ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΘΕΜΑ: Το Ολυμπιακό Δίκτυο: Διαχείριση Πολιτιστικού Αποθέματος σε Διαδικτυακό Περιβάλλον

Μέγεθος: px
Εμφάνιση ξεκινά από τη σελίδα:

Download "ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ. ΘΕΜΑ: Το Ολυμπιακό Δίκτυο: Διαχείριση Πολιτιστικού Αποθέματος σε Διαδικτυακό Περιβάλλον"

Transcript

1 ΣΧΟΛΗ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ «Σχεδιασμός, Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού» ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΘΕΜΑ: Το Ολυμπιακό Δίκτυο: Διαχείριση Πολιτιστικού Αποθέματος σε Διαδικτυακό Περιβάλλον ΧΙΟΣ 2007

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 1.1 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η διαχρονική εξέλιξη του τουρισμού Η τουριστική ανάπτυξη μεταπολεμικά Το προφίλ του σημερινού τουρισμού ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η έννοια του πολιτισμού Η έννοια της κληρονομιάς Η σχέση τουρισμού πολιτισμού Η έννοια του πολιτιστικού τουρισμού Οι παράγοντες ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού Κίνητρα και χαρακτηριστικά των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού Κατηγορίες πολιτιστικού τουρίστα Δημογραφικά χαρακτηριστικά των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού Λογικές διαπιστώσεις Οι τάσεις και οι προοπτικές του πολιτιστικού τουρισμού ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ 2.1 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΝΤΠΕ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Destination Information and Management Systems (DIMS) ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Η παγκόσμια εξάπλωση του διαδικτύου και η σημασία του για τις τουριστικές αγορές Τα κίνητρα που ωθούν στις online συναλλαγές Παράγοντες που οδηγούν στη βιωσιμότητα των ηλεκτρονικών τουριστικών επιχειρήσεων Η χρησιμότητα της αξιοποίησης του διαδικτύου ως μέσο προώθησης στον τομέα του τουρισμού Απαιτήσεις από τα τουριστικά websites Παράγοντες που οδηγούν στην αποδοτικότητα ενός τουριστικού διαδικτυακού τόπου Το προφίλ του σύγχρονου καταναλωτή-ταξιδιώτη E MARKETING Σύγκριση παραδοσιακού και ηλεκτρονικού marketing E-Marketing και τουρισμός... 46

3 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο ΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΔΙΚΤΥΟ 3.1 ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ (Ο.Π.Ο.Δ) Βασικά κριτήρια επιλογής του Δικτύου Η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος Γενικά στοιχεία Οικονομία Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά Φυσικό Περιβάλλον Εμπράγματο Περιβάλλον Πνευματικός πολιτισμός Νομός Ηλείας Γενικά στοιχεία Τουριστικές ενότητες Α. Τουριστική Ενότητα Β.Δ Ακτών Ηλείας Κυλλήνης Β. Τουριστική Ενότητα Πύργου Αρχαίας Ολυμπίας Γ. Τουριστική Ενότητα Ν.Δ Ηλείας Καϊάφα Η τουριστική προσφορά στο νομό Α. Ξενοδοχειακή δραστηριότητα του νομού Β. Αφίξεις Διανυκτερεύσεις Γ. Μέσος χρόνος παραμονής τουριστών Δ. Η πληρότητα του Ξενοδοχειακού δυναμικού Η τουριστική προσφορά στην περιοχή παρέμβασης Α. Τουριστικά καταλύματα στην Αρχαία Ολυμπία Β. Αφίξεις Διανυκτερεύσεις στην περιοχή παρέμβασης Γ. Χώρες Προέλευσης των επισκεπτών Η περιοχή παρέμβασης Καθορισμός του Δικτύου Αναλυτική περιγραφή των προτεινόμενων διαδρομών Α. Από Αρχαία Ολυμπία προς Νότο (Σκιλλουντία και δάσος Σμέρνας Αλιφείρα Ανδρίτσαινα Επικούρειο Απόλλωνα και Φιγαλεία Νέδας - Λέπρεο) Α1. Προς Λαπίθα και Δάσος Σμέρνας Α2. Προς Σκιλλουντία και Φρίξα Α3. Προς Τρυπητή Α4. Προς Αρχαία Αλίφειρα Α5. Προς Φανάρι Α6. Ανδρίτσαινα Θεισόα Μάτεσι Α7. Προς Επικούρειο Απόλλωνα Α8. Φιγαλία και Νέδα Α9. Όρος Μίνθη Β. Από Αρχαία Ολυμπία προς βορρά (Αρχαία Πίσσα Λάλας - Φολόη - Δίβρη λίμνη Πηνειού-Ήλιδα) Β1. Προς Κλαδέο Μάγειρα Β2. Προς Δίβρη Β3. Από Πανόπουλο προς Γούμερο και Ωλένη Β4. Από Πανόπουλο πρός Πηνεία, λίμνη Πηνειού και Αρχαία Ήλιδα ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ Δράσεις υλοποίησης Α. Πρόγραμμα δράσης Προβολής Β Εργα-δράσεις σύνδεσης ανάδειξης Γ. Εκδηλώσεις και δραστηριότητες ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Ιστορικά-Μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Αρχαιολογικοί χώροι... 89

4 Ναός Επικούρειου Απόλλωνα Αρχαία πόλη Φιγαλείας Αρχαία Ακρόπολη και Προϊστορική Ακρόπολη στο Λέπρεο Μυκηναϊκό Νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων Αγία Τριάδα Αρχαία Ακρόπολη με Ναό της Αθηνάς και του Διονύσου Αλιφείρα Καυκανιά (Καυκωνία) Θεισόα Αρχαία Ακρόπολη Πλατιάνα Αρχαία Σκιλλουντία Ηλειακή Πύλος Αρχαία Πίσσα Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Ηλιδα Βυζαντινά Μεταβυζαντινά Νεώτερα Μνημεία Μονή Ισοβας - Τρυπητή Δ. Σκιλλούντος Μονή Προδρόμου Νίκοβας Γουμέρου Μονή Πορετσού- Αγράμπελα Λαμπείας Παναγία Δαφνίωτισσα Αμαλιάδος Φρούριο στο Γούμερο Πύργος Λινίσταινας Ιερός Ναός Αγίας Ζώνης Ασκητής Γούμερο Λάλα Παραδοσιακοί / ιστορικοί οικισμοί Παραδοσιακά επαγγέλματα Λοιποί τουριστικοί πόροι Το πευκοδάσος της Σμέρνας Οροπέδιο και Δάσος Φολόης (Περιοχή Natura 2000) Όρος Ερύμανθος - Δίβρη (Περιοχή Νatura 2000) Ολυμπία (Περιοχή Νatura 2000) Ποταμός Αλφειός Ποταμός Ερύμανθος Ποταμός Κλαδέος Ποταμοί Πηνειός-Πηνειακός Λάδωνας και η τεχνιτή λίμνη Πηνειού Ποταμός Νέδας Λιμνοθάλασσα Καϊάφα - Δάσος Στροφιλιάς Δασικό Σύμπλεγμα Λαπίθα Δασικό σύμπλεγμα Ζαχοβούνι Δάση Ανδρίτσαινας Ελατοδάσος της Λαμπείας Δάσος Δραγωγίου Φαράγγια της Νέδα και του Αλφειού Προστατευόμενες περιοχές Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ) Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Καταφύγια Θηραμάτων Σύλλογοι/Πολιτιστικές εκδηλώσεις ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ SIGNIFICANCE ASSESSMENT PROCESS 4.1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (Significance Assessment Process) Η έννοια «σημαντικότητα» Τι είναι η αξιολόγηση της σημαντικότητας (Significance Assessment)

5 4.1.3 Η διαδικασία Τα κριτήρια Τα πλεονεκτήματα ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ S.A.P ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΣΕ «ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ» ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 5.1 Η ΜΕ (HERITAGE INTERPRETATION) Εισαγωγή Τι είναι η «ερμηνεία τ Μορφές και μέσα ερμηνείας Τα οφέλη από την ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς Επισκέπτες Επαγγελματίες του Τουρισμού Παραδοσιακά επαγγέλματα και τέχνες Τοπική Αυτοδιοίκηση και Τοπική Κοινωνία Προστασία Περιβάλλοντος και Προστασία Μνημείων Επισκόπηση Η δυναμική αλληλεπίδραση πολιτιστικής κληρονομιάς και τουρισμού Παγκόσμιοι Οργανισμοί και Πολιτιστική Κληρονομιά UNESCO ICOMOS Συμβούλιο της Ευρώπης CIPA ISPRS ICCROM Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς Μνημεία υπό την προστασία της UNESCO στην Ελλάδα Η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος ως μοχλός ανάπτυξης του πολιτισμού Η οικονομική αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος Τρόποι και μέσα προβολής Χάρτες Ιστοσελίδα »ντυπα προβολής Ηλεκτρονικό υλικό Αφίσες Προβολή σε χώρους Προβολή σε εκθέσεις Σήμανση Infokiosks

6 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ 6.1 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Η σχέση Τεχνολογίας - Πολιτισμού Το τρίπτυχο Τεχνολογία - Τουρισμός - Πολιτισμός ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για το Πολιτιστικό Απόθεμα Η Ελληνική Πρακτική - Ψηφιοποίηση και Ελληνικό Πολιτιστικό Απόθεμα ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΓΝΩΣΗΣ Το περιβάλλον των πολιτιστικών πληροφοριακών συστημάτων Τεχνολογικές Εξελίξεις ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ Η ανάγκη για ψηφιακή πληροφορία Ψηφιακό πολιτιστικό απόθεµα: απαιτήσεις και προκλήσεις Τα πλεονεκτήματα της ψηφιοποίησης και η προβολή μέσω του διαδικτύου Κύκλος ζωής της ψηφιοποίησης Στάδιο 1ο: Σχεδιασµός του έργου ψηφιοποίησης Η σκοπιµότητα του έργου ιαχείριση πόρων Ανθρώπινοι πόροι Στάδιο 2ο: Επιλογή Περιεχοµένου Κριτήρια επιλογής ιαδικασία επιλογής Στάδιο 3ο: Προετοιµασία για ψηφιοποίηση Υλικό Σαρωτές Ψηφιακές Φωτογραφικές Μηχανές Υπολογιστικό Σύστηµα Περιβάλλον Ψηφιοποίησης Στάδιο 4ο: Μεταχείριση των πρωτοτύπων Στάδιο 5ο: Ψηφιοποίηση Ψηφιοποίηση δισδιάστατων αντικειμένων Α. Χρήση σαρωτών Β. Χρήση ψηφιακών φωτογραφικών µηχανών Ψηφιοποίηση τρισδιάστατων αντικειμένων Οπτική αναγνώριση χαρακτήρων (OCR) Ψηφιοποίηση κινούμενης εικόνας και ήχου Α. Κινούμενη Εικόνα Β. Ψηφιοποίηση Ήχου Στάδιο 6ο: ιατήρηση του ψηφιακού περιεχοµένου Τύποι αρχείων Αποθηκευτικά µέσα Μακροπρόθεσµη διατήρηση Στάδιο 7ο: Μεταδεδοµένα Πρότυπα µεταδεδοµένων Στάδιο 8ο: Ενέργειες ανάδειξης - προβολής Επεξεργασία εικόνων Τρισδιάστατη αναπαράσταση και εικονική πραγµατικότητα Ιστότοποι Στάδιο 9ο: Πνευµατικά δικαιώµατα Εξακρίβωση

7 Προστασία Στάδιο 10ο: ιαχείριση έργων ψηφιοποίησης Οµάδα εργασίας Εκπαίδευση του προσωπικού Ενέργειες δηµοσιοποίησης και προβολής του έργου ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7Ο ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ 7.1 Ο ΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΣ ΚΟΜΒΟΣ ΩΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΠΑΡΟΧΗΣ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΟΡΙΣΜΟΙ ΚΑΙ ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ Ποιότητα Πρότυπα ποιότητας Πολιτιστικός φορέας Πολιτιστική εφαρµογή Στόχοι Κατηγορίες των πολιτιστικών εφαρµογών ανάλογα µε τη λειτουργία / χρήση και µορφή τους Χρήστες πολιτιστικών εφαρµογών Κατηγορίες χρηστών Ανάγκες χρηστών Βασικές αρχές πολιτιστικών εφαρµογών Ευρεία προώθηση του πολιτισµού Αξιοποίηση της αποτελεσµατικότητας των νέων µέσων επικοινωνίας Ευφυής χρήση του Ιστού Κατανόηση της ποιότητας ως αποτέλεσµα της αλληλεπίδρασης µεταξύ των πολιτιστικών φορέων και των χρηστών ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΕΦΑΡΜΟΓΩΝ Κύκλος ζωής εφαρµογών Στάδια κύκλου ζωής εφαρµογών Μοντέλα ανάπτυξης εφαρµογών Μοντέλο Build and Fix Μοντέλο καταρράκτη (Waterfall model) Μοντέλο πρωτοτύπου (Prototyping model) Σπειροειδές Μοντέλο (Spiral model) Χαρακτηριστικά πολιτιστικών εφαρµογών Μεθοδολογία ανάπτυξης διαδικτυακών τόπων πολιτιστικού περιεχομένου Ανάλυση Α. Ανάλυση αναγκών Α1. Καθορισµός σκοπού και στόχων της εφαρµογής Α2. Προσδοκώμενο κοινό του δικτυακού τόπου Α3. Στόχοι και ανάγκες των χρηστών του δικτυακού τόπου Α4. Επιλογή περιεχομένου Β. Σύνθεση της ομάδας εργασίας για την ανάπτυξη του δικτυακού τόπου Γ. Ανάλυση ανταγωνιστικής αγοράς Δ. Ανάπτυξη προδιαγραφών του διαδικτυακού τόπου Αρχιτεκτονική Α. ιάγραµµα ροής Β. Σενάρια χρήσης Σχεδιασµός Α. Σχεδιασμός δεδομένων Β. Σχεδιασμός πλοήγησης Γ. Σχεδιασμός διεπαφής Υλοποίηση

8 Α. Επιλογή τεχνολογιών υλοποίησης Β. Υλοποίηση υπο-εφαρµογών Γ. Ολοκλήρωση των υπο-εφαρµογών »λεγχος και Αξιολόγηση Συντήρηση - Εξέλιξη Βασικές αρχές σχεδιασμού διαδικτυακών κόμβων πολιτιστικού περιεχομένου ιαφάνεια - Σαφήνεια στόχων Περιεχόμενο - Αποδοτικότητα Α. Ποιότητα εικόνων Β. Ποιότητα πολυµεσικού υλικού Γ. Οργάνωση περιεχοµένου Πολυγλωσσία Προσβασιµότητα ιαλειτουργικότητα Στόχευση προς τον τελικό χρήστη Α. Σχετικότητα του περιεχοµένου Β. Ευκολία χρήσης διεπαφών (user interface) Γ. Σχεδιασµός Δ. Πλοήγηση Ε. Αναζήτηση Ζ. Χρόνος απόκρισης Η. Ποιότητα συνδέσµων Θ. Παρουσίαση Αλληλεπιδραστικότητα Συντηρησιμότητα Προστασία Πνευματικών ικαιωμάτων και Προσωπικών εδομένων ιατηρησιμότητα Τι πρέπει να ακολουθείται στην υλοποίηση των ιαδικτυακών Κόµβων Τι πρέπει να αποφεύγεται στην υλοποίηση των ιαδικτυακών Κόµβων ΔΙΕΘΝΗ ΠΡΟΤΥΠΑ Πρότυπα Ποιότητας Πρότυπα Ποιότητας κατά ISO Οµάδα Εθνικών Εκπροσώπων (ΟΕΕ) - Πλαίσιο Ποιότητας των Βρυξελλών Εγχειρίδιο Ποιότητας των Πολιτιστικών ιαδικτυακών Κόµβων Οι δέκα αρχές ποιότητας των Πολιτιστικών ιαδικτυακών Κόµβων (Cultural Website Quality Principles) Πρότυπα κειµένου Κωδικοποίηση χαρακτήρων Πρότυπα αρχείων εγγράφων XML - Extensible Markup Language Πρότυπα εικόνας TIFF (Tagged Image File Format) JPEG (Joint Photographic Experts Group) JPEG GIF (Graphics Interchange Format) PNG (Portable Network Graphics) DjVu Πρότυπα ήχου WAV MP WMA (Windows Media Audio) Real audio Πρότυπα βίντεο MPEG (Motion Pictures Expert Group)

9 QuickTime WMV (Windows Media Video) Real Video Πρότυπα τρισδιάστατου περιεχοµένου VRML (Virtual Reality Markup Language) X3D Shockwave 3D QuickTime VR Πρότυπα µεταδεδοµένων Dublin Core RDF/S - Resource Description Framework/schema language EAD - Encoded Archival Description Πρότυπα ταξινόµησης και ονοµατολογίας ΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΨΗΦΙΑΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ: Ο ΣΗΜΑΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΙΣΤΟΣ (SEMANTIC WEB) ΤΟ ΚΥΚΛΩΜΑ ΔΙΑΚΙΝΗΣΗΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ ιαδικτυακοί κόµβοι - πύλες Χρήστες πολιτιστικής πληροφορίας Επισκόπηση - Μεθοδολογία Η αναγκαιότητα της ερμηνευτικής μεθόδου και η εφαρμογή της στην διαδικτυακή προβολή του Ολυμπιακού Δικτύου Διαστρωμάτωση πληροφορίας και σχεδιασμός του Ιστότοπου ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

10 ΠΡΟΛΟΓΟΣ πληθώρα της ψηφιακής πληροφορίας σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά έχει επηρεάσει τις ανάγκες των χρηστών τα τελευταία χρόνια, οι οποίοι ζητούν υψηλές σε ποιότητα εφαρμογές για την εξυπηρέτηση τους. Οι περισσότεροι χρήστες απαιτούν πλέον να βρίσκουν τις πληροφορίες που επιθυμούν, εκτελώντας αναζήτηση και ανακτώντας δεδομένα από ποικίλες και ετερογενείς πηγές ανεξάρτητα του τύπου αυτών και της συλλογής που ανήκουν. Επιπλέον επιζητούν να επεξεργάζονται και να κατηγοριοποιούν τις ανακτηθείσες πληροφορίες βάση διαφόρων κριτηρίων, που θα τους βοηθήσουν στη συνέχεια να τις διαχειρίζονται και να τις μελετούν πιο εύκολα. Η συγκριτική αξία της πληροφορίας που περιέχεται σ ένα πολιτιστικό πληροφοριακό σύστημα πολλαπλασιάζεται όταν προσφέρεται η δυνατότητα προσπέλασης σ αυτήν από άλλα συναφή συστήματα, µέσω ενδοδικτύων ή του διαδικτύου. Η ψηφιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος, και η προβολή και διάθεσή του μέσω του διαδικτύου επιτρέπουν σε διαφορετικές πηγές πληροφοριών και περιεχομένου να συνδεθούν μεταξύ τους και να επιτρέψουν την πρόσβαση σε πολλές και διαφορετικές κατηγορίες χρηστών. Σε μια σύγχρονη οικονομία, βασισμένη στη γνώση, αυτή η ανταλλαγή και κοινή χρήση πληροφοριών και γνώσεων έχει ιδιαίτερη σημασία και όφελος για τις υπηρεσίες του δημοσίου, την εκπαίδευση, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Η διαδραστικότητα και η πρόσβαση σε αποµακρυσµένη πληροφορία -που συνιστούν ιδιότητες των νέων τεχνολογιών- έχουν εισάγει καινοτοµίες που δηµιουργούν µία νέα αντίληψη για την πληροφορία και το περιεχόµενό της. Οι νέες τεχνολογίες στο χώρο της πολιτιστικής κληρονοµιάς λειτουργούν ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση της πολλαπλής αποστολής των πολιτιστικών φορέων και ως νέος τρόπος διαµεσολάβησης που επιτρέπει στους φορείς αυτούς να τεκµηριώσουν και να προβάλλουν συλλογές και γνώσεις σε ένα ευρύ φάσµα χρηστών. Η εφαρµογή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στη διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσµα συστηµάτων, όπως πληροφοριακά συστήµατα µουσείων και µνηµείων, συστήµατα αρχείων, ψηφιακές βιβλιοθήκες, γεωγραφικά πληροφοριακά συστήµατα, συστήµατα καταγραφής έρευνας πεδίου, συστήµατα τεκµηρίωσης συντήρησης κλπ. Η προσφορά της πληροφορικής στην αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς ενδεικτικά αναφέρεται στην ολική ή επιλεκτική πρόσβαση σε βάσεις δεδοµένων, αρχεία ή συλλογές, στη δηµιουργία ηλεκτρονικών οδηγών µουσείων και εκθέσεων, σε ηλεκτρονικές εκδόσεις τέχνης, ιστορίας και τεχνολογίας και σε παρουσιάσεις εικονικής πραγµατικότητας. Στην παρούσα εργασία θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τα ζητήματα που αφορούν την διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος και την προβολή του μέσω του διαδικτύου, μελετώντας συγκεκριμένα την περίπτωση του Ολυμπιακού Δικτύου στον νομό Ηλείας. Η εργασία αποτελείται από επτά κεφάλαια ξεκινώντας από προσεγγίσεις του τουριστικού διαδικτυακό περιβάλλον. Πιο συγκεκριμένα: Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στο φαινόμενο του τουρισμού, σε εννοιολογικές προσεγγίσεις όπως ο πολιτισμός, η κληρονομιά, η σχέση τουρισμού και πολιτισμού, αλλά και στο πολιτιστικό απόθεμα. Στην συνέχεια στο δεύτερο κεφάλαιο γίνεται μια εισαγωγή στον τουρισμό και στις νέες τεχνολογίες, καλύπτοντας θέματα όπως την συνεισφορά των νέων τεχνολογιών στον τουρισμό, τον ρόλο του διαδικτύου, τα συστήματα διαχείρισης προορισμού, τις τεχνολογικές εξελίξεις αλλά και θέματα που αφορούν το e-marketing. Στο τρίτο κεφάλαιο αυτής της εργασίας γίνεται η αναλυτική περιγραφή και παρουσίαση του Ολυμπιακού Δικτύου, και πιο συγκεκριμένα τι είναι, ποια είναι η περιοχή παρέμβασης, ποιος είναι ο πολιτιστικός φορέας, ποιοι είναι οι στόχοι του πολιτιστικού διαχειριστή, λίγα λόγια

11 για την περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος και τον νομό Ηλείας, αλλά και η αναλυτική παρουσίαση και περιγραφή των τουριστικών πόρων της περιοχής. Στην συνέχεια, στο τέταρτο κεφάλαιο γίνεται αρχικά η παρουσίαση και έπειτα η εφαρμογή της μεθόδου Αξιολόγησης της Σημαντικότητας (Significance Assessment Process) στην περιοχή παρέμβασης του Ολυμπιακού Δικτύου. Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η μέθοδος της ερμηνείας της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά και η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος σε -δηλαδή μη ηλεκτρονικό- περιβάλλον. Το έκτο κεφάλαιο αφορά τις τεχνολογίες πληροφορίας και επικοινωνίας στην διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος εξετάζοντας θέματα όπως πληροφορίες γνώσης και ψηφιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος. Στο έβδομο και τελευταίο κεφάλαιο αυτής της εργασίας γίνεται αναφορά στο διαδικτυακό περιβάλλον και στο πως μια πολιτιστική εφαρμογή μπορεί να αναπτυχθεί αποτελεσματικά στο διαδίκτυο. Παρουσιάζονται αρχές, πρότυπα καθώς και η μεθοδολογία ανάπτυξης των πολιτιστικών εφαρμογών σε διαδικτυακό περιβάλλον. Στο τέλος αυτού του κεφαλαίο γίνεται μεθοδολογία και τον σχεδιασμό του Ιστότοπου. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να ευχαριστήσω κατ αρχήν την οικογένειά μου που με βοηθούν και με στηρίζουν σε κάθε μου βήμα, τον επί σειρά ετών καθηγητή μου και επιβλέπων αυτής της εργασίας κύριο Οδυσσέα Σακελλαρίδη για την πολύτιμη βοήθειά του, στήριξή του αλλά και την συνεργασία του όλα αυτά τα χρόνια, την κυρία Δωροθέα Παπαθανασσίου-Zuhrt για την βοήθειά της, αλλά και τους φίλους/φίλες Νάσια, Αλεξάνδρα, Σοφοκλή, Κώστα, Μιχάλη, Γιώργο για την συμπαράσταση και την υπομονή τους

12 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ

13 1.1 ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η διαχρονική εξέλιξη του τουρισμού Ο τουρισμός και τα ταξίδια εν γένει αποτελούν μια πανάρχαια διεργασία βασισμένη στην ανθρώπινη περιέργεια, στο ενδιαφέρον που εμπεριέχει το άγνωστο και η ανακάλυψη νέων τόπων, εθίμων και ηθών. Συνεπώς, θα πρέπει να αποκλεισθεί η άποψη ότι ο τουρισμός αποτελεί "τυχαίο" κοινωνικό φαινόμενο και, αντιθέτως, να εκληφθεί ως φαινόμενο κοινωνικού περιεχομένου. Αντίθετα, αυτός χρονολογείται από πολλές χιλιάδες χρόνια πριν, και σε όλες, χωρίς εξαίρεση τις ιστορικές περιόδους της ζωής του ανθρώπου. Η μελέτη πολλών γραπτών μνημείων της Αρχαίας Κίνας, της Ελλάδας και της Ρώμης αποδεικνύουν στην πράξη την ύπαρξη τουριστικής διακίνησης, την ύπαρξη κάποιων "υποτυπωδών τουριστικών κέντρων" της αρχαιότητας, αλλά και τη διακίνηση ατόμων για λόγους θρησκευτικούς, θεραπευτικούς ή αθλητικούς, ιδίως στην Αρχαία Ελλάδα. Επίσης η μελέτη πολλών γραπτών μνημείων όπως του Παυσανία, του Ηροδότου και άλλων, μας οδηγεί με βεβαιότητα στο συμπέρασμα ότι στην αρχαία Ελλάδα υπήρχε το φαινόμενο της τουριστικής μετακίνησης ατόμων, έστω και σε περιορισμένη κλίμακα, προς το σκοπό της ικανοποίησης συγκεκριμένων ψυχικών αναγκών ή επιθυμιών, καθώς και πνευματικών ανησυχιών. Στην περίοδο του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης η έμφαση στη διακίνηση αφορά πλέον στην αναζήτηση της ασφάλειας, ως κύριου όρου για κάθε τουριστική μετακίνηση, ενώ τα κυρίαρχα στοιχεία παραμένουν το εμπόριο, η αναζήτηση νέων πολιτιστικών προτύπων, η ψυχαγωγία, καθώς και οι μετακινήσεις για λόγους θρησκευτικούς (π.χ. Επίσκεψη σε Αγίους Τόπους, Σταυροφορίες) και για λόγους εξερευνητικούς (όπως οι Βίκινγκς, ο Μάρκο Πόλο, οι Ισπανοί και Πορτογάλοι εξερευνητές στη συνέχεια). Στην περίοδο μεταξύ του 15ου και 17ου αιώνα επικρατεί μια ουσιώδης αλλαγή σε σχέση με τους σκοπούς των ταξιδιών, οι οποίοι πλέον αρχίζουν να αφορούν και τη μόρφωση και τον πολιτισμό, κάτι που βεβαίως προσιδιάζει στη σημερινή άποψη περί κινήτρων έλξης πελατών σε κάποιον τουριστικό προορισμό. Εισερχόμενοι στον 19ο αιώνα γίνεται φανερό ότι ωριμάζουν συνολικά οι οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, μέσα από τις οποίες σύντομα θα επακολουθήσει η ανάπτυξη του φαινομένου, με τη Γαλλία και την Αγγλία να έχουν την πρωτοκαθεδρία. Σημαντικότατη συμβολή στην περίοδο αυτή έχει η εμφάνιση της ατμομηχανής με κύριο συνακόλουθο την εμφάνιση των σιδηροδρόμων και της ακτοπλοΐας, παράγοντες ενίσχυσης της μεταφοράς σε μεγάλο βαθμό, ενώ και η εμφάνιση πολλών άλλων βασικών εφευρέσεων, όπως, π.χ. ο ηλεκτρισμός, ο τηλέγραφος κ.λπ. συνέβαλαν στην προώθηση του τουρισμού. Στον ίδιο αιώνα η βιομηχανική επανάσταση αλλάζει ουσιωδώς τα δεδομένα, διαφοροποιεί τις κοινωνικές τάξεις της εποχής στην Ευρώπη, με προεξάρχον στοιχείο τη διεύρυνση της μεσαίας τάξεως, την αύξηση των εισοδημάτων της και την αλλαγή των καταναλωτικών προτύπων της εποχής, βάζοντας ταυτόχρονα τις βάσεις για όσα θα ακολουθήσουν σχετικά με τη μαζικοποίηση του τουρισμού στον 20ο αιώνα. Η ιστορική παράδοση της Ελλάδας και η ταυτότητά της στην Δύση, ως λίκνο του Ευρωπαϊκού πολιτισμού, υπήρξε η βάση για το ξετύλιγμα του τουριστικού φαινομένου. Ο αριθμός των επισκεπτών διογκώθηκε στη περίοδο μεταξύ 1840 και 1890, ενώ άρχισε να οργανώνεται η προσφορά υπηρεσιών που δεν περιορίζονταν σε καταλύματα, αλλά περιελάμβαναν διερμηνείς, εστιατόρια, εμπορικά καταστήματα, μεταφορικά μέσα (άμαξες, άλογα, καΐκια, σιδηρόδρομοι, ατμόπλοια), χώρους ψυχαγωγίας, μουσεία κ.α. Οι μεμονωμένοι εύποροι και μορφωμένοι ταξιδιώτες, αρχικά αριστοκράτες και ύστερα αστοί, κυρίως Βρετανοί, αντικαταστάθηκαν σταδιακά από ομάδες που άρχισαν να επισκέπτονται πιο οργανωμένα την Ελλάδα καθώς οι νέες τεχνολογίες στην Ευρώπη και η συνακόλουθη άνοδος

14 των εισοδημάτων έκαναν τα ταξίδια πιο εύκολα και επιθυμητά. Σταδιακά η κίνηση έγινε υπερατλαντική. Οι ταξιδιώτες του δεύτερου μισού του 19ου αιώνα δεν αναζητούσαν, όπως οι προγενέστεροι, μόνον τις ρίζες τους στην Ελλάδα, σύμφωνα με ότι διδάσκονταν στα ακριβά σχολεία τους, ούτε ήθελαν μόνον να δουν από κοντά τη γέννηση και τα πρώτα βήματα ενός νέου έθνους ακολουθώντας τις ανησυχίες και προτροπές των ρομαντικών διανοουμένων. Μέσα από τις σελίδες των ταξιδιωτικών κειμένων, και σύντομα των ταξιδιωτικών οδηγών καθώς και με τις συμβουλές των γραφείων που οργάνωναν τις περιοδείες, είχαν αρχίσει να μαθαίνουν τι ακριβώς έπρεπε να δουν και τι να προσδοκούν στα ταξίδια τους. Είχαν αρχίσει να αποκτούν την ταυτότητα και το βλέμμα του τουρίστα. Πόλους ενδιαφέροντος για τους ξένους αυτή την εποχή, αποτελούσαν κυρίως οι ελληνικές αρχαιότητες και ιδιαίτερα η Ακρόπολις των Αθηνών, οι Δελφοί, η Ολυμπία, ενώ η ομορφιά της ελληνικής φύσης που ήταν ανέγγιχτη ακόμη από την εκβιομηχάνιση, σε αντίθεση με τη βόρεια Ευρώπη έλκυε λιγότερο τους επισκέπτες Η τουριστική ανάπτυξη μεταπολεμικά Ο τουρισμός με τη σύγχρονη του μορφή άρχισε να εμφανίζεται τον 20ο αιώνα και κυρίως μετά το τέλος των εχθροπραξιών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου, αλλά και πάλι η συχνότητα των μετακινουμένων για τουριστικούς λόγους ατόμων ήταν περιορισμένη. Ο λόγος πολύ απλός. Ο τουρισμός αποτελούσε προνόμιο των πλουσίων και της αριστοκρατίας, δηλαδή αυτών που ποτέ δεν είχαν πρόβλημα ελεύθερου χρόνου και χρημάτων. Με το πέρασμα, όμως, του χρόνου ο τουρισμός βαθμιαία μεν αλλά σταθερά άρχισε να γίνεται δικαίωμα και των πολλών, δηλαδή των χαμηλόμισθων εργαζομένων και γενικότερα των μη προνομιούχων. Χρονολογικά η εξέλιξη αυτή τοποθετείται μετά το τέλος των εχθροπραξιών του Β' Παγκόσμιου Πολέμου. Σήμερα ο τουρισμός έχει σε μεγάλο βαθμό κοινωνικοποιηθεί και εκδημοκρατισθεί σε πολλές χώρες του πλανήτη μας και κυρίως σε αυτές που έχουν κατορθώσει να σπάσουν το φράγμα της μιζέριας και της φτώχειας, δηλαδή που έχουν διακόψει το φαύλο κύκλο της υπανάπτυξης, με αποτέλεσμα ο αριθμός των ατόμων που ταξιδεύουν για τουριστικούς λόγους να αυξάνει ολοένα και περισσότερο. Δικαιολογημένα θα διερωτηθεί κανείς γιατί ο τουρισμός εξελίχθηκε τόσο αργά διαμέσου των αιώνων και γιατί το μεγάλο εξελικτικό άλμα που σημείωσε, πραγματοποιήθηκε ουσιαστικά στις τελευταίες τέσσερις περίπου δεκαετίες του 20ου αιώνα; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό κάθε άλλο παρά δύσκολη θα μπορούσε να θεωρηθεί. Ο τουρισμός σαν οικονομικό, κατά κύριο λόγο, φαινόμενο αναπτύχθηκε στις οργανωμένες κοινωνίες στο πλαίσιο, πάντα, των υφισταμένων κάθε φορά σε αυτές αντικειμενικών και οικονομικών συνθηκών. Με άλλα λόγια ακολούθησε μια εξελικτική πορεία παράλληλη προς εκείνη των κοινωνικών, πολιτιστικών αλλά κυρίως των οικονομικών συνθηκών. Η μεταπολεμική ραγδαία ανάπτυξη του διεθνούς τουρισμού δεν θα είχε ίσως συντελεστεί, αν δεν μεσολαβούσαν οι παρακάτω αναφερόμενες διαφοροποιήσεις σε σχέση με τα προηγηθέντα του πολέμου χρόνια: Η τεχνολογική εξέλιξη που υπήρξε τόσο αλματώδης και εντυπωσιακή, ώστε εκμηδένισε τις αποστάσεις, δίνοντας στο σύγχρονο άτομο τη δυνατότητα πρόσβασης ακόμα και στα πιο απομακρυσμένα σημεία του πλανήτη. Οι κατακτήσεις των εργαζόμενων που, με την πάροδο των χρόνων, τη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου και των αναγκών και τη διαμόρφωση νέων συνθηκών διαβίωσης, επέδρασαν καταλυτικά στις εργοδοσίες (δημόσιου και ιδιωτικού τομέα) και ανάμεσα στα άλλα θεσμοθέτησαν τις διακοπές αρχικά και τις πληρωμένες διακοπές στη συνέχεια

15 Η ποιοτική υποβάθμιση της ζωής για μια μεγάλη σειρά χωρών της υφηλίου, αφού η συσσώρευση πληθυσμού στα αστικά και βιομηχανικά κέντρα του αναπτυγμένου -κυρίως- κόσμου οδήγησε σε σωρεία κοινωνικοψυχολογικών επιβαρύνσεων και ιατροπαθολογικών συμπτωμάτων (άγχος, αλλοτρίωση, μόλυνση περιβάλλοντος, καθιστική ζωή, κακή διατροφή, ναρκωτικά, αλκοολισμός, αύξηση των καρδιοαναπνευστικών παθήσεων κ.λπ.). Ο τουρισμός για όλον αυτό τον κόσμο λοιπόν έγινε αναγκαιότητα και πρακτική ιδιάζουσας σημασίας. Τα πράγματα για τα τουριστικά δρώμενα της Ελλάδας άλλαξαν ριζικά μετά το Β παγκόσμιο πόλεμο. Οι τουριστικές αναζητήσεις, υπό την επίδραση της γενικότερης φιλελευθεροποίησης στις ιδέες και στα ήθη, προσανατολίσθηκαν προς περισσότερο φυσιολατρικές κατευθύνσεις και κυρίως προς τον θαλάσσιο τουρισμό, χωρίς ωστόσο, να ατονήσει τελείως η σχέση με την ιστορία και τον πολιτισμό που συμπλήρωναν σε κάποιο βαθμό το πρόγραμμα των διακοπών. Ο τουρισμός ήταν η λύση για την ανάπτυξη περιοχών αγροτικών που δεν διέθεταν άλλους πλουτοπαραγωγικούς πόρους πέρα από την φύση και την παράδοση, όπως τα νησιά. Πρώτα ο Σαρωνικός, ύστερα οι Κυκλάδες, αργότερα η Ρόδος σε λίγο η Κρήτη και τέλος όλο το αρχιπέλαγος, κι άλλες περιοχές που μέχρι τότε μαστίζονταν από την ανεργία, τη φτώχεια και τη μαζική μετανάστευση πήραν ένα καινούριο δρόμο με ανοδική πορεία μέχρι σήμερα. Το κράτος αναδύθηκε, ως σημαντικός εταίρος αφού μεταβλήθηκε σε επιχειρηματία δημιουργώντας το ίδιο ξενοδοχειακές και άλλες επιχειρήσεις και παρεμβαίνοντας στην χρηματοδότηση ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ο κρατικός ΕΟΤ μετατράπηκε σε φορέα σχεδιασμού και εφαρμογής της κυβερνητικής τουριστικής πολιτικής που ξεπερνούσε κατά πολύ τη διαφημιστική εκστρατεία στο εξωτερικό η οποία υπήρξε μία από τις βασικές του δραστηριότητες Ο ιδιωτικός τομέας μεγεθύνθηκε επίσης ακολουθώντας το οικείο μεσογειακό πρότυπο των μικρών οικογενειακών επιχειρήσεων. Η τάση κορυφώθηκε κατά τη δεκαετία Η κρίση που ακολούθησε έκανε ανάγλυφη την ανεξέλεγκτη διεύρυνση του τομέα και τον ασφυκτικό έλεγχο του ΕΟΤ. Κακή διαχείριση, δημιουργία θνησιγενών επιχειρήσεων και χαμηλής στάθμης καταλύματα, που στόχευαν στην προσέλκυση μεγαλύτερου αριθμού ξένων τουριστών καθώς και σε διόγκωση του εσωτερικού τουρισμού ανεξαρτήτως ποιοτικών προδιαγραφών οδήγησαν σε αδιέξοδο. Οι νέες δραστηριότητες από την άλλη πλευρά ενέτειναν την πολυαπασχόληση και αύξησαν τα συμπληρωματικά εισοδήματα για διάφορες κατηγορίες εργαζομένων αλλά και την παραξενοδοχία. Λίγο αργότερα οι μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις άρχισαν να συνυπάρχουν με γίγαντες από την Ελλάδα και το εξωτερικό. Η ξένη όμως διείσδυση υπήρξε μάλλον περιορισμένη και ο ελληνικός τουρισμός, τουλάχιστον ως προς τη ξενοδοχεία και φιλοξενία παρέμενε ακόμη εθνική βιομηχανία μέχρι πριν λίγα χρόνια. Οι τουριστικές ροές εξακολούθησαν σε όλη την μεταπολεμική περίοδο να ελέγχονται από ξένα ταξιδιωτικά γραφεία (tour operators), παρότι πρόσφατα, σημειώνεται και ελληνική παρουσία σε διεθνές επίπεδο, ενώ η σύνθεση του ξένου τουρισμού από τη δεκαετία του 1960, ύστερα και από την ένταξη της Ελλάδας στην Ευρώπη διαφοροποιήθηκε Το προφίλ του σημερινού τουρισμού Περίπου το 1998 ο διεθνής τουρισμός κυριαρχείται από μια σειρά δεδομένων, που παραθέτουμε στη συνέχεια συνοπτικά: Θεωρείται δραστηριότητα ουσιώδης για τη ζωή των λαών και έχει επιπτώσεις στο οικονομικό, κοινωνικό, μορφωτικό και πολιτιστικό επίπεδο κάθε χώρας, ενώ σχετίζεται άμεσα και με τις διεθνείς σχέσεις

16 Γίνεται προσπάθεια για επέκταση του χρόνου πληρωμένων διακοπών από τις τέσσερις εβδομάδες στις έξι (που ήδη ισχύει για ορισμένες χώρες, π.χ Σουηδία, Γαλλία), ενώ συγχρόνως οδεύουμε ολοταχώς στην 7η και 8η εβδομάδα, γεγονός που αποδεικνύει το μέγεθος της ανάγκης του σύγχρονου ατόμου για περισσότερη αναψυχή. Επιχειρείται μέσα από τις δραστηριότητες του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού (World Tourism Organization) η εξασφάλιση της διεθνούς συνεργασίας στον χώρο του τουρισμού, ώστε να διασφαλιστεί η χωρίς διακρίσεις πρόσβαση για όλους τους κατοίκους του κόσμου στις διακοπές. Καταβάλλεται προσπάθεια για την εξάλειψη των περιορισμών στην τουριστική διακίνηση στο εξωτερικό (που υπάρχει ακόμα σε σημαντικό αριθμό χωρών) και για την επέκταση του εσωτερικού τουρισμού σε όλες ανεξαιρέτως τις χώρες. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη διαπίστωση ότι ο μέσος πολίτης πρέπει να αντιληφθεί πως ο τουρισμός δεν είναι αποκλειστικά οικονομική δραστηριότητα, αλλά δικαίωμα, ευκαιρία γνώσης και προσέγγισης του περιβάλλοντος, παράγοντας διεθνούς αλληλεγγύης και ειρήνης, τρόπος χρησιμοποίησης του ελεύθερου χρόνου και κοινωνική παροχή που συμβάλλει στη βιολογική και ψυχολογική ισορροπία. Αποσκοπεί παράλληλα με τα άλλα στη δημιουργία νέων απασχολήσεων για τους άνεργους που κατακλύζουν τον βιομηχανικά αναπτυγμένο κόσμο και προσφέρει τη δυνατότητα ενθάρρυνσης των "δύσκολων" κοινωνικών κατηγοριών (π.χ νεολαία, μαθητές, φοιτητές, πρόσφυγες, άνεργοι, εκπρόσωποι τρίτης ηλικίας) για έναν καινούργιο τρόπο απάμβλυνσης των επιβαρύνσεων που δέχονται μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο. Τέλος επιδιώκεται η κατανόηση των εθνικών κυβερνήσεων όλων των χωρών, ώστε σε οποιαδήποτε μακροπρόθεσμη ανάλυση της κοινωνικής, πολιτιστικής και οικονομικής ανάπτυξης της ανθρωπότητας να παίρνονται σοβαρά υπόψη οι εθνικές και διεθνείς τουριστικές και ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Όλα τα προαναφερθέντα για τον διεθνή τουρισμό έχουν γίνει λίγο έως πολύ πράξη από διάφορες χώρες που έχουν ενστερνιστεί το πνεύμα των βασικών αρχών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Τουρισμού. Οι μεταβολές που συντελούνται αυτή τη στιγμή, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο στο θέμα του τουρισμού, δεν έχουν προηγούμενο στη μακρόχρονη ιστορία του διαμέσου των αιώνων. Μια ιστορία, βέβαια, αρκετά στατική και ελιτίστικη, που στις μέρες μας όμως αλλάζει χαρακτήρα και γίνεται ολοένα και πιο προσιτή σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής στρωμάτωσης. 1.2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ Η έννοια του πολιτισμού Η έννοια του πολιτισμού έχει προέλευση γαλλική και είναι ένας σχετικά πρόσφατος νεολογισμός του 18ου αιώνα που εμφανίστηκε αθόρυβα1. Με τη νέα σημασία η λέξη πολιτισμός (civilisation) δηλώνει σε γενικές γραμμές το αντίθετο της βαρβαρότητας. Από τη μία υπάρχουν λαοί μορφωμένοι και από την άλλη αυτοί που είναι άγριοι, πρωτόγονοι, βάρβαροι. O Braudel (2002) διαχωρίζει την έννοια του πολιτισμού σε δύο επίπεδα: στις λέξεις civilization (πολιτισμός) και culture (κουλτούρα). Σύμφωνα με τον Τέννις (1922) και τον Βέμπερ (1935 ρακτικών γνώσεων και δεξιοτήτων, που επιτρέπουν στον άνθρωπο να δρα πάνω στη φύση, ενώ κουλτούρα είναι οι κανονιστικές αρχές, οι αξίες, τα ιδεώδη, με άλλα λόγια το πνεύμα (Braudel, 2002). 1 Braudel, F. (2002), Γραμματική του πολιτισμού, Μορφωτικό ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα

17 Ανθρωπολογικά, η έννοια του πολιτισμού διαφέρει από την καθημερινή αντίληψη που ισχυρίζεται ότι πολιτισμός είναι η καλλιέργεια στις τέχνες και οι τρόποι κοινωνικής συμπεριφοράς2. Η ανθρωπολογική αντίληψη έχει να κάνει, σύμφωνα με τον Geertz, με τον πολιτισμό ως τον ιστό της νοηματοδότησης βάση του οποίου οι άνθρωποι ερμηνεύουν τα βιώματά τους και καθοδηγούν την δράση τους (Μουτάφη, 2002). Σύμφωνα λοιπόν μ αυτήν την αντίληψη ο ανθρωπολογικός πολιτισμός μας παραπέμπει στα νοήματα και στη γνώση που αποκτάται από κάποιον ως μέλος μιας κοινωνίας. Αυτή η γνώση επιτρέπει στην ερμηνεία των νοημάτων. Ο πολιτισμός αυτός είναι κάτι το δυναμικό που αλλάζει συνεχώς αφού δέχεται νέα νοήματα, προκλήσεις και πιέσεις τα οποία και ενσωματώνει (Μουτάφη, 2002) Η έννοια της κληρονομιάς Η κληρονομιά, σύμφωνα με την Kirshenblatt Gimblett (1998)3, είναι η επανεκτίμηση του απαρχαιωμένου, του λανθασμένου, του ξεπερασμένου, του νεκρού και του μη χρήσιμου. Η Kirshenblatt Gimblett, συμφωνεί ότι η κληρονομιά δημιουργείται μέσω μιας διαδικασίας έκθεσης (σαν γνώση, σαν παράσταση, σαν έκθεμα σε μουσείο). Η έκθεση προσδίδει την κληρονομιά και έτσι ξεκινά μια δεύτερη ζωή. Αυτή η διαδικασία απελευθερώνει την πολιτική οικονομία της έκθεσης στα μουσεία και στον πολιτιστικό τουρισμό γενικότερα. Αυτό προκύπτει από τις εξής προτάσεις (Kirshenblatt Gimblett, 1998): 1. Η κληρονομιά είναι ένα νέο είδος πολιτιστικής παραγωγής στο παρόν που πηγάζει από το παρελθόν, Η κληρονομιά παραγάγει το τοπικό για εξαγωγή, 4. Η κληρονομιά παράγεται μέσω μιας διαδικασίας που κατάσχει αυτό που εκτίθεται και παρουσιάζεται, 5. Η κληρονομιά δοκιμάζει την μεταβίβαση των αναπαλλοτρίωτων θέσεων, 6.»να κλειδί των προϊόντων της κληρονομιάς είναι η δυναμικότητά τους είτε στο παρόν είτε στην έλλειψη της επικαιρότητας / πραγματικότητα Η σχέση τουρισμού πολιτισμού Η σχέση τουρισμού-πολιτισμού και οι αλληλεπιδράσεις τους αποτελεί πεδίο επιστημονικής διαμάχης και αντιπαραθέσεων. Σύμφωνα με τον Hannerz (1990:238)4 εάν θεωρήσουμε ότι ο κόσμος είναι ένα δίκτυο κοινωνικών σχέσεων στα πλαίσια μεταξύ των οποίων πραγματοποιείται ροή εννοιών, με τον ίδιο τρόπο όπως η μετακίνηση ατόμων και αγαθών, τότε ο παγκόσμιος τουρισμός μπορεί να θεωρηθεί μια μοναδική ευκαιρία για πολιτιστικές ανταλλαγές, φέρνοντας πιο κοντά ανθρώπους με διαφορετικές κουλτούρες, καλλιεργώντας ένα κλίμα παγκόσμιας κατανόησης. Η άποψη αυτή ενισχύεται και από την τοποθέτηση του ΠΟΤ: «ανάπτυξη του τουρισμού ως σημαντικού παράγοντα ώθησης της παγκόσμιας ειρήνης 5 και κατανόησης, της οικονομικής ανάπ. καθώς ταιριάζει περισσότερο με το πνεύμα των ταξιδιών που πραγματοποιούνται τον 18 ο και 19ο αιώνα, έχοντας ως στόχο την σύναψη εθνικών και διεθνών σχέσεων, την επαφή με άλλους λαούς, την εκμάθηση ξένων γλωσσών. Η σύγχρονη σχέση τουρισμού-πολιτισμού 2 Μουτάφη, Β. (2002)»ρευνες για τον τουρισμό στην Ελλάδα και στην Κύπρο: Μια ανθρωπολογική προσέγγιση, Αθήνα, Εκδόσεις Προπομπός 3 Kirshenblatt-Gimblett, B. (1998) Destination culture: Tourism, museums, heritage, Berkeley: University of California Press. 4 Hannerz U. (1990), Cosmopolitans and locals in world culture, In: Featherstone M., (ed.), Global CultureNationalism, Globalization and Modernity, Sage Publications Ltd, London 5 WTO (1980), Manila Declaration on World Tourism, Madrid

18 χαρακτηρίζεται από την δημιουργία πολιτιστικών στερεοτύπων, τις προσπάθειες αλλοίωσης των τοπικών πρακτικών, την εμπορευματοποίηση των πολιτιστικών στοιχείων, τις φυσικές φθορές μνημείων κ.α. Ο MacCannell (1976)6 και ο Cohen (1979)7 αναφέρουν ότι ο πολιτισμός ως διαδικασία βρίσκεται στους στόχους των τουριστών αναζητώντας την αυθεντικότητα και μέσω αυτής την τουριστική εμπειρία. Στα πλαίσια αυτά δημιουργούνται πολιτιστικά αγαθά με σκοπό την τουριστική κατανάλωση. Τα αγαθά αυτά σκηνοθετημένης αυθεντικότητας εμπεριέχουν τον κίνδυνο μακροχρόνια να καταγραφούν ως αυθεντικά πολιτιστικά αγαθά, πλαστογραφώντας το πολιτιστικό κεφάλαιο του τόπου. Γι αυτό είναι αναγκαίο να υπάρξει διαχωρισμός μεταξύ των πολιτιστικών αγαθών προς τουριστική κατανάλωση και του πολιτισμού ως διαδικασία, που αποτελεί βασικό κίνητρο για τον πολιτιστικό τουρισμό Η έννοια του πολιτιστικού τουρισμού Ο τουρισμός και ο πολιτισμός είναι δύο έννοιες που συνδέονται μεταξύ τους, αφού εξ ορισμού οι άνθρωποι που ταξιδεύουν, που κάνουν τουρισμό, επισκέπτονται έναν τόπο για να γνωρίσουν και τον πολιτισμό του, όπως αυτός εκφράζεται με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής ηθικής και υλικής (οικονομικής και τεχνικής) ζωής του λαού στη διαδρομή του χρόνου, καταλήγουμε στο συμπέρασμα, πως ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί πόλο έλξης και μια κοινωνική και πολιτιστική λειτουργία. Ο όρος πολιτιστικός τουρισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατανάλωση προϊόντων τέχνης, μνημείων και τοποθεσιών, λαϊκών παραδόσεων καθώς και μια ευρεία γκάμα άλλων πολιτιστικών προϊόντων, από τους τουρίστες. Διαπιστώνουμε ότι ο όρος πολιτιστικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα διευρυμένος, γεγονός που δυσκολεύει την αποδοχή μιας κοινής εννοιολογικής οριοθέτησης (Richards: 1993)8. O Bonink (1992)9 προβαίνει σε δυο βασικές διακρίσεις. Στην πρώτη περιλαμβάνονται τα θελγήτρων που προσελκύουν τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού. Η δεύτερη εννοιολογική προσέγγιση είναι περισσότερο συγκεκριμένη, και προσπαθεί να σκιαγραφήσει τα κίνητρα και τις δραστηριότητες των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού που τους οδηγούν να επισκεφτούν τελικά τα μνημεία και τις τοποθεσίες πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Ο ΠΟΤ (1985)10 υιοθετεί δυο διαφορετικές εννοιολογικές προσεγγίσεις του πολιτιστικού μετακινήσεις ατόμων που πραγματοποιούνται κατά βάση με ουσιώδη πολιτιστικά κίνητρα όπως είναι: οι παραστάσεις τέχνης, οι πολιτιστικές περιηγήσεις, η συμμετοχή σε φεστιβάλ και άλλα πολιτιστικά γεγονότα, οι επισκέψεις σε μνημεία και τοποθεσίες, η μελέτη της φύσης, τα ήθη και έθιμα (high culture). 6 MacCannell D. (1976), The Tourist: a New Theory of the Leisure Class, Macmillan, London Cohen E. (1979), A phenomenology of tourist experiences, Sociology 13 8 Richards W.S. (1993), How to Market Tourist Attractions, Festivals and Events, Longman, London 9 Bonink C. (1992), Cultural tourism development and government policy, MA dissertation, Rijksurniversiteit Utrecht 10 WTO (1985), The State s Role in Protecting and Promoting Culture as a Factor of Tourism Development and the Proper Use and Exploitation of the National Cultural Heritage of Sites and Monuments for Tourism, Madrid

19 μων, με σκοπό την ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για την εξερεύνηση του διαφορετικού που οδηγεί στη βελτίωση του πολιτιστικού επιπέδου των ατόμων μέσα από την προσέγγιση δεν χρησιμοποιείται συχνά διότι δεν παρέχει τις βάσεις για επιστημονική διερεύνηση του τι πραγματικά περιλαμβάνει ο πολιτιστικός τουρισμός. Η ευρύτητα των διαφορετικών εννοιολογικών προσεγγίσεων ως προς τον όρο πολιτιστικός τουρισμός, στοχεύει στον ακριβή προσδιορισμό των δραστηριοτήτων και ενεργειών που περιλαμβάνονται σε αυτή τη μορφή τουρισμού, καθώς και τη σκιαγράφηση των κινήτρων των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού. Μελέτες του WTO εκτιμούν πως το 37% του παγκόσμιου τουρισμού είναι πολιτιστικός τουρισμός Χρήση αντικειμένων πολιτιστικής κληρονομιάς Τουρισμός Πολιτιστικός Τουρισμός Κατανάλωση εμπειριών και προιόντων πολιτισμού και κουλτούρας Τουρίστας Σχήμα 1-1: Τα συστατικά μέρη του πολιτιστικού τουρισμού Οι παράγοντες ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού Παράγοντες ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού αποτέλεσαν οι παρακάτω τάσεις: Η έντονη κριτική αμφισβήτησης των ωφελειών του κλασικού μαζικού μοντέλου τουριστικής ανάπτυξης και οι καταστροφικές συνέπειες του. Αντίθετα το μοντέλο ανάπτυξης του πολιτιστικού τουρισμού εστιάζει στην συντήρηση, διαφύλαξη και προστασία του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος. Ο πολιτιστικός τουρισμός έχει αποδείξει ότι μπορεί να σταθεί έξω από το επίκεντρο της κοινωνικής κριτικής και μάλιστα να αποστασιοποιηθεί από αυτήν. Αλλαγή στα κίνητρα των τουριστών θέτουν τις πολιτιστικές δραστηριότητες σε βασικό κίνητρο πραγματοποίησης ταξιδιών, προσελκύοντας όλο και μεγαλύτερο αριθμό ενδιαφερομένων. Παράλληλα η αλλαγή της νοοτροπίας για αναζήτηση της πολιτιστικής μας ταυτότητας αποτελεί ένα επιπρόσθετο στοιχείο εστίασης στον πολιτισμό. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ένα μέσω πληροφόρησης και συνεχής αφύπνισης. μετατρέποντας την αναζήτηση της πολιτιστικής ταυτότητας σε μια μοναδική τουριστική εμπειρία

20 1.2.6 Κίνητρα και χαρακτηριστικά των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού Στόχος της εννοιολογικής προσέγγισης του πολιτιστικού τουρισμού αποτελεί η ανίχνευση των κινήτρων και των αντιλήψεων, που οδηγούν σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισμού. Για παράδειγμα οι McIntosh και Goeldner (1986)11 ως πολιτιστικό τουρισμό θεωρούν: όλους τους τύπους ταξιδιών μέσα από τα οποία οι ταξιδιώτες πληροφορούνται για την ιστορία, την πολιτιστική κληρονομιά και τις καθημερινές πρακτικές επιβίωσης άλλων λαών. Αντίθετα ο Wood (1984)12 θεωρεί ότι: «ο ρόλος του πολιτισμού ως τουριστική εμπειρία είναι να συμβάλει στη διαμόρφωση μια ευρύτερης εικόνας για την κατάσταση που κυριαρχεί, αποτελεί αντικείμενο του ethnic τουρισμού. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες αποτελούν κύριο κίνητρο μεγάλου αριθμού τουριστών αναψυχής (leisure tourists) μετατρέποντας αυτή τη μορφή τουρισμού σε σημαντική οικονομική δραστηριότητα και σε περιφερειακό επίπεδο (Walle 1995)13. Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί δραστηριότητα των serious leisure tourists, (Deldaere 1994)14, οι οποίοι επισκέπτονται ένα τόπο, μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή προκειμένου να εκφράσουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους ή ένα χόμπι. Στόχος της συμμετοχής είναι η έκφραση των γνώσεων και δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν τα άτομα, είτε η απόκτηση περαιτέρω κατάρτισης. Οι Hall και Weiler (1992)15 εισάγουν τον όρο του special interest tourism που αποτελεί μορφή τουρισμού των serious leisure. Οι τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, πραγματοποιούν μια συστηματική και συνεχή προσέγγιση στις παραμέτρους που εφάπτονται με το αντικείμενο του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τους. Αυτό μπορεί να είναι: μια μορφή τέχνης, η γαστρονομία, ο προφορικός και γραπτός λόγος, η ιστορία, μια γεωγραφική περιοχή κ.α. Οι γνώσεις τους θεμελιώνονται τόσο μέσα από τη μελέτη ειδικών βιβλίων, περιοδικών κ.α. όσο και από την άμεση συμμετοχή σε δραστηριότητες. Όλοι οι τουρίστες που συμμετέχουν σε μια πολιτιστική δραστηριότητα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως special interest tourists. Οι τουρίστες που ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ειδικό ενδιαφέρον τους, έχουν αποκτήσει γνώσεις και εμπειρίες συχνά στη διάρκεια πολλών ετών. Οι τουρίστες που κατά τη διάρκεια των διακοπών τους ασχολήθηκαν με πολιτιστικές δραστηριότητες, ή πραγματοποίησαν 2-3 πολιτιστικές δραστηριότητες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν special interest tourists. Οι τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού διαχωρίζονται σε δυο ομάδες: general cultural tourists, specialized cultural tourists. Οι πρώτοι επισκέπτονται διαφορετικές κάθε φορά γεωγραφικές περιοχές (χώρες, πόλεις, περιφέρειες) με στόχο την εξερεύνηση και γνωριμία με τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε μίας, αποκτώντας γνώσεις και εμπειρίες που οδηγούν στη συγκρότηση μιας γενικής εικόνας για τους πολιτισμούς άλλων λαών. Αντίθετα οι specialized cultural tourists εστιάζουν σε ένα μικρό αριθμό περιοχών, συχνά και σε μια μόνο περιοχή. Επισκέπτονται μια συγκεκριμένη πόλη, χώρα ή περιοχή με στόχο να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν το ευρύτερο πολιτιστικό υπόβαθρο που χαρακτηρίζει την περιοχή. Άλλες φορές η γεωγραφική περιοχή μπορεί να μεταβάλλεται αλλά να παραμένει σταθερό το αντικείμενο εξερεύνησης πχ. μορφή τέχνης, μουσεία, φεστιβάλ. Και οι δυο 11 McIntosh W.R. - Goeldner C.R. (1986), Tourism: principles, practises, philosophies, New York, John Wiley & Sons Inc. 12 Wood R.E. (1984), Ethnic tourism, the state and cultural change in Southeast Asia, Annals of Tourism Research Walle A.H. (1995), Habits of thought and cultural tourism, Annals of Tourism Research 23 (4) 14 Delbaere R. (1994), Le tourisme culturel et recreotouristique, leurs approches méthodologiques et leurs potentialités", Paper presented at the International Leisure Studies Conference, Université du Québec 15 Hall C.M., and Weiler B. (1992), Introduction in Special Interest Tourism, Wiley, New York

21 ομάδες αναζητούν την αυθεντική διάσταση των πραγμάτων και έχουν την τάση να αποφεύγουν τις εμπορευματοποιημένες εκφράσεις του αντικειμένου τους. Τα πολιτιστικά κίνητρα οδηγούν συνήθως σε δύο είδη τουριστικών ταξιδιών: ταξίδια περιήγησης με στόχο την απόκτηση εμπειριών και ευρύτερης γνώσης του κόσμου και ταξίδια μορφωτικά-πολιτιστικά σε συγκεκριμένες χώρες ή περιοχές που θεωρούνται διεθνή ή τοπικά κέντρα πολιτισμού και εκπαίδευσης. Στην πρώτη περίπτωση άτομα νέα συνήθως σε ηλικία ταξιδεύουν σε διάφορες περιοχές του κόσμου, ενώ παράλληλα εργάζονται και αποκτούν εμπειρίες από την επαφή τους με διαφορετικές κοινωνίες και πολιτισμούς. Τα ταξίδια αυτά αποτελούν σε κάποιο μέτρο τη συνέχεια των περιηγητικών ταξιδιών των προηγούμενων αιώνων. Στη δεύτερη περίπτωση το κίνητρο μπορεί να είναι καθαρά πολιτιστικό, π.χ. η επίσκεψη ενός διάσημου μνημείου ή πόλης με πλούσιο πολιτισμό (Ακρόπολη, Παρίσι), ενώ συχνά σχετίζεται με εκπαιδευτικούς σκοπούς, π.χ. η επίσκεψη σε διάσημα πανεπιστήμια ή βιβλιοθήκες των ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου ή η παραμονή για κάποιο χρονικό διάστημα σε μια πόλη για εκπαιδευτικούς λόγους (ερευνητικό έργο, μετεκπαίδευση, επιμόρφωση κτλ.). Στοιχεία που μπορούν να αποτελέσουν αντικείμενο προσέλκυσης τουριστών πολιτιστικού τουρισμού είναι (Τσάρτας 1996:297)16 μορφές τέχνης (μουσική, χορός, γλυπτική κ.α) έθιμα και παραδόσεις της περιοχής που σχετίζονται με την τοπική παράδοση ιστορία, θρησκεία (πνευματικά και υλικά στοιχεία) δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα) σύνολα φυσικού περιβάλλοντος ή μικτού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος (τοπία) πολιτιστικές εκδηλώσεις Κατηγορίες πολιτιστικού τουρίστα17 Τύπος Περιγραφή Χαρακτηριστικά τουρίστα Purposeful Πρωταρχικό κίνητρο ταξιδιού ο πολιτισμός. Ο τουρίστας διαθέτει βαθιά πολιτιστική κουλτούρα και συνείδηση. 16 Μουσεία Γκαλερί Χειροτεχνεία Λιγότερο γνωστά αξιοθέατα στον προορισμό Τοπική κουλτούρα Αναζητεί a-priori πληροφόρηση για τον προορισμό σε μεγάλο βαθμό αφού θεωρεί τον πολιτισμό πρωτεύων κίνητρο ταξιδιού O πολιτιστικός πόρος θα πρέπει να παρουσιάζεται με αρκετές λεπτομέρειες, τεχνικές και ιστορικές, με περισσότερη σαφήνεια, ακρίβεια και εμβάθυνση, όταν αυτός ο τύπος Τσάρτας Π. (1996), Τουρίστες, ταξίδια, τόποι: Κοινωνιολογικές προσεγγίσεις στον τουρισμό, Εξάντας, Αθήνα 17 McKercher Β.,, Hilary du Cros, (2002), Cultural Tourism, The Partnership between Tourism and Cultural Heritage Management,The Haworth Hospitality Press

22 τουρίστα είναι η ομάδα-στόχος του cultural strategic management segmentation Sightseeing Βασικό κίνητρο ταξιδιού ο πολιτισμός, αλλά όχι το κυρίαρχο. Οι εμπειρίες πολιτιστικού περιεχομένου Περισσότερο βάρος στην ποσότητα κι όχι στην ποιότητα κατανάλωσης πολιτιστικών εμπειριών Διαδρομές Αναζητεί a-priori πληροφόρηση για τον προορισμό σε μικρό βαθμό αφού θεωρεί τον πολιτισμό δευτερεύων κίνητρο ταξιδιού O πολιτιστικός πόρος θα πρέπει να παρουσιάζεται με σχετικά κατανοητό τρόπο, με περισσότερη λεπτομέρεια όμως, όταν αυτός ο τύπος τουρίστα είναι η ομάδα-στόχος του cultural strategic management segmentation Serendipitous Ο τουρίστας ο οποίος ταξιδεύει χωρίς βασικό κίνητρο τον πολιτισμό, αλλά μετά την συμμετοχή του στο ταξίδι σε διάφορες δραστηριότητες καταλήγει να έχει πλούσιες εμπειρίες πολιτισμού και κουλτούρας. Η δυσκολότερη κατηγορία για να μοντελοποιηθεί, δεδομένου πως κρύβει μέσα της το αναπάντεχο, το οποίο συνήθως οδηγεί αδιάφορους φαινομενικά τουρίστες σε καταναλωτές πλούσιας πολιτιστικής εμπειρίας. Αναζητεί a-priori πληροφόρηση για τον προορισμό σε μικρό βαθμό αφού θεωρεί τον πολιτισμό δευτερεύων κίνητρο ταξιδιού. Casual Χαμηλής σπουδαιότητας ο πολιτισμός, ως κίνητρο ταξιδιού. Οι εμπειρίες πολιτιστικού περιεχομένου Βλέπε Incidental... Δεν αποφεύγουν τις επισκέψεις σε αξιοθέατα θρησκευτικού τύπου. Πολιτιστικές εμπειρίες μικρού Αναζητεί a-priori πληροφόρηση για τον προορισμό σε μικρό βαθμό αφού θεωρεί τον πολιτισμό δευτερεύων κίνητρο ταξιδιού O πολιτιστικός πόρος θα πρέπει να παρουσιάζεται με έναν εύκολα κατανοητό αυτός ο τύπος τουρίστα είναι η

23 ομάδα-στόχος του cultural strategic management segmentation Incidental Δεν ταξιδεύει για πολιτιστικές εμπειρίες, αλλά συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες. Οι εμπειρίες πολιτιστικού περιεχομένου είναι πολύ αξιοθέατα σε τουριστικούς κόμβους προς ευκολία χωρίς δυσκολίες κατανόησης και μεγάλες απαιτήσεις διανοητικού φόρτου. Αποφεύγουν τις επισκέψεις σε αξιοθέατα θρησκευτικού τύπου. Δεν ταξιδεύει για πολιτιστικές εμπειρίες, αλλά συμμετέχει σε διάφορες δραστηριότητες. Οι εμπειρίες πολιτιστικού περιεχομένου είναι πολύ Αναζητεί a-priori πληροφόρηση για τον προορισμό σε μικρό βαθμό αφού θεωρεί τον πολιτισμό δευτερεύων κίνητρο ταξιδιού O πολιτιστικός πόρος θα πρέπει να παρουσιάζεται με έναν εύκολα κατανοητό αυτός ο τύπος τουρίστα είναι η ομάδα-στόχος του cultural strategic management segmentation

24 Deep Serendipitous Cultural Purposeful Cultural Tourist Tourist Experience sought Incidental Casual Sightseeing Cultural Cultural Cultural Tourist Tourist Tourist Shallow Low Importance of cultural tourism in the decision to visit a destination Σχήμα 1-2: Κατηγορίες πολιτιστικού τουρίστα Και οι 5 κατηγορίες μπορούν να βρεθούν σε κάθε προορισμό. Η αναλογία μόνο διαφέρει ανάμεσα στους προορισμούς και εξαρτάται: Από το προφίλ του προορισμού Τους πολιτιστικούς πόρους του προορισμού Δημογραφικά χαρακτηριστικά των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού. Εκπαιδευτικό επίπεδο Η σχέση εκπαίδευσης και πολιτισμού είναι στενή και βαθιά ριζωμένη στο χρόνο αφού ξεκινά από τους ταξιδιώτες των Grand Tour. Κατά συνέπεια η σχέση μεταξύ τουρισμού, πολιτισμού και εκπαίδευσης είναι ακόμη πιο ισχυρή. Αριθμός μελετών, αναγνωρίζουν μια καθοριστική σχέση μεταξύ εκπαιδευτικού επιπέδου και άσκηση πολιτιστικών δραστηριοτήτων. Ορισμένες από αυτές πρεσβεύουν ότι η εκπαίδευση αποτελεί πιο αξιόπιστη μεταβλητή, συγκριτικά με το οικονομικό επίπεδο. Τα άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό επίπεδο αποτελούν σημαντικό κοινό για δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισμού. Κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο Η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και το κοινωνικό-οικονομικό επίπεδο των ατόμων έχουν μια στενή σχέση. Τα άτομα που βρίσκονται στα υψηλότερα κοινωνικά στρώματα ασκούν μεγαλύτερο αριθμό πολιτιστικών δραστηριοτήτων, δεδομένου ότι διαθέτουν το αντίστοιχο πολιτιστικό κεφάλαιο που απαιτεί η συμμετοχή τους. Η κοινωνική θέση των ατόμων καθορίζει σε μεγάλο βαθμό το πολιτιστικό τους κεφάλαιο. Για παράδειγμα στα μουσεία τέχνης όπου είναι αναγκαίο το κοινό να διαθέτει υψηλό High

25 πολιτιστικό επίπεδο, παρατηρείται έντονη κοινωνική διαστρωμάτωση συγκριτικά με άλλων μορφών μουσεία. Συμπερασματικά, το κοινό που επισκέπτεται μουσεία και αρχαιολογικούς χώρους προέρχεται από ποικίλες κοινωνικές τάξεις, συγκριτικά με το κοινό που παρακολουθεί παραστάσεις τέχνης. Επαγγελματικό επίπεδο Η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και ειδικότερα σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισμού, είναι έντονα αναπτυγμένες μεταξύ των ατόμων που συνδέονται επαγγελματικά με τον πολιτισμό. Για παράδειγμα ο Bevers (1993)18 αναφέρει ότι το 50% των επισκεπτών του Stedelijk Museum στο Άμστερνταμ είναι καλλιτέχνες. Αντίστοιχα στην Αμερική το 70% των ατόμων που επισκέπτονται τις γκαλερί μοντέρνας τέχνης, είναι άτομα με επαγγελματικό ενδιαφέρον στην τέχνη. Τα παραπάνω στοιχεία φανερώνουν τη σπουδαιότητα του πολιτισμού ως τομέα απασχόλησης. Ηλικιακή σύνθεση Κοινή διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας παρουσιάζουν εντονότερο ενδιαφέρον για το παρελθόν, την ιστορία και τον πολιτισμό εν γένει. Η ομάδα αυτή φαίνεται να αποτελεί την κύρια αγορά ζήτησης πολιτιστικού τουρισμού. Παρόλα αυτά το πολιτιστικό κίνητρο αρχίζει να αυξάνεται μεταξύ των τουριστών νεαρής ηλικίας συγκριτικά με την αύξηση που παρατηρείται στο σύνολο των τουριστών. Την τάση αυτή επιβεβαιώνουν οι κινήσεις Γερμανού tour operator (Studiosus) που εξειδικεύεται στα ταξίδια πολιτιστικού τουρισμού, ο οποίος στοχεύοντας σε αυτή την ομάδα διαμόρφωσε προγράμματα ειδικά για άτομα νεαρής ηλικίας. Οι μελλοντικές τάσεις φανερώνουν ακόμη εντονότερους ρυθμούς αύξησης. Διάρκεια ταξιδιών Η αύξηση του ελεύθερου χρόνου στις σύγχρονες κοινωνίες παρέχει ευκαιρίες πραγματοποίησης δραστηριοτήτων τουριστικών, πολιτιστικών είτε και συνδυασμό των δυο. Η αύξηση του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου είναι εκείνη που έδωσε ώθηση στην αύξηση των πολιτιστικών δραστηριοτήτων στον Ευρωπαϊκό χώρο σε μεγαλύτερο βαθμό από ότι στην Αμερική. Παράλληλα και το πρότυπο χρήσης του ελεύθερου χρόνου μεταβάλλεται. Αυξάνει ο αριθμός της μικρής διάρκειας ταξιδιών τα οποία λειτουργούν συμπληρωματικά προς το πρότυπο των κύριων ετήσιων διακοπών Λογικές διαπιστώσεις 18 Η συνολική ενημερότητα (awareness) του προορισμού και η φήμη του ως πολιτιστικού προορισμού επηρεάζει επίσης τον τύπο που πιθανού επισκέπτη Όσο περισσότερο γνωστός είναι ένας προορισμός για την πολιτιστική του κληρονομιά και την κουλτούρα, τόσο περισσότερους τουρίστες θα ελκύει, οι οποίοι θα ανήκουν στις πρώτες βασικές κατηγορίες. Το αν ένας πολιτιστικός πόρος είναι διάσημος αυτό δεν σημαίνει αυτόματα πως είναι και γνωστός (well-known vs. known well). Κάποιοι από τους επισκέπτες θα επισκεφθούν τον προορισμό για να αποκτήσουν προσωπική εμπειρία (και το συνεπαγόμενο status) του πολιτιστικού πόρου, ή για να αποθανατίσουν απλώς αυτή την επίσκεψη. Κάποιοι από τους τουρίστες θα έχουν πλήρη άγνοια για τον προορισμό, ή θα τον επισκεφθούν με τόσο μικρή γνώση που θα είναι αδύνατο γι αυτούς να αποκτήσουν μια βαθύτερη κατανόηση του πολιτισμού του προορισμού. Bevers T. (1993), Georganiseerd Culture, Dick Coutinho, Bussum

26 Διαφορετικοί πολιτιστικοί πόροι μέσα στον ίδιο προορισμό είναι πιθανό να ελκύουν διαφορετικές κατηγορίες τουριστών. Π.χ. τα μουσεία και οι γκαλερί είναι πιθανότερο να ελκύουν τον purposeful cultural tourist. Άλλου τύπου αξιοθέατα, όπως ιστορικά κτίρια, και γενικά όσα προσφέρουν διασκέδαση είναι πιθανότερο να και στη χώρα του τουρίστα, τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα αυτός ο προορισμός να προσελκύσει purposeful cultural tourists. Το αντίθετο συμβαίνει για τους τουρίστες εσωτερικού τουρισμού Οι τάσεις και οι προοπτικές του πολιτιστικού τουρισμού Είναι πασιφανές ότι ο πολιτιστικός τουρισμός ακολουθεί μια αυξητική πορεία την τελευταία 25ετία, ενώ οι προοπτικές είναι ευοίωνες και για μελλοντική ανάπτυξη. Η ανάπτυξη του κληρονομιάς, λειτουργώντας ως κινητήριος δύναμη για την πραγματοποίηση ταξιδιών καθώς και στη γενικότερη αύξηση της τουριστικής κατανάλωσης. Το εκπαιδευτικό επίπεδο φαίνεται να έχει καταλυτικό χαρακτήρα στην απόφαση για συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και κατά συνέπεια στον πολιτιστικό τουρισμό. Καθώς το επίπεδο εκπαίδευσης των ατόμων συνεχώς βελτιώνεται, εφόσον οι όροι διαβίωσης καλυτερεύουν, διαφαίνεται ότι ο πολιτιστικός τουρισμός θα συνεχίσει να αυξάνεται και να επεκτείνεται γεωγραφικά σε περισσότερες περιοχές. Υψηλό πολιτιστικό κίνητρο παρατηρείται μεταξύ των τουριστών που προέρχονται από χώρες της Νότιας Ευρώπης ιδιαίτερα την Ιταλία και την Ισπανία. Οι χώρες αυτές φαίνεται ότι και στο μέλλον θα παίξουν καθοριστικό ρόλο, καθώς ο συνολικός αριθμός τουριστών και η αναλογία τουριστών πολιτιστικού τουρισμού θα αυξάνει. Παράλληλα αναμένεται αύξηση των τουριστών πολιτιστικού ενδιαφέροντος που προέρχονται από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, θέλοντας να επισκεφθούν τα σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα της Δυτικής Ευρώπης. Το υψηλό επίπεδο προσέλκυσης των τουριστών -κυρίως όσων επισκέπτονται πρώτη φορά την Ευρώπη- στα πολιτιστικά θέλγητρα θα ενισχύσει την τάση αυτή ιδιαίτερα στις νέες αγορές της Ανατολικής Ευρώπης και της Ασίας. 1.3 ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΑΠΟΘΕΜΑ19 Στα οικονομικά συνηθίζουμε να διαχωρίζουμε το κεφάλαιο σε τρείς κύριες μορφές. Το φυσικό κεφάλαιο, που σημαίνει το απόθεμα των πραγματικών αγαθών όπως οι εγκαταστάσεις, οι μηχανές, τα κτήρια, κ.λπ. που συμβάλλουν στην παραγωγή των περαιτέρω αγαθών, (Hicks, 1974)20. Πιό πρόσφατα, ένας δεύτερος τύπος κεφαλαίου, το ανθρώπινο κεφάλαιο, (Becker, 1994)21, που προκύπτει από την συνειδητοποίηση ότι η ενσάρκωση των εμπειριών και των ικανοτήτων στους ανθρώπους αντιπροσωπεύει ένα απόθεμα κεφαλαίου που είναι εξίσου σημαντικό όσο το φυσικό στην παραγωγική διαδικασία της οικονομίας. Πιό πρόσφατα ακόμα, ύστερα από την αυξανόμενη επίδραση των περιβαλλοντικών προβλημάτων 19 Πηγές: Throsby, D., (1995) Culture, Economics and Sustainability. Journal of Cultural Economics 19 Throsby, D., (1997) Sustainability and Culture: Some Theoretical Issues. International Journal of Cultural Policy 4 Throsby, D., (2000) Conceptualizing Heritage as Cultural Capital Australian Heritage Commission: Heritage Economics Challenges for Heritage Conservation and sustainable Development in the 21st Century. Conference Proceedings 2000, Australian National university of Canberra, Serageldin, I., (1999) Very Special Places: The Architecture and Economics of Intervening in Historic Cities The International Bank for Reconstruction and Development/ THE WORLD BANK 20 Hicks, John (1974) Capital Controversies: Ancient and Modern. American Economic Review 64: Becker, Gary S. (1994) Human Capital. Columbia University Press, New York

27 στις οικονομικές δραστηριότητες, οι οικονομολόγοι αποδέχονται το φαινόμενο του φυσικού κεφαλαίου ενοώντας το απόθεμα ανανεώσιμων και μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων συμπεριλαμβανομένου των οικολογικών διαδικασιών (Jansson et Al, 1994)22. Αν και η ιδέα "της φύσης" φαίνεται πως προέρχεται από το ενδιαφέρον των κλασικών πολιτικών οικονομολόγων για το έδαφος ως παράγοντα της παραγωγής, η ανάλυση του φυσικού κεφαλαίου και ειδικά ο ρόλος του στην βιωσιμότητα έχει προκύψει πρόσφατα. Το πολιτιστικό κεφάλαιο/απόθεμα αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία από τα παραπάνω, και προέκυψε από την απλή παρατήρηση πως τα πολιτιστικά φαινόμενα όπως τα κτήρια πολιτιστικής κληρονομιάς και τα έργα τέχνης έχουν όλα τα χαρακτηριστικά των «στοιχείων μπορεί να αποτυπωθεί απλά σαν οινοκομικό κεφάλαιο αλλά σαν πολιτιστικό. Το πολιτιστικό κεφάλαιο/απόθεμα αποτελεί αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της ανάπτυξης του τουρισμού. Η επιθυμία των τουριστών να πραγματοποιήσουν επαφές και να γνωρίσουν μορφές και στοιχεία του υλικού και πνευματικού πολιτισμού της χώρας που επισκέπτονται, όπως μνημεία, χειροτεχνήματα, έθιμα, πολιτιστικές δραστηριότητες, μορφές τέχνης κ.α., επιδιώκοντας να βιώσουν εμπειρίες από άλλους πολιτισμούς, είναι κίνητρα συνυφασμένα με την έννοια του τουριστικού φαινομένου. Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά ή αλλιώς το πολιτιστικό απόθεμα, με την ευρύτερη έννοια, ανήκει σε όλους. Όλοι έχουμε το δικαίωμα και την υποχρέωση να κατανοούμε, να εκτιμούμε και να διατηρούμε τις παγκόσμιες αξίες της. Στην ευρεία έννοια του όρου "κληρονομιά", όπως προαναφέραμε, περιλαμβάνεται τόσο το φυσικό όσο και το πολιτιστικό περιβάλλον. Συμπεριλαμβάνονται ακόμα σ' αυτήν τοπία, ιστορικοί χώροι, τοποθεσίες και δομημένο περιβάλλον, καθώς και η βιοποικιλότητα, οι συλλογές, οι παλιές και συνεχιζόμενες πολιτιστικές πρακτικές, η γνώση και οι ζωντανές εμπειρίες. Στην πολιτιστική κληρονομιά καταγράφεται και απεικονίζεται η μακρόχρονη πορεία της ιστορικής εξέλιξης, ενώ η κληρονομιά αυτή διαμορφώνει ουσιαστικά και την ταυτότητα κάθε έθνους, χώρας, περιοχής ή τόπου και επομένως αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της σύγχρονης ζωής. Αυτή είναι ένα δυναμικό σημείο αναφοράς και ένα θετικό μέσο ανάπτυξης και αλλαγών. Η ιδιαίτερη πολιτιστική κληρονομιά και η συλλογική μνήμη κάθε περιοχής ή κοινωνικού συνόλου αποτελεί αναντικατάστατο και σημαντικό υπόβαθρο για τη σύγχρονη και μελλοντική ανάπτυξη. 22 Jansson, Ann Mari et al. (eds) (1994) Investing in Natural Capital: The Ecological Economics Approach to Sustainability. Island Press, Washington D.C

28 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ

29 2.1 Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΝΤΠΕ23 ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Η άνοδος στο βιοτικό επίπεδο, οι δημογραφικές αλλαγές και οι μεταβολές στις προτιμήσεις σε ό,τι αφορά τους ταξιδιωτικούς προορισμούς και τα μέσα μεταφοράς δημιουργούν νέες συνθήκες στην τουριστική αγορά. Τα κύρια χαρακτηριστικά είναι πλέον η μεγαλύτερη ευελιξία, η απαίτηση για ποιοτικότερα και λιγότερο μαζικά προϊόντα καθώς και οι ανταγωνιστικές τιμές από μια όλο και μεγαλύτερη ποικιλία παρόχων υπηρεσιών. Αν και τα πακέτα υπηρεσιών εξακολουθούν να αποτελούν τον κανόνα, ο τουρισμός "do-it-yourself" αυξάνεται όλο και περισσότερο. Η ικανότητα των πελατών να εντοπίζουν οι ίδιοι πληροφορίες και να αγοράζουν υπηρεσίες αναπτύσσεται συνεχώς τα τελευταία χρόνια. Προκειμένου να ανταποκριθεί ο κλάδος στις νέες αυτές προκλήσεις, είναι απαραίτητη η ανάπτυξη της τηλεπικοινωνιακής και τεχνολογικής υποδομής. Η συνεχής και αλµατώδης πρόοδος της τεχνολογίας και της χρήσης του Διαδίκτυου δηµιουργεί νέες ευκαιρίες για την προώθηση του τουρισµού στη χώρα µας, τονίζοντας την τουριστών, καθώς και για τη διατήρηση της επιθυµίας τους για πραγµατοποίηση διακοπών στην Ελλάδα. Τόσο σήµερα, όσο και στο παρελθόν, γεωπολιτικές κρίσεις στην ευρύτερη περιοχή αποτελούν απειλή για τον τουρισµό στη χώρα µας. Οι µακροπρόθεσµες συνέπειες από συνεχόµενες αποτυχηµένες τουριστικές περιόδους, σε συνδυασµό µε τον ανταγωνισµό από άλλες χώρες, ενέχουν σοβαρούς κινδύνους για την υποβάθμιση της ποιότητας του τουριστικού προϊόντος της χώρας και περαιτέρω ερήµωση των νησιών, τα οποία βασίζονται, κατά γενική οµολογία, στις τουριστικές εισπράξεις, αλλά και στα ποσά που ξοδεύουν οι»λληνες ταξιδιώτες κατά την καλοκαιρινή περίοδο. Οι ΝΤΠΕ μπορούν να προσφέρουν σηµαντικές υπηρεσίες στον τομέα του Τουρισμού. Ο τουρισμός αναπόφευκτα επηρεάζεται από το νέο επιχειρησιακό περιβάλλον, το οποίο δημιουργήθηκε από την τεχνολογική επανάσταση, και οι ΝΤΠΕ συντελούν στην ικανότητα της τουριστικής βιομηχανίας να βελτιώνει την ανταγωνιστικότητα και αποδοτικότητά της. αποτελεσματική χρήση των ηλεκτρονικών υπολογιστών είναι το θεμέλιο για τον τομέα του τουρισμού, όντας στον 21ο αιώνα. Σε αντίθεση με τα στερεά προϊόντα, οι «μη απτές δυνατόν να εκθέτονται υλικά και για αυτό το λόγο εξαρτώνται ως επί το πλείστον από αναπαραστάσεις και περιγραφές, π.χ. πληροφορίες σε εκτυπώσεις ή σε οπτικό-ακουστική μορφή, για την προσέλκυση πελατών. Γι αυτόν το λόγο, οι επικοινωνίες και τα μέσα μεταφοράς πληροφοριών είναι απολύτως αναγκαία στη βιομηχανία του τουρισμού. Συνεπώς, η ραγδαία ανάπτυξη της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης κάνει τις ΝΤΠΕ αναγκαίο συνεργάτη του τουρισμού, αναλαμβάνοντας να παίζουν ολοένα και πιο σημαντικό ρόλο στην τουριστική αγορά, στη διανομή του προϊόντος και στο συντονισμό. 2.2 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ Υπήρξαν κάποιες τεχνολογικές εξελίξεις οι οποίες επηρέασαν καθοριστικά τον τουρισμό επιτρέποντας τη βελτίωση της ουσίας και της αποτελεσματικότητας των παραδοσιακών υπηρεσιών, αλλά και την ανάπτυξη νέων.»νας βασικός προωθητικός παράγοντας είναι η ανάπτυξη των δικτυακών δυνατοτήτων. Καταρχάς, η αύξηση της ευρυζωνικότητας αποτελεί ένα καθοριστικό παράγοντα για την ποσότητα και την ποιότητα της πληροφορίας που μπορεί να παρουσιαστεί στο Internet. 23 Νέες Τεχνολογίες Πληροφοριών & Επικοινωνιών

30 Ουσιαστικά η ανάπτυξη των broadband24 υποδομών επιτρέπει στους χρήστες να έχουν πρόσβαση σε multimedia περιεχόμενο σε πραγματικό χρόνο. Το γεγονός αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στην τουριστική αγορά, καθώς η επιλογή ενός συγκεκριμένου προορισμού σχετίζεται άμεσα με την ποιότητα των πληροφοριών που έχει στη διάθεσή του ο δυνητικός πελάτης.»χει αποδειχθεί ότι η ύπαρξη εικόνων και λεπτομερών πληροφοριών σε κάποιο web site, παίζει καθοριστικό ρόλο στην άποψη του πελάτη για την ποιότητα ενός προϊόντος. Μία δεύτερη διάσταση στο χώρο των δικτύων σχετίζεται με τις ασύρματες επικοινωνίες, μία από τις πλέον ταχύτατα αναπτυσσόμενες τεχνολογίες. Οι ασύρματες τεχνολογίες επιτρέπουν στις επιχειρήσεις να "φτάνουν" τους πελάτες τους ή τους επιχειρηματικούς συνεργάτες τους σε οποιοδήποτε γεωγραφικό σημείο, οποιαδήποτε χρονική στιγμή και μέσω διαφορετικών συσκευών. Οι υπηρεσίες ξεκινούν από πολύ βασικές δυνατότητες επικοινωνίας, όπως ένα SMS μήνυμα, και μπορούν να γίνουν εξαιρετικά πολύπλοκες και ενδιαφέρουσες όσο χρησιμοποιούνται ασύρματες δικτυακές τεχνολογίες με αυξημένη λειτουργικότητα (κινητή τηλεφωνία 3G, Wi-Fi, WiMax)25. Οι τεχνολογίες ασφάλειας και προστασίας των προσωπικών δεδομένων παίζουν και αυτές καθοριστικό ρόλο στην ηλεκτρονική επιχειρηματικότητα. Η πρόοδος που έχει συντελεστεί στο συγκεκριμένο τομέα, διασφαλίζει σε πολύ υψηλό βαθμό την ασφάλεια των συναλλαγών, γεγονός, όμως, που δεν το έχει συνειδητοποιήσει μία μεγάλη μερίδα των πελατών.»νας δεύτερος σημαντικός τεχνολογικός παράγοντας που επηρεάζει την ανάπτυξη της τουριστικής επιχειρηματικότητας, σχετίζεται με τη δια-λειτουργικότητα και την ολοκλήρωση των συστημάτων, απαιτήσεις οι οποίες συναντώνται άλλωστε σε περιβάλλοντα όπου δεν υπάρχουν καθιερωμένα πρότυπα. Η δια-λειτουργικότητα περιλαμβάνει τόσο τα δεδομένα όσο και τις εφαρμογές πληροφορικής και τηλεπικοινωνιών, και προβλέπει τη δημιουργία ενός περιβάλλοντος διαφανούς ως προς την τεχνολογία που χρησιμοποιείται, και ένα διαμοιρασμένο περιβάλλον δεδομένων και διαδικασιών. Προς την κατεύθυνση αυτή συνεισφέρουν οι νέες προγραμματιστικές τάσεις που βελτιώνουν την αξιοπιστία και την απόδοση του λογισμικού, βελτιώνουν τη σχέση τιμής/απόδοση και τη δυνατότητά του να φέρει εις πέρας εξαιρετικά σύνθετες εφαρμογές. Από την άλλη μεριά, η αποδοχή της XML ως πρότυπου στο χώρο ανοίγει το δρόμο για την απογείωση της δια-λειτουργικότητας, καθώς επιτρέπει την ανταλλαγή δεδομένων ανάμεσα σε διαφορετικές εφαρμογές και πλατφόρμες. Ο τρίτος και πλέον προφανής τεχνολογικός παράγοντας στην αγορά του τουρισμού είναι αυτός των εφαρμογών. Στην αγορά είναι διαθέσιμο ένα ευρύ φάσμα εφαρμογών, γενικών 24 Broadband (Ελληνικός όρος: Ευρυζωνικός): Τύπος μετάδοσης δεδομένων, κατά τον οποίο ένα μοναδικό μέσο (καλώδιο) μπορεί να περιλαμβάνει πολλά κανάλια ταυτόχρονα. Εφαρμογές broadband είναι π.χ. η καλωδιακή τηλεόραση και οι συνδέσεις DSL. 25 3G: Ο όρος 3G αναφέρεται στην 3η γενιά ασύρματων, κινητών τηλεπικοινωνιακών standards. Η πρώτη αφορούσε στο αναλογικό κινητό μοντέλο, η δεύτερη το ψηφιακό μοντέλο και η Τρίτη (3G) αφορά στο ψηφιακό μοντέλο υψηλών ταχυτήτων. Wi-Fi: Ο όρος Wi-Fi (Wireless Fidelity) χρησιμοποιείται για να προσδιορίσει τις συσκευές που βασίζονται στην προδιαγραφή IEEE b/g και λειτουργούν στην ISM band, δηλαδή σε συχνότητες 2.4GHz για την Ευρώπη. Το Wiκαι έχει επικρατήσει σαν όρος για το υψηλής συχνότητας ασύρματο τοπικό δίκτυο (WLAN). Αποτελεί έναν τρόπο ασύρματης σύνδεσης, ενώ κοινές εφαρμογές είναι η δυνατότητα σύνδεσης με το διαδίκτυο, η τηλεφωνία μέσω διαδικτύου VoIP και η σύνδεση ηλεκτρονικών συσκευών όπως τηλεοράσεις, ψηφιακές μηχανές και αναπαραγωγής DVD. WiMax: Τεχνολογία ασύρματης δικτύωσης η οποία λειτουργεί με παρεμφερή τρόπο με το Wi-Fi, ωστόσο με πολύ μεγαλύτερη εμβέλεια. Συγκεκριμένα, ενώ το Wi-Fi εξασφαλίζει εμβέλεια επικοινωνίας μέχρι 100 μέτρα, το WiMax φθάνει τα 35 χιλιόμετρα ή και παραπάνω. Μέχρι σήμερα το Wi-Fi επέτρεπε την πρόσβαση στο Internet σε πολύ μικρή εμβέλεια γύρω από hotspots, όπως σε αεροδρόμια, συνεδριακούς χώρους ή ξενοδοχεία. Το WiMAX θα είναι σε θέση να κάνει το ίδιο σε εμβέλεια ολόκληρης πόλης, τα κτήρια της οποίας θα καλύπτουν με το σήμα τους οι ISP. Το WiMAX θα χρησιμοποιείται για την παροχή υπηρεσιών ευρυζωνικής πρόσβασης στο Internet σε τελικούς χρήστες, με εξοπλισμό ιδιαίτερα εύκολο στην εγκατάσταση. Με τον ίδιο τρόπο που σήμερα εγκαθιστά κανείς στον υπολογιστή του μια κάρτα δικτύωσης Wi-Fi, μελλοντικά θα εγκαθιστά μια κάρτα WiMAX η οποία θα του επιτρέπει να χρησιμοποιήσει από τον οικιακό του χώρο (και όχι μόνο) τις ασύρματες υπηρεσίες που παρέχουν οι ISP

31 αλλά και εξειδικευμένων, οι οποίες επιλύουν το θέμα της εσωτερικής και εξωτερικής επικοινωνίας μιας επιχείρησης με επιχειρηματικούς συνεργάτες και πελάτες, αλλά και θέματα διαχείρισης και διανομής δεδομένων, και το ηλεκτρονικό εμπόριο. Η αρχή έγινε από τους μεγάλους παίκτες του χώρου οι οποίοι ήδη διέθεταν ισχυρή τεχνολογική υποδομή και επένδυσαν στις νέες δομές. Στην πρώτη φάση οι υπηρεσίες είχαν ως επίκεντρο τον καταναλωτή. Συγκεκριμένα, η εξάλειψη των ενδιάμεσων και η άμεση επαφή με τον πελάτη βρίσκονταν στο επίκεντρο της στρατηγικής των επιχειρήσεων. Οι περισσότερες εξ αυτών επένδυσαν σε πωλήσεις, marketing και πελατειακές σχέσεις αφήνοντας ανέγγιχτο το επιχειρηματικό μοντέλο.»τσι, αρκετές νέες εταιρίες βρήκαν την ευκαιρία, εκμεταλλευόμενες τις νέες τεχνολογίες, να προωθήσουν νέα επιχειρηματικά μοντέλα τα οποία γνώρισαν τεράστια επιτυχία: ευκαιρίες της τελευταίας στιγμής, δημοπρασίες κ.ά. Ορισμένες εταιρίες δημιούργησαν μεγάλα portals βελτιώνοντας το επίπεδο υπηρεσιών που προσφέρουν, ενώ άλλες εστίασαν το ενδιαφέρον τους σε μικρότερες αγορές. Από τους πρώτους που επένδυσαν στο χώρο της τεχνολογίας ήταν οι αεροπορικές εταιρίες και οι εταιρίες που διέθεταν παγκόσμια συστήματα διανομής (Global Distribution System) για να ακολουθήσουν οι tour operators. Οι αεροπορικές εταιρίες χρησιμοποίησαν αρχικά τη μέθοδο των δημοπρασιών μέσω του Internet, προκειμένου να αυξήσουν την πληρότητα των πτήσεών τους. Η επιτυχία της αρχικής αυτής κίνησης ώθησε τις αεροπορικές εταιρίες να επεκτείνουν τις online πωλήσεις σε όλο το φάσμα υπηρεσιών τους. Κατ' αυτό τον τρόπο το eticketing έγινε η πιο δημοφιλής τουριστική ηλεκτρονική υπηρεσία. Τα GDS ξεκίνησαν να πωλούν υπηρεσίες μέσω web portals, εκμεταλλευόμενα τις τεράστιες βάσεις δεδομένων που διέθεταν. Οι πελάτες μπορούσαν να αναζητήσουν αεροπορικά εισιτήρια, δωμάτια ξενοδοχείων ή ενοικίαση αυτοκινήτων. Παράλληλα, άρχισαν να προστίθενται και άλλες συναφείς υπηρεσίες, όπως πληροφορίες για τον καιρό ή για την τοποθεσία προορισμού, ενώ σταδιακά οι υπηρεσίες άρχισαν να γίνονται πιο "έξυπνες" και ευέλικτες ώστε να προσαρμόζονται στις ιδιαιτερότητες κάθε πελάτη. Οι ξενοδοχειακές μονάδες και γενικότερα η αγορά των καταλυμάτων ξεκίνησε κι εκείνη σταδιακά να προσφέρει υπηρεσίες booking με ηλεκτρονικό τρόπο, αλλά σε υποτυπώδη μορφή. Η συνήθης πρακτική ήταν η κράτηση μέσω και η μετέπειτα επιβεβαίωσή της μέσω fax, και μάλιστα με την παρεμβολή ενδιαμέσων, ενώ πολύ σπάνια ακολουθούνταν η online διαδικασία. Η κατάσταση, βεβαίως, έχει μεταβληθεί σημαντικά με πολλές ξενοδοχειακές μονάδες να προσφέρουν online κρατήσεις απ' ευθείας, μέσω του web site τους ή μέσω άλλων καναλιών διανομής. Ανεξάρτητα από τις υπόλοιπες επιχειρηματικές κινήσεις, έκαναν την εμφάνισή τους οι οργανισμοί διαχείρισης προορισμού (Destination Management Organization - DMO) οι οποίοι αντιλήφθηκαν εγκαίρως τη μετακίνηση της βιομηχανίας του τουρισμού προς τα ηλεκτρονικά κανάλια και ξεκίνησαν ανάλογες κινήσεις. Οι οργανισμοί αυτοί ανέπτυξαν συστήματα διαχείρισης τέτοια που να μπορούν να συντονίζουν τις λειτουργίες τους και να προωθούν τα προιόντα τους (Συστήματα Διαχείρισης Προορισμών Destination Management Systems). Πρόκειται ουσιαστικά για web sites που έχουν το όνομα κάποιου γεωγραφικού προορισμού προσφέροντας τουριστικές πληροφορίες και υπηρεσίες για το συγκεκριμένο τόπο. Τα εν λόγω sites αποτελούν την πλέον οικονομική και αποτελεσματική λύση για πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις του τουριστικού κλάδου οι οποίες επιλέγουν αυτό τον τρόπο, προκειμένου να έχουν παρουσία στο Internet και δυνητικά παγκόσμια αναγνωρισιμότητα. Στις επιτυχημένες υλοποιήσεις τέτοιων web sites παρέχεται ένα ευρύ φάσμα ηλεκτρονικών υπηρεσιών όπως κρατήσεις, πληρωμές κ.ά

32 2.2.1 Destination Information and Management Systems (DIMS) Αρκετοί προορισμοί, ευεργετούνται με την ανάπτυξη Συστημάτων Διαχείρισης Προορισμών (ΣΔΠ), που εμφανίζονται στο προσκήνιο, ως η απάντηση σε μερικά βασικά στοιχεία τουριστικής προσφοράς και ζήτησης. Από την πλευρά της προσφοράς, προσφέρουν την δυνατότητα καλύτερου συντονισμού των εργασιών προώθηση των τουριστικών προϊόντων στην παγκόσμια αγορά. Από την πλευρά της ζήτησης, επικεντρώνονται στην εξειδίκευση και τυποποίηση του προϊόντος και στην μέγιστη ικανοποίηση του καταναλωτή, παρέχοντας στους καταναλωτές όλη την κλίμακα των τουριστικών υπηρεσιών που προσφέρει ο προορισμός. Tα συστήματα αυτά λειτουργούν, ως τα στρατηγικά μέσα, τα οποία βοηθούν στην ίδρυση μίας κοινής βάσης ΤΠΕ για την αύξηση των τουριστικών ωφελειών ενός προορισμού. Από μία τέτοια σκοπιά, αυτά συνεισφέρουν στην αποδοτικότητα και στην κερδοφορία των επιχειρήσεων σε μικροσκοπικό επίπεδο, και την οικονομική ανάπτυξη του τουρισμού και της περιφέρειας σε μακροσκοπικό επίπεδο. Αυτά τα συστήματα μειώνουν ακόμη τις κοινωνικές, πολιτιστικές και περιβαλλοντικές αρνητικές επιρροές, γεφυρώνοντας το κενό μεταξύ επισκεπτών και ντόπιων και βοηθώντας τους να χτίσουν ρεαλιστικές προσδοκίες από την εμπλοκή τους στις τουριστικές δραστηριότητες και επιχειρήσεις. Με βάση τα προηγούμενα πολλοί προορισμοί ξεκίνησαν να αναπτύσσουν συστήματα παροχής πληροφορίας και πραγματοποίησης κρατήσεων για τις τοπικές επιχειρήσεις, αξιοθέατα, δραστηριότητες. Η ιδέα ξεκίνησε από προορισμούς σχετικά απομακρυσμένους, αναδυόμενους που στόχευαν σε μεμονωμένους τουρίστες, αλλά και από προορισμούς με μεγάλη ανάπτυξη που εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από τα παραδοσιακά συστήματα διανομής πχ χαμηλή τιμολόγηση διαμονής από ΤΟ κλπ. Γρήγορα λοιπόν έγινε αντιληπτό πως μέσω των DΙMS (Destination Information and Management Systems) το ζήτημα της διανομής και προβολής θα επιλυόταν, ενώ κάποιες από τις αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού θα εξαλείφονταν. Το Destination Information and Management System (DIMS) αποτελεί ένα χρήσιμο εργαλείο για όλους αυτούς τους φορείς του τουρισμού οι οποίοι ενεργοποιούνται σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο και προσπαθούν να διαχειριστούν εποικοδομητικά τη δύναμη της πληροφορίας. Και αυτό, διότι η συστηματική και εμπεριστατωμένη παροχή τουριστικών πληροφοριών για ένα προορισμό αποτελεί τη βάση πάνω στην οποία ενεργοποιείται και λαμβάνει χώρα η τουριστική δραστηριότητα. Το γεγονός ότι οι οργανισμοί που δραστηριοποιούνται στις διάφορες χώρες διακατέχονται από διαφορετικές αντιλήψεις αναφορικά με το είδος και το εύρος των πληροφοριών που επιθυμούν να προσφέρουν αποτελεί τροχοπέδη για την απόδοση ενός γενικά αποδεκτού ορισμού των Συστημάτων Διαχείρισης Προορισμών (Buhalis & Schertler, , Buhalis, Tjoa & Jafari, , Sheldon, ). Γενικότερα πάντως, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι το Destination Information and Management System (DIMS) συνιστά μια ολοκληρωμένη ηλεκτρονική βάση τουριστικών πληροφοριών για το τουριστικό προϊόν μιας περιοχής, στην οποία έχουν τη δυνατότητα να καταφύγουν τόσο οι ταξιδιωτικοί πράκτορες όσο και οι ίδιοι οι ταξιδιώτες, είτε βρίσκονται στον τόπο προορισμού είτε στον τόπο προέλευσης (Sheldon, 1997:159). Μπορεί να αντικαταστήσει τις παραδοσιακές μεθόδους παροχής πληροφοριών και να αναπαραστήσει καλύτερα μια τουριστική περιοχή στην ηλεκτρονική αγορά. Οι επισκέπτες λαμβάνουν ακριβείς και λεπτομερείς πληροφορίες πιο εύκολα και οι εργαζόμενοι στα γραφεία τουρισμού διαθέτουν ένα αποτελεσματικό 26 Buhalis, D. & Schertler, W. (1999) Information and Communication Technologies in Tourism 1999, New York: Springer Verlag / Wien 27 Buhalis, D., Tjoa, A. M. & Jafari, J. (1998) Information and Communication Technologies in Tourism 1998, New York: Springer Verlag / Wien 28 Sheldon, P. (1997) Tourism Information Technology, New York: CABI Publishing

33 εργαλείο που τους βοηθά να απαντούν τα όποια ενδεχόμενα ερωτήματα των επισκεπτών (Buhalis & Schertler, 1999, Buhalis, Tjoa & Jafari, 1998, Sheldon, 1997). Τα ΣΔΠ εισάγουν μία μεγάλη ευκαιρία και έναν μηχανισμό για την διαχείριση των τουριστικών επιδράσεων στους προορισμούς, αφού αυτά βασικά ιδρύουν ένα στρατηγικό μέσο το οποίο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να προάγει τα ανερχόμενα από τον τουρισμό οφέλη. Η βιβλιογραφία για συστήματα προσανατολισμένα για προορισμούς επιδεικνύει μία ποικιλία οικονομικών κερδών, προερχομένων από τέτοια συστήματα, καθώς και αύξηση της αποδοτικότητας και της ανταγωνιστικότητας για τις μικρές, ανεξάρτητες, τοπικές τουριστικές επιχειρήσεις. Επιπλέον, εγκαθιστούν ένα ισχυρότατο μέσο, το οποίο μπορεί να βοηθήσει στην βελτιστοποίηση των κοινωνικό-πολιτιστικών και περιβαλλοντικών επιδράσεων, διαδίδοντας τις πληροφορίες και διευκολύνοντας την σχέση των επισκεπτών με τους ντόπιους. Ως βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα του Destination Information and Management System (DIMS) μπορούν να θεωρηθούν τα ακόλουθα (Buhalis & Schertler, 1999, Buhalis, Tjoa & Jafari, 1998, Sheldon, 1997): Παρέχει στους χρήστες του πληροφορίες που αφορούν όλα τα στάδια του ταξιδιού (πριν την πραγματοποίηση του ταξιδιού, κατά τη διάρκεια του, μετά την πραγματοποίηση του) Αποτελεί έγκυρη και εξατομικευμένη πηγή λεπτομερών πληροφοριών Βάση της αξιοπιστίας του είναι ο έλεγχος και η διαρκής ανανέωση των πληροφοριών που παρέχει Συνιστά χρήσιμο εργαλείο για γραφεία μάρκετινγκ του εξωτερικού και για τουριστικά γραφεία του τόπου υποδοχής Το κόστος ένταξης στο δίκτυο είναι ιδιαίτερα χαμηλό Δυνατότητα ένταξης έχουν ακόμα δημόσιες υπηρεσίες και εγκαταστάσεις Μπορεί να διασυνδέεται και με άλλα τουριστικά πληροφοριακά συστήματα Υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στις πληροφορίες του μέσω διαδικτύου καθώς και η λειτουργία συστήματος κρατήσεων Σύμφωνα με τις επίσημες προδιαγραφές που έθεσε ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού (World Tourism Organization - WTO) το , o σχεδιασμός, ανάπτυξη και λειτουργία ενός DΜS πρέπει να καλύπτει, σε γενικές γραμμές, τα παρακάτω χαρακτηριστικά: Αναζήτηση πληροφορίας ανά θεματική κατηγορία, γεωγραφία, λέξεις-κλειδιά Δυνατότητα περιηγητικού (itinerary) σχεδιασμού από τον επισκέπτη-πελάτη του DMS Κρατήσεις (off-line ή οn-line) Βάση δεδομένων στοιχείων επισκεπτών-πελατών (Customer Relations Management CRM)»ρευνα και ανάλυση αγοράς Εκτενής βιβλιοθήκη φωτογραφιών και πολυμέσων για τον προορισμό Υλικό προβολής για τα ΜΜΕ Σχεδιασμό και διαχείριση γεγονότων Μάρκετινγκ Σύνταξη και διαχείριση πληροφοριών σε διάφορες μορφές, ποιότητα και ποσότητα Οικονομική διαχείριση Διαχείριση της πληροφοριακής υποδομής (back office-front office, content management, administration) Οικονομική ανάλυση στατιστικά στοιχεία 29 WTO (2001) Ε-Business for Tourism: Practical Guidelines for Destinations and Businesses,

34 Πρόσβαση σε πληροφορίες τρίτων πηγών, όπως καιρός, δρομολόγια, συστήματα εκδόσεως εισιτηρίων για μέσα μεταφοράς ή θεαμάτων. Πιθανά Προβλήματα Κριτήρια Επιτυχίας»λλειψη στρατηγικού προσανατολισμού Αδυναμία να ενισχύσει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της τοπικής οικονομίας Στηρίζεται κυρίως σε τεχνολογικό σχεδιασμό κι όχι σε σχεδιασμό marketing Ολοκληρωμένη προσέγγιση έργου σε μικρό βαθμό Αδυναμία προσφοράς ολοκληρωμένων υπηρεσιών της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης Μικρή γεωγραφική κάλυψη που οδηγεί σε μη-βιώσιμα συστήματα»λλειψη προτυποποίησης και συμβατότητας Κενά στο ενδιαφέρον, στη συμβολή και χρηματοδότηση των δημοσιών φορέων Προσανατολισμός περισσότερο στο προϊόν κι όχι στη ζήτηση Τα κριτήρια πιθανής επιτυχίας ενός DIMS κατηγοριοποιούνται αναφορικά ως προς τις εξής κατηγορίες: Χρήστης DMS o Ικανοποιητική παροχή πληροφόρησης πριν, κατά την διάρκεια και μετά τις διακοπές στον προορισμό o Γρήγορες συναλλαγές o Ασφαλής συναλλαγές o Φιλικό user interface o Δυνατότητα παροχής εικονικών διαδρομών o Πληροφορία διαθεσιμότητας Πηγή: WTO (2001) o On-line κρατήσεις o Εύρος τιμών Δημόσιος Φορέας o Χρησιμοποίηση του DMS ως εργαλείου marketing o Χρησιμοποίηση του DMS για επίτευξη συνεργασιών o Παροχή ποιοτικής πληροφορίας Επενδυτής o Ικανότητα του DMS να είναι βιώσιμο o Δυνατότητα συνεργασίας δημόσιου-ιδιωτικού τομέα o Δυνατότητα συνδρομητικής λειτουργίας Προμηθευτής o Αξιοπιστία και ακρίβεια πληροφόρησης o Χρησιμοποίηση του DMS ως εργαλείου marketing o Ορθολογικά συνδρομητικά κόστη Τεχνολογία o Τυποποίηση στην παροχή πληροφοριακού υλικού o On-line υπηρεσίες, αξιόπιστες και ασφαλής o Προσωποποίηση υπηρεσιών o Πολυμέσα o Σύγκλιση πολλαπλών παροχέων υλικού

35 2.3 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ Η συνεχής και αλματώδης πρόοδος της τεχνολογίας και της χρήσης του διαδικτύου, φέρνουν στο προσκήνιο νέες ευκαιρίες για την προώθηση του τουρισμού στη χώρα μας, τονίζουν την αναγκαιότητα για χρήση αποδοτικότερων και "εξυπνότερων" μεθόδων προσέλκυσης τουριστών, καθώς και για τη διατήρηση της επιθυμίας τους για πραγματοποίηση διακοπών στην Ελλάδα. Οι ΝΤΠΕ έχουν τεράστια επίδραση στη βιομηχανία του τουρισμού γιατί την υποχρεώνουν να επανεξετάσει τον τρόπο με τον οποίο οργανώνει τις δραστηριότητες της, τις αξίες ή τους κανόνες συμπεριφοράς και τον τρόπο που εκπαιδεύει το ανθρώπινο δυναμικό της. Επί πλέον, η ενσωμάτωση μίας σειράς από κανάλια επικοινωνιών υψηλής δυναμικότητας στο Διαδίκτυο και τα συγκλίνοντα μέσα, τηλεπικοινωνίες και τεχνολογία πληροφοριών, βελτιώνουν την αλληλεπίδραση μεταξύ καταναλωτών και προμηθευτών. Από την αρχή του 1995, ο Παγκόσμιος Ιστός (World Wide Web) αποδείχτηκε ο πιο γρήγορα αναπτυσσόμενος τομέας του Διαδικτύου, κάνοντας δυνατή τη διανομή πληροφοριών σε μορφή κειμένου, γραφικών, εικόνας, βίντεο και ήχου. Γρήγορα έγινε η ναυαρχίδα της επανάστασης των ΝΤΠΕ, θεσπίζοντας μία καινούργια στρατηγική για αποτελεσματικά, ζωντανά και εγκαίρως ανταλλάξιμα προϊόντα και ιδέες. Αν και η πλειοψηφία, της επί του παρόντος διαθέσιμης πληροφορίας μέσα στο Διαδίκτυο βρίσκεται σε μία όχι καλά δομημένη κατάσταση, κυρίως λόγω της έλλειψης τυποποίησης, είναι πλέον αποδεδειγμένο στην πράξη ότι ο Παγκόσμιος Ιστός προσφέρει την υποδομή για οικονομικότερη διάχυση πληροφοριών, εισάγοντας σημαντικές ευκαιρίες για τις απομακρυσμένες περιοχές και τις μικρές τουριστικές επιχειρήσεις. Επίσης, το Διαδίκτυο προσαρμόζει την παροχή πληροφοριών και αγοραστικού υλικού, έτσι ώστε να είναι στα μέτρα του καταναλωτή, δημιουργώντας τις κατάλληλες προϋποθέσεις για την εξισορρόπηση της τουριστικής προσφοράς και ζήτησης Η παγκόσμια εξάπλωση του διαδικτύου και η σημασία του για τις τουριστικές αγορές H παγκόσμια εξάπλωση του διαδικτύου συνιστά αδιαμφισβήτητο γεγονός που το καθιστά πλέον ένα από τα ισχυρότερα μέσα ενημέρωσης και διακίνησης πληροφοριών. Επομένως, κρίνεται απαραίτητη η αξιοποίησή του για την προώθηση του τουρισμού. Σύμφωνα με την αναφορά30 του Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Ανάπτυξης του 2001 που δημοσιεύτηκε από το Συμβούλιο περί Εμπορίου και Ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών (UNCTAD31), αναπτυσσόμενες χώρες όπως οι Φιλιππίνες μπορούν να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητά τους σε παγκόσμιο επίπεδο διαμέσου του Ηλεκτρονικού Εμπορίου. Καθώς η τουριστική βιομηχανία αποτελεί συχνά ένα προσοδοφόρο μέσο για τις αναπτυσσόμενες χώρες, η στρατηγική χρήση του διαδικτύου θα βοηθούσε αυτές τις χώρες να δώσουν μια ώθηση στην τουριστική τους αγορά. Η συγκεκριμένη αναφορά τόνισε τη δραματική αύξηση στη χρήση του διαδικτύου στις αναπτυγμένες χώρες, κυρίως στην Ευρώπη και στις Η.Π.Α., για την αγορά προϊόντων σχετικά με τον τουρισμό. "Από το σύνολο 64 δισεκατομμυρίων δολαρίων πωλήσεων ηλεκτρονικού εμπορίου το 1999, τα ταξίδια, τα μεταφορικά, και οι κρατήσεις ξενοδοχείων μαζί αποτέλεσαν το 38.5% όλων των online πωλήσεων"32. Σύμφωνα με την ίδια αναφορά, οι επιχειρήσεις που αποτελούν την αγορά 30 Αναφορά Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Ανάπτυξης (2001) United Nations Conference on Trade and Development 32 Αναφορά Ηλεκτρονικού Εμπορίου και Ανάπτυξης (2001) σελ

36 Ηλεκτρονικού Τουρισμού (e-tourism) περιλαμβάνουν online πράκτορες, αεροπορικές εταιρίες, ταξιδιωτικές πηγές, ξενοδοχεία/ θέρετρα, προορισμούς, κρατήσεις δωματίων, μεταφορικά μέσα, διακοπές, ενοικιάσεις οχημάτων, κρουαζιέρες, ταξιδιωτικές περιπέτειες Τα κίνητρα που ωθούν στις online συναλλαγές Επιπλέον, έρευνα που διεξάχθηκε σε 1351 ταξιδιώτες αναψυχής και 1200 εργαζόμενους ταξιδιώτες τον Απρίλιο του 2002 έδειξε πως το 66% των ερωτηθέντων πιστεύει πως οι δικτυακοί τόποι ηλεκτρονικού τουρισμού παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες από τους ταξιδιωτικούς πράκτορες. Σύμφωνα με την έρευνα, το 39% των ταξιδιωτών αναψυχής (είτε χρησιμοποιούν το διαδίκτυο είτε όχι) πιστεύουν πως το διαδίκτυο είναι ευκολότερο και ταχύτερο στη χρήση από την επαφή με κάποιον ταξιδιωτικό πράκτορα. Από αυτό το γεγονός διαφαίνεται το πόσο πολύ έχουν αναπτυχθεί οι ιστοσελίδες ηλεκτρονικού τουρισμού τα τελευταία χρόνια, πόσο βελτιώθηκε ο τρόπος αλληλεπίδρασής τους με τον πελάτη καθώς και πόσο εμπλουτίστηκε το περιεχόμενό τους, ώστε να επιτρέπουν πλέον σε περισσότερο από το ένα τρίτο των ταξιδιωτών αναψυχής να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο παρά κάποιο ταξιδιωτικό πράκτορα. Συγκρίνοντας επιπλέον το σύνολο του πληθυσμού που χρησιμοποιεί το διαδίκτυο, παρατηρήθηκε πως μόνο το ένα τρίτο (33%) προτιμά να συνεργάζεται με πράκτορες παρά να χρησιμοποιεί κάποιο σχετικό δικτυακό τόπο. Επίσης σύμφωνα με την έρευνα αυτή πάνω από το ένα τρίτο του πληθυσμού των συμμετεχόντων και πάνω από το 50% αυτών που έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο το χρησιμοποιούν τώρα για να διεκπεραιώσουν online κρατήσεις. Επομένως, ο τομέας του ηλεκτρονικού τουρισμού δεν μπορεί πλέον να παραβλέπεται ούτε και στη χώρα μας, καθώς αντιπροσωπεύει πραγματικά το μέλλον της πορείας του τουρισμού. Τέλος, σχετικά με τον λόγο που ωθεί τους ταξιδιώτες να πάρουν πληροφορίες και να κάνουν online κρατήσεις προέκυψε το εξής: Το 90% των ταξιδιωτών θεωρούν πως η σημαντικότερη λειτουργία σε σχετικό τόπο στο διαδίκτυο είναι να παρέχει πρόσβαση σε χαμηλότερες τιμές. Αυτό σημαίνει κατά πρώτο λόγο ότι ανεξαρτήτως προϊόντος, το διαδίκτυο θεωρείται το καλύτερο μέσο για την εύρεση των φθηνότερων τιμών και κατά δεύτερο ότι υπάρχει ένα γενικότερο κλίμα που ευνοεί εκπτωτικές προσφορές στον τομέα του ηλεκτρονικού τουρισμού. Ακόμα, η υπόθεση πως η αναζήτηση προσφορών και ευκαιριών ανταποκρίνονται μόνο σε συγκεκριμένη κατηγορία καταναλωτών (π.χ. με μικρές οικονομικές δυνατότητες) δεν ισχύει. Αντιθέτως, αυτή η στάση έχει υιοθετηθεί από την πλειοψηφία των χρηστών του διαδικτύου. Όπως σε όλες τις αγορές, δύο είναι οι άμεσα ενδιαφερόμενες κατηγορίες ατόμων, αυτοί που διαχειρίζονται τις τουριστικές πληροφορίες και οι καταναλωτές-ταξιδιώτες. Λόγω της φύσης του τουρισμού - απευθύνεται στο ευρύ κοινό και έχει παγκόσμιες προεκτάσεις - ήταν εμφανές πως υπήρχε ένα είδος επικοινωνιακού χάσματος μεταξύ των δύο πλευρών που αναζητούσαν τρόπους οι μεν για να προωθήσουν καλύτερα τις προτάσεις τους και οι δε για να βρουν τις πιο συμφέρουσες και ιδανικές γι' αυτούς προσφορές

37 Το "κενό" αυτό κάλυψαν μέχρι σήμερα - και συνεχίζουν να καλύπτουν στο μεγαλύτερο ποσοστό - οι διάφοροι μεσάζοντες όπως οργανισμοί (π.χ. Ε.Ο.Τ.) και ταξιδιωτικοί πράκτορες. Καθώς όμως η τεχνολογία προχωρά και εξελίσσεται, εμφανίζονται νέοι τρόποι για πιο άμεση επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών καθιστώντας την παρουσία των ενδιάμεσων μερών λιγότερο αναγκαία. Το μέσο που επέδρασε περισσότερο προς αυτήν την πορεία είναι το διαδίκτυο. Οι χρήστες του μπορούν να επισκέπτονται τις ιστοσελίδες των τουριστικών επιχειρήσεων να αξιολογούν προσφορές και να πραγματοποιούν κρατήσεις και κατοχυρώσεις θέσεων, δωματίων, οχημάτων κ.τ.λ. Καταλήγουμε λοιπόν στο συμπέρασμα πως προκειμένου ένας τουριστικός δικτυακός τόπος για να ικανοποιήσει τους επισκέπτες του πρέπει να τους παρέχει αυτού του είδους τις υπηρεσίες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η διαδικτυακή πύλη Travelocity33 η οποία έχει μια συγκεκριμένη μηχανή αναζήτησης επονομαζόμενη "Deals" που αντιστοιχεί σε μια κεντρική σελίδα αποκλειστικά αφιερωμένη σε τέτοιου είδους προσφορές Παράγοντες που οδηγούν στη βιωσιμότητα των ηλεκτρονικών τουριστικών επιχειρήσεων Παρατηρώντας κανείς την εξέλιξη του ανταγωνισμού στον Ελληνικό Τουρισμό που ωθείται από την τεχνολογική πρόοδο, όλο και περισσότερες επιχειρήσεις επιδιώκουν την προώθηση των παρεχόμενων υπηρεσιών τους μέσω του διαδικτύου με εμφανή τα θετικά αποτελέσματα στις περισσότερες των περιπτώσεων. Για να μπορέσει λοιπόν μια τουριστική επιχείρηση να αντεπεξέλθει στον ανταγωνισμό οφείλει να κινηθεί αποφασιστικότερα και επιθετικότερα και να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τις δυνατότητες που της παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία. Το βασικό ζητούμενο πλέον είναι να υπάρχει και η κατάλληλη ποιότητα στις προσφερόμενες υπηρεσίες, δηλαδή ταξιδιωτικοί προορισμοί και υπηρεσίες που θα είναι ανταγωνιστικές σε παγκόσμιο επίπεδο. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται η συνεργασία μεταξύ κυβερνητικών και μη οργανισμών, καθώς και τοπικών κοινοτήτων στην διαχείριση από κοινού των προωθούμενων προορισμών. Για παράδειγμα οι τοπικές κοινότητες θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην διατήρηση της τοπικής πολιτιστικής κληρονομιάς και την προστασία του περιβάλλοντος. Οι συστάσεις του UNCTAD για το πώς μπορεί να γίνει καλύτερη εκμετάλλευση του etourism περιλαμβάνουν τα παρακάτω: Βελτίωση της ανταγωνιστικότητας με την παραγωγή καλύτερων προϊόντων, προσαρμοσμένων στις απαιτήσεις των πελατών, πιο αποδοτικών, με λιγότερο κόπο για να αποκτηθούν και σε καλύτερες τιμές. Επιπρόσθετα, οι πληροφορίες σχετικά με τους διάφορους προορισμούς θα πρέπει να βελτιώνονται συνεχώς. Υιοθέτηση νέας τεχνολογίας που θα συμβαδίζει με το επίπεδο των καταναλωτών

38 Δημιουργία διαδικτύου επιχειρήσεων, δηλαδή ανάπτυξη συνεργασίας μεταξύ επιχειρήσεων που συμμετέχουν στην τουριστική αλυσίδα διαμέσου του διαδικτύου (cluster). Παροχή στους πελάτες δυνατότητας online πληρωμών. Γενικότερη κυβερνητική πολιτική που να δημιουργεί και να υποστηρίζει ένα υγιές περιβάλλον ανάπτυξης για πρακτικές ηλεκτρονικού εμπορίου Η χρησιμότητα της αξιοποίησης του διαδικτύου ως μέσο προώθησης στον τομέα του τουρισμού Η χρησιμότητα της αξιοποίησης του διαδικτύου ως μέσο προώθησης και διαφήμισης προσφερόμενων υπηρεσιών μπορεί να εντοπιστεί αρχικά από την φύση της επικοινωνίας που προσφέρει ανάμεσα σε επιχειρηματίες και πελάτες. Αποτελεί ένα κανάλι γρήγορης, εύκολης και άμεσης επικοινωνίας με το σημαντικότατο πλεονέκτημα ότι οι πληροφορίες που προσφέρει είναι διαθέσιμες κατά τη διάρκεια όλου του 24ωρου. Συνεπώς, εξαλείφεται η ανάγκη για μεσάζοντες όπως ταξιδιωτικά πρακτορεία, πλανόδιοι διαφημιστές κ.τ.λ. και οδηγούμαστε σε μια στενότερη επαφή εταιρίας και πελάτη που αυξάνει το βαθμό εξυπηρέτησης και ικανοποίησής του. Επίσης, παρέχεται η δυνατότητα στην επιχείρηση να γνωστοποιήσει τις υπηρεσίες της σε μεγαλύτερο εύρος πελατών που προέρχονται και από χώρες του εξωτερικού, καθώς αποτελεί μια φθηνή, αναλογικά με τις υπηρεσίες που προσφέρει, λύση χωρίς ιδιαίτερες απαιτήσεις σε χρόνο και κόπο για να εγκατασταθεί και να λειτουργήσει. Επιπροσθέτως, η αναγκαιότητα της διαχείρισης προσωπικού δικτυακού χώρου για μια επιχείρηση και ειδικότερα μια τουριστική επιχείρηση έγκειται στη δυνατότητα που προσφέρει για δυναμική και συνεχή ενημέρωση των πληροφοριών που παρέχονται σε αυτόν. Για παράδειγμα, καθίσταται δυνατή η ενημέρωση των επισκεπτών για τις πιο πρόσφατες προσφορές, τις ισχύουσες τιμές και τις υπάρχουσες δυνατότητες προσέγγισης στο διαφημιζόμενο μέρος. Είναι ευρύτερα αποδεκτό πλέον ότι τουριστικές επιχειρήσεις που δεν έχουν ή αποτυγχάνουν να δημιουργήσουν έναν αποτελεσματικό και χρήσιμο δικτυακό τόπο διακινδυνεύουν να παρουσιάσουν προς τα έξω την εικόνα μιας μη σύγχρονης και εκτός εποχής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Το αποτέλεσμα είναι να υπάρχει μια εμφανής απογοήτευση των πελατών που ανέμεναν περισσότερες και καλύτερες λειτουργίες, γεγονός που έχει ως τελικό επακόλουθο την ελάττωση των κερδών της επιχείρησης. Για τους λόγους λοιπόν που προαναφέραμε όλο και περισσότεροι άνθρωποι και επιχειρηματίες εμπλέκονται με το διαδίκτυο. Καθώς η ανάπτυξή του ως μέσο επικοινωνίας είναι ραγδαία και αναμένεται να συνεχίσει με τους ίδιους ρυθμούς και στο μέλλον, αβίαστα καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι η χρήση του διαδικτύου αποτελεί αναγκαίο και σπουδαιότατο παράγοντα για την εξέλιξη των σύγχρονων επιχειρήσεων και συνεπώς και αυτών που ασχολούνται με τον τομέα του τουρισμού Απαιτήσεις από τα τουριστικά websites»νας δικτυακός τόπος (σύνολο σχετικών και διασυνδεδεμένων ιστοσελίδων του ίδιου ιδιοκτήτη) στο Internet θα πρέπει λοιπόν να επιτρέπει τη βέλτιστη συνεργασία παραγωγών και καταναλωτών, ώστε και οι δύο πλευρές να αποκομίζουν τα μέγιστα από τη χρήση online πληροφοριών. Οι διαχειριστές των ιστοτόπων θα πρέπει να δεσμεύονται ώστε να παρέχουν πληροφορίες πραγματικού χρόνου και να ικανοποιούν τις ανάγκες των τουριστικών επιχειρήσεων και των καταναλωτών. Η κυβέρνηση, που αποτελεί τον ρυθμιστή των κανόνων, πρέπει να κατανοήσει και την

39 τουριστική βιομηχανία και την τεχνολογία της πληροφορίας για να εξασφαλίσει τα κέρδη όλων των συμμετεχόντων. Από την πλευρά τους οι καταναλωτές, που αποτελούν τον τελικό στόχο των παρεχόμενων προϊόντων και υπηρεσιών, θα πρέπει να είναι ενήμεροι και ικανοί να χρησιμοποιήσουν αποδοτικά τα online συστήματα. "Τρεις κρίσιμοι παράγοντες μπορούν να αναγνωριστούν ως βασικοί για την επιτυχία ενός συστήματος τουριστικής πληροφόρησης. Η ποιότητα στην πρόσβαση, η ποιότητα στο περιεχόμενο και η ικανότητα στην διαμόρφωση του όλου συστήματος." (Birgit, 2000)34. Με τον όρο ποιότητα στην πρόσβαση αναφερόμαστε στο πόσο εύκολα ή βολικά μπορεί ο καταναλωτής να πάρει πληροφορία από τις διάφορες πηγές. Λειτουργικά δηλαδή, πόσο καλά σχεδιασμένος είναι ο κάθε δικτυακός τόπος ως προς την καλύτερη πλοήγηση μέσα σε αυτόν, την γενικότερη εμφάνιση των ιστοσελίδων, τις χρησιμοποιούμενες γραμματοσειρές, την ποιότητα των εικόνων, την απλότητα της δομής των ιστοσελίδων και άλλα που έχουμε ήδη αναφέρει. Η ποιότητα στο περιεχόμενο επικεντρώνεται στην ποιότητα της online πληροφορίας η οποία θα πρέπει να είναι ξεκάθαρη και ευανάγνωστη, ενημερωμένη με τα πιο σύγχρονα δεδομένα, αληθινή και αντικειμενική. Επίσης, μπορεί να είναι κάθε τύπου όπως κείμενο, γραφικά και εικόνες, ήχοι και βίντεο. Η διαμόρφωση του όλου συστήματος αποτελεί προγραμματιστικό θέμα. Η πληροφορία μπορεί να μετατραπεί σε διάφορες μορφές ανάλογα με τον εκάστοτε χρήστη. Αποτελεί κοινή τακτική η προσαρμογή των υπηρεσιών στις ανάγκες των πελατών και ταυτόχρονα η πλήρης χρησιμοποίηση-αξιοποίηση των σύγχρονων τεχνολογιών Παράγοντες που οδηγούν στην αποδοτικότητα ενός τουριστικού διαδικτυακού τόπου Οι γενικότερες παράμετροι στις οποίες πρέπει να δοθεί έμφαση και οι οποίες αναλύονται στη συνέχεια είναι οι εξής : Γνωστοποίηση και διαφήμιση του ιστοτόπου Σαν πρώτο βήμα για την δημιουργία ενός αποδοτικού, από πλευράς κέρδους, δικτυακού τόπου αποτελεί η διαφήμισή του. Τι κέρδος θα είχε μια επιχείρηση με μια ιστοσελίδα την οποία δεν επισκέπτεται σχεδόν κανείς; Αποδοτική δομή ιστοσελίδων Στη συνέχεια, θα πρέπει να προσεχθεί ιδιαίτερα η δομή της ιστοσελίδας, κάτι το οποίο θα γίνει κατά τον σχεδιασμό της και προφανώς σε συνεργασία με κάποια εταιρεία σχεδιασμού και ανάπτυξης ιστοσελίδων. Α. Η δομή λοιπόν θα πρέπει να παρέχει οργάνωση πληροφορίας ανά κατηγορίες. Με άλλα λόγια θα πρέπει να υπάρχει μια λογική διάρθρωση της ιστοσελίδας κατά τέτοιο τρόπο που ο επισκέπτης θα μπορεί εύκολα και γρήγορα να βρει αυτό που ψάχνει. Παραδείγματα κατηγοριών πληροφοριών που μπορούν να αποτελούν τη δομή για μια τουριστική ιστοσελίδα : - Επικοινωνία (τηλέφωνα, fax, ) - Τιμοκατάλογος - Σελίδα παρουσίασης της τοπικής κουλτούρας και της ιστορικής διαδρομής της περιοχής με φωτογραφίες, ιστορικό υλικό και άλλα - Σχετικές και χρήσιμες ιστοσελίδες (π.χ. Ε.Ο.Τ., δρομολόγια μέσων μεταφοράς) - Χάρτες περιοχών που διαφημίζονται - Χάρτης πλοήγησης στην ιστοσελίδα 34 Birgit, P. (2000), Web Engineering: The Discipline of Systematic Development of Web Applications ebook

40 B. Επιπλέον, θα πρέπει να αποφεύγονται ιστοσελίδες που εμφανίζουν δυσκολία στην πλοήγηση ή εμπεριέχουν λανθασμένη πληροφορία όπως μη υπαρκτούς συνδέσμους. Η συχνή εμφάνιση μηνυμάτων σφάλματος και η γενικότερη δυσκολία στην περιήγηση μέσα στην ιστοσελίδα μπορεί να προέρχεται από αιτίες όπως ελλιπή παρουσία χρήσιμων συνδέσμων (π.χ. "επιστροφή", "κεντρική σελίδα"), εσφαλμένη υπόθεση για την ανάλυση εικόνας της οθόνης του χρήστη που οδηγεί σε πληθώρα από μπάρες (scroll-bars), μικρή ταχύτητα "φόρτωσης" των δεδομένων της ιστοσελίδας λόγω κακής σχεδίασης ή εξυπηρετητή (server) χαμηλών δυνατοτήτων. Κατάλληλο περιεχόμενο Ακόμα, ιδιαίτερα σημαντικό σκέλος της δημιουργίας ενός αποδοτικού δικτυακού τόπου είναι η τοποθέτηση ορθού και χρήσιμου περιεχομένου με τον καταλληλότερο και αποδοτικότερο τρόπο. Η κυριότερη επιθυμία που εκφράζει η πλειοψηφία των χρηστών του διαδικτύου είναι να παρέχεται η πληροφορία με όσο το δυνατόν πιο απλό και ευθύ τρόπο μέσω ιστοσελίδων που δεν περιέχουν περιττές πληροφορίες και δεδομένα που επιβαρύνουν την διαδικασία "φόρτωσής" τους. Επιπλέον, οι χρήστες απαιτούν από τις ιστοσελίδες να είναι χρήσιμες και περιεκτικές σε πληροφορία. Η χρησιμότητα βασίζεται σε παράγοντες όπως εγκυρότητα των δεδομένων (π.χ. τιμών), χρήση χαρτών και παροχή δυνατοτήτων επικοινωνίας. Επιπρόσθετα, η πληροφορία που παρέχεται θα πρέπει να είναι πλήρης, δηλαδή να μπορεί ο επισκέπτης να μαθαίνει ό,τι επιθυμεί χωρίς να είναι ανάγκη να χρησιμοποιήσει τις άλλες δυνατότητες επικοινωνίας παρά μόνο για να κλείσει κάποια συμφωνία με την επιχείρηση. Διαδικτυακές Υπηρεσίες (Internet or web services)35 Παρά το γεγονός πως για τον περισσότερο κόσμο το διαδίκτυο αποτελεί από μόνο του μια νέα τεχνολογία αυτό που θα τονιστεί εδώ είναι επιπρόσθετες υπηρεσίες, πέρα των ήδη εφαρμοζόμενων σε ευρεία κλίμακα, που μπορούν να εφαρμοστούν σε κάποια τουριστικού περιεχομένου ιστοσελίδα και να την καταστήσουν άκρως ανταγωνιστική, σύγχρονη και συμβατή με τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις. Ιδέες λοιπόν που έχουν εφαρμοστεί με επιτυχία και αποτελούν "ένα βήμα μπροστά" για την αποτελεσματικότερη και αποδοτικότερη χρήση της τεχνολογίας που προσφέρεται στον χώρο του ηλεκτρονικού τουρισμού είναι και οι εξής : - Να υπάρχει η δυνατότητα για εξόφληση λογαριασμών ή για προκαταβολές μέσω πιστωτικής κάρτας με χρήση μεθόδων ηλεκτρονικού εμπορίου. - Ύπαρξη διαδραστικών χαρτών στους οποίους ο χρήστης θα μπορεί να διεξάγει ακόμα και αναζήτηση με χρήση ονόματος δρόμου, περιοχής ή και διατύπωση σύνθετων ερωτημάτων. Παράδειγμα, "οι 5 κοντινότερες πόλεις στην πόλη τάδε". Επιπλέον, η έννοια της αλληλεπίδρασης πρέπει να επεκτείνεται και στην χρήση του "ποντικιού" με την οποία να μπορεί ο ενδιαφερόμενος να εστιάζει σε διάφορες περιοχές για περισσότερη λεπτομέρεια. - Δημιουργία ενός club που θα παρέχει οικονομικές διευκολύνσεις και κάποια έκπτωση στα μέλη του. - Μέσα στα πλαίσια του παραπάνω ή και σαν ξεχωριστή υπηρεσία μπορεί να αναφερθεί η δυνατότητα εγγραφής σε λίστα ηλεκτρονικών διευθύνσεων για αποστολή προσφορών-πακέτων, νέων, κ.τ.λ. - Ύπαρξη κάποιου forum36 όπου οι επισκέπτες θα μπορούν να ανταλλάξουν απόψεις και να βρουν λύσεις σε προβλήματα που τους απασχολούν (π.χ. πώς να πραγματοποιήσουν μια συγκεκριμένη λειτουργία στον εκάστοτε διαδικτυακό τόπο). 35 Παρά το γεγονός ότι η τελευταία παράμετρος θα μπορούσε να θεωρηθεί ως τμήμα του περιεχομένου μιας ιστοσελίδας σκόπιμα τοποθετήθηκε ξεχωριστά για να τονιστεί η ιδιαίτερη σημασία της

41 - - Δυνατότητα για κρατήσεις "της τελευταίας στιγμής", στις οποίες θα υπάρχει άμεση απάντηση. Μετεωρολογικές προβλέψεις για τις περιοχές της Ελλάδας με συχνή ενημέρωση αλλά και γενικότερες πληροφορίες. Δυνατότητα ενημέρωσης διαμέσου της ιστοσελίδας για δρομολόγια μέσων μεταφοράς από και προς τον εκάστοτε χώρο και κυρίως δυνατότητα για κράτηση θέσεων ή και εξόφληση εισιτηρίων με χρήση πιστωτικής κάρτας. Για να μπορέσει να πραγματοποιηθεί αυτό, θα πρέπει να υπάρχει συνεργασία μεταξύ της τουριστικής επιχείρησης και της επιχείρησης που διαχειρίζεται το μέσο μεταφοράς (π.χ. ναυτιλιακή εταιρεία) με το να επιτρέπει η δεύτερη πρόσβαση στα δεδομένα της και άμεση ενημέρωσή τους. Κρατήσεις και ενοικιάσεις οχημάτων. Το συμπέρασμα που προκύπτει λοιπόν είναι ότι για να είναι μια ιστοσελίδα αποδοτική, χρήσιμη και πλήρης πρέπει να δίνει τη δυνατότητα στον χρήστη να πραγματοποιήσει ο,τιδήποτε χρειάζεται για να οργανώσει τις διακοπές του, απλώς χρησιμοποιώντας την και χωρίς να χρειάζεται να αφιερώσει πολύ χρόνο και κόπο γι' αυτή τη διαδικασία. Επιπλέον, ιδιαίτερα σημαντική είναι η δημιουργία κλίματος εμπιστοσύνης μεταξύ των πελατών και των ιδιοκτητών των ηλεκτρονικών δικτυακών τόπων, ώστε να πάψει να υφίσταται το κλίμα αμφιβολίας και δισταγμού από την πλευρά των πελατών που τους αποτρέπει από το να αξιοποιήσουν όλες τις τεχνολογικές δυνατότητες που τους προσφέρει το website. Η ασφάλεια, το προσωπικό απόρρητο και η ακρίβεια των παρεχόμενων πληροφοριών διαδραματίζουν τον κυριότερο ρόλο και χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής Το προφίλ του σύγχρονου καταναλωτή-ταξιδιώτη Για να γίνει πιο κατανοητή η αναγκαιότητα ενσωμάτωσης νέων διαδικτυακών τεχνολογιών που εξυπηρετούν ακόμα και κινούμενους χρήστες θα περιγράψουμε το προφίλ του σύγχρονου καταναλωτή-ταξιδιώτη37. Επιθυμεί ποιότητα στις υπηρεσίες. Προτιμά πιο συγκεκριμένες προσφορές, τόσο όσον αφορά το περιεχόμενο όσο και τις συνολικές δεσμεύσεις. Ζητάει περισσότερες πληροφορίες τόσο για το ίδιο το προϊόν όσο και γενικότερα για τον προορισμό και τις επιπρόσθετες υπηρεσίες.»χει μεγαλύτερη κριτική διάθεση και είναι περισσότερο ενήμερος. Πραγματοποιεί περισσότερα αλλά μικρότερης διάρκειας ταξίδια (π.χ. λόγω φόρτου εργασίας). Αποφασίζει αργά και συνήθως τελευταία στιγμή, κάτι το οποίο μειώνει το χρονικό διάστημα μεταξύ κρατήσεων και χρήσης των κρατήσεων και άρα απαιτεί γρήγορη ανταπόκριση από μέρους των επιχειρήσεων στις επιθυμίες του. Διαρκώς κινείται, με αποτέλεσμα να αυξάνεται το επίπεδο σπουδαιότητας της χρήσης κινητής τεχνολογίας για την κάλυψη των αναγκών του οποιαδήποτε στιγμή σε οποιοδήποτε χώρο. Είναι ενήμερος και πιθανώς ευαισθητοποιημένος σχετικά με περιβαλλοντολογικά, κοινωνικά και πολιτισμικά θέματα. Ο σύγχρονος πελάτης-ταξιδιώτης δεν ικανοποιείται μόνο με γενικές πληροφορίες σχετικά με ένα προϊόν-υπηρεσία αλλά επιπλέον, επιθυμεί συγκεκριμένες και προσωπικές συμβουλές καθώς και να έχει τη δυνατότητα να αγοράσει το επιλεγμένο προϊόν-υπηρεσία όταν το Δικτυακός χώρος όπου διάφορα άτομα μοιράζονται απορίες, ιδέες, εμπειρίες σχετικά με κάποιο κοινό θέμα Πηγή: Παρουσίαση του έργου, Efficient Electronic Services for Tourists In Action

42 εντοπίσει. Καταλήγουμε επομένως στο εξής μοντέλο που παρουσιάζει την υπάρχουσα και μελλοντική κατάσταση στον χώρο του τουρισμού: Τα πλεονεκτήματα του online τουρισμού Σε γενικά πλαίσια, ο online τουρισμός έχει αρκετά πλεονεκτήματα έναντι του παραδοσιακού τουριστικού συστήματος. Είναι μια δραστηριότητα πραγματικού χρόνου όπου η πληροφορία ανανεώνεται και παρέχεται με ηλεκτρονικό τρόπο χωρίς να εξαρτάται από το πότε και το που γίνεται αυτό. Επιπλέον, online συναλλαγές πραγματοποιούνται χωρίς την ανάγκη για ξεχωριστό φυσικό χώρο συνάντησης και το κόστος είναι σαφώς χαμηλότερο από τις παραδοσιακές μεθόδους. "Η τεχνολογία έκανε την κατάστρωση σχεδίων ταξιδιού όχι μόνο βολικότερη, αλλά και διευκόλυνε τους καταναλωτές να αναζητούν περισσότερες επιλογές και να είναι όλο και πιο τολμηροί στο θέμα των διακοπών τους. Λίγοι μπορούν να αρνηθούν αυτό το γεγονός. Οι καταναλωτές ανησυχούν λιγότερο για το να αναζητούν αμέτρητες διαφορετικές επιλογές σχετικά με τις διακοπές τους. Η κοινή λογική λέει πως τα άτομα θα ένιωθαν άβολα αν ζητούσαν από ένα ταξιδιωτικό πράκτορα να ερευνήσει 20 διαφορετικούς παροχείς τουριστικών εγκαταστάσεων." (Birgit 2000) Όπως έχει τονιστεί και σε άλλα σημεία αυτού του άρθρου ο ηλεκτρονικός τουρισμός έχει ιδιαίτερη σημασία για μια χώρα που επιθυμεί να προωθήσει τις τουριστικές περιοχές της ανά τον κόσμο. "Ο αριθμός των τουριστών που χρησιμοποιούν δικτυακά τουριστικά πληροφοριακά συστήματα για να οργανώσουν τα ταξίδια τους αυξήθηκαν από 3,1 εκατομμύρια το 1996 σε 33,8 εκατομμύρια το 1998, μια αύξηση 1.000% σε δύο χρόνια" (Travel Industry Association of America [TIA] 1999b)38. Επιπλέον, "αναμένεται στα επόμενα 38 Travel Industry Association of America (1999b) New Travel and Technology Report: 6.7 Million AdultsUse the Internet For Travel Reservations, [Online]. Available:

43 10 χρόνια, το 30% της συνολικής τουριστικής βιομηχανίας να γίνεται διαμέσου του διαδικτύου" (Schuster 1998)39, (Birgit Proll, 2000). Όμως το πώς το διαδίκτυο θα λειτουργήσει καλύτερα και αποδοτικότερα σε αυτόν τον τομέα δεν είναι ένα τετριμμένο θέμα. Η βιομηχανία τουρισμού, αυτοί που θέτουν τους κανόνες και οι παροχείς εγκαταστάσεων μαζί με τους διάφορους καταναλωτές αποτελούν τους σημαντικότερους παράγοντες. Όλοι χρειάζεται να έχουν επαρκείς ικανότητες για να συμβαδίζουν με τις τεχνολογικές και οικονομικές εξελίξεις που άπτονται του διαδικτύου. 2.4 E MARKETING Οι βασικές αρχές και έννοιες του marketing, που για χρόνια καθοδήγησαν την ανάπτυξη και προώθηση των προϊόντων στην αγορά, συνεχίζουν να έχουν εφαρμογή και σήμερα, προσαρμοσμένες, όμως, στις ανάγκες ενός δυναμικού και έντονα τεχνολογικού οικονομικού περιβάλλοντος. Παρά το γεγονός ότι η εξάπλωση του Internet έχει επιφέρει σημαντικές αλλαγές σε αρκετές πτυχές της επιχειρηματικής δραστηριότητας, στον τομέα του marketing οι βασικές αρχές έχουν ισχύ και στην προώθηση προϊόντων μέσω του Διαδικτύου.»χουν προταθεί πολλοί ορισμοί για την περιγραφή της έννοιας του Marketing. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι η ικανοποίηση των τωρινών και μελλοντικών αναγκών των πελατών με απώτερο σκοπό την αύξηση των κερδών μιας επιχείρησης. Πιο συγκεκριμένα είναι η διαδικασία του σχεδιασμού και της εκτέλεσης των αρχών, των κανόνων και της προώθησης ιδεών, αγαθών και υπηρεσιών για τη δημιουργία συναλλαγματικών ευκαιριών που ικανοποιούν τους αντικειμενικούς σκοπούς μιας επιχείρησης40. Ο ορισμός αυτός ανταποκρίνεται στην απλή και ευρέως κατανοητή ταξινόμηση των ελεγχόμενων στοιχείων του επιχειρηματικού πλάνου που είναι γνωστό ως τα 4 Ps, δηλαδή Product (Προϊόν), Place (Τόπος), Promotion (Προώθηση), Price (Τιμή). Το e-marketing είναι στην ουσία το marketing στο χώρο του Internet. Με την ανάπτυξη του Διαδικτύου, έχουμε γρηγορότερη και πιο άμεση πρόσβαση με τους καταναλωτές. Δε βασιζόμαστε πλέον σε έγγραφα και άλλες γραφειοκρατικές διαδικασίες που έχουν ως αποτέλεσμα τις καθυστερήσεις και τα ενδεχόμενα λάθη. Από τη στιγμή που μπορούμε να επικοινωνούμε σε παγκόσμιο επίπεδο με την ίδια ευκολία με την οποία επικοινωνούμε και σε τοπικό, οι προσπάθειές μας δεν περιορίζονται μόνο σε τοπικούς πελάτες αλλά σε ένα ευρύτερο κοινό.»να επίσης σχετικό θέμα είναι οι αλλαγές που συμβαίνουν στους πελάτες. Με ακόμα περισσότερες επιλογές και διαθεσιμότητα προϊόντων σε συνδυασμό με το μορφωτικό τους επίπεδο και τις διαφορετικές συνήθειες και αγοραστικά τους ενδιαφέροντα, οι καταναλωτές γίνονται λιγότερο πιστοί σε μία συγκεκριμένη επιχείρηση. Εκδηλώνουν την επιθυμία να αλλάζουν συνεχώς προτιμήσεις στα προϊόντα και τις υπηρεσίες. Εάν και αυτό μπορεί να ειδωθεί ως μία απειλή για τα έσοδα μιας εταιρίας, στην ουσία είναι ένας τρόπος για την απόκτηση μεγαλύτερου μεριδίου αγοράς σε σχέση με τους ανταγωνιστές, διότι με το emarketing, δίνεται η ευκαιρία εκμετάλλευσης των στρατηγικών πλεονεκτημάτων γρήγορα και αποτελεσματικά με τις δυνατότητες που μας δίνει η συνεχώς εξελισσόμενη τεχνολογία του Διαδικτύου. Σύμφωνα με τον Glazer41 (1991) το internet μπορεί να χρησιμοποιηθεί στο marketing ώς μέσο για την επίτευξη των παρακάτω: 39 Schuster, A. G. (1998). A Delphi Survey on Electronic Distribution Channels for Intermediaries in the Tourism Industry: The Situation in German Speaking Countries. In Proceedings of the International Conference on Information and Communication Technologies in Tourism (ENTER), edited by D. Buhalis et al. Vienna/New York: Springer 40 Kotler, P., Μάρκεντινγκ Μανατζμεντ: Ανάλυση, Σχεδιασμός, Υλοποίηση και»λεγχος,»βδομη έκδοση, Interbooks, Αθήνα 41 Glazer, R. (1991), Marketing in an information-intensive environment: Strategic implications of knowledge as an Asset, Journal of Marketing, No.4,

44 - - Την αύξηση των συναλλαγών και των πωλήσεων (πχ με την προσαρμογή των προιόντων στα ζητούμενα των πελατών, τη διεύρυνση της αγοράς των πελατών, την αμφίδρομη επικοινωνία) Τη μείωση του κόστους των συναλλαγών (πχ με την εξάλειψη μεσαζόντων, νέα κανάλια ηλεκτρονικής διανομής για ορισμένα προιόντα, εικονικά καταστήματα) Την πώληση των ίδιων πληροφοριών καθώς και την αναβάθμιση της επικοινωνίας με την αγορά στόχο, γεγονός που θα αυξήσει το κέρδος και θα μειώσει το κόστος των επιχειρησιακών συναλλαγών. Σύμφωνα με τον Vassos42 (1997) το internet δεν είναι για μαζικό marketing και μαζικές αγορές. Απευθύνεται σε ανθρώπους- άτομα με συγκεκριμένες επιθυμίες, ανάγκες, προφίλ και ήθη. Δεν αποτελεί λοιπόν μια μαζική αγορά 60 εκατομμυρίων ανθρώπων αλλά 60 εκατομμύρια αγορές, που η κάθε μια περιλαμβάνει ένα άτομο. Ειδικότερα μέσω του διαδικτύου το marketing μπορεί να εκπληρώσει πέραν της αύξησης των πωλήσεων και της μείωσης του κόστους διάφορες λειτουργίες όπως: - -»ρευνα αγοράς ( καθορισμός αναγκών καταναλωτών, ανάλυση ανταγωνιστών ). Ανάπτυξη προϊόντων ( μέτρηση αντιδράσεων καταναλωτών για τα προϊόντα, λειτουργία επαναπληροφόρησης ). Εισαγωγή νέου προϊόντος, δοκιμή προϊόντος. Διαφοροποίηση, αλλαγή προϊόντος ( βάσει επανατροφοδότησης πληροφοριών από τους καταναλωτές, customer feedback ). Σχεδιασμό προγράμματος marketing και διαφήμισης. Αναβάθμιση της εικόνας\image της επιχείρησης και του προϊόντος. Προσέλκυση της προσοχής, του ενδιαφέροντος και ανάπτυξη της αγοραστικής πρόθεσης του πελάτη με την παρουσίαση των αναγκαίων πληροφοριών και των συγκριτικών πλεονεκτημάτων για τα προϊόντα ( οι παραδοσιακές τεχνικές στην προβολή της επανάληψης και της πειθούς αντικαθίστανται στο Internet με αυτές της προσέλκυσης και της ωφέλειας ). Υποστήριξη του πελάτη πριν την πώληση ( ενημέρωση μέσω του διαδικτύου ). Υποστήριξη μετά την πώληση (επίλυση προβλημάτων, συνεχής παροχή υπηρεσιών σέρβις) Σύγκριση παραδοσιακού και ηλεκτρονικού marketing Πίνακας 2-1 Σύγκριση παραδοσιακού και ηλεκτρονικού marketing Λειτουργίες: Έρευνα Αγοράς Τμηματοποίηση Αγοράς Πολιτική Προιόντων 42 Παραδοσιακό Marketing Ηλεκτρονικό Marketing Χρησιμοποιεί πρωτογενείς έρευνες για τη συλλογή στοιχείων των καταναλωτών και ανταγωνιστών κάθε αγοράς, δευτερογενή στοιχεία από εταιρείες ερευνών Διακρίνει σε επιμέρους τμήματα βάσει δημογραφικών και ψυχογραφικών χαρακτηριστικών των υπαρχόντων ή πιθανών πελατών, μεταχειρίζεται ίδια καταναλωτές με παρόμοιο προφίλ - Η ανάπτυξη των προιόντων βασίζεται στην τεχνολογία και Απευθείας ερωτηματολόγια και έρευνα διαθέσιμων καταναλωτών μέσω του διαδικτύου με τη βοήθεια των πελατών, διαλογικότητα-interactivity, έγκαιρη ενημέρωση Χρησιμοποιεί δεδομένα τρέχουσας συμπεριφοράς καταναλωτών και διακρίνει βάσει στατιστικών μεθόδων το δυναμικό και την αξία του κάθε ατόμου - Η ανάπτυξη των προιόντων γίνεται βάσει των επιταγών του Vassos, T. (1997), Strategic Internet Marketing, Que Bussiness computer Library,

45 - το σύστημα παραγωγής της επιχείρησης Συγκέντρωση επιχειρηματικής δραστηριότητας σε έναν κλάδο - - Πολιτική Τιμών - Δυνατή η διαφοροποίηση τιμών, έλλειψη διαφάνειας των αγορών Η αναγραφή τιμών και ειδικών εκπτώσεων για την ενημέρωση των πελατών σε τιμοκαταλόγους και διαφημιστικά ανεβάζει το κόστος λόγω αναγκαίας ανατύπωσης σε περίπτωση αλλαγής τιμών - Ο σχεδιασμός της προβολής γίνεται βάσει του μέσου όρου ή του χαρακτηριστικού τύπου της αγοράς-στόχου - Τα κλασσικά μέσα ενημέρωσης οδηγούν σε απρόσωπη επικοινωνία - Ο αποδέκτης των διαφημιστικών μηνυμάτων αρνείται να απορροφήσει τις πληροφορίες του μηνύματος λόγω πληθώρας μηνυμάτων - Τεχνικές επανάληψης και πειθούς - Μονόδρομος επικοινωνίας, εκτός των περιπτώσεων της προσωπικής πώλησης, όπου ο πωλητής αναλαμβάνει την ευθύνη των σχέσεων με τον πελάτη - Δυσκολίες μέτρησης αποτελεσματικότητας διαφήμισης Εξαρτάται από την επιλογή των μεσαζόντων και τους πωλητές της επιχείρησης - - Πολιτική Προβολής Πολιτική Διανομής Έλεγχος - Επικεντρώνεται στην καταναλωτή, αμφίδρομη, αλληλεπιδραστική επικοινωνία για την εισαγωγή νέων προιόντων και την τροποποίηση παλαιών Ανάπτυξη επιχειρήσεων έντασης πληροφοριών και δυνατότητα επιχειρηματικής δραστηριότητας σε περισσότερους κλάδους ταυτόχρονα Αυξημένο ενδιαφέρον για προιόντα έντασης πληροφοριών Παρουσίαση χαρακτηριστικών προιόντων στην ηλεκτρονική σελίδα της επιχείρησης Υποστήριξη προιόντων μετά την πώληση Δυνατή η μείωση τιμών λόγω συμπίεσης του κόστους μεσαζόντων, ανάπτυξη διαφάνειας τιμών ανάμεσα στις διάφορες αγορές, διαμόρφωση των τιμών ανάλογα με τις επιλογές σε στοιχεία του προιόντος, σύμφωνα με τις ιδιαίτερες απαιτήσεις του πελάτη Οι αλλαγές τιμών και ειδικών προσφορών προβάλλονται μέσω του διαδικτύου με οικονομικό τρόπο Αμφίδρομη επικοινωνία Καθοδήγηση και επιλογή απο τον χρήστη Τεχνικές προσέλκυσης και ωφέλειας Ανάπτυξη ελκυστικών ηλεκτρονικών σελίδων και συνεχής ανανέωσή τους Παρακολούθηση διαδρομών του χρήστη και προσέλκυση του ενδιαφέροντος του με άμεσο τρόπο Απόκτηση δείγματος ή πληροφοριακού υλικού (downloads, demos) Δυνατότητες μέτρησης της αποτελεσματικότητας των μηνυμάτων Η ευθύνη των σχέσεων με τον πελάτη είναι στον υπεύθυνο του marketing (relationship marketing) Δυνατότητα για ορισμένα προιόντα ηλεκτρονικής διάθεσης προιόντων - Ανάπτυξη εταιριών διανομήςφυσικής μεταφοράς-παράδοσης προιόντων που υποκαθιστούν τις λειτουργίες των μεσαζόντων σε θέματα παράδοσης προιόντων Επικεντρώνεται στη διατήρηση

46 Marketing παρακολούθηση μεριδίου αγοράς, πωλήσεων και κέρδους πελατών, απόκτηση νέων πελατών, βάση δεδομένων για την παρακολούθηση της αξίας του κάθε πελάτη. Δυναμικός έλεγχος Πηγή: Βλαχοπούλου Μάρω (2003)43 Σύμφωνα με τον παραπάνω πίνακα καθίσταται σαφές ότι το ηλεκτρονικό marketing προϋποθέτει μια διαφορετική προσέγγιση, σύμφωνα μη την οποίαν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων marketing θα πρέπει να διαμορφώσουν τη στρατηγική marketing στη σύγχρονη σημερινή εποχή (Allen et al 1998)44. Οι βασικές ιδιαιτερότητες στο marketing μέσω του internet είναι ότι: - Το δυναμικό της αγοράς ανέρχεται σε μερικές δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους διασκορπισμένους γεωγραφικά που χρησιμοποιούν διαφορετικές γλώσσες, έχουν διαφορετική θρησκεία και διαφορετικές συνήθειες, ήθη και έθιμα - Ο πελάτης επιλέγει μόνος του την πληροφόρηση, τον χρόνο και την διάρκεια έκθεσης - Η διανομή για ορισμένα προιόντα γίνεται μέσω του διαδικτύου ηλεκτρονικά, άρα υπάρχει μειωμένο κόστος και ταχύτητα παράδοσης E-Marketing και τουρισμός Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Τουρισμού υποστηρίζει ότι το κλειδί για την επιτυχία βρίσκεται στην γρήγορη αναγνώριση των καταναλωτικών αναγκών και στην παροχή στους δυνητικούς πελάτες περιεκτικής, εξατομικευμένης και ενημερωμένης πληροφορίας (WTO 1988)45. Η ταχεία ανάπτυξη ταυτόχρονα του όγκου αλλά και των απαιτήσεων των σύγχρονων ταξιδιωτών, απαιτεί ισχυρές νέες τεχνολογίες για τη διαχείρισή τους. Οι τουρίστες γίνονται πιο έμπειροι και απαιτητικοί, απαιτώντας υψηλής ποιότητας υπηρεσίες και αξία για τα χρήματά τους. Η χρήση των τεχνολογιών της πληροφόρησης στη βιομηχανία οδηγείται ταυτόχρονα από την αύξηση του μεγέθους και την πολυπλοκότητα της τουριστικής ζήτησης, καθώς και από την ταχεία επέκταση και εξειδίκευση των τουριστικών προϊόντων. Ολοένα και περισσότερο, οι νέοι, έμπειροι, εξεζητημένοι, απαιτητικοί ταξιδιώτες αναζητούν πληροφόρηση για περισσότερο εξωτικούς προορισμούς και αυθεντικές εμπειρίες, ενώ παράλληλα επιδιώκουν την αλληλεπίδραση με τους προμηθευτές προκειμένου να ικανοποιήσουν τις συγκεκριμένες ανάγκες και επιθυμίες τους. Ο σύγχρονος καταναλωτής είναι πολύ λιγότερο πρόθυμος να περιμένει ή να ανεχτεί καθυστερήσεις, στο βαθμό στον οποίο η υπομονή αποτελεί μια εξαφανισμένη αξία. Οι τεχνολογίες της πληροφόρησης επιτρέπουν στους ταξιδιώτες να έχουν πρόσβαση στην ακριβή και αξιόπιστη πληροφορία καθώς και να πραγματοποιούν κρατήσεις εξοικονομώντας χρόνο και χρήμα σε σχέση με τις συμβατικές μεθόδους. Οι νέες τεχνολογίες βελτιώνουν τη ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών και συνεισφέρουν στην μεγαλύτερη ικανοποίηση του ταξιδιώτη. Η ικανοποίηση του πελάτη εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ακρίβεια και περιεκτικότητα της συγκεκριμένης πληροφόρησης για την πρόσβαση, τις υποδομές, τα αξιοθέατα και τις δραστηριότητες ενός συγκεκριμένου προορισμού. Αυτό συμβαίνει επειδή το κενό μεταξύ των προσδοκιών των καταναλωτών και των αντιλαμβανόμενων εμπειριών είναι μικρότερο και συνεπώς, οι δυσάρεστες εκπλήξεις από πλευράς προορισμών ελαχιστοποιούνται. Επιπλέον, πολλοί άλλοι παράγοντες που συσχετίζονται με τις τεχνολογίες της πληροφόρησης αυξάνουν την ικανοποίηση των καταναλωτών, όπως: οι καταναλωτές έχουν μεγαλύτερη πληροφόρηση και μεγαλύτερη γκάμα επιλογών, η μείωση της γραφειοκρατίας και της γραφικής εργασίας ελευθερώνει χρόνο για τις υπηρεσίες προς τους πελάτες, το προϊόν προσαρμόζεται στις ανάγκες του πελάτη, παρέχονται νέες υπηρεσίες, 43 Βλαχοπούλου, Μ., (2003), Ε-Marketing (Διαδικτυακό Μάρκετινγκ), Αθήνα, Εκδόσεις Rosili Allen, C., Kania, D., Yaeckel, B. (1998), Internet World Guide to One-to-One Web Marketing (Internet World Series), J.Wiley & Sons Publ. 45 WTO (1988), Secondary tourism activity development in Fiji: opportunity, policies and control, United Nations Development Program/Madrid

47 διευκολύνονται τα λειτουργικά καθήκοντα, παρέχονται εξατομικευμένες υπηρεσίες, και τέλος, προωθείται η ενοποίηση των τμημάτων των οργανισμών με σκοπό την παροχή καλύτερων υπηρεσιών. Στην ανάλυσή του ο Μπούχαλης (1998)46 για τη χρήση των νέων τεχνολογιών στον τουρισμό, ισχυρίζεται ότι τα Ηλεκτρονικά Συστήματα Κρατήσεων (CRS), τα Παγκόσμια Συστήματα Διανομής (GDS) και, ολοένα και περισσότερο οι εταιρείες παροχής Internet, ικανοποιούν τις ανάγκες των καταναλωτών για εύκολη πρόσβαση στην ειλικρινή και εύκολη να συγκριθεί πληροφορία. Καλύπτουν όλη τη ποικιλία των ταξιδιών, προορισμών, πακέτων διακοπών, παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τις πραγματικές τιμές και τη διαθεσιμότητα τέτοιων υπηρεσιών. Αυτές οι υπηρεσίες παρέχουν επίσης άμεση επιβεβαίωση και γρήγορη διεκπεραίωση των κρατήσεων, προκαλώντας ένα μεγαλύτερο βαθμό ευκαμψίας και δίνοντας τη δυνατότητα στους δυνητικούς ταξιδιώτες να πραγματοποιήσουν κρατήσεις τελευταίας στιγμής. Οι έμπειροι ταξιδιώτες παρακινούνται ολοένα και περισσότερο από τα τεχνολογικά μέσα να χρησιμοποιούν πληροφοριακά συστήματα, καθώς και συστήματα κρατήσεων προκειμένου να δημιουργήσουν tailor-made προϊόντα τα οποία ικανοποιούν πλήρως τις ανάγκες τους. Οι τεχνολογίες της πληροφόρησης βοηθούν επίσης τους κρατικούς οργανισμούς να κατανοήσουν τις καταναλωτικές ανάγκες μέσα από έρευνες αγοράς. Η βελτιωμένη πρόσβαση στην πληροφορία που καλύπτει όλους τους τομείς των τουριστικών δραστηριοτήτων παρέχει το πλαίσιο για την προσφορά εξατομικευμένων υπηρεσιών σε επίπεδα τιμών συγκρίσιμων με αυτά των τυποποιημένων πακέτων. Ο τομέας του τουρισμού ήταν ένας από τους πρωτοπόρους που χρησιμοποίησε σε μεγάλη κλίμακα το ηλεκτρονικό εμπόριο με επιτυχία. Τα παγκόσμια συστήματα ηλεκτρονικών κρατήσεων είναι τα πιο γνωστά και επιτυχημένα παραδείγματα του ηλεκτρονικού εμπορίου.»χουν παντελώς αλλάξει τη δομή διανομής καναλιών και τον τρόπο συναγωνισμού σε όλη τη βιομηχανία. Απ αυτό δεν έχουν ωφεληθεί μόνο οι μεγάλες αεροπορικές εταιρείες από τα συστήματα ηλεκτρονικών κρατήσεων, αλλά και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις όπως: τουριστικοί πράκτορες, τουριστικά γραφεία, τοπικοί φορείς τουρισμού και άλλοι που έχουν εφοδιαστεί με ένα εργαλείο που τους επιτρέπει να οργανώσουν και να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε παγκόσμια βάση και σύμφωνα με τη τουριστική κίνηση. Τα πετυχημένα και προσοδοφόρα Web sites υπογραμμίζουν ότι δεν υπάρχει άλλο μέσο σήμερα που να μπορεί να συγκριθεί σε αποδοτικότητα και ευκαμψία. Ο τουρισμός ήδη αποτελέσει το πλέον ισχυρό τμήμα των on-line πωλήσεων σε ολόκληρο τον κόσμο. Ήδη η προσφορά τουριστικών υπηρεσιών μέσω Internet αυξάνεται με γοργό ρυθμό. Αεροπορικές εταιρείες, ακτοπλοϊκές εταιρείες, ταξιδιωτικά γραφεία, ξενοδοχεία, εταιρείες ενοικίασης αυτοκινήτων είναι στη διάθεση του κοινού. Οι χρήστες μπορούν να αναζητήσουν πληροφορίες σχετικά με το τουριστικό προϊόν που θέλουν να αγοράσουν (προορισμός, κόστος, κ.α.) και κατόπιν να βρίσκουν αυτό που τους ταιριάζει σε εισιτήρια και ξενοδοχεία, ενώ παράλληλα μπορούν να κάνουν κρατήσεις και να νοικιάζουν αυτοκίνητα σε πολλές χώρες τους πλανήτη μας. Ειδικότερα, στα sites των τουριστικών επιχειρήσεων κάθε είδους οι χρήστες καταναλωτές μπορούν να ενημερωθούν για τις προσφερόμενες υπηρεσίες, τα δρομολόγια εάν πρόκειται για μεταφορές, τις ημερομηνίες προγραμματιζόμενων ταξιδιών, τις τιμές και, εάν το επιθυμούν, να κάνουν κρατήσεις και να αγοράσουν αεροπορικά ή ακτοπλοϊκά εισιτήρια, να δηλώσουν συμμετοχή σε κάποια εκδρομή ή στέλνοντας να ζητήσουν περισσότερες πληροφορίες εάν αυτές που υπάρχουν στη σελίδα που επισκέπτονται on-line δεν επαρκούν για να τους κατατοπίσουν όσο θα ήθελαν. Οι νέες τεχνολογίες έχουν τρεις σημαντικές επιδράσεις στη τουριστική βιομηχανία: 46 Buhalis D. (1998), Strategic use of information technologies in the tourism industry, Tourism Management, Vol. 19, No. 5, pp

48 1. Αλλάζουν τους κανόνες του παιχνιδιού. 2. Μεταβάλλουν σημαντικά το ρόλο του κάθε παίκτη στη παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. 3. Διευκολύνουν τη παραγωγή νέων, ευέλικτων και υψηλής ποιότητας τουριστικών υπηρεσιών οι οποίες είναι ανταγωνιστικές όσον αφορά το κόστος σε σχέση με τις Η εφαρμογή του e-marketing σε μια τουριστική επιχείρηση που δραστηριοποιείται στο διαδίκτυο αποφέρει πολλά πλεονεκτήματα όπως: Άμεση επικοινωνία με τους πελάτες. Με ελκυστικές και καλά δομημένες παρουσιάσεις των προϊόντων-υπηρεσιών και των εφαρμογών τους, δίνεται μια ολοκληρωμένη εικόνα στους πελάτες, με αποτέλεσμα τη μείωση του κύκλου των πωλήσεων και τη μείωση του κόστους ενημέρωσης και επικοινωνίας. Δίνεται η δυνατότητα σε κάθε μεγέθους επιχείρηση να απευθυνθεί στην παγκόσμια τουριστική αγορά, μια αγορά εκατομμυρίων καταναλωτών. Δυνατότητα μετρήσεων αποτελεσματικότητας και διεξαγωγής ερευνών (Βαθμός ικανοποίησης των πελατών από συγκεκριμένες υπηρεσίες, τα επιθυμητά χαρακτηριστικά ενός νέου τουριστικού προϊόντος, κ.α.). On line και just in time εξυπηρέτηση των πελατών. Η τουριστική επιχείρηση έρχεται σε επαφή με τους πελάτες την στιγμή που επιθυμούν να πραγματοποιήσουν μια κράτηση ή και να πληροφορηθούν για την εν λόγω επιχείρηση Δυνατότητα εφαρμογής relationship marketing. Αύξηση της αφοσίωσης του πελάτη και αναβάθμιση της επικοινωνίας επιχείρησης-καταναλωτή. Ευελιξία προσαρμογής της τουριστικής επιχείρησης στις αλλαγές της αγοράς (αλλαγή τιμών, καθορισμός βραχυχρόνιων προσφορών, δοκιμές προϊόντων, κ.α.). Η ενημέρωση των στοιχείων σε μια ηλεκτρονική σελίδα είναι εύκολη και ταχύτατη, λόγω της φύσης του μέσου. Αντίθετα, αν η εταιρία θελήσει να ενημερώσει τον έντυπο κατάλογο και να τον διανείμει, το κόστος και ο χρόνος που θα χρειαστούν είναι σαφώς μεγαλύτερα. Ευκολότερος και πιο αποτελεσματικός ο καθορισμός του target group μιας τουριστικής επιχείρησης On line παράδοση πληροφοριακού υλικού και άλλων προϊόντων 24 ώρες το 24ωρό (π.χ. τουριστικών οδηγών, χαρτών κλπ.)

49 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Ο ΤΟ ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΔΙΚΤΥΟ

50 3.1 ΟΛΥΜΠΙΑΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ (Ο.Π.Ο.Δ) Το Ολυμπιακό Πολιτιστικό Οικολογικό Δίκτυο (Ο.Π.Ο.Δ) αποτελεί έργο της Αναπτυξιακής Ολυμπίας Α.Ε (ΑΝ.ΟΛ) στα πλαίσια του τοπικού προγράμματος LEADER+ για την περιοχή του νομού Ηλείας. Πιο συγκεκριμένα ο κεντρικός στόχος του έργου διατυπώνεται ως εξής: «Αξιοποίηση και ανάδειξη των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής και σύνδεσή τους με την Αρχαία Ολυμπία στα πλαίσια ενός ολοκληρωμένου Προγράμματος ανάπτυξης της περιοχής το οποίο θα μεγιστοποιήσει τα οφέλη από τους Ολυμπιακούς αγώνες του 2004 στην ευρύτερη περιοχή της Ολυμπίας». Βασικός στόχος του προγράμματος είναι η αξιοποίηση του υψηλού τουριστικού ρεύματος της Ολυμπίας, ώστε με την κατάλληλη στρατηγική να αυξηθεί η επισκεψιμότητα της ορεινής και μειονεκτικής ζώνης και να επιμηκυνθεί ο χρόνος παραμονής στην περιοχή. Η σύνδεση των πολιτιστικών μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων, των Βυζαντινών και νεώτερων μνημείων, των περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και των βιότοπων της περιοχής παρέμβασης, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα, με μυθολογικά, ιστορικά, ανθρωπιστικά στοιχεία, κ.λ.π. με τη Αρχαία Ολυμπία και τους Ολυμπιακούς αγώνες, ενώνονται σε ένα ενιαίο πολιτιστικό οικολογικό δίκτυο με την ονομασία «Ολυμπιακό Πολιτιστικό Οικολογικό Δίκτυο Ορεινής Ηλείας (Ο.Π.Ο.Δ.). Η ενοποίηση-σύνδεση όλων των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής και η δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου με την Αρχαία Ολυμπία αποτελεί στόχο του προγράμματος Leader+ που θα εφαρμοστεί στην Ορεινή Ηλεία και το δίκτυο αυτό θα έχει : - Ενιαία προβολή - Ενιαία σήμανση - Ηλεκτρονική δικτύωση με την δημιουργία Info kiosks και ηλεκτρονικών οθονών πληροφόρησης σε βασικά του σημεία. - Ιστορικές και αρχαιολογικές συνέχειες - Κοινές ή με συνέχεια εκδηλώσεις. - Ανάδειξη πολιτιστικών μονοπατιών σύνδεσης. - Δημιουργία ενιαίων πακέτων Βασικά κριτήρια επιλογής του Δικτύου Προκειμένου να επιλεγούν τα σημεία εκείνα που θα αποτελέσουν το Πολιτιστικό Οικολογικό δίκτυο της περιοχής παρέμβασης (Ορεινή Περιοχή Ηλείας) εξετάστηκαν μια σειρά κριτηρίων. Τα κριτήρια που τέθηκαν και αξιολογήθηκαν ήταν : Σημαντικοί αρχαιολογικοί χώροι Ιστορικοί τόποι Βυζαντινά και Νεώτερα μνημεία Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Προστατευόμενες περιοχές (Νatura 2000) Σύνδεση των προτεινόμενων με μυθολογικά και ανθρωπιστικά στοιχεία της περιοχής. Σύνδεση (μυθολογικά κ.λ.π.) με Ολυμπιακούς Αγώνες. Δυνατότητα ενιαίας επίσκεψής του. Η σύνδεση του Ο.Π.Ο.Δ. Δυνατότητες προτεινόμενων δραστηριοτήτων Παραδοσιακοί οικισμοί Δυνατότητα εξυπηρέτησης τουριστών (τουριστικά καταλύματα, Κέντρα εστίασης, Τράπεζες, Ταχυδρομείο κλπ.)

51 3.1.2 Η περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος Γενικά στοιχεία Η Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδος καταλαμβάνει το ΒΔ τμήμα της Πελοποννήσου και το Δυτικό άκρο της Στερεάς Ελλάδος, και περιλαμβάνει τους Νομούς Αιτωλοακαρνανίας, Αχαΐας και Ηλείας. Η συνολική της έκταση είναι km2 και αποτελεί το 8,6% της συνολικής έκτασης της χώρας. Στο μεγαλύτερο ποσοστό τα εδάφη της είναι ορεινά (45,3%) και ημιορεινά (25,6%) ενώ μόλις το 29,1% είναι πεδινές εκτάσεις. Εχει εκτεταμένα παράλια και στους τρεις νομούς, που βρέχονται από τη θάλασσα του Ιονίου Πελάγους και των κόλπων : Αμβρακικού, Πατραϊκού και Κορινθιακού. Ο πληθυσμός της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας, σύμφωνα με την απογραφή του έτους 2001, ανέρχεται σε άτομα. Είναι η τέταρτη σε πληθυσμό περιφέρεια της Ελλάδος, συγκεντρώνοντας το 7% του συνολικού πληθυσμού της χώρας. Η περιφέρεια στο σύνολό της από την άποψη των υφιστάµενων τουριστικών πόρων, φυσικών και πολιτιστικών, κατατάσσεται στις προνοµιούχες περιοχές της χώρας. Διαθέτει ακτές, αρχαιολογικούς χώρους και µουσεία, µνηµεία της νεότερης ιστορίας, ιαµατικές πηγές, παραδοσιακούς οικισµούς, ποτάµια, λίµνες, βιότοπους, αισθητικά δάση και τοπία φυσικού κάλλους, µεταξύ των οποίων αντιπροσωπευτικές περιοχές είναι η Ολυµπία, παγκοσµίως γνωστό µνηµείο του αρχαίου ελληνικού πολιτισµού, η Αγία Λαύρα, το Μέγα Σπήλαιο, η κοιλάδα του Αλφειού, η λίµνη του Καϊάφα µε τις ιαµατικές της πηγές, οι υγρότοποι του Αχελώου και του Αµβρακικού, τα αισθητικά δάση Καλαβρύτων και Σελέµνου Πατρών, τα δάση Στροφυλιάς, Φολοής και Φράξου, τα φαράγγια του Βουραϊκού, κ.ά. Η περιφέρεια προοπτικά τείνει να μετατραπεί σε σταυροδρόμι συνδυασμένων μεταφορών και περιοχή σύγκλισης των δύο εθνικών διεθνών αξόνων ανάπτυξης: του υπάρχοντος και υπό αναβάθμιση κεντρικού αναπτυξιακού άξονα που επεκτείνεται μέχρι την Καλαμάτα (τμήμα Τρίπολης Καλαμάτας) και του υπό υλοποίηση δυτικού άξονα (Σιδηροδρομική γραμμή υψηλών ταχυτήτων Αθηνών Πατρών, Ιόνια Οδός, Ζεύξη Ρίου Αντίρριου, εκσυγχρονισμός και επέκταση του λιμένα Πατρών, προοπτική υποθαλάσσιας καλωδιακής σύνδεσης Δυτικής Ελλάδας με Ιταλία). Η περιφέρεια αποτελεί ένα σύγχρονο συγκοινωνιακό - διαμετακομιστικό κόμβο που συνδέει την Ελλάδα με την υπόλοιπη Ευρώπη, καθώς το λιμάνι της Πάτρας έδρας της περιφέρειας αποτελεί την κύρια πύλη της Ελλάδας προς τη Δυτική Ευρώπη Οικονομία Από την ανάλυση της οικονοµικής φυσιογνωµίας της περιφέρειας διαπιστώνεται ότι βιώνει σταθερά τη φάση µεταστροφής από τις οικονοµίες της µεταποίησης στις οικονοµίες των υπηρεσιών, χωρίς όµως να έχει κατορθώσει µέχρι σήµερα να αποκτήσει µια αξιόλογη εξειδίκευση σε δραστηριότητες αιχµής του τριτογενή τοµέα και ειδικότερα στον τουρισµό, ενώ περιλαµβάνει στα όριά της το τρίτο µητροπολιτικό κέντρο της χώρας (Πάτρα) και

52 διαθέτει σηµαντικά συγκριτικά πλεονεκτήµατα ως προς το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και ως προς την πρόσβαση σε εθνικούς µεταφορικούς και αναπτυξιακούς άξονες. Στον πρωτογενή τομέα απασχολείται το 46,9% του εργατικού δυναμικού, στο δευτερογενή το 19,3% και στο τριτογενή το 33,8%. Η συμμετοχή κάθε τομέα στη σύνθεση του Ακαθάριστου Περιφερειακού Προϊόντος είναι 23%, 29% και 48% αντίστοιχα. Ο δευτερογενής τομέας παρουσιάζει μεγάλη συγκέντρωση στο νομό Αχαΐας. Εντούτοις, o προσανατολισμός της βιομηχανίας σε παραδοσιακούς κλάδους, που παρουσιάζουν σχετική ύφεση σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή 'Ενωση (το 40% των μονάδων ασχολείται με κλωστοϋφαντουργία και ένδυση και το 20% με παραγωγή μη μεταλλικών ορυκτών), είχε ως αποτέλεσμα την σχετική αποβιομηχάνιση του νομού. Οι μεταποιητικές μονάδες, στα προάστεια της Πάτρας και του Αιγίου, παρέχουν την αναγκαία υλική υποδομή για την δημιουργία ενός σύγχρονου πόλου βιομηχανικής ανάπτυξης σε εθνική κλίμακα. Συγχρόνως, το έμπειρο εργατοτεχνικό και διευθυντικό προσωπικό είναι σε θέση να στελεχώσει αποτελεσματικά σύγχρονες βιομηχανικές μονάδες Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά Η γεωμορφολογία της Περιφέρειας παρουσιάζει εξαιρετική ποικιλία, αφού σε αυτήν περιλαμβάνονται όρη με ιδιαίτερα μεγάλο υψόμετρο (Αροάνια μ., Ερύμανθος μ., Παναχαϊκό μ.), μεγάλες φυσικές λίμνες (Τριχωνίδα 95,8 km2, που είναι η μεγαλύτερη της χώρας, Αμβρακία 14,4 km2, Λυσιμαχεία 13 km2, Καϊάφα κ.λ.π.) και ποταμοί (Αχελώος 220 km, που είναι ο δεύτερος σε μήκος ποταμός της Ελλάδος, Πηνειός, Αλφειός, Εύηνος, Σελινούντας, Βουραϊκός, Πείρος και Γλαύκος). Ειδικότερα, ο Νομός Αιτωλοακαρνανίας, που είναι ο μεγαλύτερος σε έκταση Νομός της χώρας (5.448 km2), παρουσιάζει ένα συνδυασμό ορεινών όγκων με πολλές φυσικές και τεχνητές λίμνες. Οι ποταμοί Αχελώος και Εύηνος μαζί με τις ομώνυμες πεδιάδες συμπληρώνουν την εδαφολογική μορφολογία του νομού και αποτελούν την βασική πηγή της οικονομικής του δραστηριότητας. Ο Νομός Αχαΐας με συνολική έκταση km2, χαρακτηρίζεται από έντονες εδαφολογικές αντιθέσεις. Τα εδάφη του είναι στο μεγαλύτερο ποσοστό τους (60% περίπου) ορεινά και διασχίζονται από μικρούς σχετικά ποταμούς (Βουραϊκό, Γλαύκο, Σελινούντα, Πείρο) και μικρότερους χειμάρρους, που εκβάλλουν στον Πατραϊκό και Κορινθιακό κόλπο. Επίκεντρο της οικονομικής ζωής του Νομού αλλά και της Περιφέρειας αποτελεί η πόλη των Πατρών. Τέλος, ο Νομός Ηλείας με συνολική έκταση km2, έχει έδαφος πεδινό κατά 60% και διασχίζεται από τους ποταμούς Αλφειό, Πηνειό, Ερύμανθο και τους παραποτάμους τους. Ο Νομός χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη παράλιων υδροβιότοπων (Κοτύχι, Καϊάφα) εξαιρετικού φυσικού κάλλους και οικολογικού πλούτου. Η πεδιάδα της Ηλείας είναι η μεγαλύτερη σε έκταση στην Πελοπόννησο Φυσικό Περιβάλλον Η Περιφέρεια διαθέτει πλούσια και σπάνια οικοσυστήµατα και ευαίσθητες προστατευόµενες περιοχές οι οποίες όµως υφίστανται δυσµενείς περιβαλλοντικές επιδράσεις από τις ανθρωπογενείς κυρίως δραστηριότητες ή από ελλείψεις σε υποδοµές, δίκτυα και συστήµατα πρόληψης παραγωγής ρύπων. Η οικολογική διαχείριση και προστασία των φυσικών πόρων αποτελούν αναγκαιότητα για την διατήρηση του πολιτιστικού αποθέματος της περιφέρειας για μία αειφορική τουριστική ανάπτυξη

53 Εμπράγματο Περιβάλλον Πνευματικός πολιτισμός Η Περιφέρεια υτικής Ελλάδας διαθέτει πληθώρα κηρυγµένων αρχαιολογικών τόπων, µεσαιωνικών βυζαντινών κάστρων και µνηµείων, καθώς και παραδοσιακών οικισµών. Διαθέτει επίσης αξιόλογα ίχνη του αρχαίου και του νεώτερου ελληνικού πολιτισµού, καθώς και ενδιαφέροντες οικισµούς που συνεχίζουν την παράδοση της ελληνικής παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Εν τούτοις δεν εξειδικεύεται στο σύνολό της στις δραστηριότητες πολιτισµού ως παράγοντα προσέλκυσης τουριστών και εν γένει επισκεπτών, παρουσιάζει δε διαφοροποιήσεις και ανισοµέρειες που δεν αναλογούν επαρκώς στα εκτεταµένα χωρικά της πλεονεκτήµατα στον τοµέα του πολιτισµού. Γενικότερα οι εστίες πολιτιστικής και ιστορικής αξίας δεν έχουν ενταχθεί σε συντονισµένα δίκτυα και σχεδιασµένες πολιτιστικές διαδροµές σε συνέργια µε τα αξιόλογα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος τα οποία έχουν ήδη καταγραφεί και αξιολογηθεί. Η προοπτική ενοποίησης διασύνδεσης είναι ορατή και εφικτή, µπορεί δε να προδιαγράψει δυναµική πορεία και εξελίξεις, εάν ληφθούν τα αναγκαία µέτρα και υλοποιηθούν οι κατάλληλες παρεµβάσεις, αξιοποιώντας την ιστορία και το φυσικό περιβάλλον της περιοχής σε µια νέα σύνθεση που να τονίζει το σύγχρονο ελληνικό πολιτισµό µε ισχυροποιηµένη τη διεθνή διάσταση στον ευρωπαϊκό, µεσογειακό και βαλκανικό χώρο. Οι τουριστικού ενδιαφέροντος περιοχές της περιφέρειας πρέπει να αποτελέσουν πόλους προσέλκυσης τουριστών και σηµεία εφαρµογής προγραµµάτων εναλλακτικού τουρισµού, όπως είναι ο ορεινός, ο χειµερινός, ο κυνηγετικός, ο επιστηµονικός, ο συνεδριακός, ο θεραπευτικός, κ.ά. Ο εναλλακτικός τουρισµός µε διαφοροποίηση και εξειδίκευση, σε συνδυασµό µε τη δηµιουργία εταιρικών σχέσεων πόλης υπαίθρου, την ανάδειξη των πολιτιστικών τοπίων και υποδοµών, καθώς και µε εκσυγχρονισµό του πρωτογενή τοµέα και σύνδεσή του µε την τουριστική δραστηριότητα, θα µπορούσαν να αποτελέσουν µια ισχυρή διέξοδο πολιτικών για βελτίωση της θέσης της περιφέρειας στον εθνικό και ευρωπαϊκό χώρο

54 3.1.3 Νομός Ηλείας

55 Γενικά στοιχεία Ο Νομός Ηλείας καταλαμβάνει το βορειοδυτικό τμήμα της Πελοποννήσου και ο πληθυσμός του ανέρχεται σε κατοίκους. Αποτελείται από τις επαρχίες Ηλείας και Ολυμπίας, με σημαντικότερες πόλεις τον Πύργο (πρωτεύουσα του Νομού) την Αμαλιάδα, τη Γαστούνη, την Κρέστενα και το Βαρθολομιό. Ο Πύργος, πρωτεύουσα του νομού, είναι κτισμένος σε λόφο και πήρε το όνομα του από τον πύργο που έκτισε ο έπαρχος Τσερνοτάς το Από την παλιά πόλη σώζονται η Δημοτική Αγορά και το Δημοτικό θέατρο που είναι δύο όμορφα νεοκλασικά κτίρια του αρχιτέκτονα Τσίλλερ. Στην περιοχή αξίζει να επισκεφθεί κανείς τη Μονή της Κρεμαστής, ενώ 13 χλμ. πιο έξω από την πόλη μπορεί κανείς να ξεκουραστεί στο πανέμορφο παραθαλάσσιο χωριό Κατάκολο. Ανατολικά του Πύργου (20 χλμ.) βρίσκεται η Αρχαία Ολυμπία. Εδώ τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες, (επίσημα από το 776 π.χ), με τη συμμετοχή αθλητών απ' όλη την Ελλάδα. Στον αρχαιολογικό της χώρο ξεχωρίζουν πολλά οικοδομήματα σχετικά με τους αγώνες, όπως το στάδιο και οι ναοί του Δία και της Ήρας. Στο αρχαιολογικό μουσείο της Ολυμπίας στεγάζονται μερικοί από τους πολυτιμότερους θησαυρούς της αρχαίας Ελληνικής τέχνης. Από το 1896 η Ολυμπιακή φλόγα ανάβει κάθε 4 χρόνια έξω από το Ηραίο και μεταφέρεται στην πόλη που έχει αναλάβει τη διοργάνωση των Ολυμπιακών Αγόνων. Ακολουθώντας το δρόμο ΒΑ της Ολυμπίας οδηγούμαστε το γραφικό χωριό Λαμπεία (Δίβρη), περάσουμε από την Κρέστενα συναντούμε την Ανδρίτσαινα, ένα παραδοσιακό χωριό, με πέτρινα σπίτια, παραδοσιακά καλντερίμια και μεγάλη πλατεία με τεράστια πλατάνια. Από κει φτάνουμε στις Βάσσες όπου δεσπόζει ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα (420 π.χ.) ο οποίος διατηρείται σε πολύ καλή κατάσταση και κτίστηκε από τον αρχιτέκτονα του Παρθενώνα Ικτίνο. Βόρεια του Πύργου βρίσκεται η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη του νομού, η Αμαλιάδα, που πήρε το όνομα της από τη βασίλισσα Αμαλία η οποία όταν επισκέφθηκε την περιοχή έδειξε ότι της άρεσε υπερβολικά. Συνεχίζοντας τη διαδρομή, βρισκόμαστε στην Ανδραβίδα που αποτελούσε τον 13ο αι. πρωτεύουσα του πριγκιπάτου του Μορέως υπό τους Βιλλεαρδουίνους με το όνομα Αντρεβίλ. Εδώ κάθε χρόνο οργανώνεται περίφημη ιππική έκθεση. Προχωρώντας ανατολικά, φτάνουμε στην αρχαία Ήλιδα που αποτελούσε την σπουδαιότερη αρχαία πόλη της Ηλείας. Στις εγκαταστάσεις της προπονούνταν οι αθλητές πριν από τους αγώνες και διέθετε αγωνιστικούς χώρους, θέατρα και πολλά ιερά. Δυτικότερα της Ανδραβίδας, στην κορυφή μικρού λόφου στέκεται το φράγκικο κάστρο Χλεμούτσι που κτίστηκε το 1220 και είναι από τα ωραιότερα και πιο καλοδιατηρημένα κάστρα της Πελοποννήσου. Τέλος, λίγο βορειότερα, στα ερείπια της αρχαίας Κυλλήνης, υπάρχει η σύγχρονη κωμόπολη Κυλλήνη η οποία διαθέτει λιμάνι μέσω του οποίου γίνεται η προσέγγιση στα νησιά Ζάκυνθο και Κεφαλονιά. Η Ηλεία χαρακτηρίζεται για φυσικές ομορφιές που αφορούν κυρίως σημαντικούς υδροβιότοπους και ιαματικές πηγές. Ανάμεσα τους η λιμνοθάλασσα του Κοτυχίου, που βρίσκεται στη βορειοδυτική πλευρά του νομού, αποτελεί σπουδαίο υδροβιότοπο γατί προσφέρει καταφύγιο σε πολλά είδη πουλιών που φθάνουν εδώ για να περάσουν το χειμώνα. Νοτιότερα βρίσκονται η λίμνη και τα λουτρά του Καϊάφα με θερμές πηγές, που είναι γνωστές από την αρχαιότητα για τις ιαματικές τους ιδιότητες και που καταλήγουν στην ομώνυμη λίμνη. Ανάμεσα σ' αυτή τη λίμνη και τη θάλασσα υπάρχει μια ζώνη πευκοδάσους ενώ δίπλα στην θάλασσα σχηματίζονται αμμοθίνες. Ιαματικές πηγές υπάρχουν επίσης στην Κυλλήνη και στην Υρμίνη. Πηγαίνοντας ανατολικά, προς Ολυμπία, συναντούμε τον ποταμό Αλφειό και συνεχίζοντας την πανέμορφη διαδρομή προς το Λάλα φτάνουμε στο οροπέδιο της Φολόης, στις υπώρειες του Ερύμανθου. Εδώ υπάρχει ένα απέραντο δάσος από φυτείες (είναι το ξακουστό δάσος της Φολόης, ένα δάσος γεμάτο μύθους και παραδόσεις) στο οποίο είχε το βασίλειο του ο Κλος, ο αγαθός Κένταυρος που φιλοξένησε τον μυθικό ήρωα Ηρακλή. Στα νότια του νομού, κοντά

56 στην Αρχαία Φι ο ποταμός Νέδας και σχηματίζει μικρούς καταρράκτες Τουριστικές ενότητες Α. Τουριστική Ενότητα Β.Δ Ακτών Ηλείας Κυλλήνης Παράκτια Περιοχή Δήµοι: Βουπρασίας, Λεχαινών, Ανδραβίδας, Τραγανού, Κάστρου Κυλλήνης, Βαρθολοµιού, Γαστούνης, Αµαλιάδος Τουριστικές Υποδομές: Λεχαινά, Γαστούνη, Αµαλιάδα Κύριοι τουριστικοί πόροι: Φυσικοί διεθνούς σηµασίας : Λιµνοθάλασσα Κοτύχι Ramsar Ιαµατικές πηγές εθνικής σηµασίας ( Κυλλήνη ) Ακτές γνωστές σε εθνικό επίπεδο Πολιτιστικοί πόροι γνωστοί σε επίπεδο περιφέρειας ( Κάστρο Χλεµούτσι, Αρχαία Ήλιδα ) Βασική προσπέλαση: Εθνική Οδός Πατρών - Πύργου Τουριστικός µξονας: υτ. Αχαϊας Ηλείας Η τουριστική αυτή υποενότητα εξυπηρετείται από άποψη οικιστικών κέντρων υποστήριξης από τις πόλεις Λεχαινά, Γαστούνη και Αμαλιάδα. Η βασική προσπέλαση της περιοχής είναι η Εθνική Οδός Πατρών Πύργου. Από άποψη φυσικών πόρων η περιοχή διαθέτει περιβαλλοντικούς φυσικούς πόρους εθνικής και διεθνούς σημασίας, όπως είναι η λιμνοθάλασσα Κοτύχι ενταγμένη στη Διεθνή Σύμβαση Ramsar, η θαλάσσια ζώνη από Καλογρηά έως Κυλλήνη και οι εκβολές του Πηνειού που είναι ενταγμένα στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φύση Επίσης διαθέτει την τεχνητή λίμνη του Πηνειού και τις ιαματικές πηγές της Κυλλήνης, καθώς και αξιόλογες ακτές εθνικής σημασίας. Από άποψη πολιτιστικών πόρων η περιοχή διαθέτει τον Αρχαιολογικό Χώρο της Ήλιδας και το Μνημείο Κάστρο Χλεμούτσι. Βασικά πλεονεκτήματα της τουριστικής ενότητας ΒΔ Ακτών Ηλείας Κυλλήνης είναι το πλούσιο φυσικό περιβάλλον και οι ιαματικές πηγές. Οι επιθυμητοί άξονες ανάπτυξης τουρισμού επικεντρώνονται στην αξιοποίηση των ιαματικών πηγών της Κυλλήνης στο πλαίσιο ειδικού ολοκληρωμένου προγράμματος ανάπτυξης θεραπευτικού τουρισμού, στις ήπιες μορφές τουρισμού στο πλαίσιο ολοκληρωμένης διαχείρισης των φυσικών πόρων και τέλος στον έλεγχο και την οργάνωση τουρισμού στην παράκτια περιοχή. Β. Τουριστική Ενότητα Πύργου Αρχαίας Ολυμπίας Παράκτια και πεδινή περιοχή Δ Πύργου, Ιαρδάνου, Αρχαίας Ολυµπίας Τουριστικές Υποδομές: Πύργος, Αρχαία Ολυµπία Κύριοι τουριστικοί πόροι: Φυσικοί πόροι σημαντικοί σε εθνικό επίπεδο Ολυµπία, κοιλάδα - εκβολές Αλφειού - Natura) ακτές γνωστές σε τοπικό επίπεδο Πολιτιστικοί: διεθνούς σηµασίας ( Αρχαία Ολυµπία ) Βασική προσπέλαση: Εθνική Οδός Πατρών - Πύργου Τουριστικός µξονας : Αρχαίας Ολυµπίας Ορεινή περιοχή : Ωλένης, Πηνείας, Λασιώνος, Φολόης, Λαµπείας Τουριστικές Υποδομές: Σιµόπουλο, Πανόπουλο, Λάλας, Λάµπεια Κύριοι τουριστικοί πόροι:

57 Φυσικοί: γνωστοί σε περιφερειακό επίπεδο, σημαντικοί σε εθνικό επίπεδο Δάσος Σμέρνας Ποταμός Αλφειός Φιγαλεία (Νέδας) Δρυοδάσος Φολόης Τεχν. Λίμνη Πηνειού Πολιτιστικοί: γνωστοί σε εθνικό επίπεδο Αρχαία Ολυμπία Σκιλλουντία Αλιφείρα Ανδρίτσαινα Φιγαλεία Λέπρεο Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Πίσσα Λάλα Δίβρη Ήλιδα. Βασική προσπέλαση: Επαρχιακό οδικό δίκτυο Τουριστικός άξονας: Αρχαίας Ολυµπίας Παράκτια και Πεδινή Περιοχή Η τουριστική αυτή υποενότητα εξυπηρετείται από άποψη οικιστικών κέντρων υποστήριξης από το αστικό κέντρο του Πύργου και από την Αρχαία Ολυμπία. Η βασική προσπέλαση της περιοχής είναι η Εθνική Οδός Πατρών Πύργου. Από άποψη φυσικών πόρων η περιοχή διαθέτει περιβαλλοντικούς φυσικούς πόρους εθνικής και διεθνούς σημασίας, όπως είναι η κοιλάδα και οι εκβολές του Αλφειού και η Ολυμπία που είναι ενταγμένα στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φύση Επίσης διαθέτει το τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους στο Κατάκολο και ακτές τοπικής σημασίας. Από άποψη πολιτιστικών πόρων η περιοχή διαθέτει το μοναδικό διεθνούς εμβέλειας Αρχαιολογικό Χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας, τον παραδοσιακό οικισμό του Ταξιάρχη και το διεθνούς φήμης Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας. Ορεινή Περιοχή Η τουριστική αυτή υποενότητα εξυπηρετείται από άποψη οικιστικών κέντρων υποστήριξης από τους οικισμούς Σιμόπουλο, Πανόπουλο, Λάλας και Λάμπεια. Η βασική προσπέλαση της περιοχής είναι επαρχιακό οδικό δίκτυο. Από άποψη φυσικών και πολιτιστικών πόρων η περιοχή διαθέτει πόρους τοπικής σημασίας. Βασικά πλεονεκτήματα της τουριστικής ενότητας Πύργου Αρχαίας Ολυμπίας είναι η Αρχαία Ολυμπία ως διεθνούς ακτινοβολίας πολιτιστικός πόλος. Οι επιθυμητοί άξονες ανάπτυξης τουρισμού επικεντρώνονται στην αναβάθμιση, εμπλουτισμό και συμπλήρωση της τουριστικής προσφοράς Πύργου Ολυμπίας, στην ανάδειξη της Αρχαίας Ολυμπίας και της ευρύτερης περιοχής στο πλαίσιο ειδικού αναπτυξιακού προγράμματος, στον έλεγχο και την οργάνωση τουρισμού στην παράκτια περιοχή και στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων συμπλεγμάτων ειδικών μορφών τουρισμού στην ορεινή περιοχή. Γ. Τουριστική Ενότητα Ν.Δ Ηλείας Καϊάφα Παράκτια περιοχή Βώλακος, Σκιλλούντος, Ζαχάρως Τουριστικές Υποδομές: Επιτάλιο, Κρέστενα, Ζαχάρω Κύριοι τουριστικοί πόροι:

58 Φυσικοί: εθνικής σηµασίας ( θίνες και παραλιακό δάσος Ζαχάρως, λίµνη Καϊάφα Natura) Ιαµατικές πηγές εθνικής σηµασίας ( Καϊάφα ) Ακτές γνωστές σε τοπικό επίπεδο Βασική προσπέλαση: Εθνική Οδός Πατρών Πύργου - Κυπαρισσίας Τουριστικός µξονας: Αρχαίας Ολυµπίας Ορεινή περιοχή Αλιφείρας, Φιγαλείας, Ανδριτσαίνης Τουριστικές Υποδομές: Καλλιθέα, Ν. Φιγάλεια, Ανδρίτσαινα Κύριοι τουριστικοί πόροι: Πολιτιστικοί: γνωστοί σε περιφερειακό επίπεδο ( Ανδρίτσαινα, Αρχ. Φιγάλεια ) Βασική προσπέλαση: επαρχιακό οδικό δίκτυο Τουριστικός άξονας: Αρχαίας Ολυµπίας Παράκτια Περιοχή Η τουριστική αυτή υποενότητα εξυπηρετείται από άποψη οικιστικών κέντρων υποστήριξης από τις πόλεις Επιτάλιο, Κρέστενα και Ζαχάρω. Η βασική προσπέλαση της περιοχής είναι η Εθνική Οδός Πατρών Πύργου -Κυπαρισσίας. Από άποψη φυσικών πόρων η περιοχή διαθέτει περιβαλλοντικούς φυσικούς πόρους εθνικής και διεθνούς σημασίας, όπως είναι οι θίνες και το παραλιακό δάσος της Ζαχάρως και η λίμνη Καϊάφα που είναι ενταγμένα στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Φύση το δάσος και η λίμνη Καϊάφα είναι επίσης τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, στη δε λίμνη υπάρχουν οι εθνικής εμβέλειας ιαματικές πηγές Καϊάφα και σημαντικές ιδιόκτητες εκτάσεις του ΕΟΤ. Τέλος η περιοχή διαθέτει ακτές εθνικής σημασίας. Ορεινή Περιοχή Η τουριστική αυτή υποενότητα εξυπηρετείται από άποψη οικιστικών κέντρων υποστήριξης από τους οικισμούς Καλλιθέα, Νέα Φυγάλια και Ανδρίτσαινα. Η βασική προσπέλαση της περιοχής είναι επαρχιακό οδικό δίκτυο. Από άποψη φυσικών πόρων η περιοχή διαθέτει πόρους τοπικής σημασίας. Από άποψη πολιτιστικών πόρων η περιοχή διαθέτει πόρους περιφερειακής σημασίας και συγκεκριμένα τον Αρχαιολογικό Χώρο της Αρχαίας Φυγάλιας, τον παραδοσιακό οικισμό της Ανδρίτσαινας και το Μουσείο της Ανδρίτσαινας. Βασικά πλεονεκτήματα της τουριστικής ενότητας Ν.Δ. Ηλείας Καϊάφα είναι το πλούσιο φυσικό περιβάλλον και οι ιαματικές πηγές. Οι επιθυμητοί άξονες ανάπτυξης τουρισμού επικεντρώνονται στην αξιοποίηση των ιαματικών πηγών του Καϊάφα στο πλαίσιο ολοκληρωμένου προγράμματος ανάπτυξης θεραπευτικού τουρισμού, στον έλεγχο και την οργάνωση του τουρισμού στην παράκτια περιοχή και στην ανάπτυξη ολοκληρωμένων συμπλεγμάτων ειδικών μορφών τουρισμού στην ορεινή περιοχή Η τουριστική προσφορά στο νομό Α. Ξενοδοχειακή δραστηριότητα του νομού Σύμφωνα με τα στοιχεία του Ε.Ο.Τ (2001), στο Ν. Ηλείας λειτουργούν 81 μονάδες με δωμάτια και κλίνες. Το ίδιο έτος, στη περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας λειτουργούσαν 231 ξενοδοχεία, με δωμάτια και κλίνες. Η συνολική τουριστική υποδομή του νομού σε τουριστικά καταλύματα, καταγράφεται στον πίνακα 3.1. Επίσης, στον ίδιο πίνακα, παρουσιάζονται συγκριτικά οι μεταβολές στο δυναμικό των τουριστικών καταλυμάτων (μονάδες, δωμάτια, κλίνες) καθώς και το μερίδιο (μονάδες, δωμάτια, κλίνες) σε επίπεδο περιφέρειας και χώρας για τη περίοδο

59 Πίνακας 3-1 Εξέλιξη και Ποσοστιαία συμμετοχή συνολικού δυναμικού τουριστικών καταλυμάτων Νομού Ηλείας στη Περιφέρεια και τη Χώρα ( ) Πηγή: Ε.Ο.Τ, Επεξεργασία Στοιχείων ICAP A.E. Από τον ανωτέρω πίνακα διαπιστώνονται τα εξής: Το συνολικό δυναμικό των επίσημα καταγεγραμμένων τουριστικών καταλυμάτων του Ν. Ηλείας παρέμεινε σχεδόν στάσιμο το 1999 σε σχέση με το 1997 (Μεταβολή μονάδων 99/97: -1,3% και Μεταβολή Κλινών 99/97: 1,7%). Στη περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας, ο συνολικός αριθμός των μονάδων αυξήθηκε κατά 0,5% και των κλινών κατά 3,2%. Eπίσης, στο σύνολο της χώρας ο συνολικός αριθμός των μονάδων αυξήθηκε κατά 4,1% και ο αριθμός των κλινών κατά 3,6%. Παρατηρείται λοιπόν ότι ο ρυθμός αύξησης των κλινών στο Ν. Ηλείας,όπως και στο νομό Αχαΐας, υστερεί κατά 50% περίπου τόσο σε σχέση με τη περιφέρεια όσο και με το σύνολο της χώρας για τη περίοδο Αντίθετα τη περίοδο , ο ρυθμός αύξησης των κλινών στον προαναφερόμενο νομό παρουσίασε μικρή βελτίωση (2,1%) σε σχέση με τη περίοδο Με βάση τα στοιχεία του 2001, ο Νομός Ηλείας συγκεντρώνει το 35,1% του συνολικού αριθμού των μονάδων και το 36,7% των κλινών, ενώ το 1997 συγκέντρωνε το 37,1% των μονάδων και το 37,5% των κλινών της περιφέρειας.»τσι, το 2001 παρατηρείται μικρή μείωση της ποσοστιαίας συμμετοχής του Νομού Ηλείας στο συνολικό δυναμικό των τουριστικών καταλυμάτων της περιφέρειας, σε σχέση με το Οσον αφορά το σύνολο

60 της χώρας, με βάση τα στοιχεία του 1999, συγκεντρώνει το 1% των μονάδων και το 0,9% των κλινών, μερίδια τα οποία παρέμειναν τα ίδια σε σχέση με το Το 2001, ο αριθμός των μονάδων έφθασε τις 81 και ο αριθμός των κλινών τις 5.621, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 2,5% και 3,9% αντίστοιχα σε σχέση με το Σε επίπεδο περιφέρειας, η αντίστοιχη μεταβολή του αριθμού των κλινών ήταν κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερη. Στη συνέχεια, στον πίνακα 3-2 που ακολουθεί, παρουσιάζονται στοιχεία που αφορούν την εξέλιξη και διάρθρωση των τουριστικών καταλυμάτων του νομού Ηλείας, κατά είδος και κατηγορία, καθώς και κατά περιοχή και κατηγορία

61 Πίνακας 3-2 Εξέλιξη και διάρθρωση τουριστικών καταλυμάτων Ν. Ηλείας κατά είδος και κατηγορία ( )

62 Πίνακας 3-2 (συνέχεια) Πηγή: Ε.Ο.Τ, Επεξεργασία στοιχείων ICAP A. E.

63 Από τα στοιχεία του ανωτέρω πίνακα, συμπεραίνονται τα εξής: Σύμφωνα με τα στοιχεία του 2001, στο νομό Ηλείας υπάρχουν 81 μονάδες με κλίνες. Ειδικότερα υπάρχουν 74 μονάδες ξενοδοχείων με κλίνες,, 4 μονάδες επιπλωμένων διαμερισμάτων με 147 κλίνες, 2 Ξενοδοχεία & Επιπλωμένα Διαμερίσματα με 725 κλίνες και 1 παραδοσιακό κατάλυμα με 18 κλίνες.»τσι, τα ξενοδοχεία συγκεντρώνουν το 84%, περίπου του συνολικού αριθμού κλινών, ενώ τα υπόλοιπα καταλύματα το 14% περίπου. Ο συνολικός αριθμός κλινών των τουριστικών καταλυμάτων του νομού παρουσίασε αύξηση κατά 4% περίπου το 2001 σε σχέση με το Ειδικότερα, αρκετά σημαντική αύξηση παρουσίασε η κατηγορία «Ξενοδοχεία & Eπιπλωμένα αριθμός κλινών από 43 το 1997, έφθασε τις 725 το Το γεγονός αυτό χαρακτηρίζεται ως ιδιαίτερα θετικό, μια και οφείλεται στον εμπλουτισμό της κατηγορίας αυτής με μία μονάδα πολυτελείας, συνολικής δυναμικότητας 665 κλινών. Β. Αφίξεις Διανυκτερεύσεις Από στοιχεία του ΕΟΤ όπως φαίνεται και παρακάτω οι διανυκτερεύσεις στο Νομό την τετραετία έχουν θετική μεταβολή γεγονός που σημαίνει ότι υπάρχει δυναμική σε αυτό το τομέα. Πίνακας 3-3 Διανυκτερεύσεις αλλοδαπών και ημεδαπών σε ξενοδοχειακά καταλύμματα ΝΟΜΟΣ 1996 ΗΛΕΙΑΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΙ ΗΜΕΔΑΠΟΙ ΗΛΕΙΑΣ ΣΥΝΟΛΟ Μεταβολή 96/ ,9% ,3% ,7% ,5% ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ Πηγή: ΕΟΤ Από τα παραπάνω στοιχεία του ΕΟΤ για τα τελευταία χρόνια διακρίνουμε αύξηση των επισκεπτών στην περιοχή. Γ. Μέσος χρόνος παραμονής τουριστών Στον πίνακα 3-4 εμφανίζεται ο μέσος χρόνος παραμονής των επισκεπτών στο Νομό και την ευρύτερη περιοχή, κατά το χρονικό διάστημα από 1987 έως Από τα στοιχεία αυτά προκύπτει το ιδιαίτερο πρόβλημα που παρουσιάζει ο μέσος χρόνος παραμονής των επισκεπτών στην Ηλεία, ο οποίος εμφανίζεται εξαιρετικά χαμηλός και διαμορφώνεται, κατά την τελευταία πενταετία ως εξής:

64 Πίνακας 3-4 Μέσος χρόνος παραμονής τουριστών στον Νομό Ηλείας Έτος Ημέρες 2,03 2,04 2,09 2,06 2,21 2,06 2,13 2,13 2,13 2,28 2,23 2,21 2,18 2,20 2,18 Πηγή: ΕΟΤ Ο μέσος όρος του χρόνου παραμονής των επισκεπτών στην Ηλεία, κατά την τελευταία δεκαπενταετία, ανέρχεται σε 2,10 ημέρες και είναι ελάχιστος εάν συγκριθεί με τις αφίξεις, αλλά και με τους πλούσιους και ποικίλους τουριστικούς πόρους που διαθέτει ο Νομός. Στον πίνακα 3-5 εμφανίζεται ο υψηλός δείκτης του μέσου χρόνου παραμονής που παρουσιάζουν γειτονικοί Νομοί με σαφώς κατώτερα τουριστικά διαθέσιμα. Πίνακας 3-5 Μέσος χρόνος παραμονής τουριστών στην ευρύτερη περιοχή εκτός Νομού Νομός Ηλείας Αρκαδίας Αργολίδας Αχαΐας Κορινθίας Λακωνίας Μεσσηνίας Αιτωλ/νίας Ζακύνθου Κεφαλληνίας Λευκάδας Ημέρες 2,09 2,33 3,09 3,01 4,28 1,66 2,51 2,02 7,28 6,01 3,57 Πηγή: ΕΟΤ Δ. Η πληρότητα του Ξενοδοχειακού δυναμικού Στον πίνακα 3-6, που ακολουθεί, παρουσιάζεται η μέση ετήσια πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων της Ηλείας, των Δωδεκανήσων, των Ιονίων, των Κυκλάδων της Κρήτης καθώς και του συνόλου της Ελλάδας, για το χρονικό διάστημα Με βάση τα στοιχεία του 1999 φαίνεται ότι, η μέση ετήσια πληρότητα των ξενοδοχειακών καταλυμάτων του νομού είναι η χαμηλότερη (42,88%) σε σύγκριση με τους κύριους προορισμούς υστερώντας κατά 20 ποσοστιαίες μονάδες περίπου από το μέσο όρο του συνόλου της Ελλάδας (63,46%). Τα Δωδεκάνησα εμφανίζουν τη μεγαλύτερη μέση ετήσια πληρότητα, η οποία έφθασε το 86,65%. Η Κρήτη προσεγγίζει σε πληρότητα τα Δωδεκάνησα,

65 υστερώντας όμως κατά 4 ποσοστιαίες μονάδες περίπου (82,27%).Επίσης, η Ηλεία παρουσίασε θετική μεταβολή στην μέση ετήσια πληρότητα (Δ01/97: 9,2 %) κατά την περίοδο , η οποία ήταν υψηλότερη από την αντίστοιχη μεταβολή του συνόλου της Ελλάδας (Δ01/97: 8,7%). Πίνακας 3-6 Μέση Ετήσια Πληρότητα Ξενοδοχειακών Καταλυμάτων Ν. Ηλείας, Κύριων Προορισμών και Συνόλου Ελλάδας ( ) Πηγή: Ε.Ο.Τ.- Δ/νση Μελετών και Επενδύσεων, Επεξεργασία Στοιχείων ICAP A.E. Οι μήνες που παρατηρείται μεγαλύτερη πληρότητα των ξενοδοχειακών μονάδων, σύμφωνα με στοιχεία του ΕΟΤ, είναι ο Αύγουστος, (66,43%), ο Σεπτέμβριος (59,78%) και ο Ιούλιος (56,80%), ενώ στις τελευταίες θέσεις βρίσκονται ο Δεκέμβριος (17,97%) και ο Ιανουάριος (17,68%). Επίσης, οι μήνες Φεβρουάριος, Ιούνιος, Ιούλιος, Αύγουστος και Σεπτέμβριος εμφανίζουν τις σημαντικότερες μεταβολές στη μέση μηνιαία πληρότητα τη περίοδο , παρουσιάζοντας αυξήσεις της τάξεως του 16,8%, 11,7%, 27,1%, 12,5% και 15,7% αντίστοιχα. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι συγκεκριμένες μεταβολές είναι κατά αρκετές ποσοστιαίες μονάδες μεγαλύτερες από τις αντίστοιχες της χώρας. Γενικά, για το νομό Ηλείας, αναφέρεται ότι, η περίοδος Απριλίου-Σεπτεμβρίου συγκεντρώνει τις μεγαλύτερες μέσες μηνιαίες πληρότητες, σε αντίθεση με τη περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου-Μαρτίου, η οποία συγκεντρώνει τις χαμηλότερες. Το πρότυπο αυτό, όπως και στο νομό Αχαίας, βρίσκεται σε σχετική αντιστοιχία με το σύνολο της χώρας Η τουριστική προσφορά στην περιοχή παρέμβασης Η τουριστική υποδομή είναι ελλιπής στη περιοχή παρέμβασης. Αυτό φαίνεται και στους πίνακες 3-7 και 3-8 και όπου καταγράφεται αυτή η υποδομή. Στην περιοχή υπάρχουν 10 καταλύματα κυρίως Γ κατηγορίας (σε ποσοστό 88%). Τα καταλύματα διακρίνονται σε : Τρεις μονάδες ενοικιαζομένων δωματίων (Λαμπεία, Σκιλλουντία, Ανδρίτσαινα), συνολικής δυναμικότητας 20 δωματίων και 40 κλινών. Δύο ξενοδοχεία Γ τάξης δυναμικότητας 50 δωματίων, 100 κλινών Τέσσερις μονάδες επιπλωμένων διαμερισμάτων, δυναμικότητας 19 δωματίων 38 κλινών Μια τουριστική επιπλωμένη κατοικία 10 κλινών στην Ανδρίτσαινα Υπάρχουν ακόμη και 14 ενοικιαζόμενα δωμάτια χαμηλότερων προδιαγραφών Από τα καταλύματα τα έξι δημιουργήθηκαν από το LEADER II, δύο από το LEADER I και ένα από το ΠΕΠ. (Πίνακας 3-8) Στα πλαίσια του LEADER II δημιουργήθηκαν επίσης δύο κατασκηνωτικά κέντρα 250 θέσεων και ένα κέντρο εναλλακτικού τουρισμού που συμπεριλαμβάνει και 15 κλίνες. Υπάρχουν επίσης 364 κέντρα εστίασης όπου απασχολούνται 496 εργαζόμενοι. (Πίνακας 3-9). Από αυτά όμως τα κέντρα εστίασης πολύ λίγα έχουν τις προδιαγραφές ποιότητας που είναι απαραίτητες για την εξυπηρέτηση της τουριστικής ζήτησης. Πρόκειται κυρίως για ψησταριές και καφενεία χαμηλής ποιότητας υπηρεσιών

66 Παρατηρείται όμως σημαντική συγκέντρωση καταλυμάτων και άλλων τουριστικών υπηρεσιών στην Αρχαία Ολυμπία. Επίσης στην περιοχή δεν υπάρχουν ειδικές τουριστικές υποδομές και ειδικά συνεδριακά κέντρα που θα πρέπει δημιουργηθούν για την εξυπηρέτηση του συνεδριακού τουρισμού ειδικά στην Αρχαία Ολυμπία. Πίνακας 3-7 Καταγραφή τουριστικών καταλυμάτων κατά είδος και κατηγορία κλινών ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ Α/Α ΕΙΔΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ Α ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ Β Γ ΣΥΝΟΛΟ ΛΑΜΠΕΙΑ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ 1 ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΙΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΑΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ ΛΑΜΠΕΙΑ 2 ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΕΣ ΚΑΤΟΙΚΕΣ ΦΟΛΟΗ ΛΑΛΑ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑ 4 ΣΥΝΟΛΑ ΜΕΙΡΑΚΑ Πηγή: ΑΝΟΛ,»ρευνα Πεδίου Πίνακας 3-8 Τουριστικά καταλύματα κατά είδος και κατηγορία κλινών Α/Α ΕΠΕΝΔΥΤΗΣ ΕΡΓΟ ΤΟΠΟΣ ΔΗΜΟΣ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ ΑΝΗΚΕΙ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ 1 ΜΠΑΛΚΑΜΟΥ ΜΑΡΙΑ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΔΩΜΑΤΙΑ A ΑΠΟΠΕΡΑΤΩΣΗ 2 ΛΑΜΠΕΙΑ ΟΡΗ Α.Ε. ΞΕΝΟΔΟΧΕΙΟΥ ΛΑΜΠΕΙΑ ΛΑΜΠΕΙΑΣ Γ' ΤΑΞΗΣ Γ ΕΠΙΣΚΕΥΗ 3 ΔΕΔΕ ΜΑΡΙΝΑ 4 ΔΗΜΟΣ ΣΚIΛΛΟΥΝΤΟΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΟΥ ΣΕ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΙΑ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ Β ΚΑΤΑΛΥΜΑΤΑ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΑΛΑΙΑΣ Α

67 ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΑΓΟΡΑΣ ΣΕ ΚΟΙΝΟΤΙΚΑ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ ΔΩΜΑΤΙΑ 5 ΓΑΛΑΝΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΙΑ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΟΕ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΙΔΡΥΣΗ 6 ΝΤΑΦΗ ΑΕ ΛΑΛΑ ΦΟΛΟΗΣ Γ ΜΕΙΡΑΚΑ ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Γ ΦΟΛΟΗ ΦΟΛΟΗΣ ΚΑΛΛΙΘΕΑ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ Γ ΔΙΒΡΗ ΛΑΜΠΕΙΑΣ Γ ΜΟΝΑΔΑΣ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΩΝ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΩΝ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΑΘΑΝΑΣΟΠΟΥΛΟΣ 7 ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΑΝΤΩΝΗΣ Γ ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ 8 ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΚΑΛΛΙΘΕΑΣ ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑΤΑ ΕΝΟΙΚΙΑΖΟΜΕΝΑ 9 ΚΟΣΜΟΠΟΥΛΟΣ ΕΠΙΠΛΩΜΕΝΑ ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΔΩΜΑΤΙΑ Πηγή: ΑΝΟΛ,»ρευνα Πεδίου Πίνακας 3-9 Μονάδες Εστίασης και αναψυχής στην περιοχή μελέτης Μονάδες Αριθμός Απασχολουμένων ΣΥΝΟΛΟ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ Δ.Δ.ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ 1 1 Δ.Δ. ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ 8 12 Δ.Δ.ΒΡΕΣΤΟ 2 4 Δ.Δ ΚΑΛΛΙΘΕΑ 8 16 Δ.Δ ΛΙΒΑΔΑΚΙ 1 1 Δ.Δ ΜΥΡΩΝΙΑ 3 3 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ 7 12 Δ.Δ.ΔΑΦΝΟΥΛΑ 1 2 Δ.Δ. ΔΡΑΓΩΓΙ 1 1 Δ.Δ.ΘΕΙΣΟΑ 1 1 Δ.Δ ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟ 1 1 Δ.Δ ΛΙΝΙΣΤΑΙΝΑ 1 1 Δ.Δ ΜΑΤΕΣΙ 1 1 Δ.Δ ΡΟΒΙΑ 0 0 Δ.Δ ΣΕΚΟΥΛΑ 1 1 Δ.Δ ΦΑΝΑΡΙ 1 1 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ ΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑΣ ΔΗΜΟΣ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ

68 Δ.Δ.ΚΡΥΟΝΕΡΙ 0 0 Δ.Δ. Ν.ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ 5 8 Δ.Δ.ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ 2 5 Δ.Δ ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ 2 5 Δ.Δ ΣΤΟΜΙΟ 2 2 Δ.Δ ΦΙΓΑΛΕΙΑ 2 2 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΚΑΛΛΙΔΩΝΑ 0 0 Δ.Δ. ΜΗΛΕΑ 1 2 Δ.Δ.ΜΙΝΘΗ 2 2 Δ.Δ ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ 5 2 Δ.Δ ΡΟΔΙΝΑ 2 2 Δ.Δ ΧΡΥΣΟΧΩΡΙ 3 3 Δ.Δ.ΞΗΡΟΧΩΡΙ 5 6 Δ.Δ.ΑΡΗΝΗ 3 3 Δ.Δ.ΑΝΗΛΙΟ 4 5 Δ.Δ.ΑΓ.ΗΛΙΑΣ 2 3 Δ.Δ.ΠΡΑΣΙΔΑΚΙ 2 2 Δ.Δ ΣΜΕΡΝΕΑ 3 4 Δ.Δ ΜΑΚΙΣΤΟΣ 2 1 Δ.Δ ΚΟΥΜΟΥΘΕΚΡΑ 2 2 Δ.Δ ΛΕΠΡΕΟ 5 5 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ ΤΡΥΠΗΤΗ 1 1 Δ.Δ.ΔΙΑΣΕΛΑ 4 4 Δ.Δ.ΦΡΙΞΑ 6 10 Δ.Δ.ΒΡΙΝΑ 4 4 Δ.Δ.ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΙΑ 1 2 Δ.Δ.ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ 4 4 Δ.Δ.ΓΡΥΛΛΟΥ 5 5 Δ.Δ.ΚΑΛΥΒΑΚΙΑ 3 3 Δ.Δ ΠΛΑΤΙΑΝΑ 5 5 Δ.Δ ΓΡΑΙΚΑ 4 4 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ 6 11 Δ.Δ.ΓΕΡΑΚΙ 3 5 Δ.Δ.ΚΡΥΟΝΕΡΙ 3 7 Δ.Δ ΑΓΙΟΥ ΗΛΙΑ 2 5 Δ.Δ ΚΑΛΥΒΙΩΝ 5 7 Δ.Δ ΚΕΝΤΡΟΥ 6 9 Δ.Δ ΚΕΡΑΜΙΔΙΑΣ 6 12 Δ.Δ. ΔΑΦΝΗΣ 4 9 Δ.Δ.ΔΑΦΝΙΩΤΙΣΣΑ 3 7 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΝΕΑΠΟΛΗ 3 3 Δ.Δ.ΑΕΤΟΡΑΧΗ 3 3 Δ.Δ.ΝΗΣΙ 5 9 ΔΗΜΟΣ ΖΑΧΑΡΩΣ ΔΗΜΟΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ ΔΗΜΟΣ ΒΟΥΠΡΑΣΙΑΣ

69 Δ.Δ.ΞΕΝΙΕΣ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΚΟΡΥΦΗ 3 6 Δ.Δ.ΑΓ.ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ 1 1 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ 4 7 Δ.Δ.ΑΣΤΡΑ 3 3 Δ.Δ.ΛΑΜΠΕΙΑ 6 8 ΔΗΜΟΣ ΙΑΡΔΑΝΟΥ ΔΗΜΟΣ ΛΑΜΠΕΙΑΣ Δ.Δ.ΟΡΕΙΝΗ 3 3 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ. ΠΑΝΟΠΟΥΛΟΥ 7 7 Δ.Δ.ΑΓ.ΚΥΡΙΑΚΗΣ 3 3 Δ.Δ.ΑΓ.ΤΡΙΑΔΑΣ 3 4 Δ.Δ.ΑΝΤΡΩΝΙ 7 10 Δ.Δ.ΚΑΚΟΤΑΡΙ 5 5 Δ.Δ.ΚΡΥΟΒΡΥΣΗ 3 6 Δ.Δ.ΤΣΙΠΙΑΝΑ 1 2 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΑΓΡΑΠΙΔΟΧΩΡΙ 2 2 Δ.Δ.ΑΓΝΑΝΤΑ 2 2 Δ.Δ.ΑΝΘΩΝΑΣ 5 5 Δ.Δ.ΑΥΓΗ 3 3 Δ.Δ.ΒΕΛΑΝΙΔΙ 4 0 Δ.Δ.ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ 2 5 Δ.Δ.ΕΦΥΡΑΣ 1 2 Δ.Δ.ΚΑΜΠΟΣ 1 1 Δ.Δ.ΛΑΓΑΝΑ 2 6 Δ.Δ.ΛΑΤΤΑ 3 4 Δ.Δ.ΛΟΥΚΑ 3 3 Δ.Δ.ΜΑΖΑΡΑΚΙ 5 5 Δ.Δ.ΟΙΝΟΗ 3 3 Δ.Δ.ΡΟΔΙΑ 5 5 Δ.Δ.ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ 4 4 Δ.Δ.ΣΚΛΙΒΑ 2 2 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΛΙΝΑΡΙΑΣ 2 5 Δ.Δ.ΜΟΥΡΙΑΣ 3 7 Δ.Δ.ΚΑΜΕΝΑΣ 2 5 Δ.Δ.ΜΙΡΑΚΑΣ 2 4 Δ.Δ ΛΟΥΒΡΟΥ 0 0 Δ.Δ.ΒΑΣΙΛΑΚΙ 4 12 Δ.Δ.ΑΣΠΡΑ ΣΠΙΤΙΑ 4 5 Δ.Δ.ΜΑΓΕΙΡΑ 1 3 Δ.Δ.ΚΛΑΔΕΟΥ 0 0 Δ.Δ.ΚΑΥΚΑΝΙΑ 1 3 Δ.Δ.ΧΕΛΙΔΟΝΙ 4 5 Δ.Δ.ΚΡΥΟΝΕΡΟ 3 7 ΔΗΜΟΣ ΛΑΣΙΩΝΟΣ ΔΗΜΟΣ ΠΗΝΕΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ

70 Δ.Δ.ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΥ 4 5 Δ.Δ.ΠΕΥΚΕΣ 0 0 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΛΑΛΑ 6 14 Δ.Δ.ΚΟΥΜΑΝΙ 6 15 Δ.Δ.ΔΟΥΚΑ 1 1 Δ.Δ.ΦΟΛΟΗ 3 5 Δ.Δ.ΠΕΡΣΑΙΝΑΣ 2 2 Δ.Δ.ΜΗΛΕΩΝ 1 1 Δ.Δ.ΑΧΛΑΔΙΝΗΣ 4 7 Δ.Δ.ΝΕΜΟΥΤΑΣ 4 8 Δ.Δ.ΝΕΡΑΙΔΑΣ 2 4 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ Δ.Δ.ΓΟΥΜΕΡΟΥ 4 5 Δ.Δ.ΑΓΙΑΣ ΑΝΝΑΣ 3 5 Δ.Δ.ΠΕΥΚΗΣ 1 1 Δ.Δ.ΚΛΕΙΝΔΙΑ 0 0 Δ.Δ.ΚΑΡΥΑΣ 1 1 Δ.Δ.ΜΟΥΖΑΚΙΟΥ 4 5 Δ.Δ.ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑΣ 3 3 Δ.Δ.ΩΛΕΝΑΣ 8 10 ΣΥΝΟΛΟ ΔΗΜΟΥ ΔΗΜΟΣ ΦΟΛΟΗΣ ΔΗΜΟΣ ΩΛΕΝΑΣ Πηγή: ΑΝΟΛ Α. Τουριστικά καταλύματα στην Αρχαία Ολυμπία Η Αρχαία Ολυμπία συγκεντρώνει συνολικά 1500 ξενοδοχειακές κλίνες που αντιστοιχούν στο 28% των συνολικών κλινών του Νομού Ηλείας.»χει επίσης 3 campings 650 θέσεων και ενοικιαζόμενα δωμάτια. Δεν υπάρχει καμία υποδομή για συνεδριακό τουρισμό στην πόλη, εκτός των εγκαταστάσεων της ΔΟΕ οι οποίες μπορούν να εξυπηρετήσουν 400 άτομα αλλά δίνονται προς χρήση μόνο υπό ειδικές συνθήκες. Η Αρχαία Ολυμπία συγκεντρώνει περίπου το 50% των επισκεπτών του Νομού και το ποσοστό αλλοδαπών σε αυτούς είναι σαφώς αυξημένο (περίπου 90%). Οι αφίξεις των αλλοδαπών στην Αρχαία Ολυμπία παρουσιάζει μια διακύμανση ανά μήνα αρκετά ομαλή. Περίπου το 38% των αφίξεων το διάστημα Ιουνίου Αυγούστου. Από άποψη διανυκτερεύσεων η Αρχαία Ολυμπία συγκεντρώνει το 30-35% των συνολικών διανυκτερεύσεων του Νομού (σε σχέση με το 50% των αφίξεων). Αυτό σημαίνει ότι ο μέσος χρόνος παραμονής στην Ολυμπία είναι μικρότερος του Νομού. Πολλοί επισκέπτες επισκέπτονται την Αρχαία Ολυμπία αυθημερόν με λεωφορεία ή κρουαζερόπλοια από το λιμάνι Κατακόλου και δεν διανυκτερεύουν. Σύμφωνα με στοιχεία του Λιμενικού Ταμείου Κατακόλου φθάνουν με κρουαζερόπλοια στο Νομό με κύριο προορισμό την Αρχαία Ολυμπία πάνω από άτομα ανά έτος με μέση ετήσια αύξηση πάνω από 6% έως 10%. Σημειώνεται ενδεικτικά ότι ενώ, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο αριθμός διανυκτερεύσεων κυμαίνεται σε περίπου τα τελευταία χρόνια ο αριθμός των εισιτηρίων στο Μουσείο και τον αρχαιολογικό χώρο ξεπερνά τις και βαίνει αυξανόμενος

71 Η μέση πληρότητα των ξενοδοχείων κυμαίνεται από 45-50% με υψηλότερη αυτή των υψηλών κατηγοριών. Ο Απρίλιος και ο Αύγουστος είναι μήνες υψηλής πληρότητας σε αλλοδαπούς. Β. Αφίξεις Διανυκτερεύσεις στην περιοχή παρέμβασης Από στοιχεία της τουριστικής αστυνομίας για τις διανυκτερεύσεις στην ευρύτερη περιοχή παρέμβασης (και στην Αρχαία Ολυμπία) σε ξενοδοχεία και CAMPING το έτος 2001 είχαμε διανυκτερεύσεις και αφίξεις. ξ αυτών το 84,9% αντιστοιχεί σε αφίξεις αλλοδαπών. Γ. Χώρες Προέλευσης των επισκεπτών Με βάση στοιχεία του Ε.Ο.Τ σχετικά με την εθνικότητα των επισκεπτών της περιοχής (συμπεριλαμβανομένης της Αρχαίας Ολυμπίας), για το έτος 2002, διαπιστώνουμε ότι περισσότερες αφίξεις έχουμε κυρίως από τις Ευρωπαϊκές χώρες, καθώς στο σύνολο των αλλοδαπών επισκεπτών, οι Ευρωπαίοι τουρίστες κατέχουν το 69,8%, οι επισκέπτες από τις χώρες της Αμερικής το 24,4% και από τις χώρες τις Ασίας μόλις το 3,3%. Συγκεκριμένα με βάση των αριθμό των αφίξεων στη περιοχή σε αλλοδαπούς έχουμε(το 2002) πρώτους σε αφίξεις τους πολίτες από ΗΠΑ (22,08%), και δεύτερους τους Γάλλους (ποσοστό στο σύνολο των αλλοδαπών 21,8%). Κατόπιν στην τρίτη θέση σε αφίξεις έχουμε τους Γερμανούς (17,5%), και σε τέταρτη και πέμπτη θέση τουρίστες από την Ιταλία (8,2%) και Ισπανία (5,6%) αντίστοιχα. Το έτος 2003, με στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την Τουριστική Αστυνομία και τα Αναλυτικά στατιστικά Δελτία Εθνικότητας των ξενοδοχείων της περιοχής μελέτης (Ιούνιος 2003), συμπεραίνουμε τα εξής: Οι αφίξεις από Ευρωπαϊκές χώρες αυξήθηκαν σημαντικά και φθάνουν σε ποσοστό το 84,25% του συνόλου των αφίξεων. Καταγράφεται σημαντική μείωση, σε ποσοστό 55%, των αφ.ίξεων από χώρες της Αμερικής και πλέον κατέχουν ποσοστό 11,06% των συνολικών αφίξεων στην περιοχή, έναντι 24,4% τον προηγούμενο χρόνο. Στο ένα τρίτο (1/3) μειώθηκαν οι αφίξεις από χώρες της Ασίας και είναι πλέον το 1,06% των συνολικών αφίξεων στην περιοχή. Με βάση τον αριθμό αφίξεων στην περιοχή, οι πολίτες από τις Η.Π.Α που τις προηγούμενες χρονιές κατείχαν την πρώτη θέση με ποσοστό 22,08% σε σύνολο αφίξεων διανυκτερεύσεων στην περιοχή, τώρα καλύπτουν ποσοστό μόνο 9,73%. Οι Γάλλοι αυξάνουν το ποσοστό τους σε 27,84% συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια που ήταν 21,8% και κατέχουν την πρώτη θέση στο σύνολο των αλλοδαπών τουριστών. Στην δεύτερη θέση των αφίξεων διανυκτερεύσεων αλλοδαπών τουριστών στην περιοχή, βρίσκονται οι Γερμανοί παρότι το ποσοστό τους, σε σύγκριση με τα προηγούμενα χρόνια, ελαφρά μειώθηκε (17,26% έναντι 17,52%) Τέλος παρατηρείται μια αύξηση των αφίξεων στην περιοχή της Αρχαίας Ολυμπίας, τουριστών από την Ολλανδία και από τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας που προτιμούν την ορεινή περιοχή. Η μείωση των αφίξεων διανυκτερεύσεων στην περιοχή, των υψηλής εισοδηματικής στάθμης τουριστών, κυρίως πολιτών από ΗΠΑ και λιγότερο από χώρες της Ασίας (Ιαπώνων), είναι μια βαρύνουσα αρνητική μεταβολή στην ποιοτική χαρτογράφηση των αλλοδαπών επισκεπτών της περιοχής παρέμβασης

72 3.1.4 Η περιοχή παρέμβασης H περιοχή που καλύπτει το Πρόγραμμα LEADER+ (κατά Δημοτικό Διαμέρισμα) φαίνεται στον παρακάτω πίνακα. Στον ίδιο πίνακα φαίνονται τα δημοτικά διαμερίσματα από την περιοχή leader+ στα οποία δεν εφαρμόζονται Ολοκληρωμένα Προγράμματα (καθαρή περιοχή) και εκείνα στα οποία εφαρμόζονται Ολοκληρωμένα(επικαλυπτόμενη περιοχή). Πίνακας 3-10 Η περιοχή παρέμβασης α/α ΔΗΜΟΣ ΔΗΜ. ΔΙΑΜΕΡΙΣΜΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΑΓ.ΗΛΙΑΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 2 ΑΝΗΛΙΟ Καθαρή Περιοχή Leader+ 3 ΑΡΗΝΗ Καθαρή Περιοχή Leader+ 4 ΑΡΤΕΜΙΔΑ 5 ΚΑΛΙΔΟΝΑ 6 ΛΕΠΡΕΟ 7 ΜΑΚΙΣΤΟΣ 8 ΜΗΛΕΑ 9 ΜΙΝΘΗ 10 ΞΗΡΟΧΩΡΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 11 ΠΡΑΣΙΔΑΚΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 12 ΡΟΔΙΝΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 13 ΣΜΕΡΝΑ 14 ΤΑΞΙΑΡΧΕΣ 15 ΧΡΥΣΟΧΩΡΙ 1 ΔΗΜΟΣ ΖΑΧΑΡΩΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. ΑΣΠΡΑ ΣΠΙΤΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 2 ΒΑΣΙΛΑΚΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 3 ΚΑΜΕΝΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 4 ΚΑΥΚΩΝΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 5 ΚΛΑΔΕΟΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 6 ΚΡΥΟΝΕΡΙ ΩΛΕΝΗΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 7 ΛΙΝΑΡΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 8 ΛΟΥΒΡΟ Καθαρή Περιοχή Leader+ 9 ΜΑΓΕΙΡΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 10 ΜΙΡΑΚΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 11 ΜΟΥΡΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 12 ΞΗΡΟΚΑΜΠΟΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 13 ΠΕΥΚΕΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 14 ΧΕΛΙΔΟΝΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ ΑΛΙΦΕΙΡΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 2 ΑΜΥΓΔΑΛΙΕΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 3 ΒΡΕΣΤΟ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 4 ΚΑΛΛΙΘΕΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 5 ΛΙΒΑΔΑΚΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. 6 ΜΥΡΩΝΙΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. ΑΓ.ΗΛΙΑΣ ΠΗΝΕΙΩΝ Καθαρή Περιοχή Leader+ ΓΕΡΑΚΙ Καθαρή Περιοχή Leader ΑΡΧΑΙΑΣ ΟΛΥΜΠΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ ΔΗΜΟΣ ΑΜΑΛΙΑΔΑΣ

73 3 ΔΑΦΝΙΩΤΙΣΣΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 4 ΔΑΦΝΗ Καθαρή Περιοχή Leader+ 5 ΚΕΝΤΡΟ Καθαρή Περιοχή Leader+ 6 ΚΕΡΑΜΙΔΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 7 ΚΡΥΟΝΕΡΙ ΠΗΝΕΙΑΣ Καθαρή Περιοχή Leader+ 8 ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 1 ΔΗΜΟΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΗΣ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ 2 ΔΑΦΝΟΥΛΑ 3 ΔΡΑΓΩΓΙ 4 ΘΕΙΣΟΑ 5 ΚΟΥΦΟΠΟΥΛΟΥ 6 ΛΙΝΙΣΤΑΙΝΑ 7 ΜΑΤΕΣΙ 8 ΡΟΒΙΑ 9 ΣΕΚΟΥΛΑ 10 ΦΑΝΑΡΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. ΑΕΤΟΡΑΧΗ Καθαρή Περιοχή Leader+ 2 ΝΕΑΠΟΛΗ Καθαρή Περιοχή Leader+ 3 ΝΗΣΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 4 ΞΕΝΙΕΣ (ΚΑΛΥΒΑΚΙΑ) Καθαρή Περιοχή Leader+ ΑΓΙΟΙ ΑΠΟΣΤΟΛΟΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ ΚΟΡΥΦΗ Καθαρή Περιοχή Leader+ ΑΣΤΡΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 2 ΛΑΜΠΕΙΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 3 ΟΡΕΙΝΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας ΑΓΙΑΣ ΚΥΡΙΑΚΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 2 ΑΓΙΑΣ ΤΡΙΑΔΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 3 ΑΝΔΡΩΝΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 4 ΚΑΚΟΤΑΡΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 5 ΚΡΥΟΒΡΥΣΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 6 ΤΣΙΠΙΑΝΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας ΑΓΝΑΝΤΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 2 ΑΓΡΑΠΙΔΟΧΩΡΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 3 ΑΝΘΩΝΑΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 4 ΑΥΓΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 5 ΒΕΛΑΝΙΔΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 6 ΒΟΥΛΙΑΓΜΕΝΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 7 ΕΦΥΡΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 8 ΚΑΜΠΟΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 9 ΛΑΓΑΝΑΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 10 ΛΑΤΤΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 11 ΛΟΥΚΑΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 12 ΜΑΖΑΡΑΚΙ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 13 ΟΙΝΟΗ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 14 ΡΟΔΙΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 15 ΣΙΜΟΠΟΥΛΟ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας 16 ΣΚΛΙΒΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας ΒΡΙΝΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 1 1 ΔΗΜΟΣ ΒΟΥΠΡΑΣΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΙΑΡΔΑΝΟΥ ΔΗΜΟΣ ΛΑΜΠΕΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΛΑΣΙΩΝΟΣ ΔΗΜΟΣ ΠΗΝΕΙΑΣ ΔΗΜΟΣ ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΟΣ 2 ΓΡΑΙΚΑ 3 ΓΡΥΛΛΟΣ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Καθαρή Περιοχή Leader

74 4 ΔΙΑΣΕΛΛΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 5 ΚΑΛΥΒΑΚΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 6 ΠΛΑΤΙΑΝΑ 7 ΠΛΟΥΤΟΧΩΡΙ Καθαρή Περιοχή Leader+ 8 ΣΚΙΛΛΟΥΝΤΙΑ Καθαρή Περιοχή Leader+ 9 ΤΡΥΠΗΤΗ 10 ΦΡΙΞΑ 1 ΔΗΜΟΣ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ ΚΡΥΟΝΕΡΙ 2 ΝΕΑ ΦΙΓΑΛΕΙΑ 3 ΠΕΡΙΒΟΛΙΑ 4 ΠΕΤΡΑΛΩΝΑ 5 ΣΤΟΜΙΟ 6 ΦΙΓΑΛΕΙΑ 1 ΔΗΜΟΣ ΦΟΛΟΗΣ ΑΧΛΑΔΙΝΗ 2 ΔΟΥΚΑ 3 ΚΟΥΜΑΝΗ 4 ΛΑΛΑ 5 ΜΗΛΙΕΣ 6 ΝΕΜΟΥΤΑ 7 ΝΕΡΑΙΔΑ 8 ΠΕΡΣΑΙΝΑ 9 ΦΟΛΟΗ 1 ΔΗΜΟΣ ΩΛΕΝΗΣ ΑΓΙΑ ΑΝΝΑ 2 ΓΟΥΜΕΡΟ 3 ΚΑΡΥΑ 4 ΚΛΙΝΔΙΑ 5 ΚΟΥΤΣΟΧΕΡΑ 6 ΜΟΥΖΑΚΙ 7 ΠΕΥΚΗ 8 ΩΛΕΝΑ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Καθαρή Περιοχή Leader+ Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Π.Ε.Π. Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Περιοχή Επικαλυπτόμενη από Ο.Π.Α.Α.Χ. Υπ. Γεωργίας Πηγή: ΑΝΟΛ Επιπλέον περιλαμβάνονται στο Πρόγραμμα LEADER+ για επιλεγμένες δράσεις, ως κομβικά σημεία εκτός περιοχής παρέμβασης, τα Δημοτικά Διαμερίσματα Αρχαίας Ολυμπίας, Λατζόι Ωλένης, Κορακοχώρι Πύργου, Κρέστενα Σκιλλούντος και Δουνέικα Αμαλιάδας. Η συνολική έκταση της περιοχής παρέμβασης ανέρχεται σε 1555,7 τ.χ. και ο συνολικός πληθυσμός κατ. (απογραφή 2001)

75 ΧΑΡΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ ΟΠΑΑΧ Πηνείας Λασιώνος Λαμπείας (Υπ. Γεωργίας) ΟΠΑΑΧ Ανδρίτσαινας Αλιφείρας Φιγαλείας ΠΕΠ Ορεινά Δημοτικά Διαμερίσματα Μειονεκτικά Δημοτικά Διαμερίσματα Καθορισμός του Δικτύου Η περιοχή παρέμβασης (ορεινή Ηλεία) διαθέτει σημαντικά τουριστικά διαθέσιμα. Είναι διάσπαρτη από πολιτιστικά μνημεία όλων των ιστορικών περιόδων.»χει σημαντικό φυσικό περιβάλλον με μεγάλη ποικιλία, εξαιρετική ποιότητα φυσικών πόρων υψηλής αξίας και περιοχές με ιδιαίτερη οικολογική σημασία. Παράλληλα η ιστορία της περιοχής, οι μύθοι, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της, η συμμετοχή της περιοχής στους Ολυμπιακούς αγώνες την παλιά εποχή, δένουν αρμονικά με την φυσική ομορφιά της περιοχής και την φιλοξενία των κατοίκων της. Η αξιοποίηση αυτών των στοιχείων σε συνδυασμό με την γειτνίαση της περιοχής με την Αρχαία Ολυμπία αποτελεί βασική αναπτυξιακή παράμετρο της τοπικής οικονομίας

76 Με βάση τα κριτήρια που προαναφέρθηκαν καθορίστηκε μια κεντρική ομάδα Κομβικών σημείων που θα αποτελέσουν το Πολιτιστικό Οικολογικό Δίκτυο της Ορεινής Ηλείας με αφετηρία της Αρχαία Ολυμπία. Το δίκτυο καθορίζεται : Αρχαία Ολυμπία Σκιλλουντία και Δάσος Σμέρνας - Αλιφείρα - Ανδρίτσαινα ποταμός Αλφειός -Επικούρειος Απόλλωνας Φιγαλεία (Νέδας) Λέπρεο Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Πίσσα Λάλα Δρυοδάσος Φολόης Δίβρη Τεχν. Λίμνη Πηνειού Ήλιδα. Εναλλακτικές προτάσεις μπορεί να είναι: Α Αρχαία Ολυμπία - Δρυοδάσος Φολόης (Natura 2000) όρος Ερύμανθος (Natura 2000) Ελατοδάσος Ερύμανθος (Natura 2000) - Αλφειός ποταμός - Αλιφείρα - Ανδρίτσαινα Επικούρειος Απόλλωνας Φιγαλεία (Νέδας) - Λέπρεο Λουτρά Καιάφα. Β Αρχαία Ολυμπία ποταμός Κλαδέος ποταμός Ενιπέας Λάλα Δρυοδάσος Φολόης Αρχαία Ολυμπία Αλιφείρα - Ανδρίτσαινα - Επικούρειος Απόλλωνας ποταμός Νέδας (Φιγαλεία) Λέπρεο Αναλυτική περιγραφή των προτεινόμενων διαδρομών Α. Από Αρχαία Ολυμπία προς Νότο (Σκιλλουντία και δάσος Σμέρνας Αλιφείρα Ανδρίτσαινα Επικούρειο Απόλλωνα και Φιγαλεία Νέδας - Λέπρεο) Από Αρχαία Ολυμπία μέσω του φράγματος Φλόκα και της γέφυρας του Αλφειού κατά μήκος της εκπληκτικής κοιλάδας(natura 2000 GR ), φτάνει κανείς στην Κρέστενα, έδρα του δήμου Σκιλλούντος όπου θα βρεί βασικές διοικητικές και εμπορικές εξυπηρετήσεις, βρίσκει επίσης ένα ξενοδοχείο 20 δωματίων και 2 εστιατόρια. Από εδώ μπορείς να ξεκινήσει για Ανδρίτσαινα μέσα από μια όμορφη πευκόφυτη διαδρομή. Α1. Προς Λαπίθα και Δάσος Σμέρνας Από την Κρέστενα μπορείς να ανηφορίσεις 4 ΚΜ και να επισκεφθείς το χωριό Βρίνα και το δάσος του όρους Λαπίθα (18000 στρ.), πανέμορφο πευκοδάσος(σμέρνας) που προσφέρεται για πεζοπορία σε επιλεγμένα μονοπάτια, κυνήγι και αναψυχή.»χει ανακηρυχθεί ως μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων. Στην περιοχή θα συναντήσεις Σπήλαια και όμορφες διαδρομές. Δεν υπάρχει υποδομή για διαμονή. Α2. Προς Σκιλλουντία και Φρίξα Επιστρέφοντας στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο προς Ανδρίτσαινα μετά από 4 ΚΜ μπορείς να στρίψεις βόρεια και μετά από 4 ΚΜ να φθάσεις στον οικισμό της Σκιλλουντίας. Μπορείς να επισκεφθείς τον σημαντικό αρχαιολογικό χώρο (Ναός της Σκιλλουντίας Αθηνάς και ερείπια του Αρχαίου Σκιλλούντος) βόρεια του οικισμού και τον παλαιό οικισμό της Σκιλλουντίας με τα παραδοσιακά κτίρια και την αξιόλογη λιθόκτιστη εκκλησία του οικισμού(παλαιοχριστιανική Βασιλική). Από εδώ παίρνοντας μπορείς να οδηγηθείς προς τον παραδοσιακό οικισμό Φρίξα. Στη Φρίξα μπορείς να επισκεφθείς την πρότυπη μονάδα παραγωγής αιθέριων ελαίων από απόσταξη αρωματικών φυτών, και στη συνέχεια να φθάσεις στο Κατασκηνωτικό Κέντρο (150 ατόμων στην κορυφή του λόφου με τον Αλφειό στους πρόποδες και απεριόριστη θέα προς τον αρχαιολογικό χώρο της Α. Ολυμπίας). Στο κέντρο μπορείς να κολυμπήσεις στην πισίνα, να

77 περπατήσεις σε ειδικά μονοπάτια του δάσους και του Αλφειού, να κάνεις ράφτιγκ στα νερά του Αλφειού μέχρι την Αρχαία Ολυμπία και λοιπές ορεινές δραστηριότητες. Α. Επιστρέφοντας στον κεντρικό επαρχιακό δρόμο προς Ανδρίτσαινα συνεχίζεις νότια. Η επόμενη ενδιαφέρουσα επίσκεψη είναι η Πλατιάνα, μικρός ορεινός οικισμός στον οποίο υπάρχει ένας σημαντικό Αρχαιολογικός χώρος στην κορυφή του βουνού, η Ακρόπολη της Πλατιάνας (Αρχαίο Αίπυ). Συνεχίζοντας την διαδρομή, μια μικρή παράκαμψη αριστερά σε οδηγεί στην Τρυπητή. Α3. Προς Τρυπητή. Σε απόσταση 4 ΚΜ από τον κεντρικό δρόμο μέσα από μια πευκόφυτη διαδρομή συναντάς τον γραφικό οικισμό Τρυπητή. Εδώ, εκτός από την ομορφιά της περιοχής, μπορείς να επισκεφθείς την Βυζαντινή Μονή της Ίσοβας και τον αρχαιολογικό χώρο. Συνεχίζοντας φθάνεις στη καταπληκτική κοιλάδα του Αλφειού. Α. Επιστρέφοντας στην κεντρική διαδρομή προς Ανδρίτσαινα, συναντάς τον οικισμό Μπαρακίτικα και την εντυπωσιακή Γέφυρα της Τσεμπερούλας στο ομώνυμο φαράγγι και την πευκόφυτη παραδοσιακή βρύση και το χώρο αναψυχής. Στη συνέχεια φθάνεις στην Καλλιθέα, έδρα του δήμου Αλιφείρας με καταπληκτική θέα στην οποία οφείλει και το όνομά της. Εδώ βρίσκεις βασικές διοικητικές, κοινωνικές και εμπορικές εξυπηρετήσεις. Στην περιοχή αυτή και των πρώην κοινοτήτων Αμυγδαλιών και Λιβαδακίου εκτείνεται το δάσος του Ζαχοβουνίου, ιδανικό για κυνήγι και αναψυχή. Η περιοχή έχει κηρυχθεί Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων. Στο χώρο των Αμυγδαλιών υπάρχει φαράγγι και μικρός καταρράκτης. Στην ευρύτερη περιοχή επίσης θα συναντήσεις ερείπια νερόμυλων και νεροτριβών καθώς και παλιών ελαιοτριβείων (χαρακτηριστική η ύπαρξη οικισμού Μύλοι). Α4. Προς Αρχαία Αλίφειρα. Παρακάμπτοντας τον κεντρικό επαρχιακό δρόμο σε 4 ΚΜ περίπου συναντάς την Αλίφειρα όπου μπορείς να επισκεφθείς τον σημαντικότατο Αρχαιολογικό χώρο (με την Ακρόπολη της Αλιφείρας τον ναό της Αθηνάς και του Διονύσου) που αναδείχθηκε πρόσφατα. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν δύο κηρυγμένα βυζαντινά μνημεία η Μονή Σεπετού, εντυπωσιακή στην πλαγιά του βουνού και ο ναός του Αγ. Νικολάου. Από την Αλιφείρα ακολουθώντας τον νέο δρόμο μπορείς να κατευθυνθείς προς τη Δαφνούλα, όμορφο οικισμό σε δασώδη περιοχή και στον παραποτάμιο δρόμο του Αλφειού, μέσω του οποίου επιστρέφεις εύκολα στην Κρέστενα ή κατευθείαν στην Αρχαία Ολυμπία μέσω της γέφυρας στα Άσπρα Σπίτια. Α5. Προς Φανάρι Επανερχόμενος στον κεντρικό δρόμο μετά από 5 ΚΜ περίπου συναντάς την παράκαμψη προς τον οικισμό Φανάρι, ορεινός οικισμός με παραδοσιακό χρώμα, τρεχούμενα νερά και δάση. Μερικά από αυτά τα καταπληκτικά μέρη(περιβόλι του Θεού, Κουριαλός κλπ), αποτελούν σταθμούς αναψυχής ή εξερεύνησης σε δασικά μονοπάτια. Από το Φανάρι μπορείς απευθείας μέσω του νέου δρόμου να φθάσεις στον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα ή μέσω του Βρεστού να φθάσεις στην Ζαχάρω και την παραλία (40 ΚΜ περίπου). Α. Επανερχόμενος στον κεντρικό δρόμο σχεδόν αμέσως συναντάς την Ανδρίτσαινα, ιστορικός οικισμός πρωτεύουσα της πρώην επαρχίας Ολυμπίας και έδρα του νέου ομώνυμου δήμου. Ο οικισμός είναι παραδοσιακός με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική, καλντερίμια και λιθόστρωτα που είναι διατηρητέα και πλήθος λιθόκτιστων αρχοντικών που έχουν χαρακτηρισθεί διατηρητέα. Η ιστορική βιβλιοθήκη της Ανδρίτσαινας (από το 1842) με τους τόμους και πολλές σπάνιες εκδόσεις(6000 τόμοι οι πρώτες εκδόσεις των κλασικών),

78 είναι το πρώτο αξιόλογο μέρος για επίσκεψη. Το επόμενο είναι το λαογραφικό Μουσείο που στεγάζεται σε διατηρητέο κτίριο (Κανελλοπούλου) Εδώ υπήρχε σχολή ταπητουργίας του ΕΟΜΜΕΧ, αξιοποιώντας την τοπική παράδοση, που έκλεισε πρόσφατα. Τα πολλά διατηρητέα κτίρια, η ιστορική Τρανή Βρύση, οι ναοί Αγ. Νικολάου και Αθανασίου είναι μερικά από τα αξιόλογα μέρη και κτίσματα του οικισμού. Το ιστορικό παζάρι της Παρασκευής έχει ενδιαφέρον ως μεγάλη αγορά γεωργικών προϊόντων και ζώων της περιοχής με τα ονομαστά γαλακτοκομικά και αιγοπρόβατα. Είναι εμφανής ωστόσο η απουσία εκθετηρίων-πρατηρίων παραδοσιακών τοπικών προϊόντων (γαλακτοκομικά, κρέας αιγοπροβάτων, τσιγαρίδα, μέλι) και ενός γραφείου πληροφόρησης και οργάνωσης του εναλλακτικού τουρισμού. διασώζεται και το σπίτι του. Α6. Ανδρίτσαινα Θεισόα Μάτεσι Από την Ανδρίτσαινα μπορείς να επισκεφθείς τον παραδοσιακό οικισμό Θεισόα σε απόσταση 12 ΚΜ περίπου στη διαδρομή προς Μεγαλόπολη. Ο οικισμός αποτελείται από παλιά πέτρινα σπίτια με ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική που μπορούν με αναπαλαίωση να αποτελέσουν σύμπλεγμα ξενώνων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Στην περιοχή υπάρχει ο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Αρχαίας Πόλης της Θεισόας με το σωζόμενο τείχος και τους πύργους. Πριν από την Θεισόα σε απόσταση 8 ΚΜ περίπου από τον Κεντρικό δρόμο υπάρχει ο παραδοσιακός ορεινός οικισμός του Μάτεσι. Τα σημαντικότερα σημεία που μπορείς να επισκεφθείς εδώ είναι ο τάφος του Αγριόγιαννη χώρος τέλεσης και πανηγυριού και το φαράγγι του Αλφειού. Α7. Προς Επικούρειο Απόλλωνα Από την Ανδρίτσαινα και μέσα από μια επιβλητική ορεινή διαδρομή 14 ΚΜ συναντάμε τον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα, ένα από τα σημαντικότερα έργα της Αρχ. Ελλάδος μετά τον Παρθενώνα, έργο επίσης του Ικτίνου. Χρηματοδοτήθηκαν έργα προστασίας του Ναού για τον οποίο σχεδιάζεται η συνολική επανασυναρμολόγησή του. Οι δρόμοι επίσης της περιοχής βελτιώθηκαν από το Β ΠΕΠ με σημαντικά κονδύλια. Η τουριστική υποδομή είναι ανύπαρκτη στην περιοχή. Α8. Φιγαλία και Νέδα Συνεχίζοντας τη διαδρομή μετά τον Ναό μέσω των ορεινών και γραφικών οικισμών Δραγώγι και Περιβόλια, μετά από 11 ΚΜ φθάνεις στην Φιγαλία. Η Φιγαλία, τόπος της Αρχαίας Φιγαλίας, αποτελεί ένα ανοικτό μουσείο ή πολιτιστικό πάρκο. Εδώ υπάρχουν τα ερείπια της Αρχαίας πόλης με την Αρχαία Κρήνη, τα Τείχη, τους Ναούς κλπ. Μπορείς επίσης με αφετηρία την Αρχαία Κρήνη να ακολουθήσεις τα μονοπάτια που οδηγούν στη Νέδα όπου θα σταματήσεις στους καταρράκτες, θα περπατήσεις τη διαδρομή του ποταμού και θα κολυμπήσεις στα νερά του για να περάσεις από το Στόμιο (υπόγεια στοά που χάνεται ο ποταμός και ξαναεμφανίζεται μετά). Στην περιοχή, που απουσιάζει παντελώς η τουριστική υποδομή, είναι εμφανής η ανάγκη οργάνωσης των επισκεπτών για την προστασία και του περιβάλλοντος αλλά και της ανάπτυξης τουριστικών εξυπηρετήσεων. Α.8.1. Επιστρέφοντας στην κύρια διαδρομή μπορείς στρίβοντας δεξιά να επισκεφθείς τη Λινίσταινα ή συνεχίζοντας αριστερά να κατευθυνθείς προς την Νέα Φιγαλία. Η Λινίσταινα είναι ένας μικρός γραφικός με χαρακτηριστική αρχιτεκτονική οικισμός με άφθονα τρεχούμενα νερά και εκπληκτικά τοπία. Στον οικισμό μπορείς να επισκεφθείς τη γραφική του πλατεία απέναντι από την ιστορική εκκλησία και τη βρύση. Εδώ υπάρχουν επίσης τα ερείπια Φράγκικου Πύργου του 13 ου Αιώνα που χρειάζεται ανάδειξη

79 Η διαδρομή μέχρι την Νέα Φιγαλία είναι ορεινή με χαρακτηριστική άγρια ομορφιά. Η Νέα Φιγαλία είναι έδρα του δήμου Φιγαλίας και παρουσιάζει σχετική δυναμική. Παρέχει βασικές εξυπηρετήσεις, ταβέρνες αλλά όχι δυνατότητα διαμονής. Ο οικισμός έχει ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική, ιστορικά κτίρια και παραδοσιακές δραστηριότητες. Συνεχίζοντας φθάνεις στο Λέπρεο όπου μπορείς να επισκεφθείς τον αξιολογότατο αρχαιολογικό χώρο αφού εδώ ήταν η αρχαία πόλη της Ηλιακής Τριφυλίας και σώζονται η Ακρόπολη και προϊστορική Ακρόπολη. Το παλιό ελαιοτριβείο του Λεπρέου, επίσης, έχει χαρακτηρισθεί διατηρητέο. Στην ίδια διαδρομή συναντάς τον οικισμό των Ταξιαρχών που είναι ο μοναδικός διατηρητέος οικισμός του Νομού.»χουν εκπονηθεί μελέτες για την αναβάθμιση και ανακαίνιση του οικισμού. Ενδιαφέρον δημιουργεί η δυνατότητα συνολικής ανακαίνισής του για τουριστική χρήση αλλά απαιτείται η συμμετοχή των ιδιοκτητών των εγκατελειμένων σπιτιών. Α9. Όρος Μίνθη Ενδιαφέρουσα παράκαμψη είναι από τη Ζαχάρω προς το όρος Μίνθη με τους διάσπαρτους ορεινούς οικισμούς. Ο δρόμος αυτός οδηγεί μέσω του Φαναριού στην Ανδρίτσαινα από άλλη κατεύθυνση. Στην περιοχή συναντάς γραφικούς οικισμούς με πολλά παραδοσιακά στοιχεία και εκδηλώσεις, πανέμορφα πευκοδάση, φαράγγια, μονοπάτια κλπ (Αρήνη, Καλυδώνα, Μίνθη, Χρυσοχώρι κλπ). Απουσιάζει πλήρως η τουριστική υποδομή στην περιοχή αυτή. Σε ολόκληρη αυτή τη διαδρομή που περιλαμβάνει την πρώην επαρχία Ολυμπίας, ενώ υπάρχουν σημαντικότατες δυνατότητες ανάπτυξης, απουσιάζει πλήρως η τουριστική υποδομή, με εξαίρεση τη μικρή υποδομή της Ανδρίτσαινας. Από άποψη προϊόντων το χαρακτηριστικό προϊόν της περιοχής είναι το ελαιόλαδο Ολυμπίας (ΠΓΕ) και η εξαιρετική κτηνοτροφία αιγοπροβάτων. Η αξιοποίησή τους είναι σχεδόν ανύπαρκτη. Στο Πρόγραμμα προβλέπεται η αξιοποίηση τους αλλά και η διασύνδεση των προϊόντων της περιοχής με την τουριστική αγορά. Β. Από Αρχαία Ολυμπία προς βορρά (Αρχαία Πίσσα Λάλας - Φολόη - Δίβρη - λίμνη Πηνειού-Ήλιδα) Προχωρώντας από αρχαία Ολυμπία προς βορρά σε απόσταση 3 ΚΜ συναντάς τη Μιράκα όπου βρισκόταν η Αρχαία Πίσα, πόλη που διοργάνωνε τους Αρχαίους Ολυμπιακούς αγώνες, πριν ηττηθεί από τους Ηλείους. Στον οικισμό υπάρχει μονάδα επιπλωμένων διαμερισμάτων και ταβέρνες. Μετά τη Μιράκα υπάρχει νέος δρόμος και οδηγεί προς Κλάδέο Μάγειρα. Β1. Προς Κλαδέο Μάγειρα Ακολουθώντας το δρόμο που αναφέρθηκε παραπάνω φθάνεις στους οικισμούς Κλαδέο και Μάγειρα. Στον πρώτο κατασκευάσθηκε παραδοσιακή βρύση. Εδώ είναι η είσοδος επίσης του μονοπατιού Λάλα. Στην περιοχή δεν υπάρχει καμιά τουριστική υποδομή και υπάρχει ζήτηση για καταλύματα και παραποτάμια αγροκτήματα. Β.1.1 Συνεχίζοντας τη διαδρομή από τον κύριο επαρχιακό δρόμο προς Λάλα φθάνουμε μετά από 9 ΚΜ στο Λάλα, έδρα του δήμου Φολόης. Πρόκειται για ιστορικό οικισμό από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Το οροπέδιο της Φολόης βρίσκεται στο όρος Φολόη που περιβάλλεται από τρία ποτάμια, τον Πηνειό, τον Ερύμανθο και τον Πηνειακό Λάδωνα. Μέσα στο μοναδικό δρυοδάσος που προστατεύεται (δίκτυο natura 2000) βρίσκονται διάσπαρτοι παραδοσιακοί οικισμοί Μηλιές, Φολόη, Πέρσαινα, Νεράιδα, Κούμανι, κλπ

80 Μια σειρά οδικών αξόνων έχουν αναβαθμίσει τις προσβάσεις της περιοχής, και τον κύριο επαρχιακό άξονα και τις διακοινοτικές συνδέσεις με τους οικισμούς. Στο Λάλα υπάρχει μικρό κατάλυμα επιπλωμένων διαμερισμάτων 14 κλινών και κατασκηνωτικό κέντρο 15 ατόμων από το ίδιο Πρόγραμμα. Και οι δύο μονάδες λειτουργούν με υψηλή πληρότητα (η κατασκήνωση 100% κατά την περίοδο λειτουργίας). Υπάρχουν επίσης 2 ταβέρνες που χρειάζονται αναβάθμιση. Είναι πάντως εμφανής η ζήτηση για υποδομή διαμονής και εστίασης ιδίως κατά τη θερινή περίοδο. Στην περιοχή υπάρχουν οι πασίγνωστες κερασιές του Λάλα χωρίς ωστόσο καμιά αξιοποίηση για αύξηση της προστιθέμενης αξίας και αξιόλογη αιγοπροβατοτροφία. Εδώ και στην ευρύτερη περιοχή του δάσους δίνεται η δυνατότητα δημιουργίας κέντρων-πρατηρίων διάθεσης τοπικών προϊόντων που απουσιάζουν, σχεδόν, παντελώς. Ενδιαφέροντα σημεία για επίσκεψη είναι: Η εκκλησία Κωνσταντίνου και Ελένης στο Λάλα Τα ερείπια και τμήμα ενός Τούρκικου Φρουρίου Το μνημείο στη θέση Πούσι της Αχλαδινής όπου έγινε η περίφημη μάχη μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων Το πέτρινο γεφύρι της Αχλαδινής και τη σπηλιά με σταλακτίτες στη θέση Βάλτος Τις πέτρινες βρύσες και τους χώρους αναψυχής που έχουν δημιουργηθεί σε διάφορα σημεία της περιοχής. Και βέβαια το δρυοδάσος με τις πανάρχαιες ιστορίες και μύθους για τον Κένταυρο Φόλο, που αποτελεί μοναδική περιοχή στα Βαλκάνια με απεριόριστες δυνατότητες για αναψυχή, ιπποτουρισμό, πεζοπορία, οικοτουρισμό κλπ. Συνεχίζοντας βόρεια συναντάς την Ε.Ο. 111 που συνδέει την Πάτρα με την Τρίπολη και αποτελεί σημαντικό οδικό άξονα για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής. Β2. Προς Δίβρη Ακολουθώντας την ΕΟ με κατεύθυνση προς Τρίπολη σε απόσταση 7 ΚΜ συναντάς τη Λαμπεία ή Δίβρη, έδρα του δήμου Λαμπείας. Πρόκειται για γραφικότατο ορεινό χωριό που αναπτύσσεται αμφιθεατρικά στους πρόποδες του όρους Λάμπεια, αποτελούμενο από 6 συνοικισμούς (μαχαλάδες). Το χωριό έχει μακραίωνη ιστορία και παράδοση που αποτυπώνεται στην αρχιτεκτονική, τα κτίρια και τα αρχοντικά του. Η ιστορία της αρχίζει το 1400 και η ακμή της τοποθετείται τον 16ο αιώνα. Την περίοδο βρίσκεται υπό Ενετική κατοχή και κατά τη διάρκεια του αγώνα χρησιμοποιήθηκε ως τόπος περίθαλψης και καταφύγιο αγωνιστών. Στην περιοχή μπορείς να επισκεφθείς, τα λιθόστρωτα των οικισμών, τα παραδοσιακά αρχοντικά, το δημοτικό σχολείο και το Γυμνάσιο που κατασκευάσθηκαν από τον Α. Συγγρό, την παραδοσιακή Βρύση, τη Βυζαντινή Μονή Πορετσού στα Αγράμπελα της Δίβρης, τη Βυζαντινή εκκλησία Αγίας Τριάδος στον συνοικισμό Γκρουστάδες, τους νερόμυλους στη θέση Λαγκαδά και Μοριά, τις Βυζαντινές μονές Κάτω Μονή Δίβρης και Άνω Μονή Χρυσοπηγής Δίβρης. Στο χωριό Ορεινή του δήμου Λαμπείας 17 ΚΜ ΒΑ της Δίβρης μπορείς να επισκεφθείς, μέσα σε ένα καταπληκτικό περιβάλλον με δένδρα και τρεχούμενα νερά, παραδοσιακό νερόμυλο και νεροτριβή. Ανατολικά της Δίβρης αλλά και κατά μήκος όλου του δήμου Φολόης και στη συνέχεια της Αρχ. Ολυμπίας διέρχεται ο ποταμός Ερύμανθος στον οποίο αναπτύσσεται σημαντική δραστηριότητα με καγιάκ και ραφτιγκ. Η περιοχή που προτιμάται είναι το φαράγγι από τα Τριπόταμα ως τη Νεμούτα. Στην περιοχή των ορίων του Δήμου Λαμπείας και δήμου Αροάνειας Αχαΐας σχεδιάζεται η κατασκευή πίστας καγιάκ Ολυμπιακών Προδιαγραφών

81 Β.2.1. Ακολουθώντας την ΕΟ 111 προς τα αριστερά(προς Πάτρα), φθάνεις στον οικισμό Πανόπουλο, έδρα του δήμου Λασιώνος. Ο δήμος πήρε το όνομά του από την Αρχαία Λασιώνα που υπήρχε στην περιοχή. Ο οικισμός βρίσκεται μέσα στο δρυοδάσος της Φολόης. Στην περιοχή μπορείς να επισκεφθείς: Τον Ναό Αγίων Αναργύρων στο Ανδρών(14 αιώνας). Το Μυκηναϊκό νεκροταφείο 50 θαλαμοειδών τάφων στην Αγία Τριάδα. Τη Σπηλιά του Τουρκοπαναγή στο Κακοτάρι. Το Σπήλαιο Θέατρο του Αμαρκιανού ηλικίας ετών στα Τσίπιανα και Τους γραφικούς οικισμούς Τσίπιανα και Κρυόβρυση στα όρια της οποίας πρόκειται να κατασκευασθεί με πόρους του Γ ΠΕΠ το Δασικό Χωριό μέσα στο ελατοδάσος για τουριστική χρήση. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το μονοπάτι από το όρος Ερύμανθος προς Κακοτάρι-Τσίπιανα-Κρυόβρυση- Δίβρη-Αστρά. Δυτικά του Πανόπουλου εγκαταλείπεις την ΕΟ 111 και συνεχίζεις στις παρυφές του δρυοδάσους προς τον Δήμο Πηνείας όπου έχεις δύο επιλογές: Β3. Από Πανόπουλο προς Γούμερο και Ωλένη Από το Πανόπουλο μέσω της Καρυάς μπορείς να οδηγηθείς προς το Γούμερο χαρακτηριστικό ορεινό οικισμό και πρώην Κεφαλοχώρι της περιοχής. Εδώ μέσω μονοπατιού σε πευκόφυτη περιοχή οδηγείσαι στη Μονή του Ασκητή, μοναστήρι χωμένο μέσα στη σκεπή που δημιουργείται από τη συνένωση των κορυφών δύο βράχων. Το μοναστήρι καταστράφηκε από πυρκαγιά τον 12ο αιώνα και ξαναλειτούργησε τον 18ο αιώνα. Στην ίδια περιοχή με δύσκολη ανάβαση μπορείς να επισκεφθείς το Φρούριο Vumeri στο Γούμερο του 14ου αιώνα και τη μονή Προδρόμου Νίκοβας (μετόχι του Παναγίου Τάφου). Στην περιοχή δεν υπάρχει τουριστική υποδομή. Το οδικό δίκτυο της ευρύτερης περιοχής έχει κατασκευασθεί ή βελτιωθεί πρόσφατα και είναι σε καλή κατάσταση(μιράκα-λάλαλαμπεία- Πανόπουλο-Μουζάκι-Καράτουλα και συνδετήριοι οδοί και Γέφυρα ΚαρυάςΓούμερο-Αγ. Αννα-Πεύκη-Κλινδιά-Πέρσαινα). Επιστρέφοντας στον κεντρικό δρόμο μετά το Μουζάκι φθάνεις στο Καράτουλα, έδρα του δήμου Ωλένης και σε απόσταση 4 ΚΜ βρίσκεται ο πιο ενδιαφέρον οικισμός της περιοχής η Ώλενα, φυσική συνέχεια της θρυλικής μεσαιωνικής πλούσιας Πολιτείας Ωλένης που ήταν σπουδαίο Χριστιανικό και Πνευματικό Κέντρο της Ηλείας. Εδώ βρίσκονται τα απομεινάρια της Επισκοπής Ωλένης από τους Βυζαντινούς χρόνους, έδρα του Επισκόπου Ωλένης. Στη θέση του σήμερα υπάρχει ναός 200 ετών. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν το Κάστρο της Ωλένης, κατάλοιπο της Φραγκοκρατίας, η σπηλιά του Αγ. Νικολάου(1845) κλπ.. Από εδώ μπορείς να επιστρέψεις στην αφετηρία, Αρχαία Ολυμπία, βγαίνοντας στην ΕΟ Πύργου Ολυμπίας. Β4. Από Πανόπουλο πρός Πηνεία, λίμνη Πηνειού και Αρχαία Ήλιδα Αν ακολουθήσεις από το Πανόπουλο τον βορειότερο δρόμο, φθάνεις στο Σιμόπουλο, έδρα του δήμου Πηνείας που αποτελεί το διοικητικό και εμπορικό κέντρο του δήμου με βασικές και κοινωνικές εξυπηρετήσεις (κέντρο Υγείας). Η περιοχή διασχίζεται από τον Πηνειό και τον Πηνειακό Λάδωνα. Ανατολικά της Ήλιδας κατά τον Παυσανία, Στράβωνα και Πλίνιο βρισκόταν η πόλη Ηλειακή Πύλος που υπολογίζεται ότι βρισκόταν στην περιοχή της σημερινής λίμνης, κοντά στο

82 Αγραπιδοχώρι. Νοτιότερα υπάρχει η Εφύρα και η Οινόη. Στον Όμηρο (Ηλιάδα Β) αναφέρεται η Ομηρική πόλη Εφύρα και στη θέση της χτίσθηκε η αρχαία Οινόη. Σήμερα υπάρχουν υπολείμματα της πόλης. Η τεχνητή λίμνη και το Φράγμα Πηνειού είναι το σημαντικότερο αξιοθέατο της περιοχής. Η λίμνη αποτελεί τεχνητό υγρότοπο με οικολογική αξία γιατί βρίσκεται πάνω στο δυτικό διάδρομο μετανάστευσης των πουλιών. Προσφέρεται για αναψυχή, παρατήρηση πουλιών, ερασιτεχνική αλιεία αλλά και ναυταθλητικές δραστηριότητες. Στην απέναντι όχθη (περιοχή δήμου Αμαλιάδος) έχουν κατασκευασθεί κάποιες εγκαταστάσεις και έχει χρησιμοποιηθεί για προπονήσεις ομάδων κωπηλασίας και αγώνες ταχύπλοων. Στην πλευρά αυτή της λίμνης βρίσκεται η Αρχαία Ήλιδα, διοργανώτρια πόλη των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων, με το αρχαίο θέατρο και το μουσείο που κατασκευάζεται. Στην ευρύτερη περιοχή της Πηνείας υπάρχουν τοπία εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς(φαράγγια, πηγές και δάση κλπ), παραδοσιακές βρύσες, διάσπαρτοι νερόμυλοι κλπ. Σε ολόκληρη την περιοχή της λίμνης δεν υπάρχει καμία τουριστική υποδομή, εκδηλώνεται όμως σημαντικό επενδυτικό ενδιαφέρον και παρουσιάζει δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης. Κλείνοντας τη διαδρομή αυτή αναφέρουμε επίσης το βασικό αρχαίο μονοπάτι Αρχαία Ήλιδα Αρχαία Ολυμπία που αποτελεί βασικό άξονα ανάπτυξης της περιοχής για το Πρόγραμμα αφού ουσιαστικά συνδέει όλη αυτή την περιοχή που αναφέρθηκε στο κεφάλαιο αυτό (διαδρομή Β). Η διαδρομή αναφέρεται από τον Παυσανία ως η ορεινή οδός που συνδέει την πόλη της Ήλιδας με την Αρχ. Ολυμπία. Ξεκινώντας με 4χ4 από την Αρχαία Ήλιδα περνάς τα χωριά Κέντρο, Αυγείο, Εφύρα, Οινόη, Κουτσοχέρα, Ώλενα, Λατζόι, Καυκανιά, Μάγειρα και καταλήγει στην Αρχ. Ολυμπία. Η διαδρομή μέσα από δασικούς δρόμους με 4χ4 έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον γιατί ανακαλύπτεις όλη την ομορφιά της ημιορεινής Ηλείας. Η διαδρομή αυτή, σύμφωνα με τον Παυσανία, προτιμιόταν από τους αρχαίους γιατί ήταν πιο σύντομη. 3.2 ΣΤΟΧΟΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΗ Η περιοχή διαθέτει, όπως προαναφέραμε, ένα πολύ μεγάλο αριθμό σημαντικών πολιτιστικών μνημείων όλων των ιστορικών περιόδων έτσι ώστε να μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ένα αρχαιότητας συνδέονται εμμέσως ή αμέσως με την Αρχ. Ολυμπία, τους Ολυμπιακούς Αγώνες και την ιστορία τους (όπως πολιτιστικές διαδρομές και τελετές, πόλεις διοργάνωσης των Ολυμπιακών της Αρχαιότητας, πόλεις Ολυμπιονικών και εκδηλώσεων, ιστορικά γεγονότα κλπ). Οι χώροι αυτοί, τα μνημεία και οι εκδηλώσεις χαρακτηρίζουν την ταυτότητα της περιοχής, τους στόχους και τις προοπτικές της. Οι αρχαιολογικοί χώροι και τα πολιτιστικά μνημεία είναι αναπόσπαστα δεμένα με δύο σημαντικές παραμέτρους: 1. Με το περιβάλλον της περιοχής που σε σημαντικό βαθμό παραμένει αναλλοίωτο και αποτελεί βασικό της αναπτυξιακό πόρο.»τσι στην περιοχή συναντά κανείς περιοχές και στοιχεία πολύ υψηλής αισθητικής και οικολογικής αξίας. Τα σημαντικότερα από αυτά έχουν χαρακτηρισθεί και έχουν ενταχθεί σε καθεστώς προστασίας.. 2. των παραδοσιακών, σε σημαντικό βαθμό, τεχνικών τους διατηρούν την ποιότητά τους και μπορούν να στηρίξουν την ανασυγκρότηση της περιοχής με τον κατάλληλο τεχνολογικό και διαρθρωτικό εκσυγχρονισμό. Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τον υγιεινό χαρακτήρα της μεσογειακής δίαιτας σήμερα μπορούν να αποτελέσουν

83 βασικούς πόρους τόνωσης της οικονομίας της περιοχής στη βάση της διαφοροποίησης της τοπικής οικονομίας. Ως βασικός στόχος του προγράμματος ορίζεται η «Ενοποίηση σύνδεση όλων των πολιτιστικών και περιβαλλοντικών πόρων της περιοχής και η δημιουργία ενός ενιαίου δικτύου με την Αρχαία Ολυμπία.» Επιδιώκεται λοιπόν η αξιοποίηση του ρεύματος των επισκεπτών του 2004 με δύο βασικούς τρόπους: αφενός μεν με την προσέλκυσή τους (μέσω της προβολής της περιοχής και τη σύνδεσή της με την Αρχαία Ολυμπία) για την αύξηση της επισκεψιμότητας της περιοχής παρέμβασης και την επιμήκυνση του χρόνου παραμονής των επισκεπτών στην περιοχή με όλα τα θετικά επακόλουθα, αφετέρου δε με την διασύνδεση του ρεύματος αυτού με την αγορά των τοπικών προιόντων και τη τόνωση της τοπικής οικονομίας. Παράλληλα η ιστορία της περιοχής, οι μύθοι, τα ήθη και τα έθιμα των κατοίκων της, η συμμετοχή της περιοχής στους Ολυμπιακούς αγώνες την παλιά εποχή, θα πρέπει να δένουν αρμονικά με την φυσική ομορφιά της περιοχής και την φιλοξενία των κατοίκων της. Το πρόγραμμα στοχεύει να αξιοποιήσει τον τομέα του περιβάλλοντος (φυσικού και ανθρωπογενούς) ως βασική αναπτυξιακή παράμετρο της τοπικής οικονομίας. Για να πετύχει αυτό το στόχο αξιοποιεί την υψηλή ελκυστικότητα και αναγνωρισιμότητα και επισκεψιμότητα της Αρχαίας Ολυμπίας. Επιδιώκεται, λοιπόν η σύνδεση των πολιτιστικών μνημείων, των αρχαιολογικών χώρων, των Βυζαντινών και νεώτερων μνημείων, των περιοχών ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και των βιότοπων της περιοχής παρέμβασης, που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα, με μυθολογικά, ιστορικά, ανθρωπιστικά στοιχεία, κ.λ.π. με τη Αρχαία Ολυμπία και τους Ολυμπιακούς αγώνες, σε ένα ενιαίο πολιτιστικό οικολογικό δίκτυο με την ονομασία «ΠολιτιστικόΟικολογικό Δίκτυο Ολυμπίας» ή Ολυμπιακό Πολιτιστικό Οικολογικό Δίκτυο. Η στρατηγική στοχεύει στην αξιοποίηση όλων αυτών των συγκριτικών πλεονεκτημάτων στη βάση ενός ολοκληρωμένου προγράμματος όπου οι επιμέρους δράσεις αλληλοσυμπληρώνονται και συνδυάζονται για την μεγιστοποίηση της αποτελεσματικότητας του προγράμματος. Βασική προυπόθεση όμως της επιτυχίας του προγράμματος είναι η αειφορική του διάσταση γιατί το περιβάλλον (φυσικό και ανθρωπογενές) αποτελεί το βασικό αναπτυξιακό πόρο της περιοχής και πρέπει να προστατευθεί. Η πιλοτική προσέγγιση εντοπίζεται στην δικτύωση και ποιοτική αναβάθμιση όλων των πόρων-φορέων-υπηρεσιών και επιχειρήσεων της περιοχής για την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας και την άρση της απομόνωσης της περιοχής αξιοποιώντας το μεγάλο κεφάλαιο της Αρχαίας Ολυμπίας και των Ολυμπιακών Αγώνων του Τα αναμενόμενα αποτελέσματα αυτής της δράσης εκτιμάται ότι θα είναι: Ο προσδιορισμός μιας νέας επικοινωνιακής πολιτικής για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής που θα στηρίζεται σε συντονισμένες δράσεις, θα αξιοποιεί την σύγχρονη τεχνολογία και θα έχει απευθείας πρόσβαση σε νέες δυναμικές αγορές και κατηγορίες επισκεπτών Η αξιοποίηση της υψηλής επισκεψιμότητας και αναγνωρισιμότητας της Αρχαίας Ολυμπίας προς όφελος ολόκληρης της περιοχής Η διάχυση της προστιθέμενης αξίας των Ολυμπιακών Αγώνων σε ευρύτερη ζώνη Η επιμήκυνση του χρόνου παραμονής των επισκεπτών στην περιοχή και η αύξηση του εισοδήματος των κατοίκων

84 Η ανάδειξη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος και των πολιτιστικών μνημείων του Νομού αλλά και η διαμόρφωση και προβολή της ιστορικής ταυτότητας και συνέχειας της περιοχής Η προβολή-προώθηση των τοπικών προιόντων ποιότητας και η γενικότερη τόνωση της τοπικής οικονομίας Δράσεις υλοποίησης Οι δράσεις υλοποίησης του έργου συνοψίζονται παρακάτω. Η παρούσα εργασία πραγματεύεται αποκλειστικά την διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής παρέμβασης, σε διαδικτυακό περιβάλλον και την προσομείωσή του σε αυτό. Α. Πρόγραμμα δράσης Προβολής Εκδοση έντυπου και ηλεκτρονικού υλικού προβολής Δημιουργία ιστοσελίδας και δικτυακού τόπου Τοποθέτηση infokiosks και περιπτέρων πληροφόρησης Πινακίδες σήμανσης, σταντ, προθήκες κλπ. Β Εργα-δράσεις σύνδεσης ανάδειξης Αξιοποίηση- ανάδειξη προστασία περιοχών φυσικού κάλλους Διαδρομές πρόσβασης, μονοπάτια Οικιστική αναβάθμιση περιοχών αρχιτεκτονικού και ιστορικού ενδιαφέροντος Ανάδειξη αρχαιολογικών και ιστορικών χώρων δικτύου, μνημείων και κτιρίων αγροτικής κληρονομιάς Δημιουργία μουσείων(περιβαλλοντικό, ελιάς-λαδιού κλπ) Προθήκες με εκθέματα Γ. Εκδηλώσεις και δραστηριότητες Πολιτιστικές εκδηλώσεις Αθλητικές εναλλακτικές δραστηριότητες Εκθέσεις- εκδηλώσεις ανάδειξης ταυτότητας της περιοχής και των προιόντων της περιοχής Ημερίδες - συνέδρια 3.3 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ Ιστορικά-Μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Η περιοχή παρέμβασης έχει μακραίωνη ιστορία και εξετάζοντας την φυσικά στο πλαίσιο της συνολικής ιστορίας της Ηλείας μπορούμε να την χωρίσουμε στα εξής τμήματα μέχρι την περίοδο της Βενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας : 1. Προϊστορική Ηλεία 2. Ηλειακή ιστορία της ακμής ( π. Χ.) 3. Ηλειακή ιστορία των Μακεδονικών χρόνων ( π. Χ.) 4. Ηλειακή ιστορία των Ρωμαϊκών χρόνων ( μ.χ.) 5. Μεσαιωνική ιστορία της Ηλείας ( Βυζαντινή και Φράγκικη μ. Χ.) 6. Την επί Τουρκοκρατίας και Βενετοκρατίας Ηλειακή ιστορία( μ.χ.) Οι πληροφορίες που υπάρχουν, από ανασκαφικά δεδομένα, υποδεικνύουν ότι κάποια μέρη της περιοχής κατοικούνταν από τους νεολιθικούς χρόνους. Πρόκειται για αρχαιολογική έρευνα που έγινε από τον αρχαιολόγο κο Κωνσταντίνο Ζάχο το στο Λέπρεο, στο λόφο του Αγίου Δημητρίου και αποκάλυψε μια σημαντική προϊστορική ακρόπολη, όπου

85 εκτός από τα λείψανα οικισμού της ΠΕ ΙΙ περιόδου ( π.χ.) βρέθηκαν, στα κατώτερα στρώματα του εδάφους της, ίχνη νεολιθικής κατοίκησης με πλούσια χαρακτηριστική λεπτότεχνη αλλά και χονδροειδή κεραμική. Επίσης το Λέπρεο λόγο της στρατηγικής του θέσης ήλεγχε τους δρόμους που συνέδεαν την Ηλεία, την Μεσσηνία και την Αρκαδία, και ήταν μία ηγετική πόλη κυρίως ανάμεσα στις άλλες Τριφυλιακές, πόλεις. Η ιστορία του Λέπρεου υπήρξε πολυτάραχη, χαρακτηρίζεται δε από την συνεχή αντίσταση κατά των Ηλείων, των οποίων υπήρξαν οι σκληρότεροι αντίπαλοι. Στην μάχη των Πλαταιών πήραν μέρος 200 Λεπρεάτες το όνομα των χαράχθηκε τιμής ένεκεν στη βάση του αγάλματος του Διός στην Ολυμπία και στον Δελφικό Τρίποδα (Ηρόδοτος 9,28, Παυσανίας V 23,2). Το 196 π.χ. το Λέπρεο μαζί με τις άλλες τριφυλιακές πόλεις εντάσσεται στην Αχαϊκή Συμπολιτεία, ενώ το 146 π.χ. οι Ρωμαίοι το προσαρτούν και πάλι στην Ηλεία.»κτοτε αρχίζει η παρακμή του Λέπρεου που πιθανόν καταστράφηκε από βαρβαρικές επιδρομές κατά τον μεσαίωνα με αποτέλεσμα να εγκαταλειφθεί από τους κατοίκους. Άλλη αρχαιότατη πόλη της περιοχής είναι η Φιγαλία. Η παράδοση αναφέρει πως την έχτισε ο Φίγαλος, γιος του Λυκάονα κοντά στην όχθη του ποταμού Νέδα. Η πόλη αυτή είχε αξιόλογη ακμή αλλά και κατακτητές σε διάφορα χρονικά διαστήματα. Το 659 π.χ. την είχαν κυριέψει οι Σπαρτιάτες το π.χ. οι Αιτωλοί και ύστερα ο Φίλιππος Ε της Μακεδονίας. Στη Φιγαλία ανήκε και ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα, τον οποίο οι κάτοικοι έχτισαν προς τιμήν του θεού Απόλλωνα ο οποίος στάθηκε βοηθός( επίκουρος) σε μια επιδημία που ενέσκηψε στην πόλη κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Την πόλη περιέβαλε ισχυρό τείχος μήκους 4 χλμ. Με πύργους ορθογώνιους και κυκλικούς το οποίο σώζεται ακόμα και σήμερα σε πολύ καλή κατάσταση και σε αρκετό ύψος. Η Φιγαλία ήταν η μόνη διέξοδος προς την θάλασσα της μεσόγειας Αρκαδίας, ήταν κέντρο εμπορικό και επικοινωνούσε με την Δύση. Η πόλη είχε να επιδείξει Ολυμπιονίκες και είχε αγορά και Γυμνάσιο. Η πόλη κατοικούνταν το 174 μ. Χ από πληροφορίες που μας δίνει ο Παυσανίας(Η, 39). H γειτονική της πόλη Αλιφείρα ήταν επίσης ένα σημαντικό κέντρο για την αρχαία εποχή. Την πόλη Αλιφείρα έχτισαν αυτόχθονες Αρκάδες το 3000 π.χ. και την είχαν ως προπύργιο εναντίων των Ηλείων. Ο Αλίφειρος, γιος του Λυκάονα είναι κατά την μυθολογία ο ιδρυτής της πόλης. Στη Αλιφείρα τοποθετείται η γέννηση της Θεάς Αθηνάς. Η πόλη πρέπει να κατοικείται από τον 6ο αιώνα ενώ τον 4ο αιώνα πρέπει να είχε προσχωρήσει στο κοινό των Αρκάδων. Το 224 π.χ. ο Τύραννος της Μεγαλόπολης Λυδιάδας παραχώρησε για προσωπικά οφέλη την Αλιφείρα στους Ηλείους. Το 219 π.χ. η Αλιφείρα συγκαταλέγεται μεταξύ των πόλεων της Αχαϊκής Συμπολιτείας και αποκτά δικό της άρχοντα και νόμισμα (το οποίο βρίσκεται σήμερα στο Βρετανικό Μουσείο). Τελευταία πληροφορία για την Αλιφείρα μας δίνει ο Παυσανίας ( VIII,26.4) το 177 μ.χ. Η λεγόμενη Ηλειακή Πύλος βρίσκεται στην σημερινή τοποθεσία Αγραπιδοχώρι του Δήμου Πηνείας. Ήταν μία από τις πιο ισχυρές τοποθεσίες και δέσποζε στην μέση της κοιλάδας του Πηνειού και ήταν στη μέση σχεδόν της διαδρομής και από την Ήλιδα προς Λασιών και Αρκαδία, και από Ήλιδα προς Ολυμπία. Από τις ενδείξεις που έχουμε φαίνεται ότι ήταν πόλη μετατρωική. Ο γερμανός ελληνιστής Karl Muller υποστηρίζει ότι η Ηλειακή Πύλος έφθασε σε μεγάλη ακμή και αυτό γιατί οι Ηλείοι ήταν πανίσχυροι και είχα και την επιστασία των Ολυμπιακών αγώνων. Αναφορά στην Ηλειακή Πύλο γίνεται πολλές φορές στον Όμηρο αλλά και από τον Παυσανία. Ο Δαιρπφελδ υποστηρίζει ότι στην Ηλειακή Πύλο δεν βρίσκεται η κατοικία του Νέστορα αλλά αυτό το έλεγαν οι Ηλείοι για να οικειοποιηθούν την δόξα της Τριφυλιακής Πύλου, της Πύλου δηλαδή του Νέστορα

86 To οροπέδιο της Φολόης είναι ένα τμήμα της περιοχής παρέμβασης που είναι συνδεδεμένο κυρίως με την μυθολογία και συγκεκριμένα με τους κενταύρους. Οι κένταυροι ήταν μυθικά όντα που η φαντασία των Ελλήνων τους ήθελε να έχουν σώμα αλόγου, στήθος όμως, χέρια και κεφάλι ανθρώπινα.»τσι ακριβώς απεικονίζονται στα διασωθέντα μάρμαρα του Δυτικού αετώματος του ναού του Δία που φυλάσσονται στο Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας. Οι Κένταυροι αφού κατέλαβαν το Όρος της Ηλειακής Φολόης εξορμούσαν από εκεί, λήστευαν τους περαστικούς και φόνευαν του περίοικους.»νας από τους κενταύρους ήταν και ο Φόλος γιος του Σηλινού και της Νύμφης Μελίας και φίλος του Ηρακλή. Ήταν εκ διαδοχής φύλακας του πιθαριού με το κρασί των κενταύρων που κάποτε τους το είχε προσφέρει ο Διόνυσος με την εντολή να ανοιχθεί μόνο όταν θα εμφανιζόταν ο Ηρακλής. Ο Ηρακλής όταν πήρε την εντολή να συλλάβει τον Ερυμάνθιο κάπρο πέρασε πρώτα από την οικία του Φόλου. Όταν λοιπόν ζήτησε κρασί ο Κένταυρος αν και θυμήθηκε την παραγγελία του Διονύσου, δίστασε ν ανοίξει το πιθάρι φοβούμενος τους άλλους Κενταύρους. Τελικά το άνοιξε. Η ευωδιά όμως του παλιού κρασιού ήταν τόσο έντονη που έκανε του κενταύρους να τρέξουν στο σπίτι του Φόλου για να το αρπάξουν. Ο Φόλος κρύφτηκε από φόβο και ο Ηρακλής μάχεται μαζί με τους Κενταύρους οι οποίοι επιτίθενται εναντίον του χρησιμοποιώντας για όπλα ολόκληρα πεύκα που ξερίζωναν και τεράστιες πέτρες. Ωστόσο ο Ηρακλής τους καταδιώκει μέχρι το ακρωτήριο Μαλέα καταφέρνοντας να εξοντώσει τους περισσότερους από αυτούς με τα δηλητηριασμένα βέλη του. Όταν επέστρεψε ο Ηρακλής βρήκε τον φίλο του Φόλο να πεθαίνει διότι στην προσπάθεια του να θάψει τους συγγενείς του κενταύρους και ενώ επιχείρησε να τραβήξει το δηλητηριασμένο βέλος από την πληγή κάποιου, αυτοτραυματίστηκε. Τότε ο Ηρακλής έθαψε μεγαλοπρεπώς τον Κένταυρο Φόλο από τον οποίο πήρε το όνομα της ολόκληρη η περιοχή. Επίσης η κοντινή στη Φολόη περιοχή της Λαμπείας, συνδέεται με τον Ηρακλή και τον Ερυμάνθιο κόπρο, έναν από τους δώδεκα άθλους του. Λέγεται λοιπόν ότι η Άρτεμη είχε εξαπολύσει στον στο όρος της Λαμπείας ( μέρος του Ερύμανθου) έναν τρομερό αγριόχοιρο που κατέστρεφε κάθε είδους βλάστηση τόσο στην χώρα των Λασιώνων (Ηλείων), όσο και στη χώρα των Ψωφιδίων (Αρκάδων). Πολλοί άνθρωποι στην προσπάθεια τους να καταδιώξουν τον αγριόχοιρο, βρήκαν τραγικό θάνατο. Ο Ευρυσθέας, βασιλιάς των Μυκηνών, πρόσταξε τον Ηρακλή, να του φέρει ζωντανό τον αγριόχοιρο. Ο Ηρακλής κατεδίωκε τον κάπρο για πολλές μέρες ώσπου τελικά κατάφερε και τον έπιασε ζωντανό με ένα δίχτυ. Στη συνέχεια, αφού πρώτα τον έδεσε τον πήρε στους ώμους του και τον μετέφερε στις Μυκήνες. Φυσικά το πιο σημαντικό γεγονός των αρχαίων χρόνων στην περιοχή αλλά και σε ολόκληρο τον αρχαίο κόσμο ήταν οι Ολυμπιακοί αγώνες.η γνωστή εκδοχή ότι η ιστορική περίοδο των Ολυμπιακών αγώνων αρχίζει με το μονόφθαλμο Αιτωλό βασιλιά Όξυλο που ήρθε στην Ήλιδα με τους Δωριείς το 1104 π.χ. περίπου είναι μια άποψη που μας παραδίδεται από την αρχαία Ελληνική γραμματεία. Και ακόμα πιο συγκεκριμένα ο απόγονος του Οξύλου, Ηλείος βασιλιάς Ίφιτος, θεωρείται ο ιστορικός οργανωτής και θεμελιωτής των Ολυμπιακών Αγώνων. Το γεγονός αυτό μαρτυρείτε από την συνθήκη ειρήνης που έγινε μεταξύ του Ιφίτου βασιλιά της Ηλείας του Κλεισθένη βασιλιά της Πίσας και του Σπαρτιάτη Λυκούργου το 884 π.χ. βάσει της οποίας αναγνωρίζεται η Ήλιδα ως χώρα ιερή και απαραβίαστη. Η εκεχειρία αυτή χαράχτηκε πάνω σε χάλκινο δίσκο, την οποία λέει ότι είχε δει και ο περιηγητής Παυσανίας στο ναό της Ήρας στην Ολυμπία. Πριν από αυτή την συνθήκη την διοργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων είχε στην δικαιοδοσία της η πόλη της Πίσας, που με αυτή την συνθήκη την παραχωρεί πλέον στο κράτος της Ήλιδας. Ο αείμνηστος αρχαιολόγος Μανόλης Ανδρόνικος στο δοκίμιο του Αθλητισμός και Θρησκεία που περιέχεται στο βιβλίο του: Οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην Αρχαία Ελλάδα (Αθήνα 1976), συνδέει τους Ολυμπιακούς Αγώνες με αρχαίες τελετουργίες οι οποίες

87 έχουν την καταγωγή τους στη Μινωική Κρήτη, πέρασαν αργότερα στην Μυκηναϊκή Ελλάδα και διαμόρφωσαν μια σειρά από χθόνιες τελετές και ταφικά έθιμα καθώς και διάφορες θρησκευτικές γιορτές για την γονιμότητα της γης. Στην σελ. 36 αναφέρει σχετικά: «Οι αγώνες συνδέονταν με θρησκευτικές αγροτικές γιορτές για την ευφορία της γης ή με νεκρικές λατρείες. Αποτελούσαν τμήμα του λατρευτικού τυπικού. Αναμνήσεις αυτού του αρχικού ρόδου των αγώνων διασώθηκαν στις θρησκευτικές αγροτικές γιορτές, όπως στα Κάρνεια της Σπάρτης, όπου νέοι της πόλεως οι σταφυλοδρόμοι, έτρεχαν φορτωμένοι βαριά τσαμπιά σταφύλια, ακόμη στα Οσχοφόρια της Αθήνας νέοι έτρεχαν κρατώντας μια κληματόβεργα και στα Δαφνηφόρια των Θηβών ένα κλαδί δάφνης. Ενδεικτικά της σχέσεως των αγώνων με τις αγροτικές γιορτές είναι το κλαδί αγριελιάς (στους Ολυμπιακούς αγώνες ), του Πεύκου ( στα Ίσθμια), της δάφνης ( στα Πύθια) και του σέλινου (στα Νεμέα) με το οποίο στεφάνωναν τον νικητή. Η σύνδεση των Ολυμπιακών αγώνων τόσο με ταφικά έθιμα, όσο και με θρησκευτικές γιορτές για την γονιμότητα της γης, οφείλεται στην πίστη των αρχαίων, ότι η σχέση ζωής με τον θάνατο, είναι διαλεκτική: από την νεκρή γη γεννιέται το νέο βλαστάρι, οι νέοι που αθλούνται αντλούν δύναμη από H πρώτη ιστορικώς μαρτυρούμενη Ολυμπιάδα, αναφέρεται στο 776 π.χ. η οποία διήρκεσε μία μέρα και μοναδικό αγώνισμα ήταν ο δρόμος σταδίου. Ο νικητής του σταδίου δρόμου έδινε το όνομα του στη Ολυμπιάδα. Εφευρέτες του αγωνίσματος θεωρούνται διάφορα μυθικά πρόσωπα όπως ο Ηρακλής και οι Κουρήτες. Στους αγώνες οι δρομείς έτρεχαν με γυμνά πόδια. Αρχικά φορούσαν και ένα περίζωμα το οποίο όμως καταργήθηκε. Σύμφωνα με την παράδοση στη 15η Ολυμπιάδα (720 π.χ.) ο Όρσιπος από τα Μέγαρα, ενώ έτρεχε άφησε να πέσει το περίζωμα και συνέχισε να τρέχει γυμνός. Ο Όρσιπος μάλιστα νίκησε σε αυτή την Ολυμπιάδα. Από τότε και μετά καθιερώθηκε οι αθλητές να αγωνίζονται γυμνοί. Οι πληροφορίες που έχουμε κυρίως από τον Φλάβιο Φιλόστρατο, το Θουκυδίδη, τον ιστορικό Πολύβιο αλλά και τον περιηγητή Παυσανία, μας επιτρέπουν να περιγράψουμε μια τυπική Ολυμπιάδα ως εξής: Αρχικά η επίσημη πομπή ξεκινούσε από την Ήλιδα με επικεφαλείς τους ελλανοδίκες και άλλους αξιωματούχους που ακολουθούσε την Ιερά Οδό, το δρόμο εκείνο που ένωνε την Ήλιδα με το ιερό Αρχαίας Ολυμπίας. Μετά από μία καθαρτήρια τελετή στη πηγή Πιέρα και μία διανυκτέρευση ξεκινούσαν χαράματα και με πανηγυρικό τρόπο για την κοιλάδα της Αρχαίας Ολυμπίας. Από τα πέρατα του ελληνικού κόσμου φτάνουν θεατές για να προσφέρουν θυσίες στους θεούς και στους ήρωες και να παρακολουθήσουν τους αγώνες. Όλοι έχουν το δικαίωμα να παρακολουθήσουν τους αγώνες ακόμα και βάρβαροι και δούλοι, εκτός από τις παντρεμένες γυναίκες. Η μόνη γυναίκα που παρακολουθεί τους αγώνες είναι η ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης στην οποία δινόταν αυτό το τιμητικό αξίωμα κάθε τέσσερα χρόνια. Το πλήθος λοιπόν συνωστίζεται στην Άλτη για να δει την επίσημη πομπή να μπαίνει. Η ατμόσφαιρα είναι πανηγυρική, ο τόπος όλος, γύρω από το στάδιο και τον ιππόδρομο αλλά και πιο στους λόφους έως τις πλαγιές του Αλφειού αντηχεί από φωνές και τραγούδια. Οι τελετές αρχίζουν με την εγγραφή και τον όρκο που θα δώσουν οι αθλητές στο Βουλευτήριο μπροστά στο άγαλμα του Όρκιου Διός. Ορκίζονται ότι δεν θα διαπράξου κακούργημα δηλαδή παράπτωμα κατά την διεξαγωγή των αγώνων. Με τη λέξη κακούργημα χαρακτηρίζεται κάθε παράβαση των κανονισμών καθώς και η επιδίωξη της νίκης με δόλο. Οι ποινές στην Ολυμπία ήταν τριών ειδών : χρηματικό πρόστιμο, αποκλεισμός από τους αγώνες και σωματικές ποινές. Από το χρηματικό ποσό που επιβαλλόταν ως πρόστιμο στους παραβάτες, ένα μέρος πήγαινε στο ταμείο του θεού, υπέρ του ιερού, και το άλλο υπέρ του αδικημένου ανταγωνιστή. Στη συνέχεια γίνεται στο βουλευτήριο η καταγραφή των παίδων, των ανδρών και αυτών που θα πάρουν μέρος στα ιππικά αγωνίσματα. Την ίδια μέρα γίνονταν και οι αγώνες των

88 σαλπιγκτών κηρύκων. Νικητές είναι εκείνοι πού ο ήχος της σάλπιγγας τους φτάνει πιο μακριά. Στο τέλος της πρώτης μέρας οι θεωρίες των διαφόρων πόλεων κάνουν θυσίες στους δικούς τους προστάτες θεούς, το πλήθος σκορπίζεται για να θαυμάσει τους ναούς, τα ιερά και τους βωμούς ή να ακούσει τους συγγραφείς και τους ποιητές να απαγγέλλουν τα ποιήματα τους. Η επόμενη μέρα ξεκινά με το πρώτο αγώνισμα που είναι ο δρόμος σταδίου. Από μία ειδική είσοδο του σταδίου μπαίνουν οι ελλανοδίκες κρατώντας κλαδιά φοίνικα στα χέρια. Οι αθλητές παίρνουν τις θέσεις τους, ο προϊστάμενος των ελλανοδικών υψώνει το κλαδί φοίνικα,ο σαλπιγκτής σαλπίζει και ο κήρυκας κηρύσσει την έναρξη των αγώνων. Το πλήθος επευφημεί τον νικητή και του πετά λουλούδια και δάφνες. Αμέσως μετά αρχίζει το αγώνισμα της πυγμαχίας και συνεχίζουν τα υπόλοιπα αγωνίσματα της Ολυμπιάδας, η οποία φτάνει στο τέλος της με το αγώνισμα του οπλίτη δρόμου. Η Ολυμπιάδα τελειώνει με θυσίες και ευχαριστίες στους θεούς. Οι νικητές αθλητές συγκεντρώνονται στο ναό του Δία. Ο κήρυκας ανακοινώνει ένα- ένα τα ονόματα των νικητών. Το μεσημέρι οι Ηλείοι παραθέτουν στο Πρυτανείο γεύμα στους νικητές των αγωνισμάτων, ενώ μέχρι το βράδυ η κοιλάδα της Ολυμπίας αντηχεί από παιάνες, ύμνους, και τραγούδια. Την άλλη μέρα όλοι θα ξεκινήσουν για την επιστροφή στην πατρίδα τους. To 393 μ.χ. ο αυτοκράτορας Μέγας Θεοδόσιος κατάργησε τους Ολυμπιακούς αγώνες, γιατί κατά την γνώμη του ήταν ειδωλολατρικό κατάλοιπο.»να άλλο σημείο αναφοράς της περιοχής παρέμβασης τόσο από περιβαντολλογική όσο και από ιστορική άποψη συνδεδεμένο με την παράδοση, τους μύθους και τους θρύλους της περιοχής είναι ο ποταμός Αλφειός. Είναι ο μεγαλύτερος ποταμός τόσο του νομού Ηλείας όσο και της περιοχής παρέμβασης. Πηγάζει από το όρη της Τριπόλεως στις απολήξεις του Πάρνωνα και ένα μέρος της διαδρομής του είναι υπόγειο. Αλφειός ονομάσθηκε σύμφωνα με το Στράβωνα επειδή θεράπευε μια μορφή λέπρας που κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν αλφός. Σύμφωνα με την μυθολογία, ο Αλφειός ήταν γιος του Ωκεανού και λατρευόταν ως θεός της γονιμότητας. Γνωστός ήταν ο άτυχος ερωτάς του για την Αρτέμιδα, την οποία κυνήγησε σε όλη την Ελλάδα για να την κάνει δική του. Επίσης ο Αλφειός είχε ερωτευτεί την νύμφη Αρεθούσα την οποία κατεδίωξε μέχρι την Ορτυγία κοντά στις Συρακούσες. Εκεί Η Αρεθούσα μεταμορφώθηκε σε πηγή και ο Αλφειός από την απελπισία του περνώντας τη θάλασσα ενώθηκε με τα νερά της πηγής Αρεθούσας. Στην αρχαιότητα ο Αλφειός ήταν πλωτός, σημαντικός εμπορικός δρόμος αλλά και δρόμος πολιτισμού. Λέγεται χαρακτηριστικά πως οι Κρήτες έφταναν από τον πλωτό Αλφειό στην Αρχαία Ολυμπία και εισήγαγαν κάποιες από τις λατρείες τους.»να κομμάτι της κοίτης του Αλφειού είναι χαρακτηρισμένος αρχαιολογικός χώρος (ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/ΑΙ/ΦΟ7/61245/2286/ , ΦΕΚ 22/Β/ ) Η περιοχή παρέμβασης όπως και η Ηλεία ολόκληρη γνώρισε στην επόμενη ιστορική περίοδο την διακυβέρνηση από ολιγαρχική φιλομακεδονική ομάδα. Το 146 π.χ. ο Ρωμαίος στρατηγός Λεύκιος Μόμιος, κατέλαβε ολόκληρη την Ηλεία η οποία έγινε μέρος της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η ρωμαϊκή περίοδος δεν άφησε ούτε πολλά, ούτε ιδιαίτερα κατάλοιπα πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Στην περιοχή κατά τον μεσαίωνα μετανάστευσαν και εγκαταστάθηκαν οι Σλάβοι ( ), ενώ έκαναν επιδρομές οι Άραβες (881 μ.χ.) και οι Βούλγαροι (978 μ.χ.), οι Βενετοί (1125 μ.χ.) και οι Φράγκοι (1204). Η βυζαντινή και η φράγκικη περίοδος στην περιοχή είναι αρκετά σημαντική και μας άφησε εξέχοντα μνημεία κυρίως κάστρα και εκκλησίες. Σε κάποια από αυτά ( Παναγία Δαφνιώτισσα, Επισκοπή Ωλένης, Ναός κοιμήσεως Θεοτόκου και της Μεταμόρφωσης Σωτήρος στο Ανήλιο, Μονή Ίσοβας) έχουν πραγματοποιηθεί αποψιλώσεις και καθαρισμοί καθώς και μικρής έκτασης ανασκαφικές έρευνες. Μερικές από τις εκκλησίες της περιόδου αυτής έχουν αξιόλογες τοιχογραφίες οι οποίες όμως πρέπει να συντηρηθούν. Η εποχή της ενετοκρατίας στην περιοχή ήταν όχι ιδιαίτερα καταπιεστική από άποψη διοίκησης αλλά οι πιέσεις στον

89 θρησκευτικό τομέα υπήρξαν συστηματικές, όπως μαρτυρεί και η ίδρυση ακόμη και επισκοπής στην Ώλενα με Λατίνο επίσκοπο. Η τουρκοκρατία στην περιοχή υπήρξε σκληρή κυρίως στην πρώτη φάση της. Δύο εστίες της περιοχής παρέμβασης, το Λάλα και η Ανδρίτσαινα, ήταν πιο έντονα συνδεδεμένες με την επαναστατική δράση εναντίον των Τούρκων.»νας από τους πρώτους που μυήθηκαν στο μυστικό της Φιλικής εταιρίας και έγινε το όγδοο μέλος της, ήταν ο στον Αλφειό ποταμό έγινε μία από τις πρώτες μάχες της επανάστασης. Στην περιοχή του Λάλα κατά την τουρκοκρατία, που ήταν στρατιωτική σημασίας διότι από εκεί μπορούσε να ελεγχθεί στρατιωτικά η Ορεινή Ηλεία, η επαρχία Ολυμπίας και η δυτική Γορτυνία, κατοικούσαν Τουρκαλβανοί Κατά το ξέσπασμα της επανάστασης του 21 εξαπέλυσαν άγριο κυνηγητό στα ανυπεράσπιστα χωριά, σφάζοντας, αρπάζοντας και καίγοντας, πιστεύοντας πως έτσι θα κάμψουν το επαναστατικό φρόνημα των κατοίκων της περιοχής. Από την τοποθεσία Πούσι που ως εξώστης είχε άριστη ορατότητα προς το Λάλα οι»λληνες με αρχηγό τον Γ. Πλαπούτα πέτυχαν την πρώτη τους νίκη.στις 11 Ιουνίου 1821 οι τουρκαλβανοί του Λάλα με την βοήθεια του Γιουσούφ πασά επιτέθηκαν με όλες τις δυνάμεις τους στους αγωνιστές. Μετά την δύση του ήλιου οι τούρκοι αποχώρησαν και τους ακολούθησαν στις 17 Ιουνίου οι Τουρκαλβανοί αφήνοντας πίσω τους πυρπολημένο το χωριό. Η περιοχή παρέμβασης απελευθερώθηκε οριστικά από τους Τούρκους, όπως και ολόκληρη η Ηλεία το Αρχαιολογικοί χώροι Ναός Επικούρειου Απόλλωνα (Υ.Α.1/Φ07/44671/1836/ , ΦΕΚ837/Β/ ) Πρόκειται για ένα μνημείο στην ορεινή Ολυμπία, στο νότιο πρανές του όρους Κοτύλιο σε υψόμετρο 1130 μ. Ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη του ναού γύρω στο 174μ.Χ. που βρέθηκε στην περιοχή και αυτή είναι η μοναδική μαρτυρία που έχουμε από την αρχαιότητα για το διάσημο αυτό μνημείο. Χτίστηκε μεταξύ των ετών π.χ. από τον Ικτίνο, αρχιτέκτονα του Παρθενώνα, και ήταν αφιέρωμα ευγνωμοσύνης των κατοίκων της πλούσιας πόλης Φιγαλίας, για την διάσωση τους από το θανατικό κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Ο ναός έχει διαστάσεις 38,2414,48. Εξωτερικά υπάρχει περιστύλιο με 15 κολώνες κατά μήκος και 6 κατά πλάτος. Οι 38 αυτές κολώνες είναι δωρικού ρυθμού κατασκευασμένες από την γκρίζα ντόπια πέτρα. Ο κυρίως ναός χωρίζεται σε τρία τμήματα από τα οποία το μεσαίο είναι το μεγαλύτερο. Υπήρχε και χάλκινο άγαλμα του θεού Απόλλωνα, για το οποίο ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι το είδε στην Μεγαλόπολη, τοποθετημένο μπροστά στο τέμενος του Λυκαίου Διός για να στολίζει την Μεγαλόπολη. Η ζωφόρος του ναού αποτελείται από 23 μαρμάρινες πλάκες που σήμερα βρίσκονται στο βρετανικό μουσείο. Οι 10 πλάκες έχουν θέμα τους την κενταυρομαχία και οι δώδεκα την αμαζονομαχία. Μία μόνο πλάκα παριστάνει το θεό Απόλλωνα που μαζί με την Άρτεμη σπεύδουν να βοηθήσουν τους Λάπιθες στον αγώνα τους κατά των Κενταύρων. Ο ναός του Επικούρειου Απόλλωνα εκηρύχθη «Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς» με απόφαση της 10ης συνόδου της UNESCO.( Παρίσι 1986) Η επισκεψιμότητα του Ναού είναι ιδιαίτερη σημαντική καθώς συμβάλει στην τουριστική κίνηση της περιοχής

90 Αρχαία πόλη Φιγαλείας ( Υ.Α.Α1/φ07/25739/1006/7-5-82, φεκ 414/β/ ) Η αρχαία πόλη Φιγαλεία είναι κτισμένη σε κοιλάδα που περιβάλλεται από βουνά και βαθιές χαράδρες, στο νοτιοδυτικότερο άκρο, στη δεξιά όχθη του ποταμού Νέδα. Ο Παυσανίας αναφέρει στη Φιγαλεία την ύπαρξη των ιερών της Αρτέμιδος Σωτήρας, του Διονύσου ακρατοφόρου και της Ευρυνόμης, καθώς και Γυμνασίου και Αγοράς με αγάλματα του Ερμή και του Ολυμπιονίκη παγκρατιαστή Αρραχίωνα. Άλλος Ολυμπιονίκης από την Φιγαλία ήταν ο Ναρυκίδας στην πάλη. Κοντά στη Φιγαλεία σε μία απόσταση 2-3 χιλιόμετρα ο Παυσανίας αναφέρει το Ιερό της Συρυνόμης, στη συμβολή των ποταμών Νέδα και Λύμαικα. Επίσης σε απόσταση 5,5 χιλ. ο από το Κωτίλιο Όρος. Ο ναός της Αθηνάς, σωζόμενου μήκους 15,7 μ και πλάτους 7,67 μ. με τοίχους κτισμένους από μεγάλους ορθογώνιους λίθους χωρίς συνδετικό υλικό, είναι πλέον επισκέψιμος χώρος μετά από παρεμβάσεις που έγιναν από το πρόγραμμα LEADER II Αρχαία Ακρόπολη και Προϊστορική Ακρόπολη στο Λέπρεο ( ΥΑ/Α1/Φ07/50668/1687/4-9-81, ΦΕΚ780/Β/ ) Το Λέπρεο ήταν αρχαία πόλη της τότε Hλειακής Τριφυλίας. Βρισκόταν στη βορειοανατολική πλευρά του σημερινού Λεπρέου και σε πραγματικό υψόμετρο 400 μέτρα σε σχέση με την θάλασσα. Ήταν η ηρωικότερη πόλη της Τριφυλίας και βρισκόταν μεταξύ του Λαπίθου και της Νέδας. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα προκύπτει η οίκηση του από την Νεολιθική εποχή (προ του 3000 π.χ.) Το αρχαίο Λέπρεο, ιδίως η ακρόπολη του βρίσκεται σε βραχώδη και φοβερά απόκρημνο λόφο, με ένα έδαφος πολύ ανώμαλο. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην εποχή του υπήρχε στο Λέπρεο ένα ιερό της Δήμητρας, χωρίς αγάλματα και χτισμένο από ωμή πλίθα. Οι Λεπρεάτες έλαβαν μέρος στον πόλεμο εναντίον των Ηλείων (220πχ.) και στη μάχη των Πλαταιών (479 π.χ.). Επίσης το Λέπρεο έχει να επιδείξει πολλούς ολυμπιονίκες: Κόρδαφος, Ξένων, Αλκαίνετος, Ελλάνικος, Θέος, Αντίοχος, Λάβαξ Μυκηναϊκό Νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων Αγία Τριάδα (Υ.Α. Α1/Φ43/50594/2228/ , ΦΕΚ852/Β/ ) Στην Αγία Τριάδα του Δήμου Λασιώνος σε μία ορεινή και δύσβατη περιοχή στη νότια όχθη του Πηνειού ποταμού, ανακαλύφθηκε σημαντικό νεκροταφείο μυκηναϊκών χρόνων, αποτελούμενο από 40 θαλαμωτούς τάφους της Υστεροελλαδικής εποχής.οι τάφοι είναι διατεταγμένοι σε σχεδόν παράλληλες σειρές μεταξύ τους, με κατεύθυνση από Ανατολικά προς τα Δυτικά και μέτωπα των εισόδων προς βορρά.»χουν ανασκαφεί περίπου 30 τάφοι. Το συλλεχθέν από τους τάφους οστεολογικό υλικό ανήκει σε τρεις περίπου εκατοντάδες ανθρώπων, όλων των ηλικιών. Τα κτερίσματα των τάφων, που στην πλειονότητα τους ήταν ασύλλητοι, υπήρξαν άφθονα (περίπου 400 αγγεία και 1100 μικροευρήματα) Αρχαία Ακρόπολη με Ναό της Αθηνάς και του Διονύσου Αλιφείρα (Υ.Α. Α1/ΦΟ7/63492/474/ , ΦΕΚ 290/Β/ ) Η Αλιφείρα βρίσκεται νότια της κοιλάδας του Αλφειού και 10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ανδρίτσαινας, σε ένα απότομο από όλες τις πλευρές ύψωμα πάνω από το χωριό Ραγκοζιό. Την πόλη Αλιφείρα την έχτισαν αυτόχθονες Αρκάδες του Λυκαίου το 3000 π.χ. και την είχαν ως προπύργιο κατά των Ηλείων. Πληροφορίες για την Αλιφείρα παίρνουμε από τον Πολύβιο και τον περιηγητή Παυσανία. Οι ανασκαφές του διάσημου καθηγητή Ορλάνδου ( ) αποκάλυψαν τειχισμένη Ακρόπολη με ναό της Αθηνάς και του Ασκληπιού. Ο ναό της Αθηνάς είναι κατασκευασμένος από κοχγυλιάτη λίθο. Είναι δωρικός περίπτερος με 156 κολώνες.»χει κατεύθυνση από νότο προς βορρά και η στέγη του πρέπει να ήταν από

91 μάρμαρο όπως μαρτυρούν διάφορα κομμάτια από μαρμάρινα κεραμίδια. Ο ναός του Ασκληπιού είναι μικρών διαστάσεων 69 με ωραία επεξεργασμένη λιθοδομή. Στο ναό βρέθηκε το βάθρο του αγάλματος, επίσης βρέθηκαν σπουδαιότατες επιγραφές, και ευρήματα Καυκανιά (Καυκωνία) (ΦΕΚ0952/ ) Η Καυκωνία βρίσκεται λίγα μόνο χιλιόμετρα βόρεια της Ολυμπίας. Είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος. Σε μικρό βάθος από την επιφάνεια του εδάφους στη θέση σωζόμενοι κάθετοι μεταξύ τους τοίχοι, ήταν κτισμένοι από ακατέργαστη πέτρα. Το κτίριο καταστράφηκε από πυρκαγιά όπως απέδειξε το παχύ στρώμα στάχτης, οι καμένες πλίθες και τα πυρακτωμένα χώματα. Η κεραμική που βρέθηκε ανήκει στην ΜΕ ΙΙΙ εποχή ( εγχάρακτη, μινύεια, και αμαυρόχρωμη).το σπουδαιότερο όμως εύρημα είναι ένα μικρό ωοειδές βότσαλο που στη μία όψη έχει εγχάρακτη επιγραφή της Γραμμικής γραφής Β, ενώ στη άλλη είναι χαραγμένος ένας διπλός πέλεκυς με δύο σύμβολα της ίδιας γραφής στο κάτω μέρος Θεισόα Η Θεισόα βρισκόταν στο όρος Λύκαιο. Μοναδική πληροφορία για την ύπαρξη της αρχαίας Θεισόας, έχουμε από τον περιηγητή Παυσανία. Προφανώς ήταν η πρωτεύουσα έφεραν στο φως το σωζόμενο τείχος της Ακρόπολης της αρχαίας πόλης που έχει διπλό περίβολο κι είναι χτισμένο με ισοδομικό και σε ορισμένα μέρη με άτακτο και πολυγωνικό σύστημα. Σώζονται μόνο μερικοί πύργοι του. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν, θεμελιώσεις οικοδομημάτων, πλήθος αρχιτεκτονικών μελών, ενεπίγραφες αναθηματικές στήλες. Επίσης αποκαλύφθηκε νεκροταφείο, ίσως των ελληνιστικών χρόνων Αρχαία Ακρόπολη Πλατιάνα ( Π.Δ , ΦΕΚ 279/Α/ ) Η Πλατιάνα έχει κτισθεί σε γραφική τοποθεσία επάνω σε ένα βουνό, στην κορυφή του οποίου υπήρχε το Αρχαίο Αίπυ. Κατά τον ιστορικό Ηρόδοτο το Αίπυ το έχτισαν οι Μινύαιοι γύρω στα 1250 π.χ. Από τον καθαρισμό που έχει γίνει έχουν συλλεχθεί διάφορα μικροευρήματα και γίνεται εντοπισμός και νέων κτηρίων. Το μόνο που υπάρχει είναι ερείπια της Αρχαίας αγοράς και του θεάτρου Αρχαία Σκιλλουντία Μια από τις πόλεις που άνθισαν στην αρχαιότητα είναι και ο αρχαίος Σκιλλούς. Μαρτυρίες για την ύπαρξη της πόλης έχουμε από τον Ξενοφώντα τον Αθηναίο, τον γεωγράφο Στράβωνα και τον περιηγητή Παυσανία. Βρισκόταν πάνω στο δρόμο που οδηγούσε από την Σπάρτη στη Ολυμπία. Όλος ο τόπος προσφερόταν για παντός είδους κυνήγι και εκεί ο Ξενοφών έχτισε ναό αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη και οργάνωνε ετήσιο πανηγύρι προς τιμήν της. Επίσης ο Στράβων ανάμεσα στα άλλα ιερά αναφέρει και το ναό της Σκιλλουντίας Αθηνάς. Μετά τις ανασκαφές βρέθηκε Δωρικός ναός του 4ου αιώνα π.χ. και κτίρια αρχαϊκής έως και ρωμαϊκής εποχής. Στο νοτιοανατολικό άκρο έχουμε ίχνη υστεροκλασσικού οικισμού και γύρω από τον ναό Μεσοελληνικά και υστεροελληνικά όστρακα. Επίσης βρέθηκε υστεροκλασσικό νεκροταφείο με πολλά ευρήματα που ανήκουν σε μια εποχή από το π.χ

92 Ηλειακή Πύλος Η Ηλειακή λεγόμενη Πύλος βρίσκεται κοντά στην τεχνητή λίμνη και σύμφωνα με τον Παυσανία απέχει 80 στάδια από την Ήλιδα. Δέσποζε στην μέση της κοιλάδας του Πηνειού και ήταν στη μέση σχεδόν της διαδρομής και από Ήλιδα προς Λασιών και Αρκαδία και από Ήλιδα προς Ολυμπία. Στο βουνό της Ηλειακής Πύλου υπήρξε ακρόπολη 50 στρεμμάτων περίπου. Σήμερα όμως υπάρχουν κάποια συντρίμμια πέτρινα και κεραμικά. Υπάρχουν επίσης συντρίμμια οικημάτων και ενός υδρόμυλου. Κατά τις ανασκαφικές έρευνες στην περιφέρεια της Ηλειακής Πύλου βρέθηκαν ακτέριστοι τάφοι, όστρακα που μερικά ανήκουν στην προϊστορική εποχή, μια μεγάλη οινοχόη, κιβωτιόσχημοι τάφοι, δύο λήκυθοι κλασσικών χρόνων και ένα λυχνάρι της ελληνιστικής εποχής. Ανακαλύφθηκε ακόμα κομμάτι κρατήρα με παράσταση καραβιού υστερογεωμετρικής τέχνης. Βρέθηκαν επίσης πήλινα ειδώλια και προσωπίδες. Δεν είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος Αρχαία Πίσσα Η Αρχαία Πίσα τοποθετείται σύμφωνα με τον Παυσανία και τον Στράβωνα έξι στάδια ανατολικά της Ολυμπίας. Ήταν η πρώτη έδρα της Πισάτιδος, η μυθική πατρίδα του Οινόμαου και της Ιπποδάμειας, η μητρόπολη της Πίσας της Ιταλίας και η δεινότατη όμως αντίζηλος της Ήλιδας μια που αρχικά η Πίσα συγκέντρωνε όλες τις παραδόσεις της σύστασης των ολυμπιακών αγώνων. Όμως η Πίσα καταστράφηκε από τους Ηλείους και τα ίχνη της είναι πλέον δυσεύρετα. Παρόλα αυτά στην θέση Κορυτσά της Μιράκας φαίνονται ερείπια αρχαίου οικοδομήματος κατασκευασμένου από πλίθες και μικρές πέτρες και κεραμικά διατεταγμένα σε δίκτυο. Στους γύρω αγρούς βρέθηκαν πλήθος οστράκων και απομεινάρια και αγγεία. Δεν είναι κηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος Αρχαία Ολυμπία (ΦΕΚ 473/Β/ , ΦΕΚ 128/Β/ ) Θεωρείται ο πιο σημαντικός αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδος. Είναι ιστορικά επιβεβαιωμένο ότι ο χώρος της Αρχαίας Ολυμπίας ήταν θρησκευτικό κέντρο πανελλήνιας λατρείας τουλάχιστον από τον 9ο π.χ. αιώνα. Η πρώτη επίσημη Ολυμπιάδα έγινε το 776 π.χ. στον χώρο της Αρχαίας Ολυμπίας. Βέβαια την οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων είχε η Αρχαία Ήλιδα. Η χρήση των χώρων της Αρχαίας Ολυμπίας για την διεξαγωγή των Ολυμπιακών αγώνων έγινε από τους προϊστορικούς χρόνους έως τον 6ο αιώνα μ.χ. Στην αρχαία Ολυμπία υπάρχει ένας από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας η Άλτη ανοικοδομήθηκαν διάφορα κτίρια για τις ανάγκες των αθλητών των ιερών κτλ.: Το γυμνάσιο, το Πρόπυλο, την Παλαίστρα, το Πρυτανείο, το Νυμφαίο, το βωμό της Ήρας, την Στοά της Ηχούς, το Στάδιο, το Βουλευτήριο, τα Λουτρά, το εργαστήριο του Φειδία, τη Νότια Στοά, το Ηρώο, την εξέδρα του Ηρώδη του Αττικού, και το μεγάλο βωμό του Δία. Επίσης έχουν διασωθεί και φυλάσσονται στο Αρχαιολογικό μουσείο πάρα πολλά ευρήματα και αγάλματα όπως ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη του Παιωνίου, το κράνος του Μιλτιάδη, πολύ σημαντικά γλυπτά από τα αετώματα και τις μετώπες του Ναού του Δία Αρχαία Ηλιδα (ΦΕΚ 834/ ) Η αρχαία Ήλιδα ήταν χτισμένη κοντά στον ποταμό Πηνειό και η εκεί περιοχή κατοικήθηκε από την Παλαιοελληνική εποχή ως την ρωμαϊκή. Η αρχαία Ήλιδα ήταν πρωτεύουσα και κυρίαρχη πόλη της Ηλείας. Υπήρχαν μάλιστα πολλά οικοδομήματα, προορισμένα για την προετοιμασία των αθλητών οι οποίοι θα ελάμβαναν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες και οι οποίοι ήσαν υποχρεωμένοι να αποδείξουν τις ικανότητες τους στους προκριματικούς

93 αγώνες. Εκεί οι εκλεγόμενοι Ελλανοδίκες των Ολυμπιακών αγώνων εδιδάσκοντο επί δέκα μήνες από τους νομοφύλακες τα καθήκοντα τους. Η αρχαία Ήλιδα περιελάμβανε το Γυμνάσιο ή γυμναστήριο στο οποίο προετοιμάζονταν οι αθλητές για τους Ολυμπιακούς αγώνες, βωμοί του Ηρακλή, της Δήμητρας, της Περσεφόνης, και το κενοτάφιο του Αχιλλέα. Στο χώρο της Ήλιδας υπήρχε ακόμα και η αγορά η οποία επί Παυσανία χρησιμοποιούνταν ως Ιππόδρομος. Στο δρόμο προς το θέατρο, το οποίο σώζεται και είναι χώρος που πραγματοποιούνται παραστάσεις αρχαίου δράματος, υπήρχε ναός και τέμενος του Άδη, επίσης ιερό και άγαλμα της Τύχης. Πολύ σημαντικό κτίσμα ήταν το θέατρο το οποίο βρισκόταν ανάμεσα στους πρόποδες της Ακροπόλεως και στην αγορά. Στην ακρόπολη υπήρχε χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Στο βουνό επάνω από το χωριό Ήλιδα και στο ίδιο ύψος με την Ακρόπολη υπήρξε πιθανότατα το προάστιο Πέτρα και εκεί υπήρχε ο τάφος του Πύρρωνος Βυζαντινά Μεταβυζαντινά Νεώτερα Μνημεία Μονή Ισοβας - Τρυπητή Δ. Σκιλλούντος (Κ.Ν. 5351/32) Στο χωριό Τρυπητή Ολυμπίας βρίσκονται τα ερείπια μοναστηριού που έχουν ταυτιστεί με την ξακουστή Μονή Ίσοβας που αναφέρεται στο Χρονικό του Μορέως. Χρονολογείται στις αρχές του 13ου αιώνα και χτίστηκε από καθολικούς μοναχούς οι οποίοι ήρθαν μαζί με τους Φράγκους κατακτητές μετά την πτώση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας από τους Σταυροφόρους. Σήμερα είναι ορατά τα ερείπια του ναού της Μονής που ήταν αφιερωμένος στην Παναγία. Πρόκειται για κτίσμα γοτθικού ρυθμού, οι τοίχοι του οποίου σώζονται σε μεγάλο ύψος. Φαίνεται ότι τον έκτισαν μάστορες που ήλθαν από την Δύση. Βόρεια είναι εμφανή τα ερείπια των άλλων χώρων του Αβαείου. Ο ναός είναι μακρόστενος ( μήκος 41μ.) με εξαιρετικά παχείς τοίχους και κατέληγε ανατολικά σε πολυγωνική αψίδα με αντηρίδες που δεν σώζονται σήμερα. Η είσοδος ήταν από την νότια πλευρά, ενώ η δυτική και η βόρεια που σώζονται καλύτερα έχουν ψηλά μια σειρά από παράθυρα με το χαρακτηριστικό σπασμένο γοτθικό τόξο Μονή Προδρόμου Νίκοβας Γουμέρου Η μονή αυτή αποτελεί μετόχι του Παναγίου Τάφου. Οι έγγραφες μαρτυρίες λένε ότι η μονή ιδρύθηκε πριν από την κατάρρευση της βυζαντινής αυτοκρατορίας. Συνεπώς η ίδρυση της χρονολογείται γύρω στον 12ο-13ο αιώνα. Ο ιερός ναός βρίσκεται στη μέση του χώρου. Είναι ρυθμού βασιλικού με σαμαρωτή σκεπή. Γύρω υπάρχουν διάφορα κτίρια και μερικά είναι διώροφα. Τα υπόγεια είναι τώρα είναι τώρα αποθήκες ενώ παλαιότερα λειτουργούσαν σαν ελαιοτριβείο της Μονής. Η στέγη το Ιερού ναού στην αρχή της ιδρύσεως του ήταν θολωτή ρυθμού βυζαντινού. Επειδή ο ναός παραμελήθηκε κυρίως κατά τους χρόνους της τουρκοκρατίας η στέγη κατέρρευσε και αντικαταστάθηκε με απλά κεραμίδια. Τα εσωτερικά τοιχώματα του Ιερού είχαν φιλοτεχνηθεί με Αγιογραφίες οι οποίες όμως καταστράφηκαν για τους ίδιους λόγους Μονή Πορετσού- Αγράμπελα Λαμπείας Η Ι. Μονή κτίσθηκε τον 16ο αιώνα. Το καθολικό της Μονής καθαρός βυζαντινός ρυθμός, σταυροειδής μετά τρούλου και αγιογραφήθηκε το Η Ι. Μονή βρίσκεται πάνω σε λόφο που περιβάλλεται από τα βουνά Λάμπεια και Ερύμανθο, από τα οποία πηγάζει ο Ερύμανθος και κατέρχεται δίπλα, ανατολικά της Ι. Μονής, όπου ενώνεται με τον Αλφειό. Σε σχήμα Π είναι κτισμένα τα κελιά, διώροφα κτίσματα, νότια υπάρχει μάνδρα και μέσα είναι το Καθολικό. Νότια της Εκκλησίας υπάρχει το κωδωνοστάσιο της μονής

94 ύψους 15 μέτρων, με πέτρα, μεγάλης αρχιτεκτονικής αξίας. Υπάρχει νερόμυλος- νεροτριβή από πολλά χρόνια ο οποίος είναι κατεστραμμένος και πρέπει να επισκευασθεί Παναγία Δαφνίωτισσα Αμαλιάδος (Β1/Φ31/ΚΥΡ/22341/568 ΦΕΚ) Ο Ιερός ναός είναι ρυθμού τρίκλυτου βασιλικού. Οι αρχαιολόγοι έχουν αποφανθεί ότι είναι κτίσμα του 9ου με 10ου αιώνα. Γύρω από τον ναό υπάρχει προαύλιο που όμως δεν είναι διαμορφωμένο. Εσωτερικά ο ιερός ναός για την στήριξη της σκεπής έχει πεσσούς Φρούριο στο Γούμερο (Κ.Ν.5351/32) Στον κατάλογο των μεσαιωνικών κάστρων του Καρόλου Hopf το 1364 σημειώνεται το κάστρο Γούμερο όπως και στον κατάλογο των Πελοποννησιακών κάστρων του Stefano Magno. Η ανάβαση στο μεσαιωνικό αυτό φρούριο είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Ίσως στα χρόνια της ακμής του να υπήρχε κάποια τεχνητή σκάλα που διευκόλυνε την ανάβαση και επικοινωνία. Από το μέρος αυτό η θέα είναι πανοραμική σαν να λειτουργούσε ως παρατηρητήριο Πύργος Λινίσταινας (Κ.Ν.5351/32) Στην Λινίσταινα του Δήμου Ανδρίτσαινας, μέσα στο χωριό υπάρχουν ακόμα και σήμερα ερείπια ενός φράγκικου πύργου του 13ου αιώνα. Είναι χτισμένος από άνισες πέτρες αλλά είναι αδύνατον να ξεχωρίσουμε τα αρχικά δομικά του χαρακτηριστικά γιατί είναι πολύ κατεστραμμένος. Χρειάζεται οπωσδήποτε καθαρισμός και αποτύπωση του πύργου για να μπορέσει να αναδειχθεί και να αξιοποιηθεί Ιερός Ναός Αγίας Ζώνης Ασκητής Γούμερο (ΥΠΠΟ/Β1/Φ31/49239/955/ , ΦΕΚ281/Β/ ) Ο ιερός ναός Αγίας Ζώνης Ασκητής και η παράδοση αναφέρει ότι λειτούργησε το 12ο αιώνα σαν μονή με 40 μοναχούς και ηγούμενο τον Κύριλλο. Το προσκύνημα πρόσκειται σε μία χαράδρα και το φυσικό περιβάλλον είναι εντυπωσιακό. Υπάρχει μία φυσική σκεπή που δημιουργείται από την συνένωση των κορυφών δύο βουνών. Υπάρχει μια δίοδος που οδηγεί στον ιερό ναό και είναι πράγματι ένα μονοπάτι που μπορεί να γίνει καλντερίμι. Εντός του υπάρχοντος Ναυδρίου υπάρχει ένα φρεάτιο με άγιασμα κατά την παράδοση των κατοίκων. Εκτός από τα παραπάνω η περιοχή παρέμβασης έχει ένα πλήθος παλαιών νερόμυλων που κυρίως ανήκουν σε ιδιώτες. Όλα τα κηρυγμένα αρχαιολογικά- βυζαντινά-νεώτερα μνημεία, κτίσματα αλλά και μερικά μη κηρυγμένα περιλαμβάνονται στον παρακάτω πίνακα Λάλα Είναι Ιστορική περιοχή από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Εδώ υπάρχουν ερείπια και τμήμα ενός Τούρκικου φρουρίου. Ενδιαφέρον παρουσιάζει η Εκκλησία Κωνσταντίνου και Ελένης. Υπάρχει μικρό τουριστικό κατάλυμα (14) δέκα τεσσάρων κλινών και κατασκηνωτικό κέντρο. Επίσης λειτουργούν και κέντρα εστίασης

95 3.3.4 Παραδοσιακοί / ιστορικοί οικισμοί Παραδοσιακά επαγγέλματα Ο μοναδικός χαρακτηρισμένος οικισμός της περιοχής παρέμβασης είναι οικισμός των Ταξιαρχών (Π.Δ / , ΦΕΚ 594Δ ). Πρόκειται για οικισμό με πέτρινα σπίτια με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ο οποίος περιβάλλεται από ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον. Μη χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός είναι αυτός της Ανδρίτσαινας, ο οποίος χαρακτηρίζεται από τα παραδοσιακά πέτρινα καλντερίμια του και τα πολλά σπίτια που είναι παραδοσιακά αρχοντικά των αρχών του αιώνα, άλλα από αυτά κατοικήσιμα και διατηρημένα και άλλα εγκαταλελειμμένα. Ο οικισμός διατηρεί επίσης πέτρινες βρύσες και γεφύρια. Το ίδιο παραδοσιακό ύφος διατηρεί και ο οικισμός της Δίβρης στο Δήμο Λαμπείας, στα σύνορα των νομών Ηλείας, Αρκαδίας και Αχαΐας, χτισμένος σε ένα υψόμετρο 1700μ.»να μεγάλο μέρος των κτισμάτων - κυρίως των πιο παλιών είναι από πέτρα της περιοχής και κεραμοσκεπές, πολλά σπίτια όμως νεόκτιστα δεν διατήρησαν τα παραδοσιακά στοιχεία και είναι κτισμένα από τσιμέντο. Παρόλα αυτά διαφαίνεται τώρα μια τάση να κτίζονται σπίτια διατηρώντας την παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Από τον οικισμό περνά ρέμα ενώ χαρακτηριστικοί είναι οι πολλοί και μεγάλοι πλάτανοι. Άλλος παραδοσιακός οικισμός είναι αυτός της Πέρσαινας του Δήμου Φολόης. Tα παραδοσιακά επαγγέλματα στην περιοχή σπανίζουν, όπως άλλωστε και σε ολόκληρη την Ελλάδα. Όμως στην περιοχή υπάρχουν ακόμα ελάχιστοι σαγματοποιοί φυσικά μεγάλης ηλικίας. Υπάρχουν επίσης κάποιοι που ασχολούνται με την επεξεργασία του ξύλου και την κατασκευή ξύλινων δρύινων βαρελιών για κρασί. Κυρίως στην Ανδρίτσαινα και την Δίβρη, λόγω και της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής των οικισμών αυτών υπάρχουν κάποιοι που ασχολούνται με την επεξεργασία της ντόπιας πέτρας και το κτίσιμο με αυτό το υλικό. Με την κατασκευή παραδοσιακών υφαντών στην περιοχή ασχολούνται δύο σύλλογοι γυναικών: αυτός της Σκιλλουντίας του Δήμου Σκιλλούντος και της Ανδρίτσαινας. Πίνακας 3-11 Συγκεντρωτικός πίνακας Παραδοσιακών οικισμών-αρχαιολογικών χώρων-βυζαντινών και Νεώτερων μνημείων-διατηρητέων κτισμάτων ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΟΧΗ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΥ Παραδοσιακοί οικισμοί 1.Ταξιαρχών Ταξιάρχες Π.Δ.ΤΗΣ19.10/ ΦΕΚ.594 Δ 2.Ανδρίτσαινας Ανδρίτσαινα Μη χαρακτηρισμένος 3.Δίβρης Δίβρη Μη χαρακτηρισμένος 4. Πέρσαινα Πέρσαινα Μη χαρακτηρισμένος Αρχαιολογικοί χώροι 1.Αρχαία Ακρόπολη με Ναό της Αθηνάς και του Διονύσου ΥΑ Α1/ΦΟ7/63492/474/ , ΦΕΚ Αλιφήρα 290/Β/

96 2.Μυκηναϊκό νεκροταφείο θαλαμωτών τάφων Αγία Τριάδα Βρέστο 4.Κοίτη Αλφειού Αλφειός 5.ΝαόςΕπικουρίου Απόλλωνα-Βάσσες Ανδρίτσαινα Ακρόπολη 852/Β/ ΥΑ/Α1/Φ07/50669/1686/ Αρχαία Ακρόπολη 6.Αρχαία Ακρόπολη και προϊστορική ΥΑ.Α1/Φ43/50594/2228/ ,ΦΕΚ ΦΕΚ 781/Β/ ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ07/61245/2286/ ΦΕΚ 22/Β/ ΥΑ.Α1/Φ07/44671/1836/ ΦΕΚ 837/Β/ ΥΑ/Α1/Φ07/ 50668/1687/ Λέπρεο ΦΕΚ 780/Β/ Π.Δ ΦΕΚ 279/Α/ Αρχαία Ακρόπολη Πλατανιά 8.Προϊστορικά κτίσματα Καυκανία ΦΕΚ 952/ Αρχαία Ακρόπολη Ηλειακή Πύλος-Πηνεία Δεν είναι κηρυγμένος αρχ. χώρος 10.Κτίσματα αρχαϊκής-ρωμαϊκής εποχής Σκιλλουντία Δεν είναι κηρυγμένος αρχ. χώρος 11.Αρχαία Ακρόπολη Θεισόα Δεν είναι κηρυγμένος αρχ. χώρος 12.Αρχαία πόλη Φιγαλία 13.Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Ολυμπία ΦΕΚ 473/Β/ , ΦΕΚ 128/Β/ Αρχαία Πόλη Πίσα Δεν είναι κηρυγμένος αρχ. χώρος 15. Αρχαία Ήλιδα Ήλιδα Αμαλιάδος ΦΕΚ 834/10/10/ ΥΑ.Α1/Φ07/25739/1006/ ΦΕΚ 414/Β/ Διατηρητέα κτίσματα 1,Παπαδημητρίου Ανδρίτσαινα 2.Κλιμακωτά Καλντερίμια Ανδρίτσαινα 3.Καφίρη - Αιλιανού Ανδρίτσαινα 4.ΠΡΙΓΚΟΥΡΗ ΖΑΦΕΙΡΟΥΛΑ ΑΝΔΡΙΤΣΑΙΝΑ 5.Κουτσανδρέας Κληρ. Ανδρίτσαινα 6.Αιλιανού Ανδρίτσαινα 7.Δημοτικό Σχολειό Άστρα Άστρα 8.Κρήνη Κρυονερίου Ωλένης Κρυονέρι Ηλειάς 9.Δημοτικό Σχολείο Λάνθι Λάνθι ΔΙΛΑΠ/Γ/2113/33408/ 8/8/1986 ΦΕΚ 717/Β/23/10/1986 ΔΙΛΑΠ/Γ/1303/32672/23/61993 ΦΕΚ 507/Β/9/7/1993 ΔΙΛΑΠ/Γ/1714/44706/ 31/8/1993 ΦΕΚ 709/Β/10/9/1993 ΔΙΛΑΠ/Γ/1713/44707/ 31/81993 ΦΕΚ 709/Β/10/9/1993 ΔΙΛΑΠ/Γ/2077/39532/ 21/7/1994 ΦΕΚ 629/Β/22/8/1994 ΔΙΛΑΠ/Γ/3287/67280/ 3/1/1984 ΦΕΚ 30/Β/17/1/1984 ΔΙΛΑΠ/Γ/1169/26543/ 10/5/1994 ΦΕΚ 473/Β/24/6/1994 ΔΙΛΑΠ/Γ/3045/52772/ 6/11/1992 ΦΕΚ 678/Β/92 ΔΙΛΑΠ/Γ/17290/1019/ 23/5/1988 ΦΕΚ 408/Β/21/6/

97 10.Παλαιό Ελαιοτριβίου Λέπρεου Λέπρεο 11.Ζαφειφάκη Γ. Μυρωνιά 12.Δημ.Σχολείο & Κοιν. Βρύση Ταξιάρχες ΔΙΛΑΠ/Γ/37306/2454/21/10/1986 ΦΕΚ 809/Β/25/11/1986 ΔΙΛΑΠ/Γ/4441/59246/17/12/1991 ΦΕΚ 20/Β/17/1/1992 ΔΙΛΑΠ/Γ/3157/5599/ 11/12/1990 ΦΕΚ 85/Β/21/21991 Ιστορικά μνημεία ΥΑ/Α1/Φ07/63492/2174/ Αγ.Νικόλαος Αλιφείρα 2.Μονή Σεπετού Αλιφείρα 3.Ι.Ν.Αγ.Αθανασίου Ανδρίτσαινα ΚΝ.5351/32 4.Ι.Ν.Αγ.Νικολάου Ανδρίτσαινα ΚΝ.5351/32 5.Τρανή Βρύση Ανδρίτσαινα 6.Οικία Μπαϊρακτάρη-Παπαγεωργίου Ανδρίτσαινα 7.Μεταμόρφωση Σωτήρος Ανήλιο ΥΑ/15904/ Ναός Παναγιάς Ανήλιο ΥΑ/15904/ Κάστρο Γούμερου Γούμερο ΚΝ.5351/32 10.Ι.Ν.Αγ.Ζώνης <<Ασκητής>> Γούμερο 11.Ν.Εισοδίων της Θεοτόκου Θεισόα ΚΝ.5351/32 12.Καστρο της Οχιάς Κακοτάρι ΚΝ.5351/32 13,Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κρυονέρι Ολυμπίας ΚΝ.5351/32 14.Ερείπια Αγ. Δημητρίου Λασιώνος Κούμανι ΚΝ.5351/32 Λαμπεία ΚΝ.5351/32 Λαμπεία ΚΝ.5351/32 17.Ναός Αγ.Ιωάννου Λαμπεία ΚΝ.5351/32 18.Ι.Ν.Αγ.Μαρίνας Λαμπεία ΚΝ.5351/32 19.Ι.Ν.Αγ.Αναργύρων Λαμπεία ΚΝ.5351/32 20.Ι.Ν.Αγ.Κων/νου Λαμπεία ΚΝ.5351/32 15.Άνω Μονή Δίβρης (μονή της Χρυσοπηγής) 16.Κάτω Μονή στη Λαμπεία (τ. Δίβρη) Μονή Θεοτόκου 21.Φράγκικος Πύργος 22.Κάστρο 23.Ναός Αγ. Χαραλάμπους & Ναός Ταξιαρχών ΦΕΚ/290/Β/ ΥΑ.Α1/Φ07/63492/2174/ ΦΕΚ/290/Β/ ΑΡΧ/Β1/Φ31/54625/1210/ ΦΕΚ/963/23/ ΥΑ/Β1/Φ34/10961/242/ ΦΕΚ 281/Β/ ΥΠΠΟ/Β1/Φ31/49239/955/ ΦΕΚ 995/Β/ Λινιτσαίνα ΚΝ.5351/32 Λινιτσαίνα ΚΝ.5351/32 Λινιτσαίνα ΚΝ.5351/

98 24.Υδρόμυλος-Μπαρουτόμυλος ιδιόκτ. Γ. Ψαρού ΥΑ.Β1/Φ31/50716/1086/ Μηλιές ΦΕΚ 716/Β/ ΥΑ.Β1/Φ31/10937/243/ Ι.Ν.Κοιμήσεως Θεοτόκου Πέρσαινα 26.Εξωκκλήσι Προφήτη Ηλία Πλατανιά ΚΝ.5351/32 27.Παλαιοχριστιανική Βασιλική Σκιλλουντία ΚΝ.5351/32 28.Κάστρο Σμέρνα ΚΝ.5351/32 29.Αγ. Νικόλαος - Μονή της Ίσοβας Διάσελο (Τρυπητή) ΚΝ.5351/32 N. Φιγαλία ΚΝ.5351/32 Ωλένη ΚΝ.5351/32 Ωλένη ΚΝ.5351/32 30.Βασιλική Κοιμήσεως Θεοτόκου Ζούρτσας 31.Παλαιά Επισκοπή (Μεταμόρφωση Σωτήρος) 32.ΕρείπιαΦράγκικου Κάστρου ΦΕΚ 358/Β/ Πηγή: ΑΝΟΛ Ζ Εφορεία Προϊστορικών και κλασσικών Αρχαιοτήτων 6η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων 2η Εφορεία Νεότερων Μνημείων Λοιποί τουριστικοί πόροι Το πευκοδάσος της Σμέρνας Καταλαμβάνει έκταση στρ. και βρίσκεται στο όρος Λαπίθα στον χωριό Βρίνα του Δήμου Σκιλλούντος και αποτελεί ένα πανέμορφο τοπίο φυσικού κάλους που ενδείκνυται η αξιοποίησή του με ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού Οροπέδιο και Δάσος Φολόης (Περιοχή Natura 2000) Το οροπέδιο καταλαμβάνει έκταση της τάξης των 100 χιλιάδων στρεμμάτων και βρίσκεται σε υψόμετρο λίγο μεγαλύτερο των 400 μέτρων. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το οροπέδιο πήρε το όνομα αυτό από τον κένταυρο Φόλο. Ο μύθος εμπλέκει το Φόλο, με τον Ηρακλή, την εξόντωση των κενταύρων από τον τελευταίο, τον θανάσιμο τραυματισμό του σοφού Ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το δρυοδάσος της Φολόης (ή Κάπελης), που περιλαμβάνει σπερμοφυείς πλατύφυλλες βελανιδιές μεγάλης αισθητικής και οικολογικής σημασίας. Πρόκειται για τη Quercus frainetto, κρίσιμο χαρακτηριστικό της οποίας αποτελεί η αδυναμία φυσικής αναγέννησης των συγκεκριμένων δασών (υπενθυμίζεται ότι τα δάση αυτού του είδους έχουν μεγάλους χρόνους παραγωγής 60 έως 150 έτη και συσσωρεύουν μεγάλα αποθέματα ξύλου και βιομάζας). Η συνολική έκταση του δρυοδάσους είναι σήμερα 3805 χιλιάδες στρέμματα, πολύ μικρότερη από ότι κατά το παρελθόν. Το τοπικό δασαρχείο διατηρεί εντός του δάσους της Φολόης σποροπαραγωγικό κήπο με βελτιωμένο κλώνο Μαύρης Πεύκης (έκτασης 85 στρεμμάτων), ενώ η ετήσια παραγωγή του δρυοδάσους είναι της τάξης των κυβικών μέτρων ξυλείας (80% καυσόξυλα και 20% τεχνητή ξυλεία)

99 Οι οικολογικός ρόλος και η αισθητική αξία του δάσους της Φολόης είναι ιδιαίτερα σημαντικοί : Το δάσος ρυθμίζει την υδρογεωλογία της περιοχής, αφού εκτιμάται ότι συγκρατεί στο φύλλωμα του το 20% των νερών της βροχής, από όπου εξατμίζεται και επιστρέφει στην ατμόσφαιρα. Η διαπνοή των δένδρων βελτιώνει τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής και τις υδατικές συνθήκες του εδάφους. Επηρεάζει την επιφανειακή απορροή των νερών της βροχής, απαλύνοντας τις πλημμυρικές ροές και προστατεύοντας τα εδάφη από τη διάβρωση. Εμπλουτίζει το έδαφος σε οργανικές ουσίες, συμβάλλει στην απορρύπανση της ατμόσφαιρας και δημιουργεί προϋποθέσεις για τη δημιουργία υπηρεσιών στον τομέα της αναψυχής. Τέλος, στα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής πρέπει να αναφερθούν: Τα δύο φαράγγια που ξεκινούν από το πάνω μέρος του χωριού Σκλίβα, Δήμου Πηνείας και καταλήγουν σε μεγάλα Πλατάνια και βράχους. Το Σπήλαιο Θέατρο του Αμαρκιανού, ηλικίας ετών στα Τσίπιανα του Δήμου Λασιώνου, το οποίο έχει ιστορική σημασία, αφού χρησίμευε ως καταφύγιο κλεφτών και αρματολών κατά την επανάσταση. Το Σπήλαιο Διακότρυπα στην Κρυόβρυση, η εξερεύνηση του οποίου δεν έχει γίνει ακόμα Όρος Ερύμανθος - Δίβρη (Περιοχή Νatura 2000) Αποτελεί το σημαντικότερο ορεινό όγκο της Κεντρικής περιοχής, με μέσο υψόμετρο 1600 μέτρα και έκταση 200 χιλιάδες στρέμματα. Ανήκει κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο Ν. Αχαΐας, αλλά τμήμα του ανήκει στους Δήμους Λαμπείας και Λασιώνος. Η οικολογική σημασία του όρους Ερύμανθος έγκειται στην παρουσία διαφορετικών τύπων οικοτόπων σε αυτό. Το χωριό έχει μακραίωνη ιστορία και παράδοση που αποτυπώνεται στην Αρχιτεκτονική, τα κτίρια και τα Αρχοντικά του. Υπάρχουν εδώ οι Βυζαντινές Μονές Κάτω Δίβρης και Ανω Χρυσοπηγής Δίβρης στην αυλή της οποίας υπάρχει υπόγεια στοά που οδηγεί στο Κρυφό Σχολειό Εδώ υπάρχει ο μύθος του Ηρακλή με τον Ερυμάνθιο κάπρο. Η Μονή Πορετσού στα Αγράμπελα Λαμπείας κτίσθηκε τον 16ο αιώνα. Το καθολικό της Μονής καθαρός βυζαντινός ρυθμός, σταυροειδής μετά τρούλου και αγιογραφήθηκε το Η Ι. Μονή βρίσκεται πάνω σε λόφο που περιβάλλεται από τα βουνά Λάμπεια και Ερύμανθο, από τα οποία πηγάζει ο Ερύμανθος και κατέρχεται δίπλα, ανατολικά της Ι. Μονής, όπου ενώνεται με τον Αλφειό Ολυμπία (Περιοχή Νatura 2000) Η περιοχή δεν χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα υψηλή οικολογική ποικιλότητα λόγω ανθρώπινων παρεμβάσεων που ασκούνται ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Ωστόσο χαρακτηρίζεται από ένα σύνθετο μωσαϊκό από περισσότερο ή λιγότερο φυσικούς οικοτόπους και αγροτικές περιοχές. Η βλάστηση περιλαμβάνει δάση Χαλεπιού Πεύκης, μακκία, φρύγανα ενώ τη φυσιογνωμία της περιοχής συμπληρώνουν ελαιώνες, αμπελώνες, περιβόλια και βραχώδεις περιοχές. Η σημασία της περιοχής έγκειται, εκτός από τα αρχαιολογικά μνημεία, στην ενδιαφέρουσα πανίδα της. Δεκατρία είδη αμφίβιων ερπετών και θηλαστικών έχουν καταγραφεί μέσα στα όρια αυτού του τόπου. Όλα περιλαμβάνονται είτε στο Παράρτημα ΙΙ της Οδηγίας 92/43/ΕΕC, είτε στη Συνθήκη της Βέρνης είτε στο ΠΔ 67/

100 Συνολικά το 44% της έκτασης της περιοχής αυτής ανήκει στη ζώνη οικιστικού ελέγχου (ΖΟΕ-ΦΕΚ 1161/Δ/93,86/Δ/94). Αυτή η περιοχή μερικώς επικαλύπτεται με «Μνημείο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» (Αρχαία Ολυμπία, ΦΕΚ 1008/Β/ ) Ποταμός Αλφειός Διασχίζει το βόρειο τμήμα της περιοχής εφαρμογής και εκτός από την σημαντική προσφορά του στο γεωργικό τομέα παρουσιάζει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά φυσικού κάλους και παρέχει πολλές δυνατότητες για ποτάμιο τουρισμό αφού κατά την διαδρομή του σχηματίζονται πανέμορφα φαράγγια, φυσικά μονοπάτια, καταπράσινες περιοχές, κλπ. Ο Αλφειός ποταμός με τους παραπόταμούς του, συνδέεται με σημαντικότατους μύθους που οδηγούν ακόμα και στην εποχή της ίδρυσης των Ολυμπιακών Αγώνων. Η αναφορά τους και η σημασία τους είναι τεράστια. Ο επισκέπτης της περιοχής θα πρέπει να γνωρίζει τον μύθο του Αλφειού και της Αρέθουσας. Επίσης μπορείς να περπατήσεις στα ειδικά διαμορφωμένα μονοπάτια δίπλα στο ποτάμι και το φαράγγι, να κολυμπήσεις στα νερά του Αλφειού και να συνεχίσεις με Rafting το Β μέρος της διαδρομής (εύκολο και γραφικό) μέχρι την Αρχ. Ολυμπία. Η ευρύτερη περιοχή, εξαιρετικά παρθένα, παρουσιάζει εκπληκτική ομορφιά και σημαντικές δυνατότητες τουριστικής ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών τουρισμού και ποικίλων δραστηριοτήτων, ως ενιαίο πακέτο Αρκαδίας και Ηλείας. Τα συγκριτικά πλεονεκτήματά του, σύμφωνα με τους ειδικούς, είναι η εκπληκτική διαδρομή και ο βαθμός δυσκολίας, το αναλλοίωτο φυσικό περιβάλλον, η μικρή απόσταση από την Αθήνα, και την Αρχαία Ολυμπίας, το πλήθος των δυνατοτήτων που προσφέρονται για τους επισκέπτες (ραφτιγκ, καγιάκ, mountain bike, canyoning, ιππασία, πεζοπορία), τα ιστορικά και πολιτιστικά μνημεία, κλπ Ποταμός Ερύμανθος Βρίσκεται στα σύνορα Ηλείας -Αρκαδίας και συγκεκριμένα χωρίζει την Ηλεία με την Επαρχία Γορτυνίας της Αρκαδίας αποτελεί ένα άλλο σημαντικό οικοσύστημα της περιοχής. Χαρακτηριστικό του ποταμού εκτός από το πανέμορφο οικοσύστημα που δημιουργεί, είναι και η δυνατότητα που παρέχει για ανάπτυξη διάφορων σπορ όπως Καγιάκ, κανό κλπ. και μάλιστα προς αυτή τη κατεύθυνση παρατηρείται έντονη δραστηριότητα από ιδιωτικό και δημόσιο τομέα Ποταμός Κλαδέος Με την πλούσια χλωρίδα και δυνατότητες περιπάτου που διαθέτει αποτελεί σημαντικό πόρο για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Ιδιαίτερα η υπάρχουσα διαδρομή περιπάτου, κατά μήκος του ποταμού, από Αρχαία Ολυμπία-Κλαδέο έως Λάλα (η οποία σημάνθηκε και αναδείχθηκε από το Κοινοτικό Πρόγραμμα LEADER II) αποτελεί μοναδική αφού συνδυάζει φυσική ομορφιά και ύπαρξη κατά τη διαδρομή αξιόλογων πολιτιστικών -λαογραφικών στοιχείων Ποταμοί Πηνειός-Πηνειακός Λάδωνας και η τεχνιτή λίμνη Πηνειού Οι ποταμοί δημιουργούν πανέμορφα φυσικά τοπία και δυνατότητες που προσφέρονται για αναψυχή (φαράγγια, σπήλαια, φυσικά μονοπάτια, ψάρεμα κλπ). Επίσης στην περιοχή του Δήμο Πηνείας υπάρχει τεχνική λίμνη και το Φράγμα του Πηνειού. Η λίμνη προέκυψε από φράγμα, το οποίο προγραμματίστηκε το 1966 (Ν.Δ. 4653/66) και ολοκληρώθηκε το H λίμνη καταλαμβάνει έκταση 19.5 χιλιάδων στρεμμάτων και η στάθμη της έχει υψόμετρο 100 μέτρα, περίπου. Η λίμνη εμφανίζει αξιόλογη βιολογική ποικιλότητα και πλούσια

101 ορνιθοπανίδα. Ιδιαίτερη καθίσταται η οικολογική αξία της λίμνης κατά την περίοδο μετανάστευσης των υδρόβιων πτηνών, αφού σημαντικός αριθμός ειδών συγκεντρώνεται σε αυτήν. Η λίμνη του φράγματος του Πηνειού που είναι από τις νοτιότερες λίμνες της Ευρώπης, παρέχει ιδανικές συνθήκες κωπηλασίας και ιδιαίτερα κατά την χειμερινή περίοδο, που οι λίμνες της βόρειας Ευρώπης είναι παγωμένες Ποταμός Νέδας Ο ποταμός Νέδας είναι τα φυσικά όρια της περιοχής παρέμβασης και του Νομού Ηλείας με τον Νομό Μεσσηνίας και διαθέτει πλούσια φυσική ομορφιά και πολλές δυνατότητες ανάπτυξης εναλλακτικού τουρισμού που τελευταία αναπτύσσονται. Από το Κοινοτικό Πρόγραμμα LEADER II σχεδιάστηκαν και αναδείχθηκαν μονοπάτια μέσω των οποίων μπορεί κανείς να επισκεφθεί την περιοχή και να ασχοληθεί με δραστηριότητες εναλλακτικού τουρισμού Λιμνοθάλασσα Καϊάφα - Δάσος Στροφιλιάς Βρίσκεται στην παραθαλάσσια περιοχή του Δήμου Ζαχάρως, και η συγκέντρωση σ αυτή την περιοχή τόσο διαφορετικών τοπίων (θάλασσα, λίμνη, δάσος, ιαματικές πηγές) όσο και η πλήρη ισορροπία στην οποία βρίσκονται, δημιουργούν ένα πολύ αξιόλογο οικοσύστημα, που προσφέρεται για τουριστική αξιοποίησης και ανάπτυξη διάφορων μορφών τουρισμού Δασικό Σύμπλεγμα Λαπίθα Καλύπτεται από υψηλό δάσος χαλεπίου πεύκης (κυρίως) με υπόροφο από αείφυλλα, πλατύφυλλα. Ξεκινάει από τα ιαματικά λουτρά Καϊάφα (ακτές Κυπαρισσιακού κόλπου) και φτάνει στα όρια των Δ.Δ. Πλατιάνας και Χρυσοχωρίου (Ρέμα Τσεπερούλας). Το μεγαλύτερο μέρος της έκτασης διαχειρίζεται με διαχειριστικές μελέτες που έχουν συντάξει το Δασαρχείο Ολυμπίας (Δημόσια Δάση) και ο Συνεταιρισμός Γραίκα (ιδιωτικό δάσος Γραίκα). Παραγόμενα προϊόντα: α) Ξυλάνθρακες που παράγονται από αείφυλλα πλατύφυλλα, β) τεχνική ξυλεία, γ) καυσόξυλα και εμπορική ξυλεία από πεύκα και αείφυλλα πλατύφυλλα, δ) συλλογή ρυτίνης από πεύκα (τα τελευταία χρόνια λόγω έλλειψης εργατικών χεριών και εγκατάλειψης υπαίθρου, το ποσοστό ρυτίνευσης των πεύκων είναι σε πολύ χαμηλά επίπεδα και κυρίως στην περιοχή Πλατιάνα Μακίστου Σμέρνας. Υψόμετρο: Από 10μ. (Καϊάφας ) έως 780μ. (Λαπίθα). Υπάρχουν εντός του δασικού συμπλέγματος οι αρχαιολογικοί χώροι Κάστρου Σαμίας (Δ.Δ.Σαμικού), ναός Αρτέμιδος (Δ.Δ. Κουμουθέκρας), αρχαίο αίπυ (Δ.Δ. Πλατιάνας Χρυσοχωρίου Κάστρο Σμέρνας). Το περιβάλλον είναι άριστο τόσο για χώρους περιπάτου αλλά και ορειβασίας Δασικό σύμπλεγμα Ζαχοβούνι Καλύπτεται από ψηλά δένδρα χαλεπίου πεύκης. Καταλαμβάνει την έκταση, νότια και ανατολικά του Δ.Δ. Καλλιθέας, από τον παραπόταμο του Αλφειού, Τσεπερούλα ως τις Αμυγδαλιές, απ όπου ξεκινά θαμνώδης βλάστηση Δάση Ανδρίτσαινας Είναι μικρής έκτασης και καλύπτονται από αείφυλλα παλτύφυλλα, σε θαμνώδη κυρίως μορφή. Είναι στο μεγαλύτερο μέρος τους ιδιωτικά και χρησιμοποιούνται κυρίως για καυσοξύλευση και βόσκηση

102 Ελατοδάσος της Λαμπείας Βρίσκεται στην περιοχή των δήμων Λαμπείας και Λασιώνος στο όρος Λάμπεια της οροσειράς του Ερυμάνθου και αποτελεί το μοναδικό ελατοδάσος του Νομού. Από την ίδια περιοχή διέρχεται ο Πηνειός και συνιστά ένα τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Δάσος Δραγωγίου Μικρή συστάδα δρυοδάσους. Βρ κυρίως από δρυς αείφυλλα και πλατύφυλλα Φαράγγια της Νέδα και του Αλφειού Τα δύο φαράγγια παρουσιάζουν μεγάλη ποικιλία χλωρίδας και πανίδας Καλύπτονται από αείφυλλα πλατύφυλλα, πλατάνια, ιτιές, πουρνάρια και σε συνδυασμό με το άγριο του τοπίου, αποτελούν ένα μοναδικό φυσικό πλούτο της περιοχής Προστατευόμενες περιοχές Ολόκληρη η περιοχή μελέτης με βάση τα κριτήρια της Ε.Ε., άλλων διεθνών οργανισμών (ΟΟΣΑ κλπ.), αλλά και με βάση τα εθνικά κίνητρα, εντάσσεται στην κατηγορία των ορεινών και μειονεκτικών περιοχών (Οδηγία Ε.Ε. 75/268 και Κανονισμός 1257/99). Κύριο χαρακτηριστικό της περιοχής και συγκριτικό της πλεονέκτημα, όπως και των λοιπών ορεινών περιοχών, είναι η μεγάλη ποικιλία και η εξαιρετική ποιότητα των φυσικών πόρων και του περιβάλλοντος γενικότερα. Οι κύριοι φυσικοί πόροι της περιοχής είναι : Δρυοδάσος Φολόης (Natura 2000). Όρος Ερύμανθος (Natura 2000). Δάσος Σμέρνας στο όρος Λαπίθα. Ο ορεινός όγκος Λαπίθα που αποτελεί το νοτιοανατολικό κομμάτι της περιοχής με κυρίαρχο στοιχείο τα υψηλά δάση Χαλεπίου Πεύκης και τους χώρους θέας. Το εκτεταμένο δίκτυο υδάτινων πόρων που προσδιορίζεται βασικά από τους ποταμούς Αλφειό και Νέδα, Πηνειό και Ερύμανθο και την τεχνητή λίμνη Πηνειού. Το πλούσιο οικοσύστημα οικοτόπων που έχει διαμορφωθεί εξαιτίας των συγκεκριμένων χαρακτηριστικών της περιοχής και η πλούσια και σε ορισμένες περιπτώσεις μοναδική, χλωρίδα και πανίδα. Οι πολλές περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και τα πολλά φυσικά παρατηρητήρια και θέσεις θέας. Ελατοδάση Δίβρης, Κρυόβρυσης, Τσιπιάνων και Αστρά στον Ερύμανθο και τα Λάμπεια Όρη. Το Φαράγγι Ανδρωνίου. Τα Πευκοδάση της ημιορεινής ζώνης. Στο Νομό Ηλείας, έχουν καταγραφεί σημαντικοί προστατευόμενοι φυσικοί σχηματισμοί και έχουν ενταχθεί στο δίκτυο NATURA και στη συνθήκη RAMSAR. Οι προστατευόμενες περιοχές έχουν καταγραφεί κυρίως στα παράλια του Νομού. Στο Νομό Ηλείας, έχουν καταγραφεί ως προστατευόμενες περιοχές η λιμνοθάλασσα του Κοτυχίου και της Στροφυλλιάς (RAMSAR), το Δέλτα του Αλφειού και Πηνειού, το δρυοδάσος Φολόης, η Αρχαία Ολυμπία, η παράκτια ζώνη του Κυπαρισσιακού κόλπου, Θίνες, Δάσος Στροφυλλιάς, λίμνη Καϊάφα και το όρος Ερύμανθος

103 Προστατεύομενες περιοχές στην περιοχή παρέμβασης Αρχαία Ολυμπία (Περιοχή Νatura) Δρυοδάσος Φολόης (Natura 2000) Όρος Ερύμανθος (Natura 2000) Δάσος Σμέρνας στο όρος Λαπίθα Ο ορεινός όγκος Λαπίθα Προστατευόμενες περιοχές κοντά στην περιοχή παρέμβασης Υγρότοπος Κοτυχίου Στροφυλιάς (RAMSAR) Λίμνη Καϊάφα-ιαματικές πηγές (natura 2000) Παράκτια ζώνη Κυπαρισσιακού κόλπου (natura 2000) Δέλτα Αλφειού (natura 2000)

104 3.3.7 Σημαντικές Περιοχές για τα Πουλιά της Ελλάδας (ΣΠΠΕ) Η περιοχή του Οροπεδίου της Φολόης έχει χαρακτηρισθεί ως περιοχή σημαντική για τα πουλιά της Ελλάδας σύμφωνα με την ΚΥΑ 66289/ Τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Χαρακτηρισμένα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους είναι:

105 Περιοχή Αρχαίας Ολυμπίας(ΦΕΚ 633/Β/1980 και ΦΕΚ 1008/Β/1980) Περιοχή Άνω Φιγαλίας (ΦΕΚ 414/Β/ ) Καταφύγια Θηραμάτων Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων στην περιοχή Σαμικού, Ξηροχωρίου, Σμέρνας, Γραίκα και Βρίνας (18000 στρ., ΦΕΚ 541/Β/ ). Μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων στις θέσεις Δένδρο Πέττα- Γουβαλαριά περιοχής Ξηροκάμπου και Κάμενας (5375 στρ, ΦΕΚ 441/Β/7-7-92). Μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων στην περιοχή Καράτουλα, Μουζακίου, Κουτσοχέρας, Χειμαδιού (10000 στρ, ΦΕΚ 903/Β/ ). Μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων στη θέση Ζαχοβούνι, Πρεσκαβίτσα Περιφέρεια Κοιν,. Καλλιθέας, Αμυγδαλέων, Λιβαδακίου Ολυμπίας (Απ /1655/ ) Σύλλογοι/Πολιτιστικές εκδηλώσεις Στην περιοχή παρέμβασης υπάρχουν αρκετοί Πολιτιστικοί σύλλογοι οι οποίοι έχουν συσταθεί κανονικά με όλες τις νόμιμες διαδικασίες. Οι περισσότεροι από αυτούς έχουν συσταθεί από τους δήμους και τις πρώην κοινότητες. Είναι λίγοι αυτοί που έχουν συσταθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία και λιγοστεύουν ακόμα περισσότερο με το πέρασμα του χρόνου καθώς δεν έχουν οικονομικούς πόρους για να συνεχίσουν την δραστηριότητα τους. Τα ονόματα των Πολιτιστικών συλλόγων που ανήκουν στους Δήμους δεν έχουν κάποια ιδιαίτερη επωνυμία. Αναφέρονται απλώς ως πολιτιστικοί ή Εξωραϊστικοί Σύλλογοι. Τα ονόματα όμως των Συλλόγων που έχουν συσταθεί με ιδιωτική πρωτοβουλία ποικίλλουν. Συνήθως προέρχονται από κάποιον τοπικό ήρωα (π.χ. Φίγαλος ή Γέρος του Μωριά) από κάποιον διάσημο ποιητή ή συγγραφέα (π.χ. Οδυσσέας Ελύτης, στο Γούμερο) ή από κάποιον άγιο (Άγιος Βασίλειος Χελιδονίου). Συνήθως ο άγιος αυτός είναι ο πολιούχος της περιοχής. Επίσης το όνομα ενός συλλόγου μπορεί να προέρχεται από κάποια περιοχή Είναι πολύ λίγοι οι Πολιτιστικοί Σύλλογοι που αυτήν την στιγμή παρουσιάζουν ενεργό δράση. Οι περισσότεροι σύλλογοι είτε είναι ανενεργοί, είτε έχουν σταματήσει την δραστηριότητα τους για μεγάλο χρονικό διάστημα, είτε δεν λειτούργησαν ποτέ από την αρχή ακόμα της σύστασης τους. Αυτό οφείλεται κατά κύριο λόγο στο ότι οι Πολιτιστικοί σύλλογοι δεν διαθέτουν οικονομικούς πόρους με αποτέλεσμα να μην μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους. Οι πολιτιστικοί σύλλογοι που ανήκουν σε ΟΤΑ χρηματοδοτούνται από τους ΟΤΑ. Όταν όμως είναι ιδιωτικοί οι οικονομικοί τους πόροι προέρχονται κυρίως από συνεισφορές των μελών τους, από δάνεια και από χρηματοδοτήσεις του Υπ. Πολιτισμού που τις περισσότερες φορές είναι ελάχιστες. Όσον αφορά το περιεχόμενο των εκδηλώσεων αυτών των συλλόγων θα μπορούσαμε να πούμε πως υπάρχει μια μονοτονία στο περιεχόμενο και η θεματολογία είναι περίπου η ίδια σε όλους. Από τους περισσότερους που πραγματοποιούν πολιτιστικές εκδηλώσεις υπάρχει μια διαστρέβλωση του όρου πολιτισμός με αποτέλεσμα οι πολιτιστικές εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται τελικά όχι μόνο να μην αναπτύσσουν τις πνευματικές συνθήκες της κοινωνική ζωής του ανθρώπου, όπως ορίζει η έννοια πολιτισμός, αλλά δεν έχουν να προσφέρουν κάτι το ουσιαστικό εκτός βέβαια από ελάχιστες εξαιρέσεις. Η πλειοψηφία των πολιτιστικών εκδηλώσεων σχετίζεται με το τραγούδι και την διεξαγωγή συναυλιών από γνωστούς τραγουδιστές. Δεν υπάρχει ενδιαφέρον για την αισθητική πλευρά των πολιτιστικών εκδηλώσεων. Σε όλη την περιοχή παρέμβασης πραγματοποιούνται κάθε χρόνο πάρα πολλά θρησκευτικά πανηγύρια σχεδόν από όλες τις εκκλησίες της περιοχής. Με τον όρο θρησκευτική πανήγυρης

106 χαρακτηρίζουμε τις ιδιαίτερες γιορτές που κάνει η κάθε εκκλησία ή μοναστήρι τιμώντας τον άγιο από τον οποίο πήρε το όνομα του. Συνήθως τα θρησκευτικά πανηγύρια περιλαμβάνουν πανηγυρικό εσπερινό, αρτοκλασία και πανηγυρική θεία λειτουργία. Τα λαϊκά πανηγύρια συνοδεύουν κατά κύριο λόγο τα θρησκευτικά πανηγύρια, κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Περιλαμβάνουν κυρίως γλέντι με λαϊκά και δημοτικά τραγούδια από διάφορα τοπικά ή μη συγκροτήματα πολύ χαμηλής όμως ποιότητας και αισθητικής. Και αυτό γιατί ή έννοια του πανηγυριού έχει χάσει πια την παλιά της έννοια και αίγλη. Παλιότερα η διεξαγωγή ενός πανηγυριού σήμαινε κοινωνική και ανθρώπινη επαφή όσων συμμετείχαν σε ένα πανηγύρι και περιελάμβανε και άλλες πολιτιστικές δραστηριότητες εκτός από το τραγούδι και τον χορό. Πίνακας 3-12 Πολιτιστικοί σύλλογοι της περιοχής Παρέμβασης Εκπολιτιστικός σύλλογος Διάσελων Εκπολιτιστικός Σύλλογος Αντρωνίου Πολιτιστικός Σύλλογος Φαναριού Εκπολιτιστικός Σύλλογος Κρυόβρυσης Πολιτιστικός Σύλλογος Ταξιαρχών Πολιτιστικός Σύλλογος <<Ο Γέρος του Μωριά >> Κρυονέρι Πηνείας) Πολιτιστικός Σύλλογος Νέας Φιγαλίας Πολιτιστικός Σύλλογος <<Ο Φίγαλος>> Πολιτιστικός Σύλλογος Μάκιστου Πολιτιστικός Σύλλογος <Η Σάραινα> ( Καλίδονα) Πολιτιστικός Σύλλογος Αλιφείρας Πολιτιστικός Σύλλογος << Ο άγιος Βασίλειος >> Χελιδόνι Πολιτιστικός Σύλλογος Αγραπιδοχωριτών Πολιτιστικός Σύλλογος << Οδυσσέας Ελύτης> Γούμερο Εκπολιτιστικός Σύλλογος περιοχής Ωλένης Πολιτιστικός Σύλλογος <Η Αγία Παρασκευή > Αμπελώνας Πολιτιστικός Σύλλογος Νέας Σκιλλουντίας Εκπολιτιστική και Μορφωτική κίνηση Δαφνιώτισσας Πολιτιστικός Σύλλογος <<Αίπυ>> Πλατιάνα Πολιτιστικός Σύλλογος << Η Αγία Τριάδα>> ( Πλατιάνα) Πολιτιστικός Σύλλογος Λάλα << Ο Άγιος Κωνσταντίνος>> Πολιτιστικός Σύλλογος Τσιπιάνων Πολιτιστικός Σύλλογος Λεπρέου Πολιτιστικός Σύλλογος Ορειναίων Πηγή : ΑΝΟΛ Πίνακας 3-13 Σημαντικές Πολιτιστικές εκδηλώσεις στην περιοχή παρέμβασης ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΓΕΓΟΝΟΣ Ολυμπίας Φεστιβάλ αρχαίας ΤΟΠΟΣ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ ΕΚΔΗΛΩΣΗΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ Θεατρικές & μουσικές παραστάσεις Δ.Αρχ. Ολυμπίας Πανηγυρικές Εκδηλώσεις Δ.Δ. Βουλιαγμένης 5-7 Αυγούστου Μεταμόρφωση Σωτήρος Θρησκευτικές εκδηλώσεις Δήμος Πηνείας Πολιτιστικό Τριήμερο Θεατρική παράσταση, μουσική βραδιά, πεζοπορία στους Δ. Φιγαλίας καταρράκτες Δ.Δ. Φλόκα Ιούλιος-Αύγουστος Δ.Δ Νέας Φιγαλίας 15-8,

107 Όταν γιορτάζουν οι Θεοί Μακρίσια Σκιλλουντίας 10-20/Αυγούστου Μουσικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις Δ.Σκιλλούντος Ακροποταμιά Δ.Δ Ροδιάς 8/8-15/8 Χορευτικά Παιχνίδια Μουσική Δ.Πηνείας Δημήτρια Δ. Λέπρεου 10/8-12/8 Γιορτή Σταφίδας Δ.Δ. Κρεστένων 15 Αυγούστου Εμποροζωοπανήγυρη Δ.Δ Μουζακίου 22/9-23/9 Εμπορικό Παζάρι Ζώων Δ. Ωλένης Αποκριάτικές εκδηλώσεις Εφύρα Κυριακή Απόκρεων Καθαρά Δευτέρα Χορευτικές Παραδοσιακές εκδηλώσεις Δ.Πηνείας Τοπικό πανηγύρι Δ.Δ. Μαζαρακίου 23/6-24/6, 28/8-29/8 Πανηγυρικές εκδηλώσεις εις μνήμη του Αγίου Ιωάννου Δ.Πηνείας Φεστιβάλ Αρχ. Ήλιδος Αρχ. Ήλιδα, Χλεμούτσι Ιούλιος -Αύγουστος Μουσικές & Θεατρικές εκδηλώσεις Εταιρεία Φίλων Αρχ. Ήλιδας Πηγή: ΑΝΟΛ,»ρευνα Πεδίου Επιστημονική συνάντηση, Παράσταση χορού, Θεατρική παράσταση Αγροπολιτιστικές -Μουσικές εκδηλώσεις Δ.Ζαχάρως Δ. Σκιλλούντος

108 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4Ο ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ SIGNIFICANCE ASSESSMENT PROCESS

109 4.1 ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ Assessment Process)47 ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (Significance Η έννοια «σημαντικότητα» significance) αναφερόμαστε σε ιστορικές, αισθητικές, επιστημονικές και κοινωνικές αξίες που ένα αντικείμενο ή συλλογή «κληρονομεί από το παρελθόν, και τις «κληροδοτεί στο παρόν και τις επόμενες γενιές. Η σημαντικότητα δεν αναφέρεται μόνο στην εξωτερική εμφάνιση ενός αντικειμένου αλλά ενσωματώνει και όλα τα στοιχεία που συμβάλλουν στην σημασία του αντικειμένου συμπεριλαμβανομένου και του περιεχομένου, της ιστορίας, των χρήσεων και των κοινωνικών και πνευματικών αξιών του. Η σημαντικότητα δεν είναι σταθερό μέγεθος αλλά μπορεί να αυξηθεί ή να μειωθεί με το πέρασμα του χρόνου. Η σημαντικότητα καθορίζει το νόημα και τις αξίες ενός αντικειμένου μέσω της έρευνας, ανάλυσης και αξιολόγησης βάσει συγκεκριμένων κριτηρίων. Ο σκοπός της μελέτης της σημαντικότητας είναι η κατανόηση και περιγραφή του πώς και γιατί ένα αντικείμενο είναι σημαντικό Τι είναι η αξιολόγηση της σημαντικότητας (Significance Assessment) Η αξιολόγηση της σημαντικότητας είναι η διαδικασία της μελέτης και κατανόησης των νοημάτων και αξιών αντικειμένων και συλλογών. Είναι μια πρακτική και αποτελεσματική διαδικασία που βοηθά στην αποτύπωση της αξίας και του νοήματος αντικειμένων και συλλογών και οδηγεί σε ορθές αποφάσεις για την διατήρηση, ερμηνεία και διαχείρισή τους στο παρόν και στο μέλλον. Η διαδικασία μπορεί να εφαρμοστεί σε ένα αντικείμενο, σε συνολικές συλλογές μέσα σε ένα μουσείο, σε συλλογές στα πλαίσια μιας περιφέρειας ή και μια χώρας Η διαδικασία Η αξιολόγηση της σημαντικότητας εμπεριέχει τρία στάδια: Ανάλυση του αντικειμένου Κατανόηση της ιστορίας και του περιεχομένου του Αναγνώριση της αξίας του για τις κοινωνίες Τα τρία αυτά στάδια σε αναλύονται σε 8 βήματα Σύνθεση ενός καταλόγου που περιλαμβάνει όλες τις απαραίτητες λεπτομέρειες για το αντικείμενο και την ιστορία του»ρευνα της ιστορίας και της προέλευσης του αντικειμένου Επαφή με δωρητές, ιδιοκτήτες, χρήστες και άλλους αρμόδιους Κατανόηση του περιεχομένου του αντικειμένου Ανάλυση και καταγραφή της δομής του αντικειμένου Μελέτη συγκρίσιμων παραδειγμάτων 47 Πηγές: Commonwealth of Australia (2001) Significance: A Guide to Assessing the Significance of Cultural Heritage Objects and Collections, on behalf of the Heritage Collections Council Australian Heritage Commission, Assessment Criteria and Sub-criteria for the Register of the National Estate (Australian Heritage Commission N.D.). Cultural Ministers Council, Heritage Collections Council, National Conservation and Preservation Policy and Strategy for Australia s Heritage Collection s, Department of Communications and the Arts, Kerr, James Semple, Conservation Plan: A guide to the preparation of conservation plans for places of European cultural significance, fifth edition, National Trust of Australia (NSW), Sydney, Soderlund, Kay, Be Prepared: Guidelines for small museums on writing a disaster preparedness plan, Heritage Collections Council, Canberra, Department of Communications, Information Technology and the Arts

110 Αξιολόγηση της σημαντικότητας σε σχέση με τα βασικά κριτήρια (ιστορικές, αισθητικές, κοινωνικές και επιστημονικές αξίες) Σύνταξη συνοπτικής αναφοράς της σημαντικότητας που εμπεριέχουν τις αξίες του αντικειμένου και τα νοήματα Η διαδικασία επιτρέπει τον καθορισμό του νοήματος και της αξίας του αντικειμένου και αποδεικνύει την σημαντικότητα του σε σχέση με άλλα αντικείμενα. Στην διαδικασία εξετάζουμε την σημαντικότητα με προκαθορισμένα κριτήρια αξιολόγησης σχετικά με όλο το φάσμα των συλλογών Η χρήση κοινών κριτηρίων διευκολύνει την ακριβέστερη ανάλυση και βοηθά στην προβολή των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και νοημάτων κάθε αντικειμένου της συλλογής. Δεν είναι σε μουσειακές συλλογές. Η αξιολόγηση της σημαντικότητας μπορεί ακόμα να παρέχει τεκμηριωμένα επιχειρήματα για την αποδοχή ή απόρριψη ενός αντικειμένου Τα κριτήρια Τέσσερα βασικά κριτήρια εφαρμόζονται κατά την αξιολόγηση της σημαντικότητας Ιστορικά»να αντικείμενο ή συλλογή μπορεί να είναι ιστορικά σημαντικό για την σχέση του με τους ανθρώπους τα γεγονότα τους χώρους. Είναι η συνηθέστερη κατηγορία σημαντικότητας σε ιστορικές συλλογές. Τα ιστορικά σημαντικά γεγονότα εκτείνονται από αντικείμενα σχετιζόμενα με διάσημους ανθρώπους και σημαντικά γεγονότα, σε αντικείμενα της καθημερινότητας που χρησιμοποιούσαν οι απλοί άνθρωποι. Περιλαμβάνονται αντικείμενα που είναι τυπικά ιδιαίτερων δραστηριοτήτων, βιομηχανιών ή τρόπου ζωής. Ιστορικά σημαντικά αντικείμενα μπορεί να είναι μαζικής παραγωγής, μοναδικά, πολύτιμα ή χειροποίητα. Αισθητικά τεχνική του υπεροχή, την ομορφιά του την επίδειξη ικανοτήτων και ποιότητας του σχεδιασμού και εκτέλεσης. Είναι πιθανό να περιλαμβάνονται καινοτομικά ή παραδοσιακά αντικείμενα από ιθαγενείς ή το λαϊκό πολιτισμό ή υψηλή τέχνη. Αισθητικά σημαντικά αντικείμενα μπορεί να είναι είτε μαζικής παραγωγής είτε μοναδικά Επιστημονικά, ερευνητικά»να αντικείμενο ή συλλογή μπορεί να έχει σημαντικότητα έρευνας, αν έχει μεγάλη δυνατότητα για επιπλέον επιστημονική έρευνα ή μελέτη.»να αντικείμενο μπορεί να έχει επιστημονική αξία αν αποδεικνύει την καταγεγραμμένη διανομή, εμβέλεια, ποικιλία ή περιβάλλον μιας ομάδας ταξινόμησης ή ταξινομικής κατηγορίας όπως είδη ή γένη. Αρχαιολογικά αντικείμενα και συλλογές μπορεί να έχουν σημαντικότητα έρευνας, αν προέρχονται και διασώζονται από ένα τεκμηριωμένο περιεχόμενο και εφόσον αναπαριστά όψεις της ιστορίας που δεν απεικονίζονται σε άλλες πηγές. Το κριτήριο αυτό εφαρμόζεται κυρίως σε βιολογικό, γεωλογικό και αρχαιολογικό υλικό, αλλά μπορεί να εφαρμόζεται και σε συλλογές αρχείων.. όλες οι βιολογικές συλλογές όπως άγριων φυτών ή ζώων, με προϋπόθεση πως υπάρχουν στοιχεία για την προέλευσή τους, έχουν μια πραγματική ή εν δυνάμει επιστημονική αξία, από την στιγμή που μπορούν να συμβάλλουν σε μια ολική εικόνα για τα είδη, μια οικολογική κοινότητα, ή μια συγκεκριμένη ξεχωριστή τοποθεσία. Τα αντικείμενα

111 με σημαντικότητα στην ιστορία της επιστήμης ή τεχνολογίας πρέπει να αξιολογούνται με κριτήριο την ιστορική τους σημαντικότητα και όχι την επιστημονική. Όσο αφορά στις συλλογές αρχείων, είναι σημαντικό οι συλλογές αυτές να διατηρούν την σειρά με την οποία δημιουργήθηκαν και χρησιμοποιήθηκαν. Η αρχική τοποθέτηση των εγγράφων δίπλα σε, μέσα σε ή κάτω από άλλα έγγραφα μπορεί να μπορεί να είναι σημαντική από μόνη της και συνεπώς τέτοιες σκέψεις πρέπει να διατηρούνται. Αν μια αρχειακή συλλογή έχει ήδη αναδιανεμηθεί ή έχει διασωθεί από την υγρασία σε μια διαταραγμένη κατάσταση, η σημαντικότητα της μειώνεται, αν δε χάνεται ολοκληρωτικά. Κοινωνικά ή πνευματικά social significance) εάν θεωρείται αξιοσέβαστο και σε κοινωνικό επίπεδο. Αυτό μπορεί να καταδειχθεί από τις κοινωνικές, πνευματικές, ή πολιτιστικές εκφράσεις του αντικειμένου, που παρέχουν απόδειξη της ισχυρής προσήλωσης μιας κοινότητας για το αντικείμενο ή την συλλογή και από το πώς συμβάλλει την κοινωνική συνοχή της κοινότητας αλλά και στην ταυτότητά της. Αυτά τα στοιχεία μπορούν συνήθως να συλλεχθούν με πρωτογενή έρευνα σε μεμονωμένους ανθρώπους αλλά και σε κοινότητες ανθρώπων, αλλά μερικές φορές γίνονται προφανή όταν απειλείται με κάποιο τρόπο το αντικείμενο. Για παράδειγμα, η κοινωνική σημαντικότητα ενός αντικειμένου συχνά καταδεικνύεται μέσω δημόσιας συζήτησης για τη θέση του, τη συντήρησή του ή την ερμηνεία του. ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗΣ ΤΗΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΗΤΑΣ Πολιτιστικές Τάξεις Πόροι από το φυσικό περιβάλλον Άγρια Ζωή (ανέπαφο φυσικό περιβάλλον) Αλληλεπίδραση ανθρώπου- περιβάλλοντος (πάρκα, πολιτιστικά τοπία, αρχιτεκτονική κήπων, θεματικά πάρκα, πεδία μαχών κλπ) Ανθρωπογενές Περιβάλλον / Εμπράγματη Πολιτιστική Κληρονομιά Δομημένο Περιβάλλον Κινητή Πολιτιστική Κληρονομιά (αντικείμενα και συλλογές) Υλικός Πολιτισμός Πνευματικός Πολιτισμός Πνευματικό Κληροδότημα, Πεποιθήσεις και Αξίες Θρησκεία Ήθη και»θιμα Τρόπος Ζωής Διαδικασία και Αξιολόγηση Κύρια Αξιώματα ιστορικά αισθητικά επιστημονικά, ερευνητικά, τεχνολογικά κοινωνικά, πνευματικά Επίπεδα Σημαντικότητας παγκόσμιο εθνικό περιφερειακό τοπικό κοινότητα ομάδα οικογένεια προσωπικό επίπεδο Πηγή: Ερευνητικό Εργαστήριο IRIS, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

112 Πέντε συγκριτικά κριτήρια αποτιμούν τον βαθμό της σημαντικότητας. Αυτοί είναι οι τροποποιητές των βασικών κριτηρίων: Προέλευση Η προέλευση χρήσης ενός αντικειμένου. Η γνώση σε βάθος της ιστορίας ενός αντικειμένου, μας επιτρέπει μια ακριβέστερη αξιολόγηση. Η προέλευση είναι σημαντικό στοιχείο για την καθιέρωση της ιστορικής και επιστημονικής σημαντικότητας.»να αντικείμενο μπορεί να είναι σημαντικό επειδή η προέλευσή του, το οριοθετεί σε ένα πλαίσιο σε μεγαλύτερο ή μικρότερο βαθμό στην κοινωνία. Αντιπροσωπευτικότητα»να αντικείμενο μπορεί να είναι σημαντικό επειδή αντιπροσωπεύει μια συγκεκριμένη κατηγορία αντικειμένου, ή δραστηριότητας, ή τρόπου ζωής ή ιστορικού θέματος. Σπανιότητα»να αντικείμενο μπορεί να είναι σημαντικό ως σπάνιο, ασυνήθιστο, ιδιαίτερο παράδειγμα του τύπου του ή αντιπροσωπευτικό παράδειγμα του τύπου του. Κατάσταση, αρτιότητα, ακεραιότητα»να αντικείμενο μπορεί να είναι σημαντικό επειδή είναι κατά ασυνήθιστο τρόπο άρτιο, ή στην αρχική του κατάσταση. Τα αντικείμενα με αυτά τα χαρακτηριστικά λέγονται ότι έχουν ακεραιότητα. Οι αλλαγές και οι προσαρμογές που γίνονται κατά την διάρκεια ζωής ενός αντικειμένου δεν μειώνουν απαραιτήτως την σημαντικότητά του, και στην πραγματικότητα αναγνωρίζονται ως αναπόσπαστο τμήμα του αντικειμένου και της ιστορίας του. Ερμηνευτική δυναμική Τα αντικείμενα και οι συλλογές μπορούν να είναι σημαντικά για την ικανότητά τους να ερμηνεύουν και να παρουσιάζουν εμπειρίες και ιστορικά θέματα, των ανθρώπων. Στα χέρια ενός ειδικευμένου εργαζομένου σε μουσείο, τα περισσότερα αντικείμενα έχουν τη δυνατότητα να πουν την ιστορία τους, και η σημαντικότητά τους περιγράφεται καλύτερα με την αναφορά σε ένα ή περισσότερα από τα αρχικά κριτήρια που προαναφέραμε. Εντούτοις, υπάρχουν ορισμένες περιπτώσεις όπου η ερμηνευτική δυνατότητα είναι μια σημαντική ιδιότητα ενός αντικειμένου ή μιας συλλογής, ή μπορεί πράγματι να υπάρξει το μόνο κριτήριο για το οποίο το αντικείμενο είναι σημαντικό. Ως ένα ορισμένο βαθμό, η ερμηνευτική δυνατότητα αντιπροσωπεύει την αξία ή τη χρησιμότητα που το αντικείμενο έχει για ένα μουσείο. Μερικά αντικείμενα μπορούν να έχουν πολύ περιορισμένη σημαντικότητα με βάση τα αρχικά κριτήρια, αλλά μπορούν να έχουν κάποιο βαθμό μεγάλης σημαντικότητας για τα μουσεία και για τη δυνατότητά τους να ερμηνεύουν και να επεξηγούν ιδιαίτερα θέματα και ιδέες. Η ερμηνευτική δυναμική μπορεί να είναι επίσης ιδιαίτερα σημαντική στην περίπτωση όπου ορισμένες πτυχές της ιστορίας δεν αντιπροσωπεύονται καλά σε συλλογές μουσείων

113 Τουριστικοί Τροποποιητές 1.Προέλευση 2. Ακεραιότητα 3. Διακριτότητα 4. Προσπελασιμότητα 5. Ερμηνευτικό Δυναμικό 1.1 Αυθεντικότητα 2.1 Φυσική Ακεραιότητα 3.1 Αντιπροσωπευτικότητα 4.1 Διαθεσιμότητα 1.2 Πρωτοτυπία 2.2 Παραδειγματικότητα 3.2 Novelty 4.2 Φέρουσα Ικανότητα 4.3 Φυσική Κατάσταση 5.1 Τρέχουσα συνολική Κατάσταση 5.3 Δυνατότητα επέμβασης 5.3 Γνώση του Πόρου 5.2 Νομική κατάσταση 1.3 Καταγραφή (Designation) 2.3 Φυσική και Πολιτιστική Ποικιλότητα 3.3 Οικειότητα 4.4 Επίπεδα Επισκεπτών Υποδομές 4.7 Υπηρεσίες Υποδομές Επισκεπτών Επισκεπτών και Ανωδομές Κατάτμηση Επιλογή Τεχνικές Δυναμικό Ακροατηρίου μέσων Διαχείρισης και για τη παρουσίασης Αναπαράστασης συγκρότηση της τουριστικής εμπειρίας Πηγή: Ερευνητικό Εργαστήριο IRIS, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Πρέπει να λαμβάνονται υπόψιν όλα τα κριτήρια κατά την αξιολόγηση της σημαντικότητας. Παρόλα αυτά δεν είναι απαραίτητο να υπάρχουν αποδείξεις ή στοιχεία όλων των κριτηρίων για τον καθορισμό της σημαντικότητας ενός αντικειμένου. Εντούτοις ένα αντικείμενο μπορεί να είναι εξαιρετικά σημαντικό ακόμα και αν ισχύουν ένα ή δύο μόνο κριτήρια Τα πλεονεκτήματα Υπάρχουν πολλά οφέλη από την αξιολόγηση της σημαντικότητας ενός αντικειμένου ή μιας συλλογής, τα κυριότερα από αυτά είναι τα εξής: Μια έκθεση σημαντικότητας μας δίνει μια συνοπτική περιγραφή της αξίας και της σημασίας ενός αντικειμένου. Δεν παρέχει απλά μια περιγραφή της φυσικής εμφάνισης ενός αντικειμένου αλλά μας λέει περισσότερα στοιχεία για το αντικείμενο και γιατί είναι σε μια συλλογή μουσείου. Μια έκθεση σημαντικότητας περιγράφει τους λόγους για τους οποίους ένα αντικείμενο αποκτιέται, συντηρείται και εκτίθεται, ή ακόμη γιατί το αντικείμενο χαρακτηρίζεται ή όχι σημαντικό. Η αξιολόγηση της σημαντικότητας παρέχει ένα πλαίσιο για τα μουσεία αλλά και την ευρύτερη κοινότητα για να ερευνήσει και να εκτιμήσει τις έννοιες των συλλογών. Διαμέσου αυτής της αξιολόγησης προωθείται η συνειδητοποίηση και η συζήτηση της αξίας των αντικειμένων. Η αξιολόγηση της σημαντικότητας μπορεί να βοηθήσει τους διαχειριστές μουσείων αλλά και συλλογών να δίνουν έμφαση στα σημαντικότερα αντικείμενα, και να προσδιορίζουν προτεραιότητες στη διαχείριση των συλλογών τους, στα προγράμματα συντήρησης και τις εκθέσεις. Η διαδικασία αξιολόγησης της σημαντικότητας συστηματοποιεί την αξιολόγηση των αντικειμένων και των συλλογών, στα μουσεία και στους διαφορετικούς τύπους συλλογής, υπερβαίνοντας τις μεμονωμένες πολιτικές συλλογής και κατοχής. Με την εισαγωγή μιας τυποποιημένης διαδικασίας και των κριτηρίων, η αξιολόγηση της σημαντικότητας μπορεί να βελτιώσει τη δημόσια και επαγγελματική επικοινωνία για τα αντικείμενα, δημιουργώντας για πρώτη φορά ένα συμφωνηθέν πλαίσιο πρακτικής για την εργασία με συλλογές. Μια ευρέως-υιοθετημένη διαδικασία για την αξιολόγηση της σημαντικότητας θα βοηθήσει να προσδιοριστούν τα σημαντικότερα αντικείμενα και συλλογές, με σκοπό την ευκολότερη κρατική ενίσχυση. Η απαρίθμηση και ταξινόμηση των σημαντικότερων αντικειμένων και των συλλογών μπορεί να οδηγήσει στη συνειδητοποίηση της αξίας αυτών των συλλογών από τις

114 κυβερνήσεις, και ιδιαίτερα σε λιγότερο γνωστές συλλογές που βρίσκονται σε περιφερειακό επίπεδο. Η καταγραφή και περιγραφή των αντικειμένων με βάση την σημαντικότητά τους, μπορεί να αυξήσει τη χρησιμότητα βάσεων δεδομένων ως ερευνητικό εργαλείο για τα μουσεία. Η αξιολόγηση της σημαντικότητας ενθαρρύνει τα μουσεία να καταγράψουν πλήρως την ιστορία και την προέλευση των αντικειμένων.»να μεγάλο μέρος αυτής της ιστορίας μπορεί να είναι δύσκολο να ανακτηθεί αφότου έχει δοθεί ένα αντικείμενο σε ένα μουσείο Η αξιολόγηση της σημαντικότητας είναι χρήσιμη και για τον εντοπισμό αντικειμένων που χρίζουν ιδιαίτερης προσοχής ή είναι έτοιμα να καταστραφούν. Η κατανόηση της σημαντικότητας οδηγεί σε πολιτικές προστασίας και συντήρησης, έτσι ώστε τα κύρια χαρακτηριστικά ενός αντικειμένου συντηρούνται κατάλληλα. Η αξιολόγηση της σημαντικότητας μπορεί να βοηθήσει με τη γενική αξιολόγηση της συλλογής, ιδιαίτερα όταν αναθεωρούνται σχέδια συλλογής, και εξετάζονται παραλείψεις. Αυτό μπορεί έπειτα να βοηθήσει να αναπτυχθεί μια πιο ολοκληρωμένη στρατηγική προσέγγιση. Μια έκθεση σημαντικότητας μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την ερμηνεία και την έκθεση ενός αντικειμένου. Η σημαντικότητα καθοδηγεί τις αποφάσεις σχετικά με το σχεδιασμό και το περιεχόμενο του κειμένου που εκτίθεται για να εξασφαλίσει ότι οι επισκέπτες καταλαβαίνουν την έννοια ενός αντικειμένου Η αξιολόγηση της σημαντικότητας βοηθά στην λήψη προσεκτικών αποφάσεων κατά τη συλλογή από τις περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς. 4.2 ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΟΥ ΕΡΓΑΛΕΙΟΥ S.A.P Πίνακας 4-1 Πόροι από το φυσικό περιβάλλον Κατάταξη των πόρων Τοποθεσία Φυσική Περιγραφή Ειδικές Διοικητικές Αρχές Νομικό Πλαίσιο Προστασίας Άριστη Ναι Natura 2000 Άριστη Ναι Natura 2000 Ναι Natura 2000 Ναι Natura 2000 Ποιότητα Φυσικά χαρακτηριστικά με σημαντικούς φυσικούς και βιολογικούς σχηματισμούς Γεωλογικοί και Φυσιογραφικοί Σχηματισμοί Δρυοδάσος Καπέλης-Φολόης Αρχαία Ολυμπία Ελατοδάσος της Λαμπείας Πευκοδάσος Σμέρνας Δασικό σύμπλεγμα Λαπίθα Ελατοδάσος Δίβρης Δάσος Στροφιλιάς Όρος Ερύμανθος - Δίβρη Ορεινός όγκος Λαπίθα Οροπέδιο της Φολόης Φαράγγι της Νέδας Φαράγγι του Ποσότητα Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη

115 Ανδρωνίου Σπήλαιο Διακόπτρυπα Κρυόβρυση Φαράγγι του Αλφειού Αισθητικοί Πόροι: τοπία, δάση, λίμνες κλπ. Περιοχή Αρχαίας Ολυμπίας Περιοχή Άνω Φιγαλίας Παράκτια Ζώνη Κυπαρισσιακού Κόλπου Δέλτα Αλφειού* Λιμνοθάλασσα Καϊάφα* Ποταμός Αλφειός Ποταμός Ερύμανθος Ποταμός Κλαδεός Ποταμοί ΠηνειόςΠηνειακός Λάδωνας Ποταμός Νέδας Τεχνιτή λίμνη Πηνειού Ελατοδάσος Αστρά Ελατοδάσος Τσιπιάνων Δρυοδάσος στο Δραγώγι Ελατοδάσος Κρυόβρυσης Συστήματα με Επιστημονικό Ενδιαφέρον Υγρότοπος Κοτυχίου Στροφυλιάς* Άριστη Άριστη Χαρακτηρισμένο τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ΦΕΚ 633/Β/1980 ΦΕΚ 1008/Β/1980 Χαρακτηρισμένο τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ΦΕΚ 414/Β/ Άριστη Ναι Άριστη Ναι Άριστη Ναι Natura 2000 Άριστη Ναι Natura 2000 Άριστη Ναι Natura 2000 Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη Άριστη RAMSAR Πίνακας 4-2 Φυσικά πολιτιστικά θέλγητρα για τουριστικές χρήσεις Περιγραφή Δάση Τοποθεσία Δάσος - Περιοχή Ελατοδάσος Αστρά Ελατοδάσος της Λαμπείας Δρυοδάσος Καπέλης Φολόης Πευκοδάσος Σμέρνας Δασικό σύμπλεγμα Λαπίθα Ελατοδάσος Δίβρης Δάσος Στροφυλλιάς Ελατοδάσος Κρυόβρυσης Διακριτές Αξίες και Χαρακτηριστικά Ελατοδάση, Δρυοδάση και Πευκοδάση ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και οικολογικής αξίας Τουριστικές Χρήσεις Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Οικοτουρισμός Οι πόροι με αστερίσκο (*) δεν βρίσκονται εντός της περιοχής παρέμβασης του Ολυμπιακού Δικτύου αλλά πολύ κοντά σε αυτή. Οι πόροι με αστερίσκο (*) δεν βρίσκονται εντός της περιοχής παρέμβασης του Ολυμπιακού Δικτύου αλλά πολύ κοντά σε αυτή

116 Καταρράκτες Νεκροταφεία Γεωλογία Φυσικές Διαδρομές Μονοπάτια Ελατοδάσος Τσιπιάνων Δρυοδάσος στο Δραγώγι Δασικό σύμπλεγμα Ζαχοβούνι Καταρράκτες Περιοχή Καταρράκτες ΦιγαλείαςΑλιφείρα Ιδιαίτερη οικολογική αξία Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Δραστηριότητες ελεύθερου χρόνου ΜυκηναΪκό Νεκροταφείο Θαλαμωτών Τάφων Αγία Τριάδα Σύνδεση με Μυκηναική Εποχή, Σημαντικά ευρήματα, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ43/50594/2228/ , ΦΕΚ 852/Β/ Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Σπήλαιο Διακότρυπα Κρυόβρυση Ιδιαίτερη οικολογική αξία, Ανεξερεύνητο σπήλαιο Φαράγγι της Νέδας Φαράγγι του Αλφειού Ιδιαίτερη οικολογική αξία Ιδιαίτερη οικολογική αξία Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος, οικοτουρισμός, σπηλαιολογικός τουρισμός Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος, οικοτουρισμός, Περιοχή - Δήμος Αλιφείρα Αλιφείρας Δαφνούλα Ανδρίτσαινας Δραγώγι - Ανδρίτσαινας Μονοπάτια Αλιφείρα-Ακρόπολη Δαφνούλα-Τρανή Βρύση Δραγώγι-Κρίχα-ΧριστοδούλιΕπικούρειος Απόλλων Φιγαλεία-Αρχαία Κρύνη Διάσελα-ΚρυόβρυσηΚάτωνα Αλφειός-Παλιοφάναρο Φαράγγι Αλφειού-Νέο Χωριό Γρύλος-Άγιος Αθανάσιος Αγία Κυριακή-Αγία Παρασκευή-Αγία ΚυριακήΠολέντζα Αγία Τριάδα-«Κλεφτόβρυση» Ανδρώνι-Κούμανι-ΦολόηΚλεινδιά Ανδρώνι-Σπαρτουλιά Κατσαρού-ΖαχαρέικαΠανόπουλου Ανδρώνι-Αγία ΠαρασκευήΛασιώνα Από Σπηλιές-Σπηλιά Τουρκοπαναγή Τσίπιανα-Αγία Κυριακή Τσίπιανα-Λαμπεία Τσίπιανα-Κρυόβρυση Δρυοδάσος Φολόης-Πηγές Λουκίσια-Αρχαία Ολυμπία Αχλαδινή-ποταμό Ερύμανθο Ροδιά-ποταμό Ερύμανθο Νεράιδα-Μπαρουτόμυλους Ψαρρού Γούμερο-Μοναστήρι «Ασκητή» Ταμπούρια-Κότρες-ΤρύπιοΛιθάρι Χελιδόνι-Ωλένη Φιγαλεία Φιγαλείας Διάσελο Σκιλλούντος Φρίξα Σκιλλούντος Καλυβάκια Σκιλλούντος Γρύλλος Σκιλλούντος Αγία Κυριακή Λασιώνος Αγία Τριάδα Λασιώνος Ανδρώνι Λασιώνος Κακοτάρι Λασιώνος Τσίπιανα Λασιώνος Λάλας Φολόης Αχλαδινή Φολόης Νεμούτας Φολόης Νεράιδα Φολόης Γούμερο Ωλένης Κουτσοχέρα Ωλένης Άλλες Οικολογικές και Πολιτιστικές διαδρομές Ώλενα Ωλένης ΟΠ 01. ΠΟΤΑΜΟΣ ΚΛΑΔΕΟΣ (ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ) ΟΠ 02. ΚΑΤΑΡΡΑΚΤΕΣ ΦΙΓΑΛΕΙΑΣ - ΝΕΔΑΣ ΣΤΟΜΙΟ (ΔΗΜΟΣ ΑΛΙΦΕΙΡΑΣ) ΟΠ 03. ΚΑΪΑΦΑ - ΚΑΣΤΡΟ ΣΑΜΙΚΟΥ - ΟΡΟΣ ΛΑΠΙΘΑ (ΖΑΧΑΡΩ) ΟΠ 04. ΔΡΥΟΔΑΣΟΣ Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Οικοτουρισμός, Trekking, Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος, Σπηλαιολογικός τουρισμός, Παρατήρηση άγριας ζωής Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Οικοτουρισμός, Trekking, Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος, Σπηλαιολογικός τουρισμός, Παρατήρηση άγριας ζωής

117 Πεζοποριακές Διαδρομές Καταφύγια Πουλιών Καταφύγια Θηραμάτων ΚΑΠΕΛΗΣ - ΠΑΝΟΠΟΥΛΟ ΑΝΔΡΩΝΙ ΟΠ 05. ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΙΔΑ ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ ΟΠ 06. ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ ΚΑΚΟΤΑΡΙ - ΤΣΙΠΙΑΝΑ ΚΡΥΟΒΡΥΣΗ ΔΙΒΡΗ ΑΣΤΡΑΣ ΟΠ 07. ΠΟΤΑΜΟΣ ΕΡΥΜΑΝΘΟΣ Π 01. Κάτω Σαμικό-Αρχαίο Κάστρο Σαμικου Π 02. Καϊάφα - Κάστρο Σαμικου Λατομείο Π 03. Κάτω Σαμικό Βαλανείο Π 04. Λίμνη Καϊάφα Σπήλαια ιαματικών πηγών κορυφή όρους Ελληνικού Π 05. Δασικός δρόμος από Κάτω Σαμικό ως Ξηροχώρι Π 06. Ξηροχώρι - Προφήτης Ηλείας Π 07. Παραλιακό μονοπάτι της λίμνης Καϊάφα Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Οικοτουρισμός, Trekking, Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος, Σπηλαιολογικός τουρισμός, Παρατήρηση άγριας ζωής Οροπέδιο της Φολόης Σημαντική περιοχή για τα πουλιά, ΚΥΑ 66289/93 Περιβαλλοντική εκπαίδευση, Παρατήρηση πουλιών, Οικοτουρισμός Περιοχή Σαμικού, Ξηροχωρίου, Σμέρνας, Γραίκα και Βρίνας Θέσεις Δένδρο ΠέτταΓουβαλαριά περιοχής Ξηροκάμπου και Κάμενας Περιοχή Καράτουλα, Μουζακίου, Κουτσοχέρας, Χειμαδιού Θέση Ζαχοβούνι, Πρεσκαβίτσα Περιφέρεια Κοιν. Καλλιθέας, Αμυγδαλέων, Λιβαδακίου Ολυμπίας Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, ΦΕΚ 541/Β/ Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, ΦΕΚ 441/Β/7-792 Μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων, ΦΕΚ 903/Β/ Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, Απ /1655/ Οικοτουρισμός, Παρατήρηση άγριας ζωής, Τουρισμός ειδικού ενδιαφέροντος Πίνακας 4-3 Εμπράγματη πολιτιστική κληρονομιά Δομημένο περιβάλλον Τυπολογία Αρχαία Μνημεία Απομεινάρια Μνημείων Αρχαιολογικοί Χώροι Τοποθεσία Διακριτές Αξίες και Χαρακτηριστικά ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΙ ΧΩΡΟΙ ΚΑΙ ΜΝΗΜΕΙΑ Οικία ΜπαΪρακτάρηΠαπαγεωργίου Ανδρίτσαινα Κάστρο Γούμερου Γούμερο Κάστρο της Οχιάς Κακοτάρι Φραγκικός Πύργος 13ου αιώνα Λινίσταινα Κάστρο Λινίσταινα Υδρόμυλος-Μπαρουτόμυλος ιδικτησίας Γ. Ψαρού Μηλιές Κάστρο Σμέρνα Κάστρα, Πύργοι, Οχυρά και γενικά μνημεία σημαντικής ιστορικής αξίας Ερείπια Φραγκικού Κάστρου Ωλένη Αρχαιολογικός χώρος - Περιοχή Αρχαία Ακρόπολη με Ναό της Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, Αθηνάς και του Διονύσου Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Τουριστικές Χρήσεις Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση

118 Αλιφείρα ΜυκηναΪκό Νεκροταφείο Θαλαμωτών Τάφων Αγία Τριάδα Αρχαία Ακρόπολη Βρέστο Κοίτη Αλφειού Αλφειός Ναός Επικούρειου Απόλλωνα, Βάσσες Ανδρίτσαινα Αρχαία Ακρόπολη και Προιστορική Ακρόπολη Λέπρεο Αρχαία Ακρόπολη Πλατιάνα Προιστορικά κτίσματα Καυκανία (Καυκωνία) Αρχαία Ακρόπολη Ηλειακή Πύλος-Πηνεία Κτίσματα αρχαικής ρωμαικής εποχής Αρχαία Σκιλλουντία Αρχαία Ακρόπολη Θεισόα Αρχαία Πόλη - Φιγαλεία Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Ολυμπία Αρχαία Πόλη Αρχαία Πίσσα Αρχαία Ήλιδα Ήλιδα Αμαλιάδος Αρχαία Θέατρα Υ.Α Α1/Φ07/63492/474/ , ΦΕΚ 290/Β/ Σύνδεση με Μυκηναική Εποχή, Σημαντικά ευρήματα, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ43/50594/2228/ , ΦΕΚ 852/Β/ Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/50669/1686/4-9-81, ΦΕΚ 781/Β/ Σημαντικός αρχαιολογικός χώρος, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ07/61245/2286/ ΦΕΚ 22/Β/ Μνημείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς (UNESCO Παρίσι 1986), Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α 1/Φ07/44671/1836/511-86, ΦΕΚ 837/Β/ Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος, Ιστορικός τόπος,, Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/50668/1687/4-9-81, ΦΕΚ 780/Β/ Ερείπια Αρχαίας αγοράς και θεάτρου, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Π.Δ , ΦΕΚ 279/Α/ Ευρύματα Γραφής Γραμμικής Β, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 952/ , Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος, Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος, Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες Τείχος της Ακρόπολης Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος, Περιοχή Ιδιαίτερου φυσικού κάλους, Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής, Σύνδεση με Ολυμπιακούς αγώνες, Τοπικά παραδοσιακά προιόντα της Ολυμπιακής γής, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/25739/1006/7-5-82, ΦΕΚ 414/Β/ Πυρήνας του τουρισμού της περιοχής, Σημαντικότερος Αρχαιολογικός χώρος της Ελλάδας, Ανυπολόγιστη συμβολή στην πανανθρώπινη πολιτιστική κληρονομιά, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 473/Β/ , ΦΕΚ 128/Β/ Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες, Δικαιοδοσία Οργάνωσής τους Σημαντικός Αρχαιολογικός χώρος, Σύνδεση με Ολυμπιακούς αγώνες, Αφετηρία της επίσημης πομπής για τους Ολυμπιακούς αγώνες, Γυμναστήριο αθλητών Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 834/ Θέατρο του Αμαρκιανού Τσίπιανα (Δήμος Λασιώνος) Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΚΤΗΡΙΑ Εκκλησίες Ιερός Ναός - Περιοχή Ι.Ν Αγ. Νικολάου Αλιφείρα Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση

119 Ι.Ν Αγ. Αθανασίου Ανδρίτσαινα Ι.Ν Αγ. Νικολάου Ανδρίτσαινα Μεταφόρφωση Σωτήρος Ανήλιο Ι.Ν Παναγιάς Δαφνιώτισσας Αμαλιάδα Ναός Παναγιάς Ανήλιο Ι.Ν Αγ. Ζώνης «Ασκητής» Γούμερο Ι.Ν Εισοδίων της Θεοτόκου Θεισόα Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου Κρυονέρι Ολυμπίας Ερείπια Αγ. Δημητρίου Λασιώνος Κούμανι Ναός Αγ. Ιωάννου Λαμπεία Ι.Ν Αγ. Μαρίνας Λαμπεία Ι.Ν Αγ. Αναργύρων Λαμπεία Ι.Ν Αγ. Κωνσταντίνου Λαμπεία Ναός Αγ. Χαραλάμπους Λινίσταινα Ναός Ταξιαρχών Λινίσταινα Ι.Ν Κοιμήσεως της Θεοτόκου Πέρσαινα Παλαιοχριστιανική Βασιλική Σκιλλουντία μνημείο Υ.Α Α1/Φ07/63492/2174/ , Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Y.A 15904/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Υ.Α B1/Φ31/ΚΥΡ/22341/568 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Υ.Α 15904/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο ΥΠΠΟ Β1/Φ31/49239/955/ , ΦΕΚ 995/Β/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Υ.Α Β1/Φ31/10937/243/264-89, ΦΕΚ 358/Β/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση

120 Αγ Νικόλαος Μονή της Ίσοβας Διάσελο (Τρυπητή) Βασιλική Κοιμήσεως Θεοτόκου Ζούρτσας Ν. Φιγαλεία Παλαιά Επισκοπή (Μεταμόρφωση Σωτήρος) Ωλένη Εξωκκλήσια Εξωκκλήσια - Περιοχή Εξωκκλήσι Προφήτη Ηλία Πλατιάνα Μοναστήρια Μονή - Περιοχή Μονή Σεπετού Αλιφείρα Μονή Πορετσού Αγράμπελα Λαμπείας Μονή Προδρόμου Νίκοβας Γούμερο Άνω Μονή Δίβρης (μονή της Χρυσοπηγής) Λαμπεία Μονή της Ίσοβας Διάσελο Τρυπητή μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Υ.Α Α1/Φ07/63492/2174/ ΦΕΚ 290/Β/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική, Εικονογραφία, Θρησκευτική και ιστορική αξία, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση Ιστορία, Θρησκεία, Εκπαίδευση ΤΟΠΟΘΕΣΙΕΣ ΜΝΗΜΗΣ Νεκροταφεία ΜυκηναΪκό Νεκροταφείο Θαλαμωτών Τάφων Αγία Τριάδα Σύνδεση με Μυκηναική Εποχή, Σημαντικά ευρήματα, Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ43/50594/2228/ , ΦΕΚ 852/Β/ Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Θέατρα Διατηρητέα Κτίσματα Θέατρο - Περιοχή Θέατρο του Αμαρκιανού Τσιπιανά Διατηρητέα Κτίσματα - Περιοχή Παπαδημητρίου Ανδρίτσαινα Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/2113/33408/8-8-86, ΦΕΚ 717/Β/ Κλιμακωτά καλντερίμια Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα Ανδρίτσαινα ΔΙΛΑΠ/Γ/1303/32672/61993, ΦΕΚ 507/Β/ Καφίρη Αιλιανού Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα Ανδρίτσαινα ΔΙΛΑΠ/Γ/1714/44706/ , ΦΕΚ 709/Β/ Πριγκούρη Ζαφειρούλα Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα Ανδρίτσαινα ΔΙΛΑΠ/Γ/1713/44707/ , ΦΕΚ 709/Β/ Κουτσανδρέας Ανδρίτσαινα Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/2077/39532/ , ΦΕΚ 629/Β/ Αιλιανού Ανδρίτσαινα Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/3287/67280/3-1-84, ΦΕΚ 30/Β/ Δημοτικό Σχολείο Άστρα Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/1169/26543/ , ΦΕΚ 473/Β/ Ιστορία, Εκπαίδευση, Πολιτιστικά γεγονότα Αρχιτεκτονική χρήση, Ιστορία, Εκπαίδευση

121 Κρήνη Κρυονερίου Ωλένης Κρυονέρι Ηλείας Δημοτικό σχολείο Λάνθι Παλαιό Ελαιοτριβείο Λέπρεο Ζαφειφάκη Γ. Μυρωνιά Δημοτικό σχολείο και κοιν. Βρύση - Ταξιάρχες Κάστρο - Περιοχή Κάστρο της Οχιάς - Κακοτάρι Κάστρα Ερείπια Φραγκικού Κάστρου Ωλένη Μεσαιωνικό κάστρο Γούμερου Γούμερο Κάστρο Λινίσταινα Κάστρο Σμέρνα Γεφύρια Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/3045/52772/ , ΦΕΚ 678/Β/92 Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/17290/1019/ , ΦΕΚ 408/Β/ Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/37306/2654/ , ΦΕΚ 809/Β/ Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/4441/59246/ , ΦΕΚ 20/Β/ Χαρακτηρισμένο διατηρητέο κτίσμα ΔΙΛΑΠ/Γ/3157/5599/ , ΦΕΚ 85/Β/ Ερείπια Αρχαίου κάστρου, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου, Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Σύνολο 34 ξύλινα και πέτρινα γεφύρια στους Δήμους Αλιφείρας, Ανδρίτσαινας, Φιγαλείας, Σκιλλούντος, Λασιώνος, Πηνείας, Φολόης και Ωλένης Αρχαιολογία, Ιστορία, Εκπαίδευση Τουρισμός τοπίου, Ιστορία, Εκπαίδευση ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ Παραδοσιακοί Οικισμοί Οικισμός - Περιοχή Ταξιαρχών Ταξιάρχες Παραδοσιακή αρχιτεκτονική, Χαρακτηρισμένος παραδοσιακός οικισμός Π.Δ ΤΗΣ 19.10/ ΦΕΚ 594 Δ Αρχιτεκτονικός τουρισμός, Ιστορία, Εκπαίδευση Ανδρίτσαινας Ανδρίτσαινα Δίβρης Δίβρη Πέρσαινα - Πέρσαινα Κέντρα Πολιτιστικής Κληρονομιάς Δημοτική Αγορά Πύργου (κτίριο νεοκλασικού ρυθμού που χρησιμοποιήθηκε ως αγορά του Πύργου και αναμένεται να γίνει μουσείο) Πολιτιστική κατανάλωση, Εκπαίδευση Πίνακας 4-4 Εμπράγματη πολιτιστική κληρονομιά Κινητή πολιτιστική κληρονομιά: αντικείμενα και συλλογές Τυπολογία Αρχαιολογικά Μουσεία Διακριτές Αξίες και Χαρακτηριστικά ΜΟΥΣΕΙΑ Αρχαιολογικό μουσείο Αρχαίας Ήλιδας Αρχαιολογικό μουσείο Ολυμπίας Αρχαιολογικό μουσείο στο κάστρο Χλεμούτσι Αρχαιολογικό μουσείο στον Ναό του Επικούρειου Απόλλωνα Τουριστικές Χρήσεις Πολιτιστική κατανάλωση, Ιστορία, Εκπαίδευση

122 Λαογραφικά Μουσεία Άλλα Μουσεία Λαογραφικό μουσείο Αμαλιάδας Πολιτιστική κατανάλωση, Ιστορία, Εκπαίδευση Μουσείο των Ολυμπιακών Αγώνων Μουσείο Ιστορίας Ανασκαφών της Ολυμπίας Πολιτιστική κατανάλωση, Ιστορία, Εκπαίδευση Πίνακας 4-5 Πνευματικός πολιτισμός Τυπολογία»θιμα-Φεστιβάλ Παραδόσεις-Μύθοι Θρησκεία Διακριτές Αξίες και Χαρακτηριστικά Εκδήλωση/Γεγονός-Περιεχόμενο-Περιοχή Φεστιβάλ Αρχαίας Ολυμπίας Θεατρικές και μουσικές παραστάσεις Φλόκα Πολιτιστικό Τριήμερο Θεατρική παράσταση, μουσική βραδιά, πεζοπορία στους καταρράκτες Νέα Φιγαλεία Όταν γιορτάζουν οι Θεοί Μουσικές καλλιτεχνικές εκδηλώσεις Μακρίσια Σκιλλουντίας Ακροποταμιά Χορευτικά, παιχνίδια, μουσική Ροδιά Δημήτρια Επιστημονική συνάντηση, παράσταση χορού, θεατρική παράσταση Λέπρεο Γιορτή Σταφίδας Αγροπολιτιστικές μουσικές εκδηλώσεις Κρέστενα Εμποροζωοπανήγυρις Εμπορικό παζάρι ζώων Μουζάκι Αποκριάτικες εκδηλώσεις Χορευτικές, παραδοσιακές εκδηλώσεις Εφύρα Φεστιβάλ Αρχαίας Ήλιδος Μουσικές και θεατρικές εκδηλώσεις Αρχαία Ήλιδα, Χλεμούτσι Παραδόσεις/Μύθοι - Περιοχή Μύθος Κενταύρου Φόλου με τον Ηρακλή Φολόης Μύθος της Νέδας με τις Νύμφες Θεισόα και Αγνώ - Φιγαλεία Μύθος Αλφειού και Αρεθούσας ποταμός Αλφειός Τουριστικές Χρήσεις Ενεργή συμμετοχή του επισκέπτη, Τοπική κουλτούρα, Μουσική κατανάλωση Τοπική κουλτούρα, Πολιτιστική κατανάλωση Πανηγυρικές εκδηλώσεις Μεταμόρφωση Σωτήρος Θρησκευτικές εκδηλώσεις Βουλιαγμένη Τοπικό πανηγύρι Πανηγυρικές εκδηλώσεις εις μνήμη του Αγίου Ιωάννου Μαζαράκι Θρησκευτικός τουρισμός, Ενεργή συμμετοχή του επισκέπτη, Τοπική κουλτούρα, Μουσική κατανάλωση Τοπική μουσική Τοπική κουλτούρα, Μουσική κατανάλωση Πολιτιστικός σύλλογος Διάσελων Πολιτιστικός σύλλογος Ανδρωνίου Πολιτιστικός σύλλογος Φαναρίου Πολιτιστικός σύλλογος Κρυόβρυσης Πολιτιστικός σύλλογος Ταξιαρχών Πολιτιστικός σύλλογος «Ο γέρος του Μοριά» Κρυονερίου Πηνείας Πολιτιστικός σύλλογος Νέας Φιγαλείας Πολιτιστικός σύλλογος «Ο Φίγαλος» Πολιτιστικός σύλλογος Μάκιστου Πολιτιστικός σύλλογος «Η Σάραινα» Καλιδόνας Πολιτιστικός σύλλογος Αλιφείρας Πολιτιστικός σύλλογος «Ο Άγιος Βασίλειος» Χελιδονίου Πολιτιστικός σύλλογος Αγραπιδοχωριτών Πολιτιστικός σύλλογος «Οδυσσέας Ελύτης» Ενεργή συμμετοχή του επισκέπτη, Τοπική κουλτούρα Μουσική Πολιτιστικοί Σύλλογοι

123 Γουμέρου Πολιτιστικός σύλλογος Ωλένης Πολιτιστικός σύλλογος «Η Αγία Παρασκευή» Αμπελώνα Πολιτιστικός σύλλογος Νέας Σκιλλουντίας Πολιτιστικός σύλλογος Δαφνιώτισσας Πολιτιστικός σύλλογος «Αίπυ» Πλατιάνας Πολιτιστικός σύλλογος «Η Αγία Τριάδα» Πλατιάνας Πολιτιστικός σύλλογος Λάλα «Ο Άγιος Κων/νος» Πολιτιστικός σύλλογος «Ολυμπιακό Θέατρο» κοινότητας Μακρισίων Πολιτιστικός σύλλογος Τσιπιανών Πολιτιστικός σύλλογος Λεπρέου Πολιτιστικός σύλλογος Ορειναίων 4.3 ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΩΝ ΣΤΑΘΜΩΝ Στο σημείο αυτό γίνεται η επιλογή των σημαντικότερων σταθμών βάσει του εργαλείου της αξιολόγησης της σημαντικότητας που μόλις εφαρμόστηκε. Το εργαλείο αυτό, δεν είναι απλά μια καταγραφή των πόρων και η ταξινόμησή τους σε τάξεις (δάση, ποτάμια, αρχαιολογικοί χώροι κλπ) αλλά για κάθε καταγεγραμμένο σημείο εφαρμόζονται τα κριτήρια της UNESCO (ιστορικά, αισθητικά, κοινωνικά) αλλά και οι τουριστικοί τροποποιητές. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι οι διακριτές αξίες και τα χαρακτηριστικά που χαρακτηρίζ συνδυασμό βέβαια με το καθεστώς προστασίας, το νομικό πλαίσιο, αλλά και τις τουριστικές χρήσεις που μπορούν δυνητικά να εφαρμοστούν. Μέσω αυτών των στοιχείων γίνεται η διαφοροποίησή τους από τους υπόλοιπους πόρους, διαφοροποίηση που οδηγεί στον χαρακτηρισμό της μοναδικότητας ενός πόρου και δικαιολογεί την τελική επιλογή του σαν περιοχής παρέμβασης, και η τελική επιλογή των σημαντικότερων σταθμών γίνεται στην συνέχεια. Επίσης έχουν καταγραφεί και μερικοί πόροι εκτός περιοχής παρέμβασης αλλά πολύ κοντά σε αυτή, μεγάλης σημασίας οικολογικής και γεωμορφολογικής, αλλά δεν μπορούν να συμπεριληφθούν παρακάτω στους σημαντικότερους σταθμούς γιατί τα όρια του Ολυμπιακού Δικτύου είναι σαφώς καθορισμένα. Οι σημαντικότεροι σταθμοί καταγράφονται στον παρακάτω πίνακα. Πίνακας 4-6 Οι σημαντικότεροι σταθμοί Αρχαία Ολυμπία Η Αρχαία Ολυμπία με την τεράστια διεθνή ακτινοβολία της, αποτελεί τον πυρήνα του τουρισμού της περιοχής, αλλά παράλληλα και έναν από τους βασικότερους πόλους τουριστικής ανάπτυξης σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα μνημεία της Ολυμπίας είναι ένας θησαυρός ανυπολόγιστης αξίας και δεν αποτελούν μόνο Ελληνική αλλά και πανανθρώπινη πολιτιστική κληρονομιά. Η Ολυμπία είναι η εστία του Ελληνισμού, τόπος ενσάρκωσης της ιδέας του καλού και αγαθού, τόπος όπου αναπτύχθηκε η ευγενής άμιλλα για το ωραίο και το υψηλό. Συνολικά το 44% της έκτασης της περιοχής ανήκει στη ζώνη οικιστικού ελέγχου (ΖΟΕ-ΦΕΚ 1161/Δ/93,86/Δ/94) Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 473/Β/ , ΦΕΚ 128/Β/ Αυτή η περιοχή μερικώς επικαλύπτεται με «Μνημείο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους» (Αρχαία Ολυμπία, ΦΕΚ 1008/Β/ ) Υπάγεται σε καθεστώς Natura 2000 Λόγω όλων των πιο πάνω στοιχείων η Αρχαία Ολυμπία είναι ο Βασικός Άξονας το Κεντρικό Σημείο κίνησης του Ολυμπιακού Πολιτιστικού Οικολογικού Δικτύου της ορεινής Ηλείας. Αρχαία Σκιλλουντία Μια από τις πόλεις που άνθισαν στην αρχαιότητα είναι και ο αρχαίος Σκιλλούς. Βρισκόταν πάνω στο δρόμο που οδηγούσε από την Σπάρτη στη Ολυμπία. Όλος ο τόπος προσφερόταν για παντός είδους κυνήγι και εκεί ο Ξενοφών έχτισε ναό αφιερωμένο στην θεά Άρτεμη και οργάνωνε ετήσιο πανηγύρι προς τιμήν της. Μετά τις ανασκαφές βρέθηκε Δωρικός ναός του 4ου αιώνα π.χ. και κτίρια αρχαϊκής έως και ρωμαϊκής εποχής. Στο νοτιοανατολικό άκρο έχουμε ίχνη Υστεροκλασσικού οικισμού και γύρω από τον ναό

124 Μεσοελληνικά και Υστεροελληνικά όστρακα. Επίσης βρέθηκε υστεροκλασσικό νεκροταφείο με πολλά ευρήματα που ανήκουν σε μια εποχή από το π.χ. Ακρόπολη με ναό της Αθηνάς και του Ασκληπιού -Αλιφείρα Η Αλιφείρα βρίσκεται νότια της κοιλάδας του Αλφειού και 10 χιλιόμετρα βορειοδυτικά της Ανδρίτσαινας. Οι ανασκαφές του διάσημου καθηγητή Ορλάνδου ( ) αποκάλυψαν τειχισμένη Ακρόπολη με ναό της Αθηνάς και του Ασκληπιού. Είναι δωρικός περίπτερος με 156 κολώνες. Έχει κατεύθυνση από νότο προς βορρά και η στέγη του πρέπει να ήταν από μάρμαρο όπως μαρτυρούν διάφορα κομμάτια από μαρμάρινα κεραμίδια. Ο ναός του Ασκληπιού είναι μικρών διαστάσεων 69 με ωραία επεξεργασμένη λιθοδομή. Στο ναό βρέθηκε το βάθρο του αγάλματος, επίσης βρέθηκαν σπουδαιότατες επιγραφές, και ευρήματα. Κυρηγμένος αρχαιολογικός χώρος με Βυζαντινά και Μεταβυζαντινά νεώτερα μνημεία (Υ.Α. Α1/ΦΟ7/63492/474/ , ΦΕΚ 290/Β/ ) Ναός Επικούρειου Απόλλωνα Πρόκειται για ένα μνημείο στην ορεινή Ολυμπία, στο νότιο πρανές του όρους Κοτύλιο σε υψόμετρο 1130 μ. Ο Παυσανίας αναφέρει την ύπαρξη του ναού γύρω στο 174μ.Χ. που βρέθηκε στην περιοχή και αυτή είναι η μοναδική μαρτυρία που έχουμε από την αρχαιότητα για το διάσημο αυτό μνημείο. Χτίστηκε μεταξύ των ετών π.χ. από τον Ικτίνο, αρχιτέκτονα του Παρθενώνα, και ήταν αφιέρωμα ευγνωμοσύνης των κατοίκων της πλούσιας πόλης Φιγαλίας, για την διάσωση τους από το θανατικό κατά την διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου. Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α 1/Φ07/44671/1836/ , ΦΕΚ 837/Β/ Κυρήχθηκε «Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς» με απόφαση της 10ης συνόδου της UNESCO (Παρίσι 1986). Αρχαία πόλη Φιγαλείας - Νέδας Η αρχαία πόλη Φιγαλεία είναι κτισμένη σε κοιλάδα που περιβάλλεται από βουνά και βαθιές χαράδρες, στο νοτιοδυτικότερο άκρο, στη δεξιά όχθη του ποταμού Νέδα. Κοντά στη Φιγαλεία σε μία απόσταση 2-3 χιλιόμετρα ο Παυσανίας αναφέρει το Ιερό της Συρυνόμης, στη συμβολή των ποταμών Νέδα και Λύμαικα. Επίσης σε απόσταση 5,5 χιλ. ο Παυσανίας αναφέρει το «Άντρων της Μέλαινης Δημητρός» στο Ελαίον Όρος απέναντι από το Κωτίλιο Όρος. Γνωστός είναι ο μύθος της Νέδας με τις Νύμφες Θεισόα και Αγνώ που ανέθρεψαν τον Δία. Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/25739/1006/7-5-82, ΦΕΚ 414/Β/ Χαρακτηρισμένο τοπίο ιδιαίτερου φυσικού κάλλους ΦΕΚ 414/Β/ Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Σύνδεση με Ολυμπιακούς αγώνες Αρχαία Ηλιδα Η αρχαία Ήλιδα ήταν χτισμένη κοντά στον ποταμό Πηνειό και η εκεί περιοχή κατοικήθηκε από την Παλαιοελληνική εποχή ως την ρωμαϊκή. Η αρχαία Ήλιδα ήταν πρωτεύουσα και κυρίαρχη πόλη της Ηλείας. Υπήρχαν μάλιστα πολλά οικοδομήματα, προορισμένα για την προετοιμασία των αθλητών οι οποίοι θα ελάμβαναν μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες και οι οποίοι ήσαν υποχρεωμένοι να αποδείξουν τις ικανότητες τους στους προκριματικούς αγώνες. Εκεί οι εκλεγόμενοι Ελλανοδίκες των Ολυμπιακών αγώνων εδιδάσκοντο επί δέκα μήνες από τους νομοφύλακες τα καθήκοντα τους. Η αρχαία Ήλιδα περιελάμβανε το Γυμνάσιο ή γυμναστήριο στο οποίο προετοιμάζονταν οι αθλητές για τους Ολυμπιακούς αγώνες, βωμοί του Ηρακλή, της Δήμητρας, της Περσεφόνης, και το κενοτάφιο του Αχιλλέα. Στο χώρο της Ήλιδας υπήρχε ακόμα και η αγορά η οποία επί Παυσανία χρησιμοποιούνταν ως Ιππόδρομος. Πολύ σημαντικό κτίσμα ήταν το θέατρο το οποίο βρισκόταν ανάμεσα στους πρόποδες της Ακροπόλεως και στην αγορά. Στην ακρόπολη υπήρχε χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς. Στο βουνό επάνω από το χωριό Ήλιδα και στο ίδιο ύψος με την Ακρόπολη υπήρξε πιθανότατα το προάστιο Πέτρα και εκεί υπήρχε ο τάφος του Πύρρωνος. Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 834/ Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες Αφετηρία της επίσημης πομπής τους Γυμναστήριο αθλητών Ολυμπιακών αγώνων ΜυκηναΪκό Νεκροταφείο Θαλαμωτών Τάφων Αγία Τριάδα - Αρχαία Ακρόπολη Βρέστο - - Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ43/50594/2228/ , ΦΕΚ 852/Β/ Σύνδεση με Μυκηναική Εποχή Σημαντικά ευρήματα Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/50669/1686/4-9-81, ΦΕΚ 781/Β/

125 Κοίτη Αλφειού Αλφειός - Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΥΠΠΕ/ΑΡΧ/Α1/Φ07/61245/2286/ ΦΕΚ 22/Β/ Αρχαία Ακρόπολη και Προιστορική Ακρόπολη Λέπρεο - Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/50668/1687/4-9-81, ΦΕΚ 780/Β/ Ιστορικός τόπος Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες, Αρχαία Ακρόπολη Πλατιάνα - Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Π.Δ , ΦΕΚ 279/Α/ Ερείπια Αρχαίας αγοράς και θεάτρου Προιστορικά κτίσματα Καυκανία (Καυκωνία) - Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος ΦΕΚ 952/ Ευρύματα Γραφής Γραμμικής Β Λέπρεο Αρχαία Πίσσα Παραδοσιακός οικισμός Ταξιαρχών Το Λέπρεο ήταν αρχαία πόλη της τότε Hλειακής Τριφυλίας. Ήταν η ηρωικότερη πόλη της Τριφυλίας και βρισκόταν μεταξύ του Λαπίθου και της Νέδας. Από τα αρχαιολογικά ευρήματα προκύπτει η οίκηση του από την Νεολιθική εποχή ( προ του 3000 π.χ.) Το αρχαίο Λέπρεο, ιδίως η ακρόπολη του βρίσκεται σε βραχώδη και φοβερά απόκρημνο λόφο, με ένα έδαφος πολύ ανώμαλο. Επίσης το Λέπρεο έχει να επιδείξει πολλούς ολυμπιονίκες: Κόρδαφος, Ξένων, Αλκαίνετος, Ελλάνικος, Θέος, Αντίοχος, Λάβαξ. Κυρηγμένος Αρχαιολογικός χώρος Υ.Α Α1/Φ07/50668/1687/4-9-81, ΦΕΚ 780/Β/ Ιστορικός τόπος Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες, - Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες Δικαιοδοσία Οργάνωσής τους Ο μοναδικός χαρακτηρισμένος οικισμός της περιοχής παρέμβασης είναι οικισμός των Ταξιαρχών (Π.Δ / , ΦΕΚ 594Δ ). Πρόκειται για οικισμό με πέτρινα σπίτια με παραδοσιακή αρχιτεκτονική, ο οποίος περιβάλλεται από ένα εντυπωσιακό φυσικό περιβάλλον. Ποταμός Αλφειός - Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής (Μύθος Αρεθούσας). Σύνδεση με Ολυμπιακούς Αγώνες Δυνατότητα προτεινόμενων δραστηριοτήτων Τεχνητή λίμνη Πηνειού - Αξιόλογη βιολογική ποικιλότητα και πλούσια ορνιθοπανίδα Οικολογική αξία Δυνατότητα προτεινόμενων δραστηριοτήτων Ποταμός Ερύμανθος - Ιστορικός τόπος Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Φαράγγι της Νέδας - Οικολογική αξία Δυνατότητα προτεινόμενων δραστηριοτήτων Φαράγγι του Αλφειού - Οικολογική αξία Δυνατότητα προτεινόμενων δραστηριοτήτων Οροπέδιο και Δάσος Φολόης Το οροπέδιο καταλαμβάνει έκταση της τάξης των 100 χιλιάδων στρεμμάτων και βρίσκεται σε υψόμετρο λίγο μεγαλύτερο των 400 μέτρων. Σύμφωνα με τη μυθολογία, το οροπέδιο πήρε το όνομα αυτό από τον κένταυρο Φόλο. Ο μύθος εμπλέκει το Φόλο, με τον Ηρακλή, την εξόντωση των κενταύρων από τον τελευταίο, τον θανάσιμο τραυματισμό του σοφού Κενταύρου Χείρωνα και τέλος την «αντικατάσταση» του τελευταίου με τον Προμηθέα. Ιδιαίτερα αξιόλογο είναι το δρυοδάσος της Φολόης (ή Κάπελης), που περιλαμβάνει σπερμοφυείς πλατύφυλλες βελανιδιές μεγάλης αισθητικής και οικολογικής σημασίας. Οι οικολογικός ρόλος και η αισθητική αξία του δάσους της Φολόης είναι ιδιαίτερα σημαντικοί. Προστατευόμενη περιοχή (Νatura 2000) Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Ιστορικός τόπος Oρος Ερύμανθος Δίβρη Αποτελεί το σημαντικότερο ορεινό όγκο της Κεντρικής περιοχής, με μέσο υψόμετρο 1600 μέτρα και έκταση 200 χιλιάδες στρέμματα. Ανήκει κατά το μεγαλύτερο μέρος του στο Ν. Αχαΐας, αλλά τμήμα του ανήκει στους Δήμους Λαμπείας και Λασιώνος. Η οικολογική

126 σημασία του όρους Ερύμανθος έγκειται στην παρουσία διαφορετικών τύπων οικοτόπων σε αυτό. Υπάρχουν εδώ οι Βυζαντινές Μονές Κάτω Δίβρης και Ανω Χρυσοπηγής Δίβρης στην αυλή της οποίας υπάρχει υπόγεια στοά που οδηγεί στο Κρυφό Σχολειό Εδώ υπάρχει ο μύθος του Ηρακλή με τον Ερυμάνθιο κάπρο. Προστατευόμενη περιοχή (Νatura 2000) Παραδοσιακός οικισμός (μη ανεγνωρισμένος) Ιστορικός τόπος Σύνδεση με μυθολογικά στοιχεία της περιοχής Βυζαντινά και Νεώτερα μνημεία Πευκοδάσος Σμέρνας Καταλαμβάνει έκταση στρ. και βρίσκεται στο όρος Λαπίθα στον χωριό Βρίνα του Δήμου Σκιλλούντος και αποτελεί ένα πανέμορφο τοπίο φυσικού κάλους που ενδείκνυται η αξιοποίησή του με ήπιες και εναλλακτικές μορφές τουρισμού. Δασικό σύμπλεγμα Λαπίθα Υπάρχουν εντός του δασικού συμπλέγματος οι αρχαιολογικοί χώροι Κάστρου Σαμίας (Δ.Δ.Σαμικού), ναός Αρτέμιδος (Δ.Δ. Κουμουθέκρας), αρχαίο αίπυ (Δ.Δ. Πλατιάνας Χρυσοχωρίου Κάστρο Σμέρνας). Το περιβάλλον είναι άριστο τόσο για χώρους περιπάτου αλλά και ορειβασίας. Μονή Σεπετού Αλιφείρα Άνω Μονή Δίβρης (μονή της Χρυσοπηγής) Λαμπεία Κάστρο της Οχιάς Κακοτάρι Ερείπια Φραγκικού Κάστρου - Ωλένη Μεσαιωνικό κάστρο Γούμερου Γούμερο Κάστρο Λινίσταινα Κάστρο Σμέρνα Περιοχή Σαμικού, Ξηροχωρίου, Σμέρνας, Γραίκα και Βρίνας Θέσεις Δένδρο ΠέτταΓουβαλαριά περιοχής Ξηροκάμπου και Κάμενας Περιοχή Καράτουλα, Μουζακίου, Κουτσοχέρας, Χειμαδιού Θέση Ζαχοβούνι, Πρεσκαβίτσα Περιφέρεια Κοιν. Καλλιθέας, Αμυγδαλέων, Λιβαδακίου Ολυμπίας - Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Υ.Α Α1/Φ07/63492/2174/ ΦΕΚ 290/Β/ Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εικονογραφία Θρησκευτική και ιστορική αξία Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Εκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εικονογραφία Θρησκευτική και ιστορική αξία Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου Κυρηγμένο ιστορικό μνημείο Κ.Ν 5351/32 Ερείπια Αρχαίου κάστρου Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, ΦΕΚ 541/Β/ Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, ΦΕΚ 441/Β/ Μόνιμο καταφύγιο θηραμάτων, ΦΕΚ 903/Β/ Μόνιμο καταφύγιο Θηραμάτων, Απ /1655/

127 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5Ο Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΣΕ «ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ» ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

128 5.1 Η ΜΕΘΟΔΟΣ ΤΗΣ «ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ» (HERITAGE INTERPRETATION) Εισαγωγή Η Ερμηνεία Πολιτισμού (Heritage Interpretation) αναπτύχθηκε στους εθνικούς δρυμούς των Ηνωμένων Πολιτειών ήδη από τις αρχές του περασμένου αιώνα. Από το 1950 και μετά με ορόσημο τα κείμενα του Freeman Tilden, η Ερμηνεία Πολιτισμού εξελίχθηκε ως τουριστικό προϊόν υψηλής προστιθέμενης αξίας. Στον αγγλόφωνο χώρο η Ερμηνεία Πολιτισμού πλαισιώνεται από ειδική επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση, ενώ παρέχει προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, επιμόρφωσης και αναψυχής για τους επισκέπτες στους χώρους φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς. Συνδυάζει τον τουριστικό σχεδιασμό και την παιδαγωγική διάσταση με στόχο την ανάδειξη και τουριστική χρήση των φυσικών και εμπράγματων μνημείων. Αν και βρήκε θερμούς θιασώτες και στη Ευρώπη, η προσέγγιση αυτή παραμένει άγνωστη τόσο στο ευρύ κοινό, όσο και στους επαγγελματίες του τουρισμού. Η ραγδαία ομογενοποίηση πολλών τουριστικών προορισμών σε συνδυασμό με την άναρχη τουριστική ανάπτυξη, ως αποτέλεσμα της άμεσης κερδοφορίας, έχει προκαλέσει σημαντικές φθορές στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον πολλών περιοχών της χώρας μας. Η πολιτιστική κληρονομιά αρκετών ευρωπαϊκών χωρών, στις οποίες συγκαταλέγεται η Ελλάδα, παραμένει ως επί το πλείστον ανεκμετάλλευτη, ενώ εδώ και δεκαετίες εφαρμόζεται με επιτυχία στον τουριστικό σχεδιασμό αγγλόφωνων κυρίως χωρών η ερμηνευτική της πολιτιστικής κληρονομιάς. Περιοχές με έντονη φυσική και πολιτισμική ποικιλότητα χρήζουν καινοτόμων εργαλείων τουριστικής ανάπτυξης και διαχείρισης, ώστε να διατηρήσουν ανέπαφη τη φυσιογνωμία τους και να εγγυηθούν την οικονομική ευμάρεια και την κοινωνική αλληλεγγύη. Οι Νέοι Τουρίστες είναι πεπειραμένοι ταξιδιώτες με βαθιά οικολογική συνείδηση και σεβασμό για τους τοπικούς πολιτισμούς. Εκτός από τη ζήτηση για το κλασσικό τουριστικό προϊόν (κατάλυμα, εστίαση, μεταφορές, αγορές κλπ), επιδιώκουν εμπειρίες σχετικές με όλο τα φάσμα της φύσης και του πολιτισμού των τόπων που επισκέπτονται. Για να προσελκύσουν και να ικανοποιήσουν αυτές τις αγορές, οι τουριστικοί προορισμοί οφείλουν να υπογραμμίσουν τα διακριτά πολιτιστικά χαρακτηριστικά τους και να τα εξάγουν σε διεθνές επίπεδο, όχι πλέον με ερασιτεχνικό τρόπο αλλά με επαγγελματισμό και συνέπεια: o Με κατάλληλη εκστρατεία marketing ώστε να προωθήσουν την εικόνα του τόπου σε ένα όσο το δυνατόν ευρύτερο κοινό. o Με ποικίλες τεχνικές παρουσίασης και διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς σε εικονικό και πραγματικό επίπεδο όπως ερμηνευτικά κέντρα υποδοχής επισκεπτών, κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, διαχείριση πραγματικών και ψηφιακών 48 Πηγές: Bath, B., (1996) The Digital Landscape Association for Heritage Interpretation, AHP Journal, Volume 2, No 1 Carter, J., (2001) A sense of place. An interpretive planning Handbook Second revised edition, Scottish Interpretation Network Scottish National Heritage (1997) Provoke. Relate. Reveal. Scottish National Heritage Policy for Interpretation Perth, March 1997 Veverka, J., Interpretive and Heritage Tourism Planning and Training : in Veverka, J., What is interpretation? An overview of Interpretive Philosophy and Principles in: Veverka, J., Interpretation as a management tool in Colquhoun, F., (2005) Interpretation Handbook and Standard - Distilling the essence, Department of Conservation Harpers Ferry Center (1998) Planning for Interpretation and Visitor Experience, Division of Interpretive Planning, West Virginia

129 συλλογών μουσείων, θεματικές, ξεναγήσεις, εξερευνήσεις κλπ. φυσιολατρικές και πολιτιστικές διαδρομές, Τι είναι η «ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς» Σε μερικές περιπτώσεις όπου ένας τόπος πολιτιστικής κληρονομιάς είναι αρκετά μεγάλος ή αρκετά γνωστός, ίσως να μην χρειάζεται μεγάλη προσπάθεια για να προσελκυσθούν οι επισκέπτες: οι άνθρωποι επιθυμούν να δουν ή να βιώσουν τους χώρους αυτούς και για άλλους λόγους εκτός από το πολιτιστικό τους περιεχόμενο. Ωστόσο τόσο για τους χώρους μείζονος φήμης όσο και για τους τουριστικά αναδυόμενους χώρους κληρονομιάς, η παροχή σημαντικών ερμηνευτικών προγραμμάτων και υπηρεσιών, βάσει ενός ορθολογικού ερμηνευτικού σχεδιασμού, συγκροτούν ένα προϊόν προστιθέμενης αξίας κατά την επίσκεψη στον τόπο πολιτιστικής κληρονομιάς και αποτελούν το εχέγγυο στην μακροπρόθεσμη επιτυχία τους ως τουριστικό θέλγητρο. Η ερμηνεία πολιτισμού (διαχείριση του ελεύθερου χρόνου σε περιβάλλον επίσκεψης) είναι μία διεπιστημονική προσέγγιση της τουριστικής επίσκεψης, με στόχο να καταστήσει τους επισκέπτες κοινωνούς των αξιών στον τόπο επίσκεψης, αναδεικνύοντας το φυσικό και πολιτιστικό πλούτο κάθε χώρου. Η ερμηνεία μεταφράζει την ορολογία των ειδικών στη γλώσσα του επισκέπτη συνδέοντας τα θέματα και τα φαινόμενα με την καθημέρα πράξη και τις προσωπικές εμπειρίες του καθενός. Η διαχείριση της πληροφορίας με τουριστική αξία γίνεται με ένα ελκυστικό τρόπο που ξεφεύγει μεν από την απλή οπτική κατανάλωση χωρίς ωστόσο να επιβαρύνει τους επισκέπτες με περιττές πληροφορίες σε πληκτικό περιβάλλον. Το αποτέλεσμα αυτό επιτυγχάνεται μέσα από την επικοινωνιακή πολιτική στο περιβάλλον επίσκεψης. Η ερμηνευτική επισημαίνει, αποκαλύπτει και εδραιώνει στη συνείδηση του επισκέπτη τα ιδιαίτερα φυσικά και πολιτισμικά χαρακτηριστικά μίας γεωπολιτισμικής ενότητας. Η νέα, ενισχυμένη συνείδηση αξιολογεί τη θεμελιώδη αξία των μνημείων, με άμεσο παρελκόμενο την προθυμία του επισκέπτη να πληρώσει με υψηλό αντίτιμο την αξία των πόρων που καταναλώνει, λόγω της ικανοποίησης που θεωρούν ότι τους προσφέρουν προκειμένου αυτοί να διατηρηθούν και για τις μελλούμενες γενιές (Willingness To Pay, Value for Money). Εκφρασμένη με οικονομικούς όρους η ερμηνευτική διαδικασία μετατρέπει τα θέλγητρα και τους πόρους ενός τόπου σε τουριστικά προϊόντα υψηλής προστιθέμενης αξίας. Τα θέλγητρα παύουν να είναι ατιμολόγητοι πόροι, καταδικασμένοι στη φθορά, και εισέρχονται δυναμικά στην αγορά με μία νέα τιμολογιακή πολιτική. Με αυτό τον τρόπο τα μνημεία συντηρούνται και προβάλλονται, οι τουριστικές ροές διασπείρονται με λελογισμένο τρόπο στο χώρο, ενώ δημιουργείται ισοκατανομή ωφελειών ανάμεσα στον επισκέπτη, τον πόρο και την τοπική κοινωνία. Μέσα από την Ερμηνεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (Heritage Interpretation) αποκαλύπτονται στον επισκέπτη με χειροπιαστό τρόπο οι κρυμμένες έννοιες και τα νοήματα που με μαγικό τρόπο συνθέτουν το πρόσωπο κάθε τόπου. Η ερμηνεία δεν εξαντλείται βέβαια στην στείρα παράθεση γεγονότων και χρονολογιών, αλλά στην αντιπαράθεση ενός φαινομένου, είτε φυσικού είτε πολιτιστικού, στο πλαίσιο των συμφραζομένων του τόπου που το φιλοξενεί και της ιστορίας που το δημιούργησε. Η ερμηνεία συσχετίζεται άμεσα με την μάθηση αναψυχής (recreational learning, edutainment) και εφαρμόζεται λόγω της προσήκουσας τουριστικής ζήτησης στην φυσική κληρονομιά ενός τόπου (landscape interpretation), το δομημένο περιβάλλον, την εμπράγματη και πνευματική πολιτιστική κληρονομιά, τα ζωντανά μουσεία (living history / open air museums), τα κλασσικά μουσεία και σε δικτυακούς ιστοτόπους (web-based interpretation). Οι ερμηνευτικές εφαρμογές διαπνέονται από μία επικοινωνιακή στρατηγική ειδικά σχεδιασμένη για να αποκαλύπτει νοήματα και συσχετισμούς της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς σε ένα ευρύ κοινό μέσα από πρωτογενείς εμπειρίες με τον φυσικό, υλικό και πνευματικό πλούτο ενός τόπου. Η ερμηνευτική αποτελεί μία ουσιώδη συνεισφορά στον υψηλής ποιότητας τουρισμό στα πλαίσια της αειφόρου ανάπτυξης

130 Η Ερμηνεία συνδέει την αειφόρο ανάπτυξη με την βελτίωση του τουριστικού προϊόντος περιοχών μείζονος και αναδυόμενης φήμης, προκαλεί την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά θέματα της κοινωνίας υποδοχής, επιδιώκει τόσο την περιβαλλοντική εκπαίδευση όσο και την ενασχόληση με τον ανθρωπογενές περιβάλλον. Στους επισκέπτες δίνεται το ερέθισμα να αντιληφθούν, αξιολογήσουν, εκτιμήσουν και να ενδιαφερθούν για τους ερμηνευόμενους πολιτιστικούς πόρους. Η εμπειρία καταδεικνύει ότι η Ερμηνεία επιφέρει επίσης οφέλη και στην κοινωνία υποδοχής, η οποία σταδιακά αναπτύσσει ένα αίσθημα ευθύνης και υπερηφάνειας για τον πολιτισμό που παρέλαβε, δημιούργησε και συνεχίζει να δημιουργεί. Ο ερμηνευτικός σχεδιασμός οφείλει μέσα από κατάλληλες διαδικασίες να προσαρμόσει την επιστημονική πληροφορία στο περιβάλλον επίσκεψης και να διαχειριστεί την πληροφορία με τουριστική αξία αναδεικνύοντας την σημασία των χώρων και των πόρων πολιτισμού. Μέσα από τις διαδικασίες ανάδειξης πολιτιστικών πόρων η ερμηνευτική σπεύδει επίσης να μετατρέψει τους πολιτιστικούς πόρους σε άρτιο τουριστικό προϊόν συνδέοντας την ζήτηση με την προσφορά. Μέσα σε αυτό το μεθοδολογικό πλαίσιο η Ερμηνευτική συνυπολογίζει συστηματικά τις εμπειρίες του επισκέπτη και σπεύδει να δημιουργήσει αλληλεπιδράσεις μεταξύ επισκεπτών, επιστημονικών φαινομένων, ιστορικών γεγονότων, πνευματικών και εμπράγματων πόρων από όλο το φάσμα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Τα αποτελέσματα των ερμηνευτικών διαδικασιών συγκροτούν ένα πλαίσιο περιεχομένων που απαρτίζεται από: ένα κεντρικό μήνυμα που περιγράφει την πεμπτουσία ενός πόρου (π.χ. ενός αρχαιολογικού χώρου, μίας συλλογής, μίας λαϊκής παράδοσης, ενός δρυμού, μίας θεματικής διαδρομής κλπ), μία σύντομη επικοινωνιακή δομή που προκαλεί την προσοχή του επισκέπτη (π.χ. επιγραφές, πινακίδες, εφαρμογές υπερκειμένου και υπερμέσων, ηχητικά και οπτικά ντοκουμέντα) και μία αφηγηματική δομή (ιστορία, διήγηση, γραπτό, ακουστικό κείμενο, υπερκείμενο κλπ) που προκαλεί και συγκρατεί την προσοχή του επισκέπτη Μορφές και μέσα ερμηνείας Η ερμηνεία εδραιώθηκε στα πάρκα φυσικής κληρονομιάς στον αγγλόφωνο κόσμο από τη δεκαετία του 1950 και μετά. Οι προσωπικές ξεναγήσεις είναι ιδανικές για να μετατραπεί η επίσκεψη σε μία αξιομνημόνευτη εμπειρία. Ο ερμηνευτής ασχολείται με τους επισκέπτες σε προσωπική βάση και η ξενάγηση βασίζεται στα προσωπικά ενδιαφέροντα και την καθημέρα πράξη της ομάδας. Η παρουσίαση της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς με τα πιο διαφορετικά μέσα, επιτυγχάνει κυρίως από την τεχνογνωσία του ερμηνευτή και τον ορθό ερμηνευτικό σχεδιασμό. Πολλές οργανώσεις, όπως μουσεία και κέντρα υποδοχής επισκεπτών, φυσικά πάρκα και δρυμοί, είδη τουριστικών δραστηριοτήτων, όπως ξεναγήσεις, αυτόνομες και εκπαιδευτικές διαδρομές κάνουν χρήση της ερμηνείας. Η ποικιλότητα της μορφής χαρακτηρίζεται και από ποικιλότητα στα μέσα: διαδραστικά μοντέλα, πολυμέσα, συμβατικό έντυπο υλικό, high-tech μουσείο και ερμηνευτικό κέντρο, απλές πινακίδες και πίνακες- όλα είναι χρήσιμα αρκεί να τηρούν τους ερμηνευτικούς κανόνες παρουσίασης των ευρημάτων, φαινομένων και ζωντανών πόρων. Η ερμηνεία προσανατολίζεται στις ανάγκες των επισκεπτών. Είναι μία επικοινωνιακή visitor-centric). Από την άποψη αυτή προκύπτουν οι εξής απαιτήσεις:

131 o o o o o Επιλογή των αντικειμένων που οφείλουν να μετατραπούν σε ένα θέμα καθώς και των περιστάσεων που τα παλισιώνουν το θέμα: γεγονότα πληροφόρηση, ιστορίες, Τα κριτήρια για την ερμηνευτική απόδοση ενός φαινομένου, Τη γλωσσική μορφή, Την εικονογράφηση και το lay-out Τη γενική σύλληψη του γραφίστα για την απόδοση του φαινομένου. Όταν ο σχεδιασμός είναι λειψός, τότε τα λάθη στην υλοποίηση θα αποβούν μοιραία για την ποιότητα του όλου εγχειρήματος. Ακόμη και τα πιο ακριβά μέσα όπως τα διαδραστικά πολυμέσα μπορούν να αποβούν άχρηστα και η επένδυση να αποτύχει. Το χειρότερο αποτέλεσμα είναι απογοητευμένοι και αγανακτισμένοι επισκέπτες, επισκέπτες που αισθάνονται ότι τους κορόιδεψαν. Χάρη στην ερμηνεία της ιστορίας των τόπων στους επισκέπτες, η πολιτιστική κληρονομιά του τόπου έρχεται στο φως. Η ερμηνεία για τους επισκέπτες, επαναφέρει τον τόπο στη ζωή, συνδέοντας τα σύμβολα της εμπράγματης και της φυσικής κληρονομιάς με τα μηνύματα που εμπεριέχουν. Αποκαλύπτει στους επισκέπτες, με συγκεκριμένες επικοινωνιακές τακτικές σε περιβάλλον επίσκεψης, τις διαφορές μεταξύ παλιού και ιστορικού, μεταξύ σπουδαίου και ασήμαντου, μεταξύ ουσιαστικού και περιττού, δημιουργώντας αξιομνημόνευτες τουριστικές εμπειρίες και θέτοντας συγχρόνως τις βάσεις της περιβαλλοντικής εκπαίδευσης. Αυτό συμβαίνει εξαιτίας της σύνθεσης των ερμηνευτικών επικοινωνιακών στρατηγικών: μάρκετινγκ, διαφήμιση, ψυχολογία, θεωρία μάθησης σε περιβάλλον αναψυχής, καταναλωτική συμπεριφορά και άλλοι σχετικοί κλάδοι και επαγγέλματα. Κάθε φορά που βλέπουμε μια διαφήμιση στην τηλεόραση ή σ ένα περιοδικό, παρατηρούμε στην πράξη μερικές από τις αρχές της ερμηνευτικής επικοινωνίας. Παρακάτω παρατίθενται ορισμένα από τα στοιχεία που η ερμηνεία και οι επαγγελματίες διερμηνείς εφαρμόζουν στους τόπους πολιτιστικής κληρονομιάς: Επικοινωνία - ενημέρωση (ετικέτα εκθέματος, φυλλάδια και οδηγοί του τόπου, ανακοινώσεις στα νέα, κλπ.). Ανάλυση και εκτίμηση της αγοράς. Οριοθέτηση της αγοράς και τουριστικός σχεδιασμός. Ανάλυση και ανάπτυξη της διαφοροποίησης της αγοράς. Ανάλυση και κατανόηση της προθυμίας για πληρωμή (willingness to pay). Υπολογισμός της φέρουσας ικανότητας του τόπου υποδοχής ως προς την ανάπτυξη και υποστήριξη του τοπικού τουρισμού, μηχανισμοί πρόβλεψης και ελέγχου των τουριστικών ροών. Γενική Ψυχολογία και Ψυχολογία της επίσκεψης. Στρατηγική ανάπτυξης πειθούς. Ανάπτυξη προγράμματος και θεωρίας μάθησης σε περιβάλλον αναψυχής Ανάπτυξη ερμηνευτικών υπηρεσιών, μέσων και προγραμμάτων. Γενικευμένες ερμηνευτικές δυνατότητες για τον τόπο. Τα ερμηνευτικά προγράμματα και υπηρεσίες αποσκοπούν στο: - - Να προκαλέσουν την προσοχή του επισκέπτη Να το συνδέσουν με την καθημερινή ζωή των επισκεπτών Να συνδέσουν τα σύμβολα και τις εμπράγματες μορφές της πολιτιστικής κληρονομιάς με τα νοήματα και τα μηνύματα που είναι κρυπτογραφημένα μέσα σε αυτά, ούτως ώστε η αποστολή των μνημείων να γίνει αντιληπτή και μέσα από αυτή η σημασία κάθε τόπου Να ελευθερώσουν το νόημα του μηνύματος με μοναδικό, προκλητικό και ενδιαφέροντα τρόπο

132 - Να αναπτύσσουν αντικειμενικά και αποτελεσματικά σχέδια για ερμηνευτικά μέσα, προγράμματα και υπηρεσίες Να προσδιορίζουν τα μηνύματα για συγκεκριμένα ενδιαφέροντα της κάθε αγοράς στόχου, λαμβάνοντας υπόψιν το μορφωτικό επίπεδο και την ηλικία του κοινού στο οποίο απευθύνονται Να έχουν εις βάθος κατανόηση των διαφόρων ακροατηρίων / ομάδων επισκεπτών Να μπορούν να κάνουν τις παρουσιάσεις ευχάριστες, με έμπνευση, αξιομνημόνευτες και μνημοτεχνικά ισχυρές Να σχεδιάζουν την ολιστική τουριστική εμπειρία Να σχεδιάζουν με λογικό κόστος ανά επισκέπτη, επιτυγχάνοντας υψηλή ανταποδοτικότητα της αρχικής επένδυσης από τις ερμηνευτικές εφαρμογές Η ερμηνεία της φυσικής και εμπράγματης κληρονομιάς περιλαμβάνει: 'Ερμηνεία άγριας ζωής' και 'Ερμηνεία Φυσικών Πόρων' λαμβάνει χώρα σε πάρκα, δρυμούς, προστατευόμενες περιοχές, ζωολογικούς κήπους. 'Η ερμηνεία πολιτιστικών πόρων' ή 'Η ερμηνεία του εμπράγματου πολιτισμού' καταγίνεται με τις συλλογές και τα εκθέματα των μουσείων, αρχαιολογικούς χώρους, δομημένο περιβάλλον και τοπίο, ιστορικές πόλεις και κτίρια. 'Η ερμηνεία τοπίου' αναφέρεται κυρίως στο σύνολο της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς ενός τόπου. Αποσκοπεί να μεταδώσει στον επισκέπτη μία βαθιά αίσθηση από το πνεύμα του τόπου, τα διακριτά χαρακτηριστικά του και τις ιδιαιτερότητες της ευρύτερης περιοχής. Είτε πρόκειται για ερμηνεία φυσικών φαινομένων, ερμηνεία συλλογών, ιστορικών κτιρίων, ερμηνεία τοπίου κλπ, το ζητούμενο είναι πάντοτε, να αποκαλυφθούν στον επισκέπτη τα φαινόμενα με τέτοιο τρόπο, ώστε να κεντρίσουν το ενδιαφέρον του και να τον ενθουσιάσουν Τα οφέλη από την ερμηνεία της πολιτιστικής κληρονομιάς Η προσέγγιση του τουρισμού μέσα από την ερμηνεία είναι για ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού κερδοφόρα. Σημαντικά είναι τα οφέλη που προκύπτουν για την Τοπική Αυτοδιοίκηση, Αναπτυξιακές Εταιρείες, για τους επισκέπτες και την τοπική κοινωνία, όσο και για την προστασία του περιβάλλοντος και τη χάραξη τουριστικής πολιτικής Επισκέπτες Στις διακοπές όλοι ταξιδεύουν. Μερικοί είναι ευχαριστημένοι να λιάζονται όλη την ημέρα στην παραλία. Ωστόσο αυτοί είναι λίγοι και σύμφωνα με τη νεότερη έρευνα το ποσοστό των τουριστών που αναζητούν ποιοτικές εμπειρίες στα ταξίδια τους αυξάνει με ταχείς ρυθμούς. Μάλιστα αρκετοί τουρίστες αναζητούν τόπους που ξεχωρίζουν από άλλους ομογενοποιημένους προορισμούς, και σε αυτούς τους τόπους εναποθέτουν τις ελπίδες τους να βιώσουν κάτι το διαφορετικό και ποιοτικό συνάμα: η επιδίωξη της τουριστικής εμπειρίας είναι πια γεγονός και η αγορά καλείται να καλύψει τη ζήτηση για τουριστικά προϊόντα με συστατικά στοιχεία από τη φυσική και πολιτιστική κληρονομιά ενός τόπου, πέραν της ξενοδοχείας, εστίασης, μεταφορών, αγορών και διασκέδασης. Και μάλιστα η νέα ζήτηση μετατρέπει το κλασσικό τουριστικό προϊόν: η ξενοδοχεία γίνεται ελκυστική με παραδοσιακά καταλύματα, ως συστατικό στοιχείο της τοπικής αρχιτεκτονικής, στην εστίαση κυριαρχεί η τοπική κουζίνα, ως συστατικό στοιχείο του τρόπου ζωής, οι αγορές μετατρέπονται σε ενθυμήματα από τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα και τέλος η αναψυχή και η διασκέδαση γίνονται αναπαραστάσεις παραδόσεων, λαϊκά δρώμενα, ήθη και έθιμα, διοργανώσεις, φεστιβάλ κλπ

133 Τα νέα τουριστικά προϊόντα εμπλουτίζουν τις διακοπές και τα ταξίδια των τουριστών και δημιουργούν το δέσιμο με τον τόπο, τον τόπο, όπου κανείς επανέρχεται. Ωστόσο για όλα αυτά δεν υπάρχει το κάτι μαγικό, αλλά ο λελογισμένος ερμηνευτικός σχεδιασμός. Τα νέα τουριστικά προϊόντα οφείλουν να είναι σχεδιασμένα με ένα τρόπο που να είναι ελκυστικά για τους επισκέπτες. Με μακρόπνοες διαλέξεις περί ενός θέματος ούτε και οι πιο παθιασμένοι ακαδημαϊκοί δεν επιθυμούν να καταπιαστούν στις διακοπές τους. Από την άλλη πλευρά η ρηχή παρουσίαση ενός χώρου δεν προκάλεσε ποτέ έντονες ροές επισκεπτών Επαγγελματίες του Τουρισμού Για να μπορέσουν να ανταπεξέλθουν στον ανταγωνισμό, οι εμπλεκόμενοι τον τουρισμό, οφείλουν να αξιοποιήσουν με το βέλτιστο τρόπο το δυναμικό ενός προορισμού. Η ποιότητα του γενικού τουριστικού προϊόντος καθώς και η σχέση προσφερόμενης ποιότητας και τιμής (value for money) για κάθε ένα από τα συστατικά στοιχεία, ωστόσο οι επισκέπτες επιθυμούν κάτι περισσότερη από άνετο ύπνο και καθαρή τροφή. Η ερμηνεία προφέρει τη δυνατότητα να διαχειριστεί κανείς τους προορισμούς ως ολιστικά τουριστικά προϊόντα στο πλαίσιο της επίσκεψης, που θα αποφέρει ένα ισχυρό πολλαπλασιαστή στην τοπική οικονομία μαζί με την επανάληψη της επίσκεψης. Το κλειδί αποτελεί η συγκρότηση της τουριστικής εμπειρίας. Η ένταση της εμπειρίας εξαρτάται απολύτως από την ποιότητα της παρουσίασης των διακριτών χαρακτηριστικών ενός τόπου. Οι τουριστικοί προορισμοί ξεφεύγουν από την ομογενοποίηση, αποκτώντας την ταυτότητα που θα παρακινήσει τους επισκέπτες να τους επιλέξουν και πάλι. Η ερμηνεία της φυσικής και εμπράγματης κληρονομιάς συνεισφέρει στην ανταγωνιστικότητα ενός προορισμού σε διεθνές επίπεδο Παραδοσιακά επαγγέλματα και τέχνες Ιδιαίτερα στις αγροτουριστικές περιοχές το επάγγελμα του αρτοποιού για παράδειγμα περιβάλλεται από τουριστική αίγλη. Τα αρτοποιήματα κάθε τόπου είναι η πιο άμεση και εύκολη γνώση με τη γεύση του τόπου. Η κουλτούρα των αρτοποιών εισρέει στις επιχειρήσεις ξενοδοχείας και εστίασης ή καταναλίσκεται άμεσα από τους εκδρομείς και τουρίστες. Η ερμηνεία ενός τόπου βοηθά τα παραδοσιακά επαγγέλματα να διευρύνουν τις αγορές τους, ενισχύοντας με τον τρόπο αυτό την τοπική οικονομία και τη τουριστική φήμη του τόπου. Ιδιαίτερα σε αγροτουριστικές περιοχές το εισόδημα των κατοίκων εξασφαλίζεται μέσα από την άμεση και έμμεση διάθεση των προϊόντων στον τουρισμό. Όσο πιο ισχυρός είναι ο δεσμός του παραγωγού με τον τόπο, τόσο πιο απρόθυμος είναι κανείς να εισάγει και να καταναλίσκει ξένα προϊόντα. Η ερμηνεία προωθεί την τοπικότητα με το να εξάγει την εικόνα του τόπου πέρα από τα σύνορα της περιφέρειας και του έθνους. Το αγροτικό τοπίο και οι χρήσεις γής ενός τόπου μαρτυρούν άλλωστε και την πολιτιστική του πορεία στο χρόνο. Η ερμηνεία παρουσιάζει την πορεία αυτή με ελκυστικούς τρόπους σε ένα μεγάλο κοινό Τοπική Αυτοδιοίκηση και Τοπική Κοινωνία Η ερμηνεία είναι μία αρχική επένδυση που επιφέρει δραστικές βελτιώσεις στις τουριστικές υποδομές ενός τόπου. Η επιτυχής διαχείριση ενός τόπου αυξάνει τις εισφορές στο δημόσιο κορβανά. Ο τουρισμός άλλωστε αποτελεί για πολλούς τόπους σημαντικό εργαλείο οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Η ερμηνεία είναι σημαντική και για τις τοπικές κοινωνίες που πολλές φορές αγνοούν τον πλούτο που τις περιβάλλει. Η ερμηνεία προσφέρει τη δυνατότητα να ασχοληθεί το αυτόχθον στοιχείο με τον πολιτισμό που δημιούργησε, παρέλαβε και φιλοξενεί. Από τη διαδικασία αυτή ενισχύεται η περιβαλλοντική συνείδηση στον τόπο υποδοχής καθώς και το συναίσθημα της κοινωνικής ευθύνης για τον τόπο και τα μνημεία

134 Προστασία Περιβάλλοντος και Προστασία Μνημείων Ο αειφορικός τουρισμός είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την προστασία του περιβάλλοντος. Η ερμηνεία ενέχει έντονη περιβαλλοντική διάσταση: ο σχεδιασμός των διαδρομών και η ανάδειξη πόρων σε προστατευόμενες περιοχές γίνεται με γνώμονα την οικολογική φέρουσα ικανότητα μίας περιοχής, ούτως ώστε να μην διαταράζεται η ισορροπία των ειδών και της βιοποικιλότητας από τους επισκέπτες. Περαιτέρω η ερμηνεία διαχειρίζεται τις τουριστικές ροές σε χώρους έντονης πολιτιστικής πύκνωσης, όπως π.χ. οι ιστορικές πόλεις και τα μνημεία μείζονος φήμης, φροντίζοντας συγχρόνως για την διασπορά των ροών στο χρόνο και την άμβλυνση της εποχικότητας. Άλλωστε η ερμηνευτική προσέγγιση άρχισε την πορεία της ως περιβαλλοντική εκπαίδευση, μία διάσταση που ασκεί ακόμη ενεργά: ας μην ξεχνάμε ότι στις διακοπές έχουμε όλοι ευήκοον ους για τα προβλήματα του περιβάλλοντος και πολύ λιγότερο στην καθ ημέρα πράξη. Επομένως η in situ περιβαλλοντική εκπαίδευση αποδίδει πολύ περισσότερο στη διαμόρφωση της οικολογικής συνείδησης παρά οι αφηρημένες ειδήσεις και διαλέξεις για περιβαλλοντικές καταστροφές σε μακρινές χώρες. Η εκτίμηση και αξιολόγηση των μνημείων μέσα από την ερμηνευτική διαχείριση συντελεί στην ευαισθητοποίηση του κοινού για ζητήματα συντήρησης, αποκατάστασης και αειφορικής χρήσης της πολιτιστικής κληρονομιάς. Περαιτέρω διαμορφώνει την τιμολογιακή πολιτική του τόπου υποδοχής καθότι εγγυάται την προθυμία πληρωμής (Willingness To Pay / WTP) των επισκεπτών που αφορά την τουριστική χρήση πόρων και μνημείων της παγκόσμιας αλλά και τοπικής κληρονομιάς. Πίνακας 5-1 Τα πλεονεκτήματα της ερμηνευτικής μεθόδου Οικονομία Περιβάλλον Ερμηνεία: Ο θεμέλιος λίθος της διακριτής εικόνας του τόπου δημιουργία place identity και place attachment Εξαγωγή της εικόνας του πόρου, της εικόνας του τόπου Ανταποκρίνεται στη ζήτηση για τουριστική εμπειρία Ισχυρός πολλαπλασιαστής ικανοποίηση του επισκέπτη Καθιστά τους επισκέπτες μέρος της εμπειρίας Value for money Δια φήμιν (positive word-of-mouth advertising), Επιμήκυνση επίσκεψης (visit prolongation) Υψηλότερη τουριστική δαπάνη (higher revenues) Παροχή υπηρεσιών στον επισκέπτη service quality Επανάληψη επίσκεψης (repeat visitation) Προσανατολισμός και πληροφόρηση επισκεπτών πριν από την επίσκεψη Εκπαίδευση με στόχο την δημιουργία / ενδυνάμωση περιβαλλοντικής και πολιτιστικής συνείδησης Ευαισθητοποίηση του κοινού για περιβαλλοντικά και πολιτιστικά ζητήματα Με την παράθεση των επιπτώσεων και εναλλακτικών λύσεων επέρχεται μείωση περιβαλλοντικής και πολιτιστικής ζημίας

135 Διαχείριση Τουριστικών Ροών Διαχείριση Τουριστικού Προορισμού Διαδίκτυο (ρύπανση, βανδαλισμός, εξωγενείς παράγοντες) Υποκατάστατο εμπειρίας για μη προσπελάσιμους ή απειλούμενους χώρους Ασφάλεια στους χώρους επίσκεψης (μνημεία, αρχαιολογικοί χώροι, περιοχές φυσικού κάλλους, προστατευόμενες περιοχές) Διαχείρισης ροής επισκεπτών (μέσω trails, ανάπτυξη διαδρομών, σύσταση για τη χρήσεων συγκεκριμένων μέσων μετάβασης, χρήση πινακίδων πλοήγησης και ρυθμιστικών πινακίδων) Αποφόρτιση των θελγήτρων μείζονος φήμης Ανάδειξη αναδυόμενων θελγήτρων και προορισμών Μάρκετινγκ τουριστικού προορισμού Συνείδηση της αξίας των πόρων Προβολή και προώθηση των πόρων με στόχο τη διατήρησή τους Συμμετοχή των επισκεπτών στην προστασία των πόρων Συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στα προγράμματα προστασίας και προβολής των πόρων Δικτυακή Ερμηνευτική γεφυρώνει τη χωροχρονική απόσταση μεταξύ χρήστη και πολιτιστικών λειτουργών Δημιουργεί το κίνητρο επίσκεψης Διαστρωμάτωση της πληροφορίας o Ανά θεματικά Πεδία o Ανά Ομάδες Ειδικών Ενδιαφεροντων Πηγή: Δωροθέα Παπαθανασίου-Zuhrt, Ερευνητικό εργαστήριο IRIS, Πανεπιστήμιο Αιγαίου

136 5.2 ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ ΣΕ «ΣΥΜΒΑΤΙΚΟ» Επισκόπηση Στην εποχή της ολοένα αυξανόμενης παγκοσμιοποίησης, η προστασία, η διατήρηση, η ερμηνεία και η ανάδειξη του πολιτιστικού αποθέματος και της πολιτιστικής ποικιλίας κάθε περιοχής ή χώρας αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τον κόσμο όλο. Ωστόσο, η διαχείριση της κληρονομιάς αυτής, μέσα στα πλαίσια των διεθνώς αναγνωρισμένων και κατάλληλα εφαρμοσμένων κανόνων, ανήκει συνήθως στην ευθύνη της κοινότητας όπου αυτή βρίσκεται ή της ομάδας που τη διαφυλάττει.»νας από τους πρωταρχικούς στόχους της διαχείρισης του πολιτιστικού αποθέματος συνίσταται στο να μεταδοθεί η σημασία του και η ανάγκη διατήρησής του στα μέλη της κοινότητας υποδοχής και στους επισκέπτες. Η φυσική, είτε διανοητική είτε συναισθηματική πρόσβαση στην κληρονομιά και στην πολιτιστική εξέλιξη, μέσα σε λογικά πλαίσια και με κατάλληλους χειρισμούς, αποτελεί ταυτόχρονα ένα δικαίωμα και ένα προνόμιο. Η πρόσβαση αυτή συνεπάγεται την υποχρέωση του σεβασμού τόσο για τις πολιτιστικές αξίες όσο και για τα ενδιαφέροντα και τα οικονομικά συμφέροντα της κοινότητας όπου βρίσκεται η κληρονομιά, των τοπικών ομάδων που την διαφυλάττουν ή των κατόχων ιστορικών ιδιοκτησιών καθώς και για τα τοπία και τους πολιτισμούς από τους οποίους αυτή προέρχεται. O τουρισμός έχει εξελιχθεί σ' ένα όλο και πιο σύνθετο φαινόμενο με οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, εκπαιδευτικές, επιστημονικές, βιοφυσικές, οικολογικές και αισθητικές διαστάσεις. Η επιτυχία μιας ευεργετικής αλληλεπίδρασης των δυνητικά αντιθετικών προσδοκιών και φιλοδοξιών των επισκεπτών και των κατοίκων της κοινότητας που τους υποδέχεται, παρουσιάζει πολλές προκλήσεις και ευκαιρίες. Η φυσική και πολιτιστική κληρονομιά, οι ιδιόμορφοι και ζωντανοί πολιτισμοί αποτελούν μέγιστο τουριστικό θέλγητρο. Η εντατική ή ανεπαρκής διαχείριση του τουρισμού και της σχετικής με αυτόν ανάπτυξης μπορεί να βλάψει τη φύση, την ακεραιότητα και τα κυρίαρχα χαρακτηριστικά των στοιχείων αυτών. Η οικολογική δομή, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και ο τρόπος ζωής της κοινότητας υποδοχής μπορεί επίσης να υποβαθμιστεί, όπως άλλωστε και η εμπειρία του επισκέπτη από τον τόπο αυτό. O τουρισμός πρέπει να παρέχει οφέλη στις κοινότητες υποδοχής, να τους προσφέρει σημαντικά κίνητρα και μέσα για να φροντίζουν και να διατηρούν την κληρονομιά και τις παραδόσεις τους. Είναι απαραίτητη η εμπλοκή και συνεργασία είτε των εκπροσώπων της τοπικής είτε της γηγενούς κοινότητας με τους αρμόδιους της διατήρησης, τους τουριστικούς πράκτορες, του ιδιοκτήτες, αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, αυτούς που εκπονούν εθνικά αναπτυξιακά σχέδια και αυτούς που διαχειρίζονται περιοχές, προκειμένου να επιτευχθεί η βιωσιμότητα των τουριστικών δραστηριοτήτων και να εξασφαλιστεί η προστασία των πολιτιστικών πόρων για τις μέλλουσες γενιές Η δυναμική αλληλεπίδραση πολιτιστικής κληρονομιάς και τουρισμού O εσωτερικός και διεθνής τουρισμός παραμένει ένας από τους πιο σημαντικούς φορείς πολιτιστικών ανταλλαγών καθώς παρέχει προσωπικές εμπειρίες για ό,τι έχει επιβιώσει από το παρελθόν, αλλά και για τη σύγχρονη ζωή και την κοινωνία των άλλων. Όλο και περισσότερο θεωρείται ως ένα εν δυνάμει θετικό μέσο για τη διατήρηση της φύσης και του πολιτισμού. O τουρισμός έχει τη δυνατότητα να αδράξει τα οικονομικά δεδομένα της κληρονομιάς και να τα αξιοποιήσει για τη διατήρηση της δημιουργώντας οικονομικούς πόρους, εκπαιδεύοντας τους κατοίκους των κοινοτήτων και επηρεάζοντας τις σχετικές με αυτήν πολιτικές. O τουρισμός 49 -ηλεκτρονικό περιβάλλον

137 αποτελεί τον βασικό τομέα πολλών εθνικών και περιφερειακών οικονομιών και μπορεί να γίνει σημαντικός παράγοντας ανάπτυξης, όταν η διαχείρισή του είναι αποτελεσματική. O τουρισμός έχει εξελιχθεί σ' ένα όλο και πιο σύνθετο φαινόμενο με οικονομικές, κοινωνικές, πολιτιστικές, εκπαιδευτικές, επιστημονικές, βιοφυσικές, οικολογικές και αισθητικές διαστάσεις. Η επιτυχία μιας ευεργετικής αλληλεπίδρασης των εν δυνάμει αλληλοσυγκρουόμενων προσδοκιών και φιλοδοξιών των επισκεπτών και των κατοίκων των κοινοτήτων που τους υποδέχονται ή των τοπικών κοινοτήτων, παρουσιάζει πολλές προκλήσεις και ευκαιρίες. Η φυσική και η πολιτιστική κληρονομιά, οι διαφορετικοί και ζωντανοί πολιτισμοί αποτελούν μείζονος σημασίας στοιχεία τουριστικής έλξης. Υπερβολικός ή ανεπαρκώς διαχειριζόμενος τουρισμός, όπως και η σχετική με αυτόν ανάπτυξη μπορούν να αποτελέσουν κίνδυνο για τα φυσικά στοιχεία, για την ολοκληρωμένη λειτουργία και τα σημαντικά χαρακτηριστικά της κληρονομιάς αυτής. Η οικολογική δομή, τα πολιτιστικά χαρακτηριστικά και ο τρόπος ζωής της κοινότητας όπου βρίσκονται τα στοιχεία αυτά μπορούν επίσης να υποβαθμιστούν, όπως άλλωστε και η εμπειρία του επισκέπτη σ' αυτό το μέρος. O τουρισμός πρέπει να παρέχει οφέλη στις κοινότητες όπου βρίσκονται τα στοιχεία αυτά, να τους προσφέρει σημαντικά κίνητρα και μέσα για να φροντίζουν και να διατηρούν την κληρονομιά και τις παραδόσεις τους. Είναι απαραίτητη η εμπλοκή και συνεργασία των εκπροσώπων είτε της τοπικής είτε της γηγενούς κοινότητας με τους αρμόδιους της διατήρησης, τους τουριστικούς πράκτορες, τους ιδιοκτήτες, αυτούς που διαμορφώνουν την πολιτική, αυτούς που εκπονούν εθνικά αναπτυξιακά σχέδια και με αυτούς που διαχειρίζονται περιοχές, προκειμένου να επιτευχθεί η βιωσιμότητα της τουριστικής βιομηχανίας και να εξασφαλιστεί η προστασία των πολιτιστικών πόρων για τις μέλλουσες γενιές. Με αφορμή όλα τα παραπάνω, το ICOMΟS, το ιεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τόπων, ξής στόχους: Διευκολύνει και ενθαρρύνει τους εμπλεκόμενους στη διατήρηση και τη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονομιάς ώστε να καταστήσουν τη σημασία της προσιτή στα μέλη της τοπικής κοινότητας και τους επισκέπτες. Διευκολύνει και ενθαρρύνει τους μετέχοντες σε τουριστικές δραστηριότητες στο να προβάλλουν και να διαχειρίζονται τον τουρισμό με τρόπο που να σέβεται και να προάγει τον πολιτισμό και τις ζωντανές παραδόσεις των τοπικών κοινοτήτων. Διευκολύνει και ενθαρρύνει το διάλογο, μεταξύ των συμφερόντων της πλευράς της διατήρησης και των παραγόντων της τουριστικής βιομηχανίας, σχετικά με τη σημασία και την εύθραυστη φύση των τόπων με πολιτιστική κληρονομιά, των συλλογών και των ζωντανών παραδόσεων, συμπεριλαμβανομένης και της ανάγκης επίτευξης ενός βιώσιμου μέλλοντος για τα στοιχεία αυτά. Ενθαρρύνει τις διαδικασίες αυτές διατυπώνοντας προγράμματα και πολιτικές προκειμένου να αναπτυχθούν λεπτομερείς και μετρήσιμοι στόχοι και στρατηγικές που συνδέονται με την προβολή και την ερμηνεία των τόπων πολιτιστικής κληρονομιάς και πολιτιστικών δραστηριοτήτων και συναφείς στο πλαίσιο της διαφύλαξης και διατήρησή τους. Υποστηρίζει ευρύτερες πρωτοβουλίες του ICOMOS, άλλων διεθνών οργανισμών και της τουριστικής βιομηχανίας προκειμένου να εξασφαλιστεί η ακεραιότητα κατά τη διαχείριση και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ενθαρρύνει την εμπλοκή όλων όσων έχουν άμεσα ή κατά καιρούς συγκρουόμενα συμφέροντα, αρμοδιότητες και υποχρεώσεις, σε συνεργασίες για την επίτευξη των στόχων τους. Ενθαρρύνει τα ενδιαφερόμενα μέρη να διατυπώνουν λεπτομερείς οδηγίες, ώστε να διευκολύνεται η εφαρμογή των Αρχών στις ειδικές, κατά περίπτωση, συνθήκες ή τις ανάγκες των συγκεκριμένων οργανισμών και κοινοτήτων

138 5.2.3 Παγκόσμιοι Οργανισμοί και Πολιτιστική Κληρονομιά UNESCO50 Η UNESCO (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization) είναι ένας κλάδος του ΟΗΕ. Ιδρύθηκε στις 16 Νοεμβρίου Από το όνομά της φαίνεται ότι η κυριότερη ενασχόλησή της έχει να κάνει με την Εκπαίδευση, την Επιστήμη και τον Πολιτισμό. Οι στόχοι της όμως ξεφεύγουν από την δημιουργία σχολείων σε υποβαθμισμένες περιοχές ή αναπτυσσόμενες χώρες. Εκπαίδευση, Κοινωνικές και Φυσικές Επιστήμες, Πολιτισμός και Επικοινωνία είναι τα μέσα για έναν ακόμα πιο φιλόδοξο στόχο: την ειρήνη στις ψυχές των ανθρώπων. Σήμερα η UNESCO δρα ως εργαστήριο ιδεών και ως ρυθμιστής βοηθώντας την τήρηση των διεθνών συμφωνιών που αφορούν θέματα ηθικής τάξης. Η Οργάνωση επίσης έχει τον ρόλο ενός κέντρου που μοιράζει πληροφορίες και γνώση βοηθώντας τα κράτη-μέλη στην οικοδόμηση ανθρώπινων και θεσμικών κανόνων σε διαφορετικούς τομείς οργάνωσης. Εν συντομία η UNESCO προωθεί την διεθνή συνεργασία μεταξύ των 190 κρατών-μελών και των 6 συνδεδεμένων μελών (Στοιχεία Οκτωβρίου 2003) στους τομείς της εκπαίδευσης, της επιστήμης, του πολιτισμού και της επικοινωνίας. Η UNESCO εργάζεται για να δημιουργήσει τους όρους για έναν αληθινό διάλογο, που βασίζεται στον σεβασμό κοινών αρχών και της αξιοπρέπειας κάθε λαού και πολιτισμού. Ο ρόλος αυτός είναι κρίσιμος, ιδιαίτερα υπό το φάσμα της τρομοκρατίας η οποία αποτελεί επίθεση εναντίον της ανθρωπότητας. Ο κόσμος απαιτεί μία συνολική εικόνα μίας βιώσιμης ανάπτυξης που θα στηρίζεται στην τήρηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στον αλληλοσεβασμό και στην εξάλειψη της φτώχειας, πράγματα που αποτελούν πρωταρχικό στόχο της UNESCO ICOMOS51 Το ICOMOS (International Council on Monuments and Sites) είναι ένας διεθνής μη κυβερνητικός οργανισμός που έχει ως σκοπό την προστασία και ανάδειξη ιστορικών μνημείων και περιοχών. Ιδρύθηκε το 1965 ως αποτέλεσμα της διάσκεψης της Βενετίας και του Χάρτη52 για την Προστασία και Αποκατάσταση Μνημείων και Περιοχών που υιοθετήθηκε από την διάσκεψη το Σήμερα το ICOMOS έχει Εθνικές Επιτροπές σε περισσότερες από 107 χώρες συμπεριλαμβανομένης και της Ελλάδας. Το ICOMOS αποτελεί τον κύριο σύμβουλο της UNESCO σε θέματα που αφορούν την Προστασία και την Αποκατάσταση Μνημείων και Περιοχών. Μαζί με το IUCN (World Conservation Union) έχει ρόλο διεθνούς συμβούλου της Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Committee) και την UNESCO για την ένταξη νέων περιοχών στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage List) υπό τις κατευθυντήριες γραμμές που ορίζονται στην Συνθήκη Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Convention). 50 Το Site της UNESCO στο Internet μπορείτε να το επισκεφτείτε στην διεύθυνση: Το Site του ICOMOS στο Internet μπορείτε να το επισκεφτείτε στην διεύθυνση: 52 Χάρτης ή Χάρτα: διευκρινίζουμε ότι δεν πρόκειται για χάρτη με την χαρτογραφική έννοια του όρου. Στην ουσία είναι ένα σύνολο κανόνων και δεσμεύσεων με σκοπό την καθιέρωση κάποιων αρχών. Ως παραδείγματα μπορούμε να αναφέρουμε την Magna Charta ή τον Χάρτη των Ανθρωπίνων δικαιωμάτων

139 Μέσω των 21 Διεθνών Επιστημονικών Επιτροπών με ειδικούς επιστήμονες από όλο τον κόσμο και μέσω της τριετούς Γενικής Συνέλευσής του, το ICOMOS επιδιώκει να καθιερώσει τα διεθνή πρότυπα για την συντήρηση, αποκατάσταση και την διαχείριση πολιτιστικών πόρων και περιβάλλοντος. Πολλά από αυτά τα πρότυπα έχουν διαδοθεί ως Χάρτες από την Οργάνωση ως αποτέλεσμα υιοθέτησής τους από την Γενική Συνέλευση του ICOMOS. Οι δραστηριότητες του ICOMOS καθορίζονται από το καταστατικό του οποίου το σύνολο των άρθρων (στην σημερινή τους μορφή) υιοθετήθηκαν από την Πέμπτη Γενική Συνέλευση στην Μόσχα στις 22 Μαΐου Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS ιδρύθηκε το 1972, αρχικά ως Επιστημονική Επιτροπή του Τεχνικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας (ΤΕΕ). Από το 1992 συνεχίζει τη δράση του ως ανεξάρτητο και αναγνωρισμένο επιστημονικό σωματείο. Σήμερα έχει 750 περίπου μέλη και διοικείται από 18μελές Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο εκλέγεται ανά τριετία. Πρόσφατα απέκτησε μόνιμη έδρα στην Αθήνα, στην οδό Πειραιώς 73. Περιφερειακά τμήματα λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη, στις Αρχάνες της Κρήτης και στο Αγρίνιο. Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS53 δηλώνει έντονα την παρουσία του, συμβάλλοντας στη διάσωση και την προστασία πολιτιστικών αγαθών, τόσο στην Ελλάδα, όσο και στον διεθνή χώρο. Σε διεθνές επίπεδο δραστηριοποιείται κυρίως στο χώρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και στη λεκάνη της Μεσογείου, προωθώντας τις διμερείς συνεργασίες του. Ιδιαίτερη έμφαση έχει δώσει στη διάσωση των μνημείων της Βαλκανικής, που κινδυνεύουν από πολέμους ή από φυσικά φαινόμενα, όπως είναι οι σεισμοί, προχωρώντας στη συγκρότηση βάσης δεδομένων γι' αυτά Συμβούλιο της Ευρώπης Το Συμβούλιο της Ευρώπης ιδρύθηκε το Στόχοι του είναι: «η επίτευξη ενότητας μεταξύ των μελών, η προστασία και η διατήρηση της Ευρωπαϊκής κληρονομιάς, η διασφάλιση οικονομικής και κοινωνικής προόδου μέσω αποφάσεων και κοινών δράσεων στον οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, εκπαιδευτικό, επιστημονικό, νομικό και διοικητικό (Darvill 1994)54. Το Συμβούλιο της Ευρώπης έχει αναπτύξει σημαντική δράση στον τομέα του πολιτισμού με ιδιαίτερη έμφαση στα ζητήματα που άπτονται στην πολιτιστική κληρονομιά, διαβλέποντας τον πολιτιστικό τουρισμό ως μέσω ώθησης του ενδιαφέροντος για την Ευρωπαϊκή κληρονομιά. Παράλληλα ο τουρισμός μπορεί να αποτελέσει μια πρόσθετη πηγή πόρων για τη οικονομική υποστήριξη των πολιτιστικών ενεργειών. Οι σκοποί του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναφορικά με το πολιτιστικό τουρισμό είναι κατά κύριο λόγο πολιτιστικοί, γεγονός που τους διαχωρίζει από τις πολιτικές που εφαρμόζει η Ε.Ε στον τομέα αυτό. Θεματικές ενότητες που άπτονται του πολιτισμού και αποτελούν τομείς δράσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι οι παρακάτω: ανθρώπινα δικαιώματα διαπολιτισμός και πολυπολιτισμός πολιτιστική ταυτότητα αναγνώριση μειονοτήτων πολιτιστική ανοχή και αλληλεγγύη ο νέος ουμανισμός 53 Το Ελληνικό ICOMOS φιλοξενείται στο Διαδίκτυο στη διεύθυνση και στις σελίδες του διεθνούς ICOMOS, στη διεύθυνση 54 Darvill T. (1994), Planning, tourism and cultural landscapes, Tourism Recreation Research

140 Ήδη από το 1964 ο πολιτιστικός τουρισμός απασχολούσε το Συμβούλιο της Ευρώπης, συντάσσοντας δοκίμιο με θέμα: «Η συλλογική συνειδητοποίηση των σημαντικών πολιτιστικών τόπων στην Ευρώπ Βασική επιδίωξη ήταν η ανάδειξη της ιστορικής πολιτιστικής σημασίας των χωρών της Ευρώπης, και η διατήρηση του ανθρώπου στο επίκεντρο του προβληματισμού και των δράσεων του. Διαπιστώθηκε ότι τα ταξίδια πέρα από την εκπαιδευτική τους δραστηριότητα μπορούν να συμβάλλουν στην αύξηση του ενδιαφέροντος των πολιτών για την ευρωπαϊκή κληρονομιά. Στα πλαίσια αυτά διαμορφώνονται οι παρακάτω στόχοι: α) συλλογική συνειδητοποίηση της ευρωπαϊκής κουλτούρας διαμέσου των ταξιδιών, β) συσχέτιση μεταξύ της ευρωπαϊκής πολιτιστικής διασποράς και των τουριστικών δικτύων, γ) τουριστική αξιοποίηση των σημαντικών σταυροδρομιών του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Υπό το πρίσμα των παραπάνω διαπιστώσεων και καθώς η ευρωπαϊκή αναζήτηση εντάθηκε με την ευκαιρία του έτους Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς (1975), το Συμβούλιο της Ευρώπης προχώρησε στη Σύμβαση Ευρωπαϊκών Θρησκευτικών Διαδρομών το Επιπρόσθετα στη Διάσκεψη των Υπουργών Πολιτισμού στη Γρανάδα το 1985, επανήλθε το θέμα της πολιτιστικής κληρονομιάς και της ευαισθητοποίησης των πολιτών. Κατά συνέπεια μετά τη σταδιακή μακρόχρονη ωρίμανση, το Συμβούλιο της Ευρώπης διαμόρφωσε τελικά το 1987 τη πρόταση δημιουργίας Ευρωπαϊκών Πολιτιστικών Διαδρομών. Οι πολιτιστικές διαδρομές είναι διεθνικές και συνδέουν τα ευρωπαϊκά κράτη με τη μορφή εκδηλώσεων, σε θέματα που αναδεικνύουν κοινές πλευρές της πολιτιστικής κληρονομιάς. Περιεχόμενο των πολιτιστικών διαδρομών μπορούν να αποτελούν είτε ένα άθροισμα μνημείων, είτε μια στιγμή πολιτισμού, η οποία ενώνει τις ευρωπαϊκές χώρες κατά τη διάρκεια της ιστορίας τους. Η ιδέα αυτή του Συμβουλίου της Ευρώπης, έτυχε θερμής υποδοχής από πολλούς υποστηρικτές. Σημαντική ώθηση στις πολιτιστικές διαδρομές έδωσε η εφαρμογή δυο διεθνών δράσεων: α) η διοργάνωση των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, β) η διοργάνωση από την Ουνέσκο της «Παγκόσμιας Δεκαετίας Πολιτιστικής Ανάπτυξης 1988Οι πολιτιστικές διαδρομές του Συμβουλίου της Ευρώπης θέτουν τρεις βασικούς σκοπούς: Να γίνει περισσότερο ορατή, να αναδειχθεί και να γίνει ζωντανό βίωμα για τους ευρωπαίους πολίτες η κοινή πολιτιστική τους ταυτότητα. Να προστατευθεί και να αξιοποιηθεί η πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης, ως παράγοντα βελτίωσης του τρόπου ζωής και ως πηγή κοινωνικής, οικονομικής και πολιτιστικής ανάπτυξης. Να δοθούν στους πολίτες της Ευρώπης περισσότερες δυνατότητες για τη δημιουργική διάθεση του ελεύθερου χρόνου τους, συνδυάζοντας μια επιλογή πολιτιστικού τουρισμού, καθώς και άλλες ανάλογες πρακτικές. Οι θεματικές ενότητες των πολιτιστικών διαδρομών χαρακτηρίζονται από μια ευρύτητα και πληθώρα πολιτιστικών αγαθών που μπορούν να συμπεριληφθούν. Συγκεκριμένα, αντικείμενο πολιτιστικής διαδρομής μπορούν να αποτελέσουν: μια εποχή τέχνης (πχ. Μπαρόκ), η ιστορία και επιρροή ενός λαού (πχ. Βίκινγκς, Κέλτες), ένα προϊόν μεγάλης σημασίας (πχ. μετάξι), μια γεωγραφική περιοχή με ιδιαίτερα κοινωνικό-οικονομικά χαρακτηριστικά (πχ. αγροτική περιοχή), ένα θρησκευτικό φαινόμενο με καλλιτεχνικό και πολιτιστικό ενδιαφέρον (πχ. διαδρομές προσκυνητών). Οι πολιτιστικές διαδρομές μπορούν να είναι διεθνικές, διαπεριφερειακές, ή ακόμη και περιφερειακές. Αποτελούν ένα τρόπο ανακάλυψης της κοινής ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς που ήταν λίγο ή καθόλου γνώριμη, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνουν και εκπαιδευτικό χαρακτήρα. Το 1991 το πρόγραμμα πολιτιστικών διαδρομών υπήρξε αντικείμενο αξιολόγησης με αποτέλεσμα να μετατραπεί από πολιτιστικό προϊόν που αναπτύχθηκε γύρω από τον τουρισμό, σε μια διαδικασία πολιτιστικής συνεργασίας

141 CIPA55 Η CIPA (International Committee for Architectural Photogrammetry) είναι μία από τις διεθνείς επιτροπές του ICOMOS και ιδρύθηκε με την συνεργασία του ISRPS. Ο βασικός ρόλος της είναι η βελτιστοποίηση όλων των μεθόδων αποτύπωσης Πολιτιστικών Μνημείων και Περιοχών. Ειδικότερα ασχολείται με τα αποτελέσματα του συνδυασμού των διαφορετικών μεθόδων με ιδιαίτερη έμφαση σε όλες τις μεθόδους που χρησιμοποιούν την Φωτογραμμετρία ως βασική μέθοδο αποτύπωσης και τεκμηρίωσης των Πολιτιστικών Πόρων. Ταυτόχρονα αντιμετωπίζει την Φωτογραμμετρική μεθοδολογία τεκμηρίωσης ως σημαντικό στοιχείο στην συντήρηση και αποκατάσταση Πολιτιστικών Μνημείων και Περιοχών και ως ουσιαστική μέθοδο υποστήριξης επιστημών όπως η αρχαιολογία και η αρχιτεκτονική που ασχολούνται με την Πολιτιστική Κληρονομιά. Το ISPRS και το ICOMOS δημιούργησαν την CIPA επειδή υπήρχε η ισχυρή πεποίθηση ότι ένα μνημείο μπορεί να μελετηθεί και να προστατευθεί καλύτερα εφόσον μετρηθεί και τεκμηριωθεί πλήρως με ακρίβεια και μάλιστα πολλές φορές στην πορεία του χρόνου. Αυτή η διαχρονική παρακολούθηση (monitoring) περιλαμβάνει και άλλες πτυχές της υφής ενός Μνημείου ή Περιοχής όπως ο σεβασμός και η μελέτη του περιβάλλοντός του ή η σωστή διαχείριση των πληροφοριών μέσω ενός ολοκληρωμένου συστήματος διαχείρισης πληροφοριών.»ναν τέτοιο ρόλο μπορεί για παράδειγμα να παίξει ένα σύστημα G.I.S. Για να πετύχει τους στόχους της η CIPA: 55 Δημιουργεί δεσμούς και γέφυρες επιστημονικής επικοινωνίας ειδικών από διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα (αρχιτέκτονες, ιστορικούς, αρχαιολόγους, συντηρητές έργων τέχνης, ειδικούς στην φωτογραμμετρία και την τηλεπισκόπηση, στα συστήματα G.I.S., C.A.D. και γραφικών μέσω υπολογιστή και άλλες ειδικότητες). Οργανώνει και υποστηρίζει την ανταλλαγή ιδεών, γνώσης, εμπειριών και των αποτελεσμάτων της έρευνας και τεχνολογίας στον τομέα. Καθιερώνει επαφές μεταξύ αντίστοιχων ιδρυμάτων και εταιριών που ειδικεύονται σε φωτογραμμετρικές εργασίες ή στην κατασκευή αντίστοιχων συστημάτων και εξοπλισμού. Οργανώνει συμπόσια, συνέδρια, διασκέψεις, εργαστήρια, συνόδους και εξειδικευμένες σειρές μαθημάτων Συντονίζει εφαρμοσμένες ερευνητικές δραστηριότητες Αναλαμβάνει τον ρόλο επιστημονικού και τεχνικού εμπειρογνώμονα για συγκεκριμένα προγράμματα Οργανώνει το δίκτυο των Εθνικών και Διεθνών Επιτροπών Υποβάλλει μία ετήσια έκθεση δραστηριοτήτων στον Γενικό Γραμματέα του ICOMOS και στο Συμβούλιο του ISPRS η οποία δημοσιεύεται και στο Internet. Δημοσιεύει επίσης στο Internet την δομή της, το καταστατικό της και τις Οδηγίες της. Το Site της CIPA στο Internet μπορείτε να το επισκεφτείτε στην διεύθυνση:

142 ISPRS56 Το ISPRS (International Society for Photogrammetry and Remote Sensing) είναι μία μη κυβερνητική οργάνωση με αντικείμενο την ανάπτυξη της διεθνούς συνεργασίας με σκοπό την πρόοδο της Φωτογραμμετρίας και της Τηλεπισκόπισης και των εφαρμογών τους. Τα επιστημονικά πεδία του ISPRS περιλαμβάνουν την φωτογραμμετρία, την τηλεπισκόπιση, τα συστήματα G.I.S. και L.I S. καθώς επίσης και τις εφαρμογές τους στην χαρτογραφία, γεωδαισία, τοπογραφία, στις φυσικές και στις περιβαλλοντικές επιστήμες. Επίσης ενεργοποιείται σε εφαρμογές στον βιομηχανικό σχεδιασμό και κατασκευή, την αρχιτεκτονική και στην προστασία των μνημείων, στην ιατρική κλπ. Οι βασικές δραστηριότητες του ISPRS περιλαμβάνουν: Την βοήθεια στην οργάνωση εθνικών ή περιφερειακών οργανώσεων φωτογραμμετρίας και τηλεπισκόπισης Τον συντονισμό της έρευνας στην φωτογραμμετρία και την τηλεπισκόπιση Την οργάνωση ανά τακτά χρονικά διαστήματα συμποσίων και συνεδρίων Την εξασφάλιση της κυκλοφορίας σε παγκόσμιο επίπεδο των αρχείων των συζητήσεων και των αποτελεσμάτων της έρευνας με την δημοσίευση τους στα Διεθνή Αρχεία Φωτογραμμετρίας και Τηλεπισκόπισης (International Archives of Photogrammetry and Remote Sensing) Την ενθάρρυνση της δημοσίευσης και της ανταλλαγής επιστημονικών εργασιών (papers) και περιοδικών (journals) που έχουν σχέση με την φωτογραμμετρία και την τηλεπισκόπιση Την προώθηση της συνεργασίας και του συντονισμού με σχετικούς διεθνείς επιστημονικούς οργανισμούς. Οι ρίζες του ISPRS βρίσκονται στο 1910, έτος κατά το οποίο ιδρύθηκε το ISP (International Society for Photogrammetry). Μετά από 70 χρόνια εργασιών το όνομα αυτό άλλαξε σε ISPRS (International Society for Photogrammetry and Remote Sensing) ώστε να συμπεριλάβει και την τηλεπισκόπιση ICCROM57 Η απόφαση για την ίδρυση του ICCROM (International Centre for the Study of the Preservation and Restoration of Cultural Property) ήταν προϊόν της 9ης Συνδιάσκεψης της UNESCO που έγινε στο Νέο Δελχί το 1956, σε μία εποχή αυξανόμενου ενδιαφέροντος για την προστασία και συντήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Η διακυβερνητική οργάνωση που συστάθηκε εξελίχθηκε στο ICCROM στην Ρώμη το Είναι ο μοναδικός διεθνής φορέας που είναι εξουσιοδοτημένος με την προώθηση της προστασίας όλων των τύπων Πολιτιστικής Κληρονομιάς, κινητής και ακίνητης. Σήμερα περιλαμβάνει περισσότερα από 100 μέλη. Ο στόχος του είναι η βελτίωση της ποιότητας των τεχνικών προστασίας και της πληροφόρησης για την σημασία της Πολιτιστικής Το Site του ISPRS στο Internet μπορείτε να το επισκεφτείτε στην διεύθυνση: Το Site του ICCROM στο Internet μπορείτε να το επισκεφτείτε στην διεύθυνση:

143 Κληρονομιάς. Το ICCROM για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς δραστηριοποιείται στους πέντε παρακάτω τομείς: Εκπαίδευση Το ICCROM συμμετέχει στην εκπαίδευση όσων ασχολούνται με την προστασία και την συντήρηση με την ανάπτυξη νέων εκπαιδευτικών τεχνικών και μεθόδων, και με την οργάνωση επιστημονικών τεχνικών δραστηριοτήτων σε όλο τον κόσμο. Από το 1966 οι δραστηριότητες του ICCROM απασχόλησαν περισσότερους από 4000 ειδικούς επαγγελματίες. Πληροφόρηση Αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες τράπεζες πληροφοριών όσον αφορά την Πολιτιστική Κληρονομιά με περισσότερους από τίτλους, σε 80 γλώσσες, με 1200 εξειδικευμένα περιοδικά και ένα αρχείο που ξεπερνάει τις εικόνες. Παράλληλα με τις βιβλιογραφικές αναφορές για διεθνείς εκδηλώσεις και ευκαιρίες απασχόλησης με αντικείμενο την προστασία συντήρηση Έρευνα Οργανώνει και συντονίζει συναντήσεις για να επινοήση νέες προσεγγίσεις και μεθοδολογίες για την προώθηση του καθορισμού σε παγκόσμιο επίπεδο, μίας ηθικής, σαφώς ορισμένων προτύπων για την συντήρηση και την προστασία. Τα εργαστήρια του ICCROM είναι ταυτόχρονα ερευνητικά κέντρα και πηγές αναφοράς για τους εμπειρογνώμονες. Συνεργασία Όλες οι δραστηριότητες του ICCROM περιλαμβάνουν θεσμικούς και επαγγελματικούς συνεργάτες. Η συνεργασία παρέχεται με την μορφή τεχνικών συμβουλών, αλληλεπίδρασης με αντίστοιχους φορείς και ως εκπαίδευση και κατάρτιση επαγγελματιών. Υπεράσπιση Το ICCΡΟΜ διαδίδει εκπαιδευτικό υλικό, οργανώνει εργαστήρια και άλλες δραστηριότητες για να βελτιώσει την δημόσια πληροφόρηση και να υποστηρίξει την συντήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς»νας από τους κυριότερους στόχους της UNESCO είναι η προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Στην προσπάθεια της η Οργάνωση αυτή να καθορίσει τι είναι Πολιτιστική Κληρονομιά (cultural heritage) αναγκάστηκε να επεκτείνει τον ορισμό του μνημείου και να συμπεριλάβει και οικιστικά σύνολα, περιοχές φυσικού κάλλους και ενδιαφέροντος και κομμάτια της γης που απεικονίζουν την ιστορία του ανθρώπου πάνω σε αυτήν. Αυτά τα πολιτιστικά και φυσικά μνημεία συνιστούν (μαζί με αρκετά άλλα αντικείμενα πολιτισμού) μία μοναδική μαρτυρία της ύπαρξης του ανθρώπου. Η καταστροφή ή η εξαφάνισή τους θα αποτελέσουν μεγάλες απώλειες για όλους μας. Το αξιοπερίεργο είναι ότι αυτά ακριβώς τα μνημεία είναι τα πιο ευαίσθητα σε καταστροφές. Για τον σκοπό της καταγραφής και της προστασίας τους συντάχθηκε ένας κατάλογος με περιοχές (Sites) τα οποία τελούν υπό την προστασία της UNESCO. Βάση για αυτόν τον κατάλογο υπήρξε η Συνθήκη αναφορικά με την Προστασία της Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς (Convention Concerning the Protection of the World Cultural and Natural

144 Heritage) που υπογράφηκε στο Παρίσι στις 16 Νοεμβρίου του Μέχρι και τον εκέμβριο του 2003 την Συνθήκη αυτή έχουν υπογράψει 177 χώρες οι οποίες και δεσμεύονται να προστατεύουν τα μνημεία που βρίσκονται στο έδαφός τους μοιραζόμενες την ευθύνη διατήρησής τους για τις επόμενες γενιές με την διεθνή κοινότητα. Η Ελλάδα βρίσκεται από τις 17/07/1981 μέσα σε αυτές τις χώρες. Στόχοι της UNESCO είναι: α) να ενθαρρύνει περισσότερες χώρες να υπογράψουν τον κείμενο της Συνθήκης διασφαλίζοντας την προστασία της δικιάς τους Φυσικής και Πολιτιστικής Κληρονομιάς και β) να ενθαρρύνει τις χώρες μέλη να εμπλουτίσουν τον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς με περιοχές τους που ικανοποιούν τους όρους ένταξης. Με αυτήν την λογική ιδρύθηκε η Επιτροπή Παγκόσμιας Κληρονομιάς (World Heritage Committee) με σκοπό την καλύτερη οργάνωση της προστασίας των Μνημείων. Στον σκοπό της έχει την υποστήριξη του ICOMOS, του IUCN (World Conservation Union) και του ISPRS. Η επιτροπή αποτελείται από μέλη αντιπροσώπους 21 χωρών μελών που εκλέγονται από την Γενική Συνέλευση όλων των χωρών που συμμετέχουν στην Επιτροπή. Το σήμα που επινοήθηκε για τον Συμβολισμό της Παγκόσμιας Κληρονομιάς είναι κυκλικό σαν τον κόσμο συμβολίζοντας την φύση και έχει στο κέντρο ένα τετράγωνο, σχήμα που επινόησε ο άνθρωπος, ενώνοντας τα δύο σε μία άρρηκτη ένωση. Σύμφωνα λοιπόν με το κείμενο της Συνθήκης58 Άρθρο 1. Για τις ανάγκες της Συνέλευσης, ως πολιτιστική κληρονομιά θεωρούνται: Μνημεία: Αρχιτεκτονικά έργα, μνημειακά έργα γλυπτικής και ζωγραφικής, στοιχεία και δομές αρχαιολογικής φύσης, επιγραφές, σπηλαιογραφήματα καθώς επίσης και συνδυασμοί τους, τα οποία έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική επιστημονική, ιστορική ή καλλιτεχνική αξία. Ομάδες κτιρίων: Ομάδες μεμονωμένων ή συνδεδεμένων μεταξύ τους κτιρίων τα οποία λόγω της αρχιτεκτονικής τους, της συνάφειάς τους ή της χωροθέτησής τους έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική επιστημονική, ιστορική ή καλλιτεχνική αξία. Περιοχές: Ανθρώπινα κατασκευάσματα ή συνδυασμοί ανθρώπινων και φυσικών κατασκευών και περιοχές συμπεριλαμβανομένων και των αρχαιολογικών χώρων, που έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική ιστορική, αισθητική και ανθρωπολογική αξία. Άρθρο 2. Για τις ανάγκες της Συνέλευσης, ως φυσική κληρονομιά θεωρούνται: Φυσικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα: Αποτελούμενα από φυσικούς και βιολογικούς σχηματισμούς ή ομάδες τέτοιων σχηματισμών, που έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική αισθητική και επιστημονική αξία. Γεωλογικοί και φυσιογραφικοί σχηματισμοί: καθώς και αυστηρά καθορισμένες περιοχές που αποτελούν βιότοπο απειλούμενων με εξαφάνιση ειδών φυτών και ζώων, που έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική επιστημονική αξία ή αξία για την προστασία και συντήρησή τους. Φυσικές περιοχές: ή αυστηρά καθορισμένοι φυσικοί τομείς που έχουν εξαιρετικά σημαντική και καθολική επιστημονική αξία ή αξία για την προστασία και συντήρησή τους ή για την φυσική ομορφιά τους Με βάση αυτούς τους ορισμούς η UNESCO συνέταξε κάποιες Λειτουργικές Οδηγίες59 (Operational Guidelines) θέτοντας έτσι ορισμένα κριτήρια ώστε να μπορέσει κάποιο μνημείο ή άλλο στοιχείο πολιτιστικής ή φυσικής κληρονομιάς να ενταχθεί σε έναν Κατάλογο Το πλήρες κείµενο της Συνθήκης βρίσκεται στην διεύθυνση: Τις Λειτουργικές Οδηγίες (Operational Guidelines) µπορείτε να τις βρείτε στο Internet στο Site της Unesco στην διεύθυνση:

145 Παγκόσμιας Κληρονομιάς60 (World Heritage List) που συνέταξε. Ο Κατάλογος αυτός αναθεωρείται συνεχώς και σήμερα περιλαμβάνει περίπου 754 μνημεία (φυσικά και πολιτιστικά). Αυτά τα κριτήρια αποτελούν μία βασική κατευθυντήρια γραμμή ώστε να αναγνωριστεί ένα μνημείο ως στοιχείο Παγκόσμιας Πολιτιστικής ή Φυσικής Κληρονομιάς.»τσι λοιπόν και με βάση τα Άρθρα 1 και 2: Μνημεία, ομάδες κτιρίων ή περιοχές, όπως ορίζονται παραπάνω, που υποβάλλονται για ένταξη στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς θα θεωρούνται εξαιρετικής καθολικής αξίας για τους στόχους της Συνέλευσης εφόσον η Επιτροπή αναγνωρίσει ότι ικανοποιούν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω κριτήρια και διαπιστώσει την αυθεντικότητά τους. Τα κριτήρια αυτά καθορίζονται στις Λειτουργικές Οδηγίες. Κάθε περιοχή που υποβάλλεται θα πρέπει: Να αποτελεί αριστούργημα της ανθρώπινης δημιουργικής μεγαλοφυίας ή Να παρουσιάζει μία σημαντική ανταλλαγή ανθρωπίνων αξιών σε μία χρονική περίοδο ή στα πλαίσια ενός πολιτιστικού χώρου στις εξελίξεις της αρχιτεκτονικής, ή της τεχνολογίας, των μνημειωδών τεχνών, της πολεοδομίας ή του σχεδιασμού τοπίων ή Να αποτελεί μία μοναδική ή τουλάχιστον εξαιρετική μαρτυρία μίας πολιτιστικής παράδοσης ή ενός πολιτισμού που υπάρχει ή έχει εξαφανιστεί ή Να είναι σημαντικό παράδειγμα ενός τύπου ανοικοδόμησης ή αρχιτεκτονικού ή τεχνολογικού συνόλου ή τοπίου που υποδεικνύει σημαντικό στάδιο της ανθρώπινης ιστορίας ή Να είναι σημαντικό παράδειγμα παραδοσιακού ανθρώπινου καταυλισμού ή χρήσης γης αντιπροσωπεύοντας έναν πολιτισμό (ή πολιτισμούς) ειδικότερα εφόσον αυτό καταστεί ευαίσθητο υπό την προοπτική αμετάκλητων αλλαγών ή Να συνδέεται άμεσα και απτά με γεγονότα ή παραδόσεις, με ιδέες ή πεποιθήσεις, με καλλιτεχνικά και λογοτεχνικά έργα εξαιρετικής και καθολικής αξίας. (Η Επιτροπή θεωρεί ότι αυτό το κριτήριο μπορεί να δικαιολογήσει την ένταξη στον Κατάλογο μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις και μόνο σε συνδυασμό με άλλα πολιτιστικά ή φυσικά κριτήρια. Αντίστοιχα: Στοιχεία Φυσικής Κληρονομιάς, όπως ορίζονται παραπάνω, που υποβάλλονται για ένταξη στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς θα θεωρούνται εξαιρετικής καθολικής αξίας για τους στόχους της Συνέλευσης εφόσον η Επιτροπή αναγνωρίσει ότι ικανοποιούν ένα ή περισσότερα από τα παρακάτω κριτήρια και διαπιστώσει ότι ικανοποιούν τους όρους ακεραιότητας που τίθενται παρακάτω. Κάθε περιοχή που υποβάλλεται θα πρέπει: Να αποτελεί εξαιρετικό αντιπροσωπευτικό παράδειγμα σημαντικών σταδίων της ηλικίας της γης, συμπεριλαμβανομένων και στοιχείων της ιστορίας της ζωής, σημαντικών γεωλογικών διεργασιών διαμόρφωσης περιοχών, ή σημαντικών γεωμορφικών ή φυσιογραφικών χαρακτηριστικών ή Να είναι σημαντικό παράδειγμα που αντιπροσωπεύει σημαντικές τρέχουσες οικολογικές και βιολογικές διαδικασίες της εξέλιξης και της ανάπτυξης του 60 Μπορείτε να δείτε τον Κατάλογο µε πληροφορίες και likns προς τα αντίστοιχα µνηµεία και περιοχές στο:

146 επίγειου νερού, των θαλασσών και των παράκτιων και υδρόβιων οικοσυστημάτων και των κοινοτήτων φυτών και ζώων ή Να περιλαμβάνει ιδιαίτερα φυσικά φαινόμενα ή περιοχές εξαιρετικής φυσικής ομορφιάς και αισθητικής αξίας ή Να περιέχει τους πιο αξιόλογους και σημαντικούς βιότοπους για την συντήρηση στην περιοχή της βιολογικής ποικιλομορφίας συμπεριλαμβανομένων και των περιοχών στις οποίες βρίσκονται υπό εξαφάνιση είδη ή είδη εξαιρετικά σημαντικής και καθολικής επιστημονική αξία ή αξία για την προστασία και συντήρησή τους. Με βάση τα παραπάνω τα υπό ένταξη φυσικά ή πολιτιστικά μνημεία ελέγχονται κατά πόσο ικανοποιούν ένα ή και περισσότερα από τα κριτήρια. Κάθε μνημείο συνοδεύεται και από τον χαρακτηρισμό του κριτηρίου που ικανοποιούσε ή ικανοποιεί. ιαπιστώνουμε ότι το έργο αυτής της επιστημονικής επιτροπής είναι εξαιρετικά δύσκολο. Πρέπει να συμπεριλάβει ορίζοντάς τα, στοιχεία ποικιλόμορφα και πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Ταυτόχρονα πρέπει να κρίνει ποια μνημεία και περιοχές έχουν παγκόσμια αξία. Οι οδηγίες αυτές αποτελούν μία βάση με την οποία έχουμε την δυνατότητα να αποφασίσουμε αν ένα στοιχείο αποτελεί Πολιτιστική ή Φυσική Κληρονομιά. εν θα πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η UNESCO έκανε δεκτούς αυτούς τους ορισμούς κρίνοντας από μία παγκόσμια θεώρηση. Είναι λοιπόν πολύ φυσικό σε μικρότερη κλίμακα (εθνική ή τοπική) να υπάρχουν και άλλα δεδομένα τα οποία σε τοπικότερο επίπεδο να ορίζουν κάπως διαφορετικά την πολιτιστική κληρονομιά. Η πολιτιστική κουλτούρα του κάθε λαού, το βιοτικά και κοινωνικο-οικονομικά δεδομένα, οι θρησκευτικές πεποιθήσεις και δοξασίες ακόμα και η πολιτική τοποθέτηση, διαφοροποιούν πολλές φορές τα κριτήρια αυτά. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα στην ιστορία κατά τα οποία λαοί ή και περιοχές καθόρισαν στοιχεία της ιστορίας τους ή της κουλτούρας τους με βάση μία πολύ ιδιαίτερη αντιμετώπιση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Ο όρος Πολιτιστική Κληρονομιά και κατ επέκταση ο όρος Πολιτισμός είναι κάτι που άρχισε να απασχολεί το ανθρώπινο γένος σχετικά πρόσφατα στην ιστορία του. Ως όρος δεν σήμαινε πάντα το ίδιο. Ειδικότερα τις τελευταίες δεκαετίες ο όρος της Πολιτιστικής Κληρονομιάς άρχισε να περνάει μία εννοιολογική αλλαγή και να συνδέεται όλο και πιο έντονα με τον Πολιτισμό.»χοντας παλιότερα την έννοια των μνημειακών υπολειμμάτων πολιτισμών, άρχισε να συνδέεται και με έννοιες όπως η εθνογραφική ή η βιομηχανική κληρονομιά. Αργότερα έγινε προσπάθεια να επεκταθεί ο όρος περιλαμβάνοντας και περιγράφοντας και αντικείμενα της άϋλης κληρονομιάς. Η ανάγκη αυτή προήλθε κυρίως από την προσοχή που δόθηκε στα τελευταία χρόνια σε ανθρωπιστικές μελέτες, στις δραματικές τέχνες, στην γλωσσολογία, την παραδοσιακή μουσική καθώς επίσης και στα πληροφοριακά πνευματικά, θρησκευτικά συστήματα στα οποία βασίστηκαν πολλές δημιουργίες. ιαπιστώνουμε λοιπόν ότι η έννοια της Πολιτιστικής Κληρονομιάς διαμέσου των χρόνων καθορίζεται από πολλούς και διαφορετικούς παράγοντες κάνοντας αδύνατη την αποδοχή ενός (έστω και γενικευμένου) ορισμού της. Πρόκειται για μία ανοιχτή, κατά συνέπεια, έννοια που αντιπροσωπεύει κάθε στιγμή την τρέχουσα πολιτιστική ευαισθησία σε σχέση και με τα κομμάτια του παρελθόντος. Αυτό είναι κάτι που ένας επιστήμονας το έχει πάντα υπ όψιν του όταν ασχολείται με θέματα που αφορούν μνημεία (πολιτιστικά ή φυσικά), αναγνωρίζοντας την σημασία τους σε τοπικό ή παγκόσμιο επίπεδο, προσπαθώντας να μην παραγνωρίσει καμία από τις δύο αλλά τοποθετώντας ταυτόχρονα σωστές προτεραιότητες στην αξία και τον τρόπο αντιμετώπισής τους. Η UNESCO συντάσσοντας αυτόν τον Κατάλογο αναγκάστηκε να προχωρήσει και σε άλλες κατηγοριοποιήσεις ώστε να κάνει ευκολότερη την μελέτη και την προστασία των περιοχών αυτών.»τσι χώρισε τα στοιχεία Φυσικής Κληρονομιάς σε: Περιοχές απολιθωμάτων (Fossil Sites) Οι περιοχές των απολιθωμάτων απεικονίζουν την μνήμη της Γης και ανήκουν στην

147 Παγκόσμια Κληρονομιά. Αποτελούν μάρτυρες των πρώτων γεωλογικών εποχών και ρίχνουν φως στην εξέλιξη του πλανήτη. Οι περιοχές με απολιθώματα φυτών και ζώων μας επιτρέπουν να αποκρυπτογραφήσουμε βήμα βήμα την ιστορία της ζωής. Με την ερμηνεία των παλαιοντολογικών ευρημάτων προσεγγίζουμε στην εποχή που εμφανίστηκε η ανθρωπότητα. Η σε βάθος γνώση της γεωλογικής και βιολογικής εξέλιξης και η κατανόηση της ανάπτυξης των επίγειων και υδρόβιων οικοσυστημάτων είναι απαραίτητα στοιχεία προκειμένου να γίνει πλήρως κατανοητό και σεβαστό το περιβάλλον του πλανήτη μας. Κατά συνέπεια ολόκληρη η διεθνής κοινότητα ενδιαφέρεται για την προστασία των σημαντικότερων γεωλογικών και παλαιοντολογικών περιοχών του πλανήτη. Προστατευόμενες βιόσφαιρες (Biosphere Reserves) Οι προστατευόμενες βιόσφαιρες είναι περιοχές επίγειων και υδρόβιων οικοσυστημάτων τα οποία διεθνώς καθορίστηκαν με το πλαίσιο του προγράμματος της UNESCO µνθρωπος και Βιόσφαιρα (Man and the Biosphere MAB). Υγρότοποι Ramsar (Ramsar Wetlands) Η συνθήκη των Υγροβιότοπων υπογράφτηκε στο Ramsar του Ιράν το 1971 και είναι μία διακυβερνητική συνθήκη που παρέχει το πλαίσιο για εθνική δράση και διεθνή συνεργασία για την προστασία και την ορθολογιστική χρήση των υγροβιότοπων και των πόρων τους. Ο Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς περιλαμβάνει και περιοχές οι οποίες δεν είναι πλήρως συμβατές με την συνθήκη Ramsar αλλά θεωρήθηκαν σημαντικές για την Φυσική Κληρονομιά. Τροπικά δάση (Tropical Forests)»χει υπολογιστεί ότι στα τροπικά δάση απαντάται περίπου το 70% της παγκόσμιας βιοποικιλομορφίας. Ήδη στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO περιέχονται 48 τροπικά δάση που καλύπτουν συνολικά περισσότερα από 32.2 εκατομμύρια εκτάρια. Με αυτόν τον τρόπο η Συνθήκη της Παγκόσμιας Κληρονομιάς παίζει σημαντικό ρόλο στην διατήρηση της βιοποικιλομορφίας. Στις υπό προστασία περιοχές παρέχεται βοήθεια για την αντιμετώπιση προβλημάτων σχετικών με την υπερεκμετάλλευση των τροπικών δασών προσφέροντας καταφύγιο σε φυτά και ζώα δρώντας παράλληλα και ως μία πηγή έμπνευσης για τους ανθρώπους, πράγμα που μπορεί να φανεί ζωτικής σημασίας στην ανθρωπότητα καθώς προσπαθεί να προσαρμοστεί σε ένα αβέβαιο μέλλον. Η προστασία της πλούσιας ποικιλίας των ειδών και των οικοσυστημάτων στα υπό προστασία τροπικά δάση είναι κορυφαία προτεραιότητα στις διεθνείς προσπάθειες της UNESCO. Βιογεωγραφικές περιοχές (Biogeographical Regions) Η αναγνώριση και προστασία της Παγκόσμιας Φυσικής Κληρονομιάς εξαρτάται από τον βαθμό κατανόησης των οικοσυστημάτων και των συνηθειών των φυτών και ζώων που κατοικούν σε αυτά. Η κατάταξη περιοχών ως Βιογεωγραφικές περιοχές μας βοηθάει ώστε να εκτιμήσουμε το μεγάλο φάσμα των περιοχών που χρήζουν προστασίας. Ο διαχωρισμός της UNESCO στηρίχθηκε και σε μία κατηγοριοποίηση σε οκτώ βιογεωγραφικές ζώνες. Νεοαρκτική Ζώνη Nearctic Realm Παλαιοαρκτική Ζώνη Palaearctic Realm Αφρικοτροπική Ζώνη Africotropical Realm Ινδομαλαϊκή Ζώνη Indomalayan Realm Ωκεανική Ζώνη Oceanian Realm Αυστραλιανή Ζώνη Australian Realm

148 Ανταρκτική Ζώνη Antarctic Realm Νεοτροπική Ζώνη Neotropical Realm Ενώ ο διαχωρισμός των στοιχείων Πολιτιστικής Κληρονομιάς έγινε ως εξής: Περιοχές πρωτανθρώπων (Hominid Sites) Η προέλευση του ανθρώπου είναι ένα αντικείμενο παγκόσμιου ενδιαφέροντος. Τα ερωτήματα που ζητούν απάντηση δεν αφορούν μόνο το πώς, πότε και που εξελίχθηκε το ανθρώπινο είδος, αλλά και τις ρίζες προέλευσης κάθε φυλής. Όλα αυτά τα ερωτήματα χρειάζονται τις αποδείξεις που προσφέρουν τα απολιθώματα. Απαιτούν στοιχεία που συλλέγονται από διαφορετικές περιοχές του πλανήτη. Η γνώση μας για τα απολιθώματα έχει μεγαλώσει τα τελευταία πενήντα χρόνια ιδιαίτερα μετά τις ανακαλύψεις στις κοιλάδες της Αφρικανικής Ηπείρου. Βιομηχανικές περιοχές (Industrial Sites) Η βιομηχανική επανάσταση μεταμόρφωσε τόσο περιοχές ολόκληρες όσο και τον τρόπο ζωής. Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν για να εξάγουν υλικά από την γη και να εκμεταλλευτούν τα μεταλλευτικά και τα αγροτικά προϊόντα, οδήγησαν σε σημαντικά επιτεύγματα και σε μεγαλοπρεπή κατασκευάσματα μαρτυρώντας την δημιουργική ιδιοφυΐα της ανθρωπότητας. Η ραγδαία τεχνολογική ανάπτυξη και η απογύμνωση ορισμένων φυσικών περιοχών οδήγησε πολλές βιομηχανικές περιοχές στην εγκατάλειψη. Για να σωθούν από την ερήμωση και την καταστροφή η UNESCO συμπεριέλαβε στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς έναν αριθμό ορυχείων, εργοστασίων, σιδηρουργείων και βιομηχανικών προϊόντων. Ως θεματοφύλακες του παρελθόντος αυτές οι περιοχές μαρτυρούν τις δοκιμασίες και τα κατορθώματα των ανθρώπων που εργάστηκαν εκεί. Οι Βιομηχανικές περιοχές είναι σημαντικοί σταθμοί της ιστορίας της ανθρωπότητας υποδεικνύοντας την διπλή δύναμη δημιουργίας και καταστροφής που γεννάει ταυτόχρονα την πρόοδο και την ανοησία. Συγκεντρώνουν την ελπίδα για μία καλύτερη ζωή και ακόμα μεγαλύτερο έλεγχο πάνω στην ύλη. Τα τελευταία 30 χρόνια έφεραν ολοένα αυξανόμενο ενδιαφέρον στην σημασία της βιομηχανικής ιστορίας για την κατανόηση της κληρονομιάς μας. Η νέα επιστήμη της βιομηχανικής αρχαιολογίας αναγνωρίζει στα χειροτεχνήματα των εργασιακών χώρων την ίδια αξία και σημασία με αυτήν των θρησκευτικών ή οικιακών χειροποίητων κατασκευασμάτων με τα οποία ασχολούνται κυρίως οι αρχιτέκτονες και στα οποία έχει δοθεί όλο το βάρος διαμέσου των αιώνων. Η βιομηχανική μας κληρονομιά περιλαμβάνει εκτός από τους μύλους και τα εργοστάσια, τις κοινωνικές και μηχανικές εξελίξεις που προήλθαν από τις νέες τεχνολογίες: πόλεις, κανάλια, σιδηρόδρομοι, γέφυρες και άλλα μέσα μεταφοράς και μηχανικών επιτευγμάτων. Πολιτιστικά τοπία (Cultural Landscapes) Υπάρχει μεγάλη ποικιλία Πολιτιστικών Τοπίων που αντιπροσωπεύουν διάφορες περιοχές του κόσμου. Οι συνδυασμένες ενέργειες του ανθρώπου και της φύσης εκφράζουν μία μακριά και στενή σχέση μεταξύ ανθρώπων και φυσικού περιβάλλοντος. Ορισμένες περιοχές αντικατοπτρίζουν τεχνικές χρήσεων γης που συντηρούν και προστατεύουν την βιοποικιλομορφία. Άλλες συνδυάζουν τις απόψεις και τα θρησκευτικά πιστεύω των κατοίκων τους με καλλιτεχνικά ή παραδοσιακά έθιμα δίνοντας υπόσταση σε μία βαθιά θρησκευτική σχέση των ανθρώπων με την φύση. Για να διατηρηθεί η ποικιλία των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του, για να προστατευθούν οι παραδόσεις που συνεχίζονται και να διατηρηθούν τα ίχνη όσων εξαφανίστηκαν, αυτές οι τοποθεσίες προστατεύονται από

149 την UNESCO με τον όρο Πολιτιστικά Τοπία. Αυτές οι περιοχές πιστοποιούν την δημιουργική ιδιοφυΐα, την κοινωνική εξέλιξη και την πνευματική ζωντάνια της ανθρωπότητας. Αποτελούν τμήμα της συλλογικής μας ταυτότητας. Βραχώδεις περιοχές (Rock-Art Sites) Οι προϊστορικές ζωγραφιές και τα σχέδια σε επιφάνειες βράχων, γνωστές και ως βραχοτεχνήματα, δημιουργήθηκαν από ανθρώπους που δεν γνώριζαν να γράφουν με την έννοια που ξέρουμε σήμερα. Ξεκινώντας με την εμφάνιση του χόμο σάπιενς, προσφέρουν ένα πολύ σημαντικό κομμάτι της ιστορίας των ανθρωπίνων όντων πριν την επινόηση της γραφής. Αυτή η μορφή τέχνης αποτελεί δείγμα ανθρώπινης κουλτούρας. ιακοσμημένες με χιλιάδες σχέδια, οι εκατοντάδες περιοχές βραχοτεχνημάτων που καταγράφονται σε όλον τον πλανήτη περιλαμβάνουν αιώνες ανθρώπινης καλλιτεχνικής δημιουργίας. Από τα χρόνια των πρώτων ανθρώπων κυνηγών, τα βραχογραφήματα απεικόνιζαν την καθημερινή ζωή, τις πεποιθήσεις και τα σημαντικά ερωτήματα στα διαφορετικά επίπεδα της εξέλιξης στην ανθρώπινη κοινωνία. Μέσω αυτής της τέχνης αποκαλύφθηκαν εννοιολογικά και επικοινωνιακά στοιχεία ενώ ταυτόχρονα έγιναν γνωστά θεμελιώδη ανθρώπινα χαρακτηριστικά όπως η γνώση, η τέχνη, η φαντασία και η θρησκεία.»χουν ανακαλυφθεί και καταγραφεί περισσότερες από περιοχές με βραχοτεχνήματα. Περιλαμβάνουν είδωλα, πέτρινες πλάκες, χαραγμένα κόκαλα και διακοσμημένα κέρατα και ξύλα τα οποία ανήκουν σε μουσεία, αίθουσες τέχνης και ιδιωτικές συλλογές. Εντούτοις το σύνολο αυτής της καλλιτεχνικής παραγωγής απλώνεται και στις πέντε ηπείρους, αριθμώντας σε περίπου περιοχές οι οποίες περιέχουν περισσότερα από 20 εκατομμύρια έργα τέχνης. Σήμερα περισσότερο από το 99 % της προϊστορικής τέχνης αποτελείται από βραχοτεχνήματα. Ο συνολικός όμως αριθμός αυτών των αντικειμένων τέχνης μπορεί να είναι σημαντικά μεγαλύτερος. Ιστορικές πόλεις και χωριά (Historic Cities and Towns) Τα τελευταία χρόνια ο Κατάλογος Παγκόσμιας Κληρονομιάς εμπλουτίστηκε με την προσθήκη πολιτιστικών περιοχών που καλύπτουν και απεικονίζουν νέες περιοχές περιλαμβάνοντας αστικά τοπία. Τα μνημεία των πόλεών μας σε θεότητες και ηγέτες απασχολούν όλο και περισσότερο τους επιστήμονες στα πλαίσια του αστικού ιστού. Όπως δηλώθηκε σε ένα συνέδριο της UNESCO το 1976: Οι ιστορικές περιοχές είναι μέρος του καθημερινού περιβάλλοντος των ανθρώπινων όντων παντού. Αντιπροσωπεύουν την ζωντανή παρουσία του παρελθόντος που τα διαμόρφωσε. Επιβίωσαν μέσω των χρόνων ως απτές αποδείξεις του πλούτου και της ποικιλομορφίας των πολιτιστικών, θρησκευτικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων. Η προστασία και η ένταξή τους στην ζωή της σύγχρονης κοινωνίας αποτελεί βασικό παράγοντα της πολεοδομίας και της χωροταξίας. Η εστίαση στα αστικά περιβάλλοντα ενισχύει την διατήρηση κάθε ιστορικής περιοχής ως σύνολο που καλύπτει όχι μόνο τα οικιστικά της στοιχεία αλλά και τις ανθρώπινες δραστηριότητες. Ο στόχος είναι να συντηρηθεί το ανθρώπινο πρόσωπο της πόλης συνδέοντας με αυτόν τον τρόπο την σύγχρονη ζωή με το παρελθόν και συμβάλλοντας στην ομαδική συνειδητοποίηση και την πολιτική υπερηφάνεια. Θα πρέπει να τονίσουμε ότι σε αυτήν την κατηγορία εντάσσονται κυρίως ιστορικά κέντρα πόλεων τα οποία αντιμετωπίζονται ως ενιαία σύνολα και όχι σύνολα μνημείων. Αυτή η διευκρίνιση κρίνεται απαραίτητη ώστε να μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε την κατηγορία αυτήν ως κάτι το ιδιαίτερο που ασχολείται με ένα σύνολο και όχι αυτά καθεαυτά τα μέρη του

150 Τέλος υπάρχουν και ορισμένες περιοχές που δεν ανήκουν αυστηρά σε μία από τις παραπάνω κατηγορίες (Πολιτιστικά ή Φυσικά Μνημεία) και αποτελούν μία ξεχωριστή ομάδα (Mixed Natural and Cultural Properties) Μνημεία υπό την προστασία της UNESCO στην Ελλάδα Στην Ελλάδα έχουν αναγνωριστεί 16 μνημεία τα οποία προστατεύονται από την UNESCO. Τα μνημεία αυτά φαίνονται στον παρακάτω πίνακα και είναι ταξινομημένα σύμφωνα με την χρονολογία που εντάχθηκαν στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς. Πίνακας 5-2 Τα Πολιτιστικά αγαθά της Ελλάδας που περιλαμβάνονται στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco Έτος Ένταξης Πολιτιστικά Αγαθά Ναός του Επικούριου Απόλλωνα στις Βάσσες Αρχαιολογικός χώρος των Δελφών 1987 Ακρόπολη Αθηνών Ο Ναός του Επικούριου Απόλλωνα βρίσκεται στον νομό Ηλείας, εντός της περιοχής παρέμβασης

151 1988 µγιο Όρος Μετέωρα Παλαιοχριστιανικά και Βυζαντινά Μνημεία της Θεσσαλονίκης

152 1988 Αρχαιολογικός χώρος Επιδαύρου Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου Αρχαιολογικός χώρος Ολυμπίας62 Ο αρχαιολογικός χώρος της Ολυμπίας βρίσκεται στον νομό Ηλείας, εντός της περιοχής παρέμβασης

153 1989 Μυστράς 1990 Δήλος 1990 Μοναστήρια: Δαφνίου, Οσίου Λουκά και Νέα Μονή Χίου 1992 Πυθαγόρειο και Ηραίον Σάμου

154 1996 Αρχαιολογικός χώρος Βεργίνας Η διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος ως μοχλός ανάπτυξης του πολιτισμού Ο πολιτισμός είναι μία αντανάκλαση του εαυτού μας.»να παράθυρο της κοινωνίας μας προς τον έξω κόσμο.»νας συνδετικός κρίκος μεταξύ των λαών σε πολλούς τομείς, π.χ. στη βελτίωση της γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού, στη διατήρηση και προστασία της κληρονομιάς, σε μη εμπορικές πολιτιστικές ανταλλαγές, στην καλλιτεχνική δημιουργία κ.λπ. Υπάρχουν σημαντικοί λόγοι που οδηγούν σε μεταβολή της συμβατής κατανόησης και προσέγγισης του πολιτισμού κυρίως λόγω των μοναδικών χαρακτηριστικών των πολιτιστικών προϊόντων. Τα χαρακτηριστικά αυτά πρέπει να ληφθούν υπόψη στην άσκηση της δημόσιας πολιτικής, για την σωστή διαχείριση του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας. Τα πολιτιστικά προϊόντα διαφοροποιούνται σημαντικά από τα υπόλοιπα προϊόντα. Σε αντίθεση με τα βιομηχανικά προϊόντα τα πολιτιστικά προϊόντα δεν καταναλώνονται ανά μονάδα σε μια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, αλλά κάθε μονάδα σχεδιάζεται για να χρησιμοποιηθεί επανειλημμένα από αρκετούς καταναλωτές με αποτέλεσμα να αποκτούν μεγαλύτερη αξία χρήσης. Ενώ η αξία των βιομηχανικών προϊόντων μειώνεται με τη χρήση τους το ακριβώς αντίθετο συμβαίνει με τα πολιτιστικά προϊόντα. Παραδείγματος χάριν, η αξία ενός έργου ή ενός βιβλίου αυξάνεται εκθετικά με τη χρήση του. Η εισαγωγή των υποδομών και των δικτύων που διευκολύνουν τη διάχυση των ιδεών μετέβαλε ουσιαστικά το οικονομικό περιβάλλον. Η οικονομική αξία της προσωπικής δημιουργικής έκφρασης μπορεί πλέον να αυξηθεί εκθετικά, διότι η ανάδειξη και διάδοση των ιδεών επιτρέπει την ενίσχυση της ζήτησης των ιδεών αυτών και της εφαρμογής τους. Η παραδοσιακή θεώρηση του πολιτισμού τείνει να καθορίζει τον πολιτισμό ως ένα αποδεκτό, κληρονομημένο σωρευμένο σώμα τέχνης, αισθητικής μορφής, συμβολικών εννοιών, πρακτικών και θεσμών. Με βάση τον καθορισμό αυτό η προσέγγιση του πολιτισμού μπορεί να είναι: 1. αισθητική, δηλαδή, να αφορά τα πολιτιστικά ευρήματα που διέπουν την ιστορία της τέχνης, 2. ανθρωπολογική, δηλαδή να αφορά την ουσιαστική ποιότητα των πολιτιστικών πρακτικών,

155 3. εμπορική, δηλαδή να αφορά το μέγεθος των αγορών για μαζική παραγωγή πολιτιστικών προϊόντων. Ωστόσο οι προσεγγίσεις αυτές είναι ανεπαρκείς δεδομένου ότι το σημαντικότερο θέμα που αφορά τον πολιτισμό δεν είναι η κληροδότηση του παρελθόντος αλλά οι εφευρετικές και δημιουργικές δυνατότητες του παρόντος. Η πραγματική αξιολόγηση της ποιότητας και της βαρύτητας του πολιτισμού σε μια κοινωνία είναι η δυναμική του δηλαδή το περιβάλλον εκείνο που προάγει την πρωτοτυπία, τη σύνθεση, αλλά και το εύρος της κοινωνικής συμμετοχής στη δημιουργία νέων ιδεών. Στη σημερινή κοινωνία της πληροφορίας καθίσταται ιδιαίτερης σημασίας η προαγωγή ενός περιβάλλοντος κατάλληλου για δημιουργική ανάπτυξη μέσω της κοινωνίας και της οικονομίας. Η στατική προσέγγιση του πολιτισμού δηλαδή η υιοθέτηση της προστασίας της πολιτιστικής κληρονομιάς ως αποκλειστικός σκοπός της πολιτικής πολιτισμού οδηγεί σε στασιμότητα της δημιουργίας. Ο πολιτισμός διατηρείται διαχρονικά μόνο στο βαθμό που είναι εφευρετικός, δημιουργικός και εξελικτικός με τρόπο που προάγει την παραγωγή των ιδεών δια μέσου όλων των κοινωνικών ομάδων και τάξεων. Δηλαδή όταν μεταλαμπαδεύεται στην παραγωγή γνώσης και ιδεών και όχι όταν απλώς κληροδοτείται στα πολιτιστικά μνημεία. Μόνο σε μια δυναμική προσέγγιση του πολιτισμού, η κληροδότηση και παράδοση έχουν πραγματική σημασία. Το κύριο πολιτιστικό ενδιαφέρον οφείλει να επικεντρωθεί στη διαμόρφωση του κατάλληλου περιβάλλοντος (θεσμικού, νομικού, εκπαιδευτικού, υποδομής, πρόσβασης κ.λπ.) που θα συνεισφέρει και θα προάγει αυτή τη δυναμική. Η Ευρωπαική»νωση τα τελευταία χρόνια με την συνθήκη του Μάαστριχτ υιοθέτησε ρητά την ανάγκη ανάπτυξης των πολιτισμών αποδεχόμενη πόσο σημαντική είναι η εθνική πολυμορφία και προβάλλοντας ταυτόχρονα την κοινή πολιτιστική κληρονομιά των κρατών-μελών της. Με έργα για την Ελλάδα που ξεπερνούν τα 1,4 δις. ευρώ εκτιμάται ότι επηρεάστηκε θετικά ένα μικρό μόνο μέρος του πολιτιστικού δυναμικού της χώρας. Οι κύριοι άξονες παρέμβασης είναι η Προστασία και Ανάδειξη της Πολιτιστικής Κληρονομιάς και η Ανάπτυξη του Σύγχρονου Ελληνικού Πολιτισμού Ο κύριος όγκος αφορά σε επενδύσεις υποδομών σε μνημεία και μουσεία, καθώς και στον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού. Ειδικότερα: Μουσεία Προώθηση μιας σύγχρονης μουσειολογικής αντίληψης, ανάδειξη της εκπαιδευτικής τους διάστασης και των περιοδικών εκθέσεών τους, ένταξή τους στην καθημερινή πολιτιστική ζωή του τόπου, αλλαγή της επικοινωνιακής τους πολιτικής κ.ο.κ. Στον τομέα αυτό έχει σημειωθεί πολύ σημαντική πρόοδος, καθώς ένα πανελλαδικό δίκτυο μουσείων καλύπτει πλέον το σύνολο της Επικράτειας. Οι σημαντικότερες πόλεις της χώρας, και παράλληλα οι σημαντικότεροι αρχαιολογικοί χώροι της, αποκτούν αξιόλογες και εκσυγχρονισμένες μουσειακές υποδομές, τόσο από την άποψη της κτηριακής υποδομής, όσο και από την άποψη των νέων εκθέσεων οι οποίες συμβάλλουν αποφασιστικά στην αύξηση της επισκεψιμότητας. Αναφέρονται ενδεικτικά, πέραν του νέου Μουσείου Ακρόπολης, τα εξής μουσεία: Εθνικό Αρχαιολογικό, Αρχαιολογικά Θεσσαλονίκης Πάτρας Ηρακλείου Ολυμπίας Δελφών Ρόδου - Ιωαννίνων Θηβών Ναυπλίου, κ.λπ. Επίσης, αναφέρονται τα Βυζαντινά Μουσεία Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Υπό την προϋπόθεση, ότι μία σειρά έργων που σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη θα ολοκληρωθεί, κάτι που αντικειμενικά είναι εφικτό, φαίνεται ότι ο τομέας των μουσείων θα αποκτήσει μία ικανοποιητική υποδομή. Στα περισσότερα μουσεία άλλωστε έχουν δημιουργηθεί νέες εκθέσεις, οι οποίες θα ανανεώσουν το ενδιαφέρον του κοινού και θα προκαλέσουν αύξηση της επισκεψιμότητας. Αυτή η υποδομή πρέπει να αξιοποιηθεί κατάλληλα στο αμέσως

156 προσεχές διάστημα. Χωρίς, δηλαδή, να αποκλειστεί πλήρως η συνέχιση των εργασιών που σχετίζονται με τις μουσειακές υποδομές, το κύριο βάρος θα πρέπει να δοθεί στην προώθηση ενεργειών τόνωσης της ζήτησης (κάρτες μειωμένων εισιτηρίων, εκπαιδευτικά προγράμματα, δίκτυα κ.λπ.). Αρχαιολογικοί Χώροι και Μνημεία Συνέχιση του επίπονου και χρονοβόρου προγράμματος στερέωσης και συντήρησης, ανάδειξη των χώρων, προσέλκυση επισκεπτών με την ένταξη χώρων και μνημείων σε πολιτιστικές διαδρομές, ειδική σήμανση, ένταξη μνημείων στη σύγχρονη πολιτιστική ζωή (ολοκληρωμένες χρήσεις των μνημείων κ.λπ.). Επεμβάσεις στην Ακρόπολη των Αθηνών και στους πέριξ αρχαιολογικούς χώρους, καθώς και στους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της χώρας: Μυκήνες, Τίρυνθα, Ολυμπία, αρχαία Μεσσήνη, Δήλος, Κνωσός, Φαιστός, Λίνδος, Πέλλα, Βεργίνα, Φίλιπποι, Δωδώνη, Νικόπολη, Μεσαιωνική Ρόδος, Μυστράς, κ.λπ. Η συνέχιση του επίπονου, επιστημονικά απαιτητικού και τεχνικά πολύπλοκου έργου της προστασίας και ανάδειξης του μνημειακού πλούτου της Ελλάδας μπορεί και πρέπει να συνεχιστεί. Ακόμη, η ανάπτυξη ενός προγράμματος τόνωσης της ζήτησης παράλληλα και σε συνδυασμό με το αντίστοιχο στο χώρο των μουσείων θα αποφέρει πολλά πλεονεκτήματα. Τόσο στα αστικά κέντρα, όσο και στην ύπαιθρο θα πρέπει να υπάρξει συνδυασμένη προσπάθεια προστασίας και ανάδειξης του φυσικού περιβάλλοντος και των μνημείων, αλλά και παράλληλη αξιοποίησή τους με την ενίσχυση ήπιων μορφών οικονομικής δραστηριότητας. Σύγχρονος Πολιτισμός Η δημιουργία βασικής υποδομής και μεγάλων θεσμών-σημείων αναφοράς ευρύτερων περιοχών ή μιας τέχνης, έχει επικουρικό ρόλο σε ό,τι αφορά τη σύγχρονη πολιτιστική δημιουργία. Με την ολοκλήρωση των έργων η χώρα θα αποκτήσει αξιόλογες υποδομές, οι οποίες όμως δεν θα καλύψουν πλήρως το κενό που υπάρχει. Οι υποδομές που έχουν δημιουργηθεί αναμένεται ότι θα αξιοποιηθούν κατάλληλα με επενδύσεις τόνωσης της ζήτησης. Επίσης εφαρμόζονται ερευνητικές δράσεις, και εφαρμογές υψηλής τεχνολογίας όπως χρήση laser για καθαρισμό επιφανειών μνημείων,κ.λπ. Το πολιτιστικό απόθεμα αποτελεί ισχυρό κίνητρο και παράγοντα ισόρροπης ανάπτυξης των περιφερειών και συμβάλλει ιδιαίτερα στην περιφερειακή ανάπτυξη μέσα από την προώθηση υποδομών και δραστηριοτήτων της πολιτιστικής κληρονομιάς και του σύγχρονου πολιτισμού. Ο μνημειακός πλούτος και η πολιτιστική κληρονομιά είναι διάσπαρτες σε όλη την επικράτεια και η ανάδειξή τους αποτελεί ισχυρό πλεονέκτημα, ώστε να καταστούν διάφορες περιοχές, ακόμα και αγροτικές ή μικρές πόλεις και οικισμοί, ελκυστικοί τουριστικοί προορισμοί. Η κατάλληλη αξιοποίησή τους μπορεί να αποτελέσει πόλο ευρύτερης κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης, κυρίως σε γεωγραφικά μειονεκτούσες περιοχές (νησιωτικός χώρος, ορεινοί όγκοι), οι οποίες όμως διαθέτουν αξιόλογο πλούτο. Για παράδειγμα, είναι γνωστό ότι ο μνημειακός πλούτος του Αιγαίου καλύπτει το σύνολο του νησιωτικού χώρου, ακόμη και τα μικρότερα νησιά της λεγόμενης άγονης γραμμής.»τσι, σχεδιάστηκαν και υλοποιούνται έργα σε μικρά και λιγότερο αναπτυγμένα νησιά του Αιγαίου (π.χ. Σαμοθράκη, Ψαρά, Τήλος, Νίσυρος, Καστελόριζο, κ.λπ.). Ανάλογα, στις ορεινές περιοχές σχεδιάστηκαν και υλοποιούνται έργα ανάδειξης αρχαίων πόλεων (π.χ. Θεσπρωτία), βυζαντινών μνημείων (π.χ. Ευρυτανία), καθώς και έργα παραδοσιακής αρχιτεκτονικής (αρχοντικά, γεφύρια, καλντερίμια, κ.λπ). Ο πολιτισμός αποτελεί επίσης παράγοντα αναβάθμισης και προστασίας του περιβάλλοντος και πρόληψης κινδύνων. Η προστασία και ανάδειξη των μνημείων και των αρχαιολογικών χώρων βρίσκεται σε άμεση σχέση και αλληλεπίδραση με την προστασία του φυσικού και αστικού περιβάλλοντος. Σε ό,τι αφορά το σύγχρονο αστικό τοπίο, υπογραμμίζονται τα θετικά αποτελέσματα που έχει η ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων στην Αθήνα

157 Με το σύνολο των έργων της ενοποίησης αναδείχθηκαν αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, ενώ παράλληλα αποκαταστάθηκαν κτήρια στον αστικό ιστό γύρω από αυτούς. Επίσης, δημιουργήθηκαν ελεύθεροι και κοινόχρηστοι χώροι στην περίμετρο των αρχαιολογικών χώρων, δημιουργώντας ένα περιβάλλον περιπάτου και ήπιων δραστηριοτήτων αναψυχής. Οι ίδιοι οι αρχαιολογικοί χώροι λειτουργούν ταυτόχρονα ως δημόσιοι κήποι ανακουφίζοντας το πυκνοδομημένο και ασφυκτικό αστικό περιβάλλον.»να άλλο σημαντικό παράδειγμα με πολύ θετικό αντίκτυπο είναι το πρόγραμμα αναστηλώσεων και αναδείξεων στη μεσαιωνική πόλη της Ρόδου. Ο τομέας του Πολιτισμού παράγει άμεσα απασχόληση κατά την εκτέλεση των έργων τόσο στις αυτεπιστασίες όσο και στα κτηριακά έργα. Η απασχόληση αυτή, που καλύπτει όχι μόνο εργατοτεχνίτες αλλά και επιστημονικές ειδικότητες (αρχαιολόγοι, μηχανικοί, συντηρητές, κ.λπ.), δίνει επαγγελματική διέξοδο κυρίως σε νέους οι οποίοι αποκτούν σημαντική επαγγελματική εμπειρία και επιστημονικές γνώσεις, εφόδια σημαντικά για τη μελλοντική τους σταδιοδρομία. Επίσης, παράγει απασχόληση κατά τη φάση λειτουργίας των υποδομών που δημιουργούνται. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειωθεί ότι οι νέες θέσεις εργασίας που δημιουργούνται αφορούν όχι μόνο τον τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς, αλλά σε μεγάλο βαθμό και το σύγχρονο πολιτισμό, όπου τα καλλιτεχνικά επαγγέλματα παρέχουν ευκαιρίες απασχόλησης, ιδιαίτερα σε νέους. Παράλληλα, δεν πρέπει να υποτιμηθεί η παραγωγή θέσεων απασχόλησης έμμεσα, κυρίως στα τουριστικά επαγγέλματα. Σε αρκετές περιπτώσεις, έμμεσα ή άμεσα, το σύνολο της οικονομικής ζωής ολόκληρων τα μνημεία και τους αρχαιολογικούς χώρους, που οι περιοχές αυτές κληρονόμησαν. Με την έννοια αυτή, η πολιτιστική κληρονομιά αποτελεί τον κύριο συντελεστή απασχόλησης για αρκετές περιοχές της χώρας. Ο πολιτισμός συνεισφέρει και στη βελτίωση της διοικητικής ικανότητας της Δημόσιας Διοίκησης. Το Υπουργείο Πολιτισμού έχει αναπτύξει μία αποκεντρωμένη αυτοτελή διοικητική δομή στον τομέα της διαχείρισης της πολιτιστικής κληρονομιάς μέσα από τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, τις Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων και τα Τοπικά Συμβούλια Μνημείων. Ο πολιτισμός ενισχύει επίσης τη συνεργασία. Αποτελεί παραδοσιακά τη βάση για τη διαμόρφωση διακρατικών και διασυνοριακών συνεργασιών. Σήμερα, σε έναν κόσμο και σε μία εποχή άκρατου καταναλωτισμού, η υπεύθυνη και ορθολογική διαχείριση του πολιτιστικού μας αποθέματος θεωρείται αναγκαία. Πρέπει να αισθανόμαστε τυχεροί που ζούμε σε μια εποχή όπου οι τηλεπικοινωνίες και τα μέσα μεταφοράς έχουν φέρει τις κοινωνίες και τον πολιτισμό τους πιο κοντά από ποτέ. Στο περιβάλλον αυτό με τις ραγδαίες τεχνολογικές αλλαγές η διάδοση και μετάδοση του πολιτισμού στις νέες γενιές είναι μία sine qua non συνθήκη για τη διατήρηση της εθνικής ταυτότητας ενός έθνους Η οικονομική αξιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος Στη σύγχρονη εποχή, παράλληλα με τη γενίκευση των εμπορευματικών σχέσεων, αναβαθμίστηκε η σημασία της ανθρώπινης δραστηριότητας που κατατείνει στην οικονομική αξιοποίηση των επιτευγμάτων του πολιτισμού. Σήμερα, έχει γίνει σαφές ότι το πολιτιστικό απόθεμα αποτελεί μια σταθερή πηγή πλούτου και εξασφάλισης νέων θέσεων εργασίας63. Και, για να στοιχειοθετηθεί η κρίση αυτή, ας θυμηθούμε λόγου χάριν ότι, το 2002, η κινηματογραφική βιομηχανία των ΗΠΑ απέφερε 52 δισεκατομμύρια δολάρια στην οικονομία της χώρας64, ότι η «βιομηχανία του 63 Smith, C., Creative Britain, London, Faber 64 Economic Information & Research Department/LosAngelesCounty Economic Development Corp., November

158 οικονομία του Καναδά65 και, αντιστοίχως, 1,3 εκατομμύρια θέσεις εργασίας και 112,5 δισεκατομμύρια λίρες στη Μεγάλη Βρετανία66. Όπως δε, κατέδειξε έρευνα για την Οικονομία του Πολιτισμού στους κόλπους της Ε.Ε., ο τζίρος από την πολιτιστική βιομηχανία, το 2003 ξεπέρασε τα 654 δισεκατομμύρια ευρώ, συνεισέφερε κατά 2,6% στο Α.Ε.Π. της Ε.Ε.67, ενώ η απασχόληση στη βιομηχανία του πολιτισμού αυξήθηκε κατά 1,85%. Όμως, η αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας με την οποία κάθε χώρα μετατρέπει το πολιτισμικό αγαθό σε οικονομικό προϊόν, φέρνει την Ελλάδα σε μία από τις τελευταίες θέσεις, παρουσιάζοντάς την να αντλεί μόνο το 1% του Α.Ε.Π. της από τον 68. προϊόντων, το θέατρο και ο χορός, ο κινηματογράφος και η μουσική, αλλά και οι εκδόσεις, τα οπτικοακουστικά, ο τύπος ή ακόμα η αρχιτεκτονική. Εξάλλου, κοινή διαπίστωση είναι ότι η μέχρι σήμερα επιτυγχανόμενη στη χώρα μας, οικονομική αξιοποίηση του πολιτισμού, αφήνει μεγάλα περιθώρια για περαιτέρω ανάπτυξη. Ενδεικτικό είναι ότι η Ελλάδα κληρονομιάς και βρίσκεται στη 15η θέση της παγκόσμιας κατάταξης στις προτιμήσεις τουριστικών προορισμών. Και αν όπως ανέφερε ο Πρόεδρος του βρετανικού Arts Council, William Rees-Mogg, το 1985 «oι τέχνες είναι για το βρετανικό τουρισμό ό,τι ο ήλιος για την Ισπανία 69, τότε κάλλιστα θα μπορούσε να αξιοποιηθεί οικονομικά και η εγχώρια πολιτισμική παραγωγή Μια τέτοια πολιτική συμφωνεί και προς την αντίστοιχη της Ε.Ε., που στην Απόφαση της 12ης Δεκεμβρίου 2006 για τη θέσπιση του προ 2013), σημειώνει: «Ο πολιτιστικός τομέας αποτελεί σημαντικό εργοδότη και επιπλέον υπάρχει σαφής σχέση μεταξύ των επενδύσεων στον πολιτιστικό τομέα και της οικονομικής ανάπτυξης. Ως εκ τούτου, είναι σημαντική η ενίσχυση των πολιτιστικών πολιτικών σε περιφερειακό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Κατά συνέπεια, η θέση των επιχειρήσεων του πολιτιστικού κλάδου στις εξελίξεις που λαμβάνουν χώρα στο πλαίσιο της Στρατηγικής της Λισσαβόνας θα πρέπει να ενισχυθεί, δεδομένου ότι οι εν λόγω 70 επιχειρήσεις συμβάλλουν διαρκώς περισσότερο στην ευρωπαϊκή ο. Πιο συγκεκριμένα, η περαιτέρω εκμετάλλευση των οικονομικών δυνατοτήτων που παρουσιάζει το πολιτιστικό απόθεμά μας πρέπει να ευνοηθεί και είναι απαραίτητη η λήψη μέτρων που θα το ενισχύσουν. Είναι σημαντικό να αποκτήσει ένα ισχυρό θεωρητικό υπόβαθρο, ενημερωμένες βάσεις δεδομένων, να δικτυωθεί, να βρει αγορές προώθησής του, να προβληθεί σωστά, να βρει συμμαχίες, να επιδιώξει ανταλλαγές. Οι φορείς πρέπει να ενθαρρύνουν την κινητικότητα των καλλιτεχνών, να διευκολύνουν την επαφή τους με την τεχνολογία, να εκμεταλλευτούν τη βαρύτητα που τα τελευταία χρόνια η Ε.Ε. δίνει στον πολιτισμό, να αναβαθμίσουν την πολιτιστική διάσταση των εμπορικών συμφωνιών με τις χώρες της Ε.Ε. αλλά και με τρίτες χώρες, να εφαρμόσουν τη Σύμβαση Ministry of Culture, Ontario, Canada 66 Department for Culture, Media and Sport. Creative Industries Mapping Document The Economy of Culture in Europe, European Commission Directorate - General for Education and Culture. Brussels, 13 Nov Καλλέργης Κωνσταντίνος. «Ελλάδα: πλούσιος πολιτισμός, πενιχρές Καθημερινή, 16 Νοεμβρίου Culture Inc. Guardian Unlimited, October 28, Απόφαση αριθ. 1903/2006/Εκ του Ευρω- παϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 12ης Δεκεμβρίου 2006 για τη θέσπιση του προγράμματος Πολιτισμός ( )

159 της UNESCO για την Προστασία και Προβολή της Διαφοροποίησης της Καλλιτεχνικής»κφρασης71. Επίσης, πρέπει να επιδιωχθεί η αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και με την υποστήριξη των νέων τεχνολογιών:»ρευνες δείχνουν ότι οι επισκέπτες μουσείων είναι διατεθειμένοι να πληρώνουν ακριβότερο εισιτήριο αν τους παρέχονται προηγμένες υπηρεσίες και ακόμη, η εμπειρία του Οργανισμού Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού (Ο.Π.Ε.Π.) καταδεικνύει ότι οι μισοί τουλάχιστον από αυτούς είναι διατεθειμένοι να αγοράσουν αντικείμενα από τα museum shops. Ο Οργανισμός Προβολής Ελληνικού Πολιτισμού, εναρμονίζει τις δραστηριότητές του προς την ασκούμενη πολιτειακή πολιτισμική πολιτική με στόχο να αποτελέσει εργαλείο άσκησης και υλοποίησής της και, παράλληλα, να αναπτύξει επιχειρηματική δράση που θα του εξασφαλίζει τους αναγκαίους πόρους και την οικονομική αυτοδυναμία του.»χοντας υλοποιήσει με επιτυχία το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Ολυμπιάδας , ο ΟΠΕΠ επαναπροσδιορίζει σήμερα τους στόχους του, ώστε να αναδειχτεί σε ανεξάρτητη επιχειρηματική οντότητα, που επιδιώκει μια κερδοφόρα και ανταποδοτική επένδυση στον πολιτισμό. Ειδικότερα, βασικός στόχος του είναι η μεγιστοποίηση των εσόδων από την αξιοποίηση και εκμετάλλευση του σύγχρονου πολιτιστικού προϊόντος, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Τα επιχειρηματικά του πλάνα αποδίδουν μεγάλη έμφαση στο σχεδιασμό μιας μακροπρόθεσμης και, ταυτόχρονα, ευέλικτης εμπορικής πολιτικής, στο αποτελεσματικό marketing, στη διεύθυνση των εργασιών του με ευρύτητα αντίληψης, στην αποτελεσματική επικοινωνιακή πολιτική και προβολή των δραστηριοτήτων του. Περαιτέρω, ο εμπλουτισμός της παραγωγικής και εμπορικής του δραστηριότητας με νέα, ποιοτικώς αναβαθμισμένα προϊόντα, καθώς και η διεύρυνση και ανάπτυξη της οικονομικής εκμετάλλευσης των παραγώγων προϊόντων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς είναι βασικές προϋποθέσεις, ώστε να καταστεί η Εταιρεία ανταγωνιστική στη διεθνή πολιτιστική αγορά. Επίσης, θα δοθεί έμφαση στην ανάπτυξη διεθνών πολιτιστικών πρωτοβουλιών και στη συμμετοχή του ΟΠΕΠ σε προγράμματα της Ευρωπαϊκής»νωσης που επιδιώκουν την ανάδειξη της κοινής ευρωπαϊκής πολιτισμικής ταυτότητας, σε διεθνή δίκτυα πολιτιστικών ανταλλαγών και συνεργασιών, καθώς και στη συνεργασία με κυβερνητικούς ή μη φορείς, οργανισμούς, εταιρείες και φυσικά ή νομικά πρόσωπα, στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στο πλαίσιο που σκιαγραφήθηκε, θα διερευνηθεί η δυνατότητα υποστήριξης πολιτιστικών δραστηριοτήτων για νέους και παιδιά καθώς και η διοργάνωση, ανάπτυξη και προώθηση ειδικών πολιτιστικών προγραμμάτων (αυτοτελώς ή σε συνεργασία με φορείς του εξωτερικού), για τη διατήρηση της εθνικής και πολιτιστικής συνείδησης των αποδήμων Ελλήνων Τρόποι και μέσα προβολής Η ανάδειξη και η προβολή του πολιτιστικού αποθέματος γίνεται με διάφορους τρόπους οι οποίοι περιγράφονται παρακάτω, αναφέροντας και παραδείγματα. 71 UNESCO, Convention on the protection and promotion of the diversity of cultural expressions, Paris, 20 October

160 Χάρτες Η έκδοση ενός πολύ αναλυτικού χάρτη της περιοχής που θέλουμε να αναδείξουμε, είναι άμεσης προτεραιότητας. Κυρίως γιατί ο τουρίστας και ιδιαίτερα ο αλλοδαπός, κινείται βάση αυτού. Ο χάρτης θα πρέπει να είναι κανονικού μεγέθους, εύχρηστος και να απεικονίζει με ενδεικτικά μικρά σχέδια όσο το δυνατόν περισσότερα από τα παρακάτω (για πληρέστερη πληροφόρηση του τουρίστα): - Το οδικό δίκτυο Τους αρχαιολογικούς χώρους της περιοχής Τα ιστορικά μνημεία Τους παραδοσιακούς οικισμούς Τα εκκλησιαστικά μνημεία Τις περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Τα ξενοδοχειακά καταλύματα Τις παραδοσιακές ταβέρνες Τις τουριστικές επιχειρήσεις (rafting, καγιάκ, Αγροτοτουριστικοί Συν/σμοί, κ.λ.π.) Τα μονοπάτια Κυνηγετικές εξορμήσεις Την ελεύθερη κατασκήνωση Τους δρόμους ποδήλατου βουνού Ορειβασία Καθώς επίσης και τα υψόμετρα Στην επόμενη σελίδα ακολουθεί ενδεικτικά το παράδειγμα του χάρτη του Ο.Π.Ο.Δ (Οικολογικού Πολιτιστικού Ολυμπιακού Δικτύου)

161

162 Ιστοσελίδα72 Όλο και περισσότερα άτομα χρησιμοποιούν το διαδίκτυο για ενημέρωσή τους, και συνεπώς η κατασκευή ιστοσελίδας καθίσταται απαραίτητη για την προβολή της περιοχής. Από έρευνες που γίνονται πάνω από το 50% των αλλοδαπών τουριστών προτιμά την ενημέρωσή του από το διαδίκτυο. Για την διαδικτυακή προβολή απαιτούνται : - Κατασκευή site - Ενοικίαση χώρου - Σχεδιασμός web - Κατασκευή προβολή της ιστοσελίδας - Καταχώρηση στοιχείων σε ηλεκτρονική μορφή Και πρέπει να καταχωρηθούν : Τα κομβικά σημεία της περιοχής προβολής Φωτογραφίες Διαθέσιμα link Αρχαιολογικοί χώροι Ιστορικά μνημεία Περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους Ξενοδοχειακά καταλύματα Κέντρα εστίασης Εκδηλώσεις Δραστηριότητες »ντυπα προβολής Η έκδοση ενιαίων εντύπων προβολής της περιοχής, για χρησιμοποίησή τους και διανομή σε εκθέσεις, ημερίδες, τουριστικά πρακτορεία, ξενοδοχεία, αγροτοτουριστικά καταλύματα κ.λ.π., μπορεί να αφορά : Τουριστικό οδηγό της περιοχής Κάρτες της περιοχής Θεματικά έντυπα»κδοση με πιθανούς Μύθους της περιοχής (εάν υπάρχουν) Άλλα έντυπα όπως: οδηγός κουζίνας σε σχέση με τοπικά προιόντα, οδηγός πολιτιστικών και λαογραφικών εκδηλώσεων Επίσης κρίνεται αναγκαίο, τα παραπάνω έντυπα εκτός Ελληνικής γλώσσας να εκδίδονται και σε άλλες γλώσσες όπως την Αγγλικά, Γαλλικά, Γερμανικά, Ιταλικά, Κινέζικα κ.α Ηλεκτρονικό υλικό Η παραγωγή και διάθεση ηλεκτρονικού υλικού με τα αξιοθέατα της περιοχής μπορεί να περιλαμβάνει : Video CD DVD 72 Η διαχείριση πολιτιστικού αποθέματος σε διαδικτυακό περιβάλλον παρουσιάζεται αναλυτικά στο επόμενο κεφάλαιο

163 Αφίσες Η εκτύπωση αφισών με θέματα από την περιοχή προβολής κρίνεται απαραίτητη. Για παράδειγμα στο Ο.Π.Ο.Δ οι αφίσες μπορεί να απεικονίζουν : Τον Επικούρειο Απόλλωνα Το Δρυοδάσος της Φολόης Την λίμνη Πηνειού και την Αρχαία Ήλιδα Σημεία του Νέδα ποταμού και του Αλφειού ποταμού Την Δίβρη Την Ανδρίτσαινα Την Αρχαία Αλιφείρα και το Αρχαίο Αίπυ Την Αρχαία Σκιλλουντία και τον Αρχαιολογικό χώρο Λεπρέου Τον ποταμό Κλαδέο και τον ποταμό Εννιπέα. Ενδεικτικά παρουσιάζονται μερικές αφίσες του ΕΟΤ

164 Προβολή σε χώρους Η προβολή μιας περιοχής μπορεί να γίνει σε : Διαφημιστικές πινακίδες σε δρόμους, κτήρια, αυτοκίνητα κλπ Εφημερίδες Τηλεόραση Ραδιόφωνο Περιοδικά τουριστικού περιεχομένου Κέντρα Πληροφόρησης Κέντρα Εξυπηρέτησης του Πολίτη (Κ.Ε.Π.) των Δήμων της περιοχής Ξενοδοχειακά καταλύματα της περιοχής Γραφεία του ΕΟΤ Ανάλογα με τον χώρο που μπορεί μα παραχωρηθεί στους τόπους διάθεσης του υλικού προβολής προσαρμόζεται και ο τρόπος διάθεσης. Σε μεγάλους χώρους μπορούν να αφίσες, φωτογραφίες, τουριστικό οδηγό και λοιπό υλικό. Παρακάτω παρουσιάζονται μερικά παραδείγματα προβολής του ΕΟΤ σε διαφημιστικές πινακίδες διεθνώς, από την καμπάνια προβολής του, το

165 Αυστρία - Βιέννη Βέλγιο - Βρυξέλλες Γερμανία - Βερολίνο Γαλλία - Κάννες Ιταλία - Μιλάνο

166 Προβολή σε εκθέσεις H συμμετοχή, σε εκθέσεις, κρίνεται απαραίτητη για την σωστή προβολή μιας περιοχής καθώς πέραν της προβολής, ο επισκέπτης μπορεί να έρθει σε άμεση επαφη με τους φορείς για πληρέστερη πληροφόρηση. Η σημαντικότερη έκθεση που γίνεται αυτή την στιγμή στην Ελλάδα είναι η «FILOXENIA σημαντικός αριθμός διεθνών τουριστικών εκθέσεων που μπορεί κανείς να συμμετέχει. Παρακάτω παρατίθεται αναλυτικός πίνακα των ετήσιων εκθέσεων στις οποίες συμμετέχει ο ΕΟΤ. ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1/ /1-2/2/ /1-2/2/ /1-2/2/ /1-2/2/ /1-2/2/2003 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2/ /2-2/3/ /2/ /2-2/3/ /2-2/3/2003 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2003 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2003 ΜΑΡΤΙΟΣ /3/ /3/ /3/ /3/ /3/2003 VIB VAKANTIEBEURS REISELIV ΕΚΘΕΣΗ ΒΕΡΝΗΣ HOLIDAY & TVL SHOW FERIENMESSE INTRN. MATKA FERIENMESSE 2003 SLOVAKIA TOURS THE HOLIDAY SHOW FOIRE VAKANZ '2003' CMT ΒΟΟΤ ΒΟLSA DE TOURISMO HOLIDAY WORLD ΕΚΘΕΣΗ ΖΥΡΙΧΗΣ EXPO (ΕΚΕΠ 12ο ΧΙΛ. ΝΈΟ) SALON DU TOURISME FERIE ΞΕΝΙΑ (ΟΛΠ) SALON DES VACANCES FITUR VAKANTIE IDE ΕΚΘΕΣΗ ΓΕΝΕΥΗΣ INTRN. URLAUBSMARKT ΜΑΑΣΤΡΙΧΤ ΟΥΤΡΕΧΤΗ ΟΣΛΟ ΒΕΡΝΗ ΜΑΝΤΣΕΣΤΕΡ ΓΚΡΑΤΣ ΕΛΣΙΝΚΙ ΒΙΕΝΝΗ ΜΠΡΑΤΙΣΛΑΒΑ ΓΛΑΣΚΩΒΗ ΛΟΥΞΕΜΒΟΥΡΓΟ ΣΤΟΥΤΓΑΡΔΗ ΣΝΤΥΣΕΛΝΤΟΡΦ ΛΙΣΣΑΒΩΝΑ ΔΟΥΒΛΙΝΟ ΖΥΡΙΧΗ ΑΘΗΝΑ RENNES ΚΟΠΕΓΧΑΓΗ ΑΘΗΝΑ ΑΝΒΕΡΣΑ ΜΑΔΡΙΤΗ ARNHEM ΓΕΝΕΥΗ LINZ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΝΟΡΒΗΓΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΦΙΛΑΝΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΣΛΟΒΑΚΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ ΙΡΛΑΝΔΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΓΑΛΛΙΑ ΔΑΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΒΕΛΓΙΟ ΙΣΠΑΝΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ REISEN ΙΝΤΕR. ΗΟLIDAY SHOW TOURISSIMA IMTM HOLIDAY WORLD BALT TOUR ΕΚΘΕΣΗ ST. GALLEN ΒΙΤ CMR EKΘΕΣΗ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ ΤOUREST SALON MAISON TOURISME LOISIRES CONFEX '03 TURF ΤΗΕ ΗΟLIDAY& TRVL SHOW VIVATURS GATEWAY HOLIDAY EXPO ΑΜΒΟΥΡΓΟ BOURNEMOUTH ΛΙΛ ΤΕΛ ΑΒΙΒ ΠΡΑΓΑ RIGAS ST. GALLEN ΜΙΛΑΝΟ ΜΟΝΑΧΟ ΒΑΣΙΛΕΙΑ ΤΑΛΛΙΝ CHARLEROI ΛΟΝΔΙΝΟ ΣΑΛΤΣΜΠΟΥΡΓΚ ΛΟΝΔΙΝΟ ΒΙΛΝΙΟΥΣ ΜΕΛΒΟΥΡΝΗ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΓΑΛΛΙΑ ΙΣΡΑΗΛ ΤΣΕΧΙΑ ΛΕΤΟΝΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΕΣΤΟΝΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΑΓΓΛΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΛΙΘΟΥΑΝΙΑ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ SALON MONDIAL TOURISME OPPAD ΙΤΒ SALON DES VACANCES MAHANA ΠΑΡΙΣΙ ΓΑΛΛΙΑ ΟΛΛΑΝΔΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΓΑΛΛΙΑ ΒΕΡΟΛΙΝΟ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ ΛΥΩΝ

167 20-23/3/ /3/ /3/ /3/ /3/ /3/ /3/2003 ΜΑΡΤΙΟΣ 2003 ΜΑΡΤΙΟΣ 2003 UTAZAS TUR' 01 URLAUB 2003 ΜΙΤΤ' 03 SALON MEETING & WELTRA GLOB 2003 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΠΑΝΟΡΑΜΑ GETAWAY HOLIDAY EXPO SEATRADE SHIPPING CONVENTION ΒΟΥΔΑΠΕΣΤΗ ΓΚΑΙΤΕΜΠΟΡΓΚ ΙΝΝΣΜΠΡΟΥΚ ΜΟΣΧΑ ΒΡΥΞΕΛΛΕΣ ΚΑΤΙΒΙΤΣΕ ΑΘΗΝΑ ΣΥΔΝΕΥ MIAMI ΟΥΓΓΑΡΙΑ ΣΟΥΗΔΙΑ ΑΥΣΤΡΙΑ ΡΩΣΙΑ ΒΕΛΓΙΟ ΠΟΛΩΝΙΑ ΕΛΛΑΔΑ ΑΥΣΤΡΑΛΙΑ Η.Π.Α. AΠΡΙΛΙΟΣ /4/ /4/ /4/ /4/2003 ΒΟRSA MEDITERRANEA DEL TOURISMO ΙΜΕΧ ΥΟUR TRAVEL/ITEMAC S.I.T.C ΝΑΠΟΛΗ ΦΡΑΓΚΦΟΥΡΤΗ ΚΡΑΚΟΒΙΑ ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ ΙΤΑΛΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΙΣΠΑΝΙΑ ΜΑΙΟΣ /5/ /5/ /5/ /5/2003 ΕXPOVACATIONES ΤΑΞΙΔΙ FIERA CAMPIONARIA ΕΚΘΕΣΗ ΕΙΒΤΜ ΒΙΛΑΜΠΑΟ ΛΕΥΚΩΣΙΑ ΠΑΔΟΒΑ ΓΕΝΕΥΗ ΙΣΠΑΝΙΑ ΚΥΠΡΟΣ ΙΤΑΛΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ /9/ /9/2003 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2003 ΙΝΤΕRBOOT T T WARSAW ΤΟΡ RESA FRIEDRISCHAFEN ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΒΑΡΣΟΒΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ DEAUVILLE ΓΑΛΛΙΑ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ /10/2003 ΑΡΧΕΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ /10/2003 2η εβδ. ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 23-26/10/ /10/ /10-2/11/2003 ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2003 M&IT TRAVEL TREND IATA CONGRES & WORLD TRAVEL FAIR TTG INCONTRI TOUR SALON 2003 ΤΤW ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ ΙΤ & ΜΕ SHOW ΟΛΥΜΠΙΑ ΕΝΤΙΜΑΝ YOKOHAMA RIVA DEL GARDA BOSNAN MONTREUX ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΣΙΚΑΓΟ ΛΟΝΔΙΝΟ ΙΤΑΛΙΑ ΙΑΠΩΝΙΑ ΙΤΑΛΙΑ ΠΟΛΩΝΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΕΛΛΑΔΑ Η.Π.Α. ΝΟΕΜΒΡΙΟΣ /11/ /11/ /11/ /11/2003 NOEMBΡΙΟΣ 2003 WORLD TRAVEL MARKET LUGANO TOURISTIK CARAVANING REISEMARKT INTRN. CIMT CHINA INTERNATIONAL TRAVEL MART ΛΟΝΔΙΝΟ ΛΟΥΓΚΑΝΟ LEIPSIG ΚΟΛΩΝΙΑ ΑΓΓΛΙΑ ΕΛΒΕΤΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΓΕΡΜΑΝΙΑ ΚΙΝΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ /12/2003 BORSA DEL TURISMO CONGRESSUALE ΦΛΩΡΕΝΤΙΑ ΙΤΑΛΙΑ Σήμανση Πληροφοριακές Πινακίδες Θα πρέπει να τοποθετούνται σε κεντρικά σημεία της περιοχής πληροφοριακές πινακίδες που θα έχουν σε απεικόνιση όλη την περιοχή και με έντονο κάθε φορά το σημείο που βρίσκεται η πινακίδα. Πινακίδες σήμανσης Τοποθέτηση πινακίδων κατεύθυνσης και χιλιομετρικών αποστάσεων προς τους οικισμούς και τα αξιοθέατα της περιοχής

168 Πινακίδες αναγγελίας κινδύνου Είναι πλήρως αντανακλαστικές και τοποθετούνται για να εντείνουν την προσοχή του επισκέπτη όπως επικίνδυνη στροφή, επικίνδυνη ανωφέρεια, ολισθηρό οδόστρωμα, κίνδυνος από πτώσεως βραχών, κίνδυνος λόγω ισχυρού εγκάρσιου ανέμου κ.ά Infokiosks Η ανάπτυξη ενός πληροφοριακού συστήματος που να παρέχει στον επισκέπτη ένα ευρύ φάσμα από πληροφορίες, με στόχο την ενημέρωσή του και την διευκόλυνσή του στο ταξίδι του κρίνεται απαραίτητη.»να τέτοιο πληροφοριακό σύστημα είναι το Infokiosk το οποίο θα μπορεί να τοποθετηθεί σε κεντρικά σημεία της περιοχής, δηλαδή σε στρατηγικές θέσεις πύλες ή σημεία διακίνησης μεγάλου αριθμού επισκεπτών (κομβικά σημεία, λιμάνια, κ.ά.) ή ακόμα και σε άλλους χώρους όπως σε ξενοδοχεία, μουσεία, οργανισμούς, κ.λ.π. Στόχος είναι η δημιουργία σταθμών που θα παρέχουν προς τον πολίτη και τον επισκέπτη της πόλης, διαρκούς και άμεσης πρόσβασης σε πληθώρα πληροφοριών. Το Info kiosk ή Σταθμός Πληροφόρησης, είναι ένα δίκτυο σημείων ενημέρωσης με πολυμέσα (multimedia) που παρέχει με απλό και φιλικό τρόπο ηχητικά, με εικόνα και κείμενο πληροφορίες για την πόλη και τα γεγονότα της. Πρόκειται για ένα ειδικά διαμορφωμένο υπαίθριο ή μη κλωβό που μπορεί να λειτουργήσει είτε σαν αυτόνομος σταθμός, είτε διασυνδεδεμένος και με άλλα Info kiosks σε δίκτυο και να παρέχει υπηρεσίες είτε στο κοινό, είτε στο προσωπικό ενός συγκεκριμένου φορέα. Τα Info kiosks αποτελούν μια άλλη σύγχρονη πληροφόρηση και έχουν δοκιμαστεί από διάφορους Δήμους, Ν.Α., Τουριστικές επιχειρήσεις, και Οργανισμούς. Η κύρια διαφορά τους από τα παρατηρητήρια είναι στον τρόπο πρόσβασής τους. Τα παρατηρητήρια παρέχουν την δυνατότητα σε κάθε χρήστη του Internet (είτε από το σπίτι του, είτε από το χώρο εργασίας του) να προσθέτει κάποιες πληροφορίες π.χ. το βιογραφικό του κ. ά., ενώ στα Info kiosks δεν μπορεί να συμβεί αυτό. Η επικοινωνία του συστήματος με τον χρήστη γίνεται με χρήση της οθόνης αφής (toυchscreen) και για την υποστήριξη πιο εξειδικευμένων εφαρμογών τα Info kiosks διαθέτουν πληκτρολόγιο και touch pad. Χρήστες των Info kiosks θα είναι οι τουρίστες και όποιος άλλος θέλει να μάθει για την περιοχή μελέτης. Θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε βάσεις δεδομένων με τουριστικές πληροφορίες και με γενικές πληροφορίες για την περιοχή μελέτης όπως : Για τα τουριστικά διαθέσιμα της περιοχής δηλ. αρχαιολογικούς χώρους, ιστορικά μνημεία, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, θρησκευτικά μνημεία, κ.λ.π. Για τα τουριστικά καταλύματα της περιοχής (Ξενοδοχεία, κάμπινγκ, ενοικιαζόμενα δωμάτια, κ.λ.π.). Για τα επισκέψιμα αγροκτήματα της περιοχής. Για τα κέντρα εστίασης της περιοχής. Για διάφορες εκδηλώσεις που γίνονται στην περιοχή. Τις δραστηριότητες που μπορούν να κάνουν στην περιοχή. Πληροφορίες για τους Δήμους της περιοχής. Για τα τοπικά προϊόντα. Τα Info kiosks επίσης θα μπορούν να αξιοποιηθούν και ως μέσα προβολής και διαφήμισης. Το πληροφοριακό σύστημα που διαθέτουν τα Info kiosks, μέσα από το περιβάλλον επικοινωνίας του με τον χρήστη πέρα από την παροχή συγκεκριμένων πληροφοριών παρέχει την δυνατότητα στις επιχειρήσεις τοπικές ή μη να διαφημίσουν μέσα από την παρουσίαση σε

169 ηλεκτρονικής μορφής διαφήμιση με χρήση πολυμέσων (multimedia) τις δραστηριότητες και τα προϊόντα τους. Το υλικό προβολής μπορεί να περιέχει φωτογραφίες, κείμενα, ηχογραφήσεις, βίντεο κλπ, για την πλήρη εξυπηρέτηση των επισκεπτών της περιοχής παρέμβασης. Τα Info kiosks παρέχουν τη δυνατότητα δύο μορφών διαφήμισης : ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Τα Infokiosks, τοποθετημένα στα κεντρικότερα σημεία, έχοντας ένα επιβλητικό σχήμα και μέγεθος και μία πρωτοποριακή χρήση, αποτελούν ένα μοναδικό μέσο για την προβολή της περιοχής με εξωτερική διαφήμιση (χάρτη περιοχής). ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ: Τα Infokiosks εκτός από ευρύ πληροφοριακό υλικό που θα περιλαμβάνουν για την περιοχή θα περιέχουν σε ηλεκτρονική μορφή εσωτερική διαφήμιση για τις επιχειρήσεις, μέσα από την οθόνη αφής που θα διαθέτουν

170 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6Ο ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΣΤΗΝ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ

171 6.1 Η ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Η σχέση Τεχνολογίας - Πολιτισμού Οι τεχνολογίες της πληροφορίας, στις μέρες μας, φαίνεται ότι εισβάλλουν σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων του κλάδου του πολιτισμού. Τεχνολογία, σύμφωνα με ένα γενικά παραδεκτό ορισμό, είναι η συστηματική εφαρμογή των διαφόρων πεδίων της ανθρώπινης γνώσης στην αντιμετώπιση πρακτικών προβλημάτων. O A.Urevbu, στη μελέτη του "Πολιτισμός και Τεχνολογία" την οποία δημοσίευσε η Γραμματεία της "Δεκαετίας για την Πολιτιστική Ανάπτυξη" (World Decade for Cultural Development )73 του ΟΗΕ και της UNESCO το 1997, σημειώνει ότι: "Σε κάθε ανθρώπινη κοινωνία υπάρχουν δίκτυα αξιών και τρόπων σκέψης, εθίμων και προτύπων συμπεριφοράς, τα οποία προσδιορίζουν τον τρόπο ζωής και τον κόσμο στον οποίο οι άνδρες και οι γυναίκες δρουν, αποφασίζουν και λύνουν τα προβλήματα, εξασφαλίζουν την τροφή, την ένδυση, τη στέγη και οποιαδήποτε αγαθά και υπηρεσίες χρειάζονται. Έτσι, ένα πολιτισμικό σύστημα κάποιου είδους, το οποίο επηρεάζεται καθοριστικά από τα εθνικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά, τις οικονομικές συνθήκες και τις αντίστοιχες ιδιαιτερότητες και διαφορές κάθε ανθρώπινης κοινότητας, αλλά και από τις γεωμορφολογικές, φυσικές, κλιματικές και γενικότερα περιβαλλοντικές συνθήκες των συγκεκριμένων περιφερειών στις οποίες αυτά αναπτύσσονται, μπορεί να αναγνωρισθεί και να "ορισθεί" ως το συγκεκριμένο πολιτισμικό σύστημα της συγκεκριμένη κοινωνίας. Συνεπώς, κάθε ανθρώπινη κοινωνία στο χώρο και το χρόνο, διαθέτει το δικό της διακριτό πολιτισμό, έτσι ώστε τα μέλη της να συμπεριφέρονται διαφορετικά σε ορισμένα σημαντικά πεδία από τα μέλη οποιασδήποτε άλλης κοινωνίας" (Urevbu 1997).»τσι, η τεχνολογία είναι μέρος και ουσιώδες στοιχείο του πολιτισμού μιας κοινωνίας, συμπληρωματικό μέρος της όλης ανθρώπινης δραστηριότητας, αποτελώντας παρακολούθημα των εξελίξεων της επιστήμης και της τεχνικής κάθε κοινωνικής οργάνωσης, σε συγκεκριμένο χώρο, χρόνο αλλά και φάση "ανάπτυξής" της. Τα προβλήματα τα οποία αντιμετωπίζει κάθε κοινωνική οργάνωση, είναι διαφορετικά στη φύση τους και συναρτώνται αμέσως με τον τύπο, το επίπεδο και την ποιότητα του πολιτισμού της, ο οποίος αναπτύχθηκε ή αναπτύσσεται δια μέσου του χρόνου σε συγκεκριμένο γεωγραφικό χώρο, με συγκεκριμένα γεωμορφολογικά, τοπογραφικά, κλιματολογικά, γεωπολιτικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά και με συγκεκριμένα φυσικά και ανθρώπινα διαθέσιμα, επηρεαζόμενος καταλυτικά από διαφορετικούς κάθε φορά σταθμητούς ή αστάθμητους παράγοντες, εσωγενείς αλλά και εξωγενείς (Ρόκος 1998)74.»τσι, η τεχνολογία αποτελεί μια από τις θεμελιώδεις πολιτισμικές διαστάσεις και κατακτήσεις της ανθρωπότητας και μπορεί να αναπτύσσεται και να χρησιμοποιείται για καλό και για κακό, ανάλογα με τη φύση, την ποιότητα και το περιεχόμενο της έννοιας της "Ανάπτυξης", δηλαδή με το κάθε φορά σχετικό επίπεδο μαχητικής συνύπαρξης και ισορροπίας: των πολιτικών επιλογών των δυνάμεων που βρίσκονται στην εξουσία, της μέσης κοινωνικής συνείδησης και Urevbu, A., (1997) UNESCO World Decade for Cultural Development , Paris, pp Ρόκος, Δ. (1998), «Η Διεπιστημονικότητα στην Ολοκληρωμένη Προσέγγιση και Ανάλυση της Ενότητας της Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, Τομέας Φιλοσοφίας Π.Νούτσος), Εκδ. Τυπωθήτω-Γ.Δαρδάνος, σελ , Aθήνα

172 της κοινωνικής δυναμικής, όπως αυτές διαπλέκονται και αλληλεπιδρούν, με τον πολιτισμό κάθε κοινωνικής οργάνωσης, καταλυτικά επηρεαζόμενες από την δύναμη ιδιαίτερα σήμερα - των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης. (Ρόκος 1998) Μια μορφή τεχνολογίας μπορεί να είναι "κατάλληλη" για μια κοινωνική οργάνωση και ακατάλληλη για μια άλλη. Σύμφωνα με την σχετική βιβλιογραφία, μια τεχνολογία μπορεί να θεωρηθεί ως "κατάλληλη" για μια κοινωνική οργάνωση σε συγκεκριμένες συνθήκες χώρου και χρόνου όταν: είναι συμβατή με τις τοπικές, φυσικές, πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, π.χ. με τα φυσικά, ανθρώπινα και πολιτισμικά διαθέσιμα, αλλά και με τις αξίες, τα έθιμα, τις δεξιότητες και τις παραδόσεις της συγκεκριμένης κοινωνικής οργάνωσης από την οποία πρόκειται ν' αξιοποιηθεί και χρησιμοποιεί κατάλληλα τα τοπικά διαθέσιμα υλικά και ενεργειακές πηγές, με εργαλεία, διαδικασίες, επεξεργασίες, μεθόδους και τεχνικές οι οποίες αναπτύχθηκαν και υπάρχουν (ή είναι δυνατόν ν' αναπτυχθούν και να υπάρχουν) ως καθημερινή πραγματικότητα, αλλά και μπορούν να συντηρούνται, να βελτιώνονται και να ελέγχονται επιχειρησιακά από τα μέλη της κοινωνικής οργάνωσης αυτής.»τσι, με βάση τα παραπάνω, κάθε προσπάθεια για Ολοκληρωμένη Ανάπτυξη μιας περιοχής/περιφέρειας προϋποθέτει την αξιοποίηση της "κατάλληλης" γι' αυτήν τεχνολογίας, η οποία καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό και από την τοπικότητα, την ταυτότητα μ' άλλα λόγια των δυνάμεων και δυνατοτήτων της συγκεκριμένης φυσικής και κοινωνικοοικονομικής πραγματικότητας Το τρίπτυχο Τεχνολογία - Τουρισμός - Πολιτισμός Εδώ και δώδεκα περίπου χρόνια (με την εμφάνιση του Παγκόσμιου Ιστού) αναπτύσσεται μια νέα μορφή αγοράς που βασίζεται στη χρήση των Τεχνολογιών για την προώθηση των προϊόντων. Σε συνδυασμό με την παγκοσμιοποίηση των αγορών οι επιλογές προσφέρουν και απαιτούν νέα μέσα και νέες μεθόδους για την προβολή και διάθεση του τουριστικού προϊόντος. Η τεχνολογική βάση των εξελίξεων είναι η εμφάνιση του Διαδικτύου (το γνωστό μας Internet), το οποίο πλέον έχει αποκτήσει ουσιαστικό ρόλο ως μέσο επικοινωνίας και ως χώρος αγοράς, καθώς η αύξηση των χρηστών του είναι αρκετά σημαντική. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ένας πολλαπλασιασμός των κόμβων τουριστικού και πολιτισμικού ενδιαφέροντος στο Διαδίκτυο με πληροφορία τοπικής, περιφερειακής και εθνικής εμβέλειας που έχουν ως στόχο την προώθηση πωλήσεων στον τουρισμό. Η επιτυχία του Διαδικτύου σε αυτόν τον ρόλο οφείλεται στα πλεονεκτήματά του, συγκρινόμενο με τα παραδοσιακά μέσα επικοινωνίας: δυνατότητα αλληλεπίδρασης με τον χρήστη χαμηλό κόστος επικοινωνίας παγκόσμια εμβέλεια προσαρμογή του μηνύματος στις ανάγκες του χρήστη Ενδιαφέρον πάντως από πλευράς τουρισμού παρουσιάζει το γεγονός ότι η γεωγραφική κατανομή των χρηστών του Διαδικτύου βρίσκεται σε ισχυρή αντιστοιχία με αυτή των χωρών προέλευσης τουριστών: Οι τέσσερις χώρες που δαπανούν τα περισσότερα σε τουρισμό (ΗΠΑ, Γερμανία, Ιαπωνία και Μ. Βρετανία με 41% των δαπανών), παρουσιάζουν το 80% των χρηστών παγκοσμίως. Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, τα υψηλότερα ποσοστά χρήσης του Διαδικτύου κατέχουν η Σουηδία, η Δανία και η Ολλανδία. Γενικά, παρατηρείται ότι οι χώρες με το μεγαλύτερο κατά κεφαλήν εισόδημα και ελεύθερη αγορά τηλεπικοινωνιών έχουν και τα μεγαλύτερα ποσοστά ιδιοκτησίας και χρήσης τεχνολογικών συστημάτων αλλά και προέλευσης τουριστών

173 Για την Ελλάδα, που βρίσκεται στην 15η θέση της παγκόσμιας κατάταξης των τουριστικών προορισμών, το 93,1% των επισκεπτών προέρχεται από Ευρωπαϊκές χώρες, ενώ το 78,2% από χώρες της Ευρωπαϊκής»νωσης, Κύπρο και Ελβετία. Στο υπόλοιπο ποσοστό το κύριο μέρος κατέχουν οι ΗΠΑ. Και για την Ελλάδα, ο κύριος όγκος επισκεπτών προέρχονται από χώρες με υψηλό ποσοστό χρήσης του Διαδικτύου. Μπορούν δε, να θεωρηθούν ως επισκέπτες που έχουν αξιόλογο επίπεδο γνώσεων και ενδιαφερόντων ώστε να ελκύονται όχι μόνο από τον Ελληνικό ήλιο και τις θάλασσες αλλά και από τον Ελληνικό Πολιτισμό που άλλωστε, παραδοσιακά, αποτελεί σοβαρότατο πόλο έλξης για τις Δυτικές χώρες και την Ιαπωνία. Τα προαναφερθέντα παράγουν εύκολα το συμπέρασμα ότι Τεχνολογίες (ιδίως του Διαδικτύου) Πολιτισμός Τουρισμός ενδείκνυται να εξετασθούν και να αξιοποιηθούν όχι μεμονωμένα, αλλά ως τρίπτυχο τομέων που αλληλοσυνδέονται. Επίσης απαιτείται μια σημαντική αναθεώρηση του τρόπου προώθησης του τουριστικού προϊόντος που θα αξιοποιεί το χώρο του Διαδικτύου και τις άλλες τεχνολογίες (όπως και τη σχέση Τουρισμού Πολιτισμού). Ο πολιτισμός είναι συνυφασμένος με την επικοινωνία και η επικοινωνία σήμερα εκδηλώνεται όλο και πιο πολύ με την αξιοποίηση των Τεχνολογιών, αφού τα κύρια κλασσικά μέσα έκφρασης/επικοινωνίας (όπως κείμενο, εικόνα, κίνηση) και αλληλεπίδρασης υποστηρίζονται σήμερα από τις τεχνολογίες. Για να μην επεκταθούμε πολύ σε θέματα εκτός τουρισμού ας περιοριστούμε στα εξής ενδεικτικά: Η νέα τεχνολογία γίνεται το μέσο για την αξιοποίηση και προώθηση του πολιτιστικού αποθέματος σε διάφορες μορφές (CD-ROM, DVD-ROM, διαδραστική τηλεόραση κλπ.) αλλά και για την διαμόρφωση νέων συνθηκών επικοινωνίας του χρήστη με το πολιτιστικό αγαθό-προϊόν. Η παρουσία διαδικτυακών τόπων πληροφόρησης πολιτιστικού περιεχομένου είναι μεγάλη και αυξάνεται διαρκώς. Εξελίσσεται η δημιουργία διαδραστικών αιθουσών (interactive galleries), εικονικών περιβαλλόντων (immersive, VR environments) και πρωτότυπων οδηγών Μουσείων. Σημαντική είναι η χρήση του ηλεκτρονικού εμπορίου στο χώρο των πολιτιστικών προϊόντων. Οι τεχνολογίες καταργούν τις αποστάσεις αλλά και τις χρονικές περιόδους, αφού π.χ. μπορεί πλέον κάποιος να ξεναγηθεί, από το σπίτι του στις ΗΠΑ, στον ανακατασκευασμένο ψηφιακά Παρθενώνα του 5ου π.χ. αιώνα. Σημειώνεται χαρακτηριστικά, ότι τρεις στους πέντε ερωτηθέντες μαθητές αγγλικών σχολείων απάντησαν πως θα επισκέπτονταν με μεγαλύτερο ενδιαφέρον μουσεία και πινακοθήκες εφόσον αυτά, μεταξύ άλλων θα διέθεταν: Διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια με αντικείμενο τα εκθέματα του μουσείου (61%) και πρόσβαση στο Διαδίκτυο (58%). Η σχέση Πολιτισμού Τουρισμού είναι γνωστή και στο παραδοσιακό επίπεδο, όχι μόνο ως προς τη μεγάλη βάση κοινών χρηστών στο Διαδίκτυο, που προαναφέρθηκε. Ιδιαίτερα για την Ελλάδα, ο Τουρισμός και ο Πολιτισμός είναι δύο τομείς αλληλένδετοι, συμπληρωματικοί και αλληλοενισχυόμενοι. Είναι γνωστό ότι ο Ελληνικός Πολιτισμός, και ειδικότερα η πολιτιστική κληρονομιά, αποτελούν σημαντικό παράγοντα προσέλκυσης του τουριστικού ενδιαφέροντος στην χώρα μας, ενώ μεγάλο μέρος του τουριστικού ρεύματος συνδυάζει διακοπές και ψυχαγωγία με επισκέψεις στους αρχαιολογικούς χώρους και τα μουσεία. Είναι επίσης γνωστή η άνθηση τουριστικών δραστηριοτήτων και πωλήσεων στα πλαίσια επισκέψεων σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία

174 6.2 ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ τις ραγδαίες εξελίξεις στον χώρο των νέων τεχνολογιών. Η αυξανόμενη χρήση των τεχνολογιών πληροφόρησης με τη χρήση πολυμέσων επιδρά ολοένα και περισσότερο στον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι προσεγγίζουν, αντιλαμβάνονται και κατανοούν το πολιτιστικό περιεχόμενο. Τα σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα αναμένεται να επαναπροσδιορίσουν τον παραδοσιακό ρόλο των μουσείων και των φορέων που διαχειρίζονται και κατέχουν την πολιτιστική κληρονομιά σε ότι αφορά στην τεκμηρίωση, στην παρουσίαση και στην προβολή της στο ευρύ κοινό. Η διαχείριση και διάδοση του ψηφιοποιούμενου και διασωζόμενου υλικού περιλαμβάνει τη δημιουργία πληροφοριακών συστημάτων που επιτρέπουν την διαλειτουργική χρήση του για έρευνα, μάθηση, λήψη αποφάσεων, ανάπτυξη νέων δημιουργικών δραστηριοτήτων, στο πλαίσιο της αναπτυσσόμενης ψηφιακής οικονομίας. Είναι φανερή η ανάγκη ανάλυσης της προοπτικής αυτής, των επιπτώσεων που θα προκαλέσει στους εμπλεκόμενους φορείς, τόσο πολιτιστικούς, όσο και επιχειρηματικούς. Είναι ξεκάθαρο ότι η βιομηχανία ηλεκτρονικού πολιτιστικού περιεχομένου που αναπτύσσεται πλέον με ταχείς ρυθμούς μπορεί να αποφέρει σημαντικά οφέλη στη χώρα μας, ενώ επιπλέον μπορεί να συμβάλει στη γενικότερη προβολή της Ελλάδας στο εξωτερικό. Σε όλες τις Ευρωπαϊκές χώρες υλοποιούνται προγράμματα ψηφιοποίησης πολιτισμικού υλικού, τα οποία αποτελούν ένα πρώτο βήμα προς ένα ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής διάσωσης και πρόσβασης στην πολιτιστική κληρονομιά της Ευρώπης. Αυτό το βήμα προϋποθέτει την ανάπτυξη πρωτοβουλιών από τους πολιτιστικούς φορείς, τους ερευνητές, την πολιτισμική και ηλεκτρονική βιομηχανία, και τις Ευρωπαϊκές κυβερνήσεις Η Ευρωπαϊκή Πολιτική για το Πολιτιστικό Απόθεμα Η πολιτική της Ευρωπαϊκής»νωσης στοχεύει στην ανάπτυξη μιας κοινωνίας της πληροφορίας για όλους (eeurope An Information Society for All ). Στο πλαίσιο αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή από τον Απρίλιο 2001, μετά από συνάντηση αντιπροσώπων από κράτη μέλη στο Lund, συνέταξε τις λεγόμενες Αρχές και το Πλάνο Ενεργειών του Lund (Lund Principles & Lund Action Plan) για την υλοποίηση κοινών στόχων για την ψηφιοποίηση της Ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς. Οι στόχοι αυτοί συνοπτικά είναι οι επόμενοι: Αύξηση της διαφάνειας των - τοπικά διεσπαρμένων - σχετικών ενεργειών και την ανταλλαγή της σχετικής εμπειρίας. Επιλογή, διάδοση και ανταλλαγή καλών πρακτικών (good practices). Υιοθέτηση κοινών προτύπων για την ανάπτυξη μιας Ευρωπαϊκής πλατφόρμας οδηγιών και συστάσεων. Σε συνέχεια της συνάντησης του Lund, το 2001, δημιουργήθηκε η Ομάδα των Εθνικών Αντιπροσώπων (National Representatives Group, NRG) με στόχο τον συντονισμό των εθνικών ενεργειών ψηφιοποίησης πολιτισμικού και επιστημονικού περιεχομένου. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε ένα πρόγραμμα / δίκτυο Αριστείας Minerva: Minesterial Network for Valorising Activities in Digitisation (EC IST 5o πλαίσιο, 3/20027/2005), - με περιορισμένο αριθμό συμμετεχόντων κρατών μελών, το οποίο επεκτάθηκε αργότερα σε συμμετοχή με το πρόγραμμα Minerva Plus για την υποστήριξη των ενεργειών του NRG, που περιλαμβάνει πλέον αντιπροσώπους από όλα τα κράτη μέλη, επιπλέον και παρατηρητών από Ρωσία-Ισραήλ. Από την Ευρωπαϊκή»νωση χρηματοδοτήθηκε το 2001 η μελέτη Technological Landscapes for Tomorrow s Cultural Economy, με παραγωγή της DigiCULT Report, EC, 2002, η οποία αναφέρεται στα βασικά τεχνολογικά και στρατηγικά

175 βήματα που πρέπει ακολουθηθούν για την υλοποίηση μιας Ευρωπαϊκής πολιτικής στην ψηφιοποίηση της πολιτιστικής κληρονομιάς. Στο διάστημα , έγιναν σημαντικά βήματα προς τον συντονισμό των ενεργειών ψηφιοποίησης στον Ευρωπαϊκό χώρο, με μελέτη των σημαντικότερων ενεργειών που γίνονται σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, με έκδοση κοινών οδηγιών και καλών πρακτικών σε βασικούς τομείς που αφορούν στην ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση και διαχείριση περιεχομένου, και στην διάδοση των αποτελεσμάτων σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Αξίζει να αναφερθεί ότι τον Οκτώβριο 2003 η γενική συνέλευση της UNESCO υιοθέτησε την Χάρτα Διατήρησης της Ψηφιακής Κληρονομιάς, η οποία αναφέρεται στην προτεραιότητα ανάπτυξης νομικού και θεσμικού πλαισίου για την προστασία και ψηφιοποιημένη διατήρηση της πνευματικής κληρονομιάς. Τον Ιούλιο 2005 τα βασικά προγράμματα χρηματοδότησης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (Minerva) ολοκληρώθηκαν και για τον λόγο αυτό έχει αρχίσει μια εκτενής συζήτηση για τον εμπλουτισμό και επέκταση των αρχών του Lund με βάση την εμπειρία και την εξέλιξη από το 2001 μέχρι σήμερα. Το Υπουργείο Πολιτισμού μέσω του Εθνικού Εκπροσώπου συμμετέχει στις εργασίες αυτές επέκτασης της συνεργασίας των Ευρωπαϊκών κρατών. Παράλληλα έχουν εγκριθεί διάφορα επιμέρους έργα (projects) στο 6ο Ευρωπαϊκό πλαίσιο τα οποία ακολουθούν τις αρχές του Lund και πραγματεύονται επιμέρους θέματα της ψηφιοποίησης διαχείρισης πολιτισμικού περιεχομένου. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να γίνει στο έργο E-Ten Michael, στο οποίο τα Υπουργεία Πολιτισμού και φορείς της Ιταλίας, Γαλλίας και Ηνωμένου Βασίλειου, συνεργάζονται - με στόχο την ανάπτυξη μιας κοινής πληροφοριακής πλατφόρμας για τη διαχείριση πολυγλωσσικού (multilingual) πολιτισμικού περιεχομένου, η οποία θα επεκταθεί και θα προσαρμοστεί στις ανάγκες και επιτεύγματα και άλλων 10 χωρών (ανάμεσά τους και η Ελλάδα) μέσω του προγράμματος Michael Plus που εγκρίθηκε πρόσφατα και στο οποίο συμμετέχει και η Ελλάδα. Τέλος, πρέπει να αναφερθεί ότι οι τεχνολογικές εξελίξεις που αφορούν στην διαλειτουργική ηλεκτρονική πρόσβαση σε ψηφιακό περιεχόμενο είναι ραγδαίες, τόσο σε ερευνητικό επίπεδο (Semantic Web, MPEG7/21, 5ο FP6 IST Call, Σεπτέμβριος 2005), όσο και στο επίπεδο της προτυποποίησης (οργανισμοί ISO, W3C, EU DigiCult). Όλα τα ανωτέρω αντανακλώνται στο δυναμικό σχέδιο δράσης το οποίο εγκρίνεται και θα αποτελέσει τη βάση για την περαιτέρω συνεργασία των Ευρωπαϊκών κρατών στον πολιτιστικό τομέα. Σε σχέση με τους μελλοντικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Επιτροπής πρέπει να αναφερθούν τα κάτωθι: Στις 30 Σεπτεμβρίου 2005 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποκάλυψε την στρατηγική της να καταστήσει την γραπτή και οπτικοακουστική κληρονομιά της Ευρώπης διαθέσιμη στο διαδίκτυο. Η μετατροπή της ιστορικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της Ευρώπης σε ψηφιακό περιεχόμενο θα την κάνει διαθέσιμη στους πολίτες της Ευρώπης για τις σπουδές τους, για την δουλεία ή την διασκέδαση τους και θα δώσει στους νεωτεριστές, στους καλλιτέχνες και στους επιχειρηματίες την πρώτη ύλη που χρειάζονται. Η Επιτροπή προτείνει μια κοινή οδηγία προς τα κράτη μέλη της ΕΕ για ψηφιοποίηση, διατήρηση και διάθεση της κληρονομιάς σε όλους. Η διάθεση των πόρων των Ευρωπαϊκών βιβλιοθηκών και αρχείων στο διαδίκτυο μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο για την διατήρηση της συλλογικής μνήμης και της Ευρωπαϊκής ταυτότητας. Η διαδικασία της διάθεσης δεν αποτελεί απλή υπόθεση. Πρόκειται για πολύ διαφορετικά υλικά βιβλία, τμήματα φιλμ, φωτογραφίες, χειρόγραφα, φωνητικές ηχογραφήσεις και μουσική. Είναι απαραίτητη η επιλογή υλικού από ένα τεράστιο όγκο πληροφορίας για παράδειγμα από 2,5 εκατομμύρια βιβλία και βιβλιοδετημένα περιοδικά σε Ευρωπαϊκές βιβλιοθήκες και χιλιάδες ώρες από φιλμ και βίντεο σε αρχεία μετάδοσης

176 Η επιτροπή ορίζει τρεις περιοχές κλειδιά για δράση: - την ψηφιοποίηση - την δικτυακή προσβασιμότητα και - την ψηφιακή διατήρηση Διάφορες πρωτοβουλίες ήδη υπάρχουν στα κράτη μέλη, αλλά είναι αποσπασματικές. Προς αποφυγήν δημιουργίας συστημάτων που είναι ασύμβατα μεταξύ τους καθώς και διπλής προσπάθειας, η Επιτροπή προτείνει στα κράτη μέλη και στα σημαντικότερα πολιτιστικά ιδρύματα να συμμετάσχουν στις προσπάθειες της ΕΕ να κάνουν πραγματικότητα τις ψηφιακές βιβλιοθήκες παντού στην Ευρώπη. Η ιδιωτική πρωτοβουλία και οι δημόσιες / ιδιωτικές συνεργασίες αποτελούν κλειδιά στην επίτευξη αυτού του στόχου. Στο πλαίσιο αυτής της προσπάθειας, η Επιτροπή θα συντονίσει εργασίες και θα συμβάλλει στην χρηματοδότηση μέσα από ερευνητικά προγράμματα και μέσα από το πρόγραμμα econtentplus: Τα αποτελέσματα από την δικτυακή συζήτηση για την ψηφιοποίηση και την ψηφιακή διατήρηση θα ληφθούν υπόψη στην πρόταση της Επιτροπής για προδιαγραφές ψηφιοποίησης. Τα ίδια αποτελέσματα θα αποτελέσουν πηγή για άλλες σχετικές πρωτοβουλίες όπως η αναθεώρηση των κανονισμών για τους κανονισμούς υπέρ των δικαιωμάτων των δημιουργών (copyright rules) και για την υλοποίηση προγραμμάτων έρευνας και ανάπτυξης της Επιτροπής, Η συνεργασία ανάμεσα στα κράτη μέλη θα διευκολυνθεί με μια ανανέωση του σχεδίου δράσης της Lund, παρέχοντας οδηγίες και υποστήριξη για την διαδικασία της ψηφιοποίησης. Η Επιτροπή θα συνεργαστεί με πολιτιστικά ιδρύματα, όπως οι Εθνικές βιβλιοθήκες, για να εξασφαλίσει συντονισμένη δράση σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, Σε συνέχεια του 6ου πλαισίου στήριξης, μέσα από τις δράσεις του 7ου πλαισίου η έρευνα σχετικά με την ψηφιοποίηση και την ψηφιακή διατήρηση, καθώς και η πρόσβαση σε ψηφιακό περιεχόμενο θα τονωθεί με την σύσταση ενός δικτύου από Κέντρα Κατάρτισης που θα ειδικεύονται στα θέματα αυτά. Επιπλέον το πρόγραμμα econtentplus θα συμβάλλει σημαντικά στην δημιουργία εθνικών ψηφιακών συλλογών και υπηρεσιών καθώς και στην διευκόλυνση της πολυγλωσσικής πρόσβασης και της χρήσης του πολιτιστικού υλικού. Το πρόγραμμα econtentplus, έχει σκοπό να διευκολύνει την πρόσβαση και τη χρήση του Ευρωπαϊκού ψηφιακού περιεχομένου. Σύμφωνα με τους σκοπούς του προγράμματος, ψηφιακό περιεχόμενο μπορεί να οριστεί οτιδήποτε μπορεί να δημιουργηθεί, αποθηκευτεί, διαχειριστεί και μεταδοθεί μέσω των ψηφιακών τεχνολογιών. Το τετραετές αυτό πρόγραμμα ( ) θα υποστηρίξει την ανάπτυξη πολυγλωσσικού περιεχομένου για την παροχή καινοτόμων υπηρεσιών σε όλη την Ευρώπη, διασφαλίζοντας, με αυτόν τον τρόπο, την εύκολη πρόσβαση, χρήση και εκμετάλλευση του ψηφιακού υλικού. Το πρόγραμμα απευθύνεται σε περιοχές με μεγάλο δημόσιο ενδιαφέρον και, συγκεκριμένα, οι τομείς δράσης του είναι οι εξής: το γεωγραφικό, εκπαιδευτικό και πολιτιστικό, επιστημονικό και ακαδημαϊκό περιεχόμενο. Τέλος, το πρόγραμμα φιλοδοξεί να υποστηρίξει τη συνεργασία μεταξύ των φορέων συλλογικής μνήμης (αρχεία, βιβλιοθήκες και μουσεία) και να διασφαλίσει τη διάθεση και διάχυση του πολιτιστικού, εκπαιδευτικού και επιστημονικού αποθέματος για μελλοντική χρήση. Μέσα στο πλαίσια αυτό η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υιοθετήσει ένα Πλαίσιο δράσης και θα δημοσιεύσει πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων Η Ελληνική Πρακτική - Ψηφιοποίηση και Ελληνικό Πολιτιστικό Απόθεμα Ο πολιτισµός αποτελεί βασικό συγκριτικό πλεονέκτηµα της Ελλάδας και οι δυνατότητες που προσφέρουν οι σύγχρονες Τεχνολογίες Πληροφορίας και Επικοινωνίας για την ανταλλαγή εικόνων, κειµένων, ήχων κτλ - παραµερίζοντας τα εµπόδια της περιορισµένης γλωσσικής

177 εµβέλειας και της γεωγραφικής θέσης - παρέχουν σηµαντικές ευκαιρίες για τη διακίνηση των ιδεών και της πληροφόρησης για το πολιτιστικό απόθεμα και τη σύγχρονη δηµιουργία. Με τον όρο «πολιτιστικό απόθεμα» δεν αναφερόµαστε µόνο σε µουσειακά αντικείµενα, αλλά και σε σηµαντικά οικοδοµήµατα και τόπους, µνηµεία, βιβλία και έγγραφα, θέατρα, µουσική, λαϊκή τέχνη κτλ που συνθέτουν την κληρονομιά µίας χώρας και τα οποία διασυνδέονται µεταξύ τους. Η ελεύθερη πρόσβαση στους πόρους75 της πολιτιστικής κληρονοµιάς θα δώσει στους χρήστες ένα ευρύ φάσµα δυνατοτήτων για την πρόκτηση γνώσης, ανεξάρτητα από την τοποθεσία και τη µορφή (µουσειακό αντικείµενο, βιβλίο κτλ) στην οποία διατίθεται, ενώ η χρήση των εργαλείων πληροφορικής και επικοινωνιών µπορεί να προσφέρει πρόσβαση στους ζητούµενους πόρους ανεξάρτητα από τον πολιτιστικό φορέα που τους διαθέτει. Η ιδεατή κατάσταση την οποία ευαγγελίζεται η Κοινωνία της Πληροφορίας στον τοµέα της αξιοποίησης του πολιτιστικού αποθέµατος µπορεί να περιγραφεί µε τη χρήση ενός παραδείγµατος: αν ένας πολίτης της Ελλάδας ή οποιασδήποτε άλλης χώρας ενδιαφέρεται για τον Οδυσσέα Ελύτη και αναζητά πληροφορία σε ένα ολοκληρωµένο δίκτυο πολιτιστικής κληρονοµιάς, να µπορεί να ανακτήσει δεδοµένα για: τη βιογραφία και το έργο του, µουσεία που φυλάσσουν αντικείµενα σχετικά µε τον καλλιτέχνη και πληροφορίες για τα σχετικά εκθέµατα, βιβλιογραφία, βιβλιοθήκες µε αυθεντικά έργα του, ιστοτόπους, πολυµεσικές εφαρµογές για τη ζωή και το έργο του, µεταφράσεις των έργων του και εικονογραφίες, θεατρικές αποδόσεις και ηθοποιούς που συµµετέχουν σε αυτές, ταινίες, µνηµεία κτλ. Και όλα αυτά µε τρόπο που δεν απαιτεί την καταβολή χρονικών, οικονοµικών ή άλλων πόρων εκ µέρους του πολίτη ή τη φυσική του παρουσία στους χώρους όπου φυλάσσεται και διατίθεται το πολιτισµικό υλικό. Η Ελληνική Πολιτεία, αναγνωρίζοντας τη σημασία των νέων τεχνολογιών για την ανάδειξη και προβολή της ελληνικής πολιτιστικής κληρονομιάς στη διεθνή κοινότητα, έχει αναπτύξει μια σειρά από πρωτοβουλίες, κυρίως στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Κοινωνία της Πλη αποθέματος προχώρησαν σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Στα επόμενα χρόνια, θα έχουν αναπτυχθεί στον Ελληνικό χώρο πάνω από 200 ιστοχώροι με ψηφιακό πολιτιστικό περιεχόμενο, περιγράφοντας εκατοντάδες χιλιάδες ψηφιοποιημένα τεκμήρια, κυρίως διδιάστατες εικόνες, αλλά και βίντεο, ήχο, φιλμ, τρισδιάστατα αντικείμενα και μνημεία. Πιο συγκεκριμένα, στην Ελλάδα οι διαδικασίες ψηφιοποίησης του πολιτιστικού αποθέματος αφορούν κύρια στην πρόσκληση 65 του Μέτρου 1.3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος φορέων, άνω των 100 από τους οποίους είναι εποπτευόμενοι από το Υπουργείο Πολιτισμού, συνολικού προϋπολογισμού 50 εκ. Ευρώ. Συναφή έργα, αλλά μικρότερου προϋπολογισμού, είναι αυτά της Πρόσκλησης 78 για την Περιφέρεια και της Πρόσκλησης 92, για έργα ψηφιοποίησης στον ιδιωτικό τομέα. Όπως έχει προαναφερθεί, η επιτυχής ολοκλήρωση των ανωτέρω έργων, σε συνδυασμό με έργα που θα προκύψουν από τους τρέχοντες, ή μελλοντικούς διαγωνισμούς στον πολιτιστικό τομέα, θα δημιουργήσουν μέσα στα επόμενα χρόνια ένα σημαντικό ψηφιακό πολιτιστικό απόθεμα στον Ελληνικό χώρο. Παράλληλα, στο πλαίσιο της πρόσκλησης 65 υλοποιήθηκαν από γνωστά Πανεπιστήμια και Ινστιτούτα της χώρας έξι μελέτες για καθορισμό των προδιαγραφών και των βέλτιστων πρακτικών για την ψηφιοποίηση, τεκμηρίωση, διαχείριση, προστασία και προβολή του πολιτισμικού περιεχομένου. Τέλος, επίκεινται έργα όπως η επέκταση του κόμβου Οδυσσεύς του ΥΠ.ΠΟ με βάση όλες αυτές τις τεχνολογίες και στόχο να προσφέρει ενοποιημένη πρόσβαση στους πολιτιστικούς ιστοχώρους της χώρας. 75 ποιοδήποτε φυσικό ή άυλο αντικείµενο µπορεί να ταυτοποιηθεί. Η ύπαρξή του µπορεί να διαρκεί µικρό ή µεγάλο χρονικό διάστηµα. Για παράδειγµα, ένας πόρος µπορεί να περιέχει πληροφορία, όπως ένα έγγραφο, µία βάση δεδοµένων ή ένας δείκτης σε ένα βιβλίο µίας βιβλιοθήκης, αλλά µπορεί να είναι επίσης µία υπηρεσία, όπως µία µηχανή αναζήτησης στον Παγκόσµιο Ιστό, ένα πρόσωπο ή µία ηλεκτρονική υπηρεσία

178 Με βάση τα ανωτέρω η Ελλάδα βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση στο πεδίο της ψηφιοποίησης, διαχείρισης και διάδοσης ψηφιακού περιεχομένου, σε σχέση με την πλειονότητα των Ευρωπαϊκών κρατών, συμμετέχει ενεργά στον καθορισμό, και θα συμμετέχει ενεργά στην υλοποίηση του ως άνω δυναμικού σχεδίου δράσης και των συναφών ενεργειών (εγκριθέν πρόγραμμα Ε-ΤΕΝ Michael Plus, , επικείμενο πρόγραμμα E-Content Plus). Η διαχείριση, διάδοση και αξιοποίηση του ψηφιοποιούμενου και διασωζόμενου υλικού συνοδεύεται από την δημιουργία πληροφοριακών συστημάτων που επιτρέπουν την διαλειτουργική χρήση του για έρευνα, μάθηση, λήψη αποφάσεων, ανάπτυξη νέων δημιουργικών δραστηριοτήτων, μεταφορά υπάρχουσας και δημιουργία νέας γνώσης, όπως και ανάπτυξη νέων υπηρεσιών βασισμένων σε πολιτιστικό περιεχόμενο. Η δραστηριότητα αυτή στοχεύει μεν στο σύνολο του πληθυσμού, αλλά επικεντρώνεται στις νέες γενεές, οι οποίες με τη διάθεση που έχουν για διερεύνηση του καινούργιου, εκμεταλλεύονται τη μεγάλη προσβασιμότητα στο διαδίκτυο που πλέον υφίσταται σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες και χρησιμοποιούν τον Παγκόσμιο Ιστό (Web) για ανεύρεση χρήσιμων, ποιοτικών και αξιόπιστων πολιτιστικών πληροφοριών τις οποίες δεν θα μπορούσαν ή θα ήταν πολύ δύσκολο να βρουν με άλλο τρόπο. 6.3 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΓΝΩΣΗΣ Το περιβάλλον των πολιτιστικών πληροφοριακών συστημάτων Η συγκριτική αξία της πληροφορίας που περιέχεται σ ένα πολιτιστικό πληροφοριακό σύστηµα πολλαπλασιάζεται όταν προσφέρεται η δυνατότητα προσπέλασης σ αυτήν από άλλα συναφή συστήµατα, µέσω ενδοδικτύων ή του ιαδικτύου. Η διαδραστικότητα και η πρόσβαση σε αποµακρυσµένη πληροφορία - που συνιστούν ιδιότητες των νέων τεχνολογιώνέχουν εισάγει καινοτοµίες που δηµιουργούν µία νέα αντίληψη για την πληροφορία και το περιεχόµενό της. Οι νέες τεχνολογίες στο χώρο της πολιτιστικής κληρονοµιάς λειτουργούν ως εργαλείο για την εξυπηρέτηση της πολλαπλής αποστολής των πολιτιστικών φορέων και ως νέος τρόπος διαµεσολάβησης που επιτρέπει στους φορείς αυτούς να τεκµηριώσουν και να προβάλλουν συλλογές και γνώσεις σε ένα ευρύ φάσµα χρηστών. Η εφαρµογή των τεχνολογιών πληροφορικής και επικοινωνιών στη διαχείριση της πολιτιστικής κληρονοµιάς εκτείνεται σε ένα ευρύ φάσµα συστηµάτων, όπως πληροφοριακά συστήµατα µουσείων και µνηµείων, συστήµατα αρχείων, ψηφιακές βιβλιοθήκες, γεωγραφικά πληροφοριακά συστήµατα, συστήµατα καταγραφής έρευνας πεδίου και συστήµατα τεκµηρίωσης συντήρησης. Η προσφορά της πληροφορικής στην αξιοποίηση της πολιτιστικής κληρονοµιάς ενδεικτικά αναφέρεται στην ολική ή επιλεκτική πρόσβαση σε βάσεις δεδοµένων, αρχεία ή συλλογές, στη δηµιουργία ηλεκτρονικών οδηγών µουσείων και εκθέσεων, σε ηλεκτρονικές εκδόσεις τέχνης, ιστορίας και τεχνολογίας και σε παρουσιάσεις εικονικής πραγµατικότητας. Το περιβάλλον των πολιτιστικών πληροφοριακών συστηµάτων συντίθεται από τρία βασικά στοιχεία, κάθε ένα εκ των οποίων διαθέτει τα δικά του χαρακτηριστικά: ο φορέας κατοχής της πληροφορίας, το ψηφιακό πολιτισµικό απόθεµα και οι χρήστες του πολιτισµικού πληροφοριακού συστήµατος. Οι χρήστες ενός πληροφοριακού συστήµατος διακρίνονται από απλοί πολίτες που αναζητούν πληροφορίες ή επιθυµούν την απολαβή υπηρεσιών από τους πολιτιστικούς οργανισµούς σε εξειδικευµένους επαγγελµατίες του πεδίου, οι οποίοι χρήζουν τεκµηριωµένης και αποτελεσµατικής υποστήριξης. Οι πολιτιστικοί οργανισµοί, από την άλλη πλευρά, απαιτούν τη δηµιουργική ανασύνθεση του πολιτιστικού υλικού µε στόχο την εκπλήρωση του παιδαγωγικού τους ρόλου. Χαρακτηρίζονται από συνεχή επαναπροσδιορισµό των συλλογών που διαθέτουν και από πολλαπλή νοηµατοδότηση και ερµηνεία των αντικειµένων, των ιδεών και των φαινοµένων που αντιπροσωπεύουν, µέσω της ανάδειξης των διαφορετικών συνδυασµών και σχέσεων που υπάρχουν µεταξύ τους

179 Ο τρίτος πυλώνας ενός πολιτιστικού πληροφοριακού συστήµατος, το ψηφιοποιηµένο πολιτιστικό απόθεµα, χαρακτηρίζεται από µία ποικιλία στις µορφές που µπορεί να λάβει και οι οποίες µε το πέρασµα του χρόνου συνεχώς πολλαπλασιάζονται. Στις νέες µορφές ψηφιακής πολιτιστικής κληρονοµιάς µπορούµε ενδεικτικά να συµπεριλάβουµε 76: Ψηφιακή πληροφορία για πολιτισμικούς πόρους, π.χ online καταλόγους, βιβλιογραφίες και λίστες από πολιτισµικά έργα και τεχνουργήµατα. Ψηφιοποιημένους πόρους (όλοι οι τύποι µέσων και µορφής). Οι ψηφιοποιηµένοι πόροι σχετίζονται µε υλικό που έχει αποκτήσει ψηφιακή υπόσταση. Εκτός από το αντικείµενο στην υλική του µορφή, µέσω της διαδικασίας ψηφιοποίησης δηµιουργείται ένα ψηφιακό αντικατάστατό του σε µορφή κατάλληλη για χρήση από άλλο περιβάλλον, π.χ για την προβολή του µέσω της οθόνης ενός υπολογιστή. Στην κατηγορία αυτή µπορούµε να εντάξουµε και εκπαιδευτικούς πόρους που χρησιµοποιούνται στην υποβοηθούµενη από υπολογιστή εκπαίδευση, αλλά και ψηφιοποιηµένο υλικό από φιλµ, µουσική, ραδιοτηλεοπτικούς οργανισµούς ή φωτογραφικά έργα. Ψηφιακούς πολιτισμικούς πόρους, όπως ηλεκτρονικά εκδοθέντα έργα, έργα εικονικής τέχνης, εκθέσεις κτλ. Οι πόροι αυτοί έχουν δηµιουργηθεί µε υλικό και λογισµικό υπολογιστών. Σε σχέση µε τη χρήση τους µπορούµε να διακρίνουµε: (α) δηµιουργήµατα που µπορούν να χρησιµοποιηθούν µόνο µε ψηφιακό εξοπλισµό ή σε συγκεκριµένο ψηφιακό περιβάλλον, π.χ εικονική εγκατάσταση, (β) δηµιουργήµατα ή πόρους που µπορούν να µετασχηµατιστούν σε άλλη µορφή για εύκολη χρήση, π.χ να γίνουν εκτυπώσιµα. Ειδικότερα οι ηλεκτρονικές εκδόσεις µπορούν να διατεθούν µέσω του ιαδικτύου ή σε φορητά µέσα, όπως CD, DVD, δισκέτες κτλ. Στην κατηγορία αυτή µπορούµε να συµπεριλάβουµε και οργανωτικές ή προσωπικές εγγραφές δραστηριότητας, συναλλαγών ή αλληλογραφίας (π.χ , συµµετοχές σε λίστες συζητήσεων) ή σύνολα δεδοµένων που έχουν καταγραφεί και αναλυθεί από επιστηµονικά, κοινωνιολογικά, δηµογραφικά, εκπαιδευτικά κτλ φαινόµενα. Το πρόβληµα που εµφανίζεται στη διαχείριση του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέµατος δεν σχετίζεται µόνο µε την ποικιλία στις µορφές και στον τύπο, αλλά και στην ύπαρξη πολλαπλών ψηφιακών πηγών πολιτιστικής πληροφορίας µε δοµή και αναπαράσταση που διαφέρει σε κάθε πηγή. Η δηµιουργία ανεξάρτητων ψηφιακών συλλογών πολιτισµικού υλικού και η λειτουργία αντίστοιχων ανεξάρτητων συστηµάτων διαχείρισης αυτών προβάλλει ως φυσική επέκταση της ανεξάρτητης υπόστασης των εµπράγµατων συλλογών πολιτισµικού υλικού. Καθώς το υλικό ευρίσκεται σε ψηφιακή µορφή, υπάρχει η εύλογη απαίτηση: Να παραµένει διαθέσιµο και ασφαλές παρά τις µελλοντικές αστοχίες του εξοπλισµού ή τις τεχνολογικές αλλαγές και Να είναι καταρχήν δυνατή η ευρεία και συνδυαστική πρόσβαση σε αυτό, ανεξαρτήτως πηγής για την αποτελεσµατικότερη διεξαγωγή ερευνών, εκπαιδευτικών, εκδοτικών και εκθεσιακών δραστηριοτήτων Η απαίτηση αυτή µεταφράζεται σε τεχνικό επίπεδο σε απαίτηση για δυνατότητα (α) µεταφοράς (migration) σε άλλη πλατφόρµα, (β) διασύνδεσης (ή ολοκλήρωσης-integration) των δεδοµένων διαφόρων συλλογών, (γ) διαλειτουργικότητας (interoperability) των συστηµάτων που διαχειρίζονται τις συλλογές και (δ) διάθεσης στον Παγκόσµιο Ιστό. 76 National Library of Australia. Guidelines for the Preservation of Digital Heritage. Information Society Division, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization. March, 2003, Στην ίδια αναφορά, που δηµιουργήθηκε από την UNESCO σε συνεργασία µε την Εθνική Βιβλιοθήκη της Αυστραλίας (National Library of Australia), ο αναγνώστης µπορεί να ανατρέξει σε γενικές και τεχνικές οδηγίες για τη διατήρηση και συνεχή πρόσβαση στο συνεχώς αυξανόµενο ψηφιακό απόθεµα πολιτιστικής κληρονοµιάς σε όλο τον κόσµο

180 6.3.2 Τεχνολογικές Εξελίξεις Μια σειρά από συναφείς τεχνολογίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την διάσωση, ασφάλεια, μετάδοση και παρουσίαση του πολιτιστικού περιεχομένου στο κοινό, όπως και για την εκπαίδευση ή συνεργασία πολιτιστικών φορέων, των ερευνητών και των συνεργατών τους. Όσον αφορά στις τεχνολογικές εξελίξεις που επηρεάζουν την ψηφιοποίηση, διατήρηση, πρόσβαση και προβολή του πολιτιστικού αποθέματος, μπορούν να συνεισφέρουν στην καταγραφή, στην προστασία, στη συντήρηση και στην ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας μας, τόσο στον τομέα των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων, όσο και στον τομέα του σύγχρονου πολιτισμού. Αυτές περιλαμβάνουν τα εξής: 1) Ψηφιοποίηση πολυμεσικού (multimedia) περιεχομένου (κειμένων, εικόνων, ήχου, βίντεο και φιλμ, τρισδιάστατων αναπαραστάσεων). H ψηφιοποίηση αφορά στις σύγχρονες μεθόδους και στις προσφερόμενες σημερινές υποδομές για ψηφιοποίηση όλων των μορφών του πολιτιστικού αποθέματος της χώρας. 2) Ημι-αυτόματη ανάλυση πολυμεσικού περιεχομένου και εξαγωγή περιγραφών του περιεχομένου του (annotation). Η ημι-αυτόματη ανάλυση αναφέρεται στις τεχνικές επεξεργασίας και ανάλυσης κάθε είδους πολυμεσικού περιεχομένου που επιτρέπουν την αυτόματη εξαγωγή περιγραφών του περιεχομένου (για παράδειγμα το είδος των αντικειμένων που περιέχει το πολιτιστικό δοκίμιο, το χρώμα, το σχήμα, τις κινήσεις τους, το είδος της μουσικής, τις λέξεις που συνθέτουν ένα κείμενο), οι οποίες μπορούν να βοηθήσουν στην τεκμηρίωση και μετέπειτα αναζήτηση του δοκιμίου ή των αντικειμένων που αυτό περιλαμβάνει. 3) Σημασιολογική (semantic) αναπαράσταση, αποθήκευση, καταλογογράφηση, θεματική ενοποίηση και διαχείριση πολυμεσικών βάσεων δεδομένων και αναζήτηση με βάση το περιεχόμενο (content-based retrieval) του πολιτιστικού πολυμεσικού περιεχομένου μέσω του Web. Η σημασιολογική ανάλυση βασίζεται στις πρόσφατες εξελίξεις στο πεδίο του Σημασιολογικού Ιστού (semantic web), στις γλώσσες περιγραφής XML, RDF και OWL και σε θεματικούς θησαυρούς-οντολογίες επιτρέποντας τη διαλειτουργικότητα μεταξύ εφαρμογών σχεδιασμένων από διαφορετικούς φορείς. Ιδιαίτερη σημασία έχει η εξόρυξη πληροφοριών (data mining) και η αναζήτηση με βάση το περιεχόμενο, δηλαδή τη σημασιολογία του πολιτισμικού πολυμεσικού αποθέματος. 4) Ανθρωποκεντρική (user-centric) και προσωποποιημένη (personalised) πρόσβαση σε ιστοτόπους (sites, portals) με ψηφιακό πολιτιστικό περιεχόμενο και παροχή υπηρεσιών. Η ανθρωποκεντρική και προσωποποιημένη πρόσβαση στο πολιτιστικό περιεχόμενο αναφέρεται σε τεχνικές που προσαρμόζουν τις προσφερόμενες υπηρεσίες στα χαρακτηριστικά και το προφίλ του κάθε χρήστη που επισκέπτεται έναν ιστοχώρο. Τα χαρακτηριστικά αυτά μπορεί είτε να είναι γνωστά εκ των προτέρων, ή να εξάγονται δυναμικά μέσω της αλληλεπίδρασης του χρήστη με τον ιστοχώρο. Οι σύγχρονες τεχνολογικές εξελίξεις αποσκοπούν στην απρόσκοπτη ηλεκτρονική πρόσβαση στις πληροφορίες, οποιουδήποτε χρήστη, από οπουδήποτε και αν βρίσκεται, και οποιοδήποτε επικοινωνιακό μέσο και να έχει στη διάθεσή του

181 5) Τρισδιάστατη (3-D) αναπαράσταση αντικειμένων και μνημείων, περιήγηση, εικονική (virtual) και επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality). Οι τεχνολογίες της 3-D αναπαράστασης και παρουσίασης έχουν ιδιαίτερη σημασία για την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς, και ειδικότερα για την μοντελοποίηση αρχαίων, (ημι)κατεστραμμένων αντικειμένων, κειμηλίων, ή χώρων, επιτρέποντας την εικονική περιήγηση σε αυτούς, την διαδραστική αλληλεπίδραση με ιστορικά συμβάντα και ιστορικούς χαρακτήρες, την εικονική αναστήλωση και την υποβοήθηση της αρχαιολογικής έρευνας. 6) Ασφάλεια (security) και προστασία πνευματικών δικαιωμάτων (IPR) ψηφιακού περιεχομένου. Η ανάπτυξη πληροφοριακών συστημάτων διαχείρισης και προστασίας πνευματικών δικαιωμάτων, περιλαμβάνοντας τεχνικές ψηφιακής υδατογράφησης και ασφάλειας, έχει ιδιαίτερη σημασία για την προβολή πολυμεσικού περιεχομένου στο διαδίκτυο και στο ευρύ κοινό. Τεχνολογίες οι οποίες έχουν πρόσφατα προτυποποιηθεί σε διεθνές επίπεδο (πρότυπο ISO MPEG-21) είναι ιδιαίτερα χρήσιμες για τον σκοπό αυτό. 7) Γεωγραφικά πληροφοριακά συστήματα για την κτηματογράφηση και ψηφιοποίηση χαρτών σε αρχαιολογικούς χώρους. Η ανάπτυξη γεωγραφικών πληροφοριακών συστημάτων που αποτυπώνουν την κατανομή των αρχαιολογικών χώρων και μνημείων σε χάρτες είναι ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο για την ενοποιημένη πρόσβαση στον πολιτισμικό ιστό της χώρας. Τα συστήματα αυτά θα ενημερώνονται άμεσα για οποιοδήποτε νέο εύρημα ή μνημείο δημιουργείται. 8) Μετάδοση πληροφοριών και πολυμεσικού περιεχομένου, μέσω του διαδικτύου, δικτύων επικοινωνιών ευρείας ζώνης, δικτύων κινητής τηλεφωνίας, σύγχρονων δομών δικτύων (grids). Η ραγδαία ανάπτυξη των δικτύων επικοινωνιών ευρείας ζώνης και της κινητής τηλεφωνίας δίνουν τη δυνατότητα άμεσης πρόσβασης και προβολής όλων των μορφών πολυμεσικού περιεχομένου στην Ελληνική επικράτεια. Το ΥΠ.ΠΟ θα πρέπει να διερευνήσει και να εκμεταλλευτεί όλες τις δυνατότητες που παρέχονται από την σύγχρονη επικοινωνιακή υποδομή της χώρας και τις νέες τεχνολογίες (δορυφορικές επικοινωνίες, κινητές επικοινωνίες, grid του Ε.Δ.Ε.Τ), τόσο για την κτηριακή του υποδομή, όσο και για τις επικοινωνίες με τις επιμέρους περιφερειακές διευθύνσεις. 9) Εκπαίδευση στις νέες τεχνολογίες, τηλε-εκπαίδευση και τηλε-εργασία μέσω τηλε/βιντεοδιασκέψεων. Η εκπαίδευση του προσωπικού, των εποπτευόμενων φορέων και των φορέων που κατέχουν πολιτιστικό περιεχόμενο, έχει ιδιαίτερη σημασία για την λειτουργία και παροχή ψηφιακών υπηρεσιών από τους φορείς αυτούς. Ιδιαίτερη μνεία πρέπει να ληφθεί για την χρησιμοποίηση συστημάτων τηλε-εκπαίδευσης, αλλά και τηλεεργασίας, μέσω τηλε/βιντεο-διασκέψεων, που είναι πλέον εφικτά για την εκπαίδευση και συνεργασία μεταξύ φορέων που βρίσκονται σε μακρινές αποστάσεις μεταξύ τους. 10) Έκδοση πολυμεσικών εκδόσεων - πολιτιστικών και τουριστικών οδηγών σε ψηφιακή μορφή (CD-ROMs, DVDs, e-books). Η διάδοση και προβολή του ψηφιακού πολιτισμικού αποθέματος μπορεί να γίνει μέσω ψηφιακών εκδόσεων με πολιτιστικό, εκπαιδευτικό ή τουριστικό χαρακτήρα. Η έκδοση

182 CD-ROMs, DVDs ή ηλεκτρονικών βιβλίων που αποτυπώνουν σενάρια, οδηγούς και περιγραφές πολιτιστικών χώρων ή μνημείων είναι ένα εύχρηστο μέσο για τον σκοπό αυτό. 11) Αυτοματοποιημένη κράτηση/έκδοση εισιτηρίων, πρόσβαση σε πολιστικούς χώρους, και προσφορά σχετικών υπηρεσιών με ευφυείς κάρτες (smart cards). Υπηρεσίες που μπορούν άμεσα να επωφεληθούν από διαδεδομένες πλέον τεχνολογίες είναι η διαχείριση εισιτηρίων και η πρόσβαση σε πολιτιστικούς χώρους μέσω πληροφοριακών συστημάτων και ηλεκτρονικών καρτών. Η έκδοση ευφυών καρτών που μπορούν να χρησιμοποιηθούν από συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού, όπως μαθητές, φοιτητές, ηλικιωμένους, είναι δυνατή στο πλαίσιο αυτό. 12) Αυτοματοποιημένη οπτική παρακολούθηση και επίβλεψη (surveillance) χώρων με ιδιαίτερη πολιτιστική αξία (αρχαιολογικών, μουσείων), με κάμερες, υπολογιστικά συστήματα ανίχνευσης παραβιάσεων και συναγερμού. Η προστασία αρχαιολογικών χώρων, ή χώρων με σημαντική πολιτιστική αξία είναι πλέον δυνατή με σύγχρονες τεχνολογίες αυτοματοποιημένης οπτικής παρακολούθησης και επίβλεψης, με κάμερες και υπολογιστικά συστήματα ανίχνευσης παραβιάσεων, τα οποία ενσωματώνουν γνώση για τον χώρο τον οποίο επιβλέπουν και τις πιθανές παραβιάσεις του, μπορούν, είτε τοπικά, είτε από μακριά, με αυτόματη μετάδοση των πληροφοριών, να ειδοποιούν τον επόπτη του χώρου, όταν ανιχνεύουν κάποια παραβίαση. 6.4 ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΥ ΑΠΟΘΕΜΑΤΟΣ Η ανάγκη για ψηφιακή πληροφορία Η πληθώρα της ψηφιακής πληροφορίας σχετικά με την πολιτιστική κληρονομιά έχει επηρεάσει τις ανάγκες των χρηστών τα τελευταία χρόνια, οι οποίοι ζητούν υψηλές σε ποιότητα εφαρμογές για την εξυπηρέτηση τους. Οι περισσότεροι χρήστες απαιτούν πλέον να βρίσκουν τις πληροφορίες που επιθυμούν, εκτελώντας αναζήτηση και ανακτώντας δεδομένα από ποικίλες και ετερογενείς πηγές ανεξάρτητα του τύπου αυτών και της συλλογής που ανήκουν. Επιπλέον επιζητούν να επεξεργάζονται και να κατηγοριοποιούν τις ανακτηθείσες πληροφορίες βάση διαφόρων κριτηρίων, που θα τους βοηθήσουν στη συνέχεια να τις διαχειρίζονται και να τις μελετούν πιο εύκολα. Η δομή και οργάνωση της πληροφορίας είναι μια απαίτηση που προκύπτει από τις παραπάνω ανάγκες των χρηστών και γι αυτό μια ψηφιακή συλλογή πολιτιστικής κληρονομιάς οφείλει να τις καλύπτει παρέχοντας σημεία πρόσβασης στο πνευματικό περιεχόμενο των αντικειμένων που περιλαμβάνει. Σημαντικό θεωρείται (α) η ψηφιακή συλλογή να περιγράφεται με το κατάλληλο μοντέλο μεταδεδομένων, ώστε να διατηρούνται τα μοναδικά χαρακτηριστικά της και (β) να αποδίδεται πλήρως το εννοιολογικό περιεχόμενο αυτής σε συνάρτηση με παραμέτρους που βοηθούν περισσότερο την κατανόηση, χρήση και διαχείριση του υλικού. Τέτοιοι παράμετροι μπορεί να θεωρηθούν οι διαστάσεις του χρόνου και του χώρου που συμβάλλουν με μοναδικό τρόπο στην εξέλιξη και διαχείριση ψηφιακών συλλογών πολιτιστικής κληρονομιάς. Η παροχή πληροφορίας εξαρτώμενης είτε χρονικά είτε γεωγραφικά επιτρέπει στους διαχειριστές και χρήστες της ψηφιακής συλλογής να την αναγάγουν σε τέτοιο επίπεδο, όπου θα μπορούν να έχουν πρόσβαση σε πληροφορίες σχετιζόμενες με την προέλευση, τη διαχείριση και τη διατήρηση του υλικού. Αφενός το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ψηφιοποίηση πολιτιστικών συλλογών, που επιδεικνύεται από μονάδες πολιτισμού και ξεπερνά πλέον τα στενά εθνικά όρια, αφετέρου η

183 δυναμική εξέλιξη της τεχνολογίας της επικοινωνίας και πληροφόρησης δημιούργησαν τις κατάλληλες συνθήκες για πολλούς εμπορικούς και δημόσιους πολιτιστικούς φορείς, για την παροχή υπηρεσιών και την ανάληψη πρωτοβουλιών, για την ικανοποίηση των πληροφοριακών αναγκών πολιτιστικού περιεχομένου, μίας ευρείας γκάμας χρηστών όπως φοιτητών, ερευνητών, τουριστών και ταξιδιωτών (White και White , Lynch ). Οι αρχές του Lund το 2001, αποτέλεσαν τη βάση πάνω στην οποία στηρίχθηκε και το Πανευρωπαϊκό πλαίσιο ψηφιοποίησης πολιτιστικής κληρονομιάς (eeurope 2001)79. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι αρχές Lund να αποτελέσουν σημείο αναφοράς γύρω από το οποίο αναπτύχθηκε ένας σημαντικός αριθμός ερευνητικών πρωτοβουλιών. Για παράδειγμα, η παροχή ψηφιακής πρόσβασης σε συλλογές πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, αποτελεί μία ερευνητική ενέργεια που χρηματοδοτείται από το πρόγραμμα «Κοινωνία της Information Society Technologies 2006). Υπό την αιγίδα της Κοινωνίας της Πληροφορίας έχουν χρηματοδοτηθεί μία σειρά ερευνητικών προγραμμάτων με στόχο την καθοδήγηση, τη στήριξη και την ανάπτυξη κατευθυντήριων γραμμών για την ψηφιοποίηση πολιτιστικού υλικού, την παροχή πρόσβασης σε ψηφιακά αποθετήρια πολιτισμού και την ανάπτυξη ευρωπαϊκού πολιτιστικού τουρισμού. Ενδεικτικά αναφέρονται μερικά προγράμματα: AGAMEMNON, Calimera, MINERVAplus BRICKS, DELOS και EPOCH (European Commission 2006)80. Οι κάτοχοι πάσης φύσεως αντικειµένων και πληροφοριών, που µπορούν να χαρακτηρισθούν δηµιουργία συναφούς ψηφιακού υλικού. Αυτό επιτυγχάνεται, π.χ., µε την ψηφιοποίηση εικόνων και εγγράφων, την ψηφιακή φωτογράφηση, τη µετατροπή αναλογικών ηχητικών ή κινηµατογραφικών εγγραφών σε ψηφιακές, ή ακόµη την ψηφιακή µεταγραφή πληροφοριών σχετικών µε τα αντικείµενα. Ο όρος ψηφιοποίηση ορίζεται με την πιο ευρεία έννοια, περιλαμβάνοντας την επιλογή, μετατροπή από αναλογική σε ψηφιακή μορφή, αποθήκευση, παρουσίαση, χρήση, επαναχρησιμοποίηση και διατήρηση του πολιτιστικού αποθέματος. Αν σε αυτά τα ψηφιακά υποκατάστατα προσθέσουµε εγγενώς ψηφιακά πολιτιστικά αντικείµενα καθώς και καταγραφές πολιτισµικών πληροφοριών απ ευθείας σε ψηφιακή µορφή, έχουµε ένα σύνολο ψηφιακού υλικού στο οποίο συχνά αναφερόµαστε ως «ψηφιακό πολιτιστικό απόθεµα». Το ψηφιακό αυτό υλικό µπορεί να αποτελέσει αντικείµενο επίσκεψης, µελέτης, καθώς επίσης τη βάση για τη δηµιουργία άλλου υλικού για παρουσιάσεις, εκθέσεις, εκδόσεις, κλπ., χωρίς πάντοτε να απαιτείται πρόσβαση στα αρχικά αντικείµενα, λειτουργώντας έτσι ως ψηφιακό υποκατάστατο εκείνων. Μολονότι πάντοτε θα υπάρχει η ανάγκη, σε ορισµένες περιπτώσεις, οι µελετητές να ανατρέξουν στα αυθεντικά αντικείµενα, αλλά και το κοινό πάντοτε θα επιθυµεί την επαφή µε τα πολιτιστικά αγαθά, που η επίσκεψη σ ένα χώρο, µνηµείο ή µουσείο επιτρέπει, τα ψηφιακά υποκατάστατα προσφέρουν δυνατότητες απολύτως εξατοµικευµένης, λεπτοµερούς, επανειληµµένης, χωρίς γεωγραφικούς περιορισµούς, οικονοµικής, αλλά και ασφαλούς για τα αντικείµενα, πρόσβασης σε αυτά.»τσι, το ψηφιακό πολιτισµικό απόθεµα αποκτά αυτοτελή αξία, η οποία πολλαπλασιάζεται από τη δυνατότητα ενιαίας πρόσβασης σε ανεξάρτητες ψηφιακές συλλογές, οι οποίες αναδεικνύονται σε δυνάµει 77 White, P.B. και N.R. White Virtually there: travelling with new media. First Monday 10, 78 Lynch, C Digital collections, digital libraries and the digitisation of cultural heritage information. First Monday 7, (5), 79 eeurope The LUND principles: conclusions of experts meeting, Lund, Sweden, 4 April 2001, principles e.pdf 80 European Commission Access to and preservation of cultural heritage: fact sheets of nine projects funded under FP6 (IST Calls 1 and 3). Luxemburg: EU, ftp://ftp.cordis.europa.eu/pub/ist/docs/digicult/call1-3-may2006 en.pdf

184 ενιαίο χώρο. Καθώς οι ψηφιακές συλλογές δηµιουργούνται από και ανήκουν σε αυτόνοµους φορείς, η ένταξη αυτών στον δυνάµει ενιαίο ψηφιακό χώρο, και άρα η πραγµατοποίηση του ενιαίου αυτού χώρου, δεν είναι αυτόµατη ούτε αποτελεσµατική ούτε εύκολη, εάν δεν συντρέχουν ορισµένες προϋποθέσεις διασύνδεσης του ψηφιακού υλικού. Οι προϋποθέσεις αυτές περιλαµβάνουν όρους όπως, συντακτικής και σηµασιολογικής διαλειτουργικότητας Ακόµη, δοθείσης αφ ενός της χρηστικής αξίας και αφ ετέρου της δαπάνης δηµιουργίας του ψηφιακού πολιτιστικού αποθέµατος, αυτονόητη είναι η ανάγκη διατήρησης αυτού, ανάγκη που οδηγεί στη θέσπιση κατάλληλων διαδικασιών και συναφών πληροφοριών (µεταδεδοµένων) διατήρησης ψηφιακού υλικού Τα πλεονεκτήματα της ψηφιοποίησης και η προβολή μέσω του διαδικτύου Η ψηφιοποίηση είναι σήµερα καθοριστικός παράγοντας για την επιβίωση και την ενίσχυση της Ιστορίας, του Πολιτισµού, της Επιστήµης και όλων των στοιχείων που καθορίζουν την καλούµενη συλλογική και εξελισσόµενη µνήµη των διαφόρων κοινωνιών, εθνοτήτων, λαών. Αναλυτικότερα, η ψηφιοποίηση είναι ένα µέσο για την επιτυχή προώθηση σηµαντικών στόχων, στους οποίους περιλαµβάνονται και οι ακόλουθοι: Η διατήρηση της πολύτιµης πληροφορίας που περιέχουν οι εικόνες, οι φωτογραφίες, τα έργα τέχνης, τα βιβλία, οι εφηµερίδες, τα σχέδια, οι χάρτες, οι αφίσες, τα χειρόγραφα, τα κινηµατογραφικά έργα κλπ. Μερικά από τα προαναφερόµενα αντικείµενα καταστρέφονται από τη φθορά του χρόνου ή από κάποιο συμβάν και άλλα αλλοιώνονται. Άυλα πολιτιστικά αγαθά, όπως παραδόσεις και µύθοι, σβήνουν στο πέρασµα του χρόνου. Η ψηφιοποίηση δηµιουργεί ψηφιακά υποκατάστατα των υλικών και άυλων αγαθών, περισώζοντας την πολύτιµη πληροφορία που περιέχουν. Η ενίσχυση του ρόλου που έχει το πολιτιστικό αγαθό, αφού η αντίστοιχη πληροφορία µπορεί να ανευρεθεί πιο εύκολα και συνδυασµένα από διαφορετικές πηγές και να είναι διαθέσιµη για την έρευνα, τη μελέτη, την εκπαίδευση κλπ. Η προβολή (που συµβάλλει καθοριστικά και στην προαναφερόµενη ενίσχυση) των πολιτιστικών αγαθών, µέσα από το ιαδίκτυο, αλλά και µε την παραγωγή ηλεκτρονικών εκδόσεων (CD, DVD, εφαρµογές, αφιερώματα) για την εκπαίδευση και τον πολιτισµό, την παραγωγή έντυπου υλικού (π.χ. βιβλία και αφίσες) και άλλες παρουσιάσεις/εκδηλώσεις. Η οικονοµική ανάπτυξη µέσω και της προβολής των πολιτιστικών αγαθών και της αξιοποίησης του πολιτιστικού περιεχοµένου σε αχανείς αγορές, όπως η Εκπαίδευση, η Ψυχαγωγία και ο Τουρισµός. Η ψηφιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος, και η προβολή και διάθεσή του μέσω του διαδικτύου επιτρέπουν σε διαφορετικές πηγές πληροφοριών και περιεχομένου να συνδεθούν μεταξύ τους και να επιτρέψουν την πρόσβαση σε πολλές και διαφορετικές κατηγορίες χρηστών. Σε μια σύγχρονη οικονομία, βασισμένη στη γνώση, αυτή η ανταλλαγή και κοινή χρήση πληροφοριών και γνώσεων έχει ιδιαίτερη σημασία και όφελος για τις υπηρεσίες του δημοσίου, την εκπαίδευση, την οικονομική ανάπτυξη και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Σε αυτό το πλαίσιο η ψηφιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος είναι μια συνεχής διαδικασία, την οποία οι πολιτιστικοί οργανισμοί και οι καλλιτέχνες αντιμετωπίζουν, ανεξάρτητα από το αν το επιθυμούν ή όχι. Το ίδιο ισχύει και για την πολιτική στον πολιτιστικό τομέα. Για τον λόγο αυτό η πολιτική πρέπει να υποστηρίξει τις διαδικασίες ψηφιοποίησης, ώστε να κερδίσει από την προστιθέμενη αξία της ψηφιοποίησης

185 Η ψηφιοποίηση του πολιτιστικού αποθέματος και η προβολή του μέσω του διαδικτύου έχει ως αποτέλεσμα: Την ολοκλήρωση των τεχνολογιών επικοινωνιών και υπολογιστών στις πρωτογενείς διαδικασίες παραγωγής, διάθεσης, παρουσίασης, διατήρησης και επαναχρησιμοποίησης περιεχομένου. Εκτός από την πραγματική ψηφιοποίηση των πολιτιστικών τεκμηρίων, τα αποτελέσματα της ψηφιοποίησης αφορούν και στην δημιουργία νέων μορφών και συνδυασμών περιεχομένου και παρουσίασης. Ειδικότερα αναμένεται να οδηγήσουν στη δημιουργία νέων σχέσεων και διασυνδέσεων μεταξύ των διαφορετικών μορφών πολιτιστικής έκφρασης (τέχνες, πολιτιστική κληρονομιά, μέσα πληροφόρησης) αλλά και μεταξύ αυτών των μορφών και της εκπαίδευσης, των επιστημών και της ψηφιακής οικονομίας. Την διαμόρφωση νέων συνθηκών εργασίας και νέων ρόλων στους οργανισμούς που διαθέτουν πολιτιστικό υλικό (όπως, αρχεία, μουσεία, βιβλιοθήκες). Αυτοί πλέον δεν θα έχουν το πολιτιστικό υλικό μόνο για συντήρηση και επίδειξη, αλλά θα μπορούν να χρησιμοποιούν τα ψηφιακά τεκμήρια και για σύνθεση, δημιουργία, και επιπλέον να τα διαθέτουν οι ίδιοι ηλεκτρονικά σε τρίτους. Θα εμπλακούν επομένως σε ένα πεδίο με πολύ διαφορετικούς παίκτες, οργανισμούς εκτός του πολιτιστικού χώρου, και το κοινό. Ήδη Μουσεία με διαφορετικό θεματικό περιεχόμενο από κοινού δημιουργούν συνδυασμένους θησαυρούς όρων, τοπικοί οργανισμοί κάνουν από κοινού τις συλλογές τους προσβάσιμες στο κοινό, ενώ άλλοι οργανισμοί παρουσιάζονται ως εικονικά κέντρα πολιτισμικής πληροφόρησης στο διαδίκτυο. Την διάχυση μεταξύ των διαφόρων τομέων και μορφών πολιτιστικής δραστηριότητας, με πρωτότυπα αποτελέσματα να αναμένονται από τις διασυνδέσεις και τις κοινές πρακτικές που θα προκύψουν από αυτήν. Εδώ απαιτείται προσοχή κατά την διαμόρφωση πολιτικής, ώστε να είναι προσδιορισμένος ο ρόλος του κάθε φορέα στο πλαίσιο επιδοτούμενων από την πολιτεία πολιτιστικών ενεργειών και έργων. Επιπλέον, ο στόχος πρέπει να είναι η επίτευξη ισορροπίας μεταξύ της ανάγκης για δημιουργική εξερεύνηση του νέου ψηφιακού πεδίου και της συνειδητής συντήρησης και συνέχειας διαχρονικών αξιών στην πολιτιστική πραγματικότητα. Την διάχυση της πολιτιστικής γνώσης, μέσα από το διαδίκτυο, και συμβάλει στην εκπαίδευση μαθητών, φοιτητών και στην έρευνα, ενώ αποτελεί ένα σημαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης. Ειδικότερα πρέπει να αναφερθεί ότι προβλέπονται αρκετές επιμέρους συγκλίσεις των σχετικών ενεργειών στο πεδίο του πολιτισμού και της ηλεκτρονικής μάθησης (e-learning), όπως φαίνεται και σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου οι δυο τομείς διαχειρίζονται από την ίδια Διεύθυνση. Όσο περισσότερο οι φορείς εφαρμόζουν διαδικασίες ψηφιοποίησης, τεκμηρίωσης και επαναχρησιμοποίησης του πολιτιστικού περιεχομένου τους στο διαδίκτυο ή σε άλλα δίκτυα διάδοσης πληροφοριών, τόσο οι ανάγκες για οργάνωση και διαχείρισή του θα μεγαλώνουν. Οι απαιτούμενες γι αυτό γνώσεις ξεπερνούν την κλασσική κατάρτιση σε τεχνολογίες ICT (Information & Communication Technologies) και αφορούν σε διαχείριση γνώσης (Knowledge Management). Δυο θέματα χρήζουν επιπλέον ειδικής προσοχής στο πλαίσιο της χάραξης στρατηγικής σε μεσοπρόθεμη προοπτική. Το πρώτο είναι ότι η συντήρηση του υλικού και λογισμικού, το

186 οποίο αποκτάται και του ψηφιακού περιεχομένου που παράγεται από τους φορείς στο πλαίσιο της διαδικασίας ψηφιοποίησης, είναι αναγκαία, και απαιτεί επιπλέον πόρους, κρατικούς ή/και ιδιωτικούς. Το δεύτερο είναι ότι στο πλαίσιο της μικρής ή μεγάλης ανασυγκρότησης των φορέων για την υλοποίηση και διατήρηση των αποτελεσμάτων που προκύπτουν, απαιτείται η εκπαίδευση του υπάρχοντος προσωπικού τους στις αναπτυσσόμενες υπηρεσίες (μερικά και σε τεχνολογίες), το οποίο επίσης θα απαιτήσει την εύρεση και διάθεση πόρων Κύκλος ζωής της ψηφιοποίησης Ο κύκλος ζωής της ψηφιοποίησης είναι όλες οι απαραίτητες ενέργειες που ακολουθεί ένας οργανισµός, για να επιτύχει την ψηφιοποίηση του πολιτιστικού περιεχοµένου του. Ο κύκλος ξεκινά από τον αρχικό σχεδιασµό του προγράµµατος ψηφιοποίησης, επεκτείνεται στην καθ αυτό ψηφιοποίηση των αντικειµένων και καταλήγει σε ζητήµατα προβολής, µακροπρόθεσµης διατήρησης και επαναχρησιµοποίησης του ψηφιακού περιεχοµένου. Τα στάδια του κύκλου ζωής αναλύονται παρακάτω: Σχεδιασμός του έργου ψηφιοποίησης: Είναι το πρώτο βήµα σε κάθε έργο ψηφιοποίησης. Κάθε έργο ψηφιοποίησης πρέπει να διαθέτει σαφώς καθορισµένους στόχους, επαρκείς πόρους, κατάλληλα καταρτισµένο προσωπικό, και ένα πλάνο για την υλοποίηση (αν θα γίνει ανάθεση εργασιών σε τρίτους, πώς θα αντιµετωπιστούν πιθανοί κίνδυνοι κλπ). Επιλογή περιεχομένου: Στην πλειοψηφία των έργων δεν είναι εφικτή η ψηφιοποίηση όλων των αντικειµένων ενός φορέα. Για το λόγο αυτό είναι αναγκαία η επιλογή των αντικειένων που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Τα κριτήρια για την επιλογή ποικίλουν ανάλογα µε τους στόχους του έργου ψηφιοποίησης, την ευαισθησία του περιεχοµένου, γεωγραφικά κριτήρια κλπ. Προετοιμασία για ψηφιοποίηση: Μια κατάλληλη υποδοµή σε υλικό και λογισµικό και ένα περιβάλλον µε κατάλληλες συνθήκες πρέπει να είναι έτοιµα πριν την έναρξη της διαδικασίας ψηφιοποίησης. Τα στοιχεία που απαρτίζουν ένα τέτοιο περιβάλλον περιλαµβάνουν εξοπλισµό για τη διαδικασία της ψηφιοποίησης αυτή καθαυτή (για παράδειγµα σαρωτές, ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές, εξοπλισµός ψηφιοποίησης ήχου και κινούµενων εικόνων και άλλα), ένα υπολογιστικό σύστηµα µε το οποίο θα διασυνδεθούν οι παραπάνω συσκευές, λογισµικό επεξεργασίας εικόνας, λογισµικό διαχείρισης του ψηφιοποιηµένου υλικού κλπ. Το περιβάλλον στο οποίο θα λάβει χώρα η διαδικασία ψηφιοποίησης πρέπει να είναι κατάλληλο για τα προς ψηφιοποίηση αντικείµενα, για παράδειγµα θα πρέπει να ικανοποιεί ειδικές συνθήκες φωτισμού και υγρασίας. Μεταχείριση των πρωτοτύπων: Το συγκεκριµένο στάδιο του κύκλου ζωής της διαδικασίας ψηφιοποίησης µπορεί να θεωρηθεί προφανές, ωστόσο η αναλυτική παρουσίασή του είναι αναπόφευκτη, αφού σε πολλά από τα έργα ψηφιοποίησης υπάρχουν αντικείµενα τα οποία είναι σπάνια ή εύθραυστα. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι θα ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες από την ψηφιοποίησή τους. Ψηφιοποίηση: Το στάδιο αυτό αναφέρεται στην καθαυτή διαδικασία της ψηφιοποίησης, δηλαδή τη σάρωση, την ψηφιακή φωτογράφηση και γενικά την ψηφιακή αποτύπωση των πρωτοτύπων σε συνδυασµό µε την ψηφιακή επεξεργασία που µπορεί να υποστούν. ιατήρηση του ψηφιακού περιεχομένου:»νας σηµαντικός στόχος κάθε έργου ψηφιοποίησης είναι η προστασία και η διασφάλιση της πρόσβασης στο ψηφιακό περιεχόµενο που έχει δηµιουργηθεί. Για την εκπλήρωσή του είναι απαραίτητη η αντιµετώπιση θεµάτων, όπως οι απαρχαιωµένοι τύποι αρχείων και τα απαρχαιωμένα αποθηκευτικά µέσα, αλλά και η προστασία του ψηφιακού περιεχοµένου από φυσικές καταστροφές, περιβαλλοντικούς παράγοντες και ανθρώπινες παρεµβάσεις. Παράλληλα παρουσιάζεται και το ζήτηµα της µακροπρόθεσµης διατήρησης το οποίο συνιστά θέµα έρευνας τα τελευταία χρόνια

187 Μεταδεδομένα: Τα µεταδεδοµένα είναι υπό συνεχή ερευνητική δραστηριότητα στο χώρο της ψηφιοποίησης, της διαχείρισης του περιεχομένου, της επαναχρησιµοποίησης και αναζήτησης του ψηφιοποιηµένου περιεχομένου, της διαλειτουργικότητας, κ. ά. Το σύνολο των µεταδεδοµένων που θα επιλεγεί στο πλαίσιο ενός έργου είναι ιδιαίτερης σηµασίας για την πορεία του, καθώς από αυτό εξαρτώνται τα χαρακτηριστικά που θα καταγραφούν για την περιγραφή των πρωτοτύπων. Ενέργειες ανάδειξης - προβολής: Το έργο έχει φτάσει πλέον στο στάδιο κατά το οποίο έχει ολοκληρωθεί η δηµιουργία και η αποθήκευση του ψηφιακού αντιγράφου και των µεταδεδοµένων του. Το επόµενο στάδιο είναι η ανάδειξη και η προβολή του ψηφιοποιηµένου περιεχοµένου. Πριν την προβολή των ψηφιακών αντικειµένων επιβάλλεται η κατάλληλη επεξεργασία τους. Η ανάδειξη του περιεχοµένου µπορεί να περιλαµβάνει την προβολή του στο ιαδίκτυο, σε κάποιο CD-ROM ή DVD-ROM κλπ και η επεξεργασία περιλαµβάνει την υποβάθµιση της ποιότητας, άρα και τη µείωση του µεγέθους των αρχείων εικόνας, ήχου, κινούµενης εικόνας, ώστε να µπορούν να προσπελάσουν οι χρήστες το ψηφιακό περιεχόµενο µέσω του ιαδικτύου. Πνευματικά δικαιώματα: Η δηµοσίευση του ψηφιοποιηµένου περιεχοµένου θα πρέπει να συνοδεύεται από µία ευρεία ανάλυση της κατάστασης των πνευµατικών δικαιωµάτων που σχετίζονται µε το υλικό αυτό. Για υλικό που είναι δηµόσια διαθέσιµο το ζήτηµα δεν έχει µεγάλο βαθµό πολυπλοκότητας. Ωστόσο, αρκετοί πολιτιστικοί οργανισµοί αποκοµίζουν οφέλη από τη δηµοσίευση πολιτιστικού υλικού, µε αποτέλεσα να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί µε τα πνευµατικά δικαιώµατα, τα οποία µπορεί να ανήκουν σε τρίτους. Οι τεχνολογίες προστασίας και διαχείρισης πνευµατικών δικαιωµάτων υποστηρίζουν τους φορείς στη διαδικασία αυτή. ιαχείριση έργων ψηφιοποίησης: Η επιτυχία ενός έργου ψηφιοποίησης, όπως και κάθε έργου, εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από τη διαχείρισή του.»να καλά οργανωµένο πλάνο για τη διαχείριση του έργου συµβάλλει τα µέγιστα στην επιτυχία του έργου. Στην πράξη υπάρχουν αλληλεπιδράσεις ανάµεσα σε δραστηριότητες που ανήκουν σε διαφορετικά στάδια του κύκλου ζωής, εποµένως η σειρά τους δεν είναι ακολουθιακή.»να διάγραµµα το οποίο προσεγγίζει πιο ρεαλιστικά τον κύκλο ζωής της ψηφιοποίησης φαίνεται παρακάτω. Στην συνέχεια του παρόντος κεφαλαίου παρουσιάζονται πιο αναλυτικά κάθε ένα από τα στάδια αυτά

188 Σχήμα 6-1 Ο κύκλος ζωής της ψηφιοποίησης Αρχικός Σχεδιασμός Επιλογή Περιεχομένου Υποδομή - Περιβάλλον Ψηφιοποίησης Μεταχείριση Προτοτύπων Διαχείριση του Έργου Ψηφιοποίηση Τεκμηρίωση Τεκμηρίωση Αποθήκευση - Διατήρηση Προστασία Πνευματικών Δικαιωμάτων Ανάδειξη - Προβολή Στάδιο 1ο Ο σχεδιασµός είναι το πρώτο βήµα σε κάθε έργο ψηφιοποίησης. Ο χρόνος που επενδύεται στον όσο το δυνατόν πιο λεπτοµερή και πλήρη σχεδιασµό ενός έργου είναι βέβαιο ότι θα αποδώσει καρπούς κατά την εκτέλεσή του (ποιότητα των ψηφιοποιηµένων αντικειµένων, οµαλή εκτέλεση των εργασιών και έλλειψη φαινοµένων υπέρβασης του προϋπολογισµού). Όπως προκύπτει από τα παραπάνω η ανάγκη για προσεκτικό σχεδιασµό του κάθε έργου ψηφιοποίησης είναι προφανής, ωστόσο είναι συχνά δύσκολο να ληφθεί πρόνοια για όλες τις

189 πτυχές ενός τέτοιου έργου. Οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι ραγδαίες, µε αποτέλεσµα να καθίσταται αδύνατη οποιαδήποτε ασφαλής πρόβλεψη. Συνιστάται να δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στον τρόπο µε τον οποίο το έργο ψηφιοποίησης θα ενσωµατωθεί οµαλά στο συνολικό στρατηγικό σχεδιασµό και στη ροή εργασιών των υπόλοιπων έργων του φορέα. Τα ερωτήµατα τα οποία καλό είναι να τεθούν κατά το σχεδιασµό του έργου είναι τα εξής: Ποιες είναι οι εργασίες που πρέπει να γίνουν; Ποιοι είναι οι άνθρωποι που θα απασχοληθούν; Πού θα λάβει χώρα η ψηφιοποίηση; Πότε θα γίνει το έργο; Με ποια µέσα θα γίνει;»να πρόγραµµα ψηφιοποίησης καλό θα είναι να διαθέτει σαφώς καθορισµένους στόχους, γεγονός το οποίο επηρεάζει µε άµεσο τρόπο την επιλογή του προς ψηφιοποίηση υλικού, την προστασία και διαχείριση των πνευµατικών δικαιωµάτων και τις ενέργειες δηµοσίευσης και προβολής. Κατά το σχεδιασµό ενός έργου ψηφιοποίησης επιβάλλεται η καταγραφή των πόρων που θα απαιτηθούν για την υλοποίηση του έργου. Με τον τρόπο αυτό θα προσδιοριστεί το κατά πόσο ο φορέας υλοποίησης διαθέτει τους συγκεκριµένους πόρους και πού µπορούν να αναζητηθούν, αν δεν υπάρχουν στο φορέα. Ανάµεσα στους απαραίτητους πόρους για ένα έργο ψηφιοποίησης ξεχωριστή θέση κατέχει το προσωπικό. Ο φορέας ο οποίος έχει αναλάβει ή πρόκειται να εµπλακεί σε ένα έργο ψηφιοποίησης θα πρέπει να απασχολεί κατάλληλα καταρτισμένο προσωπικό µε επαρκείς γνώσεις πάνω στην ψηφιοποίηση αλλά και σχετικά με τα αντικείµενα που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Επίσης, θα πρέπει να συνταχθεί ένα πλάνο εκπαίδευσης των εργαζοµένων στο φορέα έτσι, ώστε να προβλεφθούν και να καλυφθούν οποιεσδήποτε έκτακτες ανάγκες για πρόσθετη επιµόρφωσή τους σύµφωνα µε τις απαιτήσεις του έργου.»να έργο ψηφιοποίησης καλό είναι να µην αρχίσει, αν δεν έχει προηγηθεί έρευνα παρόµοιων έργων που έχουν γίνει στο παρελθόν ή βρίσκονται σε εξέλιξη στην ίδια θεµατική κατηγορία και µε παρόµοιο περιεχόµενο. Τα πλεονεκτήµατα αυτής της διαδικασίας συνοψίζονται στο γεγονός ότι τα αποτελέσµατα της έρευνας θα αναδείξουν µε τον καλύτερο τρόπο τα ζητήµατα τα οποία είναι πιθανό να ανακύψουν κατά τη διάρκεια του έργου. Επίσης, είναι δυνατό να οδηγήσουν σε καινοτόµες ιδέες, στην κάλυψη περιοχών στις οποίες δεν είχε δοθεί η δέουσα προσοχή και θα προσδώσουν φερεγγυότητα και αξία στα αποτελέσµατα του εν λόγω έργου.»να από τα σηµαντικά πλεονεκτήµατα της έρευνας παρόµοιων έργων είναι η ρεαλιστική εκτίμηση του πραγµατικού όγκου της δουλειάς που θα απαιτηθεί µέχρι την ολοκλήρωση του έργου µέσα από την επικοινωνία µε τους φορείς που έχουν ήδη υλοποιήσει παρόµοια έργα. Το θετικό σε αυτή την περίπτωση είναι ότι ο οργανισµός που πρόκειται να ξεκινήσει το έργο ψηφιοποίησης έχει ήδη µια εκτίµηση -έστω από ένα έργο µε παρόµοιο θέµα- αν διαθέτει το απαιτούμενο προσωπικό, τεχνογνωσία και υποδοµές, για να το ολοκληρώσει µε επιτυχία ή αν απαιτείται σηµαντικό χρονικό διάστημα για την εκπαίδευση του προσωπικού και την προετοιµασία του έργου. Επίσης, πριν την έναρξη του έργου και κατά το στάδιο της προετοιµασίας του καλό είναι να διατεθεί χρόνος για την εξακρίβωση της κατάστασης που επικρατεί σχετικά µε τα πνευµατικά δικαιώµατα του υλικού που πρόκειται να ψηφιοποιηθεί. Το σηµείο αυτό είναι κρίσιµο, καθώς, αν ο φορέας δεν καταφέρει να εξασφαλίσει τα πνευµατικά δικαιώµατα για την ψηφιοποίηση και την προβολή του υλικού στο ιαδίκτυο, το έργο δεν είναι δυνατό να υλοποιηθεί, παρά τον άρτιο τεχνολογικό εξοπλισµό και την εµπειρία που έχει να επιδείξει ο φορέας

190 Είναι σκόπιµο, επιπλέον, να συµφωνηθεί και να οριστικοποιηθεί ένα εναλλακτικό πλάνο πριν ξεκινήσει το έργο, ώστε να έχει συµφωνηθεί εκ των προτέρων ο τρόπος αντιµετώπισης οποιωνδήποτε ανωµαλιών και παρεκκλίσεων από το πλάνο εργασίας. Τέλος, συνιστάται η καταγραφή όλων των αποφάσεων που πρόκειται να ληφθούν κατά το σχεδιασµό του έργου. Η διαδικασία αυτή είναι πιθανό να συντελέσει κύριο παράγοντα για τη µακροπρόθεσµη επιτυχία του έργου, καθώς µπορεί να αντισταθµίσει τις απώλειες στελεχών και να επιτρέψει στο νέο προσωπικό να ασχοληθεί µε τις ψηφιακές συλλογές που δηµιουργήθηκαν από τη δουλειά παλαιότερων, ανατρέχοντας στα σχετικά αρχεία. Τα στοιχεία που προτείνεται να καταγραφούν σε αυτή τη φάση του έργου είναι: Κρίσιµες παράµετροι που συνέβαλαν στη λήψη αποφάσεων, όπως στόχοι του έργου, χρηµατοδότηση, κόστος, χρονικοί περιορισµοί για την ολοκλήρωση του έργου, στελέχωση, διαθέσιµοι πόροι και ειδικότητες του ήδη υπάρχοντος προσωπικού, πνευµατικά δικαιώµατα των πρωτοτύπων, αποτελέσµατα ερευνών παρόµοιων έργων, µελέτη ανάλυσης ρίσκου κλπ. Εθνικές οδηγίες για την ποιότητα των ψηφιακών αντικειµένων (για παράδειγµα ανάλυση ψηφιακών εικόνων). Πρότυπα µεταδεδοµένων. Τρόπος ονοµατοδοσίας των αρχείων. Σχεδιασµός και διαδικασίες για τη διατήρηση των ψηφιακών αντικειµένων (αποθήκευση, ανανέωση των αρχείων και των αποθηκευτικών µέσων κλπ). Χρονικός προγραµµατισµός του έργου, ο οποίος θα περιλαµβάνει τις ηµεροµηνίες έναρξης και λήξης των υποέργων, όπως επίσης και τα βασικά παραδοτέα Η σκοπιµότητα του έργου Το κάθε έργο ψηφιοποίησης έχει προταθεί και εγκρίνεται να προχωρήσει για συγκεκριµένους και διαφορετικούς κάθε φορά λόγους. υο από τους πιο σηµαντικούς λόγους είναι η πρόσβαση µέσω ιαδικτύου σε πολιτιστικό περιεχόµενο που δεν είναι γνωστό, για το ευρύ κοινό και κυρίως για µαθητές, φοιτητές, ερευνητές και η προστασία ευαίσθητου περιεχοµένου από τους κινδύνους και τη φθορά που εγκυµονεί η φυσική πρόσβαση και µεταχείριση κάποιων αντικειµένων που παρουσιάζουν αυξηµένη ευαισθησία στην πάροδο του χρόνου, όπως χειρόγραφα κλπ. Άλλα έργα έχουν ως στόχο τη συνεργασία ανάµεσα σε φορείς που διαθέτουν πολιτιστικό περιεχόµενο για τη δηµιουργία δικτύων συνεργασίας, διαδικτυακών πυλών πολιτισµού κτλ. Οι λόγοι για τους οποίους γίνεται ένα έργο ψηφιοποίησης έχουν άµεση επίδραση στην επιλογή των αντικειµένων που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Επίσης, καθορίζουν τη διαχείριση του έργου, τα µεταδεδοµένα, την προβολή των αποτελεσµάτων του έργου στο ιαδίκτυο και άλλα. Είναι φανερό ότι, για να ξεκινήσει ένα έργο ψηφιοποίησης, ίσως η πιο σηµαντική ερώτηση που πρέπει να απαντηθεί από τον υπεύθυνο φορέα σχετίζεται µε τους λόγους που οδήγησαν στην υλοποίηση του συγκεκριµένου έργου. Πιο συγκεκριμένα: - Το έργο πρέπει να διαθέτει καλά καθορισµένους και σαφείς στόχους οι οποίοι συνιστάται να υπάρχουν και έγγραφα. Οι στόχοι του έργου πρέπει να είναι ρεαλιστικοί σε σχέση µε τους πόρους που διαθέτει ή πρόκειται να αποκτήσει ο φορέας. Όλα τα βήµατα του έργου καλό είναι να αντιπαραβάλλονται µε τους στόχους που έχουν τεθεί, ώστε να διασφαλίζεται το γεγονός ότι η δουλειά που γίνεται ευθυγραµµίζεται µε τους στόχους αυτούς. Οι στόχοι του έργου πρέπει να αιτιολογούν την αξία που πρόκειται να προσδώσει το έργο στους εµπλεκόµενους φορείς. Αν το έργο απαιτεί σηµαντική επένδυση σε

191 χρόνο, χρήμα και προσπάθεια, η αιτιολόγηση της απόσβεσής τους από τα αποτελέσµατα του έργου πρέπει να είναι σαφής και ξεκάθαρη ιαχείριση πόρων Οι πόροι που είναι απαραίτητοι για ένα έργο ψηφιοποίησης εξαρτώνται σε µεγάλο βαθµό από τους στόχους του, ωστόσο µπορούν να κατηγοριοποιηθούν σε λίγες βασικές κατηγορίες, όπως προσωπικό, εξοπλισµός (υλικό και λογισµικό) και διαχειριστικές ανάγκες, σύµφωνα µε τον πίνακα 6-1. Ο συγκεκριµένος πίνακας περιλαµβάνει πόρους οι οποίοι µπορεί να µην είναι απαραίτητοι σε κάθε έργο, όµως δίνει µια σαφή εικόνα των αναγκών του. Ο φορέας υλοποίησης µπορεί ήδη να διαθέτει κάποιους από αυτούς, ενώ για τους υπόλοιπους θα απαιτηθεί η απόκτησή τους. Πίνακας 6-1 Απαραίτητοι πόροι για έργα ψηφιοποίησης Προσωπικό Προσωπικό διαχείρισης του έργου Προσωπικό για την ψηφιοποίηση Προσωπικό για την τεκµηρίωση Τεχνικοί / Προγραµµατιστές Ερευνητές Ειδικοί στα πνευµατικά δικαιώµατα Νοµικοί σύµβουλοι Υλικό Σταθµοί εργασίας Εξυπηρετητές Σαρωτές Ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές Συσκευές ανάγνωσης φιλμ και µαγνητικών µέσων Συσκευές προετοιµασίας και ανάγνωσης ηχητικών τεκµηρίων Λογισµικό Λειτουργικό σύστηµα Εφαρµογές επεξεργασίας εικόνας Εφαρµογές διαχείρισης µ εταδεδοµένων Εφαρµογές βάσεων δεδομένων Εφαρµογές αναζήτησης Εφαρµογές εξυπηρετητή ιστού Εφαρμογές εξυπηρετητή-εξυπηρετούμενου (server-client) Ειδικές εφαρµογές Αποθηκευτικά µέσα Σκληροί δίσκοι Συσκευές δικτυακής αποθήκευσης Οπτικά αποθηκευτικά µέσα Μαγνητικά αποθηκευτικά µέσα ικτυακή υποδοµή Καλώδια Κάρτες δικτύου ιακόπτες (switches) ροµολογητές (routers) Αναλώσιµα Γραφική ύλη Μελάνια εκτυπωτών Φωτισµός (εξοπλισµός φωτισµού για τις συσκευές ψηφιακής αποτύπωσης) Μέσα για αποθήκευση και για αντίγραφα ασφαλείας ιαχειριστικές ανάγκες Προετοιµασία προσφορών Αναζήτηση και επίτευξη συνεργασιών

192 ηµοσιότητα και διάχυση Αποφάσεις για τις προδιαγραφές των παραδοτέων Σχεδιασµός της ροής εργασιών Επίβλεψη του προσωπικού ιασφάλιση ποιότητας Ανθρώπινοι πόροι Πριν ακόµα ξεκινήσει ένα έργο ψηφιοποίησης καλό είναι ο υπεύθυνος φορέας να εξασφαλίσει ότι το αναγκαίο προσωπικό είναι διαθέσιµο. Αυτό κρίνεται απαραίτητο ειδικά σε µικρούς πολιτιστικούς οργανισµούς, οι οποίοι δε διαθέτουν πολυπληθές προσωπικό και κατά συνέπεια οι εργαζόμενοί τους δεν µπορούν να απασχοληθούν πολλές ώρες υπερωριακά, ώστε να εκτελέσουν τις εργασίες ψηφιοποίησης. Επιπλέον, τα έργα ψηφιοποίησης απαιτούν ειδικές γνώσεις, τις οποίες οι εργαζόµενοι στο φορέα υλοποίησης µπορεί να µη διαθέτουν. Στα πλαίσια έργων ψηφιοποίησης συνιστάται να απασχολούνται άτοµα τα οποία έχουν γνώσεις και εµπειρία στα ακόλουθα ζητήµατα: Συντήρηση των πρωτοτύπων: Ίσως απαιτηθούν διαδικασίες συντήρησης, πριν την ψηφιοποίηση κάποιων πρωτοτύπων. Επίσης, κρίνεται σκόπιµη η ειδική προετοιµασία ευαίσθητων αντικειµένων πριν ψηφιοποιηθούν. Ψηφιοποίηση: Περιλαµβάνει τη σάρωση, την ψηφιακή φωτογράφηση, την εξειδίκευση σε τρισδιάστατη ψηφιοποίηση και ψηφιακή αποτύπωση ηχητικών τεκµηρίων και κινούµενης εικόνας, την επεξεργασία των ψηφιακών αντιγράφων, την πληκτρολόγηση και εµπειρία στη χρήση προγραµµάτων οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων ή συνδυασµό των παραπάνω. Μεταδεδοµένα: Η τεκµηρίωση (καταγραφή µεταδεδοµένων) είναι εξίσου σηµαντική µε την ψηφιακή αποτύπωση. Εδώ περιλαµβάνεται η καταγραφή ήδη υπαρχόντων στοιχείων καταλογογράφησης ή η αναζήτηση σχετικών πληροφοριών (όταν αυτές δεν υπάρχουν). Ανάπτυξη συστηµάτων και εφαρµογών / Τεχνική υποστήριξη: Εδώ µπορεί να γίνει διάκριση ανάµεσα σε δυο περιοχές: ανάπτυξη ή επιλογή και παραµετροποίηση έτοιµων λύσεων για τη δηµιουργία, διαχείριση και προβολή του ψηφιακού αποθέµατος και παροχή τεχνικής υποστήριξης στη χρήση και συντήρηση του εξοπλισµού του έργου. Προσωπικό µε γνώσεις και εµπειρία σε βάσεις δεδοένων ή συστήµατα διαχείρισης περιεχοµένου, προγραµµατισµού, σχεδιασµού και ανάπτυξης εφαρµογών διαδικτύου, γραφιστικής κλπ είναι απαραίτητο. ιαχείριση έργων: Η επιτυχία ενός έργου ψηφιοποίησης κρίνεται σε µεγάλο βαθµό από τη συνεπή διαχείρισή του, η οποία εκτείνεται σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής ενός έργου ψηφιοποίησης Στάδιο 2ο Η επιλογή του περιεχοµένου που πρόκειται να ψηφιοποιηθεί συνιστά µια από τις σηµαντικότερες αποφάσεις κατά τη διάρκεια ενός έργου ψηφιοποίησης. Το ιδανικό θα ήταν να ψηφιοποιηθεί το σύνολο των αντικειµένων µιας συλλογής. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων αυτό δεν είναι εφικτό, εποµένως είναι αναγκαία η επιλογή των αντικειµένων που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν σύµφωνα µε καθορισµένα κριτήρια. Τα κριτήρια αυτά µπορεί να ποικίλουν ανάλογα µε τους στόχους του έργου ψηφιοποίησης. Για παράδειγµα ένα έργο για τη δημιουργία ψηφιοποιηµένων αντικειµένων για εκπαιδευτική χρήση στα σχολεία θα ψηφιοποιήσει υλικό το οποίο εναρµονίζεται µε το πρόγραµµα διδασκαλίας, ενώ από την άλλη πλευρά ένα µουσείο µπορεί να ψηφιοποιήσει τα πιο γνωστά του εκθέµατα, ώστε να προσελκύσει ακόμα µεγαλύτερο αριθµό επισκεπτών, ή τα πιο ευαίσθητα (εύθραυστα κλπ)

193 εκθέµατά του, µε στόχο να ελαχιστοποιηθεί η φυσική πρόσβαση σε αυτά. Όπως προαναφέρθηκε, οι λόγοι για τους οποίους επιλέγονται κάποια αντικείµενα προς ψηφιοποίηση διαφοροποιούνται από έργο σε έργο και το ίδιο ισχύει και για τους λόγους για τη µη ψηφιοποίηση συγκεκριµένων αντικειµένων. Άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την επιλογή είναι νομικοί περιορισµοί, τεχνικές δυσκολίες στην ψηφιοποίηση, ήδη υπάρχοντα ψηφιακά αντίγραφα κλπ Κριτήρια επιλογής Η επιλογή του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου συνιστά κρίσιµο παράγοντα κατά το σχεδιασµό ενός έργου ψηφιοποίησης. Τα κριτήρια για την επιλογή του περιεχοµένου συνήθως εξαρτώνται από τους στόχους του έργου, από τους περιορισμούς τεχνικής και οικονοµικής φύσης, από τα ζητήµατα προστασίας πνευµατικών δικαιωµάτων και από την υλοποίηση έργων µε το ίδιο ή συναφές αντικείµενο. Είναι απαραίτητο να οριστικοποιηθούν τα κριτήρια για την επιλογή του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου όσο γίνεται γρηγορότερα και να εναρµονίζονται µε τους στόχους του έργου. Κατά την οριστικοποίησή τους µπορούν να ληφθούν υπόψη τουλάχιστον τα παρακάτω: Ζητήματα πνευματικής ιδιοκτησίας: Συνιστά το βασικότερο, ίσως, κριτήριο για την επιλογή του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου. Ο φορέας πρέπει να εξετάσει, αν τίθενται περιορισµοί λόγω πνευµατικών δικαιωµάτων και αν µπορεί να προχωρήσει στη δημιουργία και διάθεση ψηφιακών αντιγράφων. Αναφορές στην ευρωπαϊκή και ελληνική νοµοθεσία σχετικά µε τα πνευµατικά δικαιώµατα υπάρχουν στην αντίστοιχη µελέτη. ο Κατάσταση των προς ψηφιοποίηση αντικειμένων: Πρέπει να απαντηθούν ερωτήµατα, όπως αν η πληροφοριακή και ιστορική αξία του αντικειµένου είναι δυνατό να αποτυπωθεί µε ακρίβεια στο ψηφιακό αντίγραφο, αν η φυσική κατάσταση του αντικειµένου συνιστά σοβαρό εµπόδιο, αν υπάρχουν άλλα αναλογικά υποκατάστατα, όπως µικροφιλµ ή slides σε καλή κατάσταση κλπ. Κόστος της ψηφιοποίησης: Συνιστά ένα από τους βασικούς παράγοντες επιλογής κριτηρίων, καθώς είναι απαραίτητο να εξεταστεί το κατά πόσο η χρηµατοδότηση του φορέα επαρκεί για την ψηφιοποίηση συγκεκριµένων αντικειµένων και αν υπάρχει ρητή δέσµευση του φορέα για τη διαχείριση και διατήρηση των ψηφιακών αντικειµένων µετά το πέρας του έργου. Επίσης, µπορεί να εξεταστεί το κατά πόσο η ψηφιοποίηση συγκεκριµένων αντικειµένων µπορεί να προσελκύσει χρηµατοδότηση ή έσοδα στο φορέα από εµπορική εκµετάλλευση. Ζητήματα διατήρησης: Μέσω της ψηφιοποίησης είναι δυνατή η διατήρηση ευαίσθητων αντικειµένων, λόγω της διάθεσης στο ευρύ κοινό του ψηφιακού τους υποκατάστατου. Επιπλέον, καλό είναι να εξεταστούν πιθανοί κίνδυνοι καταστροφής του πρωτοτύπου κατά την ψηφιοποίηση. Οργάνωση και επαρκής τεκμηρίωση: Κρίνεται σκόπιµο να εξεταστεί η ύπαρξη λογικής ταξινόµησης των πρωτοτύπων, αν είναι αριθµηµένα σε σελίδες ή ακολουθείται άλλη ταξινόµηση, αν είναι ελλιπή και τέλος, αν υπάρχουν επαρκείς πληροφορίες για αυτά (περιγραφή, δοµή κλπ) είτε σε µορφή βιβλιογραφικών εγγραφών είτε ανατρέχοντας σε καλά προσδιορισµένες βιβλιογραφικές πηγές. Επιδιωκόμενες χρήσεις: Από τις πιο συνήθεις είναι η πρόσβαση σε περιεχόµενο, το οποίο διαφορετικά θα ήταν µη διαθέσιµο ή η πρόσβαση σε αυτό θα ήταν αυστηρά επιλεκτική για λόγους συντήρησης ή ασφάλειας, η ευκολότερη πρόσβαση σε σαφώς ευρύτερο κοινό, η πρόσβαση σε αντικείµενα εξαιρετικής ιστορικής, καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής αξίας, σε χαρακτηρισµένους εθνικούς / παγκόσµιους θησαυρούς και σε συλλογές µε µεγάλη απήχηση στο κοινό. Γενικότερα τα κριτήρια επιλογής πρέπει να προσανατολιστούν στα είδη, επίπεδα και συχνότητα χρήσης των ψηφιακών αντικειµένων και στο κατά πόσο έχουν γίνει κατανοητές και πρόκειται να ικανοποιηθούν από το έργο οι απαιτήσεις των πιθανών χρηστών, ώστε η ψηφιακή συλλογή που θα προκύψει να προσελκύσει το ενδιαφέρον τους. Καλό είναι να ληφθούν υπόψη η καταλληλότητα του προς ψηφιοποίηση υλικού για πρόσβαση µέσα από το

194 - - - ιαδίκτυο, καθώς και θέµατα ασφάλειας και περιορισµών στην πρόσβαση (για παράδειγµα δικαιώµατα πρόσβασης σε συγκεκριµένους χρήστες και χρήση υπό όρους). Στόχοι του έργου: Κατά τη επιλογή των κριτηρίων είναι σκόπιµο να ληφθούν υπόψη οι στόχοι του έργου οι οποίοι έχουν οριστικοποιηθεί κατά το προηγούµενο στάδιο (για παράδειγµα πιο εύκολη πρόσβαση, διατήρηση, έρευνα, ικανοποίηση των αναγκών των χρηστών). ιαθεσιμότητα ήδη υπαρχόντων ψηφιακών αναπαραστάσεων των εν λόγω αντικειμένων: Μπορεί το περιεχόµενο να έχει ήδη ψηφιοποιηθεί στο πλαίσιο άλλου έργου. Σε αυτή την περίπτωση καλό είναι να εξεταστεί κατά πόσο η ποιότητα, η τεκ µ ηρίωση και η λειτουργικότητα των ψηφιακών αντιγράφων συµπίπτει ε τους στόχους του παρόντος έργου, όπως επίσης και αν συγκλίνουν οι περιορισµοί στην πρόσβαση και τη χρήση των ψηφιακών αντικειµένων. Μια καλή πρακτική είναι το προς ψηφιοποίηση περιεχόµενο να συνιστά µια νέα συλλογή ή µια αξιόλογη προσθήκη σε ήδη υπάρχουσα ψηφιακή συλλογή. υνατότητες του φορέα: Καλό είναι να ληφθεί υπόψη το κατά πόσο ο φορέας διαθέτει τους απαιτούµενους πόρους για τη δηµιουργία, διαχείριση και διατήρηση της ψηφιακής συλλογής. Τα κριτήρια επιλογής καλό είναι να είναι σαφή και να έχει προηγηθεί συζήτηση και συµφωνία µε όλους τα εµπλεκόµενα µέρη (προσωπικό του φορέα, πιθανοί χρήστες, άλλοι φορείς µε συναφές αντικείµενο) πριν από την τελική επιλογή και τη διαδικασία της ψηφιοποίησης. Μπορεί να συνταχθεί µελέτη των αναγκών των πιθανών τελικών χρηστών και των αντικειµένων που περιέχουν οι ψηφιακές συλλογές άλλων φορέων, ώστε να ισχυροποιηθεί ακόµα περισσότερο η επιλογή των συγκεκριµένων κριτηρίων. Τα κριτήρια επιλογής καλό είναι να διαθέτουν επαρκή τεκµηρίωση έτσι, ώστε καθ όλη τη διάρκεια του έργου να καθίστανται σαφείς οι λόγοι για οποιαδήποτε απόφαση για ψηφιοποίηση ή µη συγκεκριµένων αντικειµένων ιαδικασία επιλογής Η διαδικασία της επιλογής του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου µπορεί να ξεκινήσει, εφόσον έχουν οριστικοποιηθεί τα αντίστοιχα κριτήρια. Κάθε αντικείµενο το οποίο είναι υποψήφιο για ψηφιοποίηση θα πρέπει αρχικά να κρίνεται ανάλογα µε τα κριτήρια επιλογής. Εφόσον για ένα αντικείµενο κάποιο κριτήριο δεν ικανοποιείται, καλό είναι να καταγράφεται. Αν η διαδικασία αυτή οδηγήσει στην απόρριψη κάποιου σηµαντικού ή πολύ γνωστού αντικειµένου του φορέα, ίσως είναι απαραίτητη η αναθεώρηση των κριτηρίων επιλογής. Τα νέα κριτήρια καλό είναι να καταγραφούν και η τελική επιλογή να γίνει σύµφωνα µε αυτά. Μετά την τελική επιλογή καλό µπορούν να ανατεθούν προτεραιότητες στα αντικείµενα που έχουν περάσει από τη διαδικασία επιλογής. Ο πίνακας 6-2 περιέχει τα στάδια της διαδικασίας επιλογής των προς ψηφιοποίηση αντικειµένων

195 Πίνακας 6-2 Στάδια της διαδικασίας Στάδια διαδικασίας επιλογής Υπεύθυνος Υπόδειξη των υποψήφιων αντικειμένων προς ψηφιοποίηση: Υπόδειξη των αντικειµένων που προτείνονται για ψηφιοποίηση Υπόδειξη των αντικειµένων που δεν προτείνονται για ψηφιοποίηση Υπεύθυνος περιεχοµένου Επιλογή των αντικειμένων: Επιλογή σύµφωνα µε τα κριτήρια, αξιολόγηση των κριτηρίων επιλογής, επιλογή νέων κριτηρίων (αν κριθεί σκόπιµο) και εκ νέου έγκριση των αντικειµένων. Επιτροπή Επιλογής Περιεχοµένου Ανάθεση προτεραιοτήτων: Σύµφωνα µε την αξία, την αναµενόµενη χρήση και τους πιθανούς κινδύνους Επιτροπή Επιλογής Περιεχοµένου Η Επιτροπή Επιλογής Περιεχοµένου µπορεί να αποτελείται από τον υπεύθυνο περιεχοµένου, προσωπικό του φορέα με εµπειρία στην ψηφιακή καταγραφή, συντηρητές, προσωπικό του φορέα που έχει την ευθύνη διαχείρισης των συλλογών, εκπροσώπους οµάδων ειδικού ενδιαφέροντος, όπως φοιτητές, ερευνητές και καθηγητές, καθώς και εκπροσώπους του γενικού κοινού. Γενικά προτείνεται να δοθεί προτεραιότητα στην ψηφιοποίηση των παρακάτω: - Αντικείµενα για τα οποία ο φορέας κατέχει τα πνευµατικά δικαιώµατα χρήσης και προβολής. Εθνικούς/παγκόσµιους θησαυρούς και αντικείµενα εξαιρετικής ιστορικής, καλλιτεχνικής και εκπαιδευτικής αξίας. Χαρακτηριστικά εκθέµατα τα οποία είναι συνυφασµένα µε το φορέα. Αντικείµενα που κινδυνεύουν να καταστραφούν ή είναι εξαιρετικά ευπαθή. Αντικείµενα για τα οποία υπάρχει επαρκής τεκµηρίωση. Αντικείμενα που περιλαµβάνονται ή πρόκειται να περιληφθούν σε γνωστές εκθέσεις. Καλά οργανωµένες συλλογές που έχουν να επιδείξουν εξαιρετική εκπαιδευτική αξία ή / και προσελκύουν το ενδιαφέρον του κοινού. Αντικείµενα µιας συγκεκριµένης θεµατικής περιοχής. Στο συγκεκριµένο στάδιο γίνεται για πρώτη φορά εξέταση καθενός από τα αντικείµενα που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν. Συνεπώς, αυτό είναι το ιδανικό στάδιο για τη δηµιουργία µιας βάσης δεδοµένων για όλα τα αντικείµενα που πρόκειται να ψηφιοποιηθούν στο πλαίσιο του έργου. Η βάση δεδομένων θα συντελέσει στην καλύτερη διαχείριση του έργου και αναµένεται να επιλύσει διάφορα ζητήµατα που µπορεί να ανακύψουν κατά τη διάρκεια του έργου για παράδειγµα θα είναι δυνατή η καταγραφή και η πρόσβαση σε εξειδικευµένες πληροφορίες σχετικά µε σπάνια εκθέµατα ή η αντιµετώπιση πιο τυπικών προβληµάτων, όπως η θέση των αντικειµένων στο χώρο του φορέα. Παρακάτω φαίνεται ένα διάγραµµα ροής της επιλογής περιεχοµένου προς ψηφιοποίηση από τη Βιβλιοθήκη του Πανεπιστηµίου του Harvard. Το διάγραµµα ροής βασίζεται σε ένα από τα πιθανά µοντέλα και συνοψίζει µερικά από τα κριτήρια και τις αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν κατά την επιλογή του προς ψηφιοποίηση περιεχοµένου

196 6-2 Harvard University Library Έχει το πρωτότυπο εγγενή αξία, ώστε να διασφαλιστεί το ενδιαφέρον του κοινού για το ψηφιακό του αντίγραφο; Υπάρχει προϊόν που να ικανοποιεί τις συγκεκριμένες ανάγκες; ΤΕΛΟΣ Αποφάσεις για: Σάρωση (ανάλυση, χρωματικό βάθος [δύο τόνων, κλίμακα γκρι,χρώμα], συμπίεση) Έλεγχος ποιότητας (πόσο διεξοδικός) Τεκμηρίωση (τι χρειάζεται για τη διαχείριση της ψηφιακής συλλογής και την υποστήριξη πρόσβασης) Άλλοι τύποι αρχείων που θα προκύψουν από το ψηφιακό αντίγραφο (π.χ. αρχείο κατάλληλο για πρόσβαση από το διαδίκτυο, για προεπισκόπηση, αρχείο κειμένου κλπ) για την ικανοποίηση των στόχων του έργου Σε ποια μέσα και σε ποιους τύπους αρχείων θα γίνει η αποθήκευση των ψηφιακών αντικειμένων ΤΕΛΟΣ ΝΑΙ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ Θα ενισχύσει η ψηφιοποίηση την επισκεψιμότητα κατά αξιόλογο ποσοστό; Διαθέτει ή μπορεί να αποκτήσει ο οργανισμός τα πνευματικά δικαιώματα για την ηλεκτρονική διάθεση των ψηφιακών αντικειμένων ΤΕΛΟΣ ΟΧΙ ΤΕΛΟΣ ΟΧΙ ΝΑΙ Ποιοι στόχοι θα επιτευχθούν μέσω της ψηφιοποίησης; ΝΑΙ ΝΑΙ Μπορούν να δημιουργηθούν ψηφιακά αντίγραφα με ποιότητα που να ικανοποιεί τους στόχους του έργου; ΟΧΙ Διατήρηση (δημιουργία ψηφιακού αντιγράφου το οποίο θα αντικαταστήσει ή θα μειώσει τη φυσική πρόσβαση σε ευαίσθητα αντικείμενα) Αυξημένος έλεγχος (για παράδειγμα δημιουργία εφαρμογής αναζήτησης σε συλλογές ψηφιακών αντικειμένων, δημιουργία πινάκων ψηφιακών περιεχομένων και αναφορών σε βιβλιογραφικές εγγραφές) Πρόσθετη λειτουργικότητα (πρόσβαση σε ευρύτερο κοινό, αναζήτηση σε σώματα κειμένων κλπ) Οικονομικά οφέλη (συνεργασία στο πλαίσιο του έργου με άλλους φορείς) Μπορεί να δημιουργηθεί ψηφιακό αντίγραφο ικανοποιητικής ποιότητας από φωτογραφικό αντίγραφο (μικροφίλμ, slides); ΝΑΙ Το κόστος για την ψηφιακή αποτύπωση και την επεξεργασία μπορούν να καλυφθούν από το φορέα; Διαθέτει ο φορέας την απαιτούμενη εξειδίκευση και πόρους για το σχεδιασμό και την υλοποίηση του έργου; Υπάρχει επαρκής υποδομή για τη δημιουργία, διαχείριση και προβολή των ψηφιακών αντικειμένων; ΝΑΙ ΤΕΛΟΣ ΟΧΙ ΟΧΙ ΝΑΙ Είναι δυνατή η αναπροσαρμογή του έργου, ώστε να περιοριστεί το αντικείμενό του ή να αναδιατυπωθούν οι στόχοι του; Μπορούν να αντιμετωπιστούν οι ανάγκες σε εξοπλισμό; ΝΑΙ ΟΧΙ ΤΕΛΟΣ Υλοποίηση και αξιολόγηση του έργου

197 6.4.7 Στάδιο 3ο Μια κατάλληλη υποδοµή σε υλικό και λογισµικό και ένα περιβάλλον µε κατάλληλες συνθήκες πρέπει να είναι έτοιµα πριν την έναρξη της διαδικασίας ψηφιοποίησης. Τα στοιχεία που απαρτίζουν ένα τέτοιο περιβάλλον περιλαµβάνουν εξοπλισµό για τη διαδικασία της καθαυτού ψηφιοποίησης (για παράδειγµα σαρωτές, ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές, εξοπλισµό ψηφιοποίησης ήχου και κινούµενων εικόνων κ.ά.), ένα υπολογιστικό σύστηµα με το οποίο θα διασυνδεθούν οι παραπάνω συσκευές, αποθηκευτικά µέσα, κατάλληλο λογισµικό (επεξεργασίας εικόνας, οπτικής αναγνώρισης χαρακτήρων, διαχείρισης των ψηφιοποιηµένων αντικειµένων και των µεταδεδοµένων τους κλπ). Το περιβάλλον στο οποίο θα λάβει χώρα η διαδικασία ψηφιοποίησης καλό είναι να είναι κατάλληλο για τα προς ψηφιοποίηση αντικείµενα, για παράδειγµα θα πρέπει να ικανοποιεί ειδικές συνθήκες φωτισµού, υγρασίας και παράλληλα να αποδίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα σε κραδασµούς, δονήσεις, θορύβους, µετακίνηση των αντικειµένων κ.ά Υλικό Το απαιτούµενο υλικό πρέπει να είναι διαθέσιµο και εγκατεστηµένο πριν την έναρξη της διαδικασίας ψηφιοποίησης. Το υλικό αυτό τυπικά περιλαµβάνει εξοπλισµό για την ψηφιακή αποτύπωση εικόνων (σε αυτή την κατηγορία ανήκουν ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές και κάµερες, σαρωτές για έγγραφα, βιβλία, µικροφίλµ ή τρισδιάστατα αντικείµενα, εξοπλισµός για την ψηφιοποίηση ήχου και κινούµενης εικόνας), ο οποίος θα διασυνδέεται µε κατάλληλο υπολογιστικό σύστημα (υπολογιστής, λειτουργικό σύστηµα, δίκτυο και άλλα). Η διαδικασία ψηφιοποίησης για δισδιάστατα αντικείµενα µπορεί να διακριθεί σε δυο µεθόδους για τις οποίες απαιτείται διαφορετικός εξοπλισµός: σάρωση και ψηφιακή φωτογράφηση. Ο εξοπλισµός για την τρισδιάστατη ψηφιοποίηση και την ψηφιοποίηση ήχου και κινούµενης εικόνας είναι θέµα των αντίστοιχων ειδικών µελετών. Σε επόμενο βήμα περιγράφονται αναλυτικά οι μέθοδοι για δισδιάστατη αλλά και για τρισδιάστατη ψηφιοποίηση. Η καλή γνώση της φύσης των πρωτοτύπων είναι κρίσιµη για ένα έργο ψηφιοποίησης, καθώς η επιλογή του εξοπλισµού συνιστάται να γίνεται µε γνώµονα τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά των πρωτοτύπων, όπως: Η µορφή του πρωτοτύπου (έγγραφο, φωτογραφία, φιλµ, τρισδιάστατο αντικείµενο, ηχητικό τεκµήριο, βίντεο κλπ) Η κατάσταση του πρωτοτύπου (αντέχει στην καταπόνηση που προκαλείται από αυτοµατοποιηµένες διαδικασίες; Είναι απαραίτητη η συντήρησή του πριν την ψηφιοποίηση;) Οι διαστάσεις του πρωτοτύπου Τα χρώµατα του πρωτοτύπου και αν είναι απαραίτητο να ξεχωρίζουν στο ψηφιακό αντίγραφο. Το µέγεθος των γραµµάτων, αν πρόκειται για έγγραφο Ο αριθµός των προς ψηφιοποίηση αντικειµένων Ο κατάλληλος εξοπλισµός πρέπει να εγκαθίσταται και να ελέγχεται η ποιότητα και η λειτουργικότητά του πριν ξεκινήσει η διαδικασία της ψηφιοποίησης. Για την εκτίµηση της απόδοσης του εξοπλισµού που έχει αποκτηθεί µπορούν να χρησιµοποιηθούν δοκιµαστικά αντικείµενα ειδικά σχεδιασµένα για αυτό το σκοπό. Παρακάτω ακολουθούν συγκεκριμένα παραδείγματα σχετικά µε την επιλογή σαρωτών και ψηφιακών φωτογραφικών μηχανών για δισδιάστατα αντικείμενα

198 Σαρωτές Για έργα ψηφιοποίησης τα οποία διαθέτουν δισδιάστατα απαιτηθούν ένας ή περισσότεροι από τους παρακάτω τύπους σαρωτών: αντικείµενα θα Επίπεδοι σαρωτές:»χουν τη δυνατότητα να σαρώνουν αντικείµενα σε µέγεθος τουλάχιστον Α4. Είναι ιδανικοί για πρωτότυπα που µπορούν να πιεστούν πάνω σε µια επίπεδη και σκληρή επιφάνεια, χωρίς ζηµιές, όπως έγγραφα, φωτογραφίες, άδετο έντυπο υλικό, χειρόγραφα κλπ. Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητοι σχεδόν σε όλα τα έργα ψηφιοποίησης. Συνήθως, µπορούν να σαρώσουν επιφάνειες που ανακλούν το φως (όπως χαρτί illustration), αλλά και επιφάνειες που παρουσιάζουν µικρό ή µεγαλύτερο βαθµό διαφάνειας. Για πρωτότυπα τα οποία διαθέτουν ογκώδη πλαίσια ίσως κρίνεται σκόπιµη η δυνατότητα για αποµάκρυνση του καπακιού του σαρωτή. Επίσης, καλό είναι προαιρετικά να διαθέτουν ειδικό πλαίσιο για αρνητικά και slides και αυτόματο τροφοδότη εγγράφων. Το τελευταίο συνιστάται να χρησιμοποιείται µόνο για σύγχρονα έγγραφα τα οποία διαθέτουν πολύ καλή ποιότητα χαρτιού και δεν υπάρχει ο κίνδυνος να υποστούν ζηµιές από την αυτόµατη τροφοδοσία. slides: Χρησιµοποιούνται αποκλειστικά για τη σάρωση φωτογραφικών αρνητικών και slides (π.χ. 35 mm) αντίστοιχα. Εξαιτίας της εξειδίκευσής τους, επιτυγχάνουν ταχύτερους χρόνους σάρωσης και πιο προσεκτική µεταχείριση των πρωτοτύπων σε σχέση µε τους επίπεδους σαρωτές. Επίσης τα πλαίσιά τους µπορούν να συγκρατήσουν καλύτερα τα πρωτότυπα από αυτά των επίπεδων σαρωτών. Σαρωτές για βιβλία: Στους σαρωτές αυτούς τα πρωτότυπα συνήθως τοποθετούνται µε κατεύθυνση προς τα πάνω, πάνω σε ένα ειδικό πλαίσιο, φωτισµένα υπό γωνία και η σάρωση γίνεται από ψηλά. Χρησιµοποιούνται κυρίως για βιβλιοδετημένους τόμους ή για πρωτότυπα τα οποία δεν µπορούν να πιεστούν στην επιφάνεια του επίπεδου σαρωτή. Το κόστος τους είναι πολύ υψηλό. Σαρωτές με τύμπανο: Τα πρωτότυπα στους σαρωτές αυτού του τύπου τοποθετούνται σε ένα τύµπανο το οποίο γυρίζει γύρω από ένα αισθητήρα. Αυτός ο τρόπος σάρωσης δεν ενδείκνυται για την ψηφιοποίηση πολιτιστικού περιεχοµένου, παρά µόνο για σύγχρονα αντικείµενα στα οποία δεν υπάρχει κίνδυνος η διαδικασία αυτή να προκαλέσει ζηµιές. Επιτυγχάνουν πολύ υψηλές αναλύσεις, αλλά το κόστος τους είναι ιδιαίτερα µεγάλο Ψηφιακές Φωτογραφικές Μηχανές Για την αποτύπωση περισσότερης λεπτομέρειας με μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή, υπάρχουν τρεις είναι παράγοντες που παίζουν καθοριστικό ρόλο - ο αριθµός των pixels στην εικόνα, το χρωµατικό βάθος και οι φακοί που θα χρησιµοποιηθούν. Άλλοι παράγοντες που καλό είναι να λαµβάνονται υπόψη κατά την επιλογή ψηφιακής φωτογραφικής µηχανής, εκτός από τους παραπάνω είναι η εστίαση (µερικές ακριβές µηχανές διαθέτουν λειτουργία χειροκίνητης εστίασης), η χρωµατική ισορροπία (οι περισσότερες µηχανές ρυθµίζουν τη χρωµατική ισορροπία, µετατρέποντας σε

199 λευκό τη φωτεινότερη περιοχή της εικόνας), η συµπίεση και η αποθήκευση. Ο ειδικός φωτισµός είναι αναπόσπαστο στοιχείο µιας ολοκληρωµένης εγκατάστασης εξοπλισµού για ψηφιακή φωτογράφηση. Συνήθως, ο φωτισµός του περιβάλλοντος δεν είναι κατάλληλος. Αντίθετα, απαιτείται ψυχρός φωτισμός συνεχούς εκποµπής. Οι πλέον κατάλληλοι λαµπτήρες είναι οι βολφραµίου-αλογόνου και οι HMI. Οι τελευταίοι έχουν πολύ υψηλό κόστος. Πλέον κατασκευάζονται λαµπτήρες φθορισµού εξαιρετικής ποιότητας για φωτογραφική χρήση, οι οποίοι είναι ιδανικοί για την αναπαραγωγή έργων τέχνης. Οι τελευταίοι εκπέµπουν πολύ µικρή ποσότητα θερµότητας, µε αποτέλεσµα να αυξάνουν ελάχιστα τη θερµοκρασία του χώρου της φωτογράφησης (συνήθως κατά 1 C) Υπολογιστικό Σύστηµα Το υπολογιστικό σύστηµα που απαιτείται κατά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης θα πρέπει να αποτελείται τουλάχιστον από ένα σταθµό εργασίας µε ικανοποιητική υπολογιστική ισχύ και επεξεργαστή βελτιστοποιηµένο για επεξεργασία εικόνων, ισχυρή µνήµη, µεγάλο χώρο αποθήκευσης, και μεγάλης ταχύτητας συνδέσεις. Ο ηλεκτρονικός υπολογιστής που θα συνδεθεί µε τις συσκευές ψηφιακής αποτύπωσης συνιστάται να διαθέτει αποθηκευτικά µέσα µεγάλης χωρητικότητας. Επίσης, καλό είναι να παίρνονται από τον υπολογιστή αυτό αντίγραφα ασφαλείας µε µεγάλη συχνότητα, καθώς σε περίπτωση που παρουσιαστεί κάποιο πρόβλημα θα πρέπει να επαναληφθεί η ψηφιοποίηση των αντικειµένων των οποίων τα ψηφιακά αντίγραφα ήταν αποθηκευµένα µόνο εκεί. Το γεγονός αυτό συνεπάγεται επιπλέον κόστος και πιθανή επιβάρυνση της κατάστασης των πρωτοτύπων. Επίσης είναι απαραίτητη και η απόκτηση ειδικού λογισμικού Περιβάλλον Ψηφιοποίησης Η ψηφιοποίηση σπάνιων ή ευαίσθητων αντικειµένων εγείρει απαιτήσεις σχετικά µε τις συνθήκες του περιβάλλοντος ψηφιοποίησης. Συνιστά ζήτηµα καίριας σηµασίας για κάθε έργο η διαδικασία της ψηφιοποίησης να έχει όσο γίνεται λιγότερες επιπτώσεις στα πρωτότυπα. Συνεπώς, οι συνθήκες του περιβάλλοντος ψηφιοποίησης, όπως φως, θερµοκρασία, υγρασία, σκόνη, παρουσία εντόµων ή ζώων, αλλά και η θέση επίπλων και συσκευών στο χώρο είναι κρίσιµος παράγοντας για κάθε έργο ψηφιοποίησης. Ο χώρος για την ψηφιοποίηση συνίσταται να χρησιµοποιείται αποκλειστικά για το σκοπό αυτό σε όλη τη διάρκεια του έργου. Οι υπέρµετρες µετακινήσεις και οι συνεχείς αναδιατάξεις στο χώρο ψηφιοποίησης καλό είναι να αποφεύγονται, καθώς είναι πιθανό να οδηγήσουν σε καταστροφές, απώλειες ή άλλες αρνητικές επιδράσεις στα πρωτότυπα, όπως επίσης και σε χάσιµο χρόνου για το έργο. Η ασφάλεια του χώρου είναι επίσης σημαντική, ώστε να ελαχιστοποιηθούν ο κίνδυνος κλοπής των αντικειµένων και η πρόσβαση να είναι δυνατή µόνο στα εµπλεκόµενα άτοµα. Κατά την επιλογή του χώρου ψηφιοποίησης και την εγκατάσταση της υποδοµής, συνιστάται να λαµβάνονται υπόψη τα παρακάτω: Οι εργασίες που πρόκειται να γίνουν στο χώρο αυτό: Στο χώρο εκτός από την ψηφιοποίηση πραγµατοποιείται και η τεκµηρίωση. Το είδος των πρωτοτύπων: Το µέγεθος και το είδος των πρωτοτύπων µπορεί να επιβάλλουν συγκεκριµένες απαιτήσεις σε σχέση µε το χώρο που καταλαµβάνουν. Για παράδειγµα απαιτείται άνεση χώρου, για να µη διατρέχουν κίνδυνο τα ογκώδη αντικείµενα. Το είδος του εξοπλισµού ψηφιοποίησης: Οι διαφορετικές συσκευές ψηφιοποίησης έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε χώρο. Για παράδειγµα οι σαρωτές καλό είναι να τοποθετούνται σε στέρεα τραπέζια ή πάγκους, ενώ οι φωτογραφικές µηχανές απαιτούν ειδική διαρρύθµιση του χώρου

200 Ο αριθµός των ατόµων που θα απασχολούνται την ίδια ώρα: Η διαρρύθιση και η επιφάνεια του χώρου ψηφιοποίησης θα καθορίσει τον αριθµό των ατόµων που µπορούν να εργάζονται παράλληλα στο χώρο αυτό. Ο φωτισµός του χώρου συνιστά παράγοντα καθοριστικής σηµασίας για τα έργα ψηφιοποίησης. Ο φωτισµός καλό είναι να είναι σταθερός, ώστε να διευκολύνονται οι αποφάσεις σε σχέση µε την ποιότητα του παραγόµενου αποτελέσµατος ειδικά ως προς το χρώµα. Η θερµοκρασία έχει άµεση σχέση µε την υγρασία. Αύξηση της θερµοκρασίας προκαλεί πτώση της υγρασίας και το αντίστροφο. Άρα οι δύο αυτοί παράγοντες θα πρέπει να εξετάζονται και να ρυθµίζονται παράλληλα Στάδιο 4ο: Μεταχείριση των πρωτοτύπων Το παρόν στάδιο στον κύκλο ζωής της διαδικασίας ψηφιοποίησης µπορεί να θεωρηθεί προφανές, ωστόσο η σηµασία του είναι τόσο µεγάλη, ώστε να καθίσταται αναπόφευκτη η αναφορά σε αυτό, αφού σε πολλά από τα έργα ψηφιοποίησης υπάρχουν αντικείµενα τα οποία είναι σπάνια ή εύθραυστα. Κατά συνέπεια είναι απαραίτητο να εξασφαλιστεί ότι θα ελαχιστοποιηθούν οι αρνητικές συνέπειες από την ψηφιοποίησή τους.»ας από τους λόγους για τους οποίους αποφασίζουν οι φορείς να προχωρήσουν σε ψηφιοποίηση του περιεχοµένου τους είναι ο περιορισµός της φυσικής πρόσβασης σε αυτό. Κατά συνέπεια είναι επιτακτική ανάγκη σε κάθε έργο να λαµβάνονται τα κατάλληλα µέτρα, ώστε να διασφαλίζεται η ακεραιότητα των πρωτοτύπων. Τα µέτρα αυτά ποικίλουν και καλύπτουν ένα ευρύ φάσµα επιλογών από την επιλογή του κατάλληλου εξοπλισµού µέχρι τη δηιουργία κατάλληλου µικροκλίµατος στο χώρο ψηφιοποίησης και τη µεταφορά της υποδοµής ψηφιοποίησης στο χώρο όπου φυλάσσεται το περιεχόμενο, όταν η µεταφορά του τελευταίου εγκυµονεί σοβαρούς κινδύνους. Όταν κρίνεται σκόπιµο, η ψηφιοποίηση επιβάλλεται να λάβει χώρα εκεί όπου βρίσκεται το αντικείμενο και να µη γίνει µεταφορά του. Προτιµότερο είναι να µετακινηθεί ο απαραίτητος εξοπλισµός (π.χ. εξοπλισµός για ψηφιακή φωτογράφηση) στην τοποθεσία όπου αυτό φυλάσσεται, παρά το αντίθετο. Είναι σκόπιµη η ασφάλιση αντικειµένων µεγάλης πολιτιστικής και ιστορικής αξίας, αν πρόκειται να µεταφερθούν έξω από το χώρο του φορέα όπου φυλάσσονται. Οι µεγάλοι πολιτιστικοί οργανισµοί (π.χ. µουσεία) διαθέτουν εµπειρία σε τέτοια θέµατα Στάδιο 5ο: Ψηφιοποίηση Το στάδιο αυτό ασχολείται µε την καθ αυτή διαδικασία της ψηφιοποίησης, δηλαδή τη σάρωση, την ψηφιακή φωτογράφηση και γενικά την ψηφιακή αποτύπωση των πρωτοτύπων σε συνδυασµό µε την επεξεργασία που µπορεί να υποστούν και τον έλεγχο ποιότητας του ψηφιακού αντιγράφου. Στο στάδιο αυτό θα αποτυπωθούν λεπτοµερώς οι παράµετροι της ψηφιοποίησης δισδιάστατων, καθώς και τρισδιάστατων αντικειµένων Ψηφιοποίηση δισδιάστατων αντικειμένων Όπως αναφέρθηκε και σε προηγούμενο στάδιο η επιλογή των συσκευών ψηφιακής αποτύπωσης (σαρωτές, ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές κλπ) εξαρτάται σε µεγάλο βαθµό από ποικίλους παράγοντες τεχνικής φύσης οι τιµές των οποίων επηρεάζουν την ποιότητα του τελικού αποτελέσµατος. Οι πιο σηµαντικοί από αυτούς είναι η ανάλυση, το χρωµατικό βάθος, το δυναµικό πεδίο και ο λόγος σήµατος προς θόρυβο (SNR-signal to noise ratio). Ανάλυση: Η ανάλυση συνδέεται µε την πυκνότητα πληροφορίας την οποία µπορεί να αποτυπώσει ένα µηχάνηµα σάρωσης και συνήθως εκφράζεται σε κουκίδες ανά ίντσα (dots per inch - DPI) ή pixels ανά ίντσα (pixels per inch - PPI). Όσο περισσότερα είναι τα dpi τόσο περισσότερη πληροφορία αποτυπώνεται. Η κατάλληλη ανάλυση για την

201 αποτύπωση ενός αντικειµένου εξαρτάται από τις διαστάσεις του, τη λεπτοµέρεια που διαθέτει και το σκοπό για τον οποίο ψηφιοποιείται. Για παράδειγµα η ψηφιοποίηση ενός slide 35mm απαιτεί µεγαλύτερη ανάλυση από µια κόλλα Α4, καθώς έχει µικρότερες διαστάσεις και περιέχει αποτυπωµένη περισσότερη λεπτοµέρεια. Επίσης, ένα έγγραφο σε σελίδα Α4 απαιτεί λιγότερη ανάλυση από µια φωτογραφία σε σελίδα ίδιων διαστάσεων, καθώς η φωτογραφία περιέχει περισσότερη λεπτοµέρεια. Αν οι ψηφιακές εικόνες πρόκειται να χρησιµοποιηθούν µόνο για προβολή στο ιαδίκτυο, η σάρωση µπορεί να γίνει σε χαµηλή ανάλυση. Η ανάλυση περιορίζεται από κάποια όρια: τον όγκο του ψηφιακού αρχείου που προκύπτει (όσο αυξάνει η ανάλυση, αυξάνει και ο όγκος του ψηφιακού αρχείου) και την υπερβολική αποτύπωση πληροφορίας. Στην τελευταία περίπτωση, είτε η αύξηση της ανάλυσης δεν προσθέτει νέα πληροφορία στο ψηφιακό αντίγραφο, είτε σε αυτό αποτυπώνονται λεπτοµέρειες οι οποίες δεν είναι επιθυµητές. Για παράδειγµα οι καρτ ποστάλ (ειδικά παλιότερα) τυπώνονταν σε χαρτί κακής ποιότητας. Αν σαρωθούν σε πολύ υψηλή ανάλυση, θα αποτυπωθεί και η υφή του χαρτιού µε αποτέλεσµα την αλλοίωση του επιθυµητού αποτελέσµατος. Γενικά, υπάρχει ένα σηµείο ισορροπίας στο οποίο η ανάλυση και το χρωµατικό βάθος της ψηφιακής αποτύπωσης εναρµονίζονται απόλυτα µε το πληροφοριακό περιεχόµενο του πρωτοτύπου. Αν βρεθεί αυτό το σηµείο ισορροπίας, το ψηφιακό αντίγραφο που προκύπτει είναι το ιδανικό, καθώς η επιπλέον ανάλυση δεν προσφέρει τίποτα παραπάνω, όπως φαίνεται και από το παρακάτω διάγραµµα. -3 λυση ψηφιακής αποτύπωσης

202 Πίνακας 6-3 Ελάχιστες απαιτήσεις για σάρωση Φωτοτυπηµένο υλικό (ασπρόµαυρο)»ντυπο υλικό (ασπρόµαυρο) dpi 400 dpi ή 4000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι 8 bit γκρι»ντυπο υλικό (έγχρωµο) 400 dpi ή 4000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 24 bit Χάρτες και γραφικά (ασπρόµαυρα) 300 dpi ή 4000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Χάρτες και γραφικά (έγχρωµα) 300 dpi ή 4000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 24 bit Φωτογραφίες (ασπρόµαυρες) 600 dpi ή 5000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι Φωτογραφίες (έγχρωµες) 600 dpi ή 5000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 24 bit»ργα τέχνης (ασπρόµαυρα) 600 dpi ή 5000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 8 bit γκρι»ργα τέχνης, υφάσµατα (έγχρωµα) 600 dpi ή 5000 pixels στη µεγαλύτερη διάσταση 24 bit 35mm slides, αρνητικά κλπ (ασπρόµαυρα) 35mm slides, αρνητικά κλπ (έγχρωµα) 6cm X 6cm slides (ασπρόµαυρα) 6cm X 6cm slides (έγχρωµα) Slides ή πλάκες από γυαλί (ασπρόµαυρα) 2400 dpi 8 bit γκρι 2400 dpi 2000 dpi 2000 dpi 600 dpi 24 bit 8 bit γκρι 24 bit 8 bit γκρι Ο παραπάνω πίνακας περιλαµβάνει τις επιθυµητές ελάχιστες απαιτήσεις σε ανάλυση και χρωµατικό βάθος για το ψηφιακό υποκατάστατο (από σάρωση) σύµφωνα µε τις κρατούσες συνθήκες σε Ευρώπη, Η.Π.Α. και αλλού. Στην περίπτωση των ψηφιακών φωτογραφικών µηχανών, η ανάλυσή τους µετρείται σε Megapixels (προκύπτει από τον αριθµό των pixels που έχει τη δυνατότητα να αποτυπώσει η ψηφιακή φωτογραφική μηχανή). Για παράδειγµα µια ψηφιακή φωτογραφική µηχανή που έχει τη δυνατότητα να αποτυπώσει εικόνα 2048 επί 1536 pixels έχει ανάλυση 3.1 Megapixels (2048 Χ 1536 = pixels). Στη συνέχεια ακολουθεί ένας πίνακας µε τις επιθυµητές ελάχιστες απαιτήσεις σε ανάλυση και χρωµατικό βάθος για το ψηφιακό υποκατάστατο που προέκυψε από ψηφιακή φωτογράφιση, σύµφωνα µε τις κρατούσες συνθήκες σε Ευρώπη, Η.Π.Α. και αλλού

203 Πίνακας 6-4 Ελάχιστες απαιτήσεις για ψηφιακή φωτογράφηση Ελάχιστη ανάλυση»ντυπο υλικό 3264 Χ 2448 (8Μpixel) 24 bit Φωτογραφίες 4064 Χ 2704 (11Μpixel) 24 bit»ργα τέχνης, υφάσµατα 4064 Χ 2704 (11Μpixel) 24 bit Χρω : Συνιστά άµεση συνάρτηση των χρωµατικών τόνων που μπορούν να αποτυπωθούν. Ο τόνος κάθε pixel αναπαρίσταται με bits. Μια εικόνα 1-bit είναι ασπρόµαυρη (το κάθε pixel αναπαρίσταται από ένα bit, εποµένως µπορεί να είναι αποκλειστικά άσπρο ή µαύρο). Μια εικόνα 8-bit διαθέτει 256 αποχρώσεις (28 = 256) και µια εικόνα 24-bit διαθέτει εκατοµµύρια αποχρώσεις (224 = ). Η αποτύπωση σε µεγαλύτερο χρωµατικό βάθος συµβάλλει στη µείωση του θορύβου και εκτείνει το φάσµα αποχρώσεων της εικόνας, χωρίς απώλεια πληροφορίας. Οι σαρωτές που κυκλοφορούν στην αγορά διαθέτουν µέγιστο χρωµατικό βάθος 48-bit. Η ασπρόµαυρη ψηφιακή αποτύπωση είναι προτιµότερη για τα ασπρόµαυρα έγγραφα, όπως π.χ. το φωτοτυπηµένο υλικό, που έχουν υψηλή αντίθεση. Για ασπρόµαυρα πρωτότυπα τα οποία διαθέτουν εικόνες, το µελάνι τους είναι διαφορετικών τόνων, έχουν πολλές κηλίδες ή το χαρτί είναι σκούρο (µε άµεσο κίνδυνο να µην αναγνωριστεί ως άσπρο στην αποτύπωση σε άσπρο-µαύρο) είναι προτιµότερη η αποτύπωση σε τόνους του γκρι. Επίσης, πρωτότυπα πολύ παλιά και µε µεγάλη αξία, όπως χειρόγραφα, παλιά έντυπα και παρτιτούρες είναι καλύτερο να αποτυπώνονται σε τόνους του γκρι ή ακόµα και χρώµα, ώστε να διακρίνεται ακόµα και η απόχρωση και η κατάσταση του χαρτιού, όπως και όσα σηµάδια υπάρχουν πάνω του. Αυτό είναι ιδιαίτερα κρίσιµο, αν ο στόχος του έργου είναι η ακριβής καταγραφή της σηµερινής κατάστασης των πρωτοτύπων. : Το δυναµικό πεδίο µετράει το φάσµα ανάµεσα στο πιο φωτεινό και το πιο σκοτεινό σηµείο της εικόνας. Το δυναµικό πεδίο ενός σαρωτή ή µιας ψηφιακής φωτογραφικής µηχανής επηρεάζει τη δυνατότητα να αποτυπωθούν τα φωτεινά σηµεία και οι σκιές µιας εικόνας. Ο κανόνας είναι ότι οι σαρωτές οι οποίοι διαθέτουν μεγαλύτερο χρωµατικό βάθος µπορούν να αποτυπώσουν µεγαλύτερη οπτική πυκνότητα. Το δυναμικό πεδίο προκύπτει ως συνάρτηση του λογαρίθµου της οπτικής πυκνότητας, µε την τιµή 0,0 να αντιπροσωπεύει το απόλυτο λευκό και την τιµή 4,0 το απόλυτο αύρο. Πιο συγκεκριµένα, το δυναµικό πεδίο είναι το φάσµα των τιµών της οπτικής πυκνότητας (ανάµεσα στο 0 και το 4) που µπορεί να διακρίνει ένας σαρωτής. Οι επίπεδοι σαρωτές διαθέτουν δυναµικό πεδίο 2,5 ως και 3,5, ενώ οι πιο ακριβοί σαρωτές µε τύµπανο φτάνουν µέχρι και 3,8. Οι νεότεροι σαρωτές διαθέτουν και ειδική τιµή για το πιο σκοτεινό σηµείο που µπορούν να αποτυπώσουν dmax. Όσο µεγαλύτερη τιµή dmax έχει ένας σαρωτής τόσο καλύτερα αποτυπώνει τις σκιάσεις. Αυτό είναι ιδιαίτερα σηµαντικό για την ψηφιοποίηση slides, αρνητικών κλπ. Παρακάτω ακολουθεί ένας πίνακας στον οποίο περιλαµβάνονται τιµές για το δυναµικό πεδίο συγκεκριµένων κατηγοριών πρωτοτύπων

204 Πίνακας 6-5 Κατηγορία πρωτοτύπου Εφηµερίδα»ντυπο υλικό Φωτογραφίες (κανονική εκτύπωση) Φωτογραφίες (υψηλό contrast) Αρνητικά Slides 35mm ιαφάνειες (υψηλής ποιότητας) 0,9 1,5 1,6-2,0 2,0-2,3 2,4-2,8 2,8-3,2 3,4-3,8 Λόγος σήματος προς θόρυβο: Ως θόρυβος θεωρείται οποιαδήποτε ανεπιθύµητη συνιστώσα µέσα στο σήµα της εικόνας. Συνήθως προκαλείται από αστοχίες στη σχεδίαση της συσκευής αποτύπωσης, ωστόσο η παρουσία θορύβου είναι αναπόφευκτη σε όλες τις ηλεκτρονικές συσκευές. Στις ψηφιακές εικόνες ο θόρυβος παρουσιάζεται ως µικρές κουκίδες σε σηµεία σκίασης, όπου το σήµα είναι χαµηλό. Συνήθως γίνεται εµφανής, όταν τα σηµεία αυτά γίνονται πιο φωτεινά ή αυξάνει το φάσµα αντίθεσης της εικόνας. Ο θόρυβος µετρείται µε το λόγο σήµατος προς θόρυβο ο οποίος πρέπει να είναι τουλάχιστον 60dB για χρωµατικό βάθος 24-bit και τουλάχιστον 75dB για χρωµατικό βάθος 36-bit. Γενικά όσο µεγαλύτερος είναι ο λόγος αυτός τόσο καλύτερη ποιότητα διαθέτει η ψηφιακή εικόνα. Α. Χρήση σαρωτών Η πιο συνηθισµένη συσκευή ψηφιοποίησης είναι ο επίπεδος σαρωτής. Τα µοντέλα Α4 και Α3 είναι τα πιο οικονοµικά, είναι εύκολα στη χρήση και µπορούν να φτάσουν σε ικανοποιητική απόδοση, όταν ακολουθείται µια αποδοτική ροή εργασιών. Ωστόσο επειδή η φύση των πρωτοτύπων ποικίλει, µπορεί να απαιτηθεί η χρήση άλλων τύπων σαρωτών, για παράδειγµα σαρωτές µε ειδικά πλαίσια για βιβλία, σαρωτές µεγάλου µεγέθους (Α0) κλπ. Το κόστος τους είναι υψηλό και συνήθως έργα µε µεγάλο προϋπολογισµό και διάρκεια προµηθεύονται τέτοιο εξοπλισµό. Β. Χρήση ψηφιακών φωτογραφικών µηχανών Η χρήση ψηφιακών φωτογραφικών µηχανών είναι πλέον διαδεδοµένη στα έργα ψηφιοποίησης, καθώς είναι ιδιαίτερα ευέλικτες και συνιστούν µια αποτελεσµατική λύση για την ψηφιοποίηση αντικειµένων που δεν είναι επίπεδα, όπως βιβλία, τσαλακωµένα χειρόγραφα κλπ. Σε κάποιες από τις παραπάνω περιπτώσεις βέβαια αρκεί ένας σαρωτής σε ειδικό πλαίσιο για τη στήριξη βιβλίων ή µεγέθους Α0 για τη σάρωση σχεδίων και χαρτών, όµως το κόστος τους είναι ιδιαίτερα υψηλό Ψηφιοποίηση τρισδιάστατων αντικειμένων Η τρισδιάστατη ψηφιοποίηση αποτελεί ένα βήμα της συνολικής διαδικασίας πλήρους αποτύπωσης ενός πολιτιστικού αντικειμένου ή χώρου. Αποτελείται από πολλαπλά βήματα διαδικασιών και παρουσιάζει διαφοροποιήσεις ανάλογα με την περίπτωση. Λόγω της πολυπλοκότητας των αναγκών που προκύπτουν από τα ίδια τα αντικείμενα της ψηφιοποίησης, υπάρχει, σήμερα, μια πληθώρα μεθοδολογιών και τεχνολογιών. Ο στόχος κάθε τεχνικής είναι να αντιμετωπίσει με επιτυχία τα θέματα που αφορούν τόσο στην τρισδιάστατη ψηφιοποίηση ενός συγκεκριμένου τύπου αντικειμένων ή χώρων, όσο και στην ικανοποίηση συγκεκριμένων αναγκών και στόχων ενός συγκεκριμένου έργου ψηφιοποίησης (π.χ. πλήρης αποτύπωση, αποτύπωση για προβολή, αποτύπωση για εκμετάλλευση, κοκ)

205 Μετά τη διαδικασία της τρισδιάστατης ψηφιοποίησης, ανακύπτουν οι ανάγκες της αποθήκευσης και διαχείρισης των ψηφιακών δεδομένων, καθώς και της δυνατότητας προβολής και δημιουργίας κάθε μορφής αντιγράφων. Στις διαδικασίες αυτές ιδιαίτερη έμφαση θα πρέπει να δοθεί σε μεθοδολογίες διαχείρισης της ψηφιακής πληροφορίας, έτσι ώστε να διασφαλίζεται η εύκολη πρόσβαση και ανάκτηση τόσο για την περαιτέρω έρευνα όσο και την προβολή και τη δημιουργία αντιγράφων. Ειδικά ανεπτυγμένα πρότυπα και μοντέλα οργάνωσης της πληροφορίας εμπλέκονται εδώ (με ιδιαίτερης σημασίας πρότυπα όπως το MPEG-7) αν και πολλά από αυτά τα πρότυπα και μοντέλα βρίσκονται ακόμη σε ερευνητικό στάδιο.»να γενικευμένο διάγραμμα των διαδικασιών που εμπλέκονται σε μια τρισδιάστατη ψηφιοποίηση φαίνεται στο σχήμα 6-4. Σχήμα 6-4 Διάγραμμα διαδικασιών τρισδιάστατης ψηφιοποίησης Όπως είναι εμφανές από το σχήμα, η τρισδιάστατη ψηφιοποίηση είναι, στη γενική περίπτωση, μια πολυσύνθετη διαδικασία που αποτελείται από τρεις βασικές φάσεις: Προετοιμασία: κατά την οποία γίνονται οι απαιτούμενες προκαταρκτικές ενέργειες της ψηφιοποίησης, οι οποίες αφορούν από την τεχνική και τη μεθοδολογία ψηφιοποίησης που θα υιοθετηθεί έως το χώρο που θα πραγματοποιηθεί, θέματα ασφάλειας, προγραμματισμού εργασιών, κοκ Αποτύπωση δεδομένων: κατά την οποία πραγματοποιούνται οι κύριες διαδικασίες ψηφιοποίησης ακολουθώντας τη μεθοδολογία που καταρτίζεται στη φάση της προετοιμασίας Επεξεργασία δεδομένων: κατά την οποία γίνεται η τελική μοντελοποίηση των αποτελεσμάτων της ψηφιοποίησης με διαδικασίες όπως ενοποίηση τμηματικών σαρώσεων, τριγωνοποίηση, επεξεργασία γεωμετρικών δεδομένων, επεξεργασία υφής, ενσωμάτωση υφής στην πληροφορία γεωμετρίας Το γενικό αυτό πλαίσιο δεν είναι αναγκαίο να ισχύει πάντοτε. Οι ιδιαιτερότητες των αντικειμένων και χώρων που ψηφιοποιούνται είναι αυτές που καθορίζουν, τις περισσότερες φορές, το τελικό πλαίσιο εφαρμογής των διαδικασιών ψηφιοποίησης. Ακόμη πιο σημαντικό είναι το γεγονός ότι οι ιδιαιτερότητες αυτές μπορεί να συμβάλλουν σημαντικότατα ή, ακόμη, και να καθορίζουν την επιλογή της τεχνικής που θα πρέπει να ακολουθηθεί. Ο χρυσός κανόνας εδώ είναι ότι δεν υπάρχει μία γενικής χρήσης άριστη μέθοδος τρισδιάστατης ψηφιοποίησης. Για την ακρίβεια, υπάρχουν περιπτώσεις όπου καμία από τις διαθέσιμες μεθόδους δεν μπορεί να οδηγήσει σε ικανοποιητικά αποτελέσματα τρισδιάστατης αποτύπωσης. Ο πίνακας 6-6 συγκεντρώνει όλες τις διαθέσιμες (σήμερα) τεχνικές

206 τρισδιάστατης ψηφιοποίησης. Στον πίνακα δίνεται ο τίτλος της μεθόδου, μια συνοπτική περιγραφή της καθώς και μια χαρακτηριστική εικόνα που αναπαριστά τη διαδικασία. Πίνακας 6-6 Μέθοδοι τριασδιάστατης ψηφιοποίησης Σάρωση με ακτίνες λέιζερ (laser triangulation) Προβολή δέσμης ή μοτίβου ακτίνων λέιζερ, ανίχνευσή τους και εφαρμογή γεωμετρικών σχέσεων τριγωνοποίησης για την αναγνώριση γεωμετρίας Σχήμα από δομημένο φωτισμό (shape from structured light) Προβολή χρωματικού (ή όχι) μοτίβου, δισδιάστατη φωτογράφηση και αναγνώριση γεωμετρίας από τις παραμορφώσεις στο μοτίβο Σχήμα από σιλουέτες (shape from silhouette) Πολλαπλή δισδιάστατη φωτογράφηση και ανακατασκευή γεωμετρίας από τις πολλαπλές σιλουέτες Σχήμα από στερεοφωτογράφηση (shape from stereo) Αναγνώριση γεωμετρίας από ζεύγος δισδιάστατων φωτογραφιών με χρήση κανόνων στερεοσκοπικής όρασης Σχήμα από κίνηση (shape from motion) Αναγνώριση γεωμετρίας από πλήθος δισδιάστατων φωτογραφιών με χρήση αλγορίθμων αναγνώρισης της τρίτης διάστασης παρόμοιους με τη μέθοδο Σχήμα από στερεοφωτογράφηση Σχήμα από φωτοσκίαση (shape from shading) Μέθοδος δημιουργίας τεχνητής, μεταβλητής και ελεγχόμενης φωτοσκίασης για την εξαγωγή τρισδιάστατης γεωμετρίας με εφαρμογή κανόνων οπτικής σε πλήθος δισδιάστατων φωτογραφιών Σχήμα από υφή (shape from texture) Ανάκτηση πληροφορίας τρίτης διάστασης σε δισδιάστατες φωτογραφίες με την εκμετάλλευση πληροφορίας προσανατολισμού και διάχυσης δομικών στοιχείων επιφανειακής υφής

207 Σχήμα από φωτομετρία (shape from photometry) Μέθοδος λήψης δισδιάστατων φωτογραφιών υπό διαφορετικές συνθήκες φωτισμού και ανάκτηση τρισδιάστατης γεωμετρίας μέσω αλγορίθμων οπτικής Σχήμα από μεταβαλλόμενη εστίαση (shape from focus) Ανάκτηση τρίτης διάστασης σε επιφάνειες μέσω σειράς δισδιάστατων φωτογραφιών με ελεγχόμενα μεταβαλλόμενη εστίαση Σχήμα από σκιά (shape from shadow) Ανάκτηση γεωμετρίας μέσω παρακολούθησης της σκιάς σε διαδοχική δισδιάστατη φωτογράφηση σε συνθήκες όπου υπάρχει μετακινούμενη πηγή φωτός Σάρωση με συστήματα αφής (measuring systems) Ανάκτηση γεωμετρίας μέσω συνεχούς επαφής ειδικού αισθητηρίου αφής με το αντικείμενο που ψηφιοποιείται Ο πίνακας 6-7 παρουσιάζει κάποια από τα βασικότερα χαρακτηριστικά ενός συστήματος τρισδιάστατης ψηφιοποίησης. Πίνακας 6-7 Βασικά χαρακτηριστικά συστήματος τρισδιάστατης σάρωσης Βασικά χαρακτηριστικά ενός τρισδιάστατου σαρωτή Οπτικό πεδίο σάρωσης και ταχύτητα αποτύπωσης Ακρίβεια αποτύπωσης τρισδιάστατης γεωμετρίας Ανάλυση αποτύπωσης του σαρωτή Αποτύπωση πληροφορίας υφής και ποιότητα αυτής Ακρίβεια αντιστοίχισης γεωμετρικής πληροφορίας και πληροφορίας υφής Επίπεδο φιλικότητας προς το χρήστη Διαδικασία βαθμονόμησης (απαιτούμενος χρόνος και ευκολία αποπεράτωσης) Περιβαλλοντολογικά χαρακτηριστικά για ορθή λειτουργία του σαρωτή Μέσος όρος συνολικού χρόνου αποτύπωσης ενός αντικειμένου Μέσος όρος συνολικού χρόνου επεξεργασίας του τρισδιάστατου μοντέλου Ανάγκη χρήσης λογισμικού από άλλες εταιρείες για επεξεργασία Φορητότητα του συστήματος Υπολογιστικές απαιτήσεις Υποστηριζόμενα format τρισδιάστατων αρχείων για εξαγωγή μοντέλων Προσωπικό που απαιτείται για την διαδικασία αποτύπωσης Απαιτήσεις μεταφοράς αντικειμένων (χρήση περιστρεφόμενου τραπεζιού) Επιπρόσθετος εξοπλισμός που απαιτείται στον χώρο της αποτύπωσης Υποκειμενικό κριτήριο συμπεριφοράς και απόδοσης σαρωτή ανάλογα με τα χαρακτηριστικά επιφάνειας των αντικειμένων (αντανακλάσεις, χρωματισμοί, κοκ)

208 Βασικά χαρακτηριστικά ενός τρισδιάστατου σαρωτή Μέσος όρος συνολικού χρόνου εγκατάστασης και τοποθέτηση του σαρωτή Αντιμετώπιση πιθανών δυσκολιών κατά την διαδικασία αποτύπωσης Κόστος συστήματος Εγγύηση συστήματος σάρωσης Προαιρετικός εξοπλισμός που συνοδεύει το σαρωτή Ειδικές ρυθμίσεις του σαρωτή που επιτρέπει η κατασκευάστρια εταιρεία για την καλύτερη προσαρμογή του συστήματος στις ανάγκες του εκάστοτε έργου Επίσης, πρέπει να τονιστεί ιδιαίτερα η βαρύτητα στην επιλογή και χρήση κατάλληλου και εύχρηστου λογισμικού σε συνδυασμό με το σύστημα ψηφιοποίησης. Σε πολλές περιπτώσεις, το διατιθέμενο λογισμικό δεν ικανοποιεί τις απαιτήσεις μιας μεθόδου ψηφιοποίησης και του τεχνικού εξοπλισμού που την υλοποιεί Οπτική αναγνώριση χαρακτήρων (OCR) Σε πολλά έργα περιλαµβάνεται η ψηφιοποίηση εντύπων, όπως βιβλία και εφηµερίδες, συνήθως µε τη βοήθεια σαρωτή. Η χρήση λογισµικού για την οπτική αναγνώριση χαρακτήρων είναι συνηθισµένη λύση για την εξαγωγή του κειµένου από την ψηφιακή εικόνα και την παροχή δυνατοτήτων για τη µετέπειτα επεξεργασία του. Το λογισµικό OCR αναγνωρίζει τους χαρακτήρες που περιέχονται σε ένα αρχείο εικόνας και στη συνέχεια τους εξάγει σε µορφή αρχείων κειµένου ASCII. Αυτό επιτρέπει ποικίλες διαδικασίες επεξεργασίας, όπως αναζήτηση, αλλαγή τύπου αρχείου κλπ.»να σηµαντικό χαρακτηριστικό ενός πακέτου OCR είναι η αναγνώριση και η διόρθωση µε το χέρι λαθών και σηµείων που δεν κατάφερε να αναγνωρίσει το λογισµικό.»να πακέτο που παρέχει φιλική διεπαφή για το χρήστη που αναλαβάνει τις παραπάνω εργασίες µπορεί να οδηγήσει σε σηµαντικά οφέλη από άποψη χρόνου και προσπάθειας. Τα πακέτα OCR έχουν καλύτερα αποτελέσµατα σε έγγραφα που βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Αντίθετα, η αναγνώριση χαρακτήρων σε ένα έγγραφο τσακισµένο, ξεθωριασµένο και µε πτυχώσεις θα έχει περισσότερα λάθη. Για το λόγο αυτό, καλό είναι να προηγείται της ψηφιοποίησης η συντήρηση των εγγράφων, σε όσες περιπτώσεις είναι εφικτό. Για έγγραφα τα οποία δεν είναι σε άριστη κατάσταση ίσως είναι σκόπιµη η χρήση λογισµικού επεξεργασίας εικόνας, ώστε να βελτιωθεί η αντίθεση και να µειωθούν οι αλλοιώσεις στα χρώµατα της εικόνας Ψηφιοποίηση κινούμενης εικόνας και ήχου Α. Κινούμενη Εικόνα»να γενικό διάγραμμα της διαδικασίας παραγωγής ψηφιακών αντιγράφων αρχείων κινούμενης εικόνας από αναλογικά μέσα, φαίνεται στο σχήμα 6-5. Η διαδικασία χωρίζεται σε τρία στάδια: την προετοιμασία του υλικού, την ψηφιοποίησή του και την κωδικοποίησή του ανάλογα με τη τελική του χρήση και διαδικασία προβολής

209 Σχήμα 6-5 Διαδικασία παραγωγής ψηφιακών αντιγράφων Προετοιμασία υλικού Πριν το υλικό τοποθετηθεί σε συσκευή ψηφιοποίησης ή αναπαραγωγής πρέπει να προηγείται έλεγχος για τυχόν φθορές και αποκατάστασή τους, όπου είναι δυνατόν. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του φιλμ είναι απαραίτητες, τουλάχιστον οι παρακάτω εργασίες προετοιμασίας του υλικού: α) έλεγχος των κολλήσεων του αρνητικού (τις περισσότερες φορές απαιτούνται επανακολλήσεις) β) έλεγχος για σπασμένη περφορασιόν (διόρθωση με ειδικά υλικά όπου απαιτείται) γ) προσθήκη κατάλληλης αμόρσας (ανάλογα με τη συσκευή ψηφιοποίησης που θα χρησιμοποιηθεί) και δ) καθαρισμός με ειδική συσκευή και κατάλληλα υγρά για να αφαιρεθούν ξένα σώματα και να μειωθεί ο βαθμός υποβάθμισής του κατά την αναπαραγωγή/ ψηφιοποίηση. Οι παραπάνω εργασίες εκτελούνται σε εξειδικευμένους χώρους, από εξειδικευμένο προσωπικό και κρίνονται απαραίτητες για την προστασία του φιλμ. Ο χρόνος που απαιτείται για τις παραπάνω εργασίες δεν είναι σταθερός, εξαρτάται από την κατάσταση του φιλμ (παλαιότητα, αριθμός αντιγράφων που έχουν παραχθεί, υλικά που έχουν χρησιμοποιηθεί στο μοντάζ κλπ) και γενικά είναι δύσκολα προβλέψιμος. Στην περίπτωση των μαγνητικών μέσων (VHS, Betacam SP, Hi8 κλπ.) η διαδικασία είναι γενικά απλούστερη, τις περισσότερες φορές είναι αρκετό πριν την ψηφιοποίηση (όπου κρίνεται απαραίτητο) να προηγείται διαδικασία αφύγρανσης σε κατάλληλη συσκευή. Ψηφιοποίηση Σημαντική παράμετρος της διαδικασίας παραγωγής του ψηφιακού αντιγράφου είναι η επιλογή του κατάλληλου μορφοτύπου (format) του τελικού ψηφιακού προϊόντος και πιο συγκεκριμένα η ανάλυση της ψηφιοποίησης, η οποία περιγράφεται κυρίως με τέσσερα χαρακτηριστικά: τη χωρική συχνότητα δειγματοληψίας κατά την κατακόρυφη και οριζόντια κατεύθυνση (μέτρηση σε pixels), τη δομή δειγματοληψίας, τον κβαντισμό του κάθε δείγματος, και τη χρονική συχνότητα δειγματοληψίας (αριθμός frames/sec). Η επιλογή αυτή εξαρτάται γενικά από πολλές παραμέτρους που πρέπει να συνεκτιμώνται, όπως είναι ο σκοπός της ψηφιοποίησης (διάσωση, προβολή κλπ), το είδος και η κατάσταση του πρωτογενούς υλικού, το κόστος ψηφιοποίησης, ο χρόνος ολοκλήρωσης της διαδικασίας, η βιωσιμότητα του έργου (χρόνος ζωής ψηφιακού υλικού, δυνατότητα συντήρησης) κλπ

210 Κωδικοποίηση Μετά τη διαδικασία της ψηφιοποίησης συνήθως γίνεται κωδικοποίηση (video coding) των ψηφιακών αρχείων που προκύπτουν, με στόχο τη μείωση του όγκου τους με τις μικρότερες δυνατές απώλειες. Υπάρχουν πολλοί μορφότυποι στους οποίους μπορεί να κωδικοποιηθεί ένα αρχείο βίντεο, ενώ συνεχώς προκύπτουν και καινούριοι. Αν και κάποια νέα πρότυπα κωδικοποίησης (Η.263+, Η.264 κλπ) προσφέρουν καλύτερους λόγους συμπίεσης από τρέχοντα πρότυπα, παρόλα αυτά δεν είναι βέβαιο ότι θα κυκλοφορήσουν και θα γίνουν ευρέως διαδεδομένα.»χοντας υπ όψιν την ευρεία αποδοχή, στον Πίνακα 6-8 παρουσιάζονται τα πρότυπα κωδικοποίησης. Πίνακας 6-8 Μορφότυποι κωδικοποίησης ψηφιακού υλικού. Ανάλυση Ψηφιοποίησης 4096 x 3112 (4Κ) 2048x1556 (2Κ) Format κωδικοποίησης Ασυμπίεστα frames Ασυμπίεστα frames 1920 x 1080 (HD) HD 720 x 480 (SD) MPEG x x 144 MPEG-1 SIF, MPEG-4 MPEG-1 QSIF, MPEG-4 Β. Ψηφιοποίηση Ήχου Η διαδικασία ψηφιοποίησης του ήχου ακολουθεί την παρακάτω πορεία Αναπαραγωγή ήχου Μετατροπή αναλογικού σήματος σε ψηφιακό Φύλαξη Τεκμηρίωση Προβολή Στον πίνακα που ακολουθεί στην επόμενη σελίδα παρουσιάζονται σχηματικά τα επιμέρους στάδια της προτεινόμενης διαδικασίας ψηφιοποίησης. Προτεραιότητα δίνεται α) στα ευπαθή υλικά στο χρόνο, β) στα μοναδικά και σπάνια τεκμήρια γ) στα αντιπροσωπευτικά της ελληνικής μουσικής. Ο σταθμός εργασίας ψηφιοποίησης ήχου περιλαμβάνει: 1. Ηλεκτρονικό Υπολογιστή 2. Κατάλληλο λογισμικό 3. Ηχητικό εξοπλισμό 4. Μηχανήματα προετοιμασίας τεκμηρίων 5. Μηχανήματα ανάγνωσης τεκμηρίων 6. Μετατροπέα AD/DA 7. Μέσα αποθήκευσης Σχήμα 6-6 Τα επιμέρους στάδια της διαδικασίας ψηφιοποίησης

211 Επιλογή υλικού Καταχώρηση τεκμηρίου σε Β.Δ»χει το υλικό προβλήματα; ΝΑΙ Προετοιμασία υλικού ΟΧΙ Ρύθμιση συσκευών αναπαραγωγής Αναπαραγωγή- Μετατροπή Α/D Είναι επαρκής η ποιότητα; (quality control) OXI NAI Αποθήκευση σε ψιλή ανάλυση Αποτελείται από πολλά μέρη; ΝΑΙ Διαχωρισμός μερών ΟΧΙ Τεκμηρίωση και καταχώρηση περιεχομένων σε Β.Δ Μετατροπή σε άλλα format Αποθήκευση σε ψηφιακά μέσα Καταχώρηση μέσων σε Β.Δ Προετοιμασία για προβολή Προστασία Φύλαξη μέσων και τεκμηρίου Προβολή Αξιοποίηση

212 Σημαντική παράμετρος της πιστότητας του ψηφιακού αντιγράφου σε σχέση με το πρωτότυπο είναι η ανάλυση δειγματοληψίας. Η ανάλυση δειγματοληψίας χαρακτηρίζεται από δύο μεγέθη: τη συχνότητα δειγματοληψίας και την βάθος των bit (που αντιστοιχεί σε βάθος δυναμικού πεδίου). Με βάση τα σημερινά δεδομένα η προτεινόμενη ανάλυση για την ψηφιοποίηση αρχείων είναι: Για ηχητικά αρχεία μουσικής και άλλα σημαντικά αρχεία ήχου με μεγάλο εύρος συχνοτήτων Για αρχεία μικρού εύρους συχνοτήτων (π.χ. ομιλία) Για μεταφορά ψηφιακών ηχογραφήσεων από μαγνητικά μέσα (π.χ. DAT) Υψηλή ανάλυση (24 bit συχνότητα δειγματοληψίας) βάθος/96khz Μεσαία ανάλυση -> (16 bit βάθος/48 ή 44.1 khz συχνότητα δειγματοληψίας) Η πρωτότυπη ανάλυση δειγματοληψίας Στάδιο 6ο:»νας σηµαντικός στόχος κάθε έργου ψηφιοποίησης είναι η προστασία και η διασφάλιση της πρόσβασης στο ψηφιακό περιεχόµενο που έχει δηµιουργηθεί. Για την εκπλήρωσή του είναι απαραίτητη η αντιµετώπιση προβλημάτων, όπως οι απαρχαιωµένοι τύποι αρχείων και τα απαρχαιωµένα αποθηκευτικά µέσα. Το ψηφιακό περιεχόµενο, όµως, κινδυνεύει και από φυσικές καταστροφές, περιβαλλοντικούς παράγοντες και ανθρώπινες παρεµβάσεις. Η µακροπρόθεσµη διατήρηση του ψηφιακού αντιγράφου και των µεταδεδοµένων του, αποτρέπει την επανάληψη της ψηφιοποίησης, άρα συµβάλλει στην προστασία των ευαίσθητων πρωτοτύπων και στην αποφυγή επένδυσης επιπλέον χρηµάτων και χρόνου για τον ίδιο σκοπό. Το θέµα αυτό απασχολεί τη διεθνή κοινότητα και αποτελεί θέµα έρευνας τα τελευταία χρόνια, ωστόσο σαφής λύση δεν έχει δοθεί µέχρι τώρα Τύποι αρχείων Το ψηφιακό αντίγραφο είναι συνήθως ένα αρχείο σε τύπο TIFF, µη συµπιεσµένο σε συνδυασµό µε τα µεταδεδοµένα του. Ο τύπος του αρχείου και η πιθανή συµπίεσή του επηρεάζουν σε σημαντικό βαθµό την ευχρηστία του. Οι παράγοντες που επιδρούν στην απόφαση σχετικά µε τον τύπο αρχείου που θα χρησιµοποιηθεί είναι το µέγεθος των παραγόµενων αρχείων, οι τρόποι παρουσίασης του αντικειµένου (στην οθόνη υπολογιστών, εκτύπωση κλπ) και οι ταχύτητες δικτυακής µετάδοσης. Οι τύποι των αρχείων στους οποίους θα αποθηκεύονται τα ψηφιακά αντικείµενα συνιστάται να βασίζονται σε πρότυπα συµβατά µε όσο το δυνατόν περισσότερες πλατφόρµες, µε ευρεία αποδοχή και κατά προτίµηση ανοικτά. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η διαλειτουργικότητα του ψηφιακού περιεχοµένου

213 Πίνακας 6-9 Εκδόσεις του κάθε ψηφιακού αντικειμένου Ψηφιακό αντίγραφο Συνιστά την πιο πιστή αναπαράσταση της πληροφορίας που περιέχεται στο πρωτότυπο Κατά κανόνα μη συμπιεσμένο Δεν έχει υποστεί επεξεργασία Λειτουργεί μακροπρόθεσμα ως το αρχείο από το οποίο θα προκύπτουν όλες οι υπόλοιπες ψηφιακές εκδοχές του πρωτοτύπου Λειτουργεί ως υποκατάστατο του πρωτοτύπου Υψηλής ποιότητας Αρχείο πολύ μεγάλου μεγέθους Χρησιμοποιείται για τη δημιουργία έντυπων αντιγράφων υψηλής ποιότητας Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής TIFF Εικόνα για το Διαδίκτυο Χρησιμοποιείται για την προβολή του ψηφιακού αντιγράφου στο Διαδίκτυο Συνήθως οι διαστάσεις του είναι μικρότερες από τις συνηθισμένες οθόνες Ο όγκος του είναι τέτοιος, ώστε να επιτρέπει τη γρήγορη λήψη, χωρίς να απαιτείται σύνδεση υψηλής ταχύτητας από την πλευρά των χρηστών Ικανοποιητικής ποιότητας για το γενικό κοινό Συμπιεσμένο Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής JPEG ή PNG Επιθυμητή ανάλυση: dpi Το πολύ 600 pixels στη μεγαλύτερη διάσταση Εικόνα για προεπισκόπηση Εικόνα σε σμίκρυνση η οποία συνήθως συνοδεύεται από σχετικές πληροφορίες Με κατάλληλο μέγεθος, ώστε να προβάλλεται αμέσως στο Διαδίκτυο: συνεπώς επιτρέπει στους χρήστες να αποφασίζουν, αν θέλουν να δουν τη μεγαλύτερη εικόνα ή όχι Συνήθως αποθηκεύεται σε αρχεία μορφής GIF ή JPEG Δεν ενδείκνυται για εικόνες οι οποίες περιέχουν ως επί το πλείστον κείμενο, παρτιτούρες κλπ, καθώς το περιεχόμενο δε διακρίνεται σε εικόνα τόσο μικρού μεγέθους Επιθυμητή ανάλυση: 72dpi Το πολύ pixels στη μεγαλύτερη διάσταση, με προτεινόμενο μέγεθος τα 120 pixels Οι συνηθέστεροι τύποι αρχείων είναι: TIFF: H αποθήκευση σε TIFF συνιστά καλή πρακτική, ωστόσο διαθέτει και κάποια µειονεκτήµατα, όπως το µεγάλο µέγεθος των ψηφιακών αρχείων. Μια λύση σε αυτό είναι η χρήση της μηχανής σε συνδυασµό µε ηλεκτρονικό υπολογιστή, ώστε να αποθηκεύονται εκεί οι φωτογραφίες και να µην υπάρχει κίνδυνος έλλειψης αποθηκευτικού χώρου στην ίδια τη µηχανή. JPEG (EXIF): Ο EXIF είναι ένας τροποποιηµένος τύπος αρχείου JPEG στον οποίο τεχνικά µεταδεδοµένα αποθηκεύονται απευθείας από τη µηχανή στην επικεφαλίδα του αρχείου. Στα έργα ψηφιοποίησης όπου ο κύριος στόχος είναι η διατήρηση δε συνιστάται ο τύπος JPEG για την αποθήκευση των ψηφιακών αντιγράφων, καθώς ενέχει απώλεια πληροφορίας. RAW: Οι περισσότερες από τις ψηφιακές φωτογραφικές µηχανές που κυκλοφορούν στο εµπόριο παρέχουν την επιλογή αποθήκευσης της φωτογραφίας στη µορφή πριν υποστεί επεξεργασία µέσα στη µηχανή (χρωµατική παρεµβολή). Τα µειονεκτήµατα αποθήκευσης σε αυτή τη ορφή είναι ότι δεν υπάρχει προτυποποίηση στο συγκεκριµένο τύπο αρχείου, εφόσον κάθε ψηφιακή φωτογραφική µηχανή αποτυπώνει τις εικόνες µε διαφορετικό τρόπο. Είναι κλειστός τύπος αρχείου και απαιτούνται εµπορικά προϊόντα λογισµικού για τη µετατροπή των εικόνων σε ένα πρότυπο τύπο αρχείου. Τελευταία, µεγαλύτερες σε όγκο και πιο σύνθετες εικόνες προορίζονται για προβολή στο ιαδίκτυο. Υπάρχουν τύποι αρχείων, όπως το JPEG2000 και το DjVu που επιτυγχάνουν εντυπωσιακές συµπιέσεις, υποστηρίζουν πολλαπλές αναλύσεις της ίδιας εικόνας (φτάνοντας µέχρι πολύ υψηλές αναλύσεις) και τη δυνατότητα εστίασης, ωστόσο απαιτείται από τους χρήστες να εγκαταστήσουν τα αντίστοιχα plug-ins

214 Αποθηκευτικά µέσα Τα δεδομένα που προκύπτουν από τη διαδικασία της ψηφιοποίησης αντικειμένων και χώρων, είτε για αρχειακούς είτε και επιστημονικούς λόγους, είναι αρχεία ογκώδη, των οποίων το μέγεθος σχετίζεται άμεσα με την ανάλυση της ψηφιοποίησης και το μέγεθος του αντικειμένου ή χώρου. Για την επιλογή του συστήματος ψηφιακής αποθήκευσης που αρμόζει καλύτερα σε κάθε περίπτωση ψηφιοποίησης, πρέπει πάντα να λαμβάνονται υπ όψιν οι εξής παράγοντες: 1. Ο χρόνος προσπέλασης των δεδομένων 2. Η ταχύτητα μεταφοράς των δεδομένων από το μέσο στη μνήμη του ηλεκτρονικού υπολογιστή και αντίστροφα 3. Η δυνατότητα ταυτόχρονης πρόσβασης από πολλούς χρήστες 4. Η χωρητικότητα σε δεδομένα 5. Η συχνότητα χρήσης 6. Ο χρόνος ζωής του μέσου και των αποθηκευμένων σε αυτό δεδομένων 7. Η απαιτούμενες συνθήκες αποθήκευσης και λειτουργίας 8. Το κόστος ανά μονάδα προσφερόμενης χωρητικής ικανότητας (πχ. Megabyte) Επειδή ο όγκος των δεδομένων που παράγεται από την τρισδιάστατη ψηφιοποίηση εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως το πλήθος των πολυγώνων, το πλήθος και η λεπτομέρεια των εικόνων υφής κοκ, η επιλογή του αποθηκευτικού μέσου καθορίζεται από τη διαθεσιμότητα των δεδομένων της ψηφιοποίησης σε συνδυασμό με τον όγκο τους. Στο παρακάτω σχήμα απεικονίζεται η κατανομή της διαθέσιμης τεχνολογίας αποθήκευσης σε σχέση με τη χωρητική της ικανότητα και την ταχύτητα διάθεσης της αποθηκευμένης πληροφορίας. Σχήμα 6-7 Διαθέσιμη τεχνολογία αποθήκευσης Για την καλή διατήρηση του αρχείου, τα αποθηκευτικά μέσα θα πρέπει να βρίσκονται σε χώρο με τις προβλεπόμενες από τον κατασκευαστή τους περιβαλλοντικές συνθήκες, ενώ ανά τακτά χρονικά διαστήματα θα πρέπει να γίνεται έλεγχος των μέσων και, προληπτικά, να αντιγράφονται σε νέα μέσα του ίδιο τύπου. Λόγω της ταχύτατης εξέλιξης των υπολογιστικών συστημάτων, υπάρχει κίνδυνος οι συσκευές και τα μέσα στα οποία έχουν αποθηκευθεί τα δεδομένα να μην είναι συμβατά με τους υπολογιστές του κοντινού μέλλοντος. Για να

215 αποφευχθεί κάτι τέτοιο, θα πρέπει να προγραμματιστεί η δυνατότητα μεταφοράς των δεδομένων σε αποθηκευτικά μέσα νέας γενιάς, των οποίων η υποστήριξη και η συμβατότητα με τα τότε υπολογιστικά συστήματα θα είναι δεδομένη. Η επιλογή των αποθηκευτικών µέσων για τα ψηφιακά αντικείµενα κρίνεται ιδιαίτερα σηµαντική, εφόσον τα έργα ψηφιοποίησης έχουν ως στόχο τη µακροπρόθεση διατήρηση των ψηφιακών συλλογών τους. Οι λανθασµένες επιλογές στο συγκεκριµένο θέµα είναι πιθανό να καταδικάσουν ένα έργο στην αφάνεια. Τα συνηθέστερα αποθηκευτικά µέσα για τη διατήρηση των ψηφιακών αντικειµένων: Οπτικά µέσα αποθήκευσης (CD και DVD): Συνιστούν µια οικονοµική λύση, αλλά είναι ακατάλληλα για µεγάλες συλλογές λόγω του αυξηµένου κόστους εύρεσης και ανάκτησης ενός ψηφιακού αντικειµένου (εντοπισµός του CD ή του DVD µε το ζητούµενο ψηφιακό αντικείμενο, τοποθέτησή του στον υπολογιστή και αναζήτηση του αντικειµένου στο δισκάκι).»να ακόµα µειονέκτηµα είναι ότι ο χρόνος ζωής των περιεχοµένων τους κυµαίνεται από χρόνια, γεγονός που οφείλεται στη φυσική φθορά, την κακή χρήση, τις ακατάλληλες συνθήκες αποθήκευσης και ότι οι συσκευές ανάγνωσής τους µε τον καιρό καθίστανται απαρχαιωµένες. Άµεση αποθήκευση (Direct Attached Storage): Είναι η κλασική µορφή αποθήκευσης όπου τα αποθηκευτικά µέσα όλων των τύπων (κυρίως σκληροί δίσκοι) συνδέονται άµεσα στο σύστηµα. Είναι µια ώριµη και φθηνή τεχνολογία που παρέχει τη δυνατότητα κλιµάκωσης. Στα µειονεκτήµατά της συγκαταλέγονται η περιορισµένη απόδοση, ο δύσκολος διαμοιρασµός δεδοµένων, η δύσκολη διαχείριση και η µη επαρκής ανοχή σε σφάλµατα. Συστοιχίες δίσκων RAID: Είναι ένα σύνολο σκληρών δίσκων το οποίο µε τις κατάλληλες ρυθµίσεις λειτουργεί ως ενιαίο σύστηµα αποθήκευσης. Με τον τρόπο αυτό µπορεί το σύστηµα να συνεχίσει τη λειτουργία του, ακόµα και όταν ένας δίσκος πάψει να λειτουργεί, χωρίς απώλειες δεδοµένων. ικτυακή αποθήκευση (SAN, NAS): Η τεχνολογία SAN (Storage Area Network) συνιστά ένα ξεχωριστό και αυτόνοµο δίκτυο που διασυνδέει τα αποθηκευτικά µέσα εξυπηρετητών, αλλά και αποθηκευτικά µέσα που είναι άµεσα συνδεδεµένα µε αυτούς, όπως δίσκους και οπτικά µέσα σε ένα ξεχωριστό και αυτόνομο δίκτυο. Συνεπώς στο SAN κινούνται µόνο δεδοµένα κι έτσι δεν παρατηρούνται συµφορήσεις όπως σε ένα κοινό δίκτυο. Μερικά από τα βασικά πλεονεκτήµατα της τεχνολογίας είναι ο πολύ µικρός χρόνος µεταφοράς δεδοµένων, η εύκολη επέκταση, η εύκολη κεντρική διαχείριση, οι γρήγορες και αξιόπιστες διαδικασίες λήψης αντιγράφων ασφαλείας και αποκατάστασης και η µεγάλη αξιοπιστία και ανοχή σε καταστροφές

216 Σχήμα 6-8 Σχήμα 6-9 Η τεχνολογία NAS (Network Attached Storage) είναι ένα σύστηµα αποτελούµενο από συσκευές κατάλληλες για διαµοιρασµό αρχείων στις οποίες η πρόσβαση επιτυγχάνεται

12 η Διδακτική Ενότητα Οι προκλήσεις για τον έμπειρο τουρίστα και οι περιηγήσεις του στον πολιτισμό ως σύγχρονη τουριστική επιχειρηματική δράση

12 η Διδακτική Ενότητα Οι προκλήσεις για τον έμπειρο τουρίστα και οι περιηγήσεις του στον πολιτισμό ως σύγχρονη τουριστική επιχειρηματική δράση ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών 12 η Διδακτική Ενότητα Οι προκλήσεις για τον

Διαβάστε περισσότερα

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ;

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2. ΤΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ; Τίτλος Μαθήματος : Λειτουργία και εφαρμογές της πολιτιστικής διαχείρισης Ενότητα 7: Πολιτιστικός τουρισμός και τοπικό πολιτιστικό προϊόν Όνομα Καθηγητή: Δρ. Θεοκλής-Πέτρος Ζούνης Τμήμα: Επικοινωνίας και

Διαβάστε περισσότερα

Διάλεξη 7 η Τουρισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς Η Περίπτωση της Ελλάδας

Διάλεξη 7 η Τουρισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς Η Περίπτωση της Ελλάδας Διάλεξη 7 η Τουρισμός Πολιτιστικής Κληρονομιάς Η Περίπτωση της Ελλάδας Δρ. Αλέξανδρος Αποστολάκης Email: aapostolakis@staff.teicrete.gr Τηλ.: 2810379621 E-class μαθήματος: https://eclass.teicrete.gr/courses/dsη229

Διαβάστε περισσότερα

Ψηφιοποίηση και Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας

Ψηφιοποίηση και Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Ψηφιοποίηση και Ψηφιακή Επεξεργασία Εικόνας Ενότητα 7: Πρότυπα Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με άδεια Creative Commons εκτός και αν αναφέρεται

Διαβάστε περισσότερα

Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού

Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού ΜΑΖΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 19ος αιώνας: Κλειδί: Ανάπτυξη σιδηροδρόμου, Ατμόπλοιο Οργανωμένος τουρισμός Αύξηση μεσαίας τάξης και εισοδημάτων Συρρίκνωση αγροτικού τομέα Μετακίνηση πληθυσμού

Διαβάστε περισσότερα

Αθλητικός Τουρισμός. Τουρισμός : Ιστορικά στοιχεία, οριοθέτηση χώρου και ορισμοί. Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών, Α.Π.Θ.

Αθλητικός Τουρισμός. Τουρισμός : Ιστορικά στοιχεία, οριοθέτηση χώρου και ορισμοί. Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών, Α.Π.Θ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Τουρισμός : Ιστορικά στοιχεία, οριοθέτηση χώρου και ορισμοί Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό

Διαβάστε περισσότερα

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ

ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ΗΜΕΡΙ Α ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο 07 εκεµβρίου, 2004 ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ ΣΤΟ ΙΑ ΙΚΤΥΟ ιοργάνωση: Ίδρυµα Μελετών Λαµπράκη σε συνεργασία µε την Ευρωπαϊκή πρωτοβουλία

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. 3 Αυγούστου 2009

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ. 3 Αυγούστου 2009 Νέες ευκαιρίες για αλλαγή επιχειρηματικού προφίλ των ελληνικών τουριστικών επιχειρήσεων μέσα από την αξιοποίηση των Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΤΠΕ) Η Ελλάδα καταλαμβάνει την 24η θέση στο

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 7 ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 7 ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 7 ο ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ & ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Λόγοι µελέτης τουρισµού από κοινωνιολογικής άποψης Η ποσοτική αύξηση των τουριστών τις τελευταίες δεκαετίες

Διαβάστε περισσότερα

Αθλητικός Τουρισμός. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών, Α.Π.Θ.

Αθλητικός Τουρισμός. Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α. Σερρών, Α.Π.Θ. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Εναλλακτικές μορφές τουρισμού Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες

Διαβάστε περισσότερα

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων

Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Ιονίων Νήσων Διαχείριση Πολιτισμικών Δεδομένων Ενότητα 3β: Πολιτισμικός Τουρισμός και Βιώσιμη Ανάπτυξη Αριστοτέλης Μαρτίνης Το περιεχόμενο του μαθήματος διατίθεται με

Διαβάστε περισσότερα

http://enallaktikos-tourismos-messinia.weebly.com ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ

http://enallaktikos-tourismos-messinia.weebly.com ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ http://enallaktikos-tourismos-messinia.weebly.com ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ 1 ου ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ Eναλλακτικός Τουρισμός - είναι μια καινούρια φιλοσοφία στον τομέα του τουρισμού και περιλαμβάνει

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1. Χαρακτηριστικά του παγκόσμιου τουριστικού προϊόντος... 19 1.2. Η ανάπτυξη των εναλλακτικών και ειδικών μορφών τουρισμού... 21 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ 2.1.

Διαβάστε περισσότερα

Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης

Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης O Πολιτισμός ως Κομβικός Άξονας Τοπικής Ανάπτυξης Δρ. Μιχάλης Χρηστάκης Πολιτικός Επιστήμων Διεθνολόγος Πρόεδρος Πανελλήνιας Ένωσης Γενικών Γραμματέων Τοπικής Αυτοδιοίκησης Κλεισθένης Πολιτιστικός Σχεδιασμός

Διαβάστε περισσότερα

Οι Στρατηγικοί Εταίροι

Οι Στρατηγικοί Εταίροι Εταιρική Παρουσίαση ΗΕπιχείρηση Η «Αμφιτρίτη ΚΟΙΝΣΕΠ» είναι υπό σύσταση Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση Ένταξης (σύμφωνα με το Ν. 4019/11) και έχει ως σκοπό την ένταξη στην οικονομική και κοινωνική

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος 15

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Πρόλογος 15 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Πρόλογος 15 1 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ: ΕΝΝΟΙΟΛΟΓΙΚΕΣ ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΑΝΑΛΥΣΗΣ 17 1.1 Διαστάσεις και παράμετροι διαμόρφωσης των χαρακτηριστικών της τουριστικής ανάπτυξης 17 1.1.1 Χαρακτηριστικά

Διαβάστε περισσότερα

Βελισσαρίου Ευστάθιος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας ΤΕΙ Θεσσαλίας 2016

Βελισσαρίου Ευστάθιος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας ΤΕΙ Θεσσαλίας 2016 Βελισσαρίου Ευστάθιος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας ΤΕΙ Θεσσαλίας 2016 1 Η τουριστική προσφορά Η τουριστική προσφορά (σύμφωνα με τον Hoffmann (1970) αποτελείται από την : Α) Φυσική προσφορά, Β) την

Διαβάστε περισσότερα

Ορισμός Οινικού Τουρισμού

Ορισμός Οινικού Τουρισμού Οινικός Τουρισμός Εισαγωγικά Το κρασί είναι συνδεδεµένο µε την ιστορία του ανθρώπινου πολιτισµού και µπορεί να αποτελέσει κίνητρο για µετακινήσεις µε σκοπό τη γνωριµία µαζί του Τα ίδια τα αµπέλια, από

Διαβάστε περισσότερα

Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών

Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών 11 Η Ι ΑΚΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΤΑ ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ

Διαβάστε περισσότερα

Προϋποθέσεις Επίτευξης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος μέσω των Νέων Τεχνολογιών

Προϋποθέσεις Επίτευξης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος μέσω των Νέων Τεχνολογιών Προϋποθέσεις Επίτευξης Συγκριτικού Πλεονεκτήματος μέσω των Νέων Τεχνολογιών Στις μέρες μας υπάρχει μια μεγάλη συζήτηση για το αν το συγκριτικό πλεονέκτημα που οι νέες τεχνολογίες παρέχουν μπορεί να παραμείνει,

Διαβάστε περισσότερα

ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ

ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ ΕΡΕΥΝΑ ΙΚΑΝΟΠΟΙΗΣΗΣ ΤΑΞΙΔΙΩΤΩΝ alco THE PULSE OF SOCIETY ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ: ΕΝΤΟΛΕΑΣ: ΤΥΠΟΣ: ΔΕΙΓΜΑ: ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑ: ΧΡΟΝΟΣ: ALCO Ε.Ο.Τ. ΠΟΣΟΤΙΚΗ (ΠΡΟΣΩΠΙΚΕΣ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΕΙΣ) 1.500

Διαβάστε περισσότερα

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣXOΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ

Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣXOΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Τ.Ε.Ι. ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΣXOΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Ο Ρ Γ Α Ν Ω Σ Η Κ Α Ι Λ Ε Ι Τ Ο Υ Ρ Γ Ι Α Τ Α Ξ Ι Δ Ι Ω Τ Ι Κ Η Σ Β Ι Ο Μ Η Χ Α Ν Ι Α Σ Δ Ι Δ Α Σ Κ

Διαβάστε περισσότερα

04/29/15. ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

04/29/15. ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 04/29/15 ΜΑΘΗΜΑ 8ο ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ Παρενέργειες από την ανάπτυξη του τουρισµού Νέοι χώροι για τουριστικές εγκαταστάσεις (δάση, ακτές) Ρύπανση

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή στον Επαγγελματικό Τουρισμό

Εισαγωγή στον Επαγγελματικό Τουρισμό Εισαγωγή στον Επαγγελματικό Τουρισμό Γενικά Ο επαγγελματικός τουρισμός αποτελεί τμήμα ενός ευρύτερου συνόλου, αυτού των εναλλακτικών μορφών τουρισμού Οι εναλλακτικές μορφές, υιοθετήθηκαν για να δημιουργηθούν

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΝΕΑ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΕΛΚΥΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΤΩΝ ΜΟΥΣΕΙΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Ονοματεπώνυμο: Τουφεξή Ασπασία Σειρά: 12 Επιβλέπων καθηγητής: Ιωαννίδης Α. Διευθυντής ΠΜΣ: Σιώμκος Γεώργιος Ο ρόλος του μουσείου

Διαβάστε περισσότερα

Α. Δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάφος 2017»

Α. Δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης «Πάφος 2017» ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Γ ΣΤΟΧΟΣ 3 ος : Η αξιοποίηση του πολιτιστικού πλούτου του συνόλου των κατοίκων της Ευρώπης και η ανάδειξη των κοινών στοιχείων και της πολυμορφίας των ευρωπαϊκών πολιτισμών, μέσα από πολιτιστικές

Διαβάστε περισσότερα

Διαγενεακή Προσέγγιση και Ανάπτυξη

Διαγενεακή Προσέγγιση και Ανάπτυξη CROSSING GENERATIONS, CROSSING MOUNTAINS Διαγενεακή Προσέγγιση και Ανάπτυξη Γλυκερία Θυμιάκου Στέλεχος Αναπτυξιακής Τρικάλων ΑΑΕ ΟΤΑ ΚΕΝΑΚΑΠ ΑΕ 27 Ιουνίου 2013 1 Περιεχόµενο και χρηµατοδότηση του έργου

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα

Τσικολάτας Α. (2011) Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή. Αθήνα Οι ΤΠΕ ως Εκπαιδευτικό Εργαλείο στην Ειδική Αγωγή Τσικολάτας Αλέξανδρος Αναπληρωτής Καθηγητής, ΕΕΕΕΚ Παμμακαρίστου, tsikoman@hotmail.com Περίληψη Στην παρούσα εργασία γίνεται διαπραγμάτευση του ρόλου των

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ

ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΜΑΘΗΜΑ 2 ο ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΟΥ 1. Προστασία φυσικού & πολιτιστικού περιβάλλοντος 2. Ποιοτική βελτίωση της τουριστικής πελατείας 3. Δηµιουργία νέων τύπων τουρ/κών καταλυµάτων 4. Βελτίωση & εκσυγχρονισµός

Διαβάστε περισσότερα

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR

Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα GR Τσικολάτας Α. (2010) Κοινωνικο-οικονομική Ανάπτυξη του Δήμου Πρεσπών. Αθήνα tsikolatas@gmail.com 27 Απριλίου 2010 Η ομάδα μας Οκτώ επιλεγμένοι μεταπτυχιακοί φοιτητές Διαφορετικά πανεπιστήμια με ποικίλο

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ. ΔΡΑΣΗ 4: Εκπαίδευση και υποστήριξη προς τις τοπικές κοινωνίες

ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ. ΔΡΑΣΗ 4: Εκπαίδευση και υποστήριξη προς τις τοπικές κοινωνίες ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ "ΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΒΑΣΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΑΙΓΑΙΟΠΕΛΑΓΙΤΙΚΟΥ ΧΩΡΟΥ" «Στήριξη και Ανάδειξη Πολυνησιωτικών ΑΕΙ» ΔΡΑΣΗ 4: Εκπαίδευση και

Διαβάστε περισσότερα

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ

ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στην παρούσα διπλωµατική εργασία µε τίτλο «Η πόλη της Καστοριάς ως τουριστικός προορισµός», µελετάται η σχέση τουρισµού και πόλης, εξετάζοντας αν η αλλαγή που παρατηρείται σήµερα στη φυσιογνωµία

Διαβάστε περισσότερα

5 η Διδακτική Ενότητα Οι βασικές αρχές και η σημασία της Διοίκησης του Ανθρώπινου Δυναμικού στην περίπτωση των τουριστικών επιχειρήσεων

5 η Διδακτική Ενότητα Οι βασικές αρχές και η σημασία της Διοίκησης του Ανθρώπινου Δυναμικού στην περίπτωση των τουριστικών επιχειρήσεων ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ Πρόγραμμα επικαιροποίησης γνώσεων αποφοίτων ΑΕΙ στην οργάνωση, διοίκηση τουριστικών επιχειρήσεων και στην προώθηση τουριστικών προορισμών 5 η Διδακτική Ενότητα Οι βασικές αρχές και

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ

Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ Ο ΔΗΜΟΣ ΝΟΤΙΑΣ ΚΥΝΟΥΡΙΑΣ ΣΤΟ ΔΡΟΜΟ ΓΙΑ ΤΟ ΔΗΜΟ ΤΟΥ ΜΕΛΛΟΝΤΟΣ ΕΛΕΝΗ ΜΑΙΣΤΡΟΥ 1 Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΚΑΙ ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΩΣ ΕΡΓΑΛΕΙΟ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ

Διαβάστε περισσότερα

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά

Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία. Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά Νέοι τόποι Περιπέτεια Φύση Παράδοση Ιστορία Πολιτισμός Ζωή Μνημεία Ασφάλεια Χαρά 1 2 Η Εγνατία Οδός δίνει άλλες διαστάσεις και ευκαιρίες στην επισκεψιμότητα. Η δυνατότητα του επισκέπτη να διασχίσει όλη

Διαβάστε περισσότερα

ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ή ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ

ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ή ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Αγροτουρισμός ΑΓΡΟΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Ή ΑΓΡΟΤΙΚΟΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ Αγροτουρισμός ή αγροτικός τουρισμός είναι η ανάπτυξη επιχειρηματικών τουριστικών δραστηριοτήτων μικρής κλίμακας στον αγροτικό χώρο από φορείς ή ανθρώπους

Διαβάστε περισσότερα

«Από την Κοινωνία της Πληροφορίας στην Ψηφιακή Σύγκλιση»

«Από την Κοινωνία της Πληροφορίας στην Ψηφιακή Σύγκλιση» «Από την Κοινωνία της Πληροφορίας στην Ψηφιακή Σύγκλιση» ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΕΡΓΩΝ ΠΟΥ ΥΛΟΠΟΙΗΘΗΚΑΝ ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΟΥ ΕΠ ΚΤΠ Ο ΔΗΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Στο πλαίσιο του ΕΠ ΚτΠ ο Δήμος Ηρακλείου σχεδίασε και υλοποίησε

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. με τη διατύπωση συγκεκριμένου Αναπτυξιακού Σχεδίου, με την στήριξη του Σχεδίου από μια ισχυρή και βιώσιμη εταιρική σχέση και

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ. με τη διατύπωση συγκεκριμένου Αναπτυξιακού Σχεδίου, με την στήριξη του Σχεδίου από μια ισχυρή και βιώσιμη εταιρική σχέση και ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Π 1. SWOT ΑΝΑΛΥΣΗ Στα πλαίσια του παρόντος επιχειρησιακού προγράμματος πρωτοβουλίας LEADER+ θα ενταχθούν περιοχές που θέλουν και μπορούν να σχεδιάσουν και να εφαρμόσουν μια ολοκληρωμένη, βιώσιμη

Διαβάστε περισσότερα

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία

Εισαγωγή. ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία The project Εισαγωγή ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και Διδασκαλία ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ: Κουλτούρα και διδασκαλία Στόχοι Να κατανοήσετε τις έννοιες της κοινωνικοπολιτισμικής ετερότητας και ένταξης στο χώρο της

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ ΝΕΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ Σκοπός του Μαθήματος Τα τουριστικά προϊόντα/υπηρεσίες έχουν ιδιαιτερότητες, οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά τη διοίκηση και τη λειτουργία των τουριστικών επιχειρήσεων. Οι

Διαβάστε περισσότερα

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ

ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΠΡΟΣ ΜΙΑ ΝΕΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΚΑΙ ΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΤΟΠΙΩΝ: Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ Αγαπητοί κυρίες και κύριοι, Η διαφορετικότητα των φυσικών και ανθρώπινων συνθηκών ορίζει τα τοπία των περιοχών μας. Αυτό

Διαβάστε περισσότερα

Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4

Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4 ΕΚΘΕΣΗ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΩΝ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ: Ταυτότητα της Έρευνας... σελ. 4 ΜΕΡΟΣ Α : Στοιχεία για τους επισκέπτες της Ελλάδας 1. Αριθμός ημερών παραμονής στην Ελλάδα... 7 2. Αριθμός επισκέψεων στην Ελλάδα για διακοπές...

Διαβάστε περισσότερα

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΗΜΟΣ ΤΟΠΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ 19:00 ΚΟΜΝΗΝΑ ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ ΕΟΡΔΑΙΑΣ. Πέμπτη 25/8/ :00 ΣΕΡΒΙΩΝ- ΒΕΛΒΕΝΤΟΥ

ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ ΔΗΜΟΣ ΤΟΠΟΣ ΗΜΕΡΟΜΗΝΙΑ ΩΡΑ 19:00 ΚΟΜΝΗΝΑ ΠΡΩΗΝ ΔΗΜΑΡΧΕΙΟ ΔΗΜΟΥ ΒΕΡΜΙΟΥ ΕΟΡΔΑΙΑΣ. Πέμπτη 25/8/ :00 ΣΕΡΒΙΩΝ- ΒΕΛΒΕΝΤΟΥ ΔΕΛΤΙΟ ΤΥΠΟΥ Μετά την ολοκλήρωση και την επιτυχημένη υποβολή της Α Φάσης του Τοπικού Προγράμματος Κοζάνης Γρεβενών CLLD/ του ΠΑΑ και του ΕΠΑλΘ στις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης

Διαβάστε περισσότερα

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ

ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΙΚΤΥΟ ΟΙΝΟΠΟΙΩΝ ΝΟΜΟΥ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ Το ίκτυο Οινοποιών Νοµού Ηρακλείου ιδρύθηκε ως αστική µη κερδοσκοπική εταιρεία τον Νοέµβριο του 2006 και αποτελεί την κύρια συλλογική, συγκροτηµένη και συντονισµένη έκφραση

Διαβάστε περισσότερα

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης

Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Μελέτη Περίπτωσης Νέο Μουσείο Ακρόπολης Χαρακτηριστικό Παράδειγµα της Πολιτιστικής Πολιτικής της Ελλάδας Γενικές Αρχές: Α. Η πολιτιστική πολιτική της χώρας µπορεί

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Σημείωμα συγγραφέων..015 Πρόλογος Προλεγόμενα συγγραφέων ΜΕΡΟΣ Α : ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...025

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ. Σημείωμα συγγραφέων..015 Πρόλογος Προλεγόμενα συγγραφέων ΜΕΡΟΣ Α : ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...025 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σημείωμα συγγραφέων..015 Πρόλογος...017 Προλεγόμενα συγγραφέων....019 ΜΕΡΟΣ Α : ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ...025 Κεφάλαιο Α : Εισαγωγικές έννοιες για τον τουρισμό...027 1. Γενικά...027 Τουρισμός

Διαβάστε περισσότερα

Η έννοια και η ανάπτυξη του τουρισμού

Η έννοια και η ανάπτυξη του τουρισμού Η έννοια και η ανάπτυξη του τουρισμού ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2016 Βελισσαρίου Ευστάθιος Καθηγητής Τουριστικής Οικονομίας 1 Εισαγωγή Ο τουρισμός παγκοσμίως θεωρείται ένας από τους ταχύτερα αναπτυσσόμενους κλάδους

Διαβάστε περισσότερα

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Ο ΤΟΠΟΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Οι κλασικές προσεγγίσεις αντιμετωπίζουν τη διαδικασία της επιλογής του τόπου εγκατάστασης των επιχειρήσεων ως αποτέλεσμα επίδρασης ορισμένων μεμονωμένων παραγόντων,

Διαβάστε περισσότερα

Στρατηγική της Π.Ν.Α για τον Τουρισμό « Έτος Πολιτισμού»

Στρατηγική της Π.Ν.Α για τον Τουρισμό « Έτος Πολιτισμού» ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ Στρατηγική της Π.Ν.Α για τον Τουρισμό «2014 - Έτος Πολιτισμού» Ελευθερία ΦΤΑΚΛΑΚΗ Αντιπεριφερειάρχης Ν.Αιγαίου Τρία Κομβικά σημεία προβληματισμού για την δημιουργία ενός δημιουργικού

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτικός Τουρισμός. Ενότητα 3 η : Ο Αγροτικός Τουρισμός. Όλγα Ιακωβίδου Τμήμα Γεωπονίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Αγροτικός Τουρισμός. Ενότητα 3 η : Ο Αγροτικός Τουρισμός. Όλγα Ιακωβίδου Τμήμα Γεωπονίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αγροτικός Τουρισμός Ενότητα 3 η : Ο Αγροτικός Τουρισμός Όλγα Ιακωβίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ

ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ ΠΛΑΙΣΙΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ (ΠΣ) Χρίστος Δούκας Αντιπρόεδρος του ΠΙ Οι Δ/τές ως προωθητές αλλαγών με κέντρο τη μάθηση Χαράσσουν τις κατευθύνσεις Σχεδιάσουν την εφαρμογή στη σχολική πραγματικότητα Αναπτύσσουν

Διαβάστε περισσότερα

«Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τον ευρωπαϊκό τουρισμό»

«Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τον ευρωπαϊκό τουρισμό» «Η Ευρώπη, ο πρώτος τουριστικός προορισμός στον κόσμο ένα νέο πλαίσιο πολιτικής για τον ευρωπαϊκό τουρισμό» Γνωμοδότηση European Economic & Social Committee Εισηγητής : κ.γκόφας Ο τουρισμός είναι δραστηριότητα

Διαβάστε περισσότερα

1 ο Ε.Π.Α.Λ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ

1 ο Ε.Π.Α.Λ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ 1 ο Ε.Π.Α.Λ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ ΣΧ. ΕΤΟΣ 2013-14 ΕΙΔΙΚΗ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ «Οικονομική ανάπτυξη μέσω του Εναλλακτικού Τουρισμού» Β ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ Β ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Υπεύθυνοι Εκπαιδευτικοί: Αλετρά Πηνελόπη Πατίλη Βασιλική

Διαβάστε περισσότερα

Georgios Tsimtsiridis

Georgios Tsimtsiridis Sustainable Touristic Development in the Municipality of Almopia Georgios Tsimtsiridis Vice Mayor of Almopia Δήμος Αλμωπίας Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη Η τουριστική ανάπτυξη σε οποιαδήποτε μορφή της προϋποθέτει

Διαβάστε περισσότερα

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ. Είναι από τη φύση του ανθρωποκεντρικό Οι λειτουργίες του ταυτίζονται µε αυτές του γενικού

ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ. Είναι από τη φύση του ανθρωποκεντρικό Οι λειτουργίες του ταυτίζονται µε αυτές του γενικού ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟ ΜΑΝΑΤΖΜΕΝΤ Είναι από τη φύση του ανθρωποκεντρικό Οι λειτουργίες του ταυτίζονται µε αυτές του γενικού µάνατζµεντ Άϋλες Ετερογενείς ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Ταυτίζεται η παραγωγή και

Διαβάστε περισσότερα

Κ.Π.Ε. Κισσάβου Ελασσόνας Όλυμπος, από το Μύθο και την Ιστορία στην Αειφορική Διαχείριση Διήμερο Σεμινάριο Ενηλίκων Παρασκευή 13 Σάββατο 14 Ιουνίου

Κ.Π.Ε. Κισσάβου Ελασσόνας Όλυμπος, από το Μύθο και την Ιστορία στην Αειφορική Διαχείριση Διήμερο Σεμινάριο Ενηλίκων Παρασκευή 13 Σάββατο 14 Ιουνίου Κ.Π.Ε. Κισσάβου Ελασσόνας Όλυμπος, από το Μύθο και την Ιστορία στην Αειφορική Διαχείριση Διήμερο Σεμινάριο Ενηλίκων Παρασκευή 13 Σάββατο 14 Ιουνίου 2014 Πολιτιστική Διαδρομή Σύνολο επισκέψιμων τόπων σε

Διαβάστε περισσότερα

Τι είναι ψηφιακός χάρτης; H ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ

Τι είναι ψηφιακός χάρτης; H ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ ΧΑΡΤΩΝ ΣΤΗΝ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΤΗΣ ΒΙΩΣΙΜΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ & ΠΡΟΩΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΠΡΟΟΡΙΣΜΩΝ Πρωτοβουλι α για την αειφόρο τουριστική ανάπτυξη του Νοµού Κεφαλονιάς και Ιθά κ ης. 16 Ιουνι ο υ 2007 Ξενοδοχει ο Mediterranee Λα σση - Αργοστόλι Τι είναι ψηφιακός χάρτης; H ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΨΗΦΙΑΚΩΝ

Διαβάστε περισσότερα

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 3 Νοεμβρίου 2017 (OR. en)

Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 3 Νοεμβρίου 2017 (OR. en) Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης Βρυξέλλες, 3 Νοεμβρίου 2017 (OR. en) 12980/17 CULT 114 DIGIT 204 ΣΗΜΕΙΩΜΑ Αποστολέας: Αποδέκτης: Γενική Γραμματεία του Συμβουλίου Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων / Συμβούλιο

Διαβάστε περισσότερα

Εισήγηση της ΓΓΠΠ Αγγέλας Αβούρη στην ενημερωτική συνάντηση για τη δημιουργία Οργανισμού Τουριστικής Ανάπτυξης (23-11-06)

Εισήγηση της ΓΓΠΠ Αγγέλας Αβούρη στην ενημερωτική συνάντηση για τη δημιουργία Οργανισμού Τουριστικής Ανάπτυξης (23-11-06) Εισήγηση της ΓΓΠΠ Αγγέλας Αβούρη στην ενημερωτική συνάντηση για τη δημιουργία Οργανισμού Τουριστικής Ανάπτυξης (23-11-06) Η χώρα μας είναι ένας από τους πλέον δημοφιλείς τουριστικούς προορισμούς παγκοσμίως.

Διαβάστε περισσότερα

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη

κατεύθυνση της εξάλειψης εθνοκεντρικών και άλλων αρνητικών στοιχείων που υπάρχουν στην ελληνική εκπαίδευση έτσι ώστε η εκπαίδευση να λαμβάνει υπόψη ΕΙΣΑΓΩΓΗ Είναι γνωστό ότι, παραδοσιακά, όπως άλλα εκπαιδευτικά συστήματα έτσι και το ελληνικό στόχευαν στην καλλιέργεια και ενδυνάμωση της εθνοπολιτιστικής ταυτότητας. Αυτό κρίνεται θετικό, στο βαθμό που

Διαβάστε περισσότερα

Οδηγός Πλοήγησης στην Ηλεκτρονική Αρχαιογνωσία

Οδηγός Πλοήγησης στην Ηλεκτρονική Αρχαιογνωσία [Βιβλιογραφίες-Ηλεκτρονικές πηγές] Οδηγός Πλοήγησης στην Ηλεκτρονική Αρχαιογνωσία Λογισμικά και Πολυμέσα Πολιτισμός-Ιστορία (λογισμικά-βιντεοταινίες) - Εκπαιδευτικά λογισμικά - Βάσεις βιβλιογραφίας - Κείμενα-Γλώσσα

Διαβάστε περισσότερα

Η πολιτιστική κληρονομιά ως κοινωνικό κατασκεύασμα. Ιωάννα Καταπίδη, PhD, MSc Research Fellow, Birmingham University

Η πολιτιστική κληρονομιά ως κοινωνικό κατασκεύασμα. Ιωάννα Καταπίδη, PhD, MSc Research Fellow, Birmingham University Η πολιτιστική κληρονομιά ως κοινωνικό κατασκεύασμα Ιωάννα Καταπίδη, PhD, MSc Research Fellow, Birmingham University Περιεχόμενο διάλεξης Εννοιολογική προσέγγιση Κληρονομιά και αξίες Περιεχόμενο Ιστορική

Διαβάστε περισσότερα

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΚΑΙ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ (μάθημα επιλογής) Α τάξη Γενικού Λυκείου Α) Αναλυτικό Πρόγραμμα Σπουδών (ΑΠΣ) Στο πλαίσιο της διδασκαλίας του μαθήματος επιλογής «Ελληνικός και Ευρωπαϊκός πολιτισμός»,

Διαβάστε περισσότερα

Αγροτικός Τουρισμός. Ενότητα 1 η : Από τον Μαζικό στις Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού. Όλγα Ιακωβίδου Τμήμα Γεωπονίας

Αγροτικός Τουρισμός. Ενότητα 1 η : Από τον Μαζικό στις Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού. Όλγα Ιακωβίδου Τμήμα Γεωπονίας ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Αγροτικός Ενότητα 1 η : Από τον Μαζικό στις Εναλλακτικές Μορφές Τουρισμού Όλγα Ιακωβίδου Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται

Διαβάστε περισσότερα

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ

ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΗ ΓΛΩΣΣΑ ΓΕΝΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ (ΔΕΥΤΕΡΑ 18 ΜΑΪΟΥ 2015) ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΘΕΜΑΤΩΝ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΩΝ ΕΞΕΤΑΣΕΩΝ Α1. Ο συγγραφέας αναφέρεται στη σπουδαιότητα των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης. Αρχικά τονίζει πως

Διαβάστε περισσότερα

European Destinations of Excellence EDEN Άριστοι Ευρωπαϊκοί Προορισμοί. «Τουρισμός και Προστατευόμενες Περιοχές» ΕΝΤΥΠΟ ΑΙΤΗΣΗΣ

European Destinations of Excellence EDEN Άριστοι Ευρωπαϊκοί Προορισμοί. «Τουρισμός και Προστατευόμενες Περιοχές» ΕΝΤΥΠΟ ΑΙΤΗΣΗΣ European Destinations of Excellence EDEN Άριστοι Ευρωπαϊκοί Προορισμοί «Τουρισμός και Προστατευόμενες Περιοχές» ΕΝΤΥΠΟ ΑΙΤΗΣΗΣ Η αίτηση θα πρέπει απαραίτητα να υποβληθεί σε τυπωμένη (χειρόγραφες αιτήσεις

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ

ΤΕΧΝΙΚΟ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΕΛΛΑΔΑΣ 1 Κος ΚΟΚΚΩΣΗΣ: Καλημέρα. Είναι προφανές ότι ο τουρισμός υπήρξε από τους κατ εξοχήν κλάδους που είχαν τη μεγαλύτερη επίδραση από τους Ολυμπιακούς Αγώνες. H επίδραση αυτή ήταν πιο πολύ έμμεση και λιγότερο

Διαβάστε περισσότερα

Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΤΙΤΛΟΣ ΜΕΤΡΟΥ. Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ

Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΤΙΤΛΟΣ ΜΕΤΡΟΥ. Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ 3.1.3. Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΤΙΤΛΟΣ ΜΕΤΡΟΥ Ενθάρρυνση τουριστικών δραστηριοτήτων ΝΟΜΙΚΗ ΒΑΣΗ Άρθρα 52 (α) (iii) και 55 του Κανονισμού (EΚ) 1698/2005, όπως τροποποιήθηκε και ισχύει Σημείο

Διαβάστε περισσότερα

Δομή και Περιεχόμενο

Δομή και Περιεχόμενο Υπουργείο Παιδείας & Πολιτισμού Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης Δομή και Περιεχόμενο Ομάδα Υποστήριξης Νέου Αναλυτικού Προγράμματος Εικαστικών Τεχνών Ιανουάριος 2013 Δομή ΝΑΠ Εικαστικών Τεχνών ΕΙΚΑΣΤΙΚΗ

Διαβάστε περισσότερα

Αθλητικός Τουρισμός. Είδη και τυπολογίες αθλητικών τουριστών Το ελληνικό αθλητικό προϊόν

Αθλητικός Τουρισμός. Είδη και τυπολογίες αθλητικών τουριστών Το ελληνικό αθλητικό προϊόν ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΑΝΟΙΧΤΑ ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΜΑΘΗΜΑΤΑ Είδη και τυπολογίες αθλητικών τουριστών Το ελληνικό αθλητικό προϊόν Νικόλαος Θεοδωράκης Επίκουρος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Άδειες Χρήσης Το παρόν

Διαβάστε περισσότερα

H πόλη των Κορινθίων εποίκων και το λιµάνι τους, καθώς και τα αρχαιολογικά ίχνη όλων των προηγούµενων από αυτούς πολιτισµούς,

H πόλη των Κορινθίων εποίκων και το λιµάνι τους, καθώς και τα αρχαιολογικά ίχνη όλων των προηγούµενων από αυτούς πολιτισµούς, H πόλη των Κορινθίων εποίκων και το λιµάνι τους, καθώς και τα αρχαιολογικά ίχνη όλων των προηγούµενων από αυτούς πολιτισµούς, H αγορά της πόλης που ενέπνευσε στον Θουκυδίδη την παθολογία του πολέµου, H

Διαβάστε περισσότερα

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ Τίτλος μαθήματος ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΤΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΜΟΥΣΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΥΠΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: Επιλογής / Ενότητα Τεχνών (ΤΕ) ΔΙΔΑΣΚΟΥΣΑ: ΕΙΡΗΝΗ ΝΑΚΟΥ ΚΩΔΙΚΟΣ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ: ΚΤ1121 ΜΟΝΑΔΕΣ ECTS:

Διαβάστε περισσότερα

Δεν μπορούσαμε λοιπόν, παρά να στηρίξουμε την πρωτοβουλία της Helexpo με κάθε τρόπο και βεβαίως να τη θέσουμε υπό την αιγίδα του Συνδέσμου.

Δεν μπορούσαμε λοιπόν, παρά να στηρίξουμε την πρωτοβουλία της Helexpo με κάθε τρόπο και βεβαίως να τη θέσουμε υπό την αιγίδα του Συνδέσμου. «Η Τουριστική αγορά και η δυναμική του Θρησκευτικού και πολιτιστικού τουρισμού» ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΤΕΛΩΝΗΣ, Πρόεδρος ΗΑΤΤΑ Θεσσαλονίκη, Πέμπτη 22 Νοεμβρίου 2012 Παναγιώτατε, Σεβάσμιοι Μητροπολίτες,. Αξιότιμε κύριε

Διαβάστε περισσότερα

Advanced Subsidiary. Κατανόηση γραπτού λόγου Μετάφραση Γραπτό κείμενο. Κατανόηση

Advanced Subsidiary. Κατανόηση γραπτού λόγου Μετάφραση Γραπτό κείμενο. Κατανόηση Advanced Subsidiary Advanced GCE Survival Δεξιότητες Α Β Γ Δ Κατανόηση γραπτού λόγου Μετάφραση Γραπτό κείμενο Κατανόηση γραπτού λόγου Κατανόηση κειμένων σε προεπιλεγμένα θέματα/κείμενα Functional Operational

Διαβάστε περισσότερα

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)»

«Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» «Παιδαγωγική προσέγγιση της ελληνικής ιστορίας και του πολιτισμού μέσω τηλεκπαίδευσης (e-learning)» Εισαγωγικά Στη σημερινή πρώτη μας συνάντηση θα επιχειρήσουμε να παρουσιάσουμε με απλό και ευσύνοπτο τρόπο

Διαβάστε περισσότερα

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων

Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Παιδαγωγικές δραστηριότητες μοντελοποίησης με χρήση ανοικτών υπολογιστικών περιβαλλόντων Βασίλης Κόμης, Επίκουρος Καθηγητής Ερευνητική Ομάδα «ΤΠΕ στην Εκπαίδευση» Τμήμα Επιστημών της Εκπαίδευσης και της

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2011-2012 (Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ

Διαβάστε περισσότερα

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15

ΠΛΗΡΟΦΟΡΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ 15 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Η δημιουργικότητα είναι η λειτουργία που επιτρέπει στο νου να πραγματοποιήσει ένα άλμα, πολλές φορές εκτός του αναμενόμενου πλαισίου, να αναδιατάξει τα δεδομένα με απρόσμενο τρόπο, υπερβαίνοντας

Διαβάστε περισσότερα

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ (Τ.Ε.Ι.) ΠΑΤΡΑΣ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑΤΑ ΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΧΕΙΜΕΡΙΝΟΥ ΕΞΑΜΗΝΟΥ 2011-2012 (Η ΚΑΤΟΧΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ ΘΑ ΓΙΝΕΙ ΣΤΗΝ ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑ ΤΟΥ ΤΜΗΜΑΤΟΣ ΑΠΟ

Διαβάστε περισσότερα

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ

Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Ομιλία Δημάρχου Αμαρουσίου Γιώργου Πατούλη Έναρξη λειτουργίας Γραφείου Ενημέρωσης ΑΜΕΑ Κυρίες και κύριοι Αγαπητοί εργαζόμενοι Φίλες και φίλοι Θέλω να σας ευχαριστήσω για την παρουσία σας σήμερα εδώ, στο

Διαβάστε περισσότερα

Απαντήσεις έκθεσης εξετάσεων ομογενών 2017

Απαντήσεις έκθεσης εξετάσεων ομογενών 2017 Απαντήσεις έκθεσης εξετάσεων ομογενών 2017 Α1. Ο αρθρογράφος κάνει λόγο για τις μορφές εναλλακτικού τουρισμού και τη σημασία τους. Επισημαίνει κάποιες από αυτές που έχουν αναπτυχθεί στην Ελλάδα τα τελευταία

Διαβάστε περισσότερα

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ

15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ 15ο ΕΠΑΛ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ : Β ΤΕΤΡΑΜΗΝΟ 2015-16 ΜΑΘΗΜΑ: ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α ΕΠΑΛ ΘΕΜΑ: «ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ», ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΠΕΡΙΛΗΨΗ Στη συγκεκριμένη εργασία επιχειρείται

Διαβάστε περισσότερα

ΜΑΘΗΜΑ 5 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ

ΜΑΘΗΜΑ 5 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ 5 ο ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΖΗΤΗΣΗ ΚΙΝΗΤΡΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΗΣ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ Το άυλο των τουρ. υπηρεσιών Δε µπορούν να δειγµατιστούν ή να εξεταστούν πριν από την αγορά τους Η ετερογένεια

Διαβάστε περισσότερα

Παιδί και Ιστορικά Αρχεία: Προβληματισμοί, Μεθοδολογία, Μελέτη περίπτωσης. Λεωνίδας Κ. Πλατανιώτης Εκπαιδευτικός ΠΕ 02 (Φιλόλογος)

Παιδί και Ιστορικά Αρχεία: Προβληματισμοί, Μεθοδολογία, Μελέτη περίπτωσης. Λεωνίδας Κ. Πλατανιώτης Εκπαιδευτικός ΠΕ 02 (Φιλόλογος) Παιδί και Ιστορικά Αρχεία: Προβληματισμοί, Μεθοδολογία, Μελέτη περίπτωσης Λεωνίδας Κ. Πλατανιώτης Εκπαιδευτικός ΠΕ 02 (Φιλόλογος) 1. Εισαγωγή Σκοπός της παρούσας ανακοίνωσης είναι: να αναδείξει τη σημασία

Διαβάστε περισσότερα

Πως ξεκίνησε. Το 2012 θα βρισκόμαστε στο εξωτερικό με παγκόσμιο domain που ήδη είναι έτοιμο προς λειτουργία.

Πως ξεκίνησε. Το 2012 θα βρισκόμαστε στο εξωτερικό με παγκόσμιο domain που ήδη είναι έτοιμο προς λειτουργία. Πως ξεκίνησε 2004: Η ιδέα αφορούσε στη προώθηση των απαιτήσεων της τήρησης της νομοθεσίας 2007: Στη συνέχεια ήταν η προώθηση των συστημάτων περιβαλλοντικής διαχείρισης 2011: Σήμερα αποτελεί μια ολοκληρωμένη

Διαβάστε περισσότερα

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ

ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΟΜΙΛΟΣ UNESCO ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ Προστετευόμενα μέρη της Unesco στην Ελλάδα: πολιτιστική κληρονομιά του σήμερα... ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ 2009 Η UNESCO (United Nations Educational and Cultural Organization)

Διαβάστε περισσότερα

ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Δράσης 3 (Δ3): Παραγωγή περιεχομένου για την ψηφιακή υπηρεσία στήριξης των τοπικών μικρομεσαίων Επιχειρήσεων

ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ. ΥΛΟΠΟΙΗΣΗ Δράσης 3 (Δ3): Παραγωγή περιεχομένου για την ψηφιακή υπηρεσία στήριξης των τοπικών μικρομεσαίων Επιχειρήσεων ΕΥΡΩΠΑΙΚΗ ΕΝΩΣΗ ΕΥΡΩΠΑΙΚΟ ΤΑΜΕΙΟ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΕΠΙΜΕΛΗΤΗΡΙΟ ΚΥΚΛΑΔΩΝ «ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΨΗΦΙΑΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΑΝΑΔΕΙΞΗΣ ΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΤΟΥ Ν. ΚΥΚΛΑΔΩΝ ΜΕ ΧΡΗΣΗ WEB 2.0 / SOCIAL MEDIA / MOBILE TECHNOLOGIES

Διαβάστε περισσότερα

Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας

Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗΣ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΩΦΕΛΕΙΑΣ ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ. Συλλογικής και Κοινωνικής Ωφέλειας Διορατικότητα Ερευνητικό κέντρο καινοτομίας ανάπτυξης και προστασίας

Διαβάστε περισσότερα

«ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ» ANAPARASTASIS - rendering - animation - VR - stereoscopic presentation

«ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ» ANAPARASTASIS - rendering - animation - VR - stereoscopic presentation Harvard Center for Hellenic Studies Κώδικας VENETUS A Studio Παράλληλο Κύκλωμα Ψηφιοποίηση, Τεκμηρίωση και Ανάδειξη κινηματογραφικών συλλογών από το αρχείο του STUDIO-παράλληλο κύκλωμα - Διάδοση της κινηματογραφικής

Διαβάστε περισσότερα

«DARIAH-ΑΤΤΙΚΗ Ανάπτυξη της ελληνικής ερευνητικής υποδομής για τις ανθρωπιστικές επιστήμες ΔΥΑΣ» Αθήνα, 26 Φεβρουαρίου 2015

«DARIAH-ΑΤΤΙΚΗ Ανάπτυξη της ελληνικής ερευνητικής υποδομής για τις ανθρωπιστικές επιστήμες ΔΥΑΣ» Αθήνα, 26 Φεβρουαρίου 2015 ΑΚΑΔΗΜΙΑ ΑΘΗΝΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΑΘΗΝΑ ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΑΝΩΤΑΤΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΛΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΙΔΡΥΜΑ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΕΡΕΥΝΑΣ Αθήνα, 26 Φεβρουαρίου 2015 Αξιότιμες

Διαβάστε περισσότερα

Η σχέση και η αλληλεπίδραση της ΚΔΒΚ με τους επιστημονικούς φορείς της περιοχής

Η σχέση και η αλληλεπίδραση της ΚΔΒΚ με τους επιστημονικούς φορείς της περιοχής Η σχέση και η αλληλεπίδραση της ΚΔΒΚ με τους επιστημονικούς φορείς της περιοχής ημήτριος Μαυροματίδης, Πρόεδρος ιοικούσας Επιτροπής ΤΕΕ/Τ Μ Παρασκευή Χριστοπούλου, Πρόεδρος Αντιπροσωπείας ΤΕΕ/Τ Μ Forum

Διαβάστε περισσότερα

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή

Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Προσεγγίζοντας παιδαγωγικά τη γλώσσα της σύγχρονης τέχνης με τη χρήση πολυμεσικών εφαρμογών: Η περίπτωσης της Mec Art του Νίκου Κεσσανλή Πανάγου Ελένη, Ερευνήτρια του Ινστιτούτου Πολιτιστικής & Εκπ/κής

Διαβάστε περισσότερα

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ. Πρόλογος... 19 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ

ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ. Πρόλογος... 19 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ ΠΕΡΙΕΧOΜΕΝΑ Πρόλογος................................................. 19 ΠΡΩΤΟ ΜΕΡΟΣ Κεφάλαιο 1: Ο σύγχρονος τουρισμός και η Ελλάδα ως προορισμός................................ 25 1.1 Το φαινόμενο του

Διαβάστε περισσότερα

Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο;

Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Θέλετε να διαθέσετε ένα αρχείο στο διαδίκτυο; Ένας σύντομος οδηγός για να σας διευκολύνει στη λήψη αποφάσεων για τη διάθεση του αρχείου σας σε αποθετήριο του

Διαβάστε περισσότερα

Θέμα Πτυχιακής Εργασίας Η Επίδραση της Κινηματογραφικής Εικόνα στη Δημιουργία Τουριστικής Κίνησης. Ονόματα Φοιτήτριας Μαρίνα Πατούλα

Θέμα Πτυχιακής Εργασίας Η Επίδραση της Κινηματογραφικής Εικόνα στη Δημιουργία Τουριστικής Κίνησης. Ονόματα Φοιτήτριας Μαρίνα Πατούλα ΤΕΙ ΠΕΙΡΑΙΑ ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ Θέμα Πτυχιακής Εργασίας Η Επίδραση της Κινηματογραφικής Εικόνα στη Δημιουργία Τουριστικής Κίνησης Ονόματα Φοιτήτριας Μαρίνα Πατούλα ΜΑΙΟΣ, 2014 Εισαγωγή Αναφερόμενοι

Διαβάστε περισσότερα

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Α.Α.Ε. ΟΤΑ. CLLD/LEADER Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων

ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Α.Α.Ε. ΟΤΑ. CLLD/LEADER Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΗ ΟΛΥΜΠΙΑΣ Α.Α.Ε. ΟΤΑ CLLD/LEADER 2014-2020 Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων CLLD/LEADER Τοπική Ανάπτυξη με Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων Μέτρο 19 ΠΑΑ 2014-2020 «Στήριξη για

Διαβάστε περισσότερα

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε

Β2. β) Πρώτα απ όλα: Αρχικά παράλληλα: ταυτόχρονα εξάλλου: άλλωστε ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1 Το συγκεκριμένο κείμενο αναφέρεται στην ανάγκη προσέγγισης των αρχαίων χώρων θέασης και ακρόασης από τους Νεοέλληνες. Επρόκειτο για τόπους έκφρασης συλλογικότητας. Επιπλέον, σ αυτούς γεννήθηκε

Διαβάστε περισσότερα

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων

185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων 185 Πλαστικών Τεχνών και Επιστημών της Τέχνης Ιωαννίνων Το Τμήμα Επιστημών της Τέχνης αποτελεί ανεξάρτητο Τμήμα του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων και λειτουργεί από το ακαδημαϊκό έτος 2000-01. Το Τμήμα ιδρύθηκε

Διαβάστε περισσότερα

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ»

ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ «ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗ ΣΤΗΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΖΩΗ: ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΤΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ» 8-10 Δεκεμβρίου 2017 Στο Περιφερειακό Επιμορφωτικό Κέντρο (ΠΕΚ) Ηρακλείου Κρήτης Η ΔΗΜΟΣΙΑ

Διαβάστε περισσότερα

F ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑ ή ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΤΕ ΣΤΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑΚΙΑ þ:

F ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑ ή ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΤΕ ΣΤΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑΚΙΑ þ: ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ F ΣΥΜΠΛΗΡΩΝΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑ ή ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΣΗΜΕΙΩΣΤΕ ΣΤΑ ΤΕΤΡΑΓΩΝΑΚΙΑ þ: ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΓΙΑ ΤΟΝ ΕΠΙΣΚΕΠΤΗ ΠΟΥ ΡΩΤΕΙΤΑΙ: -ΦΥΛΟ: ΑΡΣΕΝΙΚΟq, ΘΗΛΥΚΟ q -

Διαβάστε περισσότερα