ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ

Transcript

1 ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΣΧΟΛΗ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ: ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΥ ΕΜΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ Εφαρμογή στη ζεύξη Ρίου Αντιρρίου ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΑΒΑΝΤΙΝΟΣ Επιβλέπουσα Καθηγήτρια: Χ. Κ. Καραπαναγιώτη ΜΥΤΙΛΗΝΗ 2009

2 ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ Αρχικά θα ήθελα να ευχαριστήσω όλους εκείνους που με βοήθησαν για την υλοποίηση της παρούσας εργασίας. Ιδιαίτερα, την καθηγήτρια μου και Λέκτορα του τμήματος Επιστημών της Θάλασσας κα. Καραπαναγιώτη Χρυσή για την ανάθεση και την επίβλεψη αυτής της εργασίας, καθώς επίσης και για τις πολύτιμες συμβουλές. Θα ήθελα να ευχαριστήσω την κα. Κίτσιου Δήμητρα και τον κο. Χασιώτη Θωμά που δέχτηκαν να είναι μέλη στην εξεταστική επιτροπή. Επίσης οφείλω ένα μεγάλο ευχαριστώ στην Καλλιόπη, στην Ειρήνη, στην Μαρίζα, στην Ντέπυ, στον Γιάννη, στον Σπύρο και ιδιαίτερα στην αδελφή μου Ανδριάνα που με ανέχτηκαν και με στήριξαν όλα αυτά τα χρόνια στις καλές και κακές στιγμές και ελπίζω να συνεχίσουν να το κάνουν. Η εργασία αυτή είναι αφιερωμένη στην οικογένεια μου που με στήριξε ηθικά και οικονομικά σε κάθε προσπάθεια μου. 1

3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΤΗΣ ΘΑΛΑΣΣΑΣ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Μ.Π.Ε....5 ΟΡΙΣΜΟΙ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ Μ.Π.Ε ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΜΕΡΟΣ Α- ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ ΠΗΓΕΣ ΕΥΡΕΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΡΟΪΟΝ Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΟΔΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ (ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ)...35 Ο ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΙΣΩΣ ΤΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ ΒΗΜΑ ΓΙΑ ΤΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟ ΤΩΝ ΕΜΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ. Η ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΟΥ ΠΕΡΙΚΛΕΙΕΤΑΙ ΑΠΟ ΤΑ ΧΩΡΙΚΑ ΟΡΙΑ ΚΑΛΕΙΤΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ...35 ΠΕΡΙΟΧΗ-ΜΕΛΕΤΗΣ, ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΖΕΤΑΙ Η ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ Η ΟΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΠΙΘΑΝΟ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΙΣ ΕΜΜΕΣΕΣ Η ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΠΟΥ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΕΙ Η ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ, ΚΑΤΑ ΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ, ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ, ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ ΤΗΣ ΕΠΙΛΟΓΗ ΤΗΣ ΚΑΤΑΛΛΗΛΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ΠΗΓΕΣ ΕΥΡΕΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΡΟΪΟΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΔΟΜΗ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΟΠΙΚΩΝ ΚΟΙΝΩΝΙΩΝ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΓΝΩΡΙΣΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΡΟΪΟΝ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΦΥΣΙΚΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ (ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ)...65 ΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΖΩΝΕΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥΠΛΟΚΕΣ. ΥΦΙΣΤΑΝΤΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΑΜΕΤΡΗΤΩΝ ΑΛΛΗΛΕΝΔΕΤΩΝ ΚΙΝΗΤΗΡΙΩΝ ΔΥΝΑΜΕΩΝ ΚΑΙ ΠΙΕΣΕΩΝ, ΣΥΜΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΟΜΕΝΩΝ ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΩΝ, ΓΕΩΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΩΝ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ, ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΩΝ, ΘΕΣΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ (MARTINEZ ET AL, 2007; ΜΑΝΟΥΡΗΣ ET AL,2005B; ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, 1999). ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ, ΠΑΡΕΧΟΝΤΑΣ ΕΥΡΥ ΦΑΣΜΑ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ. ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΟΠΩΣ Η ΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΑΚΤΗΣ, Η ΠΑΡΟΧΗ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥΣ 2

4 ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ, ΤΟΠΟΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ, ΤΡΟΦΗ. AΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΟΠΟ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΓΙΑ ΕΝΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ ΜΕΡΟΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ, ΚΑΙ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΕΡΟΣ ΟΠΟΥ ΣΥΝΑΝΤΩΝΤΑΙ ΜΕΡΙΚΕΣ ΑΠΟ ΤΙΣ ΠΙΟ ΠΥΚΝΟΚΑΤΟΙΚΗΜΕΝΕΣ ΠΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΠΛΑΝΗΤΗ (EEA, 2006B; MARTINEZ ET AL, 2007; THE WORLD BANK, 1994). Η ΑΚΤΟΓΡΑΜΜΗ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ ΕΧΕΙ ΜΗΚΟΣ ΠΕΡΙΠΟΥ KM. ΦΙΛΟΞΕΝΕΙ ΤΟ 50% ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ ΚΑΙ ΤΗΝ ΠΛΕΙΟΨΗΦΙΑ ΤΗΣ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΚΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, 2000B). ΚΑΘΩΣ ΟΙ ΑΚΤΕΣ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΟΛΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ ΚΟΜΒΙΚΟ ΡΟΛΟ ΣΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΕΜΠΟΡΙΟ ΚΑΙ ΕΦΟΔΙΑΣΜΟ, ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΥΝ ΔΙΑΡΚΩΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΜΕ ΣΥΝΕΠΕΙΑ ΤΗΝ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΣΦΕΡΟΥΝ ΤΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ. (ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, 2006A). ΣΤΟ ΜΕΛΛΟΝ, ΟΙ ΠΑΡΑΚΤΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΕΙΝΑΙ ΠΟΛΥ ΠΙΘΑΝΟ ΝΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΟΥΝ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΕΣ ΠΙΕΣΕΙΣ ΙΔΙΩΣ ΣΤΟΥΣ ΟΙΚΟΤΟΠΟΥΣ, ΣΤΟΥΣ ΦΥΣΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΘΩΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩ ΤΗΣ ΑΥΞΑΝΟΜΕΝΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΥΠΟΔΟΜΩΝ. Η ΑΣΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ, Ο ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ, Η ΓΕΩΡΓΙΑ, Η ΑΛΙΕΙΑ, ΟΙ ΜΕΤΑΦΟΡΕΣ ΚΑΙ Η ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΑΠΟΤΕΛΟΥΝ ΤΙΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΚΙΝΗΤΗΡΙΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ (ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, 2005) Η ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΖΩΝΗ ΑΠΟΤΕΛΕΙ ΤΟΝ ΣΥΝΗΘΕΣΤΕΡΟ ΔΕΚΤΗ ΣΥΣΣΩΡΕΥΤΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΤΩΝ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΩΝ ΣΤΗ ΛΕΚΑΝΗ ΑΠΟΡΡΟΗΣ (DICKERT & TUTTLE, 1985). ΓΙΑ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΘΡΕΠΤΙΚΩΝ ΑΠΟ ΑΣΤΙΚΑ ΑΠΟΒΛΗΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΣΥΝΤΕΛΕΣΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ ΕΥΤΡΟΦΙΣΜΟΥ ΣΤΑ ΠΑΡΑΚΤΙΑ ΥΔΑΤΑ ΜΕ ΣΗΜΑΝΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΟΥΣ ΠΑΡΑΚΤΙΟΥΣ ΘΑΛΑΣΣΙΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ. ΜΕΙΩΜΕΝΕΣ ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΚΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΗΣ ΡΟΗΣ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟ ΝΑ ΠΡΟΚΑΛΕΣΟΥΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΚΒΟΛΕΣ ΤΩΝ ΠΟΤΑΜΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΥΓΡΟΤΟΠΟΥΣ ΕΞΑΙΤΙΑΣ ΜΕΤΑΒΟΛΗΣ ΤΩΝ ΣΥΝΘΗΚΩΝ ΑΛΑΤΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΣΕ ΥΠΟΒΑΘΜΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ. Η ΥΦΑΛΜΥΡΩΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΓΕΙΩΝ ΥΔΑΤΩΝ ΜΠΟΡΕΙ ΕΠΙΣΗΣ ΝΑ ΕΜΦΑΝΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΤΕΤΟΙΕΣ ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ ΕΚΤΡΟΠΗΣ. ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΣΧΕΤΙΚΕΣ ΜΕ ΕΡΓΑ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ (ΑΡΔΕΥΣΗ, ΠΟΣΗ, ΥΔΡΟΗΛΕΚΤΡΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ) ΣΥΝΕΙΣΦΕΡΟΥΝ ΣΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΤΩΝ ΠΑΡΑΠΑΝΩ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ (MINISTRY OF THE ENVIRONMENT, 2006;THE WORLD BANK, 1994; ΑΓΓΕΛΙΔΗΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ, 2005; ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ, 1999)

5 ...79 ΣΧΗΜΑ 19.: ΓΡΑΦΗΜΑ ΑΥΞΗΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ (ΠΗΓΗ: ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ, 2000B) ΟΡΙΟΘΕΤΗΣΗ ΠΑΡΑΚΤΙΩΝ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΠΗΓΕΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΠΡΟΪΟΝ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

6 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η Μελέτη Περιβαλλοντικών επιπτώσεων εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. με τη θέσπιση της εθνικής περιβαλλοντικής πολιτικής δράσης (National Environment Policy Act /NEPA) το 1969, έκτοτε η διαδικασία της ΜΠΕ έχει εξαπλωθεί σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην ευρωπαϊκή ήπειρο εμφανίστηκε επίσημα το 1985, όταν η ευρωπαϊκή κοινότητα επικύρωσε την οδηγία για την εκτίμηση των επιπτώσεων ορισμένων σχεδίων δημοσίων και ιδιωτικών έργων στο περιβάλλον (85/337/ ΕΟΚ). Σύμφωνα με την οδηγία 85/337/ ΕΟΚ η εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων εντοπίζει, περιγράφει, και αξιολογεί δεόντως, τις άμεσες και έμμεσες επιπτώσεις ενός έργου: Στον άνθρωπο, στην πανίδα και στη χλωρίδα. Στο έδαφος, στα ύδατα, στον αέρα, στο κλίμα, και στο τοπίο. Στα υλικά αγαθά και στην πολιτιστική κληρονομιά. Στην αλληλεπίδραση μεταξύ των παραγόντων που αναφέρονται στην πρώτη, δεύτερη, και τρίτη περίπτωση (85/337/ΕΟΚ). Μια μεταγενέστερη προσέγγιση είναι η εξής: Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) ή Εκτίμηση Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΕΠΕ), νοείται η εκπόνηση περιβαλλοντικής μελέτης, η διεξαγωγή διαβουλεύσεων, η συνεκτίμηση της περιβαλλοντικής μελέτης, και των αποτελεσμάτων των διαβουλεύσεων κατά τη λήψη αποφάσεων καθώς και η παροχή πληροφοριών (2001/42/ΕΚ). 1.1 ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΩΝ Μ.Π.Ε. Η σημαντικότερη αιτία εκπόνησης των ΜΠΕ έγκειται στη δυνατότητα να ληφθούν υπ όψιν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις, νωρίς στη διαδικασία σχεδιασμού της προτεινόμενης δραστηριότητας. Άμεση συνέπεια είναι η δυνατότητα λήψης κατάλληλων αποφάσεων για την τροποποίηση της προτεινόμενης δραστηριότητας και τη λήψη των κατάλληλων μέτρων μείωσης των επιπτώσεων, ώστε να συμμορφώνεται με τη νομοθεσία και την περιβαλλοντική πολιτική των αρμόδιων αρχών. Περαιτέρω, άλλα οφέλη που απορρέουν από την εκπόνηση ΜΠΕ μιας προτεινόμενης δραστηριότητας είναι (ODOT, 2002): 5

7 Η δυνατότητα στο κοινό να συμμετέχει. Η δυνατότητα πληροφόρησης και ενημέρωσης. Η αύξηση της προστασίας της δημόσιας υγείας. Η αειφόρος χρήση των φυσικών πόρων. Η μείωση του οικονομικού και χρονικού κόστους της προτεινόμενης δραστηριότητας. Η ενσωμάτωση των περιβαλλοντικών παραμέτρων στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η μείωση της πιθανότητας εμφάνισης περιβαλλοντικών επιπτώσεων. ( Η χρησιμότητα των ΜΠΕ όμως, δεν περιορίζεται αποκλειστικά στα πλαίσια της τοπικής και εθνικής νομοθεσίας. Διεθνείς οικονομικοί οργανισμοί όπως η παγκόσμια τράπεζα (WBCD) έχουν συμπεριλάβει τη διαδικασία της ΜΠΕ για την ενίσχυση της περιβαλλοντικής ηθικής των επενδύσεων που πραγματοποιούν. Στον τομέα της οικονομίας, η περιβαλλοντική μελέτη μπορεί να βοηθήσει τις επιχειρήσεις στην αέναη αναζήτηση της μεγιστοποίηση του κέρδους, μέσω του προσδιορισμού τρόπων για τη μείωση των αποβλήτων, μεγιστοποίησης της παραγωγικότητας και ταυτόχρονα επίδειξης του κοινωνικού προσώπου της επιχείρησης ( Περαιτέρω πολύπλευροι οργανισμοί όπως τα Ηνωμένα Έθνη (UN) και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) έχουν συμπεριλάβει τη ΜΠΕ στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Η πολλαπλή χρήση της ΜΠΕ για διαφορετικούς σκοπούς συνέβαλε στην εξελιξή της οδηγώντας τη στη σημερινή μορφή της. Σήμερα η ΜΠΕ χαρακτηρίζεται από την επέκταση και την εξειδίκευσή της για τον προσδιορισμό περισσότερων, και διαφορετικών επιπτώσεων. Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως προσδιορίζονται επιπτώσεις όπως: Κοινωνικές επιπτώσεις μέσω της μελέτης κοινωνικών επιπτώσεων (International Association for Impact Assessment, 2003). Επιπτώσεις υγείας μέσω της μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων στην υγεία (Nicolopoulou- Stamati et al., 2005). Στρατηγική περιβαλλοντική εκτίμηση για τον προσδιορισμό επιπτώσεων προτεινόμενων πολιτικών και μελλοντικών δραστηριοτήτων στο περιβάλλον (DHV Environment and Infrastructure BV, 1999). 6

8 Σαν συμπέρασμα μπορεί να ειπωθεί πως με την πάροδο του χρόνου η ΜΠΕ έχει εξελιχθεί σε ένα αειφόρο εργαλείο περιβαλλοντικής διαχείρισης, σχεδιασμού, και λήψης αποφάσεων (The World Bank, 2006b). Από τη σύλληψη της ΜΠΕ έγινε αντιληπτό πως πολλές και σημαντικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν είναι αποτέλεσμα των άμεσων επιπτώσεων μιας δραστηριότητας, αλλά οφείλονται στη συνεργία επιπτώσεων από δραστηριότητες και ανεξάρτητες αμελητέες αλλαγές που οφείλονται στην παρουσία πολλαπλών δραστηριοτήτων στο πέρασμα του χρόνου (Contant & Wiggins, 1991). Οι επιπτώσεις αυτές ορίστηκαν ως έμμεσες ή συσσωρευτικές. Η σημασία προσδιορισμού των επιπτώσεων αυτών αντικατοπτρίζεται στην οδηγία της ευρωπαϊκής ένωσης για τις ΜΠΕ. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται, σε μια ΜΠΕ θα πρέπει να περιλαμβάνεται: Περιγραφή των σημαντικών επιπτώσεων που το προτεινόμενο σχέδιο ενδέχεται να δημιουργήσει στο περιβάλλον & αυτή η περιγραφή θα πρέπει να αφορά τις άμεσες, και ενδεχομένως, τις έμμεσες, τις δευτερεύουσες, τις σωρευτικές, τις βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες, τις μόνιμες και προσωρινές, τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις του σχεδίου (85/337/EOK). ΟΡΙΣΜΟΙ Αν και η σημασία των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων είναι αναγνωρισμένη, η έλλειψη της απαραίτητης προσοχής αποδεικνύεται από την έλλειψη ενός καθολικά αποδεκτού ορισμού (Contant & Wiggins, 1991). Χαρακτηριστικό είναι πως σε αρκετές περιπτώσεις οι έμμεσες συγχέονται με τις συσσωρευτικές επιπτώσεις. Παρακάτω παρατίθενται διαφορετικοί ορισμοί από διαφορετικές βιβλιογραφικές πηγές. Ως έμμεσες επιπτώσεις στο περιβάλλον χαρακτηρίζονται οι επιπτώσεις οι οποίες δεν είναι άμεσο αποτέλεσμα του έργου. Συχνά εμφανίζονται μακριά από το έργο (Hyder, 1999b). Έμμεση επίπτωση (Σχήμα 1) καλείται μια δευτερεύουσα περιβαλλοντική επίπτωση που εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα μιας αλλαγής που μπορεί να προκαλέσει ένα έργο στο περιβάλλον. Μια έμμεση επίπτωση βρίσκεται πάντα τουλάχιστον ένα βήμα 7

9 μακριά από την κατασκευή και λειτουργία του έργου σε όρους αιτίας δράσης (CEAA, 1996).. ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ Α ΕΠΙΠΤΩΣΗ Β Σχήμα 1: Σχεδιάγραμμα «Άμεσης επίπτωσης (Α)» και «Έμμεσης επίπτωσης (Β)». Οι συσσωρευτικές επιπτώσεις (Σχήμα 2) μπορούν να διαχωριστούν και να χαρακτηριστούν είτε ως αθροιστικές είτε ως προϊόν συνεργίας. Οι αθροιστικές επιπτώσεις προέρχονται από μία μόνο πηγή. Αρχικά οι επιδράσεις στο περιβάλλον θεωρούνται αμελητέες, με την πάροδο του χρόνου όμως οι αμελητέες επιδράσεις αθροίζονται προκαλώντας σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον. Οι επιπτώσεις που εμφανίζονται ως προϊόν συνεργίας οφείλονται σε διαφορετικές δραστηριότητες από τις οποίες πηγάζουν μικρές ταυτόσημες ή διαφορετικές επιβαρύνσεις που καταλήγουν να έχουν επίπτωση στο περιβάλλον (Macdonald, 2004). Συσσωρευτική περιβαλλοντική επίπτωση καλείται η αλλαγή του περιβάλλοντος η οποία προκαλείται από κάποια ανθρώπινη δραστηριότητα σε συνδυασμό με κάποια δράση που πραγματοποιήθηκε στο παρελθόν, λαμβάνει δράση τώρα ή θα πραγματοποιηθεί στο μέλλον (Kavik-Axys, 2002a). Δράση χαρακτηρίζεται ένα έργο ή μια δραστηριότητα (Kavik-Axys, 2002b). ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΕΠΙΠΤΩΣΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Σχήμα 2: Σχεδιάγραμμα εμφάνισης «Συσσωρευτικής επίπτωσης» (με κόκκινο), ως προϊόν συνεργίας διαφορετικών δραστηριοτήτων ανάπτυξης. 8

10 Οι συσσωρευτικές επιπτώσεις, περιλαμβάνουν επιπτώσεις περιβαλλοντικών πόρων οι οποίες είναι πιθανό να θεωρούνται αμελητέες για το προτεινόμενο έργο αλλά να είναι σημαντικές αν εξεταστούν σε μεγαλύτερη χωρική ή χρονική κλίμακα, λόγω συνεργίας ή έντασης με άλλες δραστηριότητες ( /lakemichigan /wpfiles/3v13eqa1.wpd) Συσσωρευτικές επιπτώσεις ορίζονται οι επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές, άμεσες και έμμεσες, βραχυπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες) που προέρχονται από διάφορες δραστηριότητες μιας περιοχής, όπου κάθε ανεξάρτητη επίδραση στο περιβάλλον ίσως να είναι αμελητέα. Χαρακτηρίζονται από χρονική διάσταση, καθώς υπολογίζονται οι επιβαρύνσεις στους περιβαλλοντικούς πόρους με προέλευση δραστηριότητες που υπήρξαν, υπάρχουν ή θα υπάρξουν (European Commission, 1998). Η επίπτωση στο περιβάλλον η οποία οφείλεται στην άθροιση της επίπτωσης της δραστηριότητας όταν προστίθεται σε άλλες επιπτώσεις από δραστηριότητες του παρελθόντος, του παρόντος, και του μέλλοντος καλείται συσσωρευτική. Οι συσσωρευτικές επιπτώσεις μπορεί να προκύψουν από ατομικά ασήμαντες, αλλά συλλογικά σημαντικές δραστηριότητες σε μια χρονική περίοδο (NEPA). 1.2 ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΩΝ Μ.Π.Ε. Ο προσδιορισμός των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων δεν αποτελεί ξεχωριστή μελέτη, αλλά θα πρέπει να περιλαμβάνονται στη ΜΠΕ της προτεινόμενης δραστηριότητας. Παρόλα αυτά πραγματοποιείται, σπάνια ή μερικώς για το τυπικό της μελέτης. Οι πρακτικές δυσκολίες που απαντώνται στον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων συχνά συναντώνται και στον προσδιορισμό των άμεσων επιπτώσεων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι ο καθορισμός αποδεκτών ορίων περιβαλλοντικής μεταβολής και ο καθορισμός της σημασίας των επιπτώσεων. Η πολυπλοκότητα που χαρακτηρίζει τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων συμβάλλει στην εμφάνιση επιπλέον δυσκολιών (Braat, 2001; Dubé, 2003; Leng & Obbard, 2005; Μανούρης et al,2005b). Οι κυριότερες αιτίες είναι (Abbruzzese et al., 1997; Bristow & Nellthorp, 2000; Cocklin et al, 1992a; Contant & Wiggins,1991; Dubé, 2003; Hyder,1999a; 9

11 Kavik-Axys, 2002a; Leng & Obbard, 2005; Macdonald, 2004; Μανούρης et al,2005b): Η έλλειψη διαθέσιμων δεδομένων. Η έλλειψη εμπειρίας στην εφαρμογή της διαδικασίας των ΜΠΕ. Η έλλειψη δεδομένων από τις αρμόδιες αρχές σχετικά με το μελλοντικό σχεδιασμό της περιοχής. Οι διαφωνίες μεταξύ των κατασκευαστών και των τοπικών αρχών. Η λήψη των προτάσεων της ΜΠΕ αργά στη διαδικασία σχεδιασμού. Η μη κατανόηση από την κοινή γνώμη της διαδικασίας της ΜΠΕ με αποτέλεσμα τη διατύπωση παραπόνων και καθυστερήσεων. Η έλλειψη πληροφοριών για μελλοντικές δραστηριότητες του ιδιωτικού τομέα στην περιοχή. Οι συνεχείς αλλαγές στο σχεδιασμό του έργου. Ο μεγάλος αριθμός επηρεαζόμενων περιοχών. Ο μεγάλος αριθμός διόδων επιβάρυνσης. Οι δυσκολίες στην ποσοτικοποίηση της αβεβαιότητας για την ανάλυση των επιπτώσεων. Οι έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις δεν είναι οι σημαντικότερες επιπτώσεις και συνεπώς δεν προσδιορίζονται. Ο προσδιορισμός αυτών των επιπτώσεων δεν απαιτούνταν από τις αρμόδιες αρχές. Η έλλειψη πηγών πληροφοριών. Η έλλειψη κατάλληλων μεθόδων προσδιορισμού. Η αβεβαιότητα προσδιορισμού κατάλληλων χωρικών και χρονικών κλιμάκων. Η έλλειψη πληροφοριών εξαιτίας ανταγωνισμού. Η έλλειψη οικονομικών και χρονικών πόρων. Ο σκοπός του προσδιορισμού των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων, είναι η εκτίμηση επιδράσεων που οφείλονται σε φυσικές, χημικές, και βιολογικές αλλαγές, που απορρέουν από κάποια επίπτωση οφειλόμενη σε ανθρώπινη δραστηριότητα και περιλαμβάνει άμεσες ή έμμεσες αλλαγές που μπορούν να αφομοιωθούν στο χρόνο και το χώρο (Abbruzzese et al., 1997). Οι λόγοι προσδιορισμού των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων ώστε να συμπεριληφθούν στη ΜΠΕ μιας προτεινόμενης δραστηριότητας είναι ότι (Hyder, 1999c; Μανούρης et al,2005b): Βοηθά στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. 10

12 Συνεισφέρει στην αειφόρο ανάπτυξη. Απαιτείται από το νόμο. 11

13 2. ΣΚΟΠΟΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Σκοπός της εργασίας είναι η παρουσίαση εύχρηστης μεθοδολογίας για τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων μέσω της διεργασίας της ΜΠΕ. Η μεθοδολογία παρέχει τη δυνατότητα προσαρμογής σε διαφορετικές περιοχές και δραστηριότητες ώστε να είναι δυνατή η εφαρμογή της στον ελληνικό χώρο. Εξαιτίας της διαφορετικής φύσης αλλά και κλίμακας των δραστηριοτήτων, επιλέχθηκε η παρουσίαση της μεθοδολογίας στην περίπτωση ενός οδικού έργου. Ένα οδικό έργο αποτελεί ιδανική περίπτωση εφαρμογής, εξαιτίας των πολλαπλών και διαφορετικών τοποθεσιών που επηρεάζει, όπως και των επιπτώσεων που προκαλεί (Burkhardt & Shaffer, 2004; Μανούρης et al, 2005a). Όπως αναφέρθηκε η εργασία στοχεύει στην ανάπτυξη μεθοδολογίας για τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων στα πλαίσια της ΜΠΕ, οι οποίες συνήθως οφείλονται σε: Έμμεσες επιπτώσεις από βοηθητική ανάπτυξη (π.χ. διάνοιξη δρόμων, απόρριψη υλικών, υλικά κατασκευής). Έμμεσες επιπτώσεις ως αποτέλεσμα των μέτρων προστασίας για την πρόληψη μιας άμεσης επίπτωσης σε διαφορετικό περιβαλλοντικό παράγοντα (π.χ. η επίδραση της αλλαγής του υδρολογικού κύκλου της περιοχής, αισθητικές επιπτώσεις από την κατασκευή προστατευτικών κιγκλιδωμάτων). Έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις που οφείλονται στην παρουσία της προτεινόμενης δραστηριότητας( π.χ. χρήσεις γης). Έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις από τα μέσα μεταφοράς (π.χ. η επίδραση των στερεών σωματιδίων στην ποιότητα του νερού και των υδάτινων οργανισμών). Συσσωρευτικές και μεμονωμένες επιπτώσεις, που έχουν ως αποδέκτη τον ίδιο περιβαλλοντικό παράγοντα. Συσσωρευτικές επιπτώσεις της προτεινόμενης δραστηριότητας, προερχόμενες από το συνδυασμό ήδη υπαρχόντων ή προτεινόμενων δραστηριοτήτων στην περιοχή (π.χ. ο συνδυασμός θορύβου ή ατμοσφαιρικών ρύπων από την ύπαρξη πολλών έργων) (Hyder, 1999a; Smit & Spaling, 1995). 12

14 Λαμβάνοντας υπ όψιν το γεγονός της συνήθους έλλειψης δεδομένων, αλλά και τους χρονικούς, οικονομικούς περιορισμούς που υπόκειται μια ΜΠΕ, η μεθοδολογία που παρουσιάζεται είναι κυρίως ποιοτικού και όχι αναλυτικού χαρακτήρα (Σχήμα 3). Σχήμα 3: Μικρή προσπάθεια απαιτείται για την απόκτηση τουλάχιστον χρήσιμης πληροφόρησης. Πέρα από ένα σημείο όμως το κόστος της μελέτης αυξάνει ταχύτατα χωρίς να προσφέρει σημαντική βελτίωση στην ακρίβεια της μελέτης, δικαιολογώντας την απαίτηση για άμεσα διαθέσιμα δεδομένα (Abbruzzese et al, 1997). Για να παραστεί κατανοητή στο κοινό και στις αρμόδιες αρχές, η περιγραφή του περιβάλλοντος της περιοχής και τα αποτελέσματα της μελέτης, θα πρέπει: Να είναι αντικειμενική. Να χρησιμοποιεί δεδομένα και να περιγράφει πλήρως τις οδούς επιβάρυνσης. Να είναι γραμμένη απλά, καθαρά, χωρίς να περιέχει τεχνικούς όρους όπου είναι δυνατό, να παρουσιάζει τις πληροφορίες με λογικό τρόπο χρησιμοποιώντας εικόνες, χάρτες, και διαγράμματα (Abbruzzese et al, 1997; Bond & Brooks, 1997; HMSO, 1994; U.S. EPA, 2000 ). Η μεθοδολογία που αναπτύχθηκε για τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων αποτελείται από πέντε κεφάλαια. Τα τέσσερα πρώτα χρησιμοποιούνται για τον καθορισμό μιας βάσης δεδομένων, η οποία περιγράφει την υπάρχουσα κατάσταση της περιοχής, ώστε να είναι δυνατός ο προσδιορισμός των επιπτώσεων (Abbruzzese et al, 1997; Bond & Brooks, 1997; CEAA, 1996b; Contant 13

15 & Wiggins, 1991; Dubé, 2003; Infrastructure Canada, 2005; Millennium Ecosystem Assessment, 2003; Moshammer et al, 2005; Partidario, 2007; Βεϊνόγλου, 1998). Για την περιγραφή της περιοχής χρησιμοποιούνται δεδομένα τα οποία καλούνται δείκτες. Οι δείκτες εστιάζουν σε πτυχές που θεωρούνται συναφείς µε τις πολιτικές, κάνοντας χρήση δεδομένων που είναι ευρέως διαθέσιμα. Εν γένει, οι δείκτες ποσοτικοποιούν πληροφορίες ενσωματώνοντας διαφορετικά και πολλαπλά σύνολα δεδομένων, συμβάλλοντας στον εντοπισμό τάσεων σύνθετων φαινομένων. Το τελικό αποτέλεσμα είναι η παρουσίαση πληροφοριών με απλό και σαφή τρόπο. Η χρήση των δεικτών δικαιολογείται εξαιτίας της γενικευμένης χρήσης τους από την ευρωπαϊκή ένωση με αποτέλεσμα την άμεση διαθεσιμότητα δεδομένων από τα κράτη μέλη. Όπως είναι φανερό η χρήση τους παρουσιάζει οικονομικά και χρονικά οφέλη. (Abbruzzese et al, 1997; Antunes et al., 2001;Bond & Brooks, 1997; EEA, 2007; FAO, 1997; US. EPA, 1999; US. EPA, 2006; OECD, 2004; Van Camp et al, 2004; Λέκα et al., 2005; Σύσταση 2003/532/ΕΚ). Στο πέμπτο κεφάλαιο παρουσιάζεται ο τρόπος χρήσης της βάσης δεδομένων για τον προσδιορισμό των επιπτώσεων. 14

16 3. ΜΕΡΟΣ Α- ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 3.1 ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Σε αυτό το κεφάλαιο συλλέγονται και αναφέρονται βασικές πληροφορίες σχετικές με την προτεινόμενη δραστηριότητα. Ο όρος δραστηριότητα αναφέρεται σε επεμβάσεις στο τρόπο ζωής των κατοίκων και στο φυσικό περιβάλλον. Σχετικά με το φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνονται πληροφορίες που αφορούν την εκμετάλλευση φυσικών πόρων, οι οποίες ενδέχεται να προκαλέσουν ρύπανση ή υποβάθμιση στο περιβάλλον (ΦΕΚ 160/ ). Πληροφορίες που αφορούν το σχεδιασμό, την κατασκευή, τα τεχνικά χαρακτηριστικά της προτεινόμενης δραστηριότητας και το σκοπό λειτουργίας, θα αποτελέσουν βοήθημα για τον προσδιορισμό έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων. Η παρουσίαση τους στο κοινό θα βοηθήσει στην αποδοχή και προσαρμογή της σύμφωνα με τις ανάγκες των κατοίκων (Cramer et al,1980). Σκοπός του κεφαλαίου είναι η περιγραφή της προτεινόμενης δραστηριότητας, αλλά και η αναφορά από τη βιβλιογραφία των συνηθέστερων άμεσων, έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων που απαντώνται σε παρόμοιες δραστηριότητες (Burkhardt & Shaffer, 2004; Infrastructure Canada, 2005) ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΗΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑΣ Για να είναι δυνατός ο προσδιορισμός των περιβαλλοντικών επιπτώσεων θα πρέπει να συλλεχθούν ορισμένες βασικές πληροφορίες. Τα χαρακτηριστικά της προτεινόμενης δραστηριότητας που θα πρέπει να ληφθούν υπ όψιν είναι: Η λειτουργία και ο σκοπός υλοποίησης της προτεινόμενης δραστηριότητας. Ο σχεδιασμός της. Το μέγεθος και το σχήμα της. Η τοποθεσία. Οι εκπομπές σε ατμόσφαιρα, έδαφος και νερό. Οι βοηθητικές υποδομές της προτεινόμενης δραστηριότητας. 15

17 Τα μελλοντικά σχέδια (δραστηριότητες) για το χαρακτήρα της περιοχής. Ποιος ο ρόλος της προτεινόμενης δραστηριότητας σε αυτά (Hyder, 1999c); Οι πιθανές επιπτώσεις και τα προτεινόμενα μέτρα μείωσης των επιπτώσεων (ECONorthwest & Portland State University, 2001; Infrastructure Canada, 2005; Λειτουργία και Σκοπός Υλοποίησης Προτεινόμενης Δραστηριότητας. Θα πρέπει να αναφερθούν και να περιγραφούν οι αιτίες για τη λήψη της απόφασης υλοποίησης της προτεινόμενης δραστηριότητας. Οι αιτίες μπορεί να είναι κοινωνικές (οικονομία, ποιότητα ζωής), οικολογικές (ποιότητα υδάτων και αέρα) ή συνδυασμός τους (Communities, Local Government & Department for Transport, 2007; The World Bank, 2006a). Η περιγραφή του σκοπού λειτουργίας της δραστηριότητας είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς προσφέρει τη δυνατότητα προσδιορισμού του είδους, της τοποθεσίας και της έκτασης των πιθανών επιπτώσεων (Antunes et al, 2001). Σχεδιασμός Προτεινόμενης Δραστηριότητας. Οι διάφορες φάσεις κατασκευής της δραστηριότητας θα πρέπει να συμπεριληφθούν όπως και οι αντίστοιχες εργασίες που θα λάβουν μέρος. Στο σχεδιασμό περιλαμβάνονται πληροφορίες σχετικές με τον αναμενόμενο κύκλο ζωής της δραστηριότητας, το μηχανολογικό εξοπλισμό, τις απαιτήσεις σε εργατικό δυναμικό κατά τις διάφορες φάσεις κατασκευής και κατά τη λειτουργία, όπως και χρονοδιαγράμματα εκπλήρωσης των διάφορων φάσεων κατασκευής. Επίσης περιλαμβάνονται οι ποσότητες υλικών που απαιτούνται για κάθε φάση κατασκευής ή λειτουργίας και σχετικές πληροφορίες (προέλευση, ποσότητα, τρόποι μεταφοράς) (Αsseffa et al, 2007; EEA, 2005a; Βαβίζος & Μερτζανής,2002). Από τα παραπάνω ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πληροφορίες που αφορούν το χρόνο αφού σχετίζονται με τα μελλοντικά σχέδια των αρχών, καθώς είναι δυνατό να παρατηρηθεί και άλλη δραστηριότητα η οποία σε συνεργασία με την προτεινόμενη, μπορεί να αποτελέσει αιτία εμφάνισης επιπτώσεων (The World Bank, 2006a; Infrastructure Canada, 2005; Βεϊνόγλου, 1998). 16

18 Μέγεθος Προτεινόμενης Δραστηριότητας. Το μέγεθος της δραστηριότητας μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στο είδος, τη χωρική και χρονική κατανομή των επιπτώσεων. Η σημασία του μεγέθους της δραστηριότητας αναγνωρίζεται μέσω της οδηγίας 85/337/ΕΟΚ (π.χ. αγωγοί μεταφοράς αερίου, πετρελαίου ή χημικών ουσιών, με διάμετρο άνω των 800 mm και μήκος άνω των 40 km). Χαρακτηριστικά αναφέρεται πως η κατασκευή 250 κατοικιών, συγκρινόμενη με τη κατασκευή 1000 κατοικιών στην ίδια τοποθεσία θα έχει ως αποτέλεσμα επιπτώσεις διαφορετικής έντασης και σημασίας. Οι διαφορές σε απαιτήσεις γης, υλικών, παραγωγής λυμάτων κτλ. είναι αισθητές. Από το μέγεθος της δραστηριότητας εξαρτώνται παράμετροι όπως οι ποσότητες των υλικών που θα χρησιμοποιηθούν, τα απορρίμματα που θα υπάρξουν, οι εκπομπές αλλά και η πιθανή κυκλοφοριακή επιβάρυνση. Αυτοί οι παράγοντες μπορούν να επηρεάσουν τις πιθανές έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις αλλά και το μέγεθος των επιπτώσεων (Communities, Local Government & Department for Transport, 2007; Hyder, 1999b; Infrastructure Canada, 2005). Τοποθεσία Προτεινόμενης Δραστηριότητας. Η τοποθεσία όπου θα λάβει χώρα η προτεινόμενη δραστηριότητα αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κριτήρια για τον προσδιορισμό επιπτώσεων. Συμμετέχει στη διαμόρφωση της πιθανότητας εμφάνισης, της σημασίας και του είδους των επιπτώσεων, όπως και των δεκτών. Επιπλέον θα καθορίσει τις περιοχές λήψης των απαραίτητων υλικών, τις περιοχές απόρριψης και τη μορφή των απαραίτητων βοηθητικών υποδομών. Οι χρήσεις γης στην προτεινόμενη τοποθεσία κατά το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον θα συντελέσουν στην εμφάνιση άμεσων, έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων. Για παράδειγμα, η χρήση μίας οδού για τη μετάβαση στην τοποθεσία της προτεινόμενης δραστηριότητας είναι πιθανό να οδηγήσει σε κυκλοφοριακή συμφόρηση και υψηλά επίπεδα θορύβου στην περίπτωση όπου ο δρόμος είναι ήδη επιβαρημένος. Επίσης στην περίπτωση όπου εκτελείται κάποια εργασία(π.χ. βιομηχανικό συγκρότημα) η οποία είναι υπεύθυνη για σχετικά υψηλά επίπεδα θορύβου είναι πιθανό σε συνεργασία με την προτεινόμενη δραστηριότητα να 17

19 δημιουργήσουν επιπτώσεις θορύβου σε γειτονικές κατοικημένες περιοχές (Communities, Local Government & Department for Transport, 2007;Millennium Ecosystem Assessment, 2003; The World Bank, 2006a). Εκπομπές σε ατμόσφαιρα, νερό και έδαφος. Οι δραστηριότητες κατά τις διάφορες φάσεις κατασκευής και λειτουργίας τους παράγουν διάφορες εκπομπές σε έδαφος, αέρα και νερό όπως ατμοσφαιρική επιβάρυνση, απόρριψη διάφορων κατασκευαστικών υλικών, θόρυβο κτλ. (Αsseffa et al, 2007) Θα πρέπει να προσδιορισθούν: a) Οι ποσότητες και το είδος των εκπομπών κατά τις διάφορες φάσεις κατασκευής και λειτουργίας. b) Η περίπτωση οι εκπομπές σε συνεργασία με άλλες μορφές ανάπτυξης, να είναι υπεύθυνες για την εμφάνιση επιπτώσεων στο περιβάλλον (Σχήμα 4). c) Η περίπτωση οι εκπομπές να μεταφέρονται μακριά από την περιοχή της προτεινόμενης δραστηριότητας προκαλώντας επιβάρυνση σε γειτονικές ή μακρινές περιοχές. Σχήμα 4: Παράδειγμα συνεργίας διαφορετικών ποσοτήτων εκπομπών από διαφορετικές δραστηριότητες (Hyder, 1999a). 18

20 Η σημασία των εκπομπών θα πρέπει να καθορισθεί σε συνάρτηση με τις δραστηριότητες ανάπτυξης του παρελθόντος, του παρόντος αλλά και των μελλοντικών δραστηριοτήτων ανάπτυξης που σχεδιάζει η υπεύθυνη αρχή. Αυτές οι πληροφορίες αποτελούν ένα ισχυρό εργαλείο για τον προσδιορισμό πιθανών επιπτώσεων στο μέλλον. Πληροφορίες και συμβουλές μπορούν να συλλεχθούν από τις τοπικές και εθνικές αρχές σχετικά με το μελλοντικό χαρακτήρα της περιοχής και τις επικείμενες δραστηριότητες ανάπτυξης. Τέλος θα πρέπει να αναφερθούν οι δράσεις που θα ληφθούν από την πλευρά του υπεύθυνου της δραστηριότητας όσο και από τις τοπικές αρχές για τη μείωση των εκπομπών (The World Bank, 2006). Η μέτρηση των εκπομπών είναι δυνατό να γίνει με τη βοήθεια των κατάλληλων δεικτών ή με ποιοτικό προσδιορισμό. Οι αναλυτικές μετρήσεις διαφορετικών εκπομπών παρουσιάζουν χρονικά και οικονομικά μειονεκτήματα. Παρ όλα αυτά αν είναι διαθέσιμα αναλυτικά δεδομένα η χρήση τους θα βοηθήσει στον ποιοτικό προσδιορισμό της κατάστασης του περιβάλλοντος. Βοηθητικές Υποδομές Προτεινόμενης Δραστηριότητας. Κάποιες δραστηριότητες για λειτουργικούς λόγους συνοδεύονται από μικρότερου μεγέθους κατασκευές (μικρά οδικά έργα, κτίρια κτλ) είτε κατά τη φάση κατασκευής είτε κατά τη λειτουργία τους. Αυτές οι κατασκευές χαρακτηρίζονται ως βοηθητικές υποδομές. Ο προσδιορισμός των επιπτώσεων από το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία των βοηθητικών υποδομών κρίνεται απαραίτητος για τον πλήρη προσδιορισμό των επιπτώσεων από την κατασκευή και τη λειτουργία της δραστηριότητας. Οι απαραίτητες πληροφορίες για το σχεδιασμό των βοηθητικών υποδομών μπορούν να συλλεχθούν από τις τοπικές αρχές και τον ανάδοχο της δραστηριότητας. Είναι πιθανό ο ανάδοχος των κατασκευών αυτών να είναι διαφορετικός από τον ανάδοχο της προτεινόμενης δραστηριότητας. Με αυτές τις πληροφορίες είναι δυνατό να προσδιοριστούν πιθανές έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις οι οποίες θα οφείλονται στις βοηθητικές υποδομές. Οι συνήθεις δραστηριότητες βοηθητικών υποδομών, που έχουν σημασία για τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων και θα πρέπει να ληφθούν υπ όψιν είναι (Bond & Brooks, 1997): Οδοί πρόσβασης. Οδοί παραμονής. 19

21 Σωληνώσεις παροχής υπηρεσιών (νερό, γκάζι, αποχετευτικό δίκτυο). Παροχή ρεύματος (υπόγεια ή εναέρια καλώδια). Υποσταθμοί ηλεκτρισμού. Ενώ απαραίτητες πληροφορίες που σχετίζονται με τις βοηθητικές υποδομές είναι: Η τοποθεσία υλοποίησης τους. Υλικά κατασκευής (απαιτούμενες ποσότητες, προέλευση, είδος κτλ.). Χώροι απόθεσης υλικών. Ελάχιστη και μέγιστη έκταση που θα καταλάβουν. Χρονικό διάστημα που απαιτείται για την ολοκλήρωση τους. Τα μελλοντικά σχέδια (δραστηριότητες) για το χαρακτήρα της περιοχής. Ποιος ο ρόλος της προτεινόμενης δραστηριότητας σε αυτά; Ο χαρακτήρας της περιοχής, που σκοπεύει να αναδείξει ή να ενισχύσει η αρμόδια αρχή (τοπική, εθνική), επηρεάζει το είδος και τη σημασία των επιπτώσεων που θα προξενήσει η προτεινόμενη δραστηριότητα (Greig, 2004). Σύμφωνα με το χαρακτήρα της περιοχής θα ληφθούν αποφάσεις για το είδος των μελλοντικών δραστηριοτήτων και τις τοποθεσίες δράσης τους, υποδεικνύοντας τις περιβαλλοντικές παραμέτρους της περιοχής που θα γίνουν αποδέκτες επιπτώσεων. Η κατασκευή ενός οδικού έργου για τουριστικούς λόγους θα εμφανίσει διαφορετικού είδους και σημασίας επιπτώσεις συγκριτικά με ένα οδικό έργο που θα κατασκευαστεί για την εξυπηρέτηση της βιομηχανικής δραστηριότητας της περιοχής. Πιο συγκεκριμένα, σε μια τουριστική περιοχή οι αισθητικές επιπτώσεις που είναι πιθανό να προκαλεί το προτεινόμενο έργο έχουν μεγαλύτερη σημασία από ότι σε μια βιομηχανική. Επίσης, διαφορετικές δραστηριότητες συνοδεύουν μια τουριστική περιοχή από μια βιομηχανική, με αποτέλεσμα οι συσσωρευτικές επιπτώσεις να επιδρούν σε διαφορετικούς περιβαλλοντικούς αποδέκτες (Communities, Local Government & Department for Transport, 2007; The World Bank, 2006). Επιπλέον, η κατανόηση της συμμετοχής της προτεινόμενης δραστηριότητας στα μελλοντικά σχέδια των αρχών για την περιοχή, θα βοηθήσει στον προσδιορισμό των πιθανών συσσωρευτικών επιπτώσεων. 20

22 Επιπτώσεις Το είδος, η τοποθεσία και η σημασία των πιθανών επιπτώσεων που θα προκληθούν εξαρτώνται από τα χαρακτηριστικά της προτεινόμενης δραστηριότητας (Burkhardt & Shaffer, 2004), τα περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά της περιοχής και την πολιτική (μελλοντικές δραστηριότητες, χαρακτήρας) που ακολουθούν οι αρμόδιες αρχές. Για τον προσδιορισμό των πιθανών έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων της προτεινόμενης δραστηριότητας, είναι ιδιαίτερα σημαντική η έρευνα σε παλαιότερες, ίδιες ή παρόμοιες δραστηριότητες. Η καταγραφή των επιπτώσεων από παρόμοιες δραστηριότητες και των φυσικών πόρων που συνήθως επηρεάζουν θα βοηθήσει στην αρχική εκτίμηση της σημασίας των πιθανών επιπτώσεων και των φυσικών πόρων που συγκεντρώνουν τις μεγαλύτερες πιθανότητες επηρεασμού (Burkhardt & Shaffer, 2004; Infrastructure Canada, 2005; Kavik-Axys, 2002b; Transportation Research Board Of The National Academies, 2004; US EPA, 1999; Βαβίζος & Μερτζανής, 2002; Βεϊνόγλου, 1998). Επίσης θα βοηθήσει στην αποφυγή τυχόν παραλείψεων, όπως και στην περαιτέρω διερεύνηση επιπτώσεων που υπό άλλες συνθήκες είναι πιθανό να παραλείπονταν (Burkhardt & Shaffer, 2004; The Energy and Biodiversity Initiative, 2003). Ορισμένα από τα προτεινόμενα μέτρα για τη μείωση των επιπτώσεων είναι πιθανό να ευθύνονται για την εμφάνιση έμμεσων ή συσσωρευτικών επιπτώσεων. Για τον τύπο των μέτρων, πληροφορίες μπορούν να συλλεχθούν από παρόμοιες δραστηριότητες και τα μέτρα προστασίας ή μείωσης που λήφθηκαν. Από τις δραστηριότητες αυτές μπορούν να προσδιοριστούν και οι πιθανές έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις που πιθανόν να επιφέρουν. Αν και στα αρχικά στάδια της μελέτης είναι δύσκολος ο προσδιορισμός του τύπου και της τοποθεσίας των πιθανών μέτρων που θα ληφθούν, ο προσδιορισμός τους νωρίς κατά την εκπόνηση της μελέτης βοηθά στη λήψη των αποφάσεων με τις ελάχιστες δυνατές επιπτώσεις. Τέλος, για κάθε προτεινόμενο μέτρο μείωσης των επιπτώσεων πρέπει να προσδιοριστεί η πιθανότητα εμφάνισης έμμεσων επιπτώσεων από την υλοποίηση του. Πιο συγκεκριμένα, πρέπει να προσδιοριστεί το μέγεθος, το είδος και η σημασία των πιθανών επιπτώσεων που θα επιφέρει. Τα φράγματα ήχου, για παράδειγμα, είναι ένα συνηθισμένο μέτρο για την αντιμετώπιση της επίπτωσης του κυκλοφοριακού θορύβου σε κατοικημένες περιοχές. Η κατασκευή τους όμως πολλές φορές έχει σαν 21

23 αποτέλεσμα τη δημιουργία αισθητικής επίπτωσης (Bond & Brooks, 1997; Hyder, 1999b; Infrastructure Canada, 2005) ΠΗΓΕΣ ΕΥΡΕΣΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ Η σημαντικότερη πηγή εύρεσης πληροφοριών σχετικά με τα τεχνικά χαρακτηριστικά είναι ο υπεύθυνος της δραστηριότητας. Για το σκοπό κατασκευής και το μετέπειτα χαρακτήρα της περιοχής κυριότερες πηγές είναι το αρμόδιο υπουργείο που θα επιβλέψει τη διαδικασία όπως και οι τοπικοί δήμοι, οι κάτοικοι των περιοχών και η αρμόδια νομαρχία. Τέλος σημαντικές πληροφορίες μπορούν να συλλεχθούν από άλλες περιοχές όπου έχουν ήδη κατασκευαστεί παρόμοιες δραστηριότητες. (Bond & Brooks, 1997; Kavik-Axys, 2002b; US EPA, 1999; Βαβίζος & Μερτζανής,2002), ΠΡΟΪΟΝ Χάρτες, τεχνικά στοιχεία και πληροφορίες σχετικά με την προτεινόμενη δραστηριότητα (Bond & Brooks,1997), ώστε να είναι δυνατή η πληροφόρηση του κοινού σχετικά με τις δυνατότητες, τις απαιτήσεις και το μέγεθος της. Η παρουσίαση των συλλεγμένων στοιχείων δεν θα πρέπει να έχει οικονομοτεχνική μορφή, αλλά να επεξηγεί τη σχέση τους με το περιβάλλον. Επιπλέον η δημιουργία μιας λίστας όπου θα περιέχονται καταγεγραμμένες πιθανές άμεσες, έμμεσες και συσσωρευτικές επιπτώσεις, όπως και οι περιβαλλοντικές παράμετροι που επηρεάστηκαν από την υλοποίηση παρόμοιων δραστηριοτήτων σε άλλες περιοχές κατά το παρελθόν. Για την καλύτερη δυνατή κατανόηση από το κοινό η παρουσίαση μπορεί να περιέχει χάρτες ή με τη χρήση κατάλληλου λογισμικού GIS. 22

24 3.1.4 Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΟΔΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ Ένα οδικό έργο αποτελεί χαρακτηριστική δραστηριότητα εμφάνισης έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων λόγω της έκτασης που εκτείνεται. Σκοπός Κατασκευής Δραστηριότητας Τα οδικά έργα είναι δυνατό να διαχωριστούν σε κατηγορίες σύμφωνα με το σκοπό λειτουργίας τους και κατ επέκταση τα χαρακτηριστικά κατασκευής τους. Οι λειτουργίες που απαιτείται να εξυπηρετηθούν από ένα οδικό έργο, μπορούν να καταταγούν σε τρεις ομάδες: Λειτουργία σύνδεσης. Λειτουργία πρόσβασης (στις παρόδιες χρήσεις γης). Λειτουργία παραμονής (επί του οδικού έργου). Ένα οδικό έργο έχει τη δυνατότητα εξυπηρέτησης μίας ή και περισσότερων λειτουργιών ταυτοχρόνως. Ο καθορισμός λειτουργίας ενός οδικού έργου προϋποθέτει να έχουν αποφασισθεί οι λειτουργικές απαιτήσεις που τυχόν θα εμφανισθούν σε ένα οδικό τμήμα, οι οποίες, ενώ θα είναι αντικρουόμενες, θα θεωρηθούν από το σχεδιασμό ως καθοριστικές για τη συγκεκριμένη οδό. Οι οδοί επομένως διακρίνονται κατά τμήματα με βάση τα επόμενα κριτήρια : α. Θέση εντός ή εκτός σχεδίου πόλης (νοούνται και οι οικισμοί προ του 1923). β. Δυνατότητα εξυπηρέτησης παρόδιων ιδιοκτησιών. γ. Καθοριστικά λειτουργικά χαρακτηριστικά, αποτέλεσμα της στάθμισης των απαιτήσεων στη χρήση της οδού από τις τρεις λειτουργικές δυνατότητες. γ1. Σύνδεση. γ2. Πρόσβαση. γ3. Παραμονή. Με βάση αυτά τα κριτήρια ορίζονται πέντε ομάδες οδών Α έως Ε. Η ομάδα οδών Α (Σχήμα 5Α) περιλαμβάνει οδούς (οδικά τμήματα) που διατρέχουν περιοχές εκτός σχεδίου (υπεραστικές), οι οποίες εξυπηρετούν κατ αρχήν και κυρίως στη σύνδεση. Η λειτουργία της παραμονής δεν έχει εδώ εφαρμογή και 23

25 λαμβάνεται υπόψη μόνο σε ειδικές περιπτώσεις. Η λειτουργία της πρόσβασης επιτρέπεται μόνο σε περιοχές εντός σχεδίου(ημιαστικές και αστικές περιοχές). Α Β Σχήμα 5: Σχηματική παράσταση οδού της ομάδας οδών Α και Β. Η ομάδα οδών Β (Σχήμα 5Β) περιλαμβάνει οδούς (οδικά τμήματα) που διατρέχουν περιοχές εντός σχεδίου (ημιαστικές και αστικές), οι οποίες χαρακτηρίζονται κυρίως από τη λειτουργία της σύνδεσης.η λειτουργία της πρόσβασης επιτρέπεται με περιορισμούς στις αστικές και ημιαστικές περιοχές και απαγορεύεται στις υπόλοιπες περιοχές. Η λειτουργία της παραμονής δεν έχει εδώ εφαρμογή και λαμβάνεται υπόψη μόνο σε ειδικές περιπτώσεις. Η ομάδα οδών Γ (Σχήμα 6Γ) περιλαμβάνει οδούς (οδικά τμήματα) που διατρέχουν περιοχές εκτός ή εντός σχεδίου (περιαστικές και αστικές) οι οποίες κατά κύριο λόγο εξυπηρετούν τους σκοπούς τόσο της σύνδεσης όσο και δευτερευόντως της πρόσβασης και της παραμονής. Οι οδοί ομάδας Γ που διατρέχουν περιοχές εκτός σχεδίου πόλεως, αναφέρονται στις περιπτώσεις που από την ισχύουσα νομοθεσία στη χώρα επιτρέπεται η παρόδια δόμηση (συνήθως στις εισόδους των πόλεων) και προσφέρουν δυνατότητα εξυπηρέτησης των παρόδιων ιδιοκτησιών. Καθοριστικός παράγοντας για τη διαμόρφωση των οδικών αυτών τμημάτων είναι οι ποιοτικές απαιτήσεις όσον αφορά τη λειτουργία της σύνδεσης, οι οποίες όμως συχνά μπορούν να περιορισθούν από το είδος και την έκταση της παρόδιας δόμησης. 24

26 Γ Δ Σχήμα 6: Σχηματική παράσταση οδού της ομάδας οδών Γ (προσφέρεται άμεση πρόσβαση στην οδό μέσω ειδικών μέτρων) ειδικών και Δ (προσφέρεται άμεση πρόσβαση στην οδό). Η ομάδα οδών Δ (Σχήμα 6Δ) περιλαμβάνει οδούς (οδικά τμήματα) σε περιοχές εντός σχεδίου (αστικές), στις οποίες κατά προτεραιότητα εξυπηρετούνται σκοποί άμεσης πρόσβασης (προσπέλασης) σε ιδιοκτησίες. Σε ορισμένες περιόδους της ημέρας είναι δυνατόν οι οδοί αυτής της ομάδας να εξυπηρετούν σε μεγάλο βαθμό και τη σύνδεση. Η ομάδα οδών Ε (Σχήμα 7) περιλαμβάνει οδούς (οδικά τμήματα) σε περιοχές εντός σχεδίου (αστικές), οι οποίες εξυπηρετούν πρωταρχικά την παραμονή. Ταυτόχρονα σε αυτές τις οδούς, εμφανίζεται σε κάποιο βαθμό και η λειτουργία της πρόσβασης (ΝΑΜΑ, 2001). 25

27 Σχήμα 7: Σχηματική παράσταση οδού της ομάδας οδών Ε (οδός ήπιας κυκλοφορίας -παραμονή πεζών στον οδικό χώρο). Η σημασία μιας σύνδεσης μεταξύ δύο (οικιστικών) περιοχών ή τόπων εξαρτάται από τη σημασία των ίδιων των περιοχών ή τόπων αυτών, όπως αυτή προκύπτει από το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό ή λειτουργία. Η σημασία εκφράζεται με το χαρακτηρισμό ή μη των περιοχών αυτών ως κέντρα ανώτερης, μέσης ή βασικής βαθμίδας. Ως οικιστικές περιοχές ανώτερης βαθμίδας (ανώτερα κέντρα) νοούνται εκείνες οι περιοχές οι οποίες αποτελούν κέντρα διοίκησης, ανάπτυξης πολιτιστικών και οικονομικών δραστηριοτήτων καθώς και παροχής υπηρεσιών σε επίπεδο διαμερίσματος μιας χώρας. Ως οικιστικές περιοχές μέσης βαθμίδας (μεσαία κέντρα) νοούνται εκείνες οι περιοχές, οι οποίες εξυπηρετούν την κάλυψη των ημερήσιων και των ειδικών αναγκών και αποτελούν επίκεντρα δραστηριότητας της βιομηχανίας, του εμπορίου, και των υπηρεσιών. Ως οικιστικές περιοχές βασικής βαθμίδας (βασικά κέντρα) νοούνται εκείνες οι περιοχές, οι οποίες καλύπτουν κατά βάση, μόνο ημερήσιες ανάγκες των κατοίκων τους. 26

28 Τέλος, ως περιοχές χωρίς το χαρακτήρα κέντρου νοούνται οι περιοχές εκείνες, οι οποίες δεν εμπίπτουν σε καμία από τις παραπάνω βαθμίδες σημαντικότητας των οικιστικών περιοχών (ΝΑΜΑ, 2001). Απαιτήσεις σύνδεσης έχουν και οι περιοχές εντός πόλεων ή οικισμών. Απαιτείται επομένως να ορισθούν και οι ενδοοικιστικές συνδέσεις κατ' αντιστοιχία με τις συνδέσεις των κέντρων. Βασική αρχή αυτής της σύνδεσης είναι η υποδιαίρεση των πόλεων ή οικισμών σε τμήματα με διαφορετική ιεραρχική βαθμίδα ως εξής: Ενδοοικιστικά ανώτερα κέντρα (κέντρα πόλεων). Αποτελούν τα κέντρα προμήθειας αγαθών και πολιτιστικών εκδηλώσεων των μεγάλων πόλεων (πόλεις, που χαρακτηρίστηκαν ως ανώτερα κέντρα). Ενδοοικιστικά μεσαία κέντρα (μεγαλύτερα τμήματα πόλεων). Τα κέντρα αυτά εξυπηρετούν κύριες ανάγκες και σπανιότερα ειδικές ανάγκες. Ενδοοικιστικά βασικά κέντρα (τμήματα ή περιοχές πόλεων). Εξυπηρετούν καθημερινές ανάγκες (ΝΑΜΑ, 2001). Σχεδιασμός Δραστηριότητας Ο σχεδιασμός ενός οδικού έργου σχετίζεται με τη διαίρεση του σε επιμέρους τμήματα. Ζητούνται λοιπόν πληροφορίες σχετικά με τη χάραξη του κάθε επιμέρους τμήματος αλλά και τις διαφορετικές απαιτήσεις για την υλοποίηση τους. Τα τμήματα μπορεί να έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε υλικά, μηχανολογικό εξοπλισμό, και εργατικό δυναμικό. Άμεση συνέπεια των διαφορετικών απαιτήσεων του κάθε τμήματος είναι η πιθανή μεταβολή σε θέσεις λήψης υλικών, σε εκπομπές εξαιτίας των μεγαλύτερων ή μικρότερων αποστάσεων μεταφοράς εξοπλισμού και υλικών κτλ (Κεχαγιά et al., 2005). Με το σχεδιασμό σχετίζονται και πληροφορίες σχετικά με την τοποθέτηση των απαραίτητων εισόδων και εξόδων της οδού, τον εξοπλισμό (στύλοι φωτισμού, πινακίδες σήμανσης κτλ.), την επιθυμητή ταχύτητα κυκλοφορίας και το αναμενόμενο πλήθος οχημάτων. Επίσης ιδιαίτερη σημασία έχουν οι πληροφορίες που σχετίζονται με το χρόνο ολοκλήρωσης του έργου αλλά και των επιμέρους τμημάτων του. Διαθέτοντας τις παραπάνω πληροφορίες μπορούμε να προσδιορίσουμε τις περιοχές που θα ωφεληθούν από την παρουσία της οδού (είσοδος έξοδος). Να 27

29 προσδιορίσουμε το μέγεθος του πληθυσμού που επηρεάζεται, το μέγεθος του εδάφους που θα καταληφθεί από την οδό (χάραξη), τις αισθητικές επιπτώσεις κτλ. Τοποθεσία Δραστηριότητας Τα οδικά έργα παρουσιάζουν την ιδιαιτερότητα πως ανάλογα με τη λειτουργία σχεδιασμού τους εκτείνονται μέσα από διαφορετικές περιοχές. Ο προσδιορισμός των χρήσεων γης των περιοχών αυτών αποτελεί σημαντική πληροφορία για τον προσδιορισμό των έμμεσων και συσωρευτικών επιπτώσεων. Συνεπώς ένα οδικό έργο ανάλογα με το σκοπό λειτουργίας του μπορεί να διέρχεται μέσω: 1. Δασικών περιοχών. 2. Αστικών περιοχών. 3. Αγροτικών περιοχών. 4. Συνδυασμό των παραπάνω περιοχών (world bank assessment). Η διέλευση μέσω αγροτικών και δασικών περιοχών παρουσιάζει επιπτώσεις που σχετίζονται με την μείωση της διαθέσιμης αγροτικής γης, την βιοποικιλότητα, την ποιότητα του νερού, την αύξηση των επιπέδων ήχου, την πρόσβαση σε νέες περιοχές και την εκμετάλλευση τους. Αντίθετα στις αστικές περιοχές όπου το περιβάλλον από οικολογικό μετατρέπεται σε κοινωνικό, οι επιπτώσεις σχετίζονται κυρίως με την μετακίνηση ατόμων και επιχειρήσεων, τη μεταβολή της ομαλής λειτουργίας των γειτονιών, την αύξηση των επιπέδων ήχου, τη μείωση της ποιότητας των κοινωνικών υπηρεσιών ( Εκπομπές σε ατμόσφαιρα, έδαφος και νερό Τα οδικά έργα συνδέονται άμεσα με τις εκπομπές εξαιτίας του σκοπού λειτουργίας τους. Ο προσδιορισμός των εκπομπών από τη λειτουργία της οδού θα συνεισφέρει στον προσδιορισμό των μακροπρόθεσμων επιπτώσεων στο έδαφος, τα ύδατα και την ατμόσφαιρα. Παράγοντες που επηρεάζουν την εκπομπή ρύπων είναι: Ο τύπος του οχήματος. o Επιβατικά. o Ελαφρά φορτηγά (βάρος φορτίου< 4 t και λεωφορεία). o Βαριά φορτηγά (βάρος φορτίου > 4 t). 28

30 Το πλήθος των διερχόμενων οχημάτων. Η ηλικία (τεχνολογία) των διερχόμενων οχημάτων. Η ταχύτητα. Η χάραξη της οδού (π.χ. συνεχής ροή, ελάχιστες επιβραδύνσεις κτλ.) (ΝΑΜΑ, 2001). Επίσης έμμεσες εκπομπές από τη λειτουργία του έργου παρατηρούνται στα σημεία σύνδεσης της οδού με το υπάρχον οδικό δίκτυο (είσοδος έξοδος). Οι παραπάνω παράμετροι χρησιμεύουν και για τον προσδιορισμό αυτών των εκπομπών. Εκτός όμως από τις εκπομπές κατά τη λειτουργία παρατηρούνται και εκπομπές κατά τη φάση κατασκευής. Η προέλευση τους αποδίδεται στον εξοπλισμό που χρησιμοποιείται για τη λήψη και μεταφορά των υλικών, στις εγκαταστάσεις επεξεργασίας των υλικών και στις υπηρεσίες για το εργατικό δυναμικό (μεταφορά, υγιεινή κτλ). Βοηθητικές υποδομές της προτεινόμενης δραστηριότητας Ανάλογα με το σκοπό λειτουργίας του και το μέγεθος του οδικού έργου απαιτούνται και οι αντίστοιχες βοηθητικές υποδομές για την λειτουργικότητα του και την σύνδεση του στο υπάρχον οδικό δίκτυο. Είσοδοι και έξοδοι. Αποχετευτικό δίκτυο. Εγκαταστάσεις στέγασης. Χώροι απόθεσης υλικών. Τα μελλοντικά σχέδια για το χαρακτήρα της περιοχής. Ποιος ο ρόλος της προτεινόμενης δραστηριότητας σε αυτά; Ανάπτυξη της τουριστικής βιομηχανίας, οικονομική ανάπτυξη, βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων παρέχοντας πρόσβαση στην εργασία, αναψυχή (Hyder, 1999c). 29

31 Οι πιθανές επιπτώσεις της προτεινόμενης δραστηριότητας. Το αρχικό βήμα για την αναφορά των επιπτώσεων που προσδιορίστηκαν από παρόμοιες δραστηριότητες, είναι η τοποθέτηση τους σε κατηγορίες. Η επιλογή των κατηγοριών μπορεί να γίνει σύμφωνα με τη φύση των επιπτώσεων (άμεσες, έμμεσες, συσσωρευτικές), τους τομείς που επηρεάζουν (φυσικό περιβάλλον, κοινωνία), αλλά και τα χαρακτηριστικά εκείνα της προτεινόμενης δραστηριότητας στα οποία μπορεί να αποδοθεί ολοκληρωτικά ή μερικώς η πρόκληση των επιπτώσεων. Η μερική απόδοση μιας επίπτωσης σε κάποιο χαρακτηριστικό σημαίνει πως και κάποιο άλλο χαρακτηριστικό ευθύνεται για την εμφάνιση της. Η αναφορά σε περισσότερα από ένα χαρακτηριστικά δεν θεωρείται λανθασμένη, αντιθέτως μπορεί να βοηθήσει στον προσδιορισμό έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων. Στην αναφορά των έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων, θα πρέπει να αναφέρονται τα χαρακτηριστικά της δραστηριότητας με τα οποία συνδέονται ανεξαρτήτως του γεγονότος πως μπορεί να μην ταιριάζουν. Επιπλέον θα πρέπει να αναφέρεται η στιγμή εμφάνισης (κατασκευή, λειτουργία). Ακόμη ο προσδιορισμός και η αναφορά των φυσικών πόρων που επηρεάζουν θα αποβεί χρήσιμος στον προσδιορισμό περαιτέρω επιπτώσεων. Τα προτεινόμενα μέτρα μείωσης των επιπτώσεων. Σχετικά με την προστασία του εδάφους από διάβρωση τα συνήθη μέτρα μείωσης είναι : Η φυτοκάλυψη. Η δημιουργία βαθμωτών επιπέδων. Η τοποθέτηση διχτυών. Η κατασκευή τοιχίων. Πλέγματα από φυτικά υλικά ( Σχετικά με τη ποιότητα των υδάτων: Η φυτοκάλυψη (μείωση της ταχύτητας των επιφανειακών υδάτων και μείωση της συγκέντρωσης των ρυπαντών από το οδικό έργο). 30

32 Η κατασκευή φίλτρων με τη χρήση φυσικών υλικών (Σχήμα 8). Σχήμα 8: Παράδειγμα φίλτρου με τη χρήση φυσικών υλικών. Η κατασκευή τοιχίων. Η κατασκευή διαδρομών με φυτά ή χωρίς που κατευθύνουν τα ύδατα σε επιφανειακές διαδρομές. Σχετικά με την ποιότητα του αέρα: Διαμόρφωση της διαδρομής και της γεωμετρίας του οδικού έργου ώστε να απομακρυνθεί από κατοικημένες και πολιτισμικής αξίας περιοχές. Φύτευση (Σχήμα 9). Σχήμα 9: Μείωση της συγκέντρωσης των εκπομπών με τη βοήθεια φύτευσης. 31

33 3.2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΚΑΙ ΧΩΡΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ Σε αυτό το κεφάλαιο θα πραγματοποιηθεί ο χωρικός προσδιορισμός των περιοχών, οι οποίες είναι πιθανό να αποτελέσουν δέκτες επιπτώσεων που οφείλονται στην προτεινόμενη δραστηριότητα. Επίσης θα καθοριστούν τα χρονικά όρια ισχύος της μελέτης και εμφάνισης επιπτώσεων. Η χρησιμότητα του προσδιορισμού των χρονικών και χωρικών ορίων έγκειται στο γεγονός πως αποτελεί ένα ιδεατό εργαλείο για τη συστηματική προσέγγιση των επιπτώσεων, ενώ ταυτοχρόνως θα συνεισφέρει στην πληροφόρηση και τη συμμετοχή του κοινού (Abbruzzese et al, 1997; Axys, 2000; Axys, 2003; Canter & Kamath. 1995; Contant & Wiggins, 1991; ECONorthwest & Portland State University, 2001; Hyder, 1999a; Hyder 1999b; Hyder, 1999c; Millennium Ecosystem Assessment, 2003; Partidario, 2007; Smit & Spaling, 1995; Μανούρης et al, 2005a ) ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΧΡΟΝΙΚΩΝ ΟΡΙΩΝ Η εμφάνιση έμμεσων και συσσωρευτικών επιπτώσεων δεν είναι απαραίτητο να συμβαδίζει χρονικά με την κατασκευή και τη λειτουργία της προτεινόμενης δραστηριότητας. Είναι πιθανό να παρουσιαστούν πριν τη στιγμή έναρξης της κατασκευής ή μετά από ένα μεγάλο χρονικό διάστημα (Burkhardt & Shaffer, 2004; Kavik-Axys, 2002b; The World Bank, 2006b). Το χρονικό σημείο εμφάνισης των επιπτώσεων, εξαρτάται από την προτεινόμενη δραστηριότητα, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της περιοχής και την ανάπτυξη, που μπορεί να επιφέρει, αποκλειστικά ή σε συνεργία με άλλες δραστηριότητες που υπήρχαν, υπάρχουν ή θα υπάρξουν (Cocklin et al, 1992a; Hyder, 1999a; Hyder, 1999b; Hyder 1999c; Smit & Spaling, 1995). Σκοπός του καθορισμού χρονικών ορίων είναι η αναφορά του χρονικού διαστήματος ισχύος της μελέτης, καθιστώντας σαφείς τις δραστηριότητες που θα ληφθούν υπ όψιν για τον προσδιορισμό συσσωρευτικών επιπτώσεων. Είναι κατανοητό, πως όποιες αποφάσεις ληφθούν θα χαρακτηρίζονται από κάποιο ποσοστό αβεβαιότητας. Όσο περισσότερο εκτείνονται προς το μέλλον τα χρονικά όρια που 32

34 επιλέγονται, τόσο μεγαλύτερη η αβεβαιότητα για την ποιότητα των αποτελεσμάτων, καθώς με τη πάροδο του χρόνου μειώνεται η βεβαιότητα απόδοσης επιπτώσεων στην προτεινόμενη δραστηριότητα. Ταυτόχρονα απαιτούνται αισθητά μεγαλύτερες ποσότητες δεδομένων, ανθρώπινου δυναμικού, οικονομικών πόρων και χρόνου εκπόνησης της μελέτης το οποίο θα αυξάνεται με την πάροδο του χρόνου και ανάλογα με το μέγεθος της επιλεγμένης περιοχής μελέτης, εξαιτίας της συνεχής μεταβολής που θα παρατηρείται (Hyder, 1999c; Millennium Ecosystem Assessment, 2003). Ο καθορισμός των χρονικών ορίων εξαρτάται από παραμέτρους όπως η ιστορική χρήση, η μελλοντική στρατηγική ανάπτυξης που στοχεύουν να ακολουθήσουν οι τοπικές ή εθνικές αρχές (Σχήμα 10), η διαθεσιμότητα και η ποιότητα των δεδομένων. Η χρήση της περιοχής στο παρελθόν αποτελεί τον κύριο υπεύθυνο της διαμόρφωση του περιβάλλοντος, αποτελώντας μια σημαντική ένδειξη για την κατανόηση της υπάρχουσας κατάστασης της περιοχής (Cocklin et al, 1992a; Cocklin et al, 1992b; EEA, 2005b). Μια περιοχή η οποία χρησιμοποιείτο για βιομηχανική χρήση θα εμφανίζει περισσότερες πιθανότητες επιβάρυνσης (π.χ. συσσωρευτικές επιπτώσεις), συγκριτικά με μια περιοχή που κατά το παρελθόν χρησίμευε για την εξυπηρέτηση κτηνοτροφικών δραστηριοτήτων (βοσκοτόπια). Σχήμα 10: Σχηματική αναπαράσταση της ιστορίας των χρήσεων γης και των πιθανών μελλοντικών δραστηριοτήτων (Hyder, 1999a). Ο χρονικός ορίζοντας εκπλήρωσης των δραστηριοτήτων ανάπτυξης διαδραματίζει το σημαντικότερο ρόλο στον προσδιορισμό των χρονικών ορίων. Αιτία είναι η δυνατότητα ανάρρωσης του περιβάλλοντος και η αβεβαιότητα του χρόνου. Αν το χρονικό διάστημα που απαιτείται για την εκπλήρωση των δραστηριοτήτων 33