ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ Β ΕΤΟΥΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΣΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ

Transcript

1 ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΝΟΜΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ Β ΕΤΟΥΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΥΣΙΑΣΤΙΚΟ ΠΟΙΝΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΣΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΔΙΚΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Φυντανή Επιβλέποντες Καθηγητές: Ελισσάβετ Συμεωνίδου-Καστανίδου, Μαρία Καїάφα- Γκμπάντι, Νικόλαος Παρασκευόπουλος Θεσσαλονίκη,

2 2

3 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Ι. Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ ΙΙ. Η ΚΡΑΤΟΥΣΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ-ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΙΙΙ Η ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΚΑΘΗΚΟΝΤΩΝ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ IV ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΛΙΝΟΥΣΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΜΕΛΕΙΑ- ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ V Η ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΥ ΣΤΙΣ ΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ VΙ ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΤΟΥ ΑΝΑΙΣΘΗΣΙΟΛΟΓΟΥ ΣΤΙΣ ΙΑΤΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΠΕΜΒΑΣΕΙΣ VII ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΕΙΔΙΚΕΥΟΜΕΝΩΝ ΙΑΤΡΩΝ ΓΙΑ ΣΩΜΑΤΙΚΗ ΒΛΑΒΗ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ Ή ΑΝΘΡΩΠΟΚΤΟΝΙΑ ΑΠΟ ΑΜΕΛΕΙΑ VIII ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΠΟΡΙΣΜΑ ΣΥΝΗΓΟΡΟΥ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΗ IΧ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΝΟΜΟΛΟΓΙΑΣ Χ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 3

4 4

5 Έχεις σημασία επειδή είσαι αυτός που είσαι, έχεις σημασία μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής σου και κάνουμε ό,τι μπορούμε για να βελτιώσουμε την ποιότητα της ζωής σου, Θα σου παράσχουμε στήριξη και παρηγοριά μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής σου (Ρ.Ο. Γκμπάντι) 5

6 Ι. H ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ Το Δίκαιο περί την Ιατρική Επιστήμη στις χώρες της Μέσης Ανατολής και Ασίας 1. Η Ιατρική Επιστήμη, με τη μακραίωνα ιστορία της, κατά την περίοδο του 2400 π. Χ. βρίσκεται σε ανθηρή κατάσταση στις χώρες της Μεσοποταμίας. Ειδικότερα, η Βαβυλωνία έγινε το κέντρο ανάπτυξης της Ιατρικής από όπου γνωστοί ιατροί καλούνταν σε άλλες χώρες για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους και να διαδώσουν τις γνώσεις τους σε άλλους λαούς της εποχής εκείνης. Στη Βαβυλωνία βρίσκουμε κατά το έτος 1900 π. Χ. «τον Κώδικα του Hammurabi ο οποίος υπήρξε ένα από τα σπουδαιότερα νομοθετήματα από τη συλλογή του γνωστού βασιλιά της Βαβυλωνίας του Hammurabi και ο οποίος θεσπίζει διατάξεις με τις οποίες καθιερώνονταν η αντιμισθία ως και η ποινική και πολιτική ευθύνη του ιατρού για πρώτη φορά. Οι προβλεπόμενες από τον κώδικα αυτό ποινές εναντίον των ιατρών, οι οποίοι κατόπιν επέμβασης πλήγωσαν ή θανάτωσαν άνθρωπο, ελεύθερο δούλο ή δούλο ήταν βαριές. Έτσι κατά το άρθρο 218 του Κώδικα: «1. Εάν ένας ιατρός προκαλέσει τομή ή με χειρουργικό μαχαίρι από χαλκό και θεραπεύσει τον ασθενή ή εάν ανοίξει ένα απόστημα με χειρουργικό μαχαίρι και σώσει το μάτι του ασθενή θα πάρει δέκα σέκελς-μοίρες αργύρου. Εάν όμως πρόκειται για δούλο ο κύριός του θα πληρώσει δύο μοίρες αργύρου στον ιατρό. 6

7 2. Αντίθετα αν ο ιατρός προκαλέσει σοβαρό τραύμα με χειρουργικό μαχαίρι και ο ασθενής πεθάνει, ή εάν ανοίξει ένα απόστημα με χειρουργικό μαχαίρι και καταστρέψει το μάτι, τότε τα χέρια του θα του κοπούν. 3. Εάν ο ιατρός προκαλέσει ένα σοβαρό τραύμα με χάλκινο χειρουργικό μαχαίρι σε δούλο ενός ελεύθερου ανθρώπου και ο δούλος πεθάνει πρέπει τότε ο ιατρός να αντικαταστήσει το δούλο με άλλο δούλο. Εάν όμως αυτός ανοίξει ένα απόστημα με χάλκινο χειρουργικό μαχαίρι και καταστρέψει το μάτι, θα πληρώσει τη μισή αξία του δούλου. Επίσης εάν ο ιατρός θεραπεύσει ένα οστό που πάσχει ή ένα όργανο που νοσεί θα παίρνει πέντε μοίρες αργύρου. Εάν πρόκειται για δούλο που έχει απελευθερωθεί θα πληρωθεί με τρεις μοίρες αργύρου. Εάν όμως είναι δούλος, τότε ο κύριος του δούλου θα δίνει στον ιατρό δύο μοίρες αργύρου». 1. Στην Αίγυπτο η Ιατρική είχε αναπτυχθεί πάρα πολύ και θεωρούνταν η καλύτερη ιατρική από τις άλλες χώρες της εποχής εκείνης. Μάλιστα δε ο Όμηρος επαινεί την Αιγυπτιακή Ιατρική ως την καλύτερη απ όλες λέγοντας «Ιατρός δε έκαστος επιστάμενος περί πάντων ανθρώπων», δηλαδή «καθένας τους είναι ιατρός με γνώσεις πέρα από όλους τους ανθρώπους». Στην Αίγυπτο η αρχή της Ιατρικής ευθύνης είχε καθιερωθεί από την περιώνυμη «ιερά Βίβλο» την οποία μνημονεύουν τόσο ο Ηρόδοτος όσο και ο Διόδωρος ο Σικελιώτης. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του τελευταίου ο ασθενής παρακολουθείται από ιατρό χωρίς πληρωμή, γιατί αυτοί πληρώνονται από την κοινότητα και 7

8 παρέχουν τις υπηρεσίες τους σύμφωνα με ένα γραπτό νόμο που έχει θεσπισθεί από πολλούς διάσημους ιατρούς των αρχαίων χρόνων. Έτσι ο ιατρός σύμφωνα με τη διάταξη της βίβλου αναλάμβανε τη θεραπεία του ασθενή χωρίς να έχει καμία ευθύνη γι αυτόν και με κίνδυνο του ασθενή για τις τρεις πρώτες μέρες. Στη συνέχεια αφού περνούσε το τριήμερο του κινδύνου για τον ασθενή συνεχίζονταν μεν η θεραπεία αλλά όμως πλέον με την ίδια την ευθύνη του ιατρού. Επίσης με άλλη διάταξη της βίβλου οι ιατροί εάν, ενώ ακολουθούν τους κανόνες των ιερών βιβλίων, δεν μπορούν να σώσουν τον ασθενή είναι απαλλαγμένοι από κάθε κατηγορία, αντίθετα όμως εάν κάνουν κάτι που είναι αντίθετο σ αυτά που είναι γραμμένα, τότε τους περιμένει η καταδίκη σε θάνατο, γιατί ο νομοθέτης πιστεύει πως πολύ λίγοι άνθρωποι γνωρίζουν περισσότερα από τη μέθοδο θεραπείας η οποία εφαρμόζεται από πολλά χρόνια και που τη συνιστούν οι άριστοι ειδικοί. Το Αρχαίο Ελληνικό Δίκαιο Στην αρχαία Ελλάδα δεν υπάρχουν σαφείς πηγές, από τις οποίες μπορεί με βεβαιότητα να συναχθεί νομική δέσμευση (ποινική ή αστική του ιατρού). Ο ιατρός δεν ασκούσε ούτε λειτούργημα, ούτε επάγγελμα, όπως νοείται σήμερα. Ήταν περισσότερο χειρώναξ. Ταξίδευε από τόπο σε τόπο και αποφάσιζε μόνος του αν μπορούσε να αναλάβει μια θεραπεία ή όχι. Οργάνωση του ιατρικού επαγγέλματος (συντεχνίες, επαγγελματικές ενώσεις) δεν υπήρχε στην Αρχαία Ελλάδα. Αρχικά το ιατρικό επάγγελμα ασκήθηκε μέσα στα πλαίσια της πατριαρχικά διαμορφωμένης οικογένειας (γένους) και η εκμάθησή του γινόταν μεταξύ των μελών της. Αργότερα όταν διασπάσθηκαν τα πατριαρχικά γένη, το ιατρικό επάγγελμα ασκήθηκε περισσότερο ελεύθερα. Μάλιστα κατά τον 4 ο π.χ. αιώνα δημιουργήθηκαν οι 8

9 λεγόμενες «Ασκληπιάδες» που αποτελούν τη μετάβαση της εξάσκησης του ιατρικού επαγγέλματος από την οικογένεια σε ευρύτερες επαγγελματικές ενώσεις-συντεχνίες. Τέτοιες «συντεχνίες» δημιουργήθηκαν κυρίως στη Κω, ενώ δεν είναι γνωστές άλλες για την υπόλοιπη Αρχαία Ελλάδα. Έκφραση του συντεχνιακής οργάνωσης του ιατρικού επαγγέλματος αποτελεί, κατά ένα τρόπο, ο όρκος του Ιπποκράτη, ο οποίος εδίδετο δημόσια, όταν ένα νέο μέλος γινόταν δεκτό στην «ιατρική συντεχνία». Με τον όρκο το νέο μέλος, ο νέος γιατρός, αναλάμβανε την υποχρέωση να τηρήσει ορισμένη συμπεριφορά τόσο κατά την εξάσκηση της ιατρικής όσο και απέναντι στους άλλους γιατρούς έτσι ώστε να υπερασπίζεται και τα συμφέροντα της «συντεχνίας» αλλά και να ασκεί το ιατρικό επάγγελμα όπως το καθόριζαν οι θεοί, δηλαδή στα πλαίσια της ηθικής τάξης. Υποστηρίζεται ότι ο σύγχρονος σύνδεσμος μεταξύ Δικαίου και Ιατρικής έχει τις βάσεις του στις αρχές με τις οποίες λειτούργησε η ιατρική στην Αρχαία Ελλάδα. Ο Ιπποκράτης είναι και σήμερα το διεθνές ιατρικό σύμβολο. Ο όρκος του Ιπποκράτη συνδέει την οντολογική προέλευση της ιατρικής επιστήμης με την ιατρική πράξη. Ορισμένοι μάλιστα θεωρητικοί έλκουν πηγές αστικών υποχρεώσεων του ιατρού από τον όρκο του Ιπποκράτη. Η άποψη όμως αυτή δεν είναι ορθή. Ο όρκος του Ιπποκράτη δεν απευθύνεται στον ασθενή, δεν δίδεται προς αυτόν, ούτε δημιουργεί υποχρεώσεις του ιατρού απέναντι στον ασθενή για την περίπτωση κακής άσκησης του ιατρικού επαγγέλματος. Παρά το γεγονός ότι ο όρκος αναφέρεται σε υπόσχεση του ιατρού να χρησιμοποιεί τις γνώσεις του προς όφελος του ασθενούς, η υπόσχεση αυτή δεν αφορά τον ασθενή και δεν δημιουργεί για τον ιατρό νομικά δεσμευτική υποχρέωση. Η κύρωση για την κακή εξάσκηση του ιατρικού επαγγέλματος ήταν μόνον η αποτυχία του ιατρού και η απώλεια της ιατρικής του φήμης. Αναμφισβήτητο είναι λοιπόν ότι ο όρκος του Ιπποκράτη υπήρξε μόνο «εσωτερικό δίκαιο» της συντεχνιακής ιατρικής ομάδας, χωρίς να δημιουργεί 9

10 γενικότερο κανόνα δικαίου, από τον οποίο να απορρέουν υποχρεώσεις του ιατρού προς τον ασθενή. ΙΙ. Η ΚΡΑΤΟΥΣΑ ΣΗΜΕΡΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΟΥ ΙΑΤΡΙΚΟΥ ΔΙΚΑΙΟΥ-ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Ευθύς εξαρχής κρίνεται σκόπιμο να παρατεθεί ο ορισμός του Ιατρικού Δικαίου,ενός κλάδου πρωτόγνωρου στο χώρο της Νομικής Επιστήμης της χώρας. Ιατρικό Δίκαιο είναι ένα σύνολο κανόνων, που καθορίζουν τόσο τα δικαιώματα όσο και τις υποχρεώσεις των ιατρών, που είναι ταγμένοι να υπηρετούν το ιατρικό λειτούργημα-την κορωνίδα των επιστημών- προς όφελος της υγείας του κοινωνικού συνόλου. Όπως είναι γνωστό, σήμερα η νομοθεσία στη χώρα μας δεν είναι τόσο αυστηρή, με αποτέλεσμα οι επιβαλλόμενες ποινές στους ιατρούς σε περίπτωση ιατρικής αμέλειας, άρνησης παροχής ιατρικής βοήθειας να μην είναι μεγάλες. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι ο ιατρός είναι ανεξέλεγκτος στην άσκηση της ιατρικής του επιστήμης, πάντοτε είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του, είτε αυτές χαρακτηρίζονται από ελαφρά είτε από βαριά αμέλεια. Βεβαίως η μη εφαρμογή του Νόμου σε τέτοιες περιπτώσεις στο βαθμό που επιβάλλεται, έχει ως αποτέλεσμα, η εφαρμογή αυτού να περνάει στα χέρια των συγγενών των ασθενών με τα γνωστά επακόλουθα σήμερα, (δολοφονίες, τραυματισμοί, ξυλοδαρμοί κλπ ιατρών). Πάντως καθίσταται εύλογο ότι σήμερα ο ιατρός θα πρέπει να ασκεί την ιατρική του τέχνη απερίσπαστος, 10

11 απαλλαγμένος από το άγχος, ότι σε περίπτωση λάθους θα υποστεί τις συνέπειες του Νόμου, διότι μόνο έτσι θα μπορέσει να αποφύγει τα σοβαρά λάθη του και να προάγει την επιστήμη για το καλό του κοινωνικού συνόλου. Περαιτέρω, η σημασία των κανόνων ιατρικής δεοντολογίας καταφαίνεται και από τις διεθνείς προσπάθειες σχηματισμού ενιαίων κανόνων ιατρικής συμπεριφοράς. Το έτος 1981 η Διακήρυξη της Λισσαβόνας, η οποία αποτέλεσε ιατρικό οδηγό επαγγελματικής συμπεριφοράς, τα ανθρώπινα δικαιώματα του ασθενούς συστηματοποιήθηκαν σε κανόνες ως εξής: Ο ασθενής έχει δικαίωμα σε πληροφόρηση που είναι αναγκαία για να λάβει τις αποφάσεις του. Ο ασθενής πρέπει να κατανοεί καθαρά ποιος είναι ο σκοπός κάθε εξέτασης ή θεραπείας, ποια τα αποτελέσματά τους και ποιες θα είναι οι συνέπειες αν αρνηθεί να παράσχει συναίνεση. Ο ασθενής έχει δικαίωμα να λάβει ενημέρωση για τις καταχωρήσεις των ιατρικών του αρχείων και να είναι πλήρως ενημερωμένος για την κατάσταση της υγείας του. Κατ εξαίρεση μπορεί να μην δίδεται ενημέρωση σε ασθενή όταν υπάρχει λόγος να πιστεύει κανείς ότι η πληροφόρηση θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρό κίνδυνο για τη ζωή ή την υγεία του ασθενούς. Ενημέρωση πρέπει να δίδεται κατά τρόπο που αρμόζει στην τοπική κουλτούρα και με τέτοιο τρόπο που ο ασθενής μπορεί να καταλάβει. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να μην ενημερώνεται με ρητό αίτημά του, εκτός αν απαιτείται για την προστασία της ζωής τρίτου προσώπου. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να επιλέγει ποιος, αν υπάρχει, θα μπορούσε να λαμβάνει ενημέρωση για λογαριασμό του Στην χώρα μας από ισχύει ο νόμος 3418/2005 «Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας» (ΦΕΚ Α 287/ ), κεντρικός άξονας του οποίου είναι η 11

12 αντίληψη ότι ο ιατρός, κατά την άσκηση της ιατρικής επιστήμης, πρέπει να ενεργεί με προσοχή και ικανότητα, αλλά παράλληλα συμπάσχοντας και φροντίζοντας τις ανάγκες του κάθε ασθενούς, ακολουθώντας το ισχύον νομικό και ηθικό πλαίσιο. Η θέσπιση του ανωτέρω νόμου κρίθηκε απαραίτητη εν όψει της ραγδαίας εξέλιξης της ιατρικής επιστήμης και της βιοτεχνολογίας, η οποία επέφερε όχι μόνον τη συνεχή μεταβολή και βελτίωση των επιστημονικών δεδομένων, αλλά και τη γένεση νέων αντιλήψεων σχετικά με τις έννοιες της υγείας και της ασθένειας, τη υπέρμετρη αύξηση των δαπανών στο χώρο της υγείας, τη γένεση νέων μορφών σχέσεων μεταξύ ιατρού και ασθενούς και τη δημιουργία νέων προβληματισμών και διλημμάτων σχετικά με την άσκηση και τους σκοπούς της ιατρικής. Σύμφωνα με τα άρθρα 2 και 3 και του ανωτέρω νόμου: Η άσκηση της ιατρικής είναι λειτούργημα που αποσκοπεί στη διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου, καθώς και στην ανακούφισή του από τον πόνο. Ο ιατρός τηρεί τον όρκο του Ιπποκράτη, ασκεί το έργο του σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία και πρέπει, κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, να αποφεύγει κάθε πράξη ή παράλειψη η οποία μπορεί να βλάψει την τιμή και την αξιοπρέπεια του ιατρού και να κλονίσει την πίστη του κοινού προς το ιατρικό επάγγελμα. Οφείλει, επίσης, να διατηρεί σε υψηλό επίπεδο την επαγγελματική του συμπεριφορά, ώστε να καταξιώνεται στη συνείδηση του κοινωνικού συνόλου και να προάγει το κύρος και την αξιοπιστία του ιατρικού σώματος. Ο ιατρός πρέπει να επιδεικνύει τη συμπεριφορά αυτή όχι μόνον κατά την άσκηση του επαγγέλματός του, αλλά και στο πλαίσιο της γενικότερης κοινωνικής έκφανσης της προσωπικότητάς του. Το ιατρικό λειτούργημα ασκείται σύμφωνα με τους γενικά αποδεκτούς και ισχύοντες κανόνες της ιατρικής επιστήμης. Διέπεται από απόλυτο σεβασμό στην ανθρώπινη ζωή και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια και απευθύνεται σε όλους 12

13 τους ανθρώπους χωρίς διάκριση φύλου, φυλής, θρησκείας, εθνικότητας, ηλικίας, σεξουαλικού προσανατολισμού, κοινωνικής θέσης ή πολιτικής ιδεολογίας. Ο ιατρός σέβεται την ανθρώπινη ζωή ακόμη και κάτω από απειλή και δεν χρησιμοποιεί τις γνώσεις του ενάντια στις αρχές του ανθρωπισμού. Δεν συντρέχει ούτε παρέχει υποστήριξη σε βασανιστήρια ή άλλες μορφές εξευτελιστικής και απάνθρωπης συμπεριφοράς, οποιαδήποτε και αν είναι η πράξη για την οποία κατηγορείται ή θεωρείται ένοχο ή ύποπτο το θύμα αυτών των διαδικασιών, σε καιρό ειρήνης ή πολέμου Κάθε ιατρός απολαύει κατά την άσκηση του ιατρικού επαγγέλματος, επιστημονικής ελευθερίας και ελευθερίας της συνείδησής του, παρέχει δε τις ιατρικές του υπηρεσίες με σεβασμό στην ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ο ιατρός ενεργεί με βάση: α) την εκπαίδευση που του έχει παρασχεθεί κατά τη διάρκεια των προπτυχιακών του σπουδών, την άσκησή του για την απόκτηση τίτλου ιατρικής ειδικότητας και τη συνεχιζόμενη ιατρική του εκπαίδευση, β) την πείρα και τις δεξιότητες που αποκτά κατά την άσκηση της ιατρικής και γ) τους κανόνες της τεκμηριωμένης και βασισμένης σε ενδείξεις ιατρικής επιστήμης. Ο ιατρός, κατά την άσκηση της ιατρικής, ενεργεί με πλήρη ελευθερία, στο πλαίσιο των γενικά αποδεκτών κανόνων και μεθόδων της ιατρικής επιστήμης, όπως αυτοί διαμορφώνονται με βάση τα αποτελέσματα της εφαρμοσμένης σύγχρονης επιστημονικής έρευνας. Έχει δικαίωμα για επιλογή μεθόδου θεραπείας, την οποία κρίνει ότι υπερτερεί σημαντικά έναντι άλλης, για τον συγκεκριμένο ασθενή, με βάση τους σύγχρονους κανόνες της ιατρικής επιστήμης, και παραλείπει τη χρήση μεθόδων που δεν έχουν επαρκή επιστημονική τεκμηρίωση. Οποιαδήποτε διαγνωστική ή θεραπευτική μέθοδος, η οποία δεν εφαρμόζεται από τη διεθνή επιστημονική κοινότητα, χαρακτηρίζεται ως 13

14 πειραματική και η εφαρμογή της επιτρέπεται μόνο σύμφωνα με το νομικό και δεοντολογικό πλαίσιο που διέπει τη διεξαγωγή της επιστημονικής έρευνας Σημειωτέον ότι η ανάγκη να οριοθετηθεί ο σκοπός της ιατρικής επιστήμης και να καθορισθεί ο τρόπος της ενάσκησής της διαφαίνεται πολύ νωρίτερα, με τον Α.Ν. 1565/1939 περί Κώδικος Ασκήσεως του Ιατρικού Επαγγέλματος, στο άρθρο 24 του οποίου αναφέρεται ότι ΤΟ ΙΑΤΡΙΚΟ ΚΑΘΗΚΟΝ ΣΥΝΙΣΤΑΤΑΙ ΣΤΗΝ ΥΠΟΧΡΕΩΣΗ ΤΟΥ ΙΑΤΡΟΥ «ΝΑ ΠΑΡΕΧΕΙ ΜΕΤΑ ΖΗΛΟΥ, ΕΝΣΥΝΕΙΔΗΣΙΑΣ ΚΑΙ ΑΦΟΣΙΩΣΕΩΣ ΤΗΝ ΙΑΤΡΙΚΗΝ ΑΥΤΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΗΝ, ΣΥΜΦΩΝΩΣ ΠΡΟΣ ΤΑΣ ΘΕΜΕΛΙΩΔΕΙΣ ΑΡΧΑΣ ΤΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΤΗΘΕΙΣΗΣ ΠΕΤΡΑΣ ΤΗΡΩΝΤΑΣ ΙΣΧΥΟΥΣΑΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ ΠΕΡΙ ΔΙΑΦΥΛΑΞΕΩΣ ΤΩΝ ΑΣΘΕΝΩΝ ΚΑΙ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑΣ ΤΩΝ ΥΓΕΙΩΝ», ενώ με το άρθρο 9 του Β.Δ. 25/5-6/7/1955 «περί κανονισμού ιατρικής Δεοντολογίας» «ο ιατρός οφείλει απεριόριστον μέριμναν δια την διατήρησιν και διάσωσιν της ανθρωπίνης ζωής. Υποχρεούται να αποφεύγει επιμελώς» Δέον, τέλος, να γίνει αναφορά στο Ν. 2071/1992, στο άρθο 47 του οποίου καθορίζονται τα δικαιώματα του νοσοκομειακού ασθενής. Ειδικότερα: 1. Όλοι οι ασθενείς έχουν το δικαίωμα να απολαμβάνουν την ίδια ιατρική, νοσηλευτική και άλλη φροντίδα στο Νοσοκομείο σύμφωνα με το άρθρο 4 παρ. 1 & 2 σε συνδυασμό με το άρθρο 21 παρ. 3 του Συντάγματος. 2. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα προσέγγισης στις Υπηρεσίες του Νοσοκομείου, οι οποίες είναι απόλυτα ενδεδειγμένες για τη φύση της ασθένειάς του. 3. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα του σεβασμού του προσώπου του και της ανθρώπινης αξιοπρέπειάς του. 14

15 4. Ο ασθενής ανάλογα με τις προϋποθέσεις που θέτει ο ασφαλιστικός οργανισμός δικαιούται και της αντίστοιχης κατηγορίας κλίνης στο Νοσοκομείο με την κατάλληλη διαμονή, την κατάλληλη μεταχείριση και την αποτελεσματική διοικητική και τεχνική εξυπηρέτηση. 5. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να συγκατατεθεί ή να αρνηθεί κάθε διαγνωστική ή θεραπευτική πράξη που πρόκειται να διενεργηθεί σ αυτόν. Σε περίπτωση που ο ίδιος έχει μερική ή πλήρη διανοητική ανικανότητα τότε το δικαίωμα αυτό το ασκεί το άτομο το οποίο έχει κατά Νόμο την επιμέλειά του. 6. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να ζητήσει να ενημερωθεί σ ότι αφορά στην κατάσταση της υγείας του. Το συμφέρον του ασθενή είναι καθοριστικό και εξαρτάται από την πληρότητα και την ακρίβεια των πληροφοριών που του δίνονται. Η ενημέρωση του ασθενή πρέπει να του επιτρέπει να σχηματίσει πλήρη εικόνα των ιατρικών, οικονομικών και κοινωνικών παραμέτρων της κατάστασής του και να παίρνει αποφάσεις ο ίδιος ή να μετέχει στην λήψη αποφάσεων που είναι δυνατόν να προδικάσουν τον μετέπειτα βίο του. 7. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα να ζητήσει την σύγκληση ιατρικού συμβουλίου προκειμένου να εξετασθεί η περαιτέρω κατάσταση της υγείας του και κυρίως επί σοβαρών περιπτώσεων ασθενειών. 8. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα σεβασμού και αναγνώρισης σ αυτόν των θρησκευτικών και ιδεολογικών πεποιθήσεών του. 9. Ο ασθενής έχει δικαίωμα να ζητήσει την προσέλευση σ αυτόν συμβολαιογράφου ή άλλου δημοσίου λειτουργού προς τακτοποίηση οποιασδήποτε υπόθεσής του. 10. Ο ασθενής έχει το δικαίωμα επισκεπτηρίου στις καθορισμένες από το Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας ώρες, συγγενών ή φίλων του. Κατ εξαίρεση και ιδίως σε περιπτώσεις βαρέων περιστατικών 15

16 τα οποία χρήζουν συνεχούς παρουσίας ενός ατόμου τότε επιτρέπεται με γραπτή άδεια του Διευθυντή ιατρού της κλινικής ή του νόμιμου αναπληρωτή του και με έγκριση του Δ/κού Διευθυντή του Νοσοκομείου η είσοδος και η συνεχής παραμονή των ανωτέρω ατόμων στο πλευρό του ασθενή. Επίσης στα παιδιατρικά τμήματα επικρατεί η αρχή σύμφωνα με την οποία επιτρέπεται με γραπτή άδεια των αρμοδίων ανωτέρω οργάνων του Νοσοκομείου η συνεχής παραμονή της μητέρας πλησίον του ασθενούς παιδιού της, προκειμένου να μην στερηθεί αυτό την μητέρα του και διακοπεί η επαφή μεταξύ τους, αλλά και για να το περιποιούνται συνεχώς τόσον η ίδια όσο και το προσωπικό της κλινικής. Εκτός όμως αυτών υπάρχουν και περιπτώσεις κατά τις οποίες εάν ο ιατρός κρίνει ότι το περιστατικό λόγω της σοβαρότητος της κατάστασής του δεν επιτρέπεται να κουράζεται από τυχόν επισκέψεις συγγενών του είναι δυνατόν ν απαγορεύσει τελείως το επισκεπτήριο στον ασθενή αυτόν αναρτώντας μάλιστα ειδική πινακίδα προς τούτο στην είσοδο του θαλάμου του. 11. Ο ασθενής ή ο εκπρόσωπός του σε περίπτωση ανικανότητάς του έχει το δικαίωμα να ενημερωθεί πλήρως και εκ των προτέρων για τους κινδύνους που ενδέχεται να παρουσιασθούν ή να προκύψουν εξ αφορμής εφαρμογής σ αυτόν ασυνήθων ή πειραματικών διαγνωστικών και θεραπευτικών πράξεων. Η εκτέλεση των πράξεων αυτών γίνεται στον ασθενή μετά από συγκατάθεσή του, η οποία δύναται ν ανακληθεί από τον ίδιο ανά πάσα στιγμή. Επίσης πρέπει να αισθάνεται πλήρως ελεύθερος στην απόφασή του να δεχθεί ή ν απορρίψει κάθε συνεργασία του που αποβλέπει σε ερευνητικούς ή εκπαιδευτικούς σκοπούς. Η συναίνεσή του αυτή για την συνεργασία του δύναται να ανακληθεί επίσης ανά πάσα στιγμή. 16

17 12. Ο ασθενής έχει δικαίωμα προστασίας της ιδιωτικής του ζωής. Γι αυτό κάθε στοιχείο ή έγγραφο του φακέλου του θα πρέπει να είναι απόλυτα εγγυημένο ως προς τη φύλαξή του, ισχύοντος προς τούτο του ιατρικού απορρήτου προς πάντα τρίτον. Κατ εξαίρεση πληροφορίες ιατρικού χαρακτήρα μπορούν να γνωστοποιηθούν στον ενδιαφερόμενο μόνο με τη βοήθεια ιατρού που ορίζεται για το σκοπό αυτό (Ν. 1599/1986 άρθρο 16 παρ. 5 εδ. 2) 13. Ο ασθενής έχει δικαίωμα εγγράφως ή προφορικώς να διαμαρτυρηθεί ή να καταθέσει ενστάσεις και ακολούθως να λάβει γνώση των επ αυτών ενεργειών και αποτελεσμάτων. 14. Ο ασθενής έχει δικαίωμα για οποιοδήποτε λόγο ο οποίος ανάγεται στον ίδιο να ζητήσει από το θεράποντα ιατρό του να εξέλθει του Νοσοκομείου διακόπτοντας την θεραπεία της νόσου του για την οποία εισήχθη προς τούτο. Στην περίπτωση αυτή καλείται ο ίδιος από τον ιατρό της κλινικής να υπογράψει στο βιβλίο νοσηλείας ότι εξέρχεται οικειοθελώς και με δική του αποκλειστική ευθύνη. Σε περίπτωση όμως που ο ίδιος έχει διανοητική ανικανότητα τότε καλείται από τον θεράποντα ιατρό το άτομο το οποίο έχει την κατά Νόμο επιμέλειά του να αποφασίσει για την τύχη του. 15. Ο ασθενής έχει δικαίωμα να δωρίσει όργανο του σώματός του για θεραπευτικούς σκοπούς υπογράφοντας σχετική δήλωση συγκατάθεσης. 16. Ο ασθενής έχει δικαίωμα να δώσει την σορό του μετά θάνατο για εκπαιδευτικούς ή ερευνητικούς σκοπούς υπογράφοντας σχετική προς τούτο δήλωση. Ειδικότερα για την προστασία των δικαιωμάτων των νοσοκομειακών ασθενών, που προβλέπονται στο άρθρο 47 του Ν. 2071/1992, αλλά και των βασικών δικαιωμάτων του συνόλου των πολιτών που απορρέουν από τις διατάξεις 17

18 του άρθρου 1 του Ν. 1397/1983, συνιστώνται στο Υπουργείο Υγείας και Πρόνοιας: Α) Αυτοτελής Υπηρεσία προστασίας δικαιωμάτων ασθενών σε επίπεδο τμήματος, υπαγόμενη στο Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας. Έργο της υπηρεσίας είναι η παρακολούθηση και ο έλεγχος της προστασίας ων δικαιωμάτων των ασθενών, η εξέταση παραπόνων και καταγγελιών που αφορούν την παροχή υπηρεσιών προς ασθενείς και η εισήγηση προς το Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας, σχετικά με τα θέματα αυτά. Ο Γενικός Γραμματέας του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας αποφασίζει για τις κατά Νόμο ενέργειες ή και μπορεί προηγουμένως να παραπέμπει τις καταγγελίες για εξέταση στην Επιτροπή Ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών. Προϋπόθεση για την προώθηση των καταγγελιών αποτελεί η ύπαρξη ενυπόγραφης καταγγελίας με στοιχεία από τα οποία προκύπτει η ταυτότητα του παραπονούμενου. Β) Επιτροπή Ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών, αποτελούμενη από εκπροσώπους διαφόρων επαγγελματικών, επιστημονικών, αθλητικών, κοινωνικών και συνδικαλιστικών φορέων. Εάν οι φορείς δεν υποβάλουν τις προτάσεις τους εντός (20) ημερών από την αποστολή της σχετικής πρόσκλησης του Υπουργού Υγείας και Πρόνοιας, τα μέλη της Επιτροπής ορίζονται αντιστοίχως από τον Υπουργό Υγείας και Πρόνοιας. Η Επιτροπή ή εξουσιοδοτημένα μέλη της δύναται να επισκέπτεται νοσοκομεία για την εξακρίβωση συγκεκριμένης καταγγελίας ή και αυτοβούλως για την παρακολούθηση της τήρησης των κανόνων για την προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών. Η επιτροπή αποφασίζει με πλειοψηφία των παρόντων μελών της. Σε περίπτωση ισοψηφίας υπερισχύει η ψήφος του Προέδρου. Η Επιτροπή, εφόσον αποφανθεί για τη μερική ή ολική βασιμότητα καταγγελιών ή παραπόνων, υποβάλλει το πόρισμά της στο Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Υγείας και 18

19 Πρόνοιας, ο οποίος αποφασίζει για τις κατά Νόμο περαιτέρω ενέργειες και, σε περίπτωση που υπάρχουν ενδείξεις ποινικού αδικήματος, διαβιβάζει το πόρισμα στην αρμόδια εισαγγελική αρχή. Στην Αυτοτελή Υπηρεσία προστασίας δικαιωμάτων ασθενών υπάγονται οι εξής αρμοδιότητες: i. Η παρακολούθηση και ο έλεγχος της προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών. ii. Η εξέταση παραπόνων και καταγγελιών που αφορούν την παροχή υπηρεσιών προς ασθενείς και η διερεύνηση και συγκέντρωση σχετικών στοιχείων. iii. Η υποβολή εισηγήσεων προς τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου για την εξέταση των ως άνω καταγγελιών. iv. Οι προπαρασκευαστικές ενέργειες για την παραπομπή των καταγγελιών για εξέταση στην Επιτροπή ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών. v. Η προώθηση των αποφάσεων της Επιτροπής ελέγχου προστασίας των δικαιωμάτων των ασθενών όπου κρίνεται σκόπιμο. vi. Ο συντονισμός για τον χειρισμό από τις αρμόδιες κατά περίπτωση Υπηρεσίες κάθε θέματος, που αφορά στην προστασία των δικαιωμάτων των ασθενών. vii. Ο συντονισμός των ενεργειών, η διαρκής επικοινωνία και η παροχή οδηγιών στα Γραφεία επικοινωνίας με τον πολίτη των Νοσοκομείων. viii. Η οργάνωση και η τήρηση του πρωτοκόλλου εισερχομένων και εξερχομένων εγγράφων σχετικών με την αρμοδιότητα του Τμήματος και η διεκπεραίωση της αλληλογραφίας. ix. Η συγκέντρωση, ταξινόμηση και αξιολόγηση των στοιχείων που αφορούν τη δραστηριότητα του Τμήματος. 19

20 x. Η δημιουργία-ενημέρωση αρχείου-μητρώου. Περαιτέρω, σε κάθε Νοσοκομείο λειτουργεί Γραφείο Επικοινωνίας με τον πολίτη, υπό την άμεση εποπτεία και ευθύνη του Προέδρου του Δ.Σ. Το Γραφείο λειτουργεί εκτός από τις εργάσιμες ημέρες και ώρες και κατά τις ώρες του επισκεπτηρίου. Εξάλλου με την ίδια διάταξη του άρθρου 1 του Ν. 2519/1997 συγκροτείται κατά Νοσοκομείο Ειδική Τριμελής Επιτροπή προάσπισης των δικαιωμάτων του πολίτη με αρμοδιότητα αλλά και υποχρέωση αυτής να παρακολουθεί και να ελέγχει την τήρηση και τον σεβασμό των δικαιωμάτων του πολίτη που προσφεύγει στο συγκεκριμένο Νοσοκομείο για περίθαλψη και ιατρική φροντίδα, ενώ, τέλος, τα Δ.Σ. των Νοσοκομείων μεριμνούν για την ενημέρωση των νοσηλευομένων και γενικά των προσερχομένων στα Νοσοκομεία πολιτών και τα δικαιώματά τους. ΙΙΙ. ΠΟΙΝΙΚΗ ΕΥΘΥΝΗ ΚΑΙ ΣΥΓΚΛΙΝΟΥΣΑ ΙΑΤΡΙΚΗ ΑΜΕΛΕΙΑ- ΝΟΜΟΛΟΓΙΑ Θεμελιώδης προϋπόθεση για τον ποινικό κολασμό μίας πράξης, στην οποία συμμετέχουν περισσότεροι του ενός δράστες, αποτελεί η αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της πράξης του συμμετόχου και του επελθόντος εγκληματικού αποτελέσματος. Εφόσον δεχθεί κανείς ότι ο συμμέτοχος τιμωρείται, γιατί συνέβαλε μέσω του φυσικού αυτουργού στην επέλευση του εγκληματικού αποτελέσματος, το επόμενο θέμα που πρέπει να εξετάσει είναι ο προσδιορισμός της σύνδεσης αυτής 20

21 μεταξύ συμμετοχικής πράξης και αδίκου αποτελέσματος ως προϋπόθεσης για την κατάφαση του αξιοποίνου της συμμετοχής. Την επιστημονική αφετηρία κάθε ποινικής θεωρίας για τη συμμετοχή αποτελεί συνεπώς η διδασκαλία της αιτιώδους συνάφειας, η οποία αιτιώδης συνάφεια αποτελεί το «minimum κάθε ποινικής ευθύνης». Σύμφωνα με τη θεωρία του ισοδυνάμου των όρων, η οποία εμφανίζεται ως κρατούσα στην ποινική θεωρία και νομολογία, αιτία στο ποινικό δίκαιο συνιστά κάθε όρος ενός αποτελέσματος, ο οποίος δεν θα μπορούσε να λείψει χωρίς να λείπει μαζί του και το αποτέλεσμα στη συγκεκριμένη του μορφή. Η κατασκευή λοιπόν της condition sine qua non, του όρου δηλαδή χωρίς τον οποίο δεν θα επερχόταν το αποτέλεσμα, έχει ως αφετηρία του την ισοδυναμία όλων των όρων (conditiones) που επενεργούν στο αποτέλεσμα. Ωστόσο, η ανωτέρω θεωρία, δεχόμενη ότι οι περισσότεροι του ενός αναγκαίοι όροι είναι όλοι τους ισοδύναμοι, καταλήγει να διευρύνει υπερβολικά τον κύκλο των πράξεων και των αιτιών, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται δυσκολίες στην τελική διάγνωση της αιτιώδους συνάφειας. Η θεωρία του αντικειμενικού καταλογισμού (Theorie der objektive Zurechnung), η οποία αποτελεί τη σχεδόν κρατούσα γνώμη στην γερμανική επιστήμη, διαμορφώθηκε μέσα από τα αδιέξοδα της θεωρίας του ισοδυνάμου των όρων και λόγω αυτών, για να καλύψει κενά και να επιλύσει προβλήματα, τα οποία δεν επιλύονταν με άλλο τρόπο και προκειμένου να εισάγει ένα περαιτέρω κριτήριο επιλογής στις περιπτώσεις, όπου εμπλέκεται ένας μεγάλος αριθμός συμπεριφορών ως αιτίων του άδικου αποτελέσματος. 1 Στην περίπτωση του αντικειμενικού καταλογισμού, το αποτέλεσμα μπορεί να καταλογισθεί αντικειμενικά στο δράστη όταν συνιστά πραγμάτωση ενός νομικά 1 Βλ. Τα θεμέλια του Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος: Το έγκλημα, Νίκος Παρασκευόπουλος, Εκδόσεις Σάκκουλα,

22 σημαντικού κινδύνου, δηλ. εκείνου ακριβώς του κινδύνου εξαιτίας του οποίου είναι άδικη η συμπεριφορά του δράστη. Δεν αρκεί αιτιώδης συνάφεια μεταξύ της πράξης και του αποτελέσματος αλλά και μεταξύ του νομικά σημαντικού κινδύνου που έθεσε ο δράστης και του αποτελέσματος. Πρέπει να τονισθεί ότι η θεωρία του αντικειμενικού καταλογισμού έχει γίνει εν τοις πράγμασι αποδεκτή από τον Άρειο Πάγο ως προς τα εξ αμελείας εγκλήματα κατά κανόνα μεν ανεπιγνώστως, ενίοτε όμως «με πλήρη συνείδηση» της ανάγκης αντικειμενικού αιτιώδους συνδέσμου ανάμεσα στο εκάστοτε σφάλμα της συμπεριφοράς και στο αποτέλεσμα. 2 Αναφορικά δε με το ζήτημα της ιατρικής αμέλειας, λεκτέα τα ακόλουθα: Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 28 και 302 ΠΚ ή 28 και 314, 315 ΠΚ συνάγεται ότι για την κατάφαση ευθύνης για ανθρωποκτονία από αμέλεια ή για σωματική βλάβη απαιτούνται: α) να μην καταβλήθηκε από το δράστη η επιβαλλόμενη κατ αντικειμενική κρίση προσοχή, την οποία κάθε μέσος συνετός και ευσυνείδητος άνθρωπος οφείλει υπό τις ίδιες πραγματικές περιστάσεις να καταβάλει με βάση τους νομικούς κανόνες, τις συνήθειες που επικρατούν στις συναλλαγές και την κοινή, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, πείρα και λογική, β) να είχε τη δυνατότητα ο δράστης, με βάση τις προσωπικές του περιστάσεις, ιδιότητες, γνώσεις και ικανότητες και κυρίως εξαιτίας της υπηρεσίας του ή του επαγγέλματός του, να προβλέψει και να αποφύγει το αποτέλεσμα, το οποίο από έλλειψη της προαναφερθείσας προσοχής, είτε δεν προέβλεψε (μη 2 «Ο αναγκαίος αντικειμενικός αιτιώδης σύνδεσμος με το οικείο αποτέλεσμα πρέπει να υφίσταται ανάμεσα σ αυτό και την πλημμέλεια, το σφάλμα της συμπεριφοράς του δράστη. Η ύπαρξη του αντικειμενικού αιτιώδους συνδέσμου οφείλει να αναζητείται όχι μεταξύ της συμπεριφοράς καθ όλου του δράστου και του θανάτου του θύματος, αλλά μεταξύ του θανάτου και του σφάλματος του δράστου» (Ανδρουλάκης) 22

23 συνειδητή αμέλεια), είτε το προέβλεψε ως δυνατό πίστευε όμως ή ήλπιζε ότι αυτό δεν θα επερχόταν, ότι θα το απέφευγε (ενσυνείδητη αμέλεια).3 γ) από την ως άνω αμελή συμπεριφορά να προκλήθηκε θάνατος ή σωματική βλάβη ανθρώπου και δ) να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ενέργειας ή παράλειψης του δράστη και του αποτελέσματος που επήλθε. Τέτοιος υφίσταται, κατά την θεωρία του ισοδυνάμου των όρων (conditio sine qua non), στα μεν εγκλήματα ενέργειας όταν η ενέργεια αποτελεί όρο του αποτελέσματος, υπό την έννοια ότι αυτό δεν θα επέρχονταν χωρίς την ενέργεια του δράστη, στα δε εγκλήματα παράλειψης όταν λογιζομένης υποθετικά της παραλείψεως ως απολειπομένης, απολείπεται και το αποτέλεσμα με πιθανότητα εγγίζουσα τα όρια της βεβαιότητας ΑΠ 1337/2005 Πράξη και Λόγος ΠΔ 6, σελ. 287, 288, ΑΠ 1659/2003 Πράξη και Λόγος ΠΔ 4, σελ. 445επ., ΑΠ 1354/2000 ΠΧΝΑ 515, 516 (Με την απόφαση αυτή αναιρέθηκε η προσβληθείσα εφετειακή απόφαση, καθόσον δεν προσδιορίζονταν σ αυτήν ποιο από τα δύο είδη αμέλειας γίνονταν δεκτό), ΑΠ 555/1997 ΠΧ ΜΗ 126, ΑΠ 490/1996 ΠΧ ΜΖ 97επ., ΑΠ 615/1995 ΠΧ ΜΕ 940, ΑΠ 107/1994 ΠΧ ΜΔ 334, ΑΠ 126/1994 ΠΧ ΜΔ 337, ΑΠ 1172/1988 ΠΧ ΛΘ 100, ΣυμβΕφΑιγ 48/1992 ΠΧ ΜΓ 58επ., ΣυμβΠλημΣάμου 19/2001 ΠοινΔικ 2001, σελ. 1114επ. 4 πρβλ ΣυμβΠλημΣάμου 19/2001 με παρατηρήσεις Μαρίας Καϊάφα Γκμπάντι: Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 302 παρ. 1 ΠΚ όποιος επιφέρει από αμέλεια τον θάνατο άλλου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών. Κατά την πάγια νομολογία του Αρείου Πάγου ισχύουν για την ανθρωποκτονία από αμέλεια τα εξής: Από τον συνδυασμό των διατάξεων των άρθρων 28 και 302 ΠΚ προκύπτει σαφώς ότι για τη θεμελίωση του προβλεπόμενου από αυτές πλημμελήματος της ανθρωποκτονίας από αμέλεια απαιτούνται τα εξής στοιχεία: α) να μην καταβλήθηκε από τον δράστη η επιβαλλόμενη κατ' αντικειμενική κρίση προσοχή, την οποία κάθε μετρίως συνετός και ευσυνείδητος άνθρωπος οφείλει υπό τις ίδιες πραγματικές περιστάσεις να καταβάλει με βάση τους νομικούς κανόνες, τις συνθήκες που επικρατούν στις συναλλαγές και την κοινή κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων πείρα και λογική, β) να μπορούσε αυτός με βάση τις προσωπικές του περιστάσεις, ιδιότητες, γνώσεις και ικανότητες και κυρίως εξαιτίας της υπηρεσίας του ή επαγγέλματός του να προβλέψει και να αποφύγει το αξιόποινο αποτέλεσμα, το οποίο από έλλειψη της προαναφερόμενης προσοχής είτε δεν προέβλεψε είτε το προέβλεψε ως δυνατό, πίστευε όμως ότι δεν θα επερχόταν, γ) να υπάρχει αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ της ενέργειας ή παραλείψεως του δράστη και του αποτελέσματος που επήλθε (βλ. αντί άλλων ΑΠ 419/2000 ΠοινΧρ 2000, 910 ΑΠ 1019/1999 ΠοινΧρ 2000, 511, ΑΠ 1492/1998 ΠοινΧρ 1999, 835 επ., ΑΠ 555/1997 ΠοινΧρ 1998, 126). Στη νομολογία επίσης του Αρείου Πάγου γίνεται δεκτό σχετικά με την ευθύνη από αμέλεια στον ιατρικό τομέα ότι ποινική ευθύνη του ιατρού για ανθρωποκτονία από αμέλεια υπάρχει στις περιπτώσεις εκείνες, κατά τις οποίες το αποτέλεσμα αυτό οφείλεται σε παράβαση από τον ιατρό των κοινώς αναγνωρισμένων κανόνων της επιστήμης, για τους οποίους δεν μπορεί να γεννηθεί αμφισβήτηση 23

24 Η αιτιώδης αυτή συνάφεια δεν διακόπτεται στην περίπτωση που παρεμβαίνει η ενέργεια ή η παράλειψη άλλου ανθρώπου, που προωθεί τη ροή των γεγονότων προς το αποτέλεσμα. Ούτε επίσης διακόπτεται στην περίπτωση και στην περίπτωση που παρεμβληθεί η ενέργεια ή παράλειψη του θύματος. Διακοπή της αιτιώδους συνάφειας υπάρχει μόνο στην περίπτωση που η παρεμβαλλόμενη συμπεριφορά του τρίτου εξουδετερώνει και καθιστά ανενεργή την αρχική συμπεριφορά. Στην περίπτωση αυτή έχουμε διακοπή της αιτιώδους συνάφειας μια και η αρχική ενέργεια δεν πρόφθασε να λειτουργήσει αιτιοκρατικά, γιατί παρεμβλήθηκε η συμπεριφορά του τρίτου που δεν προώθησε τη ροή των γεγονότων προς το αποτέλεσμα, αλλά που δημιούργησε μια δική της ξεχωριστή εξέλιξη 5 6 και η ενέργειά του δεν ήταν σύμφωνη με το αντικειμενικώς επιβαλλόμενο καθήκον επιμέλειας. (βλ. ΑΠ 419/2000 ΠοινΧρ 2000, 910, ΑΠ 1492/1998 ΠοινΧρ 1999, 835 επ., ΑΠ 555/1997 ΠοινΧρ 1998, 126)]. 5 βλ. Ανδρουλάκη Ποινικόν δίκαιον Ι, Γενικό Μέρος, σελ. 207 επ, Μαγκάκη Ποινικό Δίκαιο, Διάγραμμα Γενικού Μέρους εκδ σελ. 162 επ, Κ. Σταμάτη Πονικά Σύμμεικτα σελ και πρβλ 19/2001 ΣυμβΠλημΣάμου ΠοινΔικ 2001 όπου : Τα πρόσωπα που ασκούν ορισμένες δραστηριότητες ή είναι επιφορτισμένα με το καθήκον επίβλεψης προς αποτροπή κινδύνων (ιατροί, αστυνομικοί, πλοίαρχοι σε σχέση με τους επιβάτες, εκπαιδευτικοί σε σχέση με τους μαθητές, οδηγοί κλπ) έχουν έναν δικό τους τομέα ευθύνης για την παρακολούθηση, καταπολέμηση και άρση κινδύνων, που παράγονται από τη συναφή δραστηριότητα, καθώς και για την παρεμπόδιση της επέλευσης των αντίστοιχων αποτελεσμάτων, έτσι ώστε οι έξω από τον κύκλο αυτό ευθύνης ευρισκόμενοι να μην οφείλουν να λογοδοτούν για την επέλευση των αποτελεσμάτων αυτών. Συνέπεια τούτου είναι το ότι ο αιτιωδώς προκαλέσας ένα αξιόποινο αποτέλεσμα δεν ευθύνεται για το αξιόποινο αυτό αποτέλεσμα που άμεσα προκάλεσε η αμελής βλαπτική συμπεριφορά κάποιου από τα παραπάνω πρόσωπα, εφόσον το ιστορικό συμβάν κατά τη διάρκεια της αιτιώδους διαδρομής του και ειδικότερα κατά τη στιγμή επέλευσης του αποτελέσματος είχε υπαχθεί ήδη αποκλειστικά στον τομέα ευθύνης αυτού, ώστε να μπορεί να γίνεται λόγος για δεσπόζουσα ή κυριαρχική αμέλεια του παρεμβαλλόμενου δράστη. Στις περιπτώσεις της υπαγωγής του ιστορικού συμβάντος σε ξένο τομέα ευθύνης, ο αρχικά ή παραλλήλως αμελής δεν έχει πλέον την κυριαρχία πάνω στην αιτιώδη διαδρομή του συμβάντος προς το αποτέλεσμα και δεν μπορεί να το αποτρέψει, ενώ στο αποτέλεσμα δεν πραγματώνεται ο παράνομος κίνδυνος που έθεσε αυτός σε κίνηση, αλλά ένας άλλος κίνδυνος που εκπορεύεται από άλλο πρόσωπο. Γι' αυτούς τους λόγους, το αποτέλεσμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως έργο του αρχικά η παραλλήλως αμελούς και δεν δύναται να καταλογισθεί αντικειμενικά σε αυτόν. (βλ. για τον καταλογισμό του 24

25 Το ζήτημα, περαιτέρω, το οποίο γεννάται είναι εάν υπάρχει ευθύνη για έγκλημα από αμέλεια παρά την συμμόρφωση του κατηγορουμένου κάθε φορά ιατρού προς τις υπάρχουσες διατάξεις νόμων ή κανονισμών ή τους κανόνες ασκήσεως του επαγγέλματός του. Η άποψη αυτή ήταν κυρίαρχη στην νομολογία, υπό το κράτος της θεωρίας του ισοδυνάμου των όρων 7. Οι παρατηρήσεις του Καθηγητή Ι. Μανωλεδάκη υπό το αναφερθέν 2742/1994 δημοσιευμένο βούλευμα ασκούν βάσιμη κριτική στην άποψη αυτή χαρακτηρίζοντάς την, δικαιολογημένα, ως τιμωρητική εκτροπή, εφόσον πολλές φορές οδηγεί στην χρέωση σε κάποιον άνθρωπο ενός βλαπτικού αποτελέσματος που δεν υπήρξε πράξη του. Άλλωστε, τέτοια διασταλτική ερμηνεία της ποινικής ευθύνης του ιατρού, ο καταλογισμός δηλαδή σε αυτόν του ζημιογόνου αποτελέσματος, ακόμη και στην περίπτωση που έχει ακολουθήσει τους κανόνες ασκήσεως του επαγγέλματός του, αντίκειται στην γενική διάταξη του άρθρου 28 ΠΚ για την αμέλεια, κατά την οποία για τον καταλογισμό της πράξης από αμέλεια λαμβάνεται υπ' όψιν εκτός από το αντικειμενικό κριτήριο της ικανότητας και επιμέλειας του μέσου κοινωνικού ανθρώπου, στην κρινόμενη μάλιστα περίπτωση του μέσου ιατρού, και το υποκειμενικό στοιχείο, οι προσωπικές δηλαδή ικανότητες του δράστη και η προσοχή την οποία όφειλε από τις περιστάσεις και μπορούσε να καταβάλει, ώστε να είναι ευχερής η απόδειξη ύπαρξης αντικειμενικού αιτιώδους συνδέσμου μεταξύ της ενέργειας ή παραλείψεώς του και του επελθόντος αποτελέσματος. αποτελέσματος στον δράστη στα πλαίσια της αντικειμενικής υποστάσεως του εγκλήματος Σατλάνη, Μεθοδολικά προλεγόμενα για τον αποκλεισμό και τον περιορισμό του αξιοποίνου, σελ και ιδιαίτερα 442επ, 456επ, όπου με αναφορά και στην αρχή της εμπιστοσύνης αναφέρεται και το παράδειγμα της μη ευθύνης σε περίπτωση εγχείρησης στην καρδιά του καρδιοχειρουργού και της νοσοκόμας που έκανε την ένεση, την οποία ετοίμασε με υπερβολική δόση αναισθητικού φαρμάκου ο μοναδικά ευθυνόμενος αναισθησιολόγος, που βασανιζόταν από τις απιστίες της γυναίκας του, χωρίς όμως να δείχνει τίποτα 7 πρβλ. το υπ' αρ. 2742/1994 βούλευμα του ΣυμβΕφΑθ ΥΠΕΡΑΣΠΙΣΗ 1995 σ

26 Σχετικά με την έννοια του αντικειμενικά αιτιώδους συνδέσμου θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι γενικά θεωρούμενη (αιτιώδης) προσφορότητα της αντικειμενικά αμελούς πράξης ως προς το ζημιογόνο αποτέλεσμα δεν φαίνεται αρκετή για την στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής πλευράς της αμέλειας, Απαιτείται επιπλέον και συνάφεια κινδύνου ανάμεσα στην συμπεριφορά και στο αποτέλεσμα, η οποία συνάφεια προϋποθέτει βέβαια προσφορότητα της πράξης ως προς το είδος και τον τρόπο της αιτιώδους διαδρομής. Από την άποψη αυτή το αποτέλεσμα θα θεωρηθεί έργο του δράστη και θα καταλογισθεί σε αυτόν, εφ' όσον ευρίσκετο στην σφαίρα επιρροής του, αντίθετα εάν η αποφυγή του αποτελέσματος ξεπερνά τα όρια των δυνατοτήτων του μέσου συνετού ανθρώπου, δεν μπορεί να γίνει λόγος για καταλογισμό σε αυτόν. Το πρώτο συμβαίνει όταν η ακολουθία των γεγονότων ανταποκρίνεται στους κινδυνογόνους παράγοντες που έλαβε υπ' όψιν του ο δράστης, οπότε είναι και αντικειμενικά προβλέψιμη. Στη δεύτερη, όμως, περίπτωση, όπου υπάρχει απόκλιση από την αιτιώδη συνάφεια, η διαδρομή των γεγονότων εκφεύγει από την σφαίρα επιρροής του δράστη, επομένως δεν μπορεί να γίνει λόγος για έγκλημα από αμέλεια, εφόσον η συμπεριφορά του δράστη δεν είναι αντικειμενικά πρόσφορη να κατευθύνει τα γεγονότα προς το ζημιογόνο αποτέλεσμα. Ως εκ τούτου, για την στοιχειοθέτηση της αντικειμενικής υποστάσεως του εξ' αμελείας εγκλήματος δεν αρκεί το ζημιογόνο αποτέλεσμα να προκλήθηκε αιτιωδώς από οποιαδήποτε συμπεριφορά του δράστη, με την οποία παραβιάσθηκε το αντικειμενικά οφειλόμενο καθήκον επιμέλειας, αλλά απαιτείται, προκειμένου ο αντικειμενικά αιτιώδης σύνδεσμος να είναι νομικά σημαντικός, να οδηγεί, δηλαδή, στον καταλογισμό της πράξης, να μπορεί να αποδειχθεί ότι η τήρηση του καθήκοντος επιμελείας που παραβιάσθηκε θα είχε αποτρέψει το εγκληματικό αποτέλεσμα. Ο Ιωάννης Μανωλεδάκης, μάλιστα, αποφαίνεται ότι καθήκον της ποινικής νομολογίας είναι να μην εμμένει πλέον στο απλουστευτικό σχήμα της θεωρίας του 26

27 ισοδυνάμου των όρων, η οποία ανάγει την ανθρώπινη πράξη από σκόπιμη επέμβαση για την μεταβολή του εξωτερικού κόσμου σε μοιρολατρικό όρο εμφάνισης ενός ανεπιθύμητου συμβάντος. Ακολουθώντας, λοιπόν, τη θεωρία του Ι. Μανωλεδάκη για την φυσική ενότητα της πράξης στον χώρο του εγκλήματος της σωματικής βλάβης από αμέλεια, καταλήγουμε ότι πράξη σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας του άλλου, είναι, με την έννοια αυτή, εκείνη μόνον η αυτοκυβερνώμενη μυϊκή ενέργεια που απευθύνεται προς άλλον άνθρωπο, που γεννά, επομένως, μια κοινωνική σχέση και που κατά τη λειτουργία της αυτήν διαχέεται από τον φορέα της στο σώμα του ανθρώπου, προς τον οποίο απευθύνεται και μετατρέπεται σε προσβολή του εννόμου αγαθού της μορφικής και λειτουργικής ακεραιότητας του ανθρωπίνου σώματος. Ουσιαστικά, δηλαδή, πράξη σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας άλλου υφίσταται όταν ο δράστης προβαίνει σε μία μυϊκή ενέργεια που θέτει όρους κινδύνου για το έννομο αγαθό, οι οποίοι εξελίσσονται αυτοδύναμα στην προσβολή του. Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, η ενότητα αυτή δεν χάνεται, ακόμη κι αν μεταξύ της μυϊκής κίνησης του δράστη και του αποτελέσματος παρεμβάλλεται μια αναπόδραστη ενέργεια του θύματος ή αν η αναπόδραστη αυτή ενέργεια προέρχεται και από τρίτο πρόσωπο. Όταν η ανθρώπινη ενέργεια δεν συνίσταται σε κίνηση αλλά σε μυϊκή αδράνεια, αυτή συνδέεται αιτιακά προς ένα αποτέλεσμα, όταν επιτρέπει τη δημιουργία του από άλλη αιτιακή ενέργεια, η οποία και μετατρέπεται σε αποτέλεσμα. Στην περίπτωση αυτή η παράλειψη πρέπει να είναι παρούσα κατά τη μετατροπή, η οποία και δεν θα πραγματοποιούνταν, αν δεν της το επέτρεψε η παράλειψη, και αποτελεί έτσι αιτιακή συνθήκη της μετατροπής. Εφόσον, μάλιστα, η σωματική βλάβη από αμέλεια είναι έγκλημα ουσιαστικό ή αποτελέσματος, μπορεί να τελεστεί και με παράλειψη, όταν συντρέχουν οι όροι του άρθρου 15 του ΠΚ, όταν δηλαδή ο δράστης δεν προβαίνει 27

28 σε ενέργεια, που έχει ιδιαίτερη νομική υποχρέωση να κάνει και η παράλειψη αυτή αποτελεί αιτιακή συνθήκη για την παραγωγή του αποτελέσματος. Ειδικότερα, η ιδιαίτερη νομική υποχρέωση του ιατρού να αποτρέψει το αξιόποινο αποτέλεσμα της σωματικής κάκωσης ή βλάβης της υγείας του συγκεκριμένου ασθενούς, απορρέει από τον Νόμο και από την εγγυητική θέση του ιατρού απέναντι στην ασφάλεια της ζωής ή της υγείας του συγκεκριμένου ασθενούς, η οποία δημιουργείται από προηγηθείσα παρακολούθηση. Επισημαίνεται δε ότι προστατευόμενο έννομο αγαθό εν προκειμένω είναι η ζωή σε οποιαδήποτε μορφή και αν ευρίσκεται αυτή και κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες, το δε ιατρικό σφάλμα συνίσταται στην παρά τους κανόνες της ιατρικής επιστήμης και τέχνης ιατρική πράξη. Έτσι, η ύπαρξη ασθένειας που θα επέφερε τον θάνατο του ασθενούς σε απώτερο χρονικό σημείο δεν αναιρεί ούτε περιορίζει την υποχρέωση του ιατρού για προσοχή και επιμέλεια, ούτε φυσικά διακόπτει τον αιτιώδη σύνδεσμο μεταξύ σφάλματος και θανάτου του παθόντος. 8 Όπως προαναφέρθηκε, για την πλήρωση της αντικειμενικής υπόστασης του εξ αμελείας εγκλήματος απαιτείται πλέον των ανωτέρω και πράξη (ενέργεια ή παράλειψη) που συνιστά εξωτερικά άτεχνη, εσφαλμένη ή πλημμελή συμπεριφορά.9 Δηλαδή η αμέλεια κατά την εξωτερική της όψη είναι τρόπος συμπεριφοράς που έγκειται στην άτεχνη, πλημμελή διεξαγωγή ενός εγχειρήματος, σ ένα σφάλμα, το οποίο υλοποίησε στον εξωτερικό χώρο την εσωτερικά εσφαλμένη στάση του δράστη. Πρόκειται για την εξωτερική αμέλεια ΣυμβΠλημΙωαν 181/2004 ΠοινΔικ 2004, σελ [1250], ΣυμβΣτρατΑθηνών 127/1996 ΠΧ ΜΣΤ 1510επ. 9. παρατηρήσεις υπό την ΑΠ σε Συμβ ΠΧ ΜΒ 278, 279 Σιδέρη Δ. Εισαγγελέως Εφετών (Μελέτη) Νομικά προβλήματα από πλαστικές ιατροχειρουργικές επεμβάσεις στο πρόσωπο (Ρίνα και πτερύγια των ώτων) ΠΧ ΜΑ 945επ. [955], ΑΠ 1426/1997 Υπερ. 1998, σελ επ., ΠλημΚω 12/1994 με πρόταση Σατλάνη Χ. ΠΧ ΜΔ 678επ. [680, 681], ΔΣτρΛαρ 246/1993 ΠΧ ΜΔ 689, [πρβλ. ΣυμβΠλημΣάμου 19/2001 : Το έγκλημα από αμέλεια εμφανίζει αντικειμενική υπόσταση (στοιχεία αυτής είναι η ανθρώπινη συμπεριφορά που καλείται εξωτερική αμέλεια, το αξιόποινο αποτέλεσμα, ο αιτιώδης σύνδεσμος μεταξύ ανθρώπινης συμπεριφοράς και αποτελέσματος και ο αντικειμενικός καταλογισμός 28

29 του αποτελέσματος στον δράστη) και υποκειμενική υπόσταση (εσωτερική αμέλεια χωρίς συνείδηση ή με συνείδηση). Αμέλεια χωρίς συνείδηση υφίσταται όταν ο δράστης δεν προέβλεψε το από τη συμπεριφορά του, δηλαδή την εξωτερική αμέλεια, δυνάμενο να προκύψει αξιόποινο αποτέλεσμα, πλην όμως με βάση τις προσωπικές του περιστάσεις, ιδιότητες, ικανότητες, γνώσεις και εμπειρίες που έχει από την υπηρεσία ή από το επάγγελμά του, μπορούσε να προβλέψει τούτο ως δυνατό και ενδεχόμενο και να το αποφύγει, δηλαδή ειδικότερα να διαγνώσει ότι η συμπεριφορά του είναι εξωτερικά πλημμελής και επικίνδυνη για ένα έννομο αγαθό και να προβλέψει έτσι ως δυνατό το επελθόν αποτέλεσμα (βλ. εισαγγελική πρόταση Σατλάνη στο βούλευμα ΣυμβΠλημΚω υπ' αριθμ. 12/1994 ΠοινΧρ 1994, 680 επ., 685 επ., 688 επ., με περαιτέρω παραπομπές, απόφαση Εφετείου Καρλρούης της σε ΠοινΧρ 2001, 184). Έχει επικρατήσει πλέον στην επιστήμη (την οποία ακολουθούν πολλά κατώτερα δικαστήρια) η απόψη ότι η αμέλεια δεν συνδέεται μόνο με μία εσωτερική ψυχική στάση του δράστη, δεν είναι δηλαδή μόνο μορφή υποκειμενικής υπαιτιότητας, η ύπαρξη της οποίας είναι αναγκαία για την πλήρωση της υποκειμενικής υπόστασης του εγκλήματος από αμέλεια, αλλά πρωτίστως εμφανίζεται (εξωτερικεύεται) ως μία μορφή κακότεχνης, εσφαλμένης και πλημμελούς συμπεριφοράς κατά τη διεξαγωγή ή ανάληψη εγχειρήματος (ενέργεια ή παράλειψη), η οποία συνιστά παραβίαση ενός καθήκοντος επιμέλειας, που μπορεί να απορρέει από το νόμο ή μία σύμβαση ή το επάγγελμα ή μία προηγούμενη επικίνδυνη συμπεριφορά του δράστη ή τους κοινώς αναγνωρισμένους τεχνικούς κανόνες (π.χ. της ιατρικής επιστήμης ή της οικοδομικής δραστηριότητας) ή τις συγκεκριμένες περιστάσεις και η οποία παράγει έναν κίνδυνο για το έννομο αγαθό, που σκοπεί να προστατεύσει ο συγκεκριμένος κανόνας επιμέλειας, κατά τρόπο υπερβαίνοντα τα όρια της επιτρεπτής από την έννομη τάξη κινδυνώδους δράσης. Αυτή η δεύτερη αμέλεια, η οποία βρίσκει σήμερα συμμάχους και στη νομολογία, χαρακτηρίζεται ως εξωτερική αμέλεια (βλ. Ανδρουλάκη, Η εξωτερική αμέλεια, ΠοινΧρ 1970, σελ. 93 επ., Ανδρουλάκη Ποινικό Δίκαιο, Γενικό Μέρος, 2000, σελ. 294 επ., 298 επ., με παραπομπές στη νομολογία, Μανωλεδάκη, Ποινικό Δίκαιο, Επιτομή Γενικού Μέρους, 1996, σελ. 193 επ., Μανωλεδάκη- Παρασκευόπουλου, Εγχειρίδιο Ποινικού Δικαίου, Γενικό Μέρος, 1999, σελ. 56, Μαγκάκη, Ποινικό Δίκαιο, Διάγραμμα Γενικού Μέρους, 1984, σελ. 313 επ., Μυλωνόπουλου, Τα εκ του αποτελέσματος διακρινόμενα εγκλήματα, 1984, σελ. 195 επ., Καїάφα-Γκμπάντι, Εξωτερική και εσωτερική αμέλεια στο ποινικό δίκαιο, 1994, σελ. 115, Καїάφα-Γκμπάντι, Η αντιμετώπιση των αυτοπροσβολών του θύματος στο έγκλημα αμέλειας, Υπερ 1991, σλε. 283 επ., 288, παρατηρήσεις της ίδιας σε Υπερ 1992, σελ. 897, Μαργαρίτη, Σωματικές βλάβες, 1991, σελ. 612 επ., Χαραλαμπάκη, Ιατρική ευθύνη και δεοντολογία, Υπερ 1993, 510, Συμεωνίδου- Καστανίδου, Εγκλήματα κατά της ζωής, 1995, σελ. 526 επ., παρατηρήσεις Τζαννετή σε ΠοινΧρ 1992, σελ. 278 επ., παρατηρήσεις Αποστολίδου σε Υπερ 1996, σελ. 867 επ., εισαγγελική πρόταση Σατλάνη στο βούλευμα ΣυμβΠλημΚω 12/1994 ΠοινΧρ 1994, σελ. 680 επ., βούλευμα ΣυμβΠλημΚαβ υπ' αριθμ. 2/1998 και την εκεί εισαγγελική πρόταση Παπαγεωργίου, Αρμ 1998, σελ. 219 επ., βούλευμα ΣυμβΠλημΣερ υπ' αριθμ. 118/1993 που έκανε δεκτή την εισαγγελική πρόταση Γιαταγάνα, ΠοινΧρ 1993, σελ επ.). Ο Άρειος Πάγος εντοπίζει και περιγράφει την εξωτερικά αμελή συμπεριφορά, χωρίς όμως να αναφέρει ρητά την εξωτερική αμέλεια και να την εντάσσει στα στοιχεία της αντικειμενικής υπόστασης των εγκλημάτων από αμέλεια. Για πρώτη φορά ρητά αναγνωρίσθηκε από τον Άρειο Πάγο η εξωτερικά πλημμελής συμπεριφορά ως στοιχείο της 29

30 Κριτήριο για την ύπαρξη ή μη της αυξημένης ευθύνης του άρθρου 315 παρ. 1 ΠΚ αποτελεί η ιδιότητα, η οποία αποκτάται από την άσκηση συγκεκριμένου επαγγέλματος ή από την εκτέλεση ορισμένης υπηρεσίας. Ως επάγγελμα δε νοείται η συνεχής ή περιοδική ενασχόληση σε συγκεκριμένη εργασία, τέχνη ή επιστήμη, η οποία ασχέτως του βιοποριστικού ή μη χαρακτήρα της, προϋποθέτει ιδιαίτερες γνώσεις και εμπειρία, εμφανίζει δε μεγαλύτερο κίνδυνο για σωματική κάκωση και βλάβη της υγείας άλλων ανθρώπων και απαιτεί, για την αποφυγή του κινδύνου αυτού, ιδιαίτερη επιμέλεια και προσοχή, υπέρτερη από εκείνη που επιβάλλεται για την αποφυγή του κινδύνου από τις συνήθεις ενασχολήσεις. 11 Στις περιπτώσεις αυτές τεκμαίρεται ότι ο δράστης έχει αποκτήσει ιδιάζουσα εμπειρία που συνεπάγεται και την αυξημένη ευθύνη του έναντι των άλλων κοινωνών. Έτσι έχει διατυπωθεί η άποψη τόσο στη θεωρία όσο και στη νομολογία ότι οι ιατροί εμπίπτουν στους επαγγελματίες, που έχουν την προβλεπόμενη από το άρθρο 315 παρ. 1 ΠΚ υποχρέωση να επιδεικνύουν ιδιαίτερη επιμέλεια ή προσοχή κατά την άσκηση του επαγγέλματός των 12. Κατόπιν τούτου δεν απαιτείται έγκληση για την άσκηση ποινικής δίωξης σε βάρος ιατρού για εξ αμελείας πρόκληση σωματική βλάβη. Όπως, μάλιστα, αναφέρεται στο άρθρο 2 παρ. 1,3 Ν. 3418/2005, έχει ήδη αναφερθεί, το ιατρικό λειτούργημα αποσκοπεί στη διατήρηση, βελτίωση και αποκατάσταση της σωματικής, πνευματικής και ψυχικής υγείας του ανθρώπου, καθώς και στην ανακούφισή του από τον πόνο και ασκείται σύμφωνα με τους γενικά αποδεκτούς και ισχύοντες κανόνες της ιατρικής επιστήμης. αντικειμενικής υπόστασης των εγκλημάτων από αμέλεια στην απόφαση ΑΠ 1416/1997 Υπερ 1998, 1049 επ., με παρατηρήσεις Καїάφα-Γκμπάντι.] 11. ΑΠ 1250/2003 ΠοινΔικ 2004, σελ. 1251, ΣυμβΕφΘράκ 62/2001 ΠοινΔικ 2001, σελ

31 Σε αντίθετη όμως περίπτωση, κατά την οποία ο ιατρός καθίσταται πρόξενος σωματικής βλάβης από αμέλεια σε ασθενή του ή προκαλέσει σ αυτόν τον θάνατο από αμέλειά του, η περίπτωση αυτή εμπίπτει στις διατάξεις του Ποινικού Κώδικα. Ειδικότερα, κατά τις διατάξεις του άρθρου 302 και 308 του Π.Κ. ορίζεται ότι «όποιος επιφέρει από αμέλεια το θάνατο άλλου τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών» και «όποιος με πρόθεση προξενεί σε άλλον σωματική κάκωση ή βλάβη της υγείας του τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι τριών ετών. Αν η κάκωση ή η βλάβη της υγείας που του προξένησε είναι εντελώς ελαφρά, τιμωρείται με φυλάκιση το πολύ έξι μηνών ή με χρηματική ποινή. Και αν είναι ασήμαντη, τιμωρείται με κράτηση ή πρόστιμο» Ενώ με το άρθρο 441 του Π.Κ. ορίζεται ότι «Γιατροί και μαίες που χωρίς δικαιολογημένο κώλυμα αρνούνται την εκτέλεση των έργων τους ή που αναφορικά με αυτήν γίνονται υπαίτιοι οποιασδήποτε αμέλειας από την οποία μπορεί να προκύψει κίνδυνος για άλλον τιμωρούνται με πρόστιμο ή με κράτηση μέχρι τριών μηνών, αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα από άλλη διάταξη.» Από το συνδυασμό των παρατεθέντων διατάξεων του Π.Κ. προκύπτει ότι ο ιατρός για κάθε πράξη του με την οποία προκαλεί σωματική βλάβη ή κάκωση από αμέλεια ή ανθρωποκτονία από αμέλεια τιμωρείται όπως ορίζει ο Νόμος, εφόσον δεν κατέβαλε τις ανάλογες προσπάθειες ή δεν έδειξε το προσήκον ενδιαφέρον για τη συγκεκριμένη περίπτωση του ασθενή του, όπως είχε υποχρέωση να το κάνει. Η αμέλεια, σύμφωνα με το άρθρο 28 του Π.Κ., διακρίνεται σε δύο είδη ανάλογα με την ύπαρξη πλάνης ή όχι σ αυτή: 1) Την ενσυνείδητη αμέλεια, κατά την οποία ο δράστης πρόβλεψε μεν ότι το αποτέλεσμα θα επερχόταν, ως ενδεχόμενη συνέπεια της συμπεριφοράς του, αλλά λόγω της έλλειψης της απαιτούμενης προσοχής του, το πρόβλεψε κατά τρόπο ανεπαρκή έτσι ώστε να επικρατήσει μέσα του λαθεμένη η ελπίδα ότι θα το αποφύγει δηλαδή είχε συνείδηση αλλά ελαττωματική και ανεπαρκή για το γεγονός 31