Έρευνα για τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τη συμβολή της σχεδίασής στην ανάπτυξη πολιτιστικού κεφαλαίου

Transcript

1 Έρευνα για τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τη συμβολή της σχεδίασής στην ανάπτυξη πολιτιστικού κεφαλαίου Επιβλέπων ΘΩΜΑΣ ΣΠΥΡΟΥ 1ο Μέλος ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΣ 2ο Μέλος ΤΖΕΝΗ ΔΑΡΖΕΝΤΑ 1

2 Ευχαριστίες Με αφορμή την διπλωματική εργασία θα ήθελα να ευχαριστήσω ορισμένους ανθρώπους που με στηρίξαν και υπήρξαν συνοδοιπόροι μου στα φοιτητικά μου χρόνια. Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω τους γονείς μου και την οικογένεια μου γενικότερα που ήταν διπλά μου σε κάθε βήμα και απόφασή μου. Τον υπεύθυνο καθηγητή μου Θωμά Σπύρου και ιδιαίτερα τον Σπύρο Μποφύλατο για την καθοδήγηση του και την άμεση απόκριση του σε κάθε προβληματισμό μου Την αδελφική μου φίλη Αλίκη Κουλούρη για την συμβολή της στη δημιουργία της διπλωματικής μου. Το ξεχωριστό φίλο μου Σταμάτη για την σήμαντικη στήριξη του και τις συμβουλές του. Τις φίλες μου Κωνσταντίνα και Άρτεμις και Δήμητρα για την παροχή υπηρεσιών στις δύσκολες ώρες του εξάμηνου. ( παροχή λαπτοπ ) Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω τους αγαπημένους φίλους και φίλες που με συνοδεύσαν στο φοιτητικό μου ταξίδι πιο συγκεκριμένα τον Κωνσταντίνο, Ελίνα,Σωτήρη, Εύα, Στέλιο, Εργίνα, Ηλία, Νάνσυ, Σπύρο και έκαναν αυτά τα 7 χρόνια την πιο μαγική εμπειρία. Αυτή την διπλωματική εργασία θα ήθελα ξεχώριστά να την αφιερώσω στην μητέρα μου, Έφη, που αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και με συντρόφευέ με τον δικο της τρόπο σε κάθε μου βημα και θα ήθελα πολυ να βρίσκεται έδω. 2

3 Εισαγωγή 7 Στόχος εργασίας 7 Κεφάλαιο 1 8 Εισαγωγή 8 Βιομηχανική επανάσταση 8 Ορισμός της Παραγωγής 11 Ορισμός της Μαζικής Παραγωγής 13 Σχεδιασμός Προϊόντος 16 Παρτίδα και ουρά (batch and queue) 18 Χρόνος προσπέλασης παραγωγής (ΧΠΠ) 19 Συντήρηση (Επισκευαστική-Προγραμματισμένη) 20 Λειτουργίες αποθήκευσης και ελέγχου ποιότητας 22 Διαχείριση αποθεμάτων (EOQ) 22 Ροή Αξίας 25 Κεφάλαιο 2 27 Εισαγωγή 28 Παραδοσιακά επαγγέλματα 28 Υαλοποιός 29 Σαμαρτζής ή σαμαράς 30 Βαρελάς 34 Καλαθάς 35 Τσαγκάρης 36 Καρεκλάς 37 3

4 Πεταλωτής 39 Καροποιός 40 Μαρμαρας 41 Στόχος 43 Κεφάλαίο 3 45 Εισαγωγή 45 DESIGN ROUTES 47 Περίληψη 48 Στοχοι και μεθοδολογίες 49 Εμποροποίηση 51 Εξημέρωση 54 Στρατηγικές και εξημέρωση 57 Ανταλλαγή γνώσεων 59 Πειραματισμός 61 Αλλές μεταβλητές 62 Εξημέρωση δεξιοτήτων και καινοτομία 63 Δεξιότητες 63 Καινοτομια 65 Συμπεράσματα 66 Κεφάλαιο 4 68 Εισαγωγή 68 Σκοπός της έρευνας 70 Παραδείγματα Μελέτης 72 Πρώτα ευρήματα από την μελέτη των παραδειγμάτων 77 4

5 Κεφάλαιο 4 81 Υπόθεση εργασίας : Ισπανική Τέχνη της Αποικιοκρατίας, Σάντα Φε, Νέο Μεξικό, ΗΠΑ. 81 Συνέχιση της Παράδοσης Τεχνών και Χειροτεχνιών 82 Ανανέωση μέσω της Παράδοσης 83 Κίνητρα και Μάθηση 84 Υπάρχουσες αξίες και πεποιθήσεις 85 Αγορές- μέρη πωλήσεων και κοινωνικών επαφών 87 Συμπωματικές - ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες 88 Εύρηματα και αξιολόγηση 88 Συμπεράσματα 90 Κεφάλαιο 5 91 Χειρώνακτικα επαγγέλματα στην Ελλάδα 91 Τήνος 92 Ιστορία της Τήνου 92 Μάρμαρο 92 ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΙΚΗ 94 Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (ΤΗΝΟΣ) 96 Θρησκεία 100 Παραδοσιακά φαγήτα και Εστιατόρια 101 Μορφολογία και Αρχιτεκτονική 102 Χαρτόγραφηση δήμιουργίκης οικολογίας 104 Συμπεράσματα και μελλοντική ερευνα 109 5

6 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΕΙΚΟΝΩΝ

7 Εισαγωγή Στόχος εργασίας Αυτή η Διπλωματική εργασία περιγράφει μια έρευνα πάνω στην βιομηχανική επανάσταση και την γέννηση της μαζική παραγωγής με σκοπό να επικεντρωθεί στα παραδοσιακά επαγγέλματα και στο το ρόλο της σχεδίασης (design) στην ανάπτυξη και ανανέωση ειδών σχεδίασης, προϊόντων και πρακτικών πολιτιστικής σημασίας. Παρόλο που αυτά τα είδη σχεδίασης, προϊόντα και πρακτικές θεωρούνται ασύμβατα με τη σύγχρονη κοινωνία, έχουν ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με κοινότητες και πολιτισμούς και έχουν πολλά να προσφέρουν για το μέλλον όσον αφορά τη βιωσιμότητα, την πολιτιστική ταυτότητα και την ευζωία (Gould, 2001). Η παρούσα έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους που σχετίζονται με τη σχεδίαση για να μας καθορίσουν αν και πως η σχεδίαση μπορεί να έχει μια ουσιαστική συμβολή σ'αυτή την προσπάθεια ανανέωσης. Συγκεκριμένα, εστιάζουμε σε μορφές δημιουργικής οικολογίας οι οποίες είναι βαθιά ριζωμένες με τον τόπο, όπου τα πολιτισμικά σημαντικά είδη σχεδίασης, προϊόντα και πρακτικές αναδεικνύονται από τοπικές κοινότητες. Η εργασία άντλησε πληροφορίες από πολλά πρωτοποριακά παραδείγματα από δημιουργικές τοπικές κουλτούρες περιλαμβανομένων τριών στο Ηνωμένο Βασίλειο ( Graham and Brown Ltd, Blackburn, Morgan Motor Company, Malvern, and Cyber Valley, Malvern), μια στις Ηνωμένες Πολικτείες (η πόλη 7

8 των τεχνών στο Joseph του Oregon) και μια στον Καναδά (η κοινότηταν των χειροτεχνών στο Crawford Bay, στην British Columbia). Η μελέτη αυτών των πρωτοπόρων παραδειγμάτων παρέχουν μια βάση για μια βαθιά μελέτη περιπτώσεων οι οποίες αποδείχτηκαν ιδιαιτέρως επιτυχείς στη διατήρησή και ανανέωση του τοπικών πολιτιστικός σημαντικών ειδών σχεδίασης, προϊόντων και πρακτικών. Τέλος έχει σκόπο την εφαρμογή των εργαλείων που μελετήθηκαν στην μελέτη περίπτωσης και εφαρμογής στην Τίνο με σκοπό την σύνδεση της μαρμαροτεχννίας και της κουλτούρας με τους νέους σχεδιαστές. Κεφάλαιο 1 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο θα διεξαχθεί μια έρευνα πανώ στην βιομηχανική επανασταση και στην γέννηση της μαζίκης παραγωγής.στο τέλος άυτου του κεφαλαίου θα σημειώθουν τα αρνητικά και τα θετικά της μαζίκης παραγώγής Βιομηχανική επανάσταση Η Βιομηχανική Επανάσταση ήταν η μετάβαση σε νέες διαδικασίες παραγωγής στο διάστημα 1760 έως κάποια στιγμή μεταξύ 1820 και Ήταν ένα ιδιαίτερα σύνθετο σύστημα ραγδαίων μεταβολών και ανακατατάξεων - τεχνικών, οικονομικών, κοινωνικών και πνευματικών - οι οποίες οδήγησαν για πρώτη φορά στην εμφάνιση της "εκβιομηχανισμένης" κοινωνίας στη Μεγάλη 8

9 Βρετανία και στη συνέχεια, στο σύνολο της Δυτικής Ευρώπης. Ο τρόπος βιομηχανικής ανάπτυξης τον 18ο αιώνα, την πρώτη περίοδο εκβιομηχάνισης, ήταν η επέκταση της οικοτεχνίας. Στην Αγγλία στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, όπου συντελέστηκε πρώτα η εκβιομηχάνιση της παραγωγής, παρουσιάστηκαν, στο τελευταίο τέταρτο το 18ου αιώνα, μεγάλη αύξηση της ζήτησης βαμβακερών υφασμάτων και ταυτόχρονα αδυναμία των παραγωγών και των εμπόρων να ικανοποιήσουν αυτή τη ζήτηση. Η εκμηχάνιση της βρετανικής κλωστοϋφαντουργίας αποτέλεσε την ενσάρκωση της προόδου στην παραγωγή και τις τεχνικές μεθόδους που έγιναν στην αρχή της Βιομηχανικής Επανάστασης. Σύμφωνα με τον Μάρξ (Marx 1977) η επανάσταση άρχισε "το 1735 όταν ο John Wyatt επινόησε την κλωστική του μηχανή (σ. 352). Η ανάπτυξη αυτής της βιομηχανίας ήταν σταδιακή με ορισμένα στάδια της παραγωγής να παραμένουν στην οικοτεχνία.. Στα κρίσιμα στάδια της επεξεργασίας βαμβακιού, όπως η κλώση, υπήρχε έλλειψη αποδοτικών και φθηνών χεριών, κάτι που προώθησε την αυτοματοποίηση. Μετά από αυτό, πλήθος υφαντών ύφαιναν στο σπίτι σε χειροκίνητους αργαλειούς, απορροφώντας τα προϊόντα των μηχανοποιημένων κλωστηρίων. Ο ατμός αντικατέστησε τη μυϊκή δύναμη, την υδατόπτωση, και ειδικότερα το ξύλο, που παρουσίαζε έλλειψη στην Βρετανία εκείνη την εποχή και 9

10 δημιουργούσε ανάγκη αναζήτησης εναλλακτικών πηγών ενέργειας. Έτσι "ο ατμός είναι Εγγλέζος όπως λεει το παλιό εγγλέζικο ρητό. Η μηχανή αντικατέστησε τα ειδικευμένα χέρια του εργάτη, τα προϊόντα έμειναν τα ίδια και κανένα νέο προϊόν ή υλικό δεν εντοπίστηκε σε μια γιγάντια αλυσιδωτή αντίδραση που μετασχημάτισε όλο το σύστημα παραγωγής. Οι νέες μηχανές χρειάζονταν μηχανές για να παραχθούν, και αυτές άλλες μηχανές για να παράγουν του μηχανισμούς τους. Οι καινούργιες βιομηχανίες απαιτούσαν όχι απλώς εργατικά χέρια και μηχανήματα, αλλά και πρώτες ύλες και έτσι εκτεταμένες περιοχές του κόσμου αναδιοργανώθηκαν για να μπορέσουν να προμηθεύσουν τα νέα εργοστάσια. Αυτές οι προσπάθειες δημιούργησαν νέα καθεστώτα εργασίας ή ενέτειναν σε αξιοσημείωτο βαθμό τη ζήτηση σε εργατικά χέρια στα ήδη υπάρχοντα εργασιακά συστήματα. Κάτω από την ισχυρή δύναμη της Βιομηχανικής Επανάστασης η βιομηχανία παρουσίασε γρήγορη ανάπτυξη, που ξεπέρασε κάθε προηγούμενο από την άποψη του συνολικού όγκου παραγωγής, απασχόλησης και μεγέθους επιχείρησης. Οι χιλιάδες νέες θέσεις εργασίας που δημιουργήθηκαν σε αυτές τις νέες βιομηχανίες προκάλεσαν μια δραστική μετατόπιση στη δομή της απασχόλησης. Οι νέες μηχανές προκάλεσαν εντυπωσιακή αύξηση της παραγωγικότητας σε βιομηχανίες που ήδη υπήρχαν, όπως τα κλωστήρια ή τα πλεκτήρια. Έτσι για παράδειγμα, στις πρώτες το προϊόν ανά εργάτη αυξήθηκε από 968 λίβρες σε 5520 και στις δεύτερες από 322 σε 4039 ανάμεσα στο 1820 και το

11 Ορισμός της Παραγωγής Παραγωγή ορίζεται κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα που εχει ως σκοπό τη δημιουργία οικονομικών αγαθών και υπηρεσιών που είναι χρήσιμα για την ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών, με τη συνδυασμένη ενέργεια των συντελεστών της παραγωγής. Είναι ουσιαστικά η διαδικασία κατά την οποία, με τη χρήση διαφόρων δυνάμεων (φυσικών ή τεχνητών) της ύλης ή μεταβολή της μορφής της αποσκοπεί στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών. Η παραγωγή διακρίνεται σε πρωτογενή, δευτερογενή και τριτογενή. Η πρωτογενής παραγωγή προέρχεται κατευθείαν από τη φύση (γεωργία, κτηνοτροφία, αλιεία, δασοπονία, μεταλλεία). Η δευτερογενής παραγωγή αξιοποιεί την πρωτογενή παραγωγή με την μεταποίηση των πρώτων υλών (στη μορφή, στη χρησιμότητα, τις ιδιότητες). Ανάλογα με τα μέσα και τον τρόπο μεταποίησης των αγαθών, έχουμε τους εξής κλάδους: Χειροτεχνία: μερικές φορές για μεγαλύτερη ακρίβεια εκφράζεται ως βιοτεχνική χειροτεχνία ή χειροποίητα προϊόντα, είναι ουσιαστικά οποιαδήποτε εργασία η οποία εκποιείται με τα χέρια, είναι η δημιουργία τόσο χρηστικών όσο και διακοσμητικών αντικείμενών κατασκευασμένα εξ ολοκλήρου από το χέρι ή με τη χρήση μόνο απλών εργαλείων. Πρόκειται για ένα παραδοσιακό κύριο τομέα της βιοτεχνίας, που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα δημιουργικών για το σχεδιασμό 11

12 δραστηριοτήτων που σχετίζονται με πράγματα που δημιουργούνται με τα χέρια και την δεξιοτεχνία ενώς ατόμου, συμπεριλαμβανομένης της εργασίας με τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, χυτεύσιμα και άκαμπτα υλικά, χαρτί, φυτικές ίνες, κ.λπ. Συνήθως ο όρος εφαρμόζεται σε παραδοσιακές τέχνες δημιουργίας αντικειμένων (είτε για προσωπική χρήση ή ως προϊόντα) που είναι τόσο πρακτικά όσο και καλαίσθητα. ΟΙ Handicraft βιομηχανίες είναι αυτές που παράγουν πράγματα με τα χέρια για να καλύψουν τις ανάγκες των ανθρώπων σε τοπικό επίπεδο. Βιοτεχνία : τα ανθρώπινα χέρια υποβοηθούνται από μηχανές είναι ουσιαστικά η εξέλιξη της χειροτεχνίας Βιομηχανία : τα αγαθά παράγονται κυρίως με σύγχρονα μηχανήματα, η παραγωγή είναι μαζική και εφαρμόζονται διαρκώς νέα συστήματα παραγωγής. Η τριτογενής παραγωγή αναφέρεται στην παραγωγή υπηρεσιών όπως υγεία, εκπαίδευση, μεταφορές, τουρισμός, τράπεζες, επικοινωνίες. Χαρακτηριστικά στοιχεία της παραγωγικής διαδικασίας είναι: Η συνειδητή προσπάθεια για κάποιο τελικό αποτέλεσμα Η χρονική διάρκεια από τη στιγμή που θα παραχθούν οι παραγωγικοί συντελεστές μέχρι τη δημιουργία του προϊόντος. Η τεχνολογική σχέση ανάμεσα στις ποσότητες των παραγωγικών συντελεστών και την ποσότητα του παραγόμενου προϊόντος. Εστιάζοντας στην δευτερογενή παραγωγή και ειδικότερα στον κλάδο της βιομηχανίας ο Erich Gutenberg δίνει τον εξής ορισμό: 12

13 Παραγωγή είναι η εισαγωγή και ο συνδυασμός υλικών και μη υλικών αγαθών για την παραγωγή άλλων αγαθών. Είναι η γενεσιουργός αιτία της λειτουργίας των λειτουργιών των προμηθειών, πωλήσεων, χρηματοοικονομικών, ανθρώπινων πόρων και παρέχει αγαθά στην ώρα τους, στην σωστή ποσότητα και ποιότητα με πωλήσεις στο χαμηλότερο δυνατό κόστος μέσω των οποίων η εταιρεία λαμβάνει τους πόρους της. (Erich Gutenberg 1937) Ορισμός της Μαζικής Παραγωγής Τα κύρια χαρακτηριστικά της μαζικής παραγωγής είναι η τμηματοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών και η εξέλιξη των εργασιών σε γραμμές παραγωγής. Το πρώτο χαρακτηριστικό ονομάζεται τεϋλορισμός από τον Αμερικάνο Frederick Winslow Taylor(Τέυλορ, ) και το δεύτερο φορντισμός από τον Χένρυ Φορντ ο οποίος σχεδίασε την πρώτη του κινούμενη γραμμή συναρμολόγησης το Ο Taylor δημοσίευσε τη θεωρία του το 1911 και πίστευε ότι η αύξηση της παραγωγικότητας ήταν η μόνη λύση για την εξασφάλιση υψηλών μισθών, αλλά και μεγαλύτερων κερδών. Παράλληλα, υποστήριζε ότι με την εφαρμογή επιστημονικών μεθόδων ήταν δυνατό να υπάρξει αύξηση της παραγωγικότητας, χωρίς να δαπανάται άσκοπα ανθρώπινη εργασία. Επίσης, ότι οι εργοδότες και οι εργαζόμενοι έπρεπε να σταματήσουν να θεωρούν ότι η διανομή κερδών ήταν το κυρίαρχο πρόβλημα και έπρεπε να εστιάσουν την προσοχή τους στην κατά το δυνατό μεγαλύτερη αύξηση των κερδών, μέσα 13

14 σε κλίμα κατανόησης και καλής συνεργασίας. Αναφερόταν στην βελτιστοποίηση της λειτουργίας και της παραγωγής των επιχειρήσεων. Στόχος του ήταν η εργασία του να δίνει απαντήσεις στο ερώτημα πως οι εργαζόμενοι θα μπορούσαν να παράγουν περισσότερο χωρίς όμως να αμείβονται επιπλέον. Η απάντηση του περιείχε τρεις σημαντικές αρχές. Η πρώτη αρχή ανέφερε ότι κάθε εργασία θα έπρεπε να έχει ως οδηγό λεπτομερέστατες οδηγίες οι οποίες θα δίνονταν από την διοίκηση. Η αρχή αυτή επιδίωκε να αποδυναμώσει την δυνατότητα που είχαν έως τότε οι εργαζόμενοι να εκβιάζουν την διοίκηση καθώς μόνο αυτοί γνώριζαν τις διαδικασίες. Η δεύτερη αρχή ήταν υποστηρικτική της πρώτης και αναφερόταν στην αναγκαιότητα μεγάλης κλίμακας κατανομή της εργασίας προκειμένου η διοίκηση να είναι σε θέση να δίνει οδηγίες αλλά και να μπορέσει να βελτιστοποιηθεί η εργασία. Η τρίτη και τελευταία έδινε κίνητρο στους εργαζόμενους με πληρωμή βασισμένη στην εργασία. Έτσι ήταν σύνηθες οι εργαζόμενοι να πληρώνονταν με το κομμάτι ή να παίρνουνε επιπλέον χρήματα ως ανταμοιβή. 14

15 Ο Ford βασίστηκε στην τμηματοποίηση των παραγωγικών διαδικασιών του Taylor και ήρθε να προωθήσει τις εργασίες που εκτελούνταν στα τμήματα με την εισαγωγή για πρώτη φορά της έννοιας της γραμμής παραγωγής. Στόχος του ήταν η σταθερή ποιότητα και οι χαμηλές τιμές χωρίς όπως ελεγε και ο Taylor την αύξηση των αποδοχών των εργαζομένων. Η γραμμή παραγωγής στηριζόταν στην εξής λογική. Μια ταινία μεταφοράς κινούταν με σταθερή ταχύτητα και πάνω σε αυτή βρισκόταν ο σκελετός του αυτοκινήτου. Δεξιά και αριστερά βρισκόντουσαν οι εργαζόμενοι που εκτελούσαν επαναλαμβανόμενες εργασίες. Η καινοτομία του Ford έγκειται στο ότι οι εργαζόμενοι παύουν να πηγαίνουν στο προϊόν, αντιθέτως, το προϊόν πλέον πάει στους εργαζόμενους. 15

16 Σχεδιασμός Προϊόντος Η διαδικασία που απαιτείται για την εισαγωγή ενός νέου προϊόντος είναι πολύπλοκη και χρονοβόρα. Πρόκειται για μια κλασική περίπτωση παρτίδας και ουράς. Το σχέδιο ενός νέου προϊόντος που βρίσκεται σε φάση ανάπτυξης μεταφέρεται από τμήμα σε τμήμα και περιμένει στην ουρά κάθε τμήματος. Η συνήθης σειρά των διαδικασιών είναι η εξής. Αρχικά, το τμήμα Marketing αποφασίζει τι προϊόν χρειάζεται ο πελάτης και ποιες είναι οι ανάγκες της αγοράς. Στη δεύτερη φάση, σε συνεργασία με στελέχη άλλων ειδικοτήτων, αναπτύσσεται μια σειρά ιδεών για προϊόντα και στη συνέχεια βάση επιλεγμένων κριτηρίων γίνεται η επιλογή των επικρατέστερων. Αφού ολοκληρωθεί και η τρίτη φάση, που είναι ο έλεγχος σκοπιμότητας, καλούνται ένας μηχανολόγος μηχανικός και ένας μηχανικός παραγωγής. Ο πρώτος, με σκοπό να μεταφράσει την ιδέα σε μηχανολογικές προδιαγραφές και ο δεύτερος με σκοπό να σχεδιάσει την παραγωγική διαδικασία. Στο σημείο αυτό ολοκλήρωσης της τέταρτης φάσης θα μπορούσαμε να πούμε ότι η όλη διαδικασία βρίσκεται στη μέση. 16

17 Για να περάσουμε στην πέμπτη φάση θα χρειαστεί το προϊόν να επιστρέψει πολλές φορές σε προηγούμενα στάδια για διορθωθούν τυχόν προβλήματα που θα υπάρξουν κατά την διαδικασία δημιουργίας του. Αφού ξεπεραστεί αυτό το εμπόδιο θα κατασκευαστεί ένας αριθμός παραλλαγών ώστε να δοκιμαστούν αυτές στην αγορά. Αυτή είναι η επόμενη φάση η έκτη. Η προτελευταία φάση (φάση εφτά) είναι επανάληψη της φάσης τέσσερα με την διαφορά ότι ο σχεδιασμός τώρα είναι οριστικός. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με την παραγωγή και διάθεση του προϊόντος σε κανονική κλίμακα. Μειονεκτήματα διαδικασίας σχεδίασης προϊόντων: 1. Απαιτεί ανάδρομες ροές με επιστροφή πολλές φορές του προϊόντος σε προηγούμενα στάδια για διόρθωση σφαλμάτων. 2. Πρόβλημα επικοινωνίας μεταξύ των πολλών στελεχών που πρέπει να συνεργαστούν. 3. Στάσεις λόγω γραφειοκρατικών αναγκών 4. Έλλειψη τυποποίησης της εργασίας. 5. Έλλειψη υπευθύνου για τα τελικά αποτελέσματα. 6. <<Φόρτωση>> των προϊόντων με καινοτόμα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που δεν αποφέρουν κέρδος. 7. Καθυστερήσεις λόγω έλλειψης προσωπικού. 17

18 Παρτίδα και ουρά (batch and queue) Με τον όρο παρτίδα και ουρά αναφερόμαστε στον χαρακτηριστικό τρόπο παραγωγής της μαζικής παραγωγής. Μεγάλες παρτίδες προϊόντων περνάνε από κάθε τμήμα της επιχείρησης και περιμένουν σε αυτό μέχρι να περάσουν από τις διεργασίες του τμήματος αυτού όλα τα προϊόντα. Στην συνέχεια αποθηκεύονται στην αποθήκη ημιετοίμων και αναμένουν έως ότου περάσουν στο επόμενο τμήμα. Η παραγωγή <<παρτίδα και ουρά>> είναι επηρεασμένη σε μεγάλο βαθμό από τις οικονομίες κλίμακας. Οικονομίες κλίμακας είναι το πλεονέκτημα κόστους που προκύπτει από τη συγκέντρωση και τυποποίηση της παραγωγής σε μεγάλες μονάδες. Ο συμβατικός αυτός τρόπος κοστολόγησης παρουσιάζει οφέλη για την επιχείρηση. Κρύβει όμως και δαπάνες οι οποίες υπερκαλύπτουν τα οφέλη. Για τον λόγω αυτό, είναι αναγκαίο οι επιχειρήσεις να στραφούν σε επαναπροσδιορισμό του κόστους και υιοθέτηση εναλλακτικών τρόπων κοστολόγησης. Παρακάτω παρουσιάζουμε ένα απλό παράδειγμα της <<παρτίδας και ουράς>> που θα βοηθήσει τόσο στην κατανόηση του συμβατικού τρόπου παραγωγής όσο και στην σύγκριση με τον λιτό τρόπο παραγωγής, η οποία αναλύεται στο δεύτερο κεφάλαιο. Μια επιχείρηση μαζικής παραγωγής κατασκευάζει καρέκλες. Μια καρέκλα για να μεταμορφωθεί από πρώτες ύλες σε τελικό προϊόν πρέπει να περάσει από τέσσερις κύριες διεργασίες. Οι τέσσερις κύριες διεργασίες είναι το πριόνισμα, το τρυπάνισμα, η συναρμολόγηση και η συσκευασία-αποθήκευση. Η επιχείρηση, 18

19 θέλοντας να κάνει αποδοτικότερη την εργασία, προχώρησε στην τμηματοποίηση των παραπάνω διεργασιών. Τα τμήματα αυτά τα εξόπλισε με μηχανήματα μαζικής παραγωγής τελευταίας τεχνολογίας. Προκειμένου να εκμεταλλευτεί τις οικονομίες κλίμακας, δουλεύει με παρτίδες 10 προϊόντων τη φορά. Ο χρόνος που απαιτείται για κάθε προϊόν σε κάθε τμήμα είναι πέντε λεπτά. Χρόνος προσπέλασης παραγωγής (ΧΠΠ) Ο χρόνος προσπέλασης παραγωγής είναι ο χρόνος που απαιτείται σε μια γραμμή παραγωγής από την στιγμή που λαμβάνει την παραγγελία προκειμένου να μετατρέψει τις πρώτες ύλες σε τελικό προϊόν. Σε σύγκριση με τον ανεκτό χρόνο αναμονής του πελάτη (ΑΧΑΠ), που είναι ο χρόνος που είναι διατεθειμένος ένας πελάτης να περιμένει από τη στιγμή που δώσει την παραγγελία μέχρι τη στιγμή που θα παραλάβει το προϊόν, ο ΧΠΠ είναι μεγαλύτερος και σε πολλές περιπτώσεις πολύ μεγαλύτερος. Αυτό έχει ως συνέπεια σε βάθος χρόνου την ζημία της επιχείρησης. Για να γίνει κατανοητή η σημασία για την επιχείρηση του χρόνου προσπέλασης παραγωγής, ας θεωρηθεί μια υποθετική γραμμή παραγωγής, στην οποία οι πρώτες ύλες περνάν από τέσσερις κύριες διεργασίες, Επομένως, ο παράγοντας που ευθύνεται για τον μεγάλο ΧΠΠ γραφικά αντιπροσωπεύεται από το τρίγωνο και είναι το απόθεμα στην παραγωγή. Αυτό ακριβώς το απόθεμα στην παραγωγή ευθύνεται για την έλλειψη 19

20 κεφαλαίου κίνησης μέσα σε μια επιχείρηση. Επομένως, το χειρότερο που μπορεί να κάνει μια επιχείρηση όταν μείνει από κεφάλαιο είναι ο δανεισμός. Αυτό που θα πρέπει να κάνει σε μια τέτοια περίπτωση είναι να επέμβει στο απόθεμα στη παραγωγή με απώτερο σκοπό να μειώσει το ΧΠΠ, προκειμένου να αποδεσμεύσει ένα τεράστιο κεφάλαιο που παραμένει εγκλωβισμένο σε όλη την εσωτερική εφοδιαστική αλυσίδα. Συντήρηση (Επισκευαστική-Προγραμματισμένη) Η Συντήρηση είναι ένα σύνολο δραστηριοτήτων που προορίζονται να διατηρήσουν μια παραγωγική μονάδα σε λειτουργία ή να την επαναφέρουν σε ένα σύνολο συνθηκών που θα είναι ικανή να εκτελεί αυτή τη λειτουργία. (Διαμάντας Βίκτωρ. ) Δύο είναι οι κύριες μορφές συντήρησης στην Ελληνική βιομηχανία, η επισκευαστική (Corrective Maintenance) και η προγραμματισμένη (Planned/ Scheduled Maintenance). Η επισκευαστική συντήρηση ενεργοποιείται όταν κάποια μηχανή παρουσιάσει βλάβη. Στην περίπτωση αυτή, οι υπεύθυνοι για την συντήρηση προσδιορίζουν την αιτία της αστοχίας (βλάβης), που συνήθως είναι εμφανής, και προχωρούν στην επισκευή ή αντικατάσταση του βιομηχανικού εξαρτήματος/εξοπλισμού. Το μεγαλύτερο μέρος του κεφαλαίου που προορίζεται για την συντήρηση ξοδεύεται στην αγορά ανταλλακτικών και στα έξοδα επισκευής. 20

21 Τα μειονεκτήματα που προκύπτουν από την συμβατική λειτουργία επισκευαστικής συντήρησης είναι τα εξής: 1. Οι αστοχίες (βλάβες) είναι απρόβλεπτες με συνέπεια να υπάρχει πιθανότητα να εμφανιστούν σε περίοδο αιχμής. 2. Είναι πιθανόν μια αστοχία (βλάβη) να λειτουργήσει ως ντόμινο και να προκαλέσει αστοχίες (βλάβες) και σε άλλες μηχανές. 3. Η περίοδος επισκευής καθιστά ένα μέρος του εργατικού δυναμικού μη παραγωγικό και δύσκολα αξιοποιήσιμο. 4. Η επισκευή ή η αντικατάσταση βιομηχανικού εξοπλισμού είναι δαπανηρή. Η προγραμματισμένη συντήρηση (Planned/Scheduled Maintenance) είναι το σύνολο των συστηματικών ελέγχων λειτουργίας του εξοπλισμού, βάσει μελετών διάγνωσης και αποκατάστασης με σκοπό την μέγιστη αποδοτικότητα και διαθεσιμότητα του. (Αποστολίδης, 1994). Η προγραμματισμένη συντήρηση παρεμβαίνει βάση χρονοδιαγράμματος και διεξάγει ελέγχους στον βιομηχανικό εξοπλισμό. Σκοπός της είναι να διασφαλίσει την καλή λειτουργία και την αξιοπιστία του εξοπλισμού. Τα μειονεκτήματα που προκύπτουν από την συμβατική λειτουργία προγραμματισμένης συντήρησης είναι τα εξής: 1. Αδυνατεί να ανταποκριθεί στις σύγχρονες απαιτήσεις της βιομηχανίας. 21

22 2. Δεν λαμβάνει υπόψη τον κίνδυνο και τις προσεγγίσεις που βασίζονται σε αυτόν (Risk based Maintenance, RBM) 3. Δίνει μεγαλύτερη σημασία στον προγραμματισμό παρά στην πρόβλεψη. Λειτουργίες αποθήκευσης και ελέγχου ποιότητας Διαχείριση αποθεμάτων (EOQ) Η διαχείριση αποθεμάτων έχει ως στόχο την επιλογή του κατάλληλου προτύπου το οποίο θα αποφέρει βέλτιστη απόδοση σε αποθέματα. Σκοπός της δηλαδή είναι η ελαχιστοποίηση του κόστους που συνδέεται με τα αποθέματα και ο προσδιορισμός της βέλτιστης ποσότητας των αποθεμάτων. Οι δαπάνες που συνδέονται με τα αποθέματα ανήκουν σε τρεις κατηγορίες. Είναι το κόστος παραγγελίας, που περιέχει τα κόστη που σχετίζονται με την παραγγελία, το κόστος διατήρησης αποθέματος, που αναφέρεται στο δεσμευμένο κεφάλαιο και στα κόστη διατήρησης και τέλος το κόστος έλλειψης αποθέματος που σχετίζεται με την περίπτωση ανικανότητας της επιχείρησης να ανταποκριθεί σε μία παραγγελία συν την δυσφήμηση που συνεπάγεται αυτό για την εταιρεία. Το οικονομικό μέγεθος παραγγελίας (EOQ) απαντάει μαθηματικά στο ερώτημα της ποσότητας που πρέπει να παραγγείλουμε ελαχιστοποιώντας τα κόστη παραγγελίας και διατήρησης αποθεμάτων. Τα μειονεκτήματα του βασικού μοντέλου του οικονομικού μεγέθους 22

23 παραγγελίας είναι τα εξής: 1. Αναφέρεται σε σταθερή ζήτηση. 2. Δεν λαμβάνει υπόψη εκπτώσεις λόγω ποσότητας. 3. Δεν επιτρέπονται ελλείψεις. 4. Βασίζεται στην υπόθεση ότι η παραγωγή είναι ακαριαία και η παράδοση άμεση. 5. Ενθαρρύνει τις μεγάλες παρτίδες παραγωγής με άμεσο αποτέλεσμα μεγάλα αποθέ-ματα. 6. Δεν υπάρχει ταξινόμηση ή κατηγοριοποίηση του αποθέματος. 7. Ακολούθως περνάμε στον στατιστικό έλεγχο ποιότητας Έλεγχος ποιότητας (Στατιστικός έλεγχος ποιότητας) Ο έλεγχος ποιότητας περιλαμβάνεται στα συστήματα παραγωγής ώστε να εξασφαλίζει ότι τα προϊόντα έχουν σχεδιαστεί και έχουν παραχθεί έτσι ώστε να συναντούν ή να ξε-περνούν τις απαιτήσεις των καταναλωτών. Η λειτουργία του βασίζεται στην επιθεώρηση των παραγόμενων προϊόντων, τον εντοπισμό και την επισκευή των ελαττωματικών. Οι επιχειρήσεις προβαίνοντας στο συμπέρασμα ότι ο έλεγχος του 100% της παρτίδας είναι -κυρίως οικονομικά- μη εφικτός εισήγαγαν τον στατιστικό έλεγχο ποιότητας. Στον στατιστικό έλεγχο ποιότητας η αποδοχή ή η απόρριψη μιας παρτίδας εξαρτάται από την αποδοχή ή την απόρριψη αντίστοιχα του αντιπροσωπευτικού δείγματος. Στην πορεία του χρόνου ο στατιστικός έλεγχος έχει ενισχυθεί με τα στατιστικά πειράματα. Οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν προσαρμοστεί σε ένα πρότυπο της 23

24 σειράς ISO (In-ternational Organization for Standardization) 9000 που παρέχει οδηγίες για την εσωτε-ρική διαχείριση της ποιότητας. Η πιστοποίηση της ποιότητας από έναν ανεξάρτητο οργανισμό καθώς και η ύπαρξη μιας ολόκληρης σειράς προτύπων βοηθάει την σύναψη συμβολαίου μεταξύ προμηθευτή και αγοραστή που διασφαλίζει εξωτερικά την ποιότητα. Τα προβλήματα που προκύπτουν από την συμβατικό έλεγχο ποιότητας είναι τα εξής: 1. Περιορίζεται στον εντοπισμό και στην επισκευή, δεν προσπαθεί να βρει την αιτία της κακής ποιότητας έτσι ώστε να μπορέσει να την διορθώσει. 2. Ανέχεται την ύπαρξη ενός ορισμένου αριθμού σκάρτων. 3. Απουσιάζει η απαραίτητη διοικητική υποδομή για την βελτίωση του. 4. Η ύπαρξη αποθεμάτων διασφαλίζει ότι σε περίπτωση ελαττωματικών θα υπάρχει απόθεμα να αντικαταστήσει το σκάρτο και λειτουργεί αποτρεπτικά στην μείωση των ελαττωματικών στο μηδέν. 5. Ο έλεγχος για ελαττωματικά αυξάνει εντυπωσιακά το κόστος ποιότητας. 6. Μετακινεί την ευθύνη σε ένα εξειδικευμένο τμήμα ελέγχου της ποιότητας και χρονι-κά σε μεγάλη απόσταση από την στιγμή της παραγωγής. Το ρέυμα αξίας στη μαζική παραγωγή 24

25 Ροή Αξίας Η ροή αξίας είναι οι συγκεκριμένες δραστηριότητες(προστιθέμενης και μη) αξίας που απαιτούνται από την παραγγελία ενός προϊόντος ή υπηρεσίας μέχρι την τελική παράδοση. Προκειμένου να αναπαραστήσουμε γραφικά το ρεύμα αξίας θα πρέπει να ακολουθήσουμε το προϊόν ή την υπηρεσία από την αρχή μέχρι το τέλος. Η αρχή και το τέλος είναι σχετικά καθώς η ροή ορίζεται σε πολλά επίπεδα. Εφόσον καθοριστεί το εύρος της μελέτης και εντοπιστούν όλες οι ροές πληροφοριών και υλών, σχεδιάζουμε με την βοήθεια κατάλληλων εικόνων έναν χάρτη της υφιστάμενης κατάστασης σχετικά με το πώς ρέει η αξία. Στόχος μας είναι να κατηγοριοποιήσουμε όλες τις διεργασίες που αποτυπώνονται στον χάρτη σε μια από τις ακόλουθες τρεις κατηγορίες. 1. Πρώτη κατηγορία: Σε αυτή ανήκουν οι διεργασίες προστιθέμενης αξίας. 2. Δεύτερη κατηγορία: Σε αυτή ανήκουν οι διεργασίες μη προστιθέμενης αξίας που είναι απαραίτητες για το σύστημα 3. Τρίτη κατηγορία. Σε αυτή ανήκουν οι διεργασίες μη προστιθέμενης αξίας και μη απαραίτητες για το σύστημα( μούντα δεύτερου τύπου) 25

26 Θέτικα και αρνητικά της μαζικής παραγωγής Οι οικονομία της μαζικής παραγωγής προέρχεται από διάφορες πηγές. Η κύρια αιτία είναι η μείωση του μη παραγωγικού χρόνου όλων των τύπων. Στη βιοτεχνική παραγωγή, ο τεχνίτης πρέπει να σπαταλήσει παραπάνω χρόνο για την παραγωγή ενός προϊόντος από την δημιουργία των διαφορών μερών του μεχρι την συναρμολογισή του.ο τεχνίτης είναι εκεινος που πρέπει να εντοπίσει τα εργαλεια που πρεπει να χρησιμοποιήσει και ποσες φορες θα το κανεις και για ποιοες διαφορετικές εργασίες. Σε μαζική παραγωγή, κάθε εργαζόμενος επαναλαμβάνει μία ή μερικές σχετικές εργασίες που χρησιμοποιούν το ίδιο εργαλείο για την εκτέλεσει όμοια ή σχεδόν όμοια στην ρόη της παραγώγης. Το ακριβές εργαλείο και τα μέρη είναι πάντα στο χέρι του, αφού έχει μετακινηθεί κάτω από τη γραμμή συναρμολόγησης διαδοχικά. Ο εργαζόμενος ξοδεύει λίγο ή καθόλου χρόνο ανάκτηση ή / και την προετοιμασία των υλικών και εργαλείων, και έτσι ο χρόνος που απαιτείται για την κατασκευή ενός προϊόντος, χρησιμοποιώντας μαζική παραγωγή είναι μικρότερη από ό, τι όταν χρησιμοποιούν τις παραδοσιακές μεθόδους. Η πιθανότητα του ανθρώπινου λάθους και παραλλαγή έχει επίσης μειωθεί, όπως εργασίες πραγματοποιούνται κυρίως από μηχανήματα. Η μείωση του κόστους εργασίας, καθώς επίσης και ένα αυξημένο ρυθμό παραγωγής, επιτρέπει σε μια εταιρεία να παράγει μια μεγαλύτερη ποσότητα ενός προϊόντος με χαμηλότερο κόστος από ό, τι με τις παραδοσιακές, μη- 26

27 γραμμικών μεθόδων. Ωστόσο, η μαζική παραγωγή είναι άκαμπτη, επειδή είναι δύσκολο να αλλάξει μια διαδικασία σχεδιασμού ή της παραγωγής μετά την εφαρμογή μια γραμμή παραγωγής. Επίσης, όλα τα προϊόντα που παράγονται σε μια γραμμή παραγωγής θα είναι ταυτόσημα ή ομοιάζουν πολύ, και την εισαγωγή ποικιλία για να ικανοποιήσει ατομικές προτιμήσεις δεν είναι εύκολο. Ωστόσο, ορισμένοι ποικιλία μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή διαφορετικά φινιρίσματα και διακοσμήσεις στο τέλος της γραμμής παραγωγής εάν είναι απαραίτητο. Το κόστος εκκίνησης της μηχανής μπορεί να είναι ακριβό, ώστε ο παραγωγός πρέπει να είναι σίγουρος ότι πωλεί ή οι παραγωγοί θα χάσουν πολλά χρήματα. Το Ford Model T που παράγεται τεράστια οικονομικά προσιτή εξόδου, αλλά δεν ήταν πολύ καλός στο να ανταποκρίνεται στη ζήτηση για αλλαγές ποικιλία, παραμετροποίηση, ή σχεδιασμού. Κατά συνέπεια, η Ford τελικά έχασε μερίδιο αγοράς για την General Motors, ο οποίος εισήγαγε ετήσιες μεταβολές μοντέλο, περισσότερα αξεσουάρ και μια επιλογή των χρωμάτων Κεφάλαιο 2 27

28 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο θα αναφερθώ σε παραδοσίακα χειρωνακτίκα επαγγέλματα που υπάρχουν στην ιστορία μας. Κάποια από αυτα υπάρχουν ακόμα ένω καποία αλλα εχουν αντικατασταθεί απο προίοντα μαζικής παραγωγής. Παραδοσιακά επαγγέλματα Παλιά επαγγέλματα που έχουν εξαφανιστεί στη σημερινή πραγματικότητα η όποια χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και συνεχείς αλλαγές καθώς ο τρόπος ζωής, οι ανάγκες των ανθρώπων και ο τρόπος παραγωγής πολλών προϊόντων αλλάζουν, πολλά επαγγέλματα εξαφανίζονται ή αντικαθιστούνται από άλλα που έχουν να κάνουν με το σύγχρονο τρόπο ζωής. Θα μπορούσαμε να συνδυάσουμε κάποια παλιά επαγγέλματα με το σύγχρονο design? Μερικά από τα παλια επαγγέλματα τα όποια θα μπορούσαν να αποτελέσουν προγόνους του συγχρονου design είναι: 28

29 Υαλοποιός Το γυαλί ήταν γνωστό στους ανθρώπους από πολύ παλιά. Παλιότερα το γυαλί ήταν υλικό που το χρησιμοποιούσαν μόνο οι πλούσιοι και δυσκολότερα το εβρίσκες στα σπίτια των φτώχων η ακομα και της μεσαίας ταξης. Ειναι συμαντικο να σημειώθει πως οι Ρωμαίοι ήταν οι πρώτοι που έκαναν το γυαλί διαφανές καθώς μεχρι τότε το γυαλί. Ο τεχνίτης μάζευε τον πολτό στην άκρη ενός σιδερένιου σωλήνα, το καλάμι. Τον τοποθετούσε σ' ένα ειδικό τραπέζι, το μάρμαρο, και τον γύριζε έτσι ώστε να του δώσει σχήμα σφαίρας. Όταν το πετύχαινε αυτό, φυσούσε μέσα στο καλάμι με δύναμη. Η σφαίρα του γυαλιού φούσκωνε σαν μπάλα και έτσι μπορούσε να την πλάσει σε καράβα ή βάζο. Στο τέλος, ο υαλουργός βάζει το επεξεργασμένο γυαλί σε ειδικό φούρνο, όπου και το αφήνει να κρυώσει για δώδεκα περίπου ώρες. Το γυαλί είναι από τα πιο εύπλαστα υλικά. Με το γυαλί μπορεί κανείς να κατασκευάσει από απλά τζάμια για παράθυρα, μέχρι κρυστάλλινους πολυελαίους, χρωματιστά ασύμμετρα βάζα, αλλά και επιστημονικά όργανα και συσκευές. Οι υαλουργοί έμαθαν να προσθέτουν διάφορα υλικά στο γυαλί για να βελτιώσουν την αντοχή του, να παράγουν διάφανο γυαλί η να παράγουν γυαλί σε ένα ειδικό χρώμα. Οι συνθήκες εργασίας του υαλουργού είναι δύσκολες, καθώς είναι αναγκασμένος να εργάζεται στους κλειστούς χώρους του εργαστηρίου του και κάτω από πολύ υψηλές θερμοκρασίες και αναθυμιάσεις, προκειμένου να επεξεργαστεί το γυαλί. Ο τεχνίτης την ώρα της δουλειάς φορούσε πέτσινη ποδιά για να μην καεί από το ζεστό υλικό. Τα εργαλεία του ήταν: φόρμες, ψαλίδια και πένσες. 29

30 Σαμαρτζής ή σαμαράς Μπορούσε να είναι και αλμπάνης= πεταλωτής. Παλιότερα η μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων γινόταν αποκλειστικά με ζώα, εφόσον το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες και η ορεινή μορφολογία του εδάφους δυσχέραινε τις μετακινήσεις. Το γαϊδούρι και το μουλάρι ήταν τα πιο διαδεδομένα μέσα μεταφοράς. Ο σαμαράς κατασκεύαζε τον απαραίτητο εξοπλισμό που απαιτούνταν για να προσφέρει το ζώο τις υπηρεσίες του στο αφεντικό του. Αυτό ήταν το σαμάρι που κατασκεύαζε με επεξεργασμένα σανίδια πλατάνου τα οποία σκάλιζε και έδινε σχήμα ανάλογο με το σώμα του ζώου. Στις αγροτικές εργασίες και γενικότερα στις καθημερινές δραστηριότητες το σαμάρι των ζώων ήτα απλά με ξύλινο σκελετό και εσωτερική επένδυση από δέρμα ή αρνόμαλλο. Παλιότερα η μεταφορά ανθρώπων και προϊόντων γίνονταν σχεδόν αποκλειστικά με τα ζώα, εφόσον το οδικό δίκτυο ήταν υποτυπώδες και η 30

31 ορεινή μορφολογία του εδάφους δυσχέραινε τις μετακινήσεις. Το γαϊδούρι και το μουλάρι ήταν τα πιο διαδεδομένα μέσα μεταφοράς. Ο σαμαράς κατασκεύαζε τον απαραίτητο εξοπλισμό που απαιτούνταν για να προσφέρει το ζώο τις υπηρεσίες του στο αφεντικό του. Αυτό ήταν το σαμάρι, που κατασκεύαζε με επεξεργασμένα σανίδια πλάτανου, που σκάλιζε και έδινε σχήμα ανάλογο με το σώμα του ζώου. Χρειαζόταν μεγάλη προετοιμασία για την κατασκευή ενός σαμαριού. Τα υλικά που θα χρησιμοποιούσε ο σαγματοποιός, έπρεπε να τα ετοιμάσει ο ίδιος, γιατί στο εμπόριο μπορούσε να προμηθευτεί μόνο το σαμαροσκούτι και το βούτημα. Η διαδικασία που ακολουθούσε ήταν: Α) Το κόψιμο των ξύλων. Κατάλληλα ήταν τα ξύλα από: πλατάνι και μουριά. Όταν θα κόβονταν τα ξύλα έπρεπε το φεγγάρι να ήταν στη χάση του και εποχή, που δεν κυκλοφορούσαν πολλοί χυμοί στα δέντρα, δηλαδή Φθινόπωρο, γιατί αλλιώς τα ξύλα σκουλήκιαζαν και καταστρέφονταν γρήγορα. Έκοβαν ξύλα ίσια και διαμέτρου 40 εκατοστών για τα μπροστάρια, σε κομμάτια μήκους 60 εκατοστών. Για τα πιστάρια διάλεγαν ξύλα με καμπύλη πάχους 30 εκατοστών και για τις δόγες ίσια ξύλα διαμέτρου 15 εκατοστών και μήκους 70 εκατοστών. Αφού ξεραίνονταν αρκετά ακολουθούσε το «σκίσιμο» κυρίως το χειμώνα, γιατί ήταν πολύ επίπονη εργασία. Στο εργαστήριο του σαγματοποιού υπήρχε ένας μεγάλος πάγκος, που στη μία άκρη είχε μια μεγάλη μέγκενη. Στη μέγκενη στερέωναν το ξύλο όρθια για να το σκίσουν. Το σκίσιμο γινόταν με πριόνι που το λέγανε καταρράκτη. Ο καταρράκτης είχε σχήμα ορθογωνίου παραλληλογράμμου και στη μέση τη λεπίδα με μεγάλα δόντια. Μπορούσαν να το δουλεύουν δύο άνθρωποι μαζί, ο ένας από τη μια 31

32 μεριά και ο άλλος από την άλλη. Η δυσκολότερη δουλειά ήταν το σκίσιμο των προσταριών γιατί ήταν χοντρά. Χρειαζόταν πολλή δύναμη και τέχνη γιατί έπρεπε τα φύλλα του ξύλου να έχουν το ίδιο πάχος. Ευκολότερο, ήταν το σκίσιμο των ξύλων για τις δόγες γιατί το ξύλο στο σημείο αυτό ήταν πιο λεπτό. Αφού είχε προηγηθεί αυτή η προετοιμασία μπορούσε να ξεκινήσει το φτιάξιμο του σαμαριού. Β) Η κατασκευή Πρώτη ενέργεια του σαγματοποιού ήταν να πάρει μέτρα στο ζώο. Με το έμπειρο μάτι του υπολόγιζε το μέγεθος του σαμαριού. Ξεκινούσε από το φτιάξιμο του μπροσταριού. Για το κάθε μέγεθος είχε ένα εργαλείο, από ξύλο ή χαρτόνι, που το χρησιμοποιούσε σαν πατρόν. Έκοβε δύο φύλλα, τα οποία συνέδεε με ξύλινους πύρους, οι οποίοι αποτελούσαν αμβλεία γωνία. Στο μπροστινό μέρος, εξωτερικά στερεωνόταν το μπροστάρι, με δύο τσέρκια και από μέσα με ένα. Το τσέρκι ήταν μια μεταλλική ταινία που την τρυπούσαν και με πρόκες το κάρφωναν στο μπροστάρι με αποτέλεσμα την συνδεσμολογία και ισχυροποίηση των δύο κομματιών. Μετά ακολουθούσε το φτιάξιμο του πισταριού σε ανάλογο μέγεθος με το μπροστάρι. Η κατασκευή του ήταν πιο δύσκολη γιατί η σύνδεση των δύο φύλλων έπρεπε να γίνει θηλυκωτή. Με το χειροπρίονο χάρασσαν από τις δύο μεριές των φύλλων σε βάθος 1,5 εκατοστό και μετά με το σκεπάρνι αφαιρούσαν ότι είχε χαράξει το πριόνι και μετά γινόταν η σύνδεση με πολλή προσοχή. Δόγες χρησιμοποιούσαν δύο ζευγάρια ίσιες και ένα ζευγάρι με ελαφριά καμπύλη. Για να πάρει αυτό το σχήμα ζέσταιναν τη δόγα στη φωτιά και τοποθετούσαν στη μέγκενη το ένα άκρο και το άλλο άκρο με σχοινί το λύγιζαν για να πάρει το κατάλληλο σχήμα. Υπήρχε όμως και ένα ειδικό ξύλινο 32

33 εργαλείο, η μπίγκα, που χρησιμοποιούνταν για τον ίδιο λόγο. Μετά άνοιγαν από τρεις επιμήκεις τρύπες σε κάθε φύλλο του μπροσταριού και του πισταριού για να τοποθετηθούν οι δόγες. Αφού στερεώνονταν άρχιζε το τρίψιμο με το ξυλοφάι, ύστερα με το γυαλί και τέλος με ψιλό γυαλόχαρτο. Τις δόγες πολλές φορές τις είχαν πλανίσει για να είναι έτοιμες. Για να τοποθετηθεί όμως το σαμάρι στην πλάτη των ζώων έπρεπε να φτιαχτεί και το στρώμα του σαμαριού για να μην πληγώνονται τα ζώα. Το στρώμα φτιάχνονταν από σαμαροσκούτι (χοντρό μάλλινο ύφασμα) και από πάνω με λινάτσα ή μουσαμά. Ενδιάμεσα βάζανε βούτημα, ένα μαλακό καλαμοειδές γεμάτο ψύχα, που φύτρωνε στις άκρες των λιμνών. Αφού τελειοποιούνταν το σαμάρι το χρησιμοποιούσαν και αφού το βούτημα συμπιεζόταν το έφερναν στο σαγματοποιείο για το πέτσωμα. Έβαζε πάλι βούτημα και από πάνω το κάλυπτε, κυρίως με δέρμα, για να προστατεύεται από τη βροχή. Το σαμάρι στερεώνονταν στην πλάτη του ζώου με λουρίδες από χοντρό και σλκηρό δέρμα που έραβε με τη σαμαροβελόνα σ αυτό. Οι λουρίδες άρχιζαν από το σαμάρι πήγαιναν στην περιφέρεια του ζώου και έσμιγαν ξανά στην άλλη πλευρά του σαμαριού. Η κατοζώστρα ή σφίχτρα έζωνε το σαμάρι κάτω από την κοιλιά. Ακόμα έφτιαχναν και την καπιστράνα (καπίστρι) από δερμάτινε λουρίδες, που προσαρμόζονταν στο κεφάλι του ζώου, για να κρατάει το σχοινί που το έσερνε ο ιδιοκτήτης του.. Με την επικράτηση των τρακτέρ και των αυτοκινήτων η εργασία των γεωργών έγινε πιο εύκολη, αλλά το επάγγελμα του σαγματοποιού 33

34 εξαφανίστηκε. Βαρελάς Ήταν τεχνίτης, ειδικός στην κατασκευή βαρελόσχημων και σκαφοειδών σκευών, που τα κατασκεύαζαν από ξύλο βελανιδιάς, καρυδιάς, καστανιάς ή δρυός. Το ξύλο περνούσε από ειδική επεξεργασία και μετά το έκοβαν σε λεπτές σανίδες, που βρέχανε για να παίρνουν εύκολα την κατάλληλη κλίση. Κατόπιν περνούσαν τα σιδερένια στεφάνια, τα χτυπούσαν με το ματσακόνι για να σφίξουν καλά και μετά τοποθετούσαν τους δυο επίπεδους πυθμένες. 34

35 Τα διάφορα επαγγέλματα των ανθρώπων δημιουργούνται για να καλύψουν κάποιες ανάγκες που υπάρχουν στις διάφορες εποχές. Έτσι στα αρχαία τα χρόνια μπορεί να υπήρχε κάποιος τεχνίτης που θα ήταν πολύ σημαντικό γιατί έφτιαχνε τόξα και βέλη, όμως στη σημερινή εποχή θα ήταν τελείως άχρηστος αφού κανένας δεν χρειάζεται βέλη και τόξα. Ούτε θα μπορούσε σήμερα να ζήσει κάποιος κάνοντας το επάγγελμα του τσαγκάρη, γιατί δεν θα είχε καθόλου πελάτες. Καλαθάς Καλαθάδες υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Επειδή χρειάζονταν καλάθια για το μάζεμα της ελιάς, του καπνού αλλά και για τη μεταφορά των προϊόντων τους 35

36 υπήρχαν οι καλαθάδες που έφτιαχναν καλάθια από καλάμια. Βέβαια πολλοί τα έφτιαχναν και μόνοι τους στα σπίτια τους και δεν αγόραζαν από τους καλαθάδες. Οι καλαθάδες έπαιρναν καλάμια που τα μάζευαν από τις όχθες των ποταμών και των βάλτων και τα έκοβαν κατά μήκος με ειδικά μαχαίρια. Τις λουρίδες αυτές από τα καλάμια τις έπλεκαν κι έφτιαχναν καλάθια και πανέρια σε διάφορα μεγέθη. Τσαγκάρης Υπαρχουν τόσα και τόσα μοντέλα παπουτσιών που μπορούμε εύκολα να αγοράσουμε κι όταν χαλάσουν δεν τα πηγαίνουμε για επισκευή αλλά τα πετάμε και αγοράζουμε καινούργια. Τα επαγγέλματα επομένως εξαρτώνται από την εποχή και τις ανάγκες της. Εμείς θα παρουσιάσουμε κάποια από τα επαγγέλματα που βρήκαμε ερευνώντας τις παλιότερες εποχές τα οποία 36

37 σήμερα δεν υπάρχουν ή τείνουν να εκλείψουν, έτσι για να μην ξεχαστούν κι αυτά όπως και πολλά άλλα ακόμα στοιχεία της παράδοσής μας. Καρεκλάς Ο καρεκλάς ήταν αυτός που έφτιαχνε καρέκλες, Έφτιαχνε πρώτα τον ξύλινο σκελετό της καρέκλας και στη συνέχεια έπλεκε με ψάθα τη βάση της καρέκλας όπου θα κάθονταν οι άνθρωποι. Αυτό γινόταν για να είναι πιο αναπαυτικές οι καρέκλες. Ο καρεκλάς ήταν τεχνίτης που επιδιόρθωνε καρέκλες, πλέκοντας τη βάση του ξύλινου πλαισίου. Για το πλέξιμο της χρησιμοποιούσε ένα ειδικό χόρτο, που σε πολλά μέρη το ονόμαζαν «πανιά». Το χόρτο αυτό το μάζευε ο καρεκλάς το καλοκαίρι μέσα από τα ποτάμια και τους βάλτους και το έβαζε στον ήλιο να 37

38 στεγνώσει. Έπειτα το έκανε δεμάτια, το τύλιγε γύρω από τον ώμο του κι έπαιρνε τις γειτονιές και τα χωριά με τα πόδια. Είχε μαζί του κι έναν τορβά (=σακίδιο) με τα απαραίτητα εργαλεία μέσα: σύρμα, τανάλια, σφυρί, μαχαίρι (τσεκμές) κλπ. Ξεκινούσε το πλέξιμο απ' τις άκρες και τελείωνε στο κέντρο. Τα χέρια του δούλευαν με μαεστρία. Έπιανε πολλές φορές κι έναν παραπονιάρικο σκοπό μέχρι να τελειώσει τη δουλειά. Θαύμαζαν οι νοικοκυρές, του 'φτιαχναν κι έναν καφέ και του τον πρόσφεραν μαζί με κρύο νερό απ' το πηγάδι. Όταν τέλειωνε το πλέξιμο, έκοβε με τον τσεκμέ τις άκρες του χόρτου που προεξείχαν. Έπειτα έβαζε την «παλιά» (την γεροντότερη του σπιτιού) να καθήσει με το εγγονάκι, για να δει αν «κρατάει» η καρέκλα. Πληρωνόταν μετά για τον κόπο του και συνέχιζε το δρόμο του. Πολλή δουλειά είχε τότε ο καρεκλάς με τα καφενεία. Εκεί υπήρχαν πολλές καρέκλες που από την καθημερινή χρήση χαλούσαν γρήγορα. Τις μάζευε αυτές σε μια γωνιά ο καφετζής κι όταν περνούσε ο καρεκλάς κάνανε τη συμφωνία και από το πρωί ίσαμε το μεσημέρι τις τελείωνε. Αν ήταν μερακλής ο καφετζής, έβαφε με διάφορα χρώματα τα χόρτα και η καρέκλα γινόταν αριστούργημα. Αργότερα το χόρτο αντικαταστάθηκε από χρωματιστά κορδόνια κι έπειτα οι καρέκλες βιομηχανοποιήθηκαν. Μόνο σε κάποια παραδοσιακά καφενεία θα βρούμε σήμερα ψάθινες καρέκλες. Ίσως γι' αυτό να 'χουν απομείνει κάποιοι καρεκλάδες ακόμη, τσιγγάνοι σχεδόν όλοι. Σε λίγα χρόνια, θα χαθούν κι αυτοί. 38

39 Πεταλωτής Τα πέταλα ήταν κάτι σαν σιδερένια παπούτσια που τοποθετούσαν στις οπλές των αλόγων, για να μη φθαρούν και για να διατηρούν τα ζώα την ευστάθειά τους κατά τις μεταφορές, ώστε να μην γλιστράνε. (Εξάλλου, μέχρι τη δεκαετία του '60 όλες σχεδόν οι μετακινήσεις, εργασίες κλπ. γίνονταν με ζώα). Το πετάλωμα ή καλίγωμα, από τον αυτοδίδακτο πεταλωτή, γίνονταν κάθε τρεις ή έξι μήνες. Έδενε το ζώο και με την τανάλια έβγαζε τα παλιά πέταλα, έκοβε με το μαχαίρι το νύχι που περίσσευε και το καθάριζε. Ζέσταινε τα πέταλα και τα κάρφωνε προσέχοντας ώστε το καρφί να μπει στο ξερό μέρος του ποδιού για να μην πληγωθεί το ζώο. Τα καρφιά αυτά είχαν μεγάλο κεφάλι έτσι ώστε να προεξέχουν από την πατούσα του ζώου και να μη 39

40 γλιστράει. Τα πέταλα ήταν σε διάφορα μεγέθη και τα κατασκεύαζαν από σίδερο. Το πετάλωμα γινόταν και στα τέσσερα πόδια του ζώου. Τα πέταλα ήταν σιδερένια και κατασκευάζονταν χειροποίητα στο αμόνι, ενώ οι τεχνίτες που τα έφτιαχναν αναλάμβαναν ταυτόχρονα και το πετάλωμα των ζώων, που απαιτούσε μεγάλη εμπειρία και δεξιοτεχνία. Οι πεταλωτές συχνά ασκούσαν παράλληλα και το επάγγελμα του σιδερά, ενώ κάποιοι από αυτούς ήταν και πρακτικοί "κτηνίατροι" ή αναλάμβαναν και τον ευνουχισμό (μουνούχισμα) των ζώων. Ο τελευταίος εκπρόσωπος ατής της τέχνης στη Μερόπη ήταν ο Μήτσος ο Τάρνας. Καροποιός Οι καροποιοί ήταν κατασκευαστές και επισκευαστές κάρων αμαξών. Η καροποιεία ήταν ακμάζουσα προπολεμικά στην περιοχή μας, αφού η διακίνηση όλων των προϊόντων και πολλές γεωργικές εργασίες γινόντουσαν με κάρα. Στα 1930 είχαμε πέντε καροποιούς, ήταν οι Γιαννακόπουλος Δημήτρης, Κονταξής Κώστας ή Πούλος, Χαντζάρας Νίκος, Γεωργιόπουλος 40

41 Σταύρος ή Καραμπέτσος και Αδαμόπουλος Τάσης. Μαρμαρας Συγκεκριμένα, ο μαρμαράς κόβει και επεξεργάζεται μάρμαρα για τη διακόσμηση κατοικιών, κτιρίων, εκκλησιών, μνημείων. Για να εκτελέσει την εργασία του, αρχικά συμφωνεί με τον πελάτη για το σχέδιο και το είδος του μαρμάρου που θα τοποθετήσει. Στη συνέχεια, παραγγέλνει στο σχιστήριο τις μαρμάρινες πλάκες, παίρνει τις επεξεργασμένες πλάκες και ανάλογα με την παραγγελία του πελάτη τις κόβει και τις τοποθετεί. Τέλος, ακολουθεί το λουστράρισμα των πλακών. Οι κυριότερες εφαρμογές της εργασίας του είναι η στρώση δαπέδων και κλιμάκων, η επένδυση εσωτερικών και εξωτερικών χώρων, όπως πάγκων κουζίνας ή λουτρών και η κατασκευή εξωτερικής διακόσμησης τζακιών και μνημείων. 41

42 Τα εργαλεία που έχει στη διάθεσή του ο μαρμαράς είναι οι διαμαντόδισκοι, το σβουράκι, η βαριά, η λάσπη και τα λούστρα. Επίσης, χρησιμοποιεί ειδικά μεταλλικά στηρίγματα για το στερέωμα των μαρμάρων, όταν αυτά τοποθετούνται κάθετα σε κτίσματα, (ορθομαρμαρώσεις). Η εργασία του μαρμαρά είναι χειρωνακτική. Εργάζεται αρκετές ώρες σκυμμένος. Κατά την επεξεργασία των μαρμάρων παράγεται σκόνη που είναι πολύ ανθυγιεινή για το αναπνευστικό σύστημα και την καρδιά. Ο μαρμαράς συχνά αντιμετωπίζει πόνους στη μέση του, επειδή σηκώνει μεγάλα βάρη. Το επάγγελμά του απαιτεί μετακινήσεις για να πάρει τις παραγγελίες ή για να πραγματοποιήσει τις εργασίες στο χώρο που χρειάζεται. Ο μαρμαράς εργάζεται τόσο ατομικά όσο και ομαδικά, όταν δουλεύει σε κάποιο συνεργείο. Εργάζεται είτε σε κλειστούς χώρους, όπως το εσωτερικό οικιών, πολυκατοικιών, εκκλησιών, είτε σε ανοικτούς, όπως στα μνημεία, νεκροταφεία, περιβόλους ναών, εξωτερικές προσόψεις και κήπους κτιρίων. Το ωράριο εργασίας του είναι ελεύθερο, εάν είναι ιδιώτης, ή εξαρτάται από το ωράριο λειτουργίας του χώρου όπου δραστηριοποιείται (συνεργείο, εργοστάσιο επεξεργασίας μαρμάρων). 42

43 Στόχος Σκοπός της παρούσας διπλωματικής εργασία είναι η προώθηση των χειροποίητων προϊόντων όσο και η ώθηση των νεών σχεδιαστών στην δημιουργία μη μαζικής παραγωγής προϊόντων μέσο του σχεδιασμού μιας υπηρεσίας που θα μπορέσει να φέρει κοντά τους νέους σχεδιαστές με τα παραδοσιακά χειρωνακτικά επαγγέλματα και πιο συγκεκριμένα με το επάγγελμα της μαρμαροτεχνίας Στόχος είναι να προωθηθεί το χειροποίητο προϊόν και η πραγματική του αξία, όχι μόνο η οικονομική αλλά και η συναισθηματική του αξία, που προκύπτει από ένα προϊόν που έχει ψυχή, που φτιάχτηκε από έναν άνθρωπο με τα χέρια, το μυαλό και την αγάπη για δημιουργία. Ένα κομμάτι ξεχωριστό με δικό του χαρακτήρα και υπόσταση Η διαδικασία παραγωγής ενώς χειροποίητου προϊόντος είναι σημαντική γιατί ξεκινάει από μια απλή πρώτη ύλη όπως το χαρτί,το ξύλο η το μάρμαρο, ύστερα επιλέγονται τα υπόλοιπα υλικά και το επόμενο στάδιο στην παραγωγική κατασκευή του προϊόντος στο χέρι. Σημαντικό στα περισσότερα χειροποίητα προϊόντα είναι να είναι ασφαλή, φτιαγμένα πάντα με τα υψηλότερα στάνταρ κατασκευής και λειτουργικότητας πολλές φορές. Ένα χειροποίητο προϊόν είναι πολλές φορές από μόνο του αειφόρο καθώς δεν δαπανάτε ενεργεία επιβλαβής για το περιβάλλο. Τα χειροποίητα 43

44 αντικείμενα έχουν σαν κοινό παρονομαστή ότι τους έχουν αφιερωθεί πολλές ανθρώπινες ώρες γιατί η εργασία δεν γίνεται από μηχανές αλλά από ανθρώπινα χέρια. Καθώς απουσιάζει η έννοια της παραγωγικής αλυσίδας και της μαζικής παραγωγής, πραγμα που τα κανει εξαρχης αειφόρα, ο δημιουργός πρέπει πρώτα να τελειώσει ένα αντικείμενο πριν καταπιαστεί με το επόμενο και όχι απλα να συναρμολογήσει ένα μέρος αυτού. Για τους περισσότερους από εμάς ο χρόνος είναι πολύτιμος καθώς τρέχουμε να αντεπεξέλθουμε στις διάφορες υποχρεώσεις μας και αυτό αρκεί για να σκεφτεί κανείς ότι οι πολλές ώρες επίμονης προσπάθειας αφιερωμένες στη δημιουργία ενός αντικείμενου του προσδίδουν αξία κυρίως συναισθηματικη. Εάν παρατηρήσει κανείς πιο προσεκτικά τα χειροποίητα αντικείμενα ενδεχομένως να αναγνωρίσει και άλλες αξίες που δεν είναι ορατές με την πρώτη ματιά. Για παράδειγμα, αντικείμενα τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην ελληνική παράδοση, είτε γιατί εξακολουθούν να φτιάχνονται με παραδοσιακό τρόπο είτε γιατί έχουν σύμβολα και μοτίβα παραδοσιακά, έχουν πολιτιστική αξία καθώς συντελούν στο να μην ξεχαστεί ο πολιτισμός τον οποίο μεταφέρουν από γένια σε γενιά. Ταυτόχρονα όλα αυτά τα αντικείμενα είναι και φορείς ιδεών του ελληνικού πολιτισμού όπως είναι το μεράκι και το κάλλος, άυλες αξίες του ελληνικού πολιτισμού. Ακόμα τέτοια αντικείμενα βοηθούν τους νέους σχεδιαστές να εμπνευστούν στο να μπλεξουν με όμορφο τροπο την παράδοση αλλά και της μοντέρνες τεχνικες,το νέο με το παλιό και έτσι να μην ξεχαστούν οι ρίζες μας με το πέρασμα των χρόνων. 44

45 Κεφάλαίο 3 Εισαγωγή Σε αυτό το κεφάλαιο διερευνάται τη συμβολή του σχεδιασμού στην εξημέρωση των παραδοσιακών τεχνών: την αναπαλαίωση τέτοιων πρακτικών ως ερασιτεχνικές δραστηριότητες αναψυχής. Το ζήτημα αυτό προκύπτει από ένα ερευνητικό πρόγραμμα που διερευνά τον ρόλο του σχεδιασμού στην ανάπτυξη και αναζωογόνηση σχεδίων, προϊόντων και πρακτικών που είναι μεγάλης πολιτισμικής σημασίας: συνδεδεμένα με τις τοπικές, περιφερειακές και εθνικές κοινότητες μέσω της παράδοσης και της αίσθησης του τόπου. Εδώ θα επικεντρωθούμε στις παραδοσιακές πρακτικές. Τέτοιες χειροτεχνίες- έργα- crafts μπορούν να βρεθούν σε κάθε πολιτισμό και χώρα, και ψάξαμε σε ολόκληρο τον κόσμο για τέτοιες ώστε να συνθέσουμε αυτή την εργασία. Ωστόσο, η πλειοψηφία των παραδειγμάτων προέρψονται από το Ην.Βασίλειο, όπου πολλές χειροτεχνίες χαίρουν ερασιτεχνικής υποστήριξης. Σήμερα, τα παραδοσιακά προϊόντα αντιμετωπίζουν πολλές προκλήσεις. Συχνά αντιμετωπίζονται ως πεπερασμένα ή άνευ σημασίας συγκριτικά με τις σύγχρονες, μαζικής παραγωγής εναλλακτικές. Ωστόσο, άνθρωποι από όλον τον κόσμο επανεκτιμούν την αξία των τοπικών προϊόντων, βλέποντας τα ως αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής του κληρονομιάς, με πολλά να προσφέρει στο μέλλον σε όρους βιωσιμότητας, ταυτότητας και ευημερίας. Ως εκ τούτου, μπορούμε να παρατηρήσουμε 45

46 ποικίλες προσπάθειες αναζωογόνησης των παραδοσιακών τεχνών με την ανάπτυξη και την προώθηση τους, ώστε η πρακτική αυτή να μπορεί να συνεχιστεί στο μέλλον. Θεωρούμε ότι αυτές οι προσπάθειες αναζωογόνησης είναι στενά συνδεδεμένες με την καινοτομία. Αν και ο όρος συνδέεται συχνά με την τεχνολογική προόδο, μέσα στο δικό μας πλαίσιο η καινοτομία μπορεί επίσης να αναφέρεται σε πρωτοβουλίες που παρέχουν νέους τρόπους μετάδοσης γνώσης από μια γενιά στην επόμενη, ή να αναφέρεται στην αποκατάσταση του αισθήματος του τόπου και της σημασίας, στην υλική μας κουλτούρα. Πριν εξερευνήσουμε τον κύριο τομέα ενδιαφέροντός μας- την εξημέρωση των παραδοσιακών τεχνών- θα θέσουμε το πλαίσιο με την εξέταση της πιο κοινής προσέγγισης της εμπορευματοποίησης. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα ο ρόλος του σχεδιασμού στο πλαίσιο της εμπορευματοποίησης και των στρατηγικών εξημέρωσης, και υιοθετούμε μια ευρεία άποψη για τον σχεδιασμό, η οποία περιλαμβάνει τόσο τον σχεδιασμό των παραδοσιακών προϊόντων όσο και τους τομείς του branding, τον επανασχεδιασμό των διαδικασιών παραγωγής και την επικοινωνία των πρακτικών γνώσεων. ( όπου: σχεδιασμός, σχεδιο= design, παραδοσιακά προϊόντα= craft products και traditional products, χειροτεχνίες= craft το οποίο το μεταφράζει και ως βιομηχανικά προϊόντα) 46

47 DESIGN ROUTES Τα design routes στοχεύουν να εξερευνήσουν πώς το design μπορεί να έχει μια σημαντική συμβολή στην ανάπτυξη και την αναζωογόνηση των πολιτιστικά σημαντικών σχεδίων, Έρευνα για τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τη συμβολή της σχεδίασής στην ανάπτυξη πολιτιστικού κεφαλαίου Έρευνα για τα παραδοσιακά επαγγέλματα και τη συμβολή της σχεδίασής στην ανάπτυξη πολιτιστικού κεφαλαίου. Η έρευνα εξετάζει τα σχέδια και προϊόντα που συνδέονται με τις ιδιαίτερες θέσεις, υιοθετούν τις παραδοσιακές διαδικασίες ή ενσωματώνονται με τους τοπικούς τρόπους της ζωής. Πολλά πολιτιστικά σημαντικά σχέδια, προϊόντα και πρακτικές μπορούν να δουν να είναι από το βήμα με τη σύγχρονη κοινωνία και κατά συνέπεια να έχουν γίνει περιθωριοποιημένα. Όλο και περισσότερο τέτοιες παραδόσεις επαναξιολογούνται και αναζωογονημένος όπως οι πλούσιες ιστορικές συνδέσεις τους με την κοινότητα και τον πολιτισμό σημαίνουν έχουν πολύ για να προσφέρουν από άποψη την ταυτότητα, την ευημερία και την περιβαλλοντική διαχείριση. Ερευνάμε τις συνδέσεις που οι άνθρωποι βλέπουνε μεταξύ των προϊόντων και τοποθετούν - οι ρίζες τους, και το γεγονός ότι αυτές οι συνδέσεις αλλάζουν με την πάροδο του χρόνου - τις διαδρομές τους. 47

48 Περίληψη Αυτή η εργασία διερευνά τη συμβολή του σχεδιασμού στην εξημέρωση των παραδοσιακών τεχνών: την αναπαλαίωση και την στήριξη τέτοιων πρακτικών ως ερασιτεχνικές δραστηριότητες. Παίρνοντας δείγμα από 12 παραδείγματα, εντοπίστηκαν και συζητούνται 6 στρατηγικές σχεδιασμού για την εξημέρωση των παραδοσιακών τεχνών. (όπου με τον όρο εξημέρωση εννοούμε την εισαγωγή των παραδοσιακών τεχνών στην καθημερινή ζωή) Αυτό το ζήτημα προκύπτει από ένα ερευνητικό πρόγραμμα που διερευνά τον ρόλο του σχεδιασμού στην ανάπτυξη και αναζωογόνηση σημαντικών πολιτιστικών σχεδιασμών, προϊόντων και σχετικών πρακτικών. Σε αυτή την εργασία επικεντρωνόμαστε σε στρατηγικές που αναζητούν να αναζωογονήσουν τις παραδοσιακές τέχνες μέσω της υποστήριξης της εγχώριας δραστηριότητας. Αυτό το θέμα ανακάμπτει μέσα από τη συζήτηση για την εμπορευματοποίηση, μια πιο κοινή προσέγγιση για την αναζωογόνηση. Δυο σύγχρονες κοινωνικές τάσεις στηρίζουν την εξημέρωση: το έντονο ενδιαφέρον για την προέλευση, ειδικά στις μετα-βιομηχανικές χώρες, την τοπική ιδιαιτερότητα και την αυθεντικότητα, και δεύτερον η αύξηση της πολιτιστικής παραγωγής και το ήθος της ερασιτεχνικής δημιουργικότητας. 48

49 Έχουμε συγκεντρώσει 12 παραδείγματα διαφόρων μορφών- όπως βιβλία, διαδικτυακές κοινότητες, βίντεο, workshops και αργίες, που υποστηρίζουν την ερασιτεχνική δραστηριότητα. Τα παραδείγματα αναλύονται μέσω ενός καλουπιού, το οποίο διακρίνει τα χαρακτηριστικά τους σε όρους δυο μεταβλητών: ο τρόπος με τον οποίο ανταλλάσσεται η γνώση και ο βαθμός που διευκολύνεται ο πειραματισμός από την δραστηριότητα. Κατηγοριοποιώντας τα παραδείγματα έχουμε εντοπίσει 6 στρατηγικές εξημέρωσης, κάθε μια από τις οποίες περιέχει έναν διαφορετικό συνδυασμό δραστηριοτήτων σχεδιασμού. Τέλος μιλάμε για εξημέρωση σε όρους ικανότητας και καινοτομίας, με το επιχείρημα ότι η ερασιτεχνική πρακτική έχει πολλά να προσφέρει και στις δύο πλευρές. Στοχοι και μεθοδολογίες Αυτή η έρευνα έχει ως στόχο να αναπτύξει ένα πλαίσιο για την ανάπτυξη και αναζωογόνηση πολιτισμικά σημαντικών σχεδιασμών, προϊόντων και πρακτικών, για χρήση τους από όσους ασκούν τέτοιες δραστηριότητες, όπως κυβερνήσεις, μη κυβερνητικοί οργανισμοί, επιχειρήσεις, ενθουσιώδεις ομάδες ή μεμονωμένα άτομα. Η ερευνά αυτή περιλαμβάνει μια σταδιακή 49

50 διαδικασία, αντλώντας από μια σειρά συμπληρωματικών μεθόδων. Στην πρώτη φάση, έχω διεξάγει μια ανασκόπηση βιβλιογραφίας για να κατανοήσουμε τα κοινά χαρακτηριστικά αυτών των σχεδιασμών, προϊόντων και πρακτικών και τους παράγοντες που επηρεάζουν την μακροπρόθεσμη επιβίωση ή παρακμή τους. Έχώ συγκεντρώσει πολλές εκθέσεις χειροτεχνιώνcrafts από όλον τον κόσμο, που προσφέρουν μια ολιστική κατανόηση της κατάστασης σε διαφορετικά πλαίσια. Προς το παρόν αναθεωρούμε παραδείγματα πολιτισμικά σημαντικών σχεδιασμών- σχεδίων, προϊόντων και πρακτικών που έχουν αναζωογονηθεί, προκειμένου να αναλυθούν οι πολλοί τρόποι με τους οποίους ο σχεδιασμός μπορεί να συνεισφέρει σε τέτοια έργα. Έ χ ε ι ή δ η π ρ ο κ ύ ψ ε ι μ ι α σ ε ι ρ ά α π ό τ ο μ ε ί ς ε ν δ ι α φ έ ρ ο ν τ ο ς, συμπεριλαμβανομένης της εστίασης αυτής της εργασίας: την ερασιτεχνική δραστηριότητα και τα παραδοσιακά προϊόντα. Από την τρέχουσα βάση δεδομένων από πάνω από 180 περιπτώσεις, έχω επιλέξει μια σειρά υποδειγματικών πρωτοβουλιών προς εξέταση με μεγαλύτερη λεπτομέρεια. Με βάση αυτά τα δεδομένα, θα αναπτύξουμε ένα σκελετό με στόχο να διευκολύνει τον προγραμματισμό, την έρευνα, την σύλληψη και την επεξεργασία πολιτιστικά σημαντικών παρεμβάσεων σχεδιασμού- culturally significant design interventions-το οποίο μπορεί να εφαρμοστεί σε μια σειρά 50

51 από γενικά πλαίσια. Ο σκελετός θα δοκιμαστεί μέσω ενός αριθμού πρωτοβουλιών και εξωτερικών διαβουλεύσεων, προτού προωθηθεί στην κοινότητα σχεδιασμού και τέχνης- craft Εμποροποίηση Ενώ το κυρίως θέμα αυτής της εργασίας είναι η προσαρμογή των παραδοσιακών τεχνών στην καθημερινή ζωή, θα εξετάσουμε πρώτα την κυρίαρχη προσέγγιση της εμπορευματοποίησης. Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας μας υποδεικνύει αμέτρητα παραδείγματα από χώρες σε όλον τον κόσμο. Σε μερικές περιπτώσεις, οι δεξιοτεχνίες έχουν υποστεί μια άμεση μετάβαση από τις εγχώριες στις εμπορικές πρακτικές. Π.χ οι γυναίκες που κεντάνε στο Kutch, οι οποίες πλέον πουλάνε την δουλειά τους, θυμούνται μια εποχή όπου κεντούσαν μόνο για την οικογένεια τους. Όπως μας εξηγεί μια από αυτές << κεντούσαμε για μας και τους συγγενείς μας. Εκτός από αυτές τις περιπτώσεις δεν κεντάγαμε. Ποτέ. Δεν υπήρχε ποτέ κάποια ιδέα για κάτι παραπάνω παρά μόνο για τις οικογένειες μας.>> (The Master's Voices: Traditional Design in Textile Arts of Kutch 2010) Συχνά, οι πρωτοβουλίες στοχεύουν στην ανάπτυξη των υφιστάμενων εμπορικών επιχειρήσεων με το άνοιγμα τους σε νέες αγορές, πέρα από την τοπική κοινότητα ή με την βελτίωση των προϊόντων που προσφέρονται σε όρους αισθητικής, ποιότητας και χρησιμότητας. Τουτέστιν, κάτω από την 51

52 ομπρέλα της εμπορευματοποίησης περιλαμβάνονται έργα που στοχεύουν στην δραστηριοποίηση, την ανάπτυξη και την υποστήριξη της εμπορικής δραστηριότητας. Παρόλο που κάθε κατάσταση θα είναι διαφορετική μπορούμε να παρατηρήσομε κοινούς παράγοντες που υποκινούν την εμπορευματοποίηση. Καθώς μια κοινωνία εκσυγχρονίζεται και εκβιομηχανίζεται, η ικανότητα των παραδοσιακών τεχνιτών να συνεχίσουν να λειτουργούν σε εγχώρια ή τοπική κλίμακα επηρεάζεται αρνητικά. Η εμπορευματοποίηση των τεχνώνδεξιοτεχνιών θεωρείται ως ένας τρόπος διατήρησης των στοιχείων της παραδοσιακής κουλτούρας, ενώ παρέχει χρήσιμα και προσβάσιμα μέσα οικονομικής ανάπτυξης. Η εμπορευματοποίηση εξακολουθεί να βρίσκεται στο προσκήνιο, η οποία συντονίζεται από τις εθνικές και διεθνείς πρωτοβουλίες. Η Alliance for Artisan Enterprise, για παράδειγμα, στοχεύει να υποστηρίξει τη δύναμη και την προοπτική του τομέα του τεχνίτη, να δημιουργήσει θέσεις εργασίας, να αυξήσει τα εισοδήματα, να ενισχύσει την πολιτιστική κληρονομιά και να προωθήσει την ανάπτυξη που σέβεται την μοναδικότητα των ανθρώπων και του τόπου Είμαστε στα προκαταρκτικά στάδια του προσδιορισμού των στρατηγικών 52

53 από τα παραδείγματα εμπορευματοποίησης που έχουμε συλλέξει. Έχει ήδη γίνει εξαιρετική δουλειά σε αυτό τον κλάδο από τους Borges (2011) και Craft Revival Trust(2005). Μεταξύ των στρατηγικών design-led που εντοπίστηκαν από τον Βοργες είναι η ανάπτυξη ισχυρών οπτικά ταυτοτήτων για τις παραδοσιακές τέχνες, βελτίωση στις διαδικασίες παραγωγής και η τεκμηρίωση παραδοσιακών προτύπων για τον εμπλουτισμό των τεχνιτών. Ίσως η πιο συχνή στρατηγική σχεδιασμού είναι ο επανασχεδιασμός των προϊόντων για να ανταποκρίνονται στις ανάγκες των σύγχρονων πελατών. Όσο μεγαλύτερες είναι οι γεωγραφικές και οι πολιτισμικές διαφορές μεταξύ των υπευθύνων και των πελατών, τόσο μεγαλύτερες είναι οι αλλαγές στο χρώμα τη μορφή το σχήμα και το σκοπό. Εν τω μεταξύ, τα οικονομικά της δημιουργίας προϊόντος που πωλείται δημιουργούν πίεση στον χρόνο που μπορεί να δαπανηθεί για κάθε αντικείμενο και αυτό συχνά έχει σαν αποτέλεσμα να απλοποιούνται τα σχέδια. Πολλοί άνθρωποι ανησυχούν για αυτές τις αλλαγές που μπορούν να οδηγήσουν στη λεγόμενη '' trinketisation'' της τέχνης. Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Cohen, αυτά τα ζητήματα δεν είναι άσπρο ή μαύρο. Θα πρέπει να εξεταστεί ο βαθμός του ελέγχου που έχουν οι τεχνίτες πάνω στις δραστηριότητες τους. Επιπλέον, να σημειωθεί ότι όλες οι παραδοσιακές τέχνες εξελίσσονται ώστε να παραμένουν επίκαιρες, συχνά δε ως απάντηση στην διαπολιτισμική επαφή, στην πραγματικότητα μια τέτοια αλλαγή θα πρέπει να αντιμετωπιστεί ως μια εγγενής ποιότητα της παράδοσης. Παρά την αισιοδοξία γύρω από την εμπορευματοποίηση και την πολύτιμη 53

54 συμβολή που μπορεί να γίνει από τον σχεδιασμό αυτής της διαδικασίας, οι προκλήσεις του εκσυγχρονισμού και την εκβιομηχάνισης είναι διαδεδομένες και σοβαρές. Είναι προφανές ότι η εμπορευματοποίηση δεν φέρει καμία εγγύηση για μακροχρόνια επιβίωση των παραδοσιακών τεχνών. Αν και η εμπορευματοποίηση φαίνεται να είναι η προεπιλεγμένη επιλογή για πολλούς που εργάζονται για την αναζωογόνηση των παραδοσιακών τεχνών, υποστηρίζουμε ότι η εξημέρωση είναι μια σημαντική εναλλακτική προσέγγιση που μπορεί να έχει μεγάλη αξία σε πολλά πλαίσια. Εξημέρωση Με τον όρο ''εξημέρωση'' αναφερόμαστε στην επανατοποθέτηση των παραδοσιακών τεχνών ως ερασιτεχνικές δραστηριότητες. Ακριβώς όπως και με την εμπορευματοποίηση, συμπεριλαμβάνουμε δραστηριότητες που προωθούν, αναπτύσσουν και υποστηρίζουν την εγχώρια πρακτική. Να σημειωθεί ότι η ερασιτεχνική και η επαγγελματική δραστηριότητα μπορεί να συνυπάρχουν. Ως εκ τούτου η εξοικείωση μπορεί να πραγματοποιείται σε χώρους όπου οι τέχνες συνεχίζουν να παρέχουν τα προς το ζην για τις κοινότητες των δημιουργών, καθώς και σε περιπτώσεις όπου επαγγελματίες τεχνίτες αντιμετωπίζουν σοβαρές προκλήσεις. Μπορούμε να σκεφτούμε την εξημέρωση ως φάση μη εμπορευματοποίησης- 54

55 involving decommercialisation- σε αναγνώριση της ερασιτεχνικής φύσης της εγχώριας πρακτικής αν και αναγνωρίζει ότι οι νέες εμπορικές ευκαιρίες μπορεί να προκύψουν, μέσω της αυξημένης ζήτησης για οδηγίες, σχέδια και υλικά. Για να είναι επιτυχής η προσέγγιση της εξημέρωσης πρέπει να υπάρχει η όρεξη τόσο για την παράδοση όσο και για την συμμετοχή στην κατασκευή ανάμεσα σε μη-επαγγελματίες. Δύο σύγχρονες κοινωνικές τάσεις υποστηρίζουν μια τέτοια όρεξη: το έντονο ενδιαφέρον, ειδικά σε μεταβιομηχανικές περιοχές, για την προέλευση, την τοπική ιδιαιτερότητα και την αυθεντικότητα και ο ρυθμός ανάπτυξης της κουλτούρας και το ήθος του τεχνίτη. Ο Gibson περιγράφει έναν αριθμό παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων των περιβαλλοντικών ανησυχιών, που έχουν '' πείσει ένα συγκεκριμένο τύπο καταναλωτή (γενικά ευκατάστατο και της μεσαίας τάξης) να σκέφτεται την προέλευση''. Ο Heying αντικρούει λέγοντας ότι αυτή η ταση είναι χαρακτηριστικό μιας μεταφορικής κοινωνίας και οδηγεί τους πολίτες να ανακαλύψουν εκ νέου την σημασία του τόπου και της τοπικής γνώσης. Εν τω μεταξύ, η τελευταία δεκαετία έχει δει μια αξιοσημείωτη αναβίωση της παραγωγής ως συμμετοχική δραστηριότητα, με τη σημαντική βοήθεια του διαδικτύου. Παρά το γεγονός ότι πολλές σύγχρονες παραγωγικές δραστηριότητες βασίζονται σε νέες τεχνολογίες, μια νέα γενιά παραγωγών ανακαλύπτουν τα παραδοσιακά προϊόντα. 55

56 Αν και οι τάσεις αυτές συναντώνται ξεχωριστά, είναι συμπληρωματικές. Καθώς οι άνθρωποι δυσαρεστούνται από τις προσφορές της σύγχρονης βιομηχανικής κοινωνίας, αρχίζουν να ψαχνουν για πιο ουσιαστικές κατοχές, και αποκτούν ενδιαφέρον για την δημιουργία πραγμάτων για τους εαυτούς τους. Όπως έχουν εντοπίσει ο Gibson και ο Heying, οι παράγοντες αυτοί είναι πιο πιθανό να βρεθούν σε μεταβιομηχανικούς πολιτισμούς, και μεταξύ αυτών που έχουν χρόνο για αναψυχή. Όλα τα στοιχεία που στηρίζουν την εξημέρωση μπορούν να βρεθούν στο Ην.Βασίλειο. Εκεί δεν υπάρχει μόνο μια αναδυόμενη κουλτούρα της ερασιτεχνικής παραγωγής και ένα έντονο ενδιαφέρον για την τοπική ιδιαιτερότητα αλλά και πολλές παραδοσιακές τέχνες που απειλούνται με εξαφάνιση. Όλως περιέργως, ένα απομονωμένο παράδειγμα δείχνει ότι αυτές οι καταστάσεις μπορεί να εμφανίζονται σε μέρη του κόσμου όπου η εμπορευματοποίηση είναι ακόμα βασική στρατηγική, όπως στην Ινδία. Bishopston Trading ήταν μια δίκαιη εμπορική εταιρεία, ιδρυθείσα το 1985 με στόχο την υποστήριξη των υφαντουργών στο Νότιο Ινδικό χωριό K V Kuppam. Παρά την αναπτυξιακή και κερδοφόρα εξέλιξη της εταιρείας, με πολλά καταστήματα στην νοτιοδυτική Αγγλία, έκλεισε το Η ιδρύτρια της εταιρείας, Carolyn Whitwell, εξήγησε ότι αυτό το κλείσιμο οφείλεται κυρίως 56

57 στην επιτυχία ενός εκπαιδευτικού συστήματος, το οποίο είχε υποστηρίξει η εταιρεία '' Πολλά από τα παιδιά πέρασαν πλέον στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και ως εκ τούτου δεν υπάρχει διαθέσιμο εργατικό δυναμικό για να συμβαδίσει με τις ανάγκες της εταιρείας σε προιόν.'' Δεδομένου ότι ο στόχος πολλών εμπορευματοποιημένων τεχνών-δεξιοτεχνιών είναι η οικονομική ανάπτυξη, είναι εύκολο να φανταστεί κανείς ότι η κατάσταση αυτή μπορεί να αρχίσει να εμφανίζεται όλο και πιο συχνά, και ότι οι προυποθέσεις για εξημέρωση μπορεί να γίνουν πιο διαδεδομένες στην Ινδία στο μέλλον. Στρατηγικές και εξημέρωση Η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας αποκάλυψε μια μικρή συζήτηση για την εξημέρωση των παραδοσιακών τεχνών. Υπάρχει ένας σχετικός κορμός βιβλιογραφίας σχετικά με το DIY και την ερασιτεχνική δημιουργία, και τον ρόλο των επαγγελματιών σχεδιαστών στην στήριξη της ερασιτεχνικής δραστηριότητας. Ωστόσο αυτές οι πηγές τείνουν να μην ασχολούνται ρητά με τις παραδοσιακές τέχνες ή αυτές που σχετίζονται με έναν τόπο, ή με την αναζωογόνηση σαν ένα υποστηρικτικό κίνητρο. Με αυτό κατά νου, θα χρησιμοποιήσουμε 12 παραδείγματα για να συζητήσουμε τις διάφορες μορφές, όπως βιβλία, διαδικτιακές κοινότητες, βίντεο, εργαστήρια και αργίες, οι οποίες υποστηρίζουν την ερασιτεχνική δραστηριότητα και εξετάζουν τον ρόλο του σχεδιασμού μέσα στα παραδείγματα που αναγνωρίζουμε. Πολλά από τα παραδείγματα προέρχονται από την κουλτούρα του πλεξίματος, η 57

58 οποία έχει μια ζωντανή ερασιτεχνική κοινότητα ανάμεσα στην μεσοαστική γυναικά του 19ου αιώνα. Σήμερα, πολλές τοπικές παραδόσεις πλεξίματος, όπως οι Fair Isle, Shetland lace, Sanquhar knitting, ακμάζουν. Αν και η πλειοψηφία των παραδειγμάτων μας πληρούν τις υπάρχουσες κοινότητες ερασιτεχνικών επαγγελματιών, ο απολογισμός των στρατηγικών θα μπορούσε να είναι το ίδιο σημαντικός όπως ξεκίνησε πρόσφατα να είναι και η εξημέρωση. Για να επικεντρωθούμε, αποκλείσαμε δραστηριότητες που βασίζονται αποκλειστικά σε δεξιότητες, και δίνουμε προσοχή σε αυτές που υποστηρίζουν τους ερασιτέχνες τεχνίτες να παράγουν τα δικά τους αντικείμενα. Ενώ μερικά από τα παραδείγματα που παρουσιάστε εδώ αντιπροσωπευούν τυπικές μορφές, όπως το βιβλίο ''make your own'' εργαλειοθήκη ή εργαστήριο για το Σαββατοκύριακο,, άλλα είναι σύγχρονες καινοτομίες. Το Διαδίκτυο ήταν αυτό που επέτρεψε την συνδεσιμότητα που περιεγράφηκε στην προηγούμενη ενότητα. Όπως θα δούμε, ακόμα και γνωστές μορφές μπορούν να υποστηρίξουν τον πειραματισμό στα πλαίσια της τέχνης, ο οποίος αναμφίβολα θα οδηγήσει σε μια περαιτέρω μόνιμη καινοτομία. Δείξαμε αυτά τα παραδείγματα σε ένα καλούπι διαγράμματος σύμφωνα με δυο μεταβλητές: τον τρόπο με τον οποίο ανταλλάσσεται η γνώση και τον βαθμό που ο πειραματισμός διευκολύνει την δραστηριότητα. Κάθε μεταβλητή χωρίζεται σε κατηγορίες. Όπως θα συζητήσουμε παρακάτω, ο ρόλος του σχεδιασμού ποικίλλει μεταξύ αυτών των κατηγοριών, έτσι ώστε η 58

59 σκιασμένη περιοχή στο διάγραμμα δείχνει λεπτομερώς τις κύριες δραστηριότητες του σχεδιασμού-design. Το σταυροδρόμι που παράγουν τις 6 κατηγορίες στρατηγικής εξημέρωσης, καθεμία από τις οποίες περιλαμβάνει έναν διαφορετικό συνδυασμό σχεδιασμού δραστηριοτήτων. Το καλούπι είναι μια πρώιμη συνεισφορά στο πλαίσιο ηγετικών σχεδιασμών που έχουμε στόχο να παράγουμε ως κεντρική αποτέλεσμα της έρευνας. Ανταλλαγή γνώσεων θα συζητήσουμε τις δύο μεταβλητές με τη σειρά, ξεκινώντας με τον οριζόντιο άξονα, τον τρόπο δηλαδή μετάδοσης της γνώσης. Έχουμε χωρίσει τις περιπτώσεις σε 3 κατηγορίες κατά μήκος του άξονα: τεκμηριωμένες, διαδραστικές και ζωντανές. Μέσα στην κατηγορία των τεκμηριωμένων εντάσσεται το σύνολο των γραπτών και οπτικών τεκμηριώσεων- σε μορφή βιβλίου ή πατρόν- το οποίο καταγράφει και μεταδίδει την γνώση για το πώς να κάνεις χειροποίητα πράγματα. Η κατηγορία περιλαμβάνει επίσης εργαλειοθήκες που παρέχουν τα απαιτούμενα υλικά για ένα συγκεκριμένο έργο και ακόμη και υλικά που μιμούνται τα παραδοσιακά πατρόν. Η διαδραστική ομάδα περιλαμβάνει εκπαιδευτικά βίντεο και online υποστήριξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις η υποστήριξη αυτή παρέχεται από εξειδικευμένους επαγγελματίες. Σε άλλες περιπτώσεις η υποστήριξη παρέχεται από κοινότητες από ομότιμους. Οι Live 59

60 στρατηγικές αναφέρονται σε εργαστήρια διαφόρων τύπων, όπου οι επαγγελματίες εργάζονται μαζί σε ένα κοινό χώρο. Κάθε κατηγορία υποστηρίζει μια διαφορετική λειτουργία στην ανταλλαγή γνώσεων. Οι τεκμηριωμένες περιπτώσεις μεταδίδουν την γνώση έμμεσα δεν είναι δηλαδή δυνατό να ζητήσεις από τον συγγραφέα του βιβλίου διευκρινίσεις ή να γίνει διάλογος για επιμέρους ιδέες του. Σε αντίθεση, όταν οι καθηγητές και οι μαθητές, ή κοινότητες και ενθουσιώδη άτομα, δουλεύουν με άμεση επαφή μεταξύ τους, όπως σε ένα workshop, δίνονται πολλές ευκαιρίες για αμοιβαία μετάδοση γνώσεων και διεύρυνση οριζόντων. Η διαδραστικη στρατηγική βρίσκεται κάπου στη μέση, online εργαλεία διευκολύνουν την αλληλεπίδραση, αλλά η δυνατότητα να συζητούν για το υλικό μπορεί να περιοριστεί από την έλλειψη φυσικής εγγύτητας. Αυτές οι ομάδες δεν αλληλοαποκλείονται, μπορούμε να φανταστούμε εύκολα ότι ο συντάκτης της Kritsonik Stranded Colourwork Sourcebook να διεξάγει εργαστήρια για τις δημιουργικές μεθόδους που αναλύονται στο βιβλίο του. Ομοίως, ο δάσκαλος ενός εργαστηρίου θα μπορούσε να ανεβάσει βίντεο συγκεκριμένων τεχνικών για να βοηθήσουν τους συμμετέχοντες στα καθήκοντα που τους έχουν ανατεθεί για το σπίτι. Το Knitalog επιτρέπει στους συμμετέχοντες να αποκτήσουν υποστήριξη από άλλους που χρησιμοποιούν το ίδιο μοτίβο πλεξίματος. 60

61 Όπως υποδεικνύει το σχήμα, οι δραστηριότητες σχεδιασμού για κάθε κατηγορία είναι διαφορετική και κυμαίνονται ανάμεσα στο σχεδιασμό μιας ζωντανής εμπειρίας και στο σχεδιασμό εκπαιδευτικού υλικού. Σε όλες τις κατηγορίες, ο σχεδιασμός μπορεί να συμβάλει στην προώθηση και το branding, στην προσέλκυση δυνητικών συμμετεχόντων και στην σαφή διευκρίνηση της ευκαιρίας που είναι σε προσφορά. Πειραματισμός Ας δούμε τώρα τη δεύτερη μεταβλητή: τον βαθμό που επιτρέπει η δραστηριότητα τον πειραματισμό. Εχουμε χωρισεί τον κατακόρυφο άξονα σε δυο κατηγορίες: εκείνες που ακολουθούν καθιερωμένα πρότυπα και εκείνες που ενθαρρύνουν και στηρίζουν τον πειραματισμό μέσα στο πεδίο των παραδοσιακών τεχνών. Υπάρχει μια παραλλαγή σε κάθε κατηγορία, όπως το βίντεο που καθοδηγεί τους θεατές στο βελονάκι που περιγράφει έναν συγκεκριμένο σχεδιασμό. Το εργαστήριο που υποστηρίζει τους συμμετέχοντες να σχεδιάσουν τα δικά τους Baltic γάντια ενθαρρύνει τους δημιουργούς να εξερευνούν τις δημιουργικές προοπτικές μιας συγκεκριμένης παράδοσης. Το παράδειγμα που πάει ένα βήμα παραπέρα στην αποδοχή του πειραματισμού είναι το Knitsonik Standed Colourwork Sourcebook. Η συγγραφέας Felicity ford ενθαρρύνει αυτούς που ασχολούνται με το πλέξιμο να εμπνευστούν από το παραδοσιακό Estonian kai Shetland πλέξιμο, αλλά να αναπτύξουν νέα 61

62 πολύχρωμα σχέδια βασισμένα στα δικά του παραδοσιακά τοπικά χρώματα και μοτίβα. Για άλλη μια φορά, μπορούμε να εντοπίσουμε διάφορες προκλήσεις στον σχεδιασμό μέσα σε μια κατηγορία. Οι σταθερές κατηγορίες απαιτούν ο σχεδιαστής να σχεδιάζει προιόντα και σχέδια, ενώ στην πειραματική κατηγορία, ο σχεδιαστής δημιουργεί χώρους εντός των οποίων οι σχεδιαστές μπορούν να πειραματιστούν μόνοι τους. Είναι ενδιαφέρον ότι αυτό το φάσμα σχεδιασμού, από τα παραδείγματα στα οποία οι σχεδιαστές δημιουργούν νέα σχέδια, μέχρι εκείνα στα οποία σχεδιαστές υποστηρίζουν τ ο υ ς ά λ λ ο υ ς ν α σ χ ε δ ι ά ζ ο υ ν, μ π ο ρ ε ί ε π ί σ η ς ν α β ρ ε θ ε ί σ ε εμπορευματοποιημένα έργα. Ο Borges περιγράφει έναν αριθμό εμπορικών πρωτοβουλιών που θα αντιστοιχούσαν σε κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες. Αλλές μεταβλητές Υπάρχουν βέβαια και άλλες μεταβλητές που διαφοροποιούν αυτά τα παραδείγματα, τα οποία δεν παρουσιάζονται στο σχεδιάγραμμα για παράδειγμα το χρονοδιάγραμμα της κάθε δραστηριότητας. Η διάρκεια ενός έργου επηρεάζει την κλίμακα των αντικειμένων που μπορούν να φτιαχτούν, τα περιθώρια για πειραματισμό, και την ποσότητα των πληροφοριών σχετικά με μια παράδοση που μπορούν να μοιραστούν. Μια άλλη μεταβλητή είναι η σημασία του τόπου. Κάποιες δραστηριότητες προσφέρουν άμεση και αυθεντική πρόσβαση στο τόπο όπου σχετίζεται μια παραδοσιακή τέχνη ενώ άλλες διασπείρουν την γνώση μιας τέχνης μακρυά από την προέλευση της. 62

63 Εξημέρωση δεξιοτήτων και καινοτομία Όσοι είναι εξοικειωμένοι με την ερασιτεχνική δραστηριότητα είναι πιθανό να αναγνωρίσουν την σημασία των εγχώριων πρακτικών όσον αφορά τις δεξιότητες και την καινοτομία. Ωστόσο υπάρχει μια πιθανότητα τα άτομα αυτά που έχουν μια εμπειρία μόνο στην εμπορική αναζωογόνηση μπορεί να υποθέσουν ότι η εξημέρωση φέρει τον κίνδυνο να απλουστεύσει την παραδοσιακή τέχνη και να μείνει με αυτό τον τρόπο στάσιμη. Για αυτό πιστεύομε ότι είναι σημαντικό να συζητήσουμε εν συντομία τη σχέση μεταξύ ερασιτεχνικής δραστηριότητας, δεξιοτήτων και καινοτομίας. Δεξιότητες Οι στρατηγικές εξημέρωσης που θα συζητηθούν εδώ καλύπτουν ενα ευρύ φασμα επιπέδων δεξιοτήτων, από τους αρχάριους έως τους ειδικούς. Υπάρχει μια συσχέτιση μεταξύ του επιπέδου πειραματισμού και του επιπέδου δεξιότητας, πολλά από τα έτοιμα μοτίβα και εργαλειοθήκες αποσκοπούν στα άτομα με χαμηλά επίπεδα δεξιοτήτων, ενώ οι στρατηγικές πειραματισμού τείνουν να απαιτούν ένα ορισμένο επίπεδο τεχνικής ικανότητας. Ορισμένοι 63

64 μπορεί να ισχυριστούν ότι η επιδίωξη στρατηγικών που απευθύνονται σε αρχάριους ρισκάρουν την απώλεια της γνώσης των εμπειρογνωμόνων, ειδικά στην περίπτωση από τα παραδείγματα για το σπρέι που βάφει το νήμα << Fair Isle>>, όπου η ικανόητα αυτή περνάει απο τεχνίτη σε τεχνίτη. Παρολαυτά, μεσα στις ακμάζουσες ικανότητες των ερασιτεχνών υπάρχουν μεγάλα περιθώρια βελτίωσης απο το επίπεδο του αρχαρίου στο επίπεδο του ειδικού, κερδίζοντας εμπειρία μέσω μιας σειράς στηριγμάτων. Οι εμπορικές προσεγγίσεις έχουν την τάση να διευκολύνει τους τεχνίτες, με αυτοματοποιημένες διαδικασίες και οικονομικά συστατικά στη θέση εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού. Όπως είπαμε νωρίτερα, τα οικονομικά της εμπορικής δραστηριότητας θέτουν πίεση στην πολυπλοκότητα και τη λεπτότητα των προιόντων που παράγονται. Οι ερασιτέχνες παραγωγοί είναι σε θέση να πάρουν χρόνο, δηλαδή η ερασιτεχνική δραστηριότητα δίνει χρόνο για την αναπτυξητης ισότητας και της εμπειρίας. Υπάρχουν κάποιες περιπτώσεις που οι συμμετέχοντες είναι πιθανό να έρχονται αντιμέτωποι με μια oneoff εμπειρία, και έτσι να μην υποστηρίζεται η ανάπτυξη των δεξιοτήτων σε υψηλό επίπεδο: οι τέχνες που παράγουν αντικείμενα με περιορισμένη χρήση στην συγχρονη ζωή (πχ μια ελαφρά λέμβος- μην με ρωτήσεις τι είναι δεν έχω ιδέα) ή απαιτούν πολύ εξειδικευμένο εξοπλισμό ( πχ τυπογραφία). Ωστόσο είναι πιθανό η εμπειρία της δημιουργίας, έστω και σε ένα βασικό επίπεδο, να ευαισθητοποιήσει το κοινό για μια τέχνη και την εκτίμηση του για την δουλειά των ειδικών, και έτσι ενδεχομένως να στηρίγουν 6,2innovτην επιτυχία των εμπορικών επιχειρήσεων αυτών των τεχνών. 64

65 Καινοτομια Μπορεί να εκπλήσσει μια συζήτηση για την καινοτομία σε σχέση με τις παραδοσιακές τέχνες, οι οποίες συχνά εμφανίζονται να είναι στατικές και αμετάβλητες. Ωστόσο, όπως έχουμε ήδη αναφέρει, οι παραδόσεις πρέπει να εξελίσσονται έτσι ώστε να παραμένουν επίκαιρες και βιώσιμες στην σύγχρονη ζωή. Είναι σημαντικό για τους επαγγελματίες των παραδοσιακών τεχνών να έχουν χώρο να πειραματιστούν και να καινοτομούν- εξ ου και το ενδιαφέρον μας για τον βαθμό πειραματισμού που παρέχεται από διαφορετικές τεχνικές εξημέρωσης. Τα πειραματικά παραδείγματα που συζητήσαμε προδίδουν αυτή την ικανότητα. Ωστόσο είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι οι σταθερές στρατηγικές δεν πρέπει απαραιτήτως να ''κλειδώνουν τους δημιουργούς σε συγκεκριμένα ήδη αποφασισμένα μοτίβα. Όσο οι δημιουργοί αυξάνουν την εμπιστοσύνη στους εαυτούς τους και αναπτύσουν τις γνώσεις τους, συχνά αρχίζουν να προσαρμόζουν και να αποκλίνουν από τα πρότυπα, και να αναζητούν πόρους που θα τους στηρίξουν σε αυτό. Για αυτό, όπως και με την επιδεξιότητα, μπορούμε να δούμε ότι οι στρατηγικές εξημέρωσης που συζητήθηκαν προσφέρουν ένα μέσο εξέλιξης των ερασιτεχνών. Δύο παραδείγματα ιστορικής εγχώριας πρακτικής μας παρέχουν αποδεικτικά στοιχεία ότι η ερασιτεχνική 65

66 δραστηρότητα δημιουργεί υψηλής έντασης καινοτομίες. Οι κεντητές στο Kutch, π ο υ σ υ ζ η τ ή θ η κ α ν π ρ ο η γ ο υ μ έ ν ω ς σ τ τ ο κ ο μ μ ά τ ι τ η ς εμπορευματοποίησης, όπου περιγράφουν το πως η πρώην τοπική δραστηριότητα εμπλέκεται σε μεγάλο βαθμό με τον πειραματισμό, με κάθε τεχνίτη να στοχεύει να ξεπεράσει τους συναδέλφους του. Σύμφωνα με την εμπειρία τους, η εμπορευματοποίηση έχει καταπνίξει αυτή τη δημιουργική δραστηριότητα. Ο Davies σημειώνει παρομοίως για τον ζωντανό πολιτισμό του κεντήματος στο νησί της Εσθονίας Muhu: '' χωρίς τις πιέσεις των εξωτερικών εμπορικών αγορών, οι γυναικές του νησιού απλά ανταγωνίζονταν μεταξύ τους για να παράγουν εγχώρια παραγωγή καλύτερη ποιότητας, ποικιλίας και χρώματος''. Αυτές οι άκρως ενδιαφέρουσες ιστορίες αμφισβητούν οποιεσδήποτε παραδοχές της ερασιτεχνικής πρακτικής ως συντηρητικής και της επαγγελματικής δραστηριότητας ως εγγενώς καινοτόμα. Συμπεράσματα σε αυτή την εργασία, προτείναμε την εξημέρωση ως μια πιθανή προσέγγιση για την αναζωογόνηση, που θα ήταν κατάλληλη σε περιπτώσεις όπου οι ερασιτέχνες έχουν τον χρόνο και την επιθυμία να συμμετάσχουν σε παραδοσιακές τέχνες. Αντλώντας απο 12 παραδείγματα, εντοπίσαμε 6 66

67 στρατηγικές εξημέρωσης: τεκμηριωμένη και σταθερή, πχ μια εργαλειοθήκη παρέχει τα υλικά και τις οδηγίες για τη δημιουργία ενός λειτουργικού αντικειμένου χρησιμοποιώντας παραδοσιακές τεχνικες. Διαδραστική και σταθερή, πχ ένα ονλαιν ''knitalong'' το οποίο συνδέει αυτούς που πλέκουν να ακολουθήσουν το ίδιο πατρόν για ένα καπέλο. Ζωντανή και σταθερή, όπως ένα drop-in εργαστήριο στο οποίο οι συμμετέχοντες μπορούν να δοκιμάσουν την τυπογραφία. Τεκμηριωμένη και πειραματική, όπως ένα βιβλίο που διευκολύνει τους πειραματισμούς μέσα σε μια παράδοση πλεξίματος. Διαδραστική και πειραματική, όπως ένα ονλαιν μάθημα που προωθεί την δημιουργική χρήση μιας παραδοσιακής τεχνικής κεντήματος. Ζωντανή και πειραματική, όπως οι περίοδοι διακοπών όπου οι συμμετέχοντες μπορούν να δουλέψουν παρέα με τους τοπικούς τεχνίτες και να σχεδιάσουν και να δημιουργήσουν ένα παραδοσιακό χαλί. Κάθε στρατηγική περιλαμβάνει έναν διαφορετικό συνδυασμό δραστηριοτήτων σχεδιασμού, και θα πρεπει να προσαρμοστεί ανάλογα με τις ιδιαίτερες συνθήκες του κάθε αναζωογονητικού προγράμματος-έργου. Η παρούσα εργασία αποτελεί έργο σε εξέλιξη: στο μέλλον υα ανατυξουμε και άλλο την οπτική μας και κατανόηση για την εξυμέρωση και τις στρατηγικές της, μαζί με άλλες προσεγγίσεις αναζωογόνησης, μέσω εκ βαθέων μελετών περίπτωσης και σχεδιατικών ερευνών. 67

68 Κεφάλαιο 4 Εισαγωγή Αυτο το κεφάλαιο περιγράφει μια έρευνα που χρηματοδοτήθηκε από το AHRC(Arts and Humanities Research Council:Συμβούλιο Ερευνών για τις Τέχνες και τις Ανθρωπιστικές Σπουδές) η οποία ερευνά το ρόλο του design στην ανάπτυξη και και ανανέωση του design, προϊόντων και πρακτικών πολιτιστικής σημασίας. Παρόλο που αυτά τα design, προϊόντα και πρακτικές θεωρούνται ασύμβατα με τη σύγχρονη κοινωνία, έχουν ισχυρούς ιστορικούς δεσμούς με κοινότητες και πολιτισμούς και έχουν πολλά να προσφέρουν για το μέλλον όσον αφορά τη βιωσιμότητα, την πολιτιστική ταυτότητα και την ευζωία (Gould, 2001). Η παρούσα έρευνα χρησιμοποιεί μεθόδους που σχετίζονται με το design για να μας καθορίσουν αν και πως το design μπορεί να έχει μια ουσιαστική συμβολή σ'αυτή την προσπάθεια ανανέωσης. Συγκεκριμένα, εστιάζουμε σε μορφές δημιουργικής οικολογίας οι οποίες είναι βαθιά ριζωμένες με τον τόπο, όπου τα πολιτισμικώς σημαντικά design, προϊόντα και πρακτικές αναδεικνύονται από τοπικές κοινότητες. Η εργασία μας άντλησε πληροφορίες από πολλά πρωτοποριακά παραδείγματα από δημιουργικές τοπικές κουλτούρες περιλαμβανομένων τριών στο Ηνωμένο Βασίλειο ( Graham and Brown Ltd, Blackburn, Morgan 68

69 Motor Company, Malvern, and Cyber Valley, Malvern), μια στις Ηνωμένες Πολικτείες (η πόλη των τεχνών στο Josephμ του Oregon) και μια στον Καναδά (η κοινότηταν των χειροτεχνών στο Crawford Bay, στην British Columbia). Η μελέτη αυτών των πρώτων παραδειγμάτων παρέχουν μια βάση για μια βαθειά μελέτη περιπτώσεων οι οποίες αποδείχτηκαν ιδιαιτέρως επιτυχείς στη διατήρη και ανανέωση του τοπικών πολιτιστικώς σημαντικων design, προϊόντων και πρακτικών. Το πεδίο έρευνας αποτέλεσαν η Santa Fe και τα περίχωρα του New Mexico στις ΗΠΑ και ειδικότερα η κληρονομιά της στην Ισπανική Τέχνη της Αποικιοκρατίας. Εδώ, η κυβερνητική πολιτική, η ιστορία, η μετανάστευση, η κουλτούρα,η μουσική, το design η τέχνη, ένα φεστιβάλ και η ταυτότητα του design συμβάλουν στην δημιουργία μιας μοναδικής δημιουργικής οικολογίας του τόπου. Για αυτή τη βαθειά μελέτη διεξάγαμε δεκαέξι ημιδομημένες συνεντεύξεις για την αναζήτηση βασικών πληροφοριών ώστε να καταγράψουμε τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής, καλλιτεχνικούς υπεύθυνους και χειροτέχνες από διάφορα πεδία πρακτικής, συμπεριλαμβανομένων υφαντουργίας, ξυλογλυπτικής, κατασκευής ειδών μεταλικών και λευκοσιδήρου, κεραμικής, μουσεία και πινακοθήκες. Από αυτά καταφέραμε να διεξάγουμε πληροφορίες σχετικά με συλλογές πολιτιστικώς σημαντικών προϊόντων και δημιουργίας πρακτικών και να σχηματίσουμε μια εικόνα των μεταξύ τους διασυνδέσεων και αλληλοεξαρτήσεων που συμβάλουν σε αυτή τη ζωντανή δημιουργική οικολογία. Αναγνωρίζουμτ τρία επιπέδα διάδρασης μεταξύ της δημιουργικής οικολογίας : 1) προϊόντα, 2) εξειδίκευση στη δημιουργία προϊόντων και 3) 69

70 αξίες που βρίσκονται πίσω από της πρακτικές δημιουργίας. Η κατανόηση αυτών των επιπέδων και της μεταξύ τους αλληλεπίδρασης απαιτεί δυο διαφορετικές προσεγγίσεις οι οποίες μπορεί να είναι αντίφατικές ακόμα και ανεπαρκείς. Η κατανόηση της υλικότητας της δημιουργίας ενός προϊόντος απαιτεί μια πιο αντικειμενική/ επιστημονική προσέγγιση που να είναι περιγραφική και επεξηγηματική. Από την άλλη, η εξειδίκευση και οι αξίες απαιτούν μια πιο εμπειρική προσέγγιση που να είναι πιο αναλυτική, οξυδερκής και αμφίπλευρη. Καταλήγουμε με μια ανασκόπηση των τρόπων με τους οποίους αυτές οι περιπτώσεις χρησιμοποιούνται ως πληροφορίες για την ευρύτερή μας έρευνα η οποία στοχέυει στη δημιουργία ενός πλαισίου για μια επιτυχή αναβίωση μέσω της εφαρμογής στρατηγικών design που θα οδηγήσουν στη δημιουργία τοπικής δημιουργικής οικολογίας. Σκοπός της έρευνας Γενικότερα, ο σκοπός αυτής της έρευνας είναι να ερευνήσει τα πολιτιστικώς σημαντικά design, τα προϊόντα και τις πρακτικές έτσι ώστε : να διερευνήσει πως το design μπορεί να συμβάλει ουσιαστικά στην ανάπτυξή και στην αναβίωση τους. να τα συσχετίσει με τις σημερινές ανάγκες του ανθρώπου. να αναπτύξει ένα πλαίσιο εργασίας για την ανάπτυξή τους και την αναβίωσή τους. Σ αυτό το σημείο δίνουμε τον ορισμό του design, των προϊόντων και των πρακτικών αντίστοιχα, παρακάτω: 70

71 ως «design» αναφέρονται τα διακριτά στοιχεία των προϊόντων που αναπαριστούν τον πολιτισμό όπως μοτίβα επιφανειών, σχήματα και τρισδιάστατες φόρμες. τα προϊόντα περιορίζονται σε αυτά που έχουν διάρκεια (όχι φαγητά και ποτά), κινητά (όχι κτίρια), απτά(όχι μουσική, χορό, γλώσσα ή θρησκεία) και οπτικοποιημένα (όχι βιβλία, σενάρια ή κείμενα). οι πρακτικές αναφέρονται σε δραστηριότητες που σχετίζονται με αυτά τα προϊόντα, για παράδειγμα, τη δημιουργία τους, τη χρήση και την προστασία τους. Επίσης, ο όρος «πολιτισμικώς σημαντικά» αναφέρεται εδώ σε παραδεδομένες αξίες( Kroeber and Kluckhohn 1952) οι οποίες είναι πρωτον, ουσιαστικές στον πολιτισμό και, δεύτερον, μεταφέρονται από τις προηγούμενες γενιές στις επόμενες. Αυτή η μεταβίβαση θεωρείται ζωτική για τη συντήρηση υπαρχουσών, πολιτιστικώς σχετικών γνώσεων, πεπεποιθήσεων και πολιτιστικής, συχνά θρησκευτικής ταυτότητας. Κατά τη διάρκεια της διαδικασίας μεταβίβασης, οι έννοιες και οι ερμηνείες του που σχημάτισαν τα άτομα, η κοινότητα και η κοινωνία συνολικά θα αλλάξουν και θα εξελιχθούν, έστω και αργά, με τα χρόνια. (Spencer-Oatey 2012). Παραδείγματα τέτοιων πρακτικών για αυτή την έρευνα μπορούν να βρεθούν σε όλο τον κόσμο, για παράδειγμα : τα μοτίβα των υφασμάτων του Korean Bojagi, του σκοτσέζικου Tartan, των συστάδων δέντρων της Αγγλίας και των θρησκευτικών απεικονίσεων Retablo στο Νέο Μεξικό. 71

72 Παραδείγματα Μελέτης Μελετώντας τα πολιτισμικός σημαντικά design, προϊόντα και πρακτικές, διαπιστώσαμε ότι έχουν αποκτήσει βαθιές ρίζες με τον τόπο. Αυτό συνέβη επειδή αυτά τα design, τα προϊόντα και οι πρακτικές που έχουν ακόμα και σήμερα μεγάλη επιτυχία προέκυψαν και εξελίχτηκαν βασιζόμενα σε μια βαθιά ριζωμένη παράδοση του τόπου. Αυτό μετατόπισε το κέντρο της ερευνάς μας από τα ατομικά design και προϊόντα σε τόπους που παρουσιάζουν πλούσια δημιουργική κουλτούρα. Με αυτό τον τρόπο καταφέραμε να βρούμε ποιοι είναι οι παράγοντες που συμβάλουν στη συνέχιση αυτής της παράδοσης και της παραγωγής τοπικής δημιουργικής οικολογίας. Με τον όρο «δημιουργική οικολογία» εννοούμε την αλληλεπίδραση μιας μεγάλης γκάμας πρακτικών, οργανισμών, πηγών, δραστηριοτήτων και σχέσεων που συμβάλουν να ανθίσουν τα πολιτιστικός σημαντικά design, προϊόντα και πρακτικές. Πέραν των εξωτερικών ή εξωθεν επιβεβαιωμένων παραγόντων, συμπεριλάβαμε στη μελέτη μας και ενδογενείς παράγοντες που πρέκυψαν διάβαζοντας της σχετική βιβλιογραφία και από τις παρατηρήσεις και συνεντεύξεις μας που περιλαμβάνουν προτεραιότητες, αντιλήψεις, αξίες και πεποιθήσεις όσων εμπλέκονται στη διατήρηση αυτών των πολιτιστικά σημαντικών παραδόσεων. Σε αυτό το μέρος θα περιγράψουμε συνοπτικά τα πρώτα μας παραδείγματα μελέτης που μας έδωσαν πληροφορίες για τη δημιουργική οικολογία, τα οποία όλα εμφανίστηκαν σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Η μελέτη και η βαθειά γνώση που αποκτήσαμε από αυτά τα πρώτα παραδείγματα, που βασίστηκαν 72

73 κυρίως σε πληροφόρηση από τρίτες πηγές, αποτέλεσαν τη βάση για την ανάπτυξη της σκέψης μας και της αντίληψής μας. Αποτέλεσαν επίσης βάση για την ανάπτυξη ενός προγράμματος για την απόκτηση των πρώτων δεδομένων έτσι ώστε να διερευνήσουμε τιν ιδέα της τοπικής οικολογίας σε μεγαλύτερο βάθος. Η Graham and Brown Ltd είναι μια εταιρεία ταπετσαρίας στο Blackburn, του Ηνωμένου Βασιλείου. Από την ίδρυσή της το 1946, η ύπαρξη αυτής της εταιρείας στο Blackburn είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη βαμβακοβιομηχανία η οποία ήταν ο βασικός τομέας οικονομίας της περιοχής. Η βαμβακο-βιομηχανία αναπτύχθηκε εδώ στα τέλη του 18ου αιώνα. Όμως στον 20ο αιώνα παρουσίασe βαθειά ύφεση παρόλο που ο εξοπλισμός επεξεργασίας βαβμακιού και το δυναμικό παρέμενε και διατηρούνταν στην περιοχή. Αυτή η ιστορία αποτέλεσε τη βάση για την ανάπτυξη της παραγωγής ταπετσαρίας αφού η τύπωση μοτίβων σε ταπετσαρίες είναι παρόμοιο σε εξοπλισμό και ικανότητες με την τύπωση μοτίβων σε βαμβακερά. Αυτό το παράδειγμα αποτελεί μια ενδιαφέρουσα υπόθεση καθώς αναδεικνύει πως μπορεί να αλλάξει μια επιχείρηση μέσα στο χρόνο βασισμένη στην ιστορική εξέλιξη της βιομηχανίας της περιοχής, ενώ παράλληλα παραμένη ριζομένη στην ιστορία και τις σχετικές τεχνικές και ικανότητες που είναι διαθέσιμες σε μια συγκεκριμένη περιοχή. 73

74 Η Morgan Motors είναι η μόνη οικογενειακή, Βρετανική, κατασκευάστρια εταιρία μηχανών η οποία παράγει στο ίδιο εργοστάσιο για πάνω από 100χρόνια. Ενώ η βιομηχανία κατασκευής αυτοκινήτων έχει υποστεί τεράστιες αλλαγές στη μαζική παραγωγή και την παγκόσμια υψηλή τεχνολογία, η Morgan Motors επιβίωσε και παράγει παραδοσιακά, 'χειροποίητα' μηχανοκίνητα αυτοκίνητα που εξάγονται παγκοσμίως. (Ranchhod and Gurau 2007). Κάθε στάδιο της διαδικασίας παραγωγής περιλαμβάνει υλικά (ξύλο φλαμουριάς και αλουμίνιο χρησιμοπιούνται για το πλαίσιο και το σώμα του αυτοκινήτου) που δουλέυονται και συγκεντρώνονται με το χέρι, πράγμα που αποτελεί υψηλής δεξιότητας τεχνική. Αυτή η τεχνική είναι βασική στη συνέχιση των παραδοσιακών, χειροτεχνικών πρακτικών για ένα υψηλό επίπεδο. Η συνέχισή της επιτυγχάνεται μέσω ενός προγράμματος μαθητείας που οργανώνει η εταιρία σε στενή συνεργασία με τους ντόπιους κατοίκους και τους θεσμούς. Συμβάλει επίσης στην ανάπτυξη της τοπικής παράδοσης δεξιοτεχνίας που υφίσταται στην κοινότητα. Γενικά, αυτή η εταιρία λειτουργεί ως βάση για το χτίσιμο της παραδοσιακής κουλτούρας τεχνικής στην περιοχή ως πάροχος ποιοτικής δουλειάς, ο οποίος συμβάλει θετικά στην απασχόληση στην τοπική οικονομία. 74

75 Επιπλέον, το μοντέλο της οικογενειακής επιχείρησης επιτρέπει την πιο ανεξάρτητη λήψη αποφάσεων βασιζόμενη σε ηθικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές αξίες και όχι στην αύξηση του κέρδους των μετόχων. Η Cyber Valley στο Malvern του Η.Β.είναι ένα καλό παράδειγμα του πως η ιστορική συγκυρία οδήγησε στην ίδρυση ενός χώρου υποδοχής ανεξάρτητων και αλληλοσυνδεόμενων εταιριών οι οποίες κάποιες φορές δουλεύουν ανεξάρτητα και κάποιες φορές συνεργατικά. Σε αυτή την περίπτωση η εξείδικευση δεν συνδέεται με παραδοσιακές καλλιτεχνικές πρακτικές αλλά με την ασφάλεια της 'κυβερνο-άμυνας'. Ο λόγος για τον οποίο αυτές οι υψηλου επιπέδου επιστημονικές εταιρίες εγκαταστάθηκαν στο Malvern συνδέεται άμεσα με τα γεγονότα του Β' Παγκοσμίου Πολέμου (Β' Π.Π.) Το εργαστήριο έρευνας που ανέπτυσε την τεχνολογία των ραντάρ στον Β'Π.Π. μεταφέρθηκε εκτός Λονδίνου σε αυτή την αγροτική περιοχή για να είναι ασφαλές από τους βομβαρδισμούς. (Day 2014). Έκτοτε η εξειδίκευση αναπτύχθηκε και προσαρμόστηκε για να αντιμετωπίσει νέες απειλές 75

76 ασφάλειας ειδικά στο κυβερνο-έγκλημα- και χάρη στην κυβερνητική πολιτική, πολλές από τις πρώην κρατικές εταιρίες ιδιοτικοποιήθηκαν. Αργότερα προστέθηκαν μικρές εταιρίες και αφού αποτελούσε κέντρο εξειδίκευσης προστέθηκαν νέα είδη εξειδίκευσης. Συνεπώς, η υψηλή συγκέντρωση Μικρών και Μεσαίων Επιχειρήσεων (ΜΜΕ) στην περιοχή βοήθησαν στην ανάπτυξη συνεργατικών δραστηριοτήτων της κατασκευής και σχεδιασμού σχετικών προϊόντων και υπηρεσιών. Αυτό οδήγησε στην ανάπτυξη μιας δημιουργικής οικολογίας μιας σύγχρονης, μη-τεχνικής εταιρίας ασφάλειας του κυβερνοχώρου, συγκεντρωμένη σε μια περιοχή. Η πόλη Joseph, στο Oregon των ΗΠΑ είναι μια πόλη καλλιτεχνών και άλλο ένα παράδειγμα δημιουργικής οικολογίας που αναδύθηκε από ένα μέρος. Μέχρι τη δεκαετία το '80 η βασική οικονομία αυτής της πόλης ήταν η ξυλοβιομηχανία. Όμως, αυτή κατέρευσε, η ανεργία ανέβηκε στα ύψη και η πόλη ερείμωσε. Ούσα σε οικονομική εξαθλίωση το κόστος ιδιοκτησίας 'έπεσε' και η πόλη έγινε μια πιθανή τοποθεσία για καλιτέχνες οι οποίοι είχαν σχετικά πενιχρά οικονομικά μέσα. Εδώ η επεξεργασία χαλκού αποτέλεσε τη βάση για την οικονομική αναβίωση της πόλης. Τη δεκαετία του '80 ένα καλό χυτήριο χαλκού ιδρύθηκε στην πόλη. Και άλλα χυτήρια ακολούθησαν και από τότε απέκτησε μια εθνική φήμη για την επεξεργασία χαλκού από υψηλή ποιότητα πατίνα. Αυτά τα χυτήρια καθώς και η φυσική ομορφιά του τοπίου προσέλκυσαν και άλλους καλλιτέχνες στην πόλη (Baer and Scott 2015). Τα χυτήρια που δημιουργήθηκαν από καλλιτέχνες, παράγουν τη δική τους 76

77 δουλειά καθώς και άλλων και έτσι, στον κεντρικό δρόμο άνοιξαν γκαλερί για να εκθέτουν και να πωλούν τα έργα τους. Αυτό προσέλκυσε την προσοχή όχι μόνο καλλιτεχνών χαλκού αλλά και ζωγράφους, κεραμίστες, γλύπτες κτλ. Έχει πια αποτελέσει μια πλούσια καλλιτεχνική κοινότητα με υψηλή πρόσελκυση καλλιτεχνών, γκαλερί και φεστιβάλ. Για παράδειγμα, κάθε Αύγουστο λαμβάνει χώρα το Bronze, Blues & Brews Festival μεταξύ άλλων καλλιτεχνικών δράσεων που οργανώνονται κατά τη διάρκεια του χρόνου, προσελκύοντας τουρίστες οι οποίοι με τη σειρά τους ενισχύουν οικονομικά τις τέχνες και τον πολιτισμό στην πόλη. Το Crawford Bay, στην British Columbia του Canada είναι μια μικρή αλλά αναπτυσόμενη πόλη γνωστή για την ζωντανή κουλτούρα τεχνών και τεχνιτών από την τοπική κοινότητα καλλιτεχνών. Πιθανώς το πιο γνωστό δημιούργημα είναι η κατασκευή χειροποίητης τρίχινης σκούπας από την εταιρία Northern Woven Broom Company. Υπάρχει επίσης ένας σιδηρουργός, ένας αγγειοπλάστης, ένας υφαντουργός, ένας τεχνίτης φυσητού γυαλιού και ένας καλλιτέχνης σμάλτου σε χαλκό, ένας κατασκευαστής σέλλας (σαγματοποιός) και κοσμημάτων. Παρόλο που ο πληθυσμός φτάνει μόλις τα τετρακόσια άτομα σε αυτήν την κοινότητα, αυτό το παράδειγμα μαρτυρά πως η δημιουργική οικολογία μπορεί να έχει επιτυχία αν βασιστεί σε στενές συνεργασίες μεταξύ καλλιτεχνών, καταστημάτων, γκαλερί, καφέ, εστιατορίων, ξενοδοχείων κτλ. Πρώτα ευρήματα από την μελέτη των παραδειγμάτων 77

78 Τα παραπάνω παραδείγμα αποδεικνύουν επιτυχημένες περιπτώσεις για τη δημιουργία και διατήρηση της οικολογίας δημιουργικών πρακτικών που είναι ριζωμένες σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Αντιπροσωπεύουν διάφορα μεγέθη και ποικίλες τοποθεσίες καθώς και διαφορετικά μέσα δημιουργίας φόρμες παραγωγής και είδη εξειδίκευσης και πρακτικής. Επίσης, αντιπροσωπεύουν υγιείς και ανθίζουσες κουλτούρες. Όμως υπάρχουν διαφορετικά χαρακτηριστικά και παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχία τους. Συγκεκριμένα, το παράδειγμα της Graham and Brown Ltd υπογραμμίζει τη σημασία των ιστορικών γεγονότων, της παράδοσης και της υπάρχουσας ικανότητας του τόπου και της προσαρμογής του στις μεταβαλόμενες ανάγκες και αγορές π.χ.η γνώσεις και οι ικανότητες στην τύπωση μοτίβων υφασμάτων προσαρμόστηκε στην παραγωγής ταπετσαρίας, κατά τη διάρκεια της μεταβολής της πόλης Blackburn από πόλη του βαμβακιού σε μια σύγχρονη βιομηχανική πόλη. Παρόλα αυτά, αυτή η ιστορική εξέλιξη ήταν εμφανώς απρογραμμάτιστη και συμπτωματική. Αυτό το στοιχείο της τύχης μπορεί να επηρεάσει αρκετά την ανάδυση δημιουργικής οικολογίας. Στο παράδειγμα της Morgan Motors Company, είνα ζωτικής σημασίας ότι η παράδοση και η κουλτούρα μέσω της οργάνωσης εκτιμήθηκαν ιδιαίτερα αφού και οι δυο βασίζονται στην τεχνική. Αυτή η αξία που βασίζεται στην τεχνική δημιουργούν επίσης μια βάση για τη λήψη αποφάσεων, η οποία περιλαμβάνει μια ισχυρή δέσμευση σε ηθικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά στοιχεία για να διατηρήσουν την επιχείρησή τους και όχι σε κίνητρα που στηρίζονται στο κέρδος και την επιθυμία να αυξάνονται και να επεκτείνονται συνεχώς. 78

79 Στο παράδειγμα της Cyber Valley, το μέσο δημιουργικής πρακτικής είναι οι υπηρεσίες που βασίζονται περισσότερο σε συσσωρευμένη γνώση και εξειδίκευση παρά σε χειροπιαστά προϊόντα. Χάρη στην εγγύτητα των εταιριών μεταξύ τους, η γνώση και εξειδίκευσή τους μοιράζονται εύκολα μεταξύ τους και συλλογικά, διευκολύνοντας μια συλλογική ανάπτυξη μέσω της συνεργασίας παρά μέσω του ανταγωνισμού. Εδώ, βρίσκουμε ανταγωνισμό και ανεξάρτητη εταιρία μαζί με συνεργασία και σύμπραξη. Όπως με το παράδειγμα της Graham and Brown Ltd, έτσι κι εδώ, η βάση για την εξειδίκευση και τη δημιουργική οικολογία στο Malvern χτίστηκε από ιστορικά γεγονότα και τυχαία γεγονότα. Τα δυο τελευταία παραδείγματα της πόλης καλλιτεχνών, το Joseph και η κοινότητα των τεχνιτών στο Crawford Bay επισημαίνουν την ανάπτυξη της τοπικής κουλτούρας της Τέχνης και Χειροτεχνίας ως αποτέλσμα μιας συλλογικής προσπάθειας στη δημιουργία μιας κοινότητας καλιτεχνών μέσω της ανεξάρτητης και συνεργατικής εργασίας. Ο ρόλος της δημιουργία χώρος για τη συγκέντρωση και συνάντηση πιθανών πελατών ήταν επίσης σημαντική όπως οι γκαλερί, τα καταστήματα, τα μουσεία, τα φεστιβάλ κ.ά. Από την αρχική έρευνα αυτών των παραδειγμάτων, εντοπίσαμε κάποιους σημαντικούς παράγοντες για την ανάδυση της δημιουργικής οικολογίας, που προέκυψαν από ένα ή περισσότερα παραδείγματα. Επίσης αυτά τα πέντε παραδείγματα έχουν κοινά τρία βασικά στοιχεία της δημιουργικής οικολογίας: προϊόντα- design και υλικά (υλικότητα), γνώση και ικανότητες για την δημιουργία προϊόντων (εξειδίκευση) και άλλοι παράγοντες (αξίες). Αυτά συνοψίζονται στον Πίνακα 1 στην επόμενη σελίδα. 79

80 Προϊόν (υλικότητα) Γνώσεις και ικανότητες (εξειδίκευση) Ενυπάρχοντες παράγοντες (αξίες) Graham and Brown Ltd, Ταπετσαρίες μοτίβα Τύπωση μοτίβων παραγωγή Παράδοση και προσαρμογή ιστορικές συνθήκες παράγοντας τύχη Μorgan Motors Company Αυτόκίνητα σχεδιασμός μοντέλων υλικά Δεξιοτεχνία, χειρονακτική εργασία, μαθητεία, γνώση υλικών και τεχνικής Παράδοση και κουλτούρα βασισμένη στη τεχνική λήψη αποφάσεων βασισμένη σε αξίες και όχι στο κέρδος Cyber Valley Υπηρεσίες ασφάλειας του κυβερνοχώρου Γνώσεις και δεξιότητες στην αντιμετώπιση του κυβερνοεγκλήματος Ανεξαρτησία και συνεργασία ανταγωνισμός και συνεργασία Joseph πόλη καλλιτεχνών Τέχνες και χειροτεχνία (χύτευση χαλκού) Τεχνική δεξιότητα σε διάφορες μορφές τέχνης κυρίως χυτήρια χαλκού Συλλογική προσπάθεια Crawford Bay κοινότητα καλλιτεχνών Τέχνες και χειροτεχνία (χειροποίητες σκούπες) Τεχνικές δεξιότητες σε διάφορες μορφές τέχνης ποίητες Πίνακας 1 Αυτά τα πρώτα ευρήματα αποτέλεσαν τη βάση για την διεξοδικότερη υπόθεση εργασίας μας στη Σάντα Φέ όπου η Ισπανική Τέχνη της Αποικιοκρατίας ακόμασ συνεχίζεται και ανθεί. Ιδιαίτερη 80

81 έμφαση θα δοθεί στην επικύρωση αυτών των πρώτων ευρημάτων από δευτερεύουσες πηγές χρησιμοποιοώντας πληροφορίες που συλλέχτηκαν από το πρώτο πεδίο έρευνας. Κεφάλαιο 4 Υπόθεση εργασίας : Ισπανική Τέχνη της Αποικιοκρατίας, Σάντα Φε, Νέο Μεξικό, ΗΠΑ. Η Σάντα Φε επιλέχθηκε ως πεδίο έρευνας επειδή έιναι γνωστή για την ακμάζουσα κοινότητα τεχνών και χειροτεχνιών και βασίζεται στη μακρά ιστορία της Ισπανικής Αποκιοκρατίας, η οποία επηρέασε και διαμόρφωσε την κουλτούρα της και αισθητικά χαρακτηριστικά των τεχνών και χειροτεχνιών. Επίσης η ζωντανή κουλτούρα της πόλης προκύπτει από τη μείξη τριών διαφορετικών λαών: του Ισπανικού, του Ινδιάνικου και του Αγγλικού. Σκοπός της επίσκεψής τους στη Σάντα Φε και την περιοχή του Βορείου Νέου Μεξικού ήταν να μελετήσουμε την Ισπανική Κουλτούρα Τεχνών και Χειροτεχνιών και να κατανοήσουμε την επιτυχία των παραδοσιακών Τεχνών και χειροτεχνιών της περιοχής. Οργανώθηκε ένα ενδεκαήμερο ταξίδι στο πεδίο έρευνας της Σάντα Φε, διεξάγοντας δεκαέξι συνεντεύξεις με εικοσιδύο συμμετέχοντες καθώς και μια σειρά επισκέψεων στην περιοχή. Στους συμμετέχοντες περιελαμβάνοντας καλλιτέχνες και χειροτέχνες, ιδιοκτήτες γκαλερι, διευθυντές μουσείωμ και πολιτικούς ιθύνοντες. Ειδικότερα οι τεχνίτες χειροποίητων έργων που 81

82 συμμετείχαν δουλεύουν δε διάφορες μορφές τέχνης όπως, υφαντουργία, ξυλογλυπτική, ζωγραφική retablo ( μικρές ξύλινες θρησκευτικές συνθέσεις) και ζωγραφική και γλυπτική bulto ( μικρά ξυλόγλυπτα θρησκευτικού περιεχομένου). Στα επόμενα μέρη περιγράφουμε τα πρώτα ευρήματα, σκέψεις και παρατηρήσεις υπό τους παρακατώ επιμέρους τίτλους: συνέχιση της παράδοσης Τεχνών και χειροτεχνιών ανανέωση μέσω της παράδοσης κίνητρα και μάθηση προυπάρχουσες αξίες και πεποιθήσεις αγορές- μέρη για πώληση και δημόσιες σχέσεις και συμπτωματικά στοιχεία ιστορικές και γεωγραφικές περιστάσεις. Συνέχιση της Παράδοσης Τεχνών και Χειροτεχνιών Ανακαλυψαν ότι στις περισσότερες περιπτώσεις οι καλλιτέχνες και οι χειροτέχνες είχαν το εργαστηριό τους μέσα στο σπίτι τους, εσωτερικά ή στον κήπο. Αυτό σημαίνει ότι από πολύ μικρή ηλικία τα παιδιά τους μπορούσαν να δουν και να συνηθίσουν στην εικόνα της άσκησης της τέχνης ή της χειροτεχνίας που ασκείται από τους γονείς ή τους παπούδες τους τέτοιου είδους πρακτικές ήταν εξολοκλήρου οικογενειακές και κανονικές. Σε μια περίπτωση, μια υφαντουργός στη Nambe του Νέο Μεξικό, μαζί με το εργαστήριό της στο ισόγειο του σπιτιού είχε και δυο μεγάλους δικούς της αργαλειούς για δική της χρήση καθώς και έναν μεσαίου μεγέθου και έναν μικρό για τα εγγόνια της. Μάθαμε ότι, επειδή τα παιδιά της ήταν εξοικειωμένα 82

83 με τις χειροτεχνίες από μικρά, ακόμα και αν δεν ασχολήθηκαν με τις τέχνες και τις χειροτεχνίες ως έφηβοι ή νεαροί ενήλικες είχαν πιθανότητες να ασχοληθούν με αυτό αργότερα στη ζωή τους. Πολλοί από τους ανθρώπους με τους οποίους μιλήσαμε είχαν αρχίσει αυτή την πρακτική γύρω στα τριάντα τους ή αργότερα ενώ όσο είναι νέοι τους ενδιαφέρουν άλλα πράγματα όπως να πάνε κολέγιο, να βρούν δουλειά, να παντρευτούν να κάνουν παιδιά κτλ. Ανανέωση μέσω της Παράδοσης Αυτή η κοινωνικοποίηση μέσω της πρώιμης έκθεσης στην παραδόση και στην κουλτούρα των τεχνών ήταν ένας σημαντικός παράγοντας για τους καλλιτέχνες που συμμετέχουν είτε ήταν στο οικογενειακό περιβάλλον ή στην ευρύτερη κοινότητα. Όμως αυτές οι πρακτικές δεν αφορούσαν πάντα την προσκόλληση σε προηγούμενες πρακτικές και στη συνέχιση με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, με τις ίδιες ακριβώς προσεγγίσεις και προϊόντα από τις προηγούμενες γενιές. Πολλοί καλλιτέχνες αναγνώρισαν ότι η παράδοση μεσω της πρακτικης τους εξελισόταν πάντα δια μέσω των χρόνων, είτε από γενιά- σε γενιά ή από τον δημιουργό ατομικά. Για κάποιους, ήταν λίγο πολύ ένας αναπόφευκτος δρόμος λόγω των αλλαγών στις διαθέσιμες πηγές ή στα ατομικά στυλ, ενώ για άλλους οι αλλαγές ήταν επιβεβλημένες για τη συνέχιση της παράδοσης μέσω της προσαρμογής της για τη δημιουργία νέων πραγμάτων. Αυτό ακριβώς δήλωσε ένας ξυλογλύπτης στη Σάντα Φε : ήθελα να πάρω αυτές τις παραδοσιακές μεθόδους και τα υλικά και να δείξω 83

84 στοςυ ανθρώπους ότι μπορείς να τιμάς την παράδοσή σου, μπορείς να συνεχίσεις να χρησιμοποιείς αυτές τις παλιές μεθόδους για να δημιουργήσεις νέα έργα. Κι αυτό ήταν σημαντικό για μένα καθώς και το τί γίνεται στον κόσμο γύρω μας, πως μπορείς να εισάγεις ή να ξαναεισάγεις μια παλιά μορφή τέχνης και είτε να την κάνεις νέα ξανά ή πιο ενδιαφέρουσα στο θεατή. Κίνητρα και Μάθηση Κάποιοι καλλιτέχνες είδαν τις τέχνες και την χειροτεχνία ως βασική μορφή απασχόλησης και πηγή εισοδήματος. Όμως, για άλλους, η ενασχόληση με τις τέχνες ήταν μια μερική απασχόληση και μόνο μια επιπλέον πηγή εισοδήματος. Ήταν κάτι που έκαναν τα απογεύματα ή τα σαββατοκύριακα. Άλλοι ασχολούνται ή επεκτείνουν την πρακτική τους όταν συνταξιοδοτούνταν. Ειδικά για αυτούς, βρήκαμε ότι το κίνητρο ήταν η πρακτική, η παράδοση και η κοινότητα ενώ το εισόδημα ήταν δευτερεύουσας σημασίας. Τους ενδιέφερε να είναι καλλιτεχνικοί, δημιουργικοί, παραγωγικοί, να συμβάλλουν στη συνέχιση της παράδοσης ή απλά να εκφράζουν την πίστη τους. Μάθαμε ότι πολλοί από τους καλλιτέχνες εμπορεύονται τα έργα τους με άλλους καλλιτέχνες και συχνά διακοσμούν υπερβολικά τα σπίτια τους με αυτές τις θρησκευτικές αναπαραστάσεις και τα γλυπτά. Σε πολλές περιπτώσεις αφιερωματικά κεριά και βωμοί σε σπίτια είχαν σημαντική θέση στο χώρο ή 84

85 στην είσοδο των σπιτιών τους. Το κίνητρό τους να συνεχίσουν την παράδοση φαίνεται από τον τρόπο με τον οποίο έμαθαν την τέχνη. Πολλοί από τους καλλιτέχνες που ρωτήσαμε ανέδειξαν τη σημασία της συνεχούς μάθησης και έμπνευσης. Τα ακόλουθα λόγια είναι μιας υφαντουργού η οποία ήταν δασκάλα και είναι αυτοδίδακτη, περιγράφοντας πόσο σημαντικό ήταν για αυτήν να μάθει να χρησιμοποιεί παραδοσιακά υλικά και παραδοσιακές τεχνικές. Έκανε επίσης έρευνα από βιβλία και μουσεία. Έμαθα ό,τι μπορούσα και υπάρχουν βιβλία και μελέτες για όλα τα είδη. Έτσι τα πρόβατα Churro ήταν αυτά που χρησιμοποιούνταν της εποχή της Αποικιοκρατίας και είπα ότι αν είναι να υφάνω και να δουλέψω θα το κάνω όσο το δυνατόν πιο κοντά στις παραδοσιακές τεχνικές. Ενώ διαβάζουν και μαθαίνουν μόνοι τους πως να διατηρήσουν τις παραδοσιακές πρακτικές οι καλλιτέχνες δεσμεύτηκαν επίσης να παραδώσουν τη γνώση τους στην επόμενη γενιά και να διδάξουν τους μελλοντικούς καλιτέχνες. Μάθαμε από τις συνεντεύξεις ότι πολλοί καλλιτέχνες είχαν μακρά καριέρα στη διδασκαλία και εκπαίδευση μαθητών και/ ή γενικότερο κοινό και να διδάσκουν σε διάφορες ηλικιακές ομάδες μέσω διαφόρων εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Υπάρχουσες αξίες και πεποιθήσεις Μάθαμε ότι η Ισπανική Τέχνη της Αποικιοκρατίας διαμορφώθηκε από καλλιτέχνες με βαθιά πίστη στην Καθολική θρησκεία και αυτό αντανακλάται 85

86 στα κίνητρα και στη φύση της δουλειάς τους τα θέματα. Ενυπάρχει και διαμοιράζεται ένα σύνολο σημαντικών πεποιθήσεων που βοηθούν στη διατήρηση της εργασίας. Η σημασία της θρησκείας και της πίστης στη δημιουργική εργασία περιεγράφηκε από έναν ξυλογλύπτη στο Taos του Νέο Μεξικό. Πιστεύω ότι (η θρησκεία) παίζει σπουδαίο ρόλο, εννοώ ότι είναι κομμάτι του περιβάλλοντός μας και υπάρχει σημαντική πνευματική επιρροή... Σίγουρα, για μένα, αυτό όλο είναι μέρος ενός ουσιαστικού στοιχείου λαό συμμετέχω με όλους τους αγίους μου όπως όλοι στο Νέο Μεξικό όπου ανάβεις ένα κερί σε αυτούς ή λες μια προσευχή. Ωστόσο ο ίδιος καλλιτέχνης επεσήμανε ότι τα έργα που δημιουργεί δεν είναι αυστηρά θρησκευτικής φύσης, δεν χρησιμοποιούνται όλα στις Εκκλησίες ή σε άλλα θρησκευτικά γεγονότα, αλλά συνδέονται στενά με τις καθημερινές ζωές των ανθρώπων. Όμως, τα θρησκευτικά στοιχεία ενυπάρχουν στα θέματα των έργων του παρά τα λειτουργικά. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι βρίσκουν ότι υπάρχει σχέση με αυτά τα θέματα στη δουλειά του και στοιχεία της καθημερινής ζωής τους. Για παράδειγμα, αυτό ο καλλιτέχνης έφτιαχνε bultos τα οποία κάποιες φορές περιέγραφαν φαινομενικά σύγχρονες σκηνές. Ένα παράδειγμα ήταν αυτό ενός άνδρα σε μια μηχανή που φεύγει οδηγώντας από το σπίτι με τη γυναίκα να τον χαιρετά από την πόρτα. Μας εξήγησε ότι αυτό το κομμάτι παραγγέλθηκε από ένας λάτρη των μηχανών αλλά παράλληλα περιέγραφε μια παραδοσιακή ιστορία του αγίου Columbanus ο οποίος αφήνει το σπίτι της μητέρας του. 86

87 Αγορές- μέρη πωλήσεων και κοινωνικών επαφών Υπάρχουν πολλές δράσεις καλλιτεχνών με διάφορα θέματα όλο το χρόνο αγορές, εκθέσεις, φεστιβάλ κτλ. Υπάρχουν δράσεις όπου οι καλλιτέχνες μπορούν να επιδείξουν τη δουλειά τους κυρίως για επιχειρηματικούς σκοπούς. Όμως, οι περισσότεροι καλλιτέχνες με τους οποίους μιλήσαμε, υπογράμμισαν τη μεγάλη σημασία συμμετοχής του σε αυτές τις δράσεις όχι μόνο για να πωλήσουν αλλά και να συγκεντρωθούν και να γνωρίσουν άλλους καλλιτέχνες και να μοιραστούν ιδέες. Επομένως, αυτές οι δράσεις και οι εκδηλώσεις αποτελούν εστίες κοινωνικών επαφών και συνεργασιών, διευκολύνοντας την ανάπτυξη της δημιουργικής οικολογίας. Η Ισπανική Αγορά αναφέρεται από τους περισσότερους ως η κύρια δράση στην οποία εργάστηκαν και από την οποία κέρδισαν σημαντικό ποσό από το ετήσιο εισόδημά τους. Για όσους είχαν άλλες πηγές εισοδήματος (π.χ. συνταξη) οι αγορές είναι πιο σημαντικές για να γνωρίσουν κόσμο, να διδάξουν και να διδαχθούν και να δουν άλλους καλλιτέχνες παρά για να κερδίσουν χρήματα. Για όλους τους Ισπανούς Καλλιτέχνες της Αποκιοκρατικής Τέχνης, η Ισπανική Αγορά η οποία έχει αυστηρούς κανόνες και στάνταρ ποιότητας, είναι μια αναγνώριση για και επιβεβαίωση της τέχνης ή της τεχνικής τους. Το να επιλεχθεί κανείς στη Ισπανική Αγορά θεωρείται επιτυχία καθώς επιβεβαιώνει και πιστοποιεί το επίπεδο και την ποιότητα της δουλειάς τους και προσδίδει κύρος. 87

88 Συμπωματικές - ιστορικές και γεωγραφικές συνθήκες Ένας από τους τυχαίους παράγοντες της δημιουργικής οικολογίας στη Σάντα Φε, είναι η άφιξη του σιδηροδρόμου στην περιοχή το 19ο αιώνα. Πέρασε απο το Albuquerque, μια γειτονική πόλη, άλλα άφησε εκτός δικτύου τη Σάντα Φε για 18 μίλια. Καθώς απομονώθηκε και είχε πολύ λίγες φυσικές πηγές οι ντόπιοι έπρεπε να είναι πολύ αυτάρκεις και ευρηματικοί. Επίσης, η μακρά ιστορία της Ισπανικής Αποικιοκρατίας δημιούργησε μια ξεχωριστή μορφή Καθολικισμού και μια βαθιά σειρά πεποιθήσεων και αξιών. Όταν ρωτήσαμε έναν ιστορικό της Σάντα Φε μας επιβεβαίωσε ότι αυτοί οι απρόσμενοι παράγοντες συνέβαλαν στη διαμόρφωση και διατήρησ μιας μοναδικής κουλτούρας στην περιοχή. Επεσήμανε επίσης ότι η γεωγραφική απομόνωση της πόλης προσέλκυσε πάρα πολλούς ανθρώπους που δεν μπορούσαν να ζήσουν στη σύγχρονη αμερικανική κοινωνία. Αυτοί οι άνθρωποι υποστήριξαν τους ντόπιους καλιτέχνες να συνεχίσουν τις εργασίες τους υποστηρίζοντας και αγοράζοντας τα έργα τους. Εύρηματα και αξιολόγηση Τα ευρήματα από την έρευνά μας στη Σάντα Φε συνοψίζονται στον Πίνακα 2, μαζί με τα αρχικά ευρήματα από τα παραδείγματα μελέτης. Επισημαίνεται ότι οι υποθέσεις εργασίας της Σάντα Φε αντανακλούν τα αρχικά ευρήματα από 88

89 τα πέντε παραδείγματα μελέτης. Από τη διερεύνηση των παραδειγμάτων μελέτης και την εις βάθος υπόθεση εργασία στη Σάντα Φε, εντοπίζουμε τρια επίπεδα αλληλεπίδρασης με τη δημιουργική οικολογία: 1) προϊόντα, 2) εξειδίκευση στη δημιουργία προϊόντων και 3) αξίες που ενυπάρχουν με τη δημιουργική πρακτική (τίτλοι κατηγοριών Πίνακα 1). για να το περιγράψουμε λεπτομερώς, τα προίόντα εδώ αναφέρονται στα μέσα δημιοουργίας, τεχνικής ή όχι η εξειδίκευση αναφέρεται στη γνώση και την εμπειρία που συνδυάζονται με τις σχετικές δεξιότητες δημιουργίας προϊόντων οι αξίες υποστηρίζουν τις δημιουργικές πρακτικές των ανθρώπων ενός τόπου, συμπριλαμβανομένων των υποκείμενους παράγοντες που συμβάλουν στην ανάδυση δημιουργικής οικολογίας. Δεδομένης της διαφορετικής φύσης αυτών των επιπέδων και της δυσκολίας υπολογισμού τους, είναι πιθανόν να χρειάζονται διαφορετικές προσεγγίσεις για να τα κατανοήσουμε αυτά και τις αλληλεπιδράσεις τους. Για να γίνουμε σαφείς, η κατανόηση αυτών των επιπέδων και της αλληλεπίδρασής τους απαιτούν δυο διαφορετικές προσεγγίσες που μπορεί να αποδειχτούν αντιφατικές και ανεπαρκείς. Η κατανόηση της υλικότητας της δημιουργίας προϊόντων και των σχετικών δεξιοτήτων μπορεί να απαιτεί μια πιο αντικειμενική /επιστημονική προσέγγιση που να είναι περιγραφική και αναλυτική. Από την άλλη, η εξειδίκευση ( που βασίζεται σε γνώσεις και εμπειρία) και οι αξίες απαιτούν μια πιο εμπειρική προσέγγιση. Αυτή είναι ερμηνευτική, εμπειρική, βασιζόμενη σε αξίες και σχετιζόμενη με πολιτιστικές και πνευματικές έννοιες. 89

90 Συμπεράσματα Από τα παραπάνω διαπιστώνουμε ότι μια ποικιλία παραγόντων συμβάλλουν στην ανάδυση της δημιουργικής οικολογίας σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Κάποιοι από αυτούς σχεδιάστηκαν και προωθήθηκα συνειδητά όπως στην περίπτωση της τοπικής πολιτικής στη Σάντα Φε, και μέσω των συνεργασιών και της ανάπτυξης αγοράς. Άλλοι, είναι πιο συμπτωματικοί όπως ιστορικά γεγονότα και γεωγραφικές συνθήκες. Η έρευνά μας συνεχίζεται αυτή τη στιγμή σχεδιάζουμε μια χωρική, θεματική και χρονική οπτικοποιήση της δημιουργικής οικολογίας ώστε να κατανοήσουμε καλύτερα τις συσχετίσεις, και σε μελλοντικές δημοσιεύσεις μας θα αναπτύξουμε σαφέστερα αυτούς τους παράγοντες που σχεδιάστηκαν συνειδητά, προκειμένου να αναπτύξουμε υλοποιήσιμες στρατηγικές για την αναβίωση των πολιτιστικός σημαντικών σχεδίων, προϊόντων και πρακτικών. 90

91 Κεφάλαιο 5 Χειρώνακτικα επαγγέλματα στην Ελλάδα Στην εποχή που ζούμε και λόγο της αύξησης της αστικοποίησης, τα παραδοσιακά επαγγέλματα βρίσκονται σε παρακμή και δεν είναι στις άμεσες προτιμήσεις των νέων στην επιλογή επαγγελματικού προσανατολισμού. Στόχος είναι να αναδείξουμε την αξία των παραδοσιακών επαγγελμάτων να τα φέρουμε σε επαφή με τους νέους σχεδιαστές και να τα εντάξουμε στην καθημερινή μας ζωή. Από παλιά στην Ελλάδα έδιναν μεγάλή σημασία στην εκμάθηση των νέων στα χειρωνακτικά επαγγέλματα. Για να φτάσει κάποιος στη βαθμίδα του μάστορα και στη συνέχεια να έχει το δικαίωμα να δουλέψει σε δικό του εργαστήρι, μόνος του η συνεταιρικά, όφειλε από μικρός να μαθητεύσει σε κάποιο συντεχνιακό μέλος, το καθορισμένο από τη συντεχνία χρονικό διάστημα, ώστε να μεταπηδήσει αρχικά στην επόμενη επαγγελματική βαθμίδα του βοηθού εργασίας και σε δεύτερη φάση να κριθεί ικανός για την απόκτηση της μαστοριάς (τέχνης και τεχνικής). Όπως προκύπτει από τα σχετικά έγγραφα της εποχής αλλά και από την προφορική παράδοση, η συντεχνιακή μαθητεία στο πρώτο της στάδιο ήταν και μακρόχρονη και κοπιαστική. 91

92 Τήνος Στην Τήνο, συγκεκριμένα στο χωριό Πύργος υπάρχει έντονη η παράδοση της μαρμαρότεχνίας παρόλα αυτά με το πέρασμα των χρόνων όλο και λιγότεροι νέοι είναι πρόθυμοι να μυηθούν στα μυστικά της τέχνης του μάρμαρου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την σταδιακή εξάλειψη των μαρμαροτεχνών. Στόχος είναι να αναπτυχθούν στρατηγικές σχεδιασμού για την αναζωογόνηση των πολιτιστικών σχεδίων, προϊόντων και πρακτικών, η δημιουργία μιας οικολογικής διαδρομής με προορισμό την εδραίωση των παραδοσιακών τεχνών στην καθημερινή ζωή. Αρχικά πρέπει να κατανοήσουμε τις ρίζες της μαρμαρότεχνίας και την ιστορία της. Ιστορία της Τήνου Μάρμαρο Το μάρμαρο είναι πέτρωμα αποτελούμενο από ασβεστίτη (CaCO3) ή και από το συνδυασμό των ορυκτών ασβεστίτη (CaCO3) και δολομίτη ((Ca,Mg) (CO3)2) και έχει δημιουργηθεί από την μεταμόρφωση ασβεστόλιθων, δηλαδή ιζηματογενών ανθρακικών πετρωμάτων. Η λέξη ετυμολογείται από την αρχαιοελληνική μάρμαρος, δηλαδή «λαμπερός λίθος». Κατά την ομηρική εποχή την έννοια μεγάλου ογκόλιθου, ανεξαρτήτως σύστασης του πετρώματος, ενώ αργότερα με την εξέλιξη της πετρογραφικής και 92

93 γεωλογικής έννοιας, χρησιμοποιούνταν για να καλύψει τις κατηγορίες εκείνες των πετρωμάτων που προέρχονται από τη μεταμόρφωση ασβεστόλιθων ή δολομιτών. Εξόρυξη του παγκοσμίου φήμης Πεντελικού Μαρμάρου Διονύσου Στην εμπορική γλώσσα, ως μάρμαρο θεωρείται κάθε κρυσταλλικό πέτρωμα, με ορυκτολογική σύσταση στην οποία επικρατούν κυρίως ορυκτά με σ κ λ η ρ ό τ η τ α 3 ω ς 4 τ η ς σ κ λ η ρ ο μ ε τ ρ ι κ ή ς κ λ ί μ α κ α ς M o h s (ασβεστίτης,δολομίτης κλπ) και το οποίο επιπλέον επιδέχεται κοπή, λείανση και στίλβωση ώστε να είναι δυνατόν να χρησιμοποιηθεί ως διακοσμητικό ή δομικό υλικό. Στην την κατηγορία των μαρμάρων ανήκουν διάφορα πετρώματα, ποικίλων χρωμάτων, εξορυσσόμενα σε όγκους, επιδεκτικά κοπής σε πλάκες, λειάνσεως και στιλβώσεως, καθώς και ο πωρόλιθος, το αλάβαστρο, ο όνυχας, οι δομικοί λίθοι λαξευτοί ή όχι, οι σχιστολιθικές και οι ασβεστολιθικές πλάκες και παρεμφερή πετρώματα χρησιμοποιούμενα για δομικούς και διακοσμητικούς σκοπούς. ( Το νησί της Τήνου έχει τα θεμέλια του πάνω σε μια τεράστια φλέβα μαρμάρου ένα υλικό πυκνό, ανθεκτικό και βαρύ που κρύβεται μέσα στη γή. Η λέξη μάρμαρο σημαίνει λαμπερή πετρά, η λάμψη του οφείλεται στην αντανάκλαση του φωτός πάνω στις τέλειες έδρες των κρυστάλλων του. Το μάρμαρο άρχισε να χρησιμοποιείται στο κυκλαδικό χώρο κυρίως εδώ και 5000 χρονιά. Κατά την διάρκεια της ιστορίας κατασκευάστηκαν από αυτό το υλικό ναοί γλυπτά και κτήρια που αντέχουν ακόμα και σήμερα γιατί το μάρμαρο αντιστέκεται στη φυσική φθορά του χρόνου για αυτό και 93

94 καθοριστικέ ως υλικό των μνημείων. ΜΑΡΜΑΡΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΓΛΥΠΤΙΚΗ Η τηνιακή μαρμαροτεχνία είναι η χρήση του μαρμάρου για δομικούς αλλα και διακοσμητικούς λόγους όπως αυτή αναπτύχθηκε και καλλιεργήθηκε σε ένα από τα κέντρα της μαρμαροτεχνίας στον ελλαδικό χώρου στο νησι της Τήνου και πιο συγκεκριμένα στο χωρίο Πυργος, από την αρχαιότητα έως τη σύγχρονη εποχή. Η τηνιακή μαρμαροτεχνία είναι το τρίτο στοιχείο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς που εγγράφει η Ελλάδα στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο της UNESCO. Η Τήνος είναι ένα νησί που με το πέρασμα των χρόνων έχει αναδείξει με κάθε δυνατό τρόπο την μακροχρόνια και βαθιά παράδοση της στην μαρμαροτεχνια,χαρακτηριστικό αποτελεί το γεγονός πως έχει ιδρυθεί το Προπαρασκευαστικό επαγγελματικό σχολείο κάλων τεχνών στο χωριό Πύργος που δίνει έμφαση στη μαρμαροτεχνια. Στη Τήνο λειτουργούν λατομεία γκρίζου,λευκού και πράσινου μαρμάρου στην Ελλάδα υπάρχουν περίπου 12ο είδη μαρμάρου με διάφορους χρωματισμούς και τύπους. 94

95 Η παράδοση της μαραμαροτεχνιας εκτός από τη ιστορική σημασία που έχει, κρύβει και κάτι νοσταλγικό και τρυφερό. Στην πραγματικότητα όλη αυτή η ιστορία είναι μια αλυσίδα γνώσεων και τεχνικής. Η δύναμη που κρατάει ζωντανή όλη αυτή την παράδοση είναι η σχέση δάσκαλου και μαθητή του παλαιότερου με τον νεότερο. Ετσι σεβόμενοι ό ένας τον αλλό κρατούν την παράδοση ζώντανη. Ένα άλλο χαρακτηριστίκο που κρατάει άκομα ζώντανη την παράδωση στην 95

96 μαρμαροτεχνία της Τήνου αποτελεί η ύδριση της Σχολής καλών τεχνών Πανόρμου Τήνου. Η Πολιτεία, για να τιμήσει και να κρατήσει ζωντανή αυτήν την παράδοση ίδρυσε με το Ν. 3136/1955 το Προπαρασκευαστικό και Επαγγελματικό Σχολείο Καλών Τεχνών, στην ιδιαίτερη πατρίδα των περισσοτέρων καλλιτεχνών, στον Πύργο της Τήνου. Η Σχολή βρίσκεται λοιπόν στον Πύργο της Τήνου, όπως αναφέρθηκε, σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από τη χώρα (το λιμάνι) της Τήνου, και έχει δημιουργηθεί για να διδάξει καλλιτεχνική Μαρμαροτεχνία. ( Μουσείο Μαρμαροτεχνίας (ΤΗΝΟΣ) Ένα ακόμα παράδειγμα της ανάδειξης την Τηνιακής μαρμαροτεχνίας αποτελεί η ίδρυση του μουσείου Μαρμαροτεχνίας. 96

97 Το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο της Τήνου δημιουργήθηκε από το Πολιτιστικό Ίδρυμα Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), το οποίο έχει και την ευθύνη για τη λειτουργία του. Ανήκει στο Δίκτυο Θεματικών Μουσείων του Ιδρύματος και είναι το πρώτο του είδους του στην Ελλάδα. Στεγάζεται σε σύγχρονες, πλήρως εξοπλισμένες εγκαταστάσεις, εναρμονισμένες με το χαρακτηριστικό τηνιακό τοπίο, στις οποίες περιλαμβάνεται και Αίθουσα Πολλαπλών Χρήσεων. Το έργο χρηματοδοτήθηκε από το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης, αφού εντάχθηκε στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Νοτίου Αιγαίου , και την Τράπεζα Πειραιώς. Στο Μουσείο παρουσιάζεται η τεχνολογία του μαρμάρου, υλικού που κατέχει ιδιαίτερη θέση στην αρχιτεκτονική και την τέχνη της Ελλάδας από την αρχαιότητα έως τις μέρες μας, ενώ παράλληλα περιγράφεται αναλυτικά το πλέγμα εργαλειακού εξοπλισμού και τεχνικών. Ταυτόχρονα, με την έμφαση που δίνεται στην προβιομηχανική και πρωτοβιομηχανική Τήνο, του σημαντικότερου νεοελληνικού κέντρου μαρμαροτεχνίας, αναδεικνύεται το κοινωνικό και οικονομικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκαν τα τοπικά εργαστήρια. 97

98 Η μόνιμη έκθεση περιλαμβάνει ποικίλα κοσμικά, εκκλησιαστικά, επιτύμβια και καθημερινής χρήσης πρωτότυπα έργα σε μάρμαρο (υπέρθυρα, κρήνες, οικόσημα, φουρούσια, προσκυνητάρια, γουδιά, κ.ά.), πήλινα προπλάσματα και γύψινα αντίγραφα, εργαλεία λατόμευσης και μαρμαροτεχνίας, μηχανολογικό εξοπλισμό, αρχειακό υλικό, καθώς και την πλουσιότερη συλλογή σχεδίων παλαιών μαρμαρογλυπτών που υπάρχει στην Ελλάδα. Αυτός ο αξιοσημείωτος αριθμός αυθεντικών αντικειμένων συγκεντρώθηκε κυρίως χάρις στην ευαισθητοποίηση ιδιωτών αλλά και φορέων, οι οποίοι τα δώρισαν ή τα παραχώρησαν στο Ίδρυμα. Σε συνδυασμό, εξάλλου, με τις αλληλένδετες αναπαραστάσεις λατομείου, εργαστηρίου μαρμαροτεχνίας και συναρμογής δεσποτικού θρόνου, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν παραδοσιακές τεχνικές και διαδικασίες που αφορούν την εξόρυξη, την πρώτη επεξεργασία και μεταφορά του μαρμάρου, καθώς και τη μορφοποίηση και τοποθέτηση μιας κατασκευής με άλλα λόγια, τη διαδρομή από την πρώτη ύλη έως το ολοκληρωμένο έργο. Παράλληλα, το οπτικοακουστικό υλικό της έκθεσης ζωντανεύει με τρόπο άμεσο τις παραδοσιακές μεθόδους εργασίας του λατόμου και του μαρμαροτέχνη, ενώ οι εικόνες του οδοιπορικού καταγράφουν την έντονη παρουσία του 98

99 μαρμάρου σε ολόκληρο το νησί και παροτρύνουν τους επισκέπτες σε δικές τους περιηγήσεις. Ακόμα ένας επισκέπτης θα βρει την μεγαλύτερη συλλογή σχεδίων παλαιών μαραμροτεχνιτών είναι η δική τους παρακαταθήκη για το μαρμαρογλύπτη του μέλλοντος. Τέλος, η έκθεση επεκτείνεται στους υπαίθριους χώρους του Μουσείου. Στην πλατεία μπροστά από την είσοδο εκτίθενται ανυψωτική μηχανή μαρμάρων (μπίγα) και βαγονέτο για τη μεταφορά όγκων, από το λατομείο της Βαθής στον εξώστη, μπαζοβαγονέτο (σέσουλα), στροφή και ράγες από το λατομείο της Πατέλας, μαζί με ολοκληρωμένα και ημικατεργασμένα μαρμάρινα έργα. Ο ιστορικός μηχανολογικός εξοπλισμός, που παρουσιάζεται στην υπαίθρια έκθεση και ανασυνθέτει χαρακτηριστικές εικόνες από αντίστοιχους φυσικούς χώρους εργασίας, διασώθηκε, συντηρήθηκε και αποκαταστάθηκε λειτουργικά με τη φροντίδα του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς. Βεβαία υπάρχουν και άλλα μουσεία στο νήσι της τήνου που είναι 99

100 αξιοσημίωτα και αναδικνυουν την παράδωση και την ιστορία του νησίου. Όπως το μουσείο τήνιων καλλητεχνών. Γύψινα προπλάσματα καθώς και μαρμάρινα γλυπτά των: Σώχου, Βούλγαρη, Φυτάλη, Βιτάλη, Λαμέρα, Φιλιππότη, Λαμπαδίτη, καθώς και δύο προπλάσματα έργων του Γιαννούλη Χαλεπά. Τα γλυπτά πλαισιώνονται από έργα γνωστών Τηνίων ζωγράφων, Γύζη, Νικηφόρου Λύτρα, Νικολάου Λύτρα, Περικλή Λύτρα, Ε. Λαμπάκη, Μ. Ρενιέρη. Θρησκεία Όταν κάποιος επισκεφθεί το νήσι της Τήνου το πρώτο πράγμα που θα αντικρήσει είναι είναι το καµπαναριό της Ευαγγελίστριας και η µεγαλόπρεπη εκκλησία που δεσπόζουν σε λόφο πάνω από τη Χώρα. Είναι γνώστο πως λόγο της βενετόκρατίας δεν ύπαρχουν μόνο ορθόδοξοι στο νήσι αλλα και καθόλικοί. Θα μπορουσαμε να πούμε πως είναι μισοί μισοί. Αυτό έχει σαν αποτέσμα να υπάρχουν πόλλες διαφόρετικες εκκλησίες αλλα και μόναστήρια αξίες θαυμασμού και καθολικών και ορθοδόξων. Παράδειγμα καθολίκης μόνης είναι οι ουρσουλίνες, Το 1862 ιδρύεται στην Τήνο οργανωμένο μοναστήρι Ουρσουλινών Μοναχών. Δυο χρόνια μετά την εγκατάστασή τους στην Τήνο, είχε ήδη σχηματιστεί μια μικρή κοινότητα από τέσσερις αδελφές και ένα σχολείο, όπου φοιτούσαν εικοσιτέσσερα κορίτσια του νησιού. Τώρα 100

101 πια στην στεγάζεται εκεί ο Δημόσιο Δημοτικό Σχολείο του Δήμου Τήνου, για τα παιδιά των χωριών. Με τη φροντίδα πάντοτε των Αδελφών Ουρσουλινών, ένα άλλο μεγάλο μέρος του κτιρίου έχει μετατραπεί σε εκθετήριο-μουσείο, όπου ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει τα τεκμήρια για το τεράστιο έργο που επιτελέστηκε στους χώρους αυτούς, στο διάστημα των πάνω από εκατό χρόνων λειτουργίας τής Μονής. Παραδοσιακά φαγήτα και Εστιατόρια Η κάπαρη, ο κρίταμος και ο μάραθος υπάρχουν σε όλους τους βράχους και τα μονοπάτια του νησιού. Μπόρει κάνεις να αγόρασει είτε απο πλανόδιους πωλητές αλλά και απο μαγαζία με παραδοσιακά προιόντα.η αγκινάρα είναι το νούμερο ένα αγροτικό προϊόν του νησιού και μαζί με τα λεμόνια αποτελεί το μοναδικό προϊόν που εξάγεται με μεγάλη επιτυχία στο εξωτερικό.το νεογέννητο προϊόν την Τήνου είναι μια απίθανη ξανθιά pilsner με ξεχωριστή προσωπικότητα, όπως και οι δημιουργοί της: Ο Αλέξανδρος Κουρής, η Μάγια Τσόκλη, η Ελίνα και ο Κωστής Δάλλας. Ακόμα η Τήνος φήμιζεται για την παραδοσίακη και πόλλα υποσχόμενη κουζίνα της. Υπάρχουν πόλλα εστιατόρια που σίγουρα θα φαεί καποιος πολύ καλα και παραδοσίακα φαγητά. Φύσικά η Τήνος είναι φιμισμένη και για τα αμύγδαλώτα της αλλα και για το παγώτο απο ενα παραδοσιακό ζαχαροπλαστείο, μια οικογενειακή επιχείρηση, καλά οργανωμένη, με ένα από τα μεγαλύτερα του είδους (εργαστήριο ζαχαροπλαστικής) στο νομό. Πόλλα εστιατόρια ανήκουν στο 101

102 δύκτιο του AegeanCuisine, ένα σύστημα μελών-επιχειρήσεων των νησιών του Νοτίου Αιγαίου οι οποίες επιθυμούν και υπόσχονται να προσφέρουν στους επισκέπτες αιγαιοπελαγίτικο συναίσθημα και εμπειρία, γεννήθηκε με σκοπό την αξιοποίηση της ιδιαίτερα πλούσιας αιγαιοπελαγίτικης οινο-γαστρονομίας, προς όφελος της ανάδειξης και προβολής των τοπικά παραγόμενων προϊόντων, αλλά και της δημιουργίας και προώθησης του θεματικού τουρισμού των νησιών. Μορφολογία και Αρχιτεκτονική Εντυπώση παρουσίαζουν και διαφορα μορφολογικά χαρακτηριστικά του νήσιου.οι Τηνιακοί έπρεπε να βρουν τρόπους τόσο να δημιουργήσουν και να καλλιεργήσουν τα περιβόλια τους και τα χωράφια τους όσο και να εξοικονομήσουν το νερό και να μην καταλήγουν χώματα και νερά στη θάλασσα με δεδομένο ότι το χώμα είναι ελάχιστο στα κυκλαδονήσια ενώ η κατωφέρεια μεγάλη. Έτσι λοιπόν, χρησιμοποιώντας τις ξερολιθιές, που μπορούν να περιγραφούν ως πέτρινοι τοίχοι αντιστήριξης, δημιούργησαν τις αναβαθμίδες ή τράφους στην τοπική ντοπιολαλιά, ή απλά πεζούλες, όπως θα λέγαμε εμείς οι υπόλοιποι πιο παραστατικά, που βλέπουμε σήμερα σ όλες τις πλαγιές της Τήνου, και ουσιαστικά πολλαπλασίασαν την έκταση της καλλιεργήσιμης γης τους ενώ ταυτόχρονα προστάτευαν και το έδαφος από τη διάβρωση, αφού οι ξερολιθιές που χρησιμεύουν κι ως φράκτες για να χωρίζουν τις ιδιοκτησίες και τα βοσκοτόπια δεν άφηναν το νερό να 102

103 κατρακυλήσει. Ένα ακόμα εντυπωσίακο μορφολογίκο φαινόμενο αποτελεί ένα χώριο,ο Βώλαξ, χτισμένο σε υψόμετρο σε ένα μικρό οροπέδιο στη μέση της Τήνου, περιτριγυριζόμενο από πέτρες και μεγάλους σφαιρικούς γρανιτένιους βράχους ηφαιστειογενούς προέλευσης. Πάντα ήταν, και είναι ακόμη, το χωριό της καλαθοπλεκτικής από την οποία και ζει. πεζούλες βώλαξ Πέρα άπο την έντονη χρήση του μαρμάρου που θα δούμε σε όλη την τηνιακή χώρα ένα αλλο αρχιτεκτονικό δημιούργημα που θα μας τραβίξει την προσοχή και κρύβει μια μακρια παράδοση ειναι και οι περιστεριώνες, κτίσματα μοναδικής λαϊκής δημιουργίας κατά τον 18ο και τον 19ο αιώνα. Αν και υπάρχουν στα περισσότερα κυκλαδονήσια, στην Τήνο βρίσκονται οι 103

104 περισσότεροι -ξεπερνούν τους 600- και οι πιο μεγαλοπρεπείς. Οι περιστεριώνες και η εκτροφή περιστεριών έφτασαν στην Τήνο από τους Ενετούς κατά τη διάρκεια της κυριαρχίας τους. Χαρτόγραφηση δήμιουργίκης οικολογίας Μετά την έρευνα και τη μέλετη τών στοιχείων που συλλέχθηκαν προχώραμε στην χαρτόγραφηση της μελέτης περίπτωσης της Τήνου της δημιουργικής οικολογίας που βασίζεται στην άναπτυξη των παράδοσιακών τεχνών και στη εδραίωση τους στην καθήμερινη μας ζώη. Στο παρακάτω χάρτη βλέπουμε ορισμένες διαδρομές που χαρακτηρίζονται από παραδοσιακές τέχνες και τεχνικές. Σαν σημείο αφετηρίας και τέρματός 104

105 θεωρούμε την χώρα της Τήνου αλλά και το χωριό Πύργος όπου είναι η πηγή, θα μπορούσαμε να πούμε της μαρμαρότεχνίας και της τέχνης γενικότερα. Εδώ έχουν χαρτογραφηθεί κάποια μουσεία βασισμένα στην ιστορία του νησιού πάνω στην μαρμαρότεχνια αλλά και άλλων τεχνών. Ακόμα έχουν σημειωθεί ορισμένοι χώροι θρησκευτικού και ιστορικού ενδιαφέροντος, καθώς η Τήνος είναι ένας τόπος που Στη συνέχεια έχουν προστεθεί κάποια εστιατόρια γαστρονομικού ενδιαφέροντος βασισμένα στην τοπική κουζίνα και κουλτούρα, άλλα και ξενοδοχειακές μονάδες η ξενώνες που κάποιος μπορεί να γευτεί την παράδοση και την καθημερινότητα του τόπου. Τέλος σε όλο το νησί υπάρχουν σημεία τόσο γεωγραφικού όσο και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος 105

106 τα όποια έχουν αναφερθεί και παραπάνω τα όποια συνθέτουν μια ολοκληρωμένη γεύση της πολιτιστικής κουλτούρας του τόπου 106

107 Στα παραπάνω δύo κυκλικά διάγραμματα βλέπουμε ορισμένους εξωτερικούς και εσωτερίκους παράγοντες που συνθέτουν την παράδοση και την κουλτούρα της Τήνου. Χωρισμένα σε κατηγορίες βλέπουμε τόσο Ιστορικά γεγονότα όσο και καθημερινές ασχολίες που κτίζουν την ταυτότητα του τόπου. Όλα όσα έχουν τοποθετηθεί στο διάγραμμα έχουν αναλυθεί και ερευνηθεί σε προηγούμενη ενότητα. Αναλύοντας αυτό το διάγραμμα και ξεκινώντας από την ιστορία και την θρησκεία κατανοούμε πως η Τήνος έχει επιρροές από πολλές διαφορετικές κουλτούρες πράγμα που είναι εμφανές και στην αρχιτεκτονική αλλά και στην κουζίνα της. Στη συνέχεια βλέπουμε πως στο τομέα της εκπαίδευσης δίνεται έμφαση στην μαθητεία των 107