρά επιστημονική άποψη. Οι σκέψεις
Διαβάστε περισσότεραΕΙ ΙΚΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑΣ ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΧΑΡΤΗΣ ΧΡΗΣΗ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ. β. φιλιππακοπουλου 1
ΧΑΡΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΧΑΡΤΗΣ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΧΡΗΣΗ β. φιλιππακοπουλου 1 Αναλυτικό Πρόγραµµα 1. Εισαγωγή: Μια επιστηµονική προσέγγιση στη χαρτογραφική απεικόνιση και το χαρτογραφικό σχέδιο
Διαβάστε περισσότεραΤο παιχνίδι των δοντιών
Το παιχνίδι των δοντιών Ρία Φελεκίδου Εικόνες: Γεωργία Στύλου Εκπαιδευτικό υλικό από τη συγγραφέα του βιβλίου [1] EΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΤΩΝ ΔΟΝΤΙΩΝ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ - ΤΑΞΙΔΙ ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ
Διαβάστε περισσότεραΣημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου
Το Σενάριο Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου... 2-10 Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις της Μαριάννας Κουτάλου. 11 12 Σημειώσεις για ένα Σενάριο Ντοκιμαντέρ Σημειώσεις του Άγγελου Κοβότσου... 13-19 Το σενάριο
Διαβάστε περισσότεραΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ
ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝ ΜΝΗΜΗ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗΣ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗΣ ΣΤΑ ΜΟΥΣΕΙΑ Ραγδαία αύξηση μουσείων και κηρυγμένων ιστορικών χώρων Κάθε μουσειακή παρουσίαση συνιστά
Διαβάστε περισσότεραΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15
ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας
Διαβάστε περισσότεραβ) Αν είχες τη δυνατότητα να «φτιάξεις» εσύ έναν ιδανικό κόσμο, πώς θα ήταν αυτός;
1α) H πραγματική ζωή κρύβει χαρά, αγάπη, στόχους, όνειρα, έρωτα, αλλά και πόνο, απογοήτευση, πίκρες, αγώνα. Aν λείπουν όλα αυτά τα συναισθήματα και οι ανατροπές, αν χαθεί η καρδιά και η ψυχή, η ελευθερία,
Διαβάστε περισσότεραΔομή και Περιεχόμενο
Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Δομή και Περιεχόμενο Ομάδα Υποστήριξης Νέου Αναλυτικού Προγράμματος Εικαστικών Τεχνών Ιανουάριος 2013 Δομή ΝΑΠ Εικαστικών Τεχνών ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ
Διαβάστε περισσότερα4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία
4. Η τέχνη στο πλαίσιο της φιλοσοφίας του Χέγκελ για την ιστορία Α1. Ερωτήσεις γνώσης - κατανόησης 1. Πώς συλλαµβάνει ο Χέγκελ τη σχέση ιστορίας και πνεύµατος και ποιο ρόλο επιφυλάσσει στο πνεύµα; 2. Τι
Διαβάστε περισσότεραΤζιορντάνο Μπρούνο
http://hallofpeople.com/gr/bio/bruno.php Τζιορντάνο Μπρούνο Αποσπάσματα από έργα του (Την εποχή που εκκλησία και επιστήμη θεωρούσε υποδεέστερο το γυναικείο φύλο, ο Μπρούνο έγραψε): Εξετάστε λίγο την αλήθεια,
Διαβάστε περισσότεραΜιχάλης Μακρή EFIAP. Copyright: 2013 Michalis Makri
Μιχάλης Μακρή EFIAP Copyright: 2013 Michalis Makri Copyright: 2013 Michalis Makri Less is more Less but better Copyright: 2013 Michalis Makri Ο μινιμαλισμός ορίζεται ως η εξάλειψη όλων των στοιχείων που
Διαβάστε περισσότεραΤο μυστήριο της ανάγνωσης
Βενετία Αποστολίδου Το μυστήριο της ανάγνωσης Γιατί κάποιοι διαβάζουν και κάποιοι όχι; Είναι σημαντική η ανάγνωση; Γιατί μας αρέσει η ανάγνωση; Τι είναι η φιλαναγνωσία; Τα σημερινά παιδιά διαβάζουν; Η
Διαβάστε περισσότεραΗ σταδιακή ανάπτυξη της δοµής του, ήταν και το µοντέλο για όλα τα πρώτα ανάλογα εργαστήρια του Θεοδώρου, τα οποία κινούνταν σε αυτήν την θεµατική.
ΠΟΛΥΤΕΧΝΟ από το 2000 µέχρι σήµερα ένα εργαστήρι σκηνικής έκφρασης και δηµιουργίας, ή µια πρόταση ασκήσεων δηµιουργικής φαντασίας -------------------------------------------- (α) αντικείµενο και ιστορικό
Διαβάστε περισσότεραJordi Alsina Iglesias. Υποψήφιος διδάκτορας. Πανεπιστήμιο Βαρκελώνης
Ηρακλείο 10/7/2014 Πρώτα άπο όλα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γωνιών Μαλεβιζίου και τον κύριο Κώστα Παντερή για την προσπάθεια που κάνουν οργανώνοντας για πρώτη φορα μία τέτοια μεγάλη
Διαβάστε περισσότεραΑΝΔΡΟΓΥΝΟ: Η ΘΕΣΗ ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ
Το ερωτικό παιχνίδι του άντρα και της γυναίκας είναι μια μικρή εκδήλωση του παιχνιδιού όλης της ζωής. Το ζευγάρι γνωρίζει και ζει τους κραδασμούς που το διαπερνούν, συμμετέχοντας έτσι στις δονήσεις του
Διαβάστε περισσότεραΜιχάλης Μακρή EFIAP. www.michalismakri.com
Μιχάλης Μακρή EFIAP www.michalismakri.com Γιατί κάποιες φωτογραφίες είναι πιο ελκυστικές από τις άλλες; Γιατί κάποιες φωτογραφίες παραμένουν κρεμασμένες σε γκαλερί για μήνες ή και για χρόνια για να τις
Διαβάστε περισσότεραΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΑΣΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ ΣΤΟ ΔΗΜΟΣΙΟ ΧΩΡΟ ΠΟΛΗ, ΦΥΣΗ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ
Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο Τ Μ Η Μ Α Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ ΟΔΟΣ ΠΑΤΗΣΙΩΝ 42 ΤΚ: 106 82 ΑΘΗΝΑ ΤΗΛ.
Διαβάστε περισσότεραΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ. Κουσερή Γεωργία
ΔΙΔΑΣΚΟΝΤΑς ΤΟΥς ΕΦΗΒΟΥΣ ΙΣΤΟΡΙΑ: ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΕΡΩΤΗΜΑ ΣΤΟ ΜΑΘΗΜΑ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ Κουσερή Γεωργία Φιλόλογος Δρ. Πανεπιστημίου Θεσσαλίας ΚΕΡΚΥΡΑ ΜΑΙΟΣ 2017 Περιεχόμενα της παρουσίασης Το ιστορικό ερώτημα Το
Διαβάστε περισσότεραΗ Επιστήµη της Κοινωνιολογίας
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ Η Επιστήµη της Κοινωνιολογίας 1. Ορισµός και αντικείµενο της Κοινωνιολογίας 1.1. Κοινωνιολογία και κοινωνία Ερωτήσεις του τύπου «σωστό λάθος» Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις ως Σωστές ή Λανθασµένες,
Διαβάστε περισσότεραΣχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015
Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου Το κορίτσι με τα πορτοκάλια Του Γιοστέιν Γκάαρντερ Λογοτεχνικό ανάγνωσμα Χριστουγέννων 2014-2015 Δημητριάννα Σκουρτσή Γ2 Σχολικό έτος 2014-15 Τάξη Γ Γυμνασίου Λογοτεχνικό Εξωσχολικό
Διαβάστε περισσότεραScenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1. Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες.
Scenario How-To ~ Επιμέλεια: Filming.gr Σελ. 1 Σενάριο Το σενάριο, είναι μια ιστορία, ειπωμένη σε κινηματογραφικές εικόνες. Σε αντίθεση με τα αφηγηματικά ή λογοτεχνικά είδη, το σενάριο περιγράφει αυτό
Διαβάστε περισσότεραΕιδικά θέματα αρχιτεκτονικής μορφολογίας. Κατεύθυνση Α: Σκηνογραφία, Ιστορική προσέγγιση
Ειδικά θέματα αρχιτεκτονικής μορφολογίας Κατεύθυνση Α: Σκηνογραφία, Ιστορική προσέγγιση Υπεύθυνος Καθηγητής: Σ. Γυφτόπουλος Σπουδάστριες: Χ. Τζοβλά, Χ. Χαρατσάρη Το θέατρο αποτελεί μια επικοινωνιακή
Διαβάστε περισσότεραΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804)
ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ - ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΤΗΣ ΓΝΩΣΙΟΘΕΩΡΙΑΣ ΤΟΥ 1 ΕΜΜΑΝΟΥΗΛ ΚΑΝΤ (1724-1804) (Η σύντομη περίληψη που ακολουθεί και η επιλογή των αποσπασμάτων από την πραγματεία του Καντ για την ανθρώπινη γνώση,
Διαβάστε περισσότεραΣΜΑΡΑΓΔΙ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ της Άννας Γαλανού - Book review
Ημερομηνία 20/8/2015 Μέσο Συντάκτης Link www.culture21century.gr Γιώτα Παπαδημακοπούλου http://www.culture21century.gr/2015/08/book-review_33.html ΣΜΑΡΑΓΔΙ ΣΤΗ ΒΡΟΧΗ της Άννας Γαλανού - Book review 20
Διαβάστε περισσότεραΓια αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της!
Κυριακή, 2 Ιουλίου 2017 ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΟΥ ΜΗΝΑ: ΓΙΩΤΑ ΦΩΤΟΥ Για αυτό τον μήνα έχουμε συνέντευξη από μία αγαπημένη και πολυγραφότατη συγγραφέα που την αγαπήσαμε μέσα από τα βιβλία της! Πείτε μας λίγα λόγια
Διαβάστε περισσότεραΟργανωσιακή μάθηση. Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν
Οργανωσιακή μάθηση Εισηγητής : Δρ. Γιάννης Χατζηκιάν 1 Μάθηση είναι: Η δραστηριοποίηση και κατεύθυνση δυνάμεων για την όσο το δυνα-τόν καλύτερη προσαρμογή στο φυσικό και ιστορικό περιβάλλον. Η απόκτηση
Διαβάστε περισσότεραΝ Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο
ΙΔΙΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ «Ο ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ» Ν Η Π Ι Α Γ Ω Γ Ε Ι Ο ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ Α. ΣΚΟΠΟΣ ΤΟΥ ΝΗΠΙΑΓΩΓΕΙΟΥ Σκοπός του Νηπιαγωγείου είναι να βοηθήσει τα παιδιά να αναπτυχθούν σωματικά, συναισθηματικά,
Διαβάστε περισσότεραΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ
ΕΡΩΤΙΚΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΜΑΘΗΤΏΝ ΚΑΙ ΜΑΘΗΤΡΙΩΝ Στο πλαίσιο του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ Γυμνασίου οι μαθητές ήρθαν σε επαφή με ένα δείγμα ερωτικής ποίησης. Συγκεκριμένα διδάχτηκαν το ποίημα
Διαβάστε περισσότεραΣχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου
Σχέδιο μαθήματος 2 Η Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά Το παράδειγμα του Ρεμπέτικου Α. Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά: έννοια και σημασία της Άξονες συζήτησης Διαφορετικές εκφάνσεις της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς
Διαβάστε περισσότεραΓΙΑΝΝΗΣ ΠΕΧΤΕΛΙΔΗΣ, ΥΒΟΝ ΚΟΣΜΑ
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παιδική ηλικία είναι ένα ζήτημα για το οποίο η κοινωνιολογία έχει δείξει μεγάλο ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 έως σήμερα βρίσκεται υπό εξέλιξη ένα πρόγραμμα
Διαβάστε περισσότεραΗ Έκπτωτη και η Άλλη Τόποι θηλυκότητας και σύγχρονη φωτογραφία
Η Έκπτωτη και η Άλλη Τόποι θηλυκότητας και σύγχρονη φωτογραφία Της Χρυσής Τσιώτα Θα ξεκινήσω κάνοντας μια προσπάθεια να απαντήσω σε μερικά από τα ερωτήματα που θέτει η Συραγώ Τσιάρα στο κείμενό - αφορμή
Διαβάστε περισσότεραεπιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης
επιστήμεσ ελισάβετ άρσενιου Κ. Π. ΚΑΒΑΦΗΣ Η αξία της ποίησης ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Προλογικό σημείωμα 7 Πρόλογος 9 Ο Καβάφης, ο χρόνος και η Ιστορία 11 ΜΕΡΟΣ Α Κ.Π. ΚΑΒΑΦΗΣ: Η ΑΞΙΑ ΤΗΣ ΠΟΙΗΣΗΣ 25 Η χρηστική αξία
Διαβάστε περισσότεραΔιάλογοι Σελίδα.1
Διάλογοι 2012-2013 Σελίδα.1 Επιφυλλίδα - Οπισθόφυλλο Η ουσία της έννοιας Νοημοσύνη Ζούμε σε έναν κόσμο όπου τα πράγματα τα ρυθμίζουν οι Αρχές και όχι οι επιθυμίες και οι στόχοι μας. Τα γεγονότα με σταθερότητα
Διαβάστε περισσότεραΚαλλιτεχνικό και πολιτιστικό βοσκοτόπι με αφετηρία τη Δυτική Μακεδονία
The Whole Cow Καλλιτεχνικό και πολιτιστικό βοσκοτόπι με αφετηρία τη Δυτική Μακεδονία Σοφία Βόικου: Θέλω να δώσω στη γυναίκα τη θέση που πραγματικά της αρμόζει μέσα από τα βιβλία μου Οι ήρωες της Σοφίας
Διαβάστε περισσότερα1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση
1. Η σκοπιμότητα της ένταξης εργαλείων ψηφιακής τεχνολογίας στη Μαθηματική Εκπαίδευση Στη βασική παιδεία, τα μαθηματικά διδάσκονται με στατικά μέσα α) πίνακα/χαρτιού β) κιμωλίας/στυλού γ) χάρτινου βιβλίου.
Διαβάστε περισσότεραΜΑΡΙΑ Α. ΔΡΑΚΑΚΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ 6 ΗΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ν.ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ
«Διαχρονικές αξίες στην εκπαίδευση σε ένα περιβάλλον που αλλάζει μέσα από τον ανατρεπτικό οραματιστή καλλιτέχνη Γιάννη Γαΐτη» (Βιωματικό εργαστήριο με την αξιοποίηση του μοντέλου PERKINS) ΜΑΡΙΑ Α. ΔΡΑΚΑΚΗ
Διαβάστε περισσότεραΑΠΟΔΩ ΠΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ. Πολιτιστικό Πρόγραμμα Γυμνασίου Νέας Περάμου
ΑΠΟΔΩ ΠΑΣ ΣΤΗΝ ΠΟΛΗ Πολιτιστικό Πρόγραμμα Γυμνασίου Νέας Περάμου 2016-2017 ΗΜΑΣΤΑΝ ΚΙ ΕΜΕΙΣ ΕΚΕΙ Oι καθηγήτριες (ΠΕ02): Τσίπου Δήμητρα Μαρία Ρίζου Οι μαθητές της Γ τάξης: Καζαντζή Γεωργία Μάγου Θεοδώρα
Διαβάστε περισσότεραΕ Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο
Ε Θ Ν Ι Κ Ο Μ Ε Τ Σ Ο Β Ι Ο Π Ο Λ Υ Τ Ε Χ Ν Ε Ι Ο ΣΧΟΛΗ Α Ρ Χ Ι Τ Ε Κ Τ Ο Ν Ω Ν Μ Η Χ Α Ν Ι Κ Ω Ν Τ Ο Μ Ε Α Σ Π Ο Λ Ε Ο Δ Ο Μ Ι Α Σ Κ Α Ι Χ Ω Ρ Ο Τ Α Ξ Ι Α Σ Πατησίων 42, 10682 Αθήνα τηλ. 30(1) 772 3818
Διαβάστε περισσότεραΘέμα Πτυχιακής Εργασίας Η Επίδραση της Κινηματογραφικής Εικόνα στη Δημιουργία Τουριστικής Κίνησης. Ονόματα Φοιτήτριας Μαρίνα Πατούλα
ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Θέμα Πτυχιακής Εργασίας Η Επίδραση της Κινηματογραφικής Εικόνα στη Δημιουργία Τουριστικής Κίνησης Ονόματα Φοιτήτριας Μαρίνα Πατούλα ΜΑΙΟΣ, 2014 Εισαγωγή Αναφερόμενοι
Διαβάστε περισσότεραΟ ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ
ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΑΙΣΤΡΟΥ 1 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
Διαβάστε περισσότεραΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ. Χειμερινό Εξάμηνο
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Χειμερινό Εξάμηνο 2012-2013 ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΕΣ ΕΙΚΑΣΤΙΚΩΝ
Διαβάστε περισσότεραΛογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων
Λογοτεχνικό Εξωσχολικό Ανάγνωσμα Περιόδου Χριστουγέννων Τίτλος βιβλίου: «Μέχρι το άπειρο κι ακόμα παραπέρα» Συγγραφέας: Άννα Κοντολέων Εκδόσεις: Πατάκη ΕΡΓΑΣΙΕΣ: 1. Ένας έφηβος, όπως είσαι εσύ, προσπαθεί
Διαβάστε περισσότεραΑσσυχίδη Μαρία Μποτή Άννα Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Μαχά Νάντια
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (ΤΕΙ) ΑΘΗΝΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ KAI ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΟΝΟΜΙΑΣ KAI ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗΣ Από το αντικείμενο στον άνθρωπο. Η έκθεση του ΜΕΛΤ «Άνθρωποι και εργαλεία.
Διαβάστε περισσότεραΌροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου.
Όροι και συντελεστές της παράστασης Ι: Αυτοσχεδιασμός και επινόηση κειμένου. Ενότητα 1: Το σπασμένο μπισκότο. Γιάννα Ροϊλού. Τμήμα: Θεατρικών Σπουδών. Σελίδα 1 1 Σκοποί ενότητας..3 2 Περιεχόμενα ενότητας
Διαβάστε περισσότεραΌταν είσαι χορεύτρια, ηθοποιός, τραγουδίστρια, καλλιτέχνης γενικότερα, είσαι ένα σύμπαν που φωτοβολεί.
Όταν είσαι χορεύτρια, ηθοποιός, τραγουδίστρια, καλλιτέχνης γενικότερα, είσαι ένα σύμπαν που φωτοβολεί. Όταν σε βλέπουν και σε «τραβούν» κοντά τους «γαλαξίες», όπως ο Καρβέλας και η Βίσση και ο «αυστηρός»
Διαβάστε περισσότεραΑφροδίτη Νικολαΐδου. Η Αθήνα ως κινηματογραφικός χαρακτήρας: μια τυπολογία ρόλων στις αφηγήσεις του ελληνικού κινηματογράφου 1990-2010
Αφροδίτη Νικολαΐδου Η Αθήνα ως κινηματογραφικός χαρακτήρας: μια τυπολογία ρόλων στις αφηγήσεις του ελληνικού κινηματογράφου 1990-2010 «Η πόλη και ο κινηματογράφος» σαν πολυεδρικό ερευνητικό πεδίο Η πόλη
Διαβάστε περισσότεραΕίναι το Life Coaching για εσένα;
Τι είναι το life coaching; Είναι το Life Coaching για εσένα; Το life coaching, όπως αναγράφεται στην ιστοσελίδα της International Coach Federation, και σε δική μου μετάφραση, είναι η διαδικασία μέσα από
Διαβάστε περισσότεραΗ δικη μου μαργαριτα 1
Η δική μου Μαργαρίτα 1 Παναγιώτης Μπραουδάκης 2 Η δική μου Μαργαρίτα Η δική μου Μαργαρίτα 3 Παναγιώτης Μπραουδάκης Εκδόσεις Λευκή Σελίδα ΠΟΙΗΣΗ Παναγιώτης Μπραουδάκης Η δική μου Μαργαρίτα Διορθώσεις: Ελένη
Διαβάστε περισσότεραΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΛΙΤΟΧΩΡΟΥ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΙΤΛΟΣ: «ΕΜΠΕΙΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ» ΜΑΘΗΤΡΙΑ: ΠΡΙΑΜΗ ΒΑΓΙΑ, Β4 ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΝΤΑΒΑΡΟΣ ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2016 17 Περιεχόμενα ΠΕΡΙΛΗΨΗ... 3 ΕΙΣΑΓΩΓΗ...
Διαβάστε περισσότερα