(تاريخ دريافت: 1390/10/25 تاريخ تصويب: 1392/3/27) چكيده

Transcript

1 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 از صفحه 5 تا 4 ارزيابي اثرات محيطزيستي بهرهبرداري حاصل از قطع درختان بر روي توده باقيمانده (مطالعه موردي: جنگل خيرود) مقداد جورغلامي وحيد ريزوندي باريس مجنونيان استاديار گروه جنگلداري دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران دانشجوي دكتري جنگلداري دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران استاد گروه جنگلداري دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران (تاريخ دريافت: 90/0/5 تاريخ تصويب: 9//7) چكيده هدف عمليات جنگل اجراي طرحها و عملياتي است كه از نظر فني و تكنيكي امكانپذير از لحاظ اقتصادي مناسب رشد و ترقي از نظر محيطزيستي سالم و كمخطر و از نظر حقوقي قابل قبول باشد. با توجه به اعمال شيوه جنگلداري نزديك به طبيعت براي مديريت جنگلهاي شمال و پراكندگي برداشت در اين شيوه كاهش آسيبهاي وارده به توده سرپا و زادآوري اهميت بيشتري پيدا ميكند. اين تحقيق براي ارزيابي زير مو لفه قطع درخت در پارسل از بخش نمخانه جنگل آموزشي و پژوهشي خيرود انجام شد. اهداف اين تحقيق عبارت از تعيين ميزان خسارتهاي وارده به توده سرپا و تجديد حيات جنگل ميباشد. بهمنظور بررسي مقدار خسارت به توده سرپا در حفرههاي قطع از روش آماربرداري صددرصد استفاده شد. نتايج حاصل از بررسي پلات دايرهاي شكل در حفرههاي قطع نشان داد: /% از درختان موجود در پلاتها بر اثر عمليات قطع متحمل خسارت شدند. 7% از درختان خسارتديده در پلاتهاي قطع را گونه راش 5% ممرز و % گونههايي مانند افرا بلوط و توسكا تشكيل داد. ضمن اين كه بيشترين خسارت متوجه درختان با قطر برابر سينه كمتر از 40 سانتيمتر است. بررسي حاضر نشان داد كه مقدار خسارت به نهالها كمتر از ساير گروههاي زادآوري (شل و خال) است. بررسي زخمهاي ايجادشده بر روي تنه درختان باقيمانده در حفرههاي قطع نيز نشان داد كه اين زخمها بيشتر در ارتفاع كمتر از متري تنه درخت حضور دارند. همچنين زخمهاي مذكور اغلب سطحي هستند يعني به كامبيوم خسارتي وارد نشده است. آموزش كارگران بهرهبرداري و اكيپ قطع و تبديل از عوامل تا ثيرگذار در جلوگيري و كاهش خسارتهاي ناشي از بهرهبرداري هستند. صدمه به توده باقيمانده بر اثر عمليات قطع در جنگل آميخته ناهمسال باتوجه به عوامل مختلف مو ثر بر صدمه به توده بررسي شد. قطع درختان در توده جنگلي بهصورت هدايت شده و استفاده از ابزارهاي كمكي مثل گوه ميتواند در كاهش صدمه به توده باقيمانده مو ثر باشد. كليد واژهها: ارزيابي آثار محيطزيستي قطع درخت خسارت به توده سرپا جنگل خيرود mjgholami@ut.ac.ir نويسنده مسي ول:

2 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 6 سرآغاز بهرهبرداري يك فعاليت ضروري در مديريت جنگل است و شامل تمام فعاليتها از قطع درخت تا تحويل چوب به كارخانه ميباشد كه اگر بهدرستي برنامهريزي و اجرا شود سود پيشبيني شده را محقق خواهد ساخت. در مقابل طراحي و اجراي ضعيف برنامهها پرهزينه خواهد بود و منجر به آسيبهاي محيطزيستي همچنين افت زياد چوب استفاده محدود از منابع موجود و صدمه به نيروي كار ميشود (007 al.,.(sessions et در جنگلهاي شمال ايران اساس كار در عمليات قطع و تبديل درخت اره موتوري است. به علت شرايط و ويژگيهاي جنگلها درختان قطور و پهن برگ توپوگرافي و... مكانيزاسيون در جنگلهاي شمال كاربرد چنداني نيافته است (ساريخاني 87 جورغلامي 88). جلوگيري از صدمه به توده سرپا و نهالها در روش جنگلشناسي معمول در جنگلهاي ايران يعني تكگزيني و گروهگزيني در مراحل مختلف بهرهبرداري از اهداف اصلي در جنگلداري بهويژه در شيبهاي تند است (حسيني و همكاران 80 مجنونيان و همكاران 88). در ناحيه بهرهبرداري هر درخت از نظر ايستايي و چگونگي افتادن در ارتباط با درختان مجاور آن مورد توجه ميباشد. شكستن درختان و معيوب شدن آنها ممكن است به علت ناتواني در انتخاب مسير صحيح انداختن آنها باشد. براي تعيين جهت انداختن چند اصل زير بايد رعايت شود: تمايل درخت مورد توجه قرار گيرد اجسام سخت مثل كنده و سنگ در محل افتادن درخت موجود نباشد عدم آسيب به درختان و نهال هاي مجاور هنگام انداختن تسهيل عمليات چوبكشي و انتقال چوب توجه به پوسيدگي درخت و آسيب در كنده درخت آسيب كمتر و افت كمتر چوب تنه هنگام افتادن توجه به جهت شيب و خطوط ميزان برجستگي يا پستي و بلنديهاي زمين اطراف ) Dykstra Lamson et al., 985;.(& Heinrich, 996; Stringer, 006 براي تعيين ميزان مطابقت و تبعيت عمليات بهرهبرداري با اهداف تعيين شده ارزيابي بهرهبرداري صورت ميگيرد كه ضرورتي اساسي براي مديريت پايدار جنگل ميباشد. هدف از اين پژوهش ارزيابي بهرهبرداري فعلي جهت اراي ه پيشنهادهاي لازم براي افزايش بهرهوري و كاهش خسارتها در سيستم () فعلي ميباشد. خسارتهاي بهرهبرداري بهطور مستقيم شامل آسيب به درختان و نهالها بر اثر عمليات قطع و كشيدن درختان قطع شده است كه بهصورت شكستن تاج و سرشاخهها ايجاد زخم روي تنه درخت سرپا و آسيب به ريشه نمايان ميشود Hicks, 998; Vasiliauskas, 00; Yilmaz & Akay, ).(008 در يك تحقيق ارزيابي ميزان آسيب به توده سرپا در منطقه آپالاچين با مقايسه سه تيمار بهرهبرداري حد قطري اينچ 6 اينچ و پناهي انجام شد (00 al.,.(fajvan et هر توده با استفاده از قطع دستي و اسكيدر چرخ لاستيكي بهرهبرداري ميشد. هر يك از تيمارها 4 بار تكرار داشتند. حد قطري اينچ بيشترين درصد آسيب و بزرگترين اندازه زخم را داشت. نتايج نشان داد كه حدود 90 درصد زخمهاي ايجاد شده در هر درخت داراي مساحتي كمتر از 00 سانتيمتر مربع هستند كه به طور معمول التيام مييابند (00.(Lilienau, همچنين نتايج بررسيها نشان داد كه 84 درصد زخمها در تمام گونهها داراي اندازهاي كمتر از 94 سانتيمتر مربع بود ) Han, Forese & 006). زخمشدن باعث پوسيدگي تنه بهوسيله عوامل قارچي شده بهصورت بالقوه منتج به از دست رفتن حجم مورد نظر در آينده خواهد شد (000 Kellogg,.(Han & در يك بررسي ميزان تخريب عرصه و آسيب به توده باقيمانده در طول عمليات بهرهبرداري در جنگلهاي گرمسيري بوليوي انجام شد (00 al.,.(jackson et در اين بررسي تراكم برداشت 4/5 درخت در هكتار و / مترمكعب در هكتار بود. آسيب به توده سرپا در حفرههاي قطع بهطور مستقيم در ارتباط با قطر برابر سينه درختان قطع شده بود. از بررسي صدمههاي بهرهبرداري بر توده جنگل (احمدي 75) نتيجهگيري شد كه حدود 47 درصد درختان سرپا در توده جنگل پس از بهرهبرداري آسيب ديدند. گروه نهال و نونهال بر اثر عوامل بهرهبرداري 0 درصد آسيب ديدند در حالي كه در گروه شل اين صدمهها درصد و در گروه خال 9 درصد بوده است. در بررسي ديگري به اين نتيجه رسيدند كه خسارتهاي وارد به زادآوري و درختان باقيمانده در محدوده نوارهاي وينچينگ در روش تمام تنه كمتر از روش گردهبينه است (نقدي و همكاران 86). در بررسي ديگري آسيبهاي وارد به توده باقيمانده در پلاتهاي قطع نوارهاي كشيدن و اطراف مسيرهاي چوبكشي انجام شد (نيكوي 86). نتايج بررسيها در پلاتهاي قطع نشان داد كه آسيبهاي وارد به درختان نونهالها نهالها و خالها ناشي از قطع به ترتيب 0/6 0/ /5 و 6/5 درصد بود.

3 7 ارزيابي اثرات محيطزيستي بهرهبرداري حاصل از قطع درختان بر روي توده باقيمانده... مواد و روشها منطقه مورد تحقيق اين تحقيق در پارسل بخش نمخانه جنگل آموزشي و پژوهشي خيرود به مساحت 6/8 هكتار بوده و موجودي حجمي و تعداد در هكتار در پارسل بهترتيب 74 سيلو و 49 اصله و همچنين تيپ فعلي جنگل راش بههمراه ممرز و توسكا است. ارتفاع از سطح دريا 80 تا 50 متر و ميزان بارندگي منطقه 5 ميليمتر و ميانگين بارندگي در تير و مرداد بهترتيب 65/6 و 64/ ميليمتر بوده (طرح جنگلداري بخش نمخانه 74) و شيوه بهرهبرداري و جنگلشناسي در پارسل مورد بررسي بهصورت تكگزيني است. در پارسل در مجموع 09 اصله درخت نشانهگذاري شده ( اصله در هكتار) و حجم نشانهگذاري به مترمكعب برابر 65/7 است (7/7 مترمكعب در هكتار). شيب كلي پارسل 49 درصد است. عمليات جمعآوري اطلاعات مورد نياز در اسفند 88 انجام گرفت. ارهموتورچي داراي تجربه كاري 8 ساله بوده است. روش پژوهش امروزه براي ارزيابي خسارتهاي وارده به رويشگاه در مناطق بهرهبرداري شده از روشهاي نمونهبرداري خطي يا ترانسكت استفاده از شبكه آماربرداري عكسهاي هوايي پلانيمتري روش پيمايش زميني و اندازهگيري صد در صد در نقاط خسارت ديده استفاده ميشود (نقدي و همكاران 86). با توجه به كم بودن ميزان تراكم زادآوري در عرصه (قابليت اجرا) شيب عرصه در حفره قطع قطر و ارتفاع درختان نشانهگذاري شده تعدادي از درختان نشانهگذاري شدند. در هر حفره گستردگي تاج درختان و مساحت قطعه نمونهها طوري در نظر گرفته شد كه كل حفره قطع را تحت پوشش قرار دهد و بهطور صددرصد مورد بررسي قرار گيرد. مساحت قطعه نمونهها در حفرههاي مختلف متغير و با توجه به ساختار حفرههاي قطع دايرهاي و جامعه آماري جامعه درختان نشانهگذاري شده بود. برآورد خسارت به درختان باقيمانده و زادآوري در اين قطعات نمونه انجام شد. براي بررسي توده سرپا و زادآوري در قطعه نمونهها درختان با قطر برابر سينه كمتر از 7/5 سانتيمتر را بهعنوان تجديد حيات در نظر گرفته و براي بررسي آنها از فرم جدول () استفاده شد. درختان با قطر بيشتر از 7/5 سانتيمتر نيز با تعيين نوع گونه قطر درخت و بررسي تنه و تاج آن به منظور برآورد تعداد درخت داراي خسارتها بهرهبرداري در منطقه مورد مطالعه برداشت شد (جدول ). در بررسي خسارتهاي وارده به درختان سرپا در قطعات نمونه مورد مطالعه از تحليل رگرسيوني براي تعيين ارتباط بين قطر برابر سينه درختان قطع شده و تعداد درختان آسيب ديده انجام شد. همچنين معيارهاي جدول () در بررسي ميزان خسارتهاي وارده به درختان سرپا (سنگين متوسط و سبك) در مرحله قطع مورد استفاده قرار گرفت ) Krueger,.(004 سالم كد جدول (): فرم آماربرداري خسارات وارده به زادآوري (قطر كمتر از 7/5 سانتيمتر) نونهال و نهال (كمتر از 0/5 متر) خم شدن تاج آسيبديده زخمي شدن شكسته و ريشه كن سالم شل (0/5 تا متر) خم شدن تاج آسيبديده زخمي شدن شكسته و ريشه كن سالم خال ( تا 8-6 متر) خم شدن تاج آسيبديده زخمي شدن شكسته و ريشه كن فرم آماربرداري خسارتهاي قطع درختان (قطر بيش از 7/5 سانتيمتر) تعريف كد تعريف كد مورد بررسي كد سطحي آسيب به پوست راش شدت زخم عميق آسيب به كامبيوم ممرز 00 < ساير گونهها مساحت زخم جدول (): كد مورد بررسي نوع گونه

4 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 8 مورد بررسي كد تعريف كد 0-7/5 مورد بررسي كد تعريف كد >000 يك زخم تا زخم > قطر درخت (سانتيمتر) تعداد زخم بيش از زخم امتداد ريشههاي درخت يكسوم ارتفاع ابتدايي تاج درخت بين يكسوم تا دوسوم ارتفاع تاج درخت محل زخم تا متر اول تنه بيش از متر خسارت تاج دوسوم انتهايي تاج درخت جدول (): معيار مورد استفاده در بررسي ميزان خسارات وارده به درختان سرپا (سنگين متوسط و سبك) درجه آسيب سنگين متوسط سبك ريشه و كنده (بين 0 تا 0/ متر از بن درخت) ريشهكن شده و يا آسيب به كامبيوم و مساحت زخم بيشتر از 500 سانتيمتر مربع آشكارشدن بافت كامبيوم و آسيب به آن (مساحت زخم بين 00 تا 500 سانتيمتر مربع) آشكار شدن بافت كامبيوم بدون آسيب به آن (خراشيدگي ريشه) تنه (بالاتر از 0/ متر از بن درخت) شكسته شده از پايه يا به شدت آسيبديده (آسيب به كامبيوم و مساحت زخم بيشتر از 500 سانتيمترمربع) آشكارشدن بافت كامبيوم و آسيب به آن (مساحت زخم بين 00 تا 500 سانتيمتر مربع) آشكار شدن بافت كامبيوم بدون آسيب به آن (خراشيدگي پوست) تاج از دست دادن كل يا بيشتر از دو سوم تاج از دست دادن كمتراز دو سوم و بيشتر از يك سوم تاج از دست دادن كمتر از يك سوم تاج يافتهها از مجموع زادآوري گونهها 7 درصد آن را گونه راش 9 درصد آن گونه ممرز و 0 درصد آن را ساير گونهها تشكيل ميدهد. بهطور ميانگين در هر قطعه نمونه 7 اصله نهال از گونههاي مختلف وجود دارد كه تعداد 5 اصله آنها (90 درصد) پس از عمليات قطع سالم هستند (جدول 4). بيشترين خسارت مربوط به شكستن و ريشه كن شدن را خالها با / درصد خسارت تشكيل ميدهند. تعداد شلهاي زخمي از دو نوع ديگر يعني شكستهشده و خمشده بيشتر است و در مورد نهالها بيشترين نوع خسارت به خم شدن نهالها با 80/ درصد خسارت مربوط ميشود (شكل ). جدول (4): پارامترهاي آماري مربوط به تجزيه و تحليل زادآوري در قطعه نمونهها تعداد زادآوري آسيبديده تعداد زادآوري سالم مجموع تعداد زادآوري متغير جمع /8 5/5 7/ ميانگين 96 حداكثر 0 حداقل 4/ 7/4 0/ انحراف معيار 0/ 0/4 0/5 اشتباه معيار 6/9 /7 /7 درصد اشتباه آماربرداري

5 9 ارزيابي اثرات محيطزيستي بهرهبرداري حاصل از قطع درختان بر روي توده باقيمانده... كه در هر دو قطعه نمونه اصله درخت آسيب ديدند. تعداد 9 درخت (9/6 درصد) از درختان خسارت ديده دچار خسارت سنگين 4 درخت (8/ درصد) دچار خسارت متوسط و 5 درخت (5/ درصد) دچار خسارت سبك شدند (جداول 5 و 6). شكل (): نوع خسارت زادآوري در قطعه نمونههاي قطع نتايج بررسي خسارت به درختان از مجموع تعداد 400 درخت اندازهگيري شده در قطعه نمونهها 98 درخت سالم و تعداد 48 اصله درخت (/ درصد) آسيب ديدند. بهطور ميانگين 7 درخت در هر قطعه نمونه وجود دارد جدول (5): ميزان خسارت وارده به درختان سرپا در مرحله قطع سبك متوسط سنگين درجه آسيب 5/ 8/ 9/6 درصد جدول (6): پارامترهاي آماري مربوط به تجزيه و تحليل درختان در قطعهنمونهها تعداد درختان آسيبديده تعداد درختان سالم مجموع تعداد درختان متغير جمع 0/44 6/5 6/97 ميانگين 5 54 حداكثر 0 حداقل 0/64 8/ 8/8 انحراف معيار 0/09 0/ 0/ اشتباه معيار / 0/4 0/4 درصد اشتباه معيار جدول (7): خسارت به تاج درختان باقيمانده در قطعهنمونههاي قطع خسارت تاج /< /> /-/ كل مشخصه اندازه گيري شده تعداد درختان خسارتديده / 0/7 درصد خسارت بيشترين مقدار درختان آسيب ديده در طبقات -7/ و سانتيمتر بود كه بهترتيب برابر 0/ 0/5 و 0/ درصد است (شكل ). در ارتباط با خسارت به تاج 69 درصد خسارات مربوط به ارتفاع بيشتر از دوسوم تاج 0 درصد بين يكسوم تا دوسوم تاج و درصد مربوط به ارتفاع كمتر از يكسوم تاج بود (جدول 7). از نظر تعداد زخم در هر درخت آسيبديده 59 درصد درختان داراي يك زخم درصد داراي - زخم و 8 درصد درختان بيش از زخم داشتند كه عامل اصلي آن برخورد درخت قطع شده با درختان مجاور است (جدول 8). شكل (): رابطه بين قطر درخت و درصد درختان آسيبديده و سالم

6 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 0 جدول (8): تعداد زخم اندازه گيريشده بر روي تنه درختان در قطعهنمونههاي قطع تعداد زخم روي تنه عدد زخم و عدد زخم بيش از عدد زخم كل 4 تعداد درخت حامل زخم درصد خسارت 59 جدول (9): كيفيت زخمها بر روي تنه درختان باقيمانده در قطعهنمونههاي قطع محل زخم مساحت زخم (سانتيمتر مربع) عمق زخم > < < متر مشخصه اندازهگيري شده روي ريشه متر< كل كل زخمي شدن پوست زخمي شدن كامبيوم كل تعداد زخم 00 9/ 90/ / 90/9 00 6/4 59/ 4/5 درصد خسارت در ارتباط با محل زخم 5 درصد مربوط به ريشه 59 درصد مربوط به متر اول تنه و 6 درصد مربوط به ارتفاع بيشتر از متر اول تنه بود. در مورد شدت زخم 9 درصد زخمها به درختان سطحي و 9 درصد زخمها عميق بوده و آسيب جدي به كامبيوم وارد ساخته است. همچنين 9 درصد زخمها داراي مساحت كمتر از 00 سانتيمتر مربع و 9 درصد از زخمها مساحتي بين 000 تا 00 سانتيمتر مربع داشتند (جدول 9). همبستگي بين قطر برابر سينه درختان نشانهگذاري شده و تعداد درختان آسيبديده پس از عمليات قطع را ميتوان به كمك رابطه خطي با ويژگيهاي 0/7= R و ضرايب 0/595+ y = 0/0d بيان كرد (شكل.( شكل (): همبستگي بين قطر برابر سينه درختان قطع شده و تعداد درختان آسيبديده خلاصه تجزيه واريانس همبستگي جدول (0) بين قطر برابر سينه درختان قطع شده و تعداد درختان آسيبديده بهعنوان نتيجه مستقيم عمليات قطع در حفرههاي قطع تكدرختي نشان داده شده است. مقدار F بهدست آمده(جدول 0) بيانگر اين است كه در سطح 0.0 = α معنيدار ميباشد و متغيرهاي وارد شده در اين رابطه تا 7/5 درصد تغييرات را نشان ميدهد. بحث و نتيجهگيري با استفاده از نتايج اين تحقيق ميتوان خسارتهاي وارد به عرصه و توده سرپا را در مرحله قطع ارزيابي نموده و براي كاهش خسارت حاصل از قطع درخت برنامهريزي و آموزش اكيپهاي قطع را به بهترين شكل انجام داد. اكثر درختان صدمه ديده در اين تحقيق را راش و ممرز شامل ميشوند. درصد بالاي صدمه اين دو گونه به صدمات مكانيكي حاصل از قطع نيست بلكه در درجه اول مربوط به حضور غالب اين دو گونه در تودههاي جنگلي مورد مطالعه است. بين متغيرهاي قطر درختان قطع شده و تعداد درختان آسيبديده همبستگي معنيداري Jackson et ) وجود دارد كه با نتايج 0/000=p) r =0/6) (al., 00 منطبق ميباشد. نتايج نشان داد كه با افزايش قطر درصد درختان صدمه ديده كاهش مييابد و اين كاهش به تبعيت از كاهش تعداد درختان با افزايش قطر در تودههاي ناهمسال است. يافتههاي اين تحقيق همسو با نتايج بررسيهاي محققان ديگر (حسيني و همكاران 80 نقدي و همكاران 86 نيكوي 86 و مجنونيان و همكاران 88) است كه بيشترين

7 ارزيابي اثرات محيطزيستي بهرهبرداري حاصل از قطع درختان بر روي توده باقيمانده... r جدول (0): P 0/000 تجزيه واريانس همبستگي بين قطر برابر سينه درختان قطع شده و تعداد درختان آسيبديده MSK F= MSe 64/0 R (%) 7/5 0/6 ميانگين 9/ درجه آزادي مجموع مربعات 9/ /0 5/ / منبع رگرسيون خطا مجموع درصد درختان صدمه ديده را در طبقه قطري كمتر از 0 سانتيمتر اندازهگيري نمودند. از منظر ديگر اهميت طبقهبندي فوق از آن جهت حايز اهميت است كه در تودههاي ناهمسال درختان جوان و ميانسال نقش تعيينكننده در رويش جنگل دارند و در سيستم جنگلداري گزينشي اين درختان سالهاي زيادي در توده باقي گذارده ميشوند تا نقش خود در توده را انجام دهند. بنابراين عوامل ثانويه باعث گسترش صدمات مكانيكي وارد شده به درختان و منتج به كاهش رويش و ارزش بالقوه تودههاي جنگلي ميشوند. در صورتي كه در ساير سيستمهاي جنگلداري درختان پس از دورهاي از عرصه خارج ميشوند و نقش صدمه در كاهش رويش و ارزش توده كمرنگتر خواهد بود. اهميت اين موضوع تا آنجاست كه با افزايش آسيبهاي بهرهبرداري به توده مزاياي عمليات جنگلداري در عمل مبدل به ايجاد زيان به توده ميشود (جورغلامي 88). براي نزديكتر شدن به () جنگلداري پايدار بايد قبل از عمليات بهرهبرداري درختاني كه بهطور بالقوه در معرض خطر آسيبديدگي هستند. علامتگذاري شوند تا مورد توجه اكيپ قطع قرار گيرند و مديران جنگل بايد اره موتورچيها را ملزم به استفاده از وسايل هدايتكننده درخت مثل گوه و تيرفور در مواقع ضروري و تمركز مناسب هنگام كار كنند و به آنها آموزشهاي لازم را بدهند. اين موارد علاوه بر كاهش آسيب به درختان سرپا موجب افزايش كارايي عملكرد ميشود (004.(Krueger, از آن جايي كه نقطه تصادف در نقاط انتهايي افتادن درخت بود اكثر آسيبها در متر اول تنه وجود داشت. از طرفي اكثر درختان نزديكتر ريشه كن يا بهصورت تاج شكسته درآمدند. زمانيكه صدمات بهرهبرداري به قسمتهاي پايين تنه درختان سرپا وارد ميشود پوسيدگي در محل زخم ايجاد شده به ميزان زيادي از ارزش چوب ميكاهد. بعضي از محققان ) Akay, Lilienau, 00; Yilmaz & 008) زخمهايي كه در قسمتهاي پايين تنه درختان سرپا (ناحيه كمتر از 0/ متر از بن درخت) قرار داشتند را جزو زخمهاي خطرناك و مستعد جهت حمله قارچها و پوسيدگي درخت معرفي كردهاند كه توجه به كاهش اين زخمها در عمليات آينده لازم بهنظر ميرسد. وقتي كه پوست درخت زنده كنده ميشود سلولهاي آوندي كامبيوم جدا شده و از بين ميروند و لايه زاينده شروع به توسعه از اطراف پوست زنده زخم نموده و به سمت مركز زخم رشد ميكند. زخمهاي با مساحت وسيع بهندرت التيام مييابند. بنابراين اندازه زخم در التيام زخم بسيار اساسي است و زماني كه يك زخم كاملا التيام مييابد مراحل پوسيدگي ممكن است متوقف يا بسيار كم شود. رويهم رفته مساحت زخم عامل بسيار مهمي است كه در ايجاد پوسيدگي تا ثيرگذار است. سن زخم نسبت به اندازه زخم اثر بيشتري بر روي كاهش حجم چوب آينده دارد و با افزايش سن زخم حجم پوسيدگي افزايش مييابد (00.(Vasiliauskas, مهمترين نتيجه پاتولوژيكي صدمه مكانيكي به درختان سرپا توسعه پوسيدگي و رنگباختگي در زخم است. به جز در چند مورد اكثريت گونههاي درختي نسبت به آلودگي قارچ پوسيدگي در محل زخم بسيار مستعد هستند. آلودگي زخمها به قارچ در درختان ممكن است منجر به افت جدي چوب شود. به دنبال آلودگي زخم پوسيدگي در بيشتر گونههاي درختي به بخش مركزي ساقه حمله ميكند و در بالا و پايين زخمها گسترده ميشود. بنابراين پوسيدگي در زخمهاي با اندازه بزرگتر و عمق و شدت بيشتر با احتمال بيشتري رخ داده و گسترش مييابد و درنهايت سبب كاهش ارزش توده جنگلي در برداشتهاي آينده ميشود (جورغلامي 88). از سويي ديگر درصد خسارت به نو نهال و نهال و شل گروهها به ترتيب در درجههاي خم شدن زخمي شدن و شكسته و ريشهكن شدن كم ميشود. ولي در خال گروهها پايهها به علت صدمه وارده بيشتر شكسته و ريشهكن ميشوند. در واقع با افزايش قطر يقه نهال يا با افزايش ارتفاع نهالها بر ميزان صدمهپذيري آنها افزوده ميشود. نتايج اين بررسي نشان داد مقدار خسارت به نهالها بيشتر از نوع خم شدن تاج است همانگونه كه نتايج تحقيقات (حسيني و همكاران 80) روي اين نكته تا كيد داشت كه انعطافپذيري و قابليت خمش

8 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 در مورد خسارت به توده اين خسارت فقط روي توده تا ثيرگذار نبوده و كل اكوسيستم جنگل را تحت تا ثير قرار ميدهد. در واقع آسيب به نهالهاي امروز آسيب به جنگلهاي فرداست. مهمترين عوامل تا ثيرگذار روي ميزان خسارت به توده عبارت از تبحر كارگران قطع ميزان زادآوري و تعداد درختان در توده جنگلي شيوه جنگلشناسي قطر درختان قطع شده فصل قطع و شرايط عرصه ميباشند. آموزش كارگران اكيپ قطع و بررسي عملكرد آنان آموزش استفاده صحيح از وسايل هدايت درخت مثل گوه و تيرفور در اختيار قرار دادن ابزار و ادوات كافي و هزينه زماني بيشتر در انجام اين امور بهخصوص در مورد تصميمگيري جهت انداختن و استفاده از وسايل هدايت درخت بهرهبرداري در فصل مناسب و در نهايت با كنترل و مديريت جدي همگي ميتواند آسيبهاي بهرهبرداري به توده را كاهش دهد و به صفر نزديك كند. از آنجا كه درصد بالايي از صدمه به توده و زادآوري بر اثر قطع درخت اتفاق ميافتد بنابراين تربيت و آموزش كارگران ماهر قطع بسيار مهم و اساسي است. انداختن درختان براساس اصول علمي و استفاده از گوه و يا در موارد ضروري از تيرفور براي انداختن درخت در جهت مناسب از اهميت زيادي برخوردار است زيرا كه از يك سو صدمه به خود درخت كمتر شده و از شكستن آن جلوگيري ميشود و از سوي ديگر از انداختن درخت بر روي گروههاي زادآوري جنگل ممانعت به عمل ميآيد. بهرهبرداري از درختان كنده پوسيده و تنه پوسيده نه تنها درآمد چنداني را در پي ندارد بلكه قطع اين درختان بهدليل سخت بودن هدايت آنها منجر به ايجاد آسيب به درختان باقيمانده ميشود در اين راستا پيشنهاد ميشود: تحقيقي در زمينه هزينههاي بهرهبرداري اين درختان درآمدهاي بهدست آمده از فروش آنها و خسارتهاي وارده به عرصه بر اثر بهرهبرداري اين درختان صورت گيرد. با توجه به اينكه در شيوه تكگزيني استمرار توليد از اهداف اصلي ميباشد ارزيابي آثار اقتصادي- اكولوژيكي حاصل از بهرهبرداري به شيوه گزينشي در طول يك دوره ساله انجام شود. با توجه به اين كه بهرهبرداري موجب آسيب به درختان باقيمانده ميشود نسبت به ارايه مدل احتمال آسيب به درختان باقيمانده تحقيقي صورت پذيرد. صدمه به درختان باقيمانده باعث ميشود كه قارچهاي مختلفي به (4) () زخمهاي اين درختان هجوم برده و در آنها لكه و پوسيدگي ايجاد كنند كه سبب كاهش كيفيت محصول نهايي ميشود. پيشنهاد اين است كه بررسيهاي پاتوبيولوژيك در رابطه با اين زخمها نوع قارچهاي حملهكننده و روشهاي مبارزه با آنها صورت گيرد. تمام درختان به يك نسبت به صدمات مكانيكي حساس نيستند بنابراين لازم است تحقيقي درباره ميزان حساسيت درختان جنگلي نسبت به صدمات مكانيكي صورت گيرد. هزينههاي محيطزيستي نيز بهعنوان قسمتي از هزينههاي بهرهبرداري در محاسبههاي هزينهاي وارد شود تا عاملي در جهت استفاده از سيستمهاي بهرهبرداري كمفشار و نزديك شدن به بحث اقتصاد اكولوژي در ايران شود. اين كه سازمان جنگلها متولي حفظ احيا و بهرهبرداري از جنگلهاست با تعريف استانداردي براي حد مجاز خسارت نسبت به خسارت سنگينتر از آن حد جريمهاي تعيين كرده و درآمد آن را صرف آموزش كارگران اكيپ قطع در طرحهاي دولتي كند.

9 ارزيابي اثرات محيطزيستي بهرهبرداري حاصل از قطع درختان بر روي توده باقيمانده.... Stain 4. Decay. Logging damages. Sustainable forestry يادداشتها فهرست منابع احمدي ح. 75. بررسي صدمات بهرهبرداري بر توده جنگل. پاياننامه كارشناسي ارشد دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران. 0 ص. جورغلامي م. 88. بررسي و مقايسه كاراي ي سه سيستم بهرهبرداري جنگل به منظور مديريت پايدار واحد بهرهبرداري (مطالعه موردي: جنگل خيرود). رساله دكتري رشته جنگلداري دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران 4 ص. حسيني س. مجنونيان ب. و نميرانيان م. 80. بررسي صدمات بهرهبرداري در دو سيستم چوبكشي مكانيزه (كابل هوايي و زميني) بر تنه درختان باقيمانده در جنگلهاي شمال ايران مجله منابع طبيعي ايران (): ساريخاني ن. 87. بهرهبرداري جنگل. انتشارات دانشگاه تهران شماره 099 چاپ سوم 776 ص. گروه جنگلداري و اقتصاد جنگل. 74. طرح جنگلداري اولين تجديدنظر بخش نمخانه جنگل آموزشي و پژوهشي خيرودكنار نوشهر. دانشكده منابع طبيعي كرج. دانشگاه تهران. 0 ص. مجنونيان ب. جورغلامي م. زبيري م. و فقهي ج. 88. ارزيابي صدمات بهرهبرداري جنگل به زادآوري و تودههاي سرپا (مطالعه موردي: بخش نمخانه جنگل خيرود) فصلنامه علوممحيطي 7(): -44. نقدي ر. باقري ا. طاهري ابكنار ك. و عاكف م. 86. ارزيابي خسارت به توده سرپا ناشي از از اجراي روش گرده بينه در جنگلهاي شفارود گيلان مجله منابعطبيعي ايران 60(): نيكوي م. 86. بهينه كردن هزينههاي توليد و كاهش صدمات بهرهبرداري و حمل و نقل به چوب درخت و جنگل با طراحي بهرهبرداري. رساله دكتري جنگلداري دانشكده منابعطبيعي دانشگاه تهران 87 ص. Dykstra, D. P. & Heinrich, R FAO model code of forest harvesting practice. FAO. Rome. 97 pp. Fajvan, M.; Knip ling, A. & Tift, B. 00. Damage to Appalachian hardwoods from diameter-limit harvesting and shelter wood establishment cutting, NJAF, 9(), Fores, K. & Han, H. S Residual Stand Damage from Cut-to-Length Thinning of a Mixed Conifer Stand in Northern Idaho. Western Journal of Applied Forestry (), Han, H. S. & Kellogg, L. D Damage Characteristics in young Douglas-fir Stands from Commercial thinning in with four timber harvesting Systems, C, Dep. For. Eng. College of forestry, Oregon State University, 8 pp. Hicks, R Ecology and management of central hard wood forest. F7588 hardcover, Canada. 4 pp. Jackson, S. M.; Fredricksen, T. S. & Malcolm, J. R. 00. Area disturbed and residual Stand damage following logging in a Bolivian tropical forest, Forest ecology and management 66, 7-8. Krueger, W Effects of future crop tree flagging and skid trail planning on conventional diameter limit logging in a Bolivian tropical forest, Forest ecology and management 8(8), 8-9. Lamson, N. I.; Smith, H. C. & Miller, G. W Logging damage using an individual-tree selection practice in Appalachian hardwood stands. Northern Journal of Applied Forestry, 7-0. Lilienau, B. L. 00. Residual Stand damage Caused by mechanized harvesting Systems, proceedings of the Austrio meeting, Austria, pp.

10 پژوهشهاي محيطزيست سال 4 شماره 7 بهار و تابستان 9 4 Sessions, J.; Boston, K.; Murphy, G.; Wing, M.G.; Kellogg, L.; Pilkerton, S.; Zweede, J. C. & Heinrich, R Harvesting operation in the Tropics. Springer-Verlag, Berlin, Heidelberg. 70 pp. Stringer, G. W Effect of ground-skidding on Oak advance regeneration, Proceedings of the th biennial southern silvicultural research conference: Vasiliauskas, R. 00. Damage to trees due to forestry operations and its pathological significance in temperate forests: a literature review, forestry 74(4), 9-6. Yilmaz, M. & Akay, A. E Stand damage of a selection cutting system in an un-even aged mixed forest of Cimendagi in Kahramanmaras-Turkey, International Journal of natural and engineering sciences (), 77-8.