Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

Transcript

1 Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α ΕΚ ΔΟΤΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ Γιώργος Ε. Δαρδανός [ 7-8 ] Η ΑΝΔΡΟΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Δημήτρης Ι. Κυρτάτας [ 9-12 ] ΤΟ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΦΑΡΙΚΟ ΔΙΚΤΥΟ - ΟΙ ΦΑΡΟΙ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ Γιάννης Πίππας [ ] ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΑΥΤΙΛΙΑ ΑΠ ΑΦΟΡΜΗ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ ΤΟΥ ΛΕΥΚΩΜΑΤΟΣ ΑΡΟΔΟ Βασίλης Κρεμμυδάς [ ] ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΗΤΡΟΠΟΥΛΟΣ, ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ ΑΠΟΓΟΝΟΣ [ ] ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ Δανάη Στρατηγοπούλου [ ] ΤΟ ΑΓΛΑΟΦΗΜΟΝ ΖΑΧΑΡΟΠΛΑΣΤΕΙΟΝ ΤΟΥ ΓΑΛΑΝΟΥ Σπύρος Μπαϕαλούκος [ ] ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗ Άννα Πετροπούλου [ ]

2 4 ΠΕΡΙΕ ΧΟΜΕ ΝΑ ΜΙΑ ΕΠΙΔΗΜΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ Σπύρος Μπαϕαλούκος [ ] GREEK EARTH BY GEORGE DROSINIS Μαρύλλη Γκούμα (Μετάϕραση) [ ] ΕΝΤΥΠΩΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΝΤΡΟ ΟΙ ΣΧΙΣΤΟΛΙθΟΙ Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος [ ] ΠΡΙΝ Ο ΗΛΙΟΣ ΔΥΣΕΙ Αναστάσης Ν. Λεβίδης [ ] ΑΝΔΡΟΣ Ανδρέας Καραντώνης [ ] Η ΔΙΑΣΩΣΗ ΤΟΥ ΠΥΡΓΟΥ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΠΕΤΡΟΥ ΣΚΟΠΟΣ ΖΩΗΣ Γιώργος Δαρδανός [ ] ΛΑΜΠΡΟΣ ΚΑΤΖΩΝΗΣ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΠΡΩΤΟΤΥΠΟΣ ΜΕΤ ΑΝΕΚΔΟΤΩΝ ΕΓΓΡΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΝΕΚΔΟΤΟΥ ΠΕΡΙ ΚΑΤΖΩΝΗ ΑΣΜΑΤΟΣ ΤΟΥ 1796 Δημήτριος Πασχάλης [ ] ΜΟΝΟ 40 ΜΕΡΕΣ ΑΝΗΚΟΥΝ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ... ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΕΠΙΒΙΩΣΕΙ; Ελένη Καραμπάτσου [ ]

3 ΠΕΡΙΕ ΧΟΜΕ ΝΑ 5 ΤΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΤΗΛΕΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΔΡΟΥ ΣΕ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΤΟ «ΑΙΓΙΝΗΤΕΙΟ» ΝΟΣΟΚΟΜΕΙΟ Μ. Αλεξάκη, Ν. Θεολόγου, Α. Παπά, Α. Πολίτης [ ] ΓΡΑΜΜΑΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΕΣ ΤΑ ΑΡΧΟΝΤΙΚΑ ΤΗΣ ΑΝΔΡΟΥ Δημήτρης Ι. Κυρτάτας [ ] ΕΥΕΡΓΕΣΙΕΣ, ΦΙΛΑΝθΡΩΠΙΕΣ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΦΕΛΗ ΙΔΡΥΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ Δημήτρης Ι. Κυρτάτας [ ] ΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ: ΕΝΑ ΕΝΔΙΑΦΕΡΟΝ ΒΙΒΛΙΟ ΓΙΑ ΤΗ ΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΝΑΥΤΙΛΙΑΣ ΜΕ ΤΗΝ ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ Ζαχαρίας Λ. Δεμαθάς [ ] ΞΕΧΑΣΜΕΝΟΙ ΗΡΩΕΣ Ιωάννης Κοντοβασίλης [ ] ΧΡΟΝΙΚΟ ΕΙΚΑΣΤΙΚΑ ΚΑΙ ΑΛΛΑ Δ. Μαυρογόνατος [ ] ΠΟΙΚΙΛ Α [ ] ΒΙΒΛΙΟΠΑΡΟΥΣΙΑΣΕΙΣ [ ]

4

5 Δημήτρ ης Ι. Κυρτάτας* Η ΑΝΔΡΟΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ Τ Ο 2011 περίμενε την Άνδρο μια ιδιαίτερη διάκριση. Ο Μιχάλης Τιβέριος, καθηγητής Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης, εξελέγη μέλος της Ακαδημίας Αθηνών. Είναι έτσι ο δεύτερος Ανδριώτης, μετά τον Δημήτριο Πασχάλη, που αξιώθηκε την ύπατη αυτή τιμή. Ο Πασχάλης, μάλιστα, ως μόνιμος κάτοικος Άνδρου, είχε εκλεγεί το 1929 αντεπιστέλλον μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, ένας τίτλος για τον οποίο πάντως αισθανόταν υπερήϕανος. Ο Μιχάλης Τιβέριος, όπως βεβαίως προβλέπεται από τον κανονισμό της Ακαδημίας, επελέγη για το συνολικό του έργο και τη συνολική του προσϕορά στον επιστημονικό του κλάδο. Η ανδριώτικη καταγωγή του και το πάθος του για το νησί είναι ωστόσο τόσο προ ϕανή και γνωστά, ώστε δεν υπάρχει αμϕιβολία ότι στο πρόσωπό του τιμήθηκε και η Άνδρος των γραμμάτων και του πολιτισμού. Ο Τιβέριος γεννήθηκε το 1947 στη Χώρα, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο θεσσαλονίκης και, έπειτα από ευδόκιμη σταδιοδρομία, εξελέγη το 1987 καθηγητής στο ίδιο Ίδρυμα. Είναι συγγραϕέας πολλών επιστημονικών εργασιών και έχει διευθύνει διάϕορες ανασκα - ϕές. Το 1985 άρχισε επιϕανειακές έρευνες στην Παλαιόπολη με τη Λυδία Παλαιοκρασσά, η οποία συνεχίζει σήμερα στην περιοχή συστηματικές ανασκαϕές. Για το έργο του Τιβέριου θα γίνει εκτενής λόγος στην επίσημη τελετή αναγόρευσής του στην αίθουσα τελετών * Καθηγητής Πανεπιστημίου θεσσαλίας.

6 10 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΚΥΡΤΑΤΑΣ της Ακαδημίας, που αναμένεται τους προσεχείς μήνες. Άξια προσοχής είναι ωστόσο και μια κατηγορία κειμένων του που απευθύνονται στο ευρύτερο κοινό. Τα σύντομα αυτά κείμενα που δημοσιεύονται χρόνια τώρα στον περιοδικό και ημερήσιο τύπο τον έχουν καταστήσει ευρύτερα γνωστό και αγαπητό για την τεκμηριωμένη και έγκυρη, αλλά με πάθος διατυπωμένη γνώμη του γύρω από θέματα επίκαιρα και «ανεπίκαιρα», δηλαδή διαχρονικά. Συνολικώς 90 παρεμβάσεις του Τιβέριου με αρχαιογνωστικά θέματα συγκεντρώθηκαν το 2007 στον τόμο Όψεις του αρχαίου ελληνικού κόσμου. (Αν)επίκαιρες αρχαιογνωστικές συμβολές, στις εκδόσεις Πατάκη. Καλύπτουν διάϕορες πλευρές του βίου των αρχαίων Ελλήνων, από τη θρησκεία, τους αθλητικούς αγώνες, την οικονομία και την πολιτική, έως τις τέχνες και την τεχνολογία, τη μουσική, την περίθαλψη και τη μετάδοση των ειδήσεων. Η έμϕαση βρίσκεται βεβαίως στον τρόπο με τον οποίο τα αρχαιολογικά ευρήματα πλουτίζουν τις ιστορικές γνώσεις και κάποτε στον τρόπο με τον οποίο τροϕοδοτούν την ιστορική άγνοια, όπως συνέβη, για παράδειγμα, με το αστέρι της Βεργίνας, και από τις δύο πλευρές των συνόρων. Από τον πλούσιο αυτό αμητό δεν θα μπορούσαν βεβαίως να απουσιάζουν αναϕορές στην Άνδρο και τις αρχαιότητές της. Ένα σημαντικό κείμενο επισκοπεί μάλιστα ευσύνοπτα την ιστορία του νησιού από τους προϊστορικούς χρόνους έως την έλευση των Ρωμαίων και του χριστιανισμού. Μεγαλύτερο ενδιαϕέρον για την Άνδρο παρουσιάζει ωστόσο ένας δεύτερος τόμος με άλλα 92 κείμενα, που κυκλοϕόρησε το Ο τίτλος του είναι Ελεύθερος Σκοπευτής. Αναμοχλεύοντας το χθες, σχολιάζοντας το σήμερα. Τον επιμελήθηκαν με αγάπη και ϕροντίδα οι ανδριώτικες εκδόσεις Gutenberg σε συνεργασία με την Καΐρειο Βιβλιοθήκη. Η θεματολογία του και πάλι είναι ευρεία. Από την έρευνα και την παιδεία (μάλιστα την πανεπιστημιακή, που βρέθηκε προσϕάτως στο επίκεντρο συζητήσεων και συγκρούσεων), έως την ιστορία, την αρχαιολογία και τον πολιτισμό. Δύο μεγάλοι Ανδριώτες προβάλλονται και περιβάλλονται με τον αρμόζοντα σεβασμό: ο θεόϕιλος Καΐρης, λόγιος και αγωνιστής, και ο Δημήτρης Πολέμης, λόγιος και αυτός, και, με τον τρόπο του, επίσης αγωνιστής. Η κληρονομιά αμϕοτέρων πέϕτει βαριά πάντα στο νησί. Οι δύο άνδρες

7 Η ΑΝΔΡΟΣ ΤΩΝ ΓΡΑΜΜΑΤΩΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ 11 έζησαν σε τελείως διαϕορετικές συνθήκες και διέϕεραν ριζικά μεταξύ τους στις απόψεις τους για τον πολιτισμό και ιδίως τη θρησκεία. Συμμερίζονταν ωστόσο το πάθος για την παιδεία και τα γράμματα. Ο Τιβέριος δεν χάνει ευκαιρία να αποτιμήσει και να σχολιάσει έτσι το έργο της Βιβλιοθήκης, που ουσιαστικώς θεμελίωσε ο Πολέμης, και η οποία ϕέρει το όνομα του σοϕού θεόϕιλου Καΐρη. Η αποτίμηση του Καΐρη και του Πολέμη αναδεικνύει ένα ακόμα κοινό χαρακτηριστικό τους. Όπως καθιστά σαϕές η πορεία του βίου τους, προσηλωμένοι στους στόχους που είχαν ταχθεί, αρνήθηκαν και οι δύο κάθε τιμή ή διάκριση. Γι αυτό και η ευρύτερη αναγνώριση της προσϕοράς τους δεν είναι ανάλογη του μεγέθους και της αξίας της. Είναι προϕανώς υπόθεση πρωτίστως της Άνδρου να διατηρήσει ζωντανή τη μνήμη και την κληρονομιά τους. Ο Τιβέριος επανέρχεται συχνά στην πρόσϕατη ιστορία του νησιού. Τον διακατέχει η αγωνία για την ανάπτυξη και τον προσανατολισμό του στις σημερινές συνθήκες που η θάλασσα και τα καράβια δεν αποτελούν πλέον βασική επιλογή των νέων μολονότι επιτυχημένοι πλοιοκτήτες δεν έχουν σταματήσει να κάνουν την εμϕάνισή τους. Η προϕανής σκέψη πολλών κατοίκων του νησιού είναι να αναπτυχθεί ο έτσι κι αλλιώς καθυστερημένος τουρισμός να οικοδομηθούν και άλλα καταλύματα διάσπαρτα στα χωριά να αξιοποιηθούν και οι τελευταίες παραλίες που δεν διαθέτουν μεγάϕωνα, ομπρέλες και σουβλάκι. Ο Τιβέριος προτιμά να αναδείξει μια άλλη Άνδρο, την Άνδρο της παιδείας, της επιστήμης και των τεχνών. Γι αυτό και στη σκέψη του πρωτεύει η μέριμνα για τα μεγάλα ιδρύματα που θεμελιώθηκαν και συντηρούνται με πρωτοβουλίες και δαπάνες κυρίως, και κάποτε αποκλειστικώς, ιδιωτών ή πάντως ιδιωτικών ϕορέων: η Καΐρειος Βιβλιοθήκη, το Ίδρυμα Βασίλη και Ελίζας Γουλανδρή, το Αρχαιολογικό Μουσείο (προσϕορά των ιδίων δωρητών), το Ίδρυμα Μαρίκας και Πέτρου Κυδωνιέως, το Κληροδότημα Δημητρίου και Λιλίκας Μωραΐτη. Στον ανεξέλεγκτο και άναρχο τουρισμό (στον οποίο μπορούμε πλέον να προσθέσουμε έναν ενίοτε βουλιμικό θρησκευτικό τουρισμό) αντιπαραβάλλει τα συνέδρια και τις καλλιτεχνικές εκδηλώσεις. Ενώ οικτίρει την εγκατάλειψη του Ναυτικού Μουσείου, που θα έπρεπε να δεσπόζει σε ένα νησί με τέτοια παράδοση στη θάλασσα.

8 12 ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ι. ΚΥΡΤΑΤΑΣ Ο ακαδημαϊκός πλέον Μιχάλης Τιβέριος δεν πρόκειται να αλλάξει στο ελάχιστο απόψεις και προσανατολισμό. Χωρίς αμϕιβολία θα συνεχίσει τόσο το επιστημονικό του έργο όσο και το ευρύτερα παιδευτικό. Η Άνδρος των γραμμάτων και του πολιτισμού διαθέτει έναν άξιο δάσκαλο και έναν ασυμβίβαστο συνεχιστή μιας μεγάλης παράδοσης.

9 Δα νάη Στρατηγοπούλου* ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ Β ΕΒΑΙΑ, τὸ λιμάνι ὅλο ἀνασκαμμένο κάτι περίεργες πρωτοβουλίες καὶ ἐγκαταλελειμμένο κάτι περίεργες ὑστερο-βουλίες. Καὶ ὁ μεγάλος σαλίγκαρος, ὣς νὰ ϕτάσουμε στὴν Εδέμ, πετροχωματένιος. Αλλὰ ἀπὸ τὸ κατέβασμα τοῦ αὐτοκινήτου ὣς τὸ σπίτι ἄρχιζε ἕνα καλωσόρισμα οὐράνιο. Τὰ κλειδιὰ τοῦ Αγιου Πέτρου ἀνοίξανε τὴ μεγάλη πόρτα καὶ ἁπλώθηκε ὁ Παράδεισος ποὺ τὸν πατήσαμε ἀπὸ πλάκα σὲ πλάκα, σκαλοπάτι σκαλοπάτι, ϕεστόνι ἀσβεστωμένο στὴν ἄκρη, γιὰ νὰ ξεχωρίζει ποῦ τελειώνει τὸ ἀσημὶ λιθάρι καὶ ποῦ ἀρχίζει τὸ ἄλλο. Ενα ϕεστόνι ἀκανόνιστο μὲ τὴν καμάρα του λευκή, μόνο ὅπου ἔπρεπε νὰ πατήσεις. Ομορϕιὰ καὶ σιγουριά. Καὶ μπήκαμε στὸ μπαλκονόσπιτο. Ενας κρεμαστὸς κῆπος χωρὶς Βαβυλῶ - νες. Εκεῖ μουγγαίνεσαι. Αϕήνεις μόνο νὰ μιλάει ὁ ἁβρὸς αἴολος καὶ ἡ σιγὴ ποὺ τὴν ἀκοῦς πιὰ ὁλοζώντανα, ποὺ τὴν τραυματίζει γλυκὰ ἡ τρίλια κάποιας καρδερίνας. Ο Γιῶργος ὁ Δαρδανὸς εἶχε δίκιο: «Ελα νὰ ἠρεμήσεις». Αϕοῦ ἠρέμησα μία πρώτη δόση, ἄρχισα τὶς ἐξερευνήσεις τοῦ Αγιου Πέτρου δὲν εἶναι καλαμπούρι, ἔτσι λένε τὸ κρεμαστὸ χωριὸ τοῦ Δαρδανοῦ στὴν Ανδρο καὶ περνώντας ἀπὸ ἕνα πολυδαίδαλο συγκρότημα μικρόκτισμα τὸν ρωτάω: «Τί εἶναι αὐτό;» «Τὸ παχνὶ τοῦ γαϊδουριοῦ». «Εχεις γαϊδούρι;» «Οχι, βάζει τὸ δικό του ἕνας γείτονας». «Γιατί;» «Γιατὶ κάποιος νὰ μένει μέσα...» Μένω ἄναυδη μπροστὰ στὸ ἀποστομωτικὸ ἐπιχείρημα τοῦ Δαρδανοῦ ποὺ ἔχει μάθει ἀπὸ τὸν πεντά- * Μουσικός.

10 ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ 55 χρονο γιό του τὸν Κωστὴ νὰ δίνει τέτοιες ἀπαντήσεις (μὴν πιστεύετε στὶς διαδόσεις ὅτι τὰ παιδιὰ μαθαίνουν ἀπὸ τοὺς γονιοὺς κτλ. κτλ.). Γελᾶμε καὶ προχωροῦμε στὴν πηγή. Οταν τὸ νερὸ ἀμολιέται ἀπὸ ψηλὲς παρθένες πηγὲς καὶ ϕτάνει στὸ στόμα μας, ποὺ αὐτόματα νιώθει ἱερὴ ὑποχρέωση νὰ διψάσει γιὰ νὰ ἱκανοποιηθοῦν οἱ δυνάμεις ποὺ μᾶς τὸ δίνουν, τότε ἡ στιγμὴ εἶναι ἀποθεωτική. Πίνεις τὴ ζωή, σὲ ὅλη τὴ δροσερὴ ὑπερβολή της. Βγαίνεις ἀπὸ τὴν προστασία τοῦ πλάτανου καὶ τῆς μουριᾶς καὶ ἀντικρίζεις μιὰ χαίτη μακριὰ-μακριὰ καὶ λεπτή, ποὺ λὲς καὶ στὸ μάκρος της ἀπὸ τὴν κορϕὴ ὣς τὸν πράσινο κάμπο τρέχει μέλι. Εἶ - ναι ὁ ἥλιος ποὺ κρύϕτηκε γιὰ νὰ μᾶς κοροϊδέψει πὼς κοιμᾶται, ἐνῶ πάει νὰ ξυπνήσει ἄλλα ἡμισϕαίρια, ἀϕήνοντας τὸ μελένιο γνέψιμο τοῦ χρυσοῦ χαμόγελού του σὲ μᾶς, τὰ παιδιὰ τῆς συγκατάβασής του. Γιὰ νὰ ξανάρθουμε στὸ κυρίως σπίτι, περνᾶμε ἀπὸ μικρὰ δροσερὰ δωμάτια καὶ δωματιάκια, σὲ κάθε σχῆμα, ὑψόμετρο καὶ ὕψος ταβανιοῦ. Σὲ ἄλλο σκύβεις νὰ μπεῖς, σὲ ἄλλο σκύβεις γιὰ νὰ στέκεις μέσα, σὲ ἄλλο μισὸς βράχος κάνει κρεβάτι, σκαλιά, σκαμνί, ράϕι: εἶναι ὁ ἀσημόχρυσος σχιστόλιθος ποὺ κάνει ὀνειρικὲς ἀρχιτεκτονικές, ξεπερνώντας ἀπὸ μόνος του τὸ χέρι τοῦ ἀνθρώπου, ἢ καλύτερα, αὐτὸς τὸ πάει τὸ χέρι ὅπου θέλει αὐτός. Καὶ ξέρει ποῦ νὰ τὸ πάει. Ολα συγκλίνουν σὲ μιὰ κατάσταση: Καὶ ἡ θάλασσα, κάτω μακριά, καὶ ὁ κάμπος, κάτω κοντά, καὶ ἡ λεπτεπίλεπτη πλαγιά, δεξιὰ στὸ σπίτι τοῦ Δαρδανοῦ. Ολα, κι ὁ ἀνάλαϕρος οὐρανὸς καὶ ὁ ϕίνος ἀέρας ποὺ σήμερα διαψεύδει τὸ θρύλο τῆς «ἀνεμόδαρτης Αδρος», καὶ ἕνα πουλάκι, καὶ ἡ συκιὰ ποὺ κατοικιέται ἀπὸ τρία ζουζούνια, ὅλα, οἱ ἁπλωτὲς πλάκες τῆς αὐλῆς-βεράντας, τὰ θαμπωτικὰ σὲ ἀσπράδα τοιχάκια, περβαζάκια, συνοράκια ἀπὸ πλάκα σὲ πλάκα, ὅλα σὲ ϕέρνουνε ἴσια στὴν ἀπόλυτη γαλήνη. Ελληνικὴ γαλήνη. Οχι νιρβάνα. Γαλήνη γαλάζια καὶ πράσινη καὶ δροσερή, ποὺ σοῦ γεννάει ἰδέες καὶ σὲ κάνει κάποια στιγμὴ νὰ πετιέσαι γιὰ νὰ τὶς ϕτιάσεις λυχνάρι, σκαλί, ϕύτεμα, τραγούδι, στίχο, ἄναμμα τοῦ ϕούρνου, γλυκὸ ψωμί. Καὶ ἡ γυναίκα, ἀρχόντισσα τοῦ χώρου, μόλις ἄϕησε τὸ γραϕεῖο καὶ τὴ σύσκεψη καὶ βρέθηκε κεῖ πάνω στὸν Αγιο Πέτρο, τά ϕερε ὅλα βόλτα μὲ μαγικὲς κινήσεις ἀπὸ μαγικὲς ἑλληνικὲς μνῆμες, ποὺ ὅμοιες δὲν ἔχει πουθενὰ στὴ Γῆ.

11 56 ΔΑΝΑΗ ΣΤΡΑΤΗΓΟΠΟΥΛΟΥ Πολλὲς εἶναι οἱ ϕαντασίες «διὰ μέσου τῶν χιλιετηρίδων» γιὰ τὴν κατασκευὴ ἑνὸς τοίχου, μιᾶς μάντρας, ἑνὸς τείχους. Η Ανδρος χαρίζει στὰ μάτια μας μιὰ ἀπὸ τὶς κορυϕαῖες ϕαντασίες, κορυϕαῖες σὲ ὀμορϕιά, πρακτικότητα καὶ ποικιλία, ὅταν σκαρώνει στὰ γρήγορα, γραϕικὰ καὶ λειτουργικὰ μαζί, τὰ τοιχάκια ποὺ χωρίζουνε τὸ χωράϕι, τὸ οἰκόπεδο τοῦ Τάδε ἀπὸ τοῦ Δεῖνα: ὅλες οἱ γεωμετρικὲς δυνατότητες εἶναι ἐπιστρατευμένες ἀπὸ τοὺς γεωμέτρες αἰγαιοπελαγῖτες μας χωρικοὺς ἢ ψαράδες, γιὰ νὰ διευθετοῦν ὁριζόντιες μικρὲς πλάκες σχιστόλιθου σὲ ὕψος ἕνα ὣς δύο μέτρα καὶ πλάτες τὸ ἴδιο, διαπαραθέτοντας ἀπὸ μιὰ μονοκόμματη τέτοια πλάκα ἴδιου ὕψους καὶ πλάτους κάθε δύο μέτρα γιὰ νὰ ἐξοικονομοῦν μ αὐτὲς τὸν κόπο τῶν πολλῶν ὁριζόντιων πλακῶν τοῦ ἀθρόου αὐτοῦ πετρώματος τοῦ νησιοῦ, ἀλλὰ καὶ γιὰ τὸ σπάσιμο σίγουρα τῆς μονοτονίας τῆς χωρὶς τέλος ὁριζόντιας γραμμῆς τί διάβολο, τὸ Αἰγαῖο εἶναι πούπουλο, δὲν τοῦ ταιριάζουνε στομαχικὰ κατασκευάσματα. Ακόμα καὶ τὸ γκριζωπὸ αὐτοῦ τοῦ ϕτενοῦ λιθαριοῦ γίνεται λαμπερὸ κάθε δυὸ μέτρα, ὅταν σ ὁλόκληρη πιὰ τὴν ἀργυρωπὴ ἐπι - ϕάνειά του καθρεϕτίζεται ὁ καλλιτέχνης ἥλιος τῆς θάλασσάς μας, αὐτηνῆς τῆς θάλασσας ποὺ εἶναι μισὴ πατρίδα μας μὲ ἄλλη μισὴ τὶς μικρὲς στεριὲς τῶν νησιῶν μας. Εχω μιὰ βαθιὰ καὶ πέρα ἀπὸ λογικὲς ἀρχαιοελληνικὴ λατρεία γιὰ ὅ,τι εἶναι ἑλληνικό, γῆ, θάλασσα, βουνά, λιβάδια, πράσινο, ἀν - θρώπους, ζωντανά, ὅλα τοῦ τόπου τούτου. Ο διαλεχτός μου ϕίλος, συγγραϕέας Παῦλος Κυριαζῆς, μαζὶ μὲ τὸ πρόσϕατο ϕιλανδροϊκὸ «ψήσιμο» τοῦ Γιώργου Δαρδανοῦ, τοῦ νεαροῦ καὶ λεοντόκαρδου ἐκ - δότη τοῦ πιὸ δυναμικοῦ μου βιβλίου, τοῦ Κάντο Χενερὰλ τοῦ Νερούδα, μὲ κάνανε νὰ ἐπιδοθῶ στὸ ψαχούλεμα τοῦ νησιοῦ (τὰ ἀποτελέσματα σὲ προσεχὲς κείμενο) μὲ προσοχή, συνεπῶς στὴ λάτρεψη αὐτοῦ τοῦ χώρου ποὺ εἶναι ἡ ἀγαπημένη τους ἰδιαίτερη πατρίδα, μὰ ποὺ ἀξίζει νὰ ἀγαπηθεῖ ἀπὸ ὅλους μας γιὰ κάθε ἰδιαιτερότητα ποὺ κι αὐτὴ προσϕέρει. Κάμποσα χρόνια πρίν, ἐδῶ στὴν Ανδρο, εἶχα ἀποχαιρετίσει τὸ τραγούδι. (Πολλὲς ϕορὲς τὸ εἶχα κάνει ἀπὸ δυσάρεστες ἀνάγκες, κυνηγητὰ κτλ.) Αὐτὴ τὴ ϕορὰ τὸ ἄϕηνα γιατὶ σὲ τουρνὲ μὲ τὸν συνάδελϕο Ανδρέα Αθανασιάδη θεὸς σχωρέσ τον τραγουδοῦσα ἐδῶ ὅταν κατάλαβα πὼς ἤμουνα ἔγκυος στὴ Λήδα μου. Ετσι δὲν

12 ΤΑΞΙΔΙ ΣΤΗΝ ΑΝΔΡΟ 57 ξανατραγούδησα ὥσπου γεννήθηκε. Τότε ἦταν ποὺ συνάντησα καὶ τὸν νταντελένιο ζωγράϕο-σκιτσογράϕο Δομένικο Βαρδακώστα, ποὺ ἔκανε μιὰ θητεία καθηγητῆ καλλιτεχνικῶν μαθημάτων σὲ Γυμνάσιο. Ο Βαρδακώστας εἶχε ϕιλοτεχνήσει μὲ ὡραιότατες ϕιγοῦρες τὰ περισσότερα καί... διασημότερα μουσικὰ «τεμάχια» τῶν τραγουδιῶν ποὺ εἶχα πεῖ σὲ δίσκους, ὅπως, θαρρῶ, τὸ «Σκληρὴ καρδιὰ γιατί νὰ σ ἀγαπήσω», τὸ «θὰ ξανάρθεις» καὶ ἄλλες νεανικὲς ἐπιτυχίες μου πού, ἂν τότε ὑπῆρχε ὁ θεσμὸς τῶν χρυσῶν δίσκων, θὰ τοὺς κέρδιζα μὲ τὴ σέσουλα. Η Ανδρος ἀπὸ δῶ πάνω, τὸν Αγιο Πέτρο, ὅποια ὥρα, ἀλλὰ περισσότερο τὴν αὐγὴ καὶ τὸ σούρουπο, εἶναι ἕνα πανόραμα ποὺ κάθε ρωμιός, κάθε ρωμιά, πρέπει νὰ τὸ χορτάσει πρὶν κάνει τὸ μεγάλο ταξίδι. Αλλιῶς θά χει χάσει τὴ μισὴ χαρά, τὴ μισὴ εὐτυχία τῆς ζωῆς τοῦ κόσμου τούτου. Γιατὶ εἶναι μιὰ στιγμὴ λιτή, εὐγενική, καθόλου κραυγαλέα, χωρὶς τουριστικὰ ϕούμαρα ἔμψυχα καὶ ἄψυχα, μιὰ στιγμὴ κλασική, ἀπέριττη, σὰν ποὺ ταιριάζει σὲ πρωτεϊκές, σὲ ἀρχαϊκές, δωρικὲς κοινωνίες, τέχνες καὶ ϕύση, ἢ καλύτερα ἀντίστροϕα, ϕύση, κοινωνίες, τέχνες κτλ. Η ζωή μου ἤτανε πάντα μιὰ ϕουρτούνα ὅλο σκαμπανεβάσματα, ἐκπλήξεις, λαχάνιασμα, καὶ ξαϕνικὰ βρίσκομαι ἐδῶ πάνω, ἀνάμεσα θεὸ καὶ Αἰγαῖο. Χίλια εὐ - χαριστῶ στὸ Δαρδανέϊκο (Γιῶργο, Μπέττη, Κωστή) ποὺ μοῦ χάρισε τὴ γαλήνη-μάνα, ποὺ εἴθε νὰ μὲ βοηθήσει νὰ ϕτιάσω κάτι καλό, ἔστω καὶ νὰ σχεδιάσω πάνω στὰ ἀστραϕτερὰ βότσαλα τοῦ Βιταλιοῦ λίγα μαβιὰ ἀμάραντα τῆς ἀμμουδιᾶς του. Ιούλιος 1982

13 Άν να Πετροπούλου* ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗ Η ΜΑΣΤΑΝ ΟΛΟΙ σαν άχρονοι περιηγητές. Αθόρυβοι σε άϕοβο τοπίο, πάνω από πέτρες και κόκαλα, μάρμαρα ϕθαρμένα, δίπλα από άνυδρες συκιές. Οι ψαράδες θα ψάρευαν αέναα κάτω στην παραλία, έξι Αυγούστου στο πανηγύρι του Σωτήρος θα πρόσϕεραν απαρχές, τα κυπαρίσσια θα γιγαντώνονται και θα δροσίζουν οι πηγές. Πριν από λίγο στο Μουσείο της Παλαιόπολης ταυτίστηκα με την Άρτεμη. Μία ικέτις αυτής της ομορϕιάς που προϋποθέτει άνεμο, διασχίζει τις εποχές και υπερβαίνει το χρόνο. Σαν αξεπέραστη αίσθηση προκαλεί ένα άγγιγμα, η διαϕάνεια του υϕάσματος με τις αέρινες πτυχώσεις. Διέγραϕε την ένταση του σώματος, τους μηρούς και το στήθος. Η ώθηση την εξαΰλωνε, ακρόπρωρη ισορροπούσε μόνο για μια στιγμή στα μάτια του γλύπτη που την έπλαθε, γιατί προήλθε από την Άνοιξη, σαν δείγμα αστραϕτερό της πλαστικής, η Άρτεμις που έτρεχε στο δάσος με τη δύναμη του ανέμου όπως ο Γκιλγκαμές. «Το ωραίο δεν είναι παρά η υπόσχεση της ευτυχίας» έλεγε ο Stendhal. Τώρα κοσμεί τα πολυτελή λευκώματα των εκδόσεων «Μέλισσα» για την κυκλαδική τέχνη, έγινε παγκόσμιο από τους ειδικούς. Κατεβήκαμε το βράχινο μονοπάτι που έχει λειανθεί. Κάθε λεπτό αναπτυσσόταν μες στη διέγερση το πράσινο χρώμα της μικρής κοιλάδας. Άγνωστα τα ονόματα των πετρωμάτων, είχαν όλες τις αποχρώσεις από το γαλάζιο ώς το γκρι. Αριστερά πάνω στον βράχο η Λυδία Παλαοκρασσά με απίστευτη θεληματικότητα μας εξηγούσε * Φιλόλογος.

14 ΞΕΝΑΓΗΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΛΑΙΟΠΟΛΗ 65 με κάθε λεπτομέρεια την ιστορία των ευρημάτων. Μας έδειξε τα υπολείμματα από τα τείχη της πόλης, τις κυκλώπειες αποδομημένες πέτρες που κατρακυλούσαν προς τη γη. Στην απέναντι όχθη της χαράδρας τη συνέχεια του τείχους. Σε ένα τετράγωνο όρυγμα ήταν τοποθετημένη η σαρκοϕάγος που τώρα είναι στημένη έξω από το μουσείο. Εδώ ήταν μάλλον το νεκροταϕείο της Παλαιόπολης. Πιο κάτω αρχιτεκτονικά μέλη, αρχαίων κτισμάτων ήταν ενσωματωμένα στους τοίχους, και κομμάτια από μεταλλεύματα, ίσως εδώ υπήρχε εργαστήριο μεταλλοτεχνίας. Το τοπίο κατάληγε στο κέντρο της αρχαίας πόλης. Τα δάπεδα, η στοά, η παλαιοχριστιανική βασιλική και οι επιγραϕές, διασωσμένα και εμϕανή πάνω από τη διαστρωμάτωση των εποχών συμπλήρωναν την εντυπωσιακή εικόνα της πόλης, ιδιαίτερα οι έντεκα κίονες με τους τεράστιους σπόνδυλους στο ημικύκλιο του σύνθρονου, οι οποίοι μάλλον ανήκουν σε άλλο κτήριο. Πιο πάνω, το εκκλησάκι του Σωτήρος ανακαινισμένο με τους καμπυλωτούς εκϕορικούς τοίχους ϕρεσκοβαμμένους. Κατά τη διάρκεια της επισκευής του, πέταξαν ένα ξύλινο αναλόγιο. Ένας άνδρας της ομάδας μας προθυμοποιήθηκε: «θα το επισκευάσω για το δικό μου εκκλησάκι» είπε και το πήρε. Πιο πέρα βρέθηκε ένα ξύλινο δόρυ ίσως ενός αρχάγγελου. Κάτω στην παραλία η θάλασσα ανυψωμένη, τα κύματα υδάτινα σκαλοπάτια. Είχες την αίσθηση της Προϊστορίας κοιτώντας τις αποθήκες, τα πανέμορϕα βότσαλα. Διάτρητοι οι βράχοι, η δύναμη του νερού αποτύπωνε τον παλμό της θάλασσας. Ήταν ηλιαέρινη η μετάπλαση της ύλης που δαντέλωνε τις επιϕάνειες. Οι βράχοι έμοιαζαν με τα γλυπτά του Γεράσιμου Σκλάβου, δουλεμένα με άλλη τεχνική. Ο Νίκος Μουρτζάς, γεωλόγος και μελετητής αρχαίων λιμανιών, μας παρουσίασε τη βυθισμένη κάτοψη του θαλάσσιου τείχους. Το ρηχό εσωτερικό του έγινε σπάνιος υδροβιότοπος με αστερίες. Εδώ σταματούσε ο χρόνος, κυμάτιζε ανάγλυϕη η ιστορία στο εντεινόμενο ϕως και εμείς, εκτεθειμένοι επί ώρες στο τόξο του ήλιου που μεσουρανούσε, αναπνέαμε την εύνοια. Ήταν αντικατοπτρισμένα όλα τα επιτεύγματα και τα λουλούδια στον τόπο αυτό. Ξεχώριζε μόνο ένα αστέρινο ξερό λουλούδι που έλαμπε σαν σύμβολο, σαν αναμεταδότης του ϕωτός.

15 66 ΑΝΝΑ ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ Ήταν ανεπανάληπτη η ξενάγηση, αϕιερωματική στον τόπο και την ιστορία του. Μόνο ένας ανασκαϕέας-ερευνητής ενταγμένος στον ρυθμό της χρόνιας αϕοσίωσης αποδίδει αναπαραστατικά με αδιάλειπτη απλότητα την έκπληξη της ανακάλυψης, το βάθος της εμπειρίας. Η Λυδία Παλαοκρασσά μάς οδήγησε ως μυημένους στην ιερότητα που εμπεριέχει η λειτουργία μιας ξενάγησης. Παρόντες ήταν η κ. Βιβή Βασιλοπούλου, γενική γραμματέας του Υπουργείου Πολιτισμού, οι αρχαιολόγοι Έϕη Λυγκούρη και Μαρθάρη, ο γεωλόγος Νίκος Μουρτζάς, οι αρχιτέκτονες θεόδωρος και Ελένη Τσιτρούλη, ενώ μας συνόδευαν οι γνώστες του τόπου, κάτοικοι της Παλαιόπολης, που μας έδειξαν σε κάποιο σημείο της ανάβασης έναν λαξευμένο βράχο, τον οποίο αποκαλούσαν «θρόνο του βασιλιά» και όπου κούρνιαζαν όταν ήταν παιδιά. Την προηγούμενη μέρα 4 Αυγούστου 2007 στο παλιό Γυμνάσιο στη Χώρα της Άνδρου ήταν όλοι καλεσμένοι. Ο χώρος πλημμύρισε από κόσμο. Η έκθεση για την εικοσαετή ανασκαϕική έρευνα της Παλαιόπολης ήταν ένα ιδιαίτερο γεγονός.