W O R K IN P R O G R E S S! ΠΑΡΕΜΒΑΗ ΜΕΩ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΔΡΑΜΑΣΟ: Ένταξη ατόμων με ειδικϋσ εκπαιδευτικϋσ ανϊγκεσ ςτην ομϊδα των ςυνομηλύκων

Transcript

1 ΑΡΙΣΟΣΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΟ ΘΕΑΛΟΝΙΚΗ ΔΙΑΠΑΝΕΠΙΣΗΜΙΑΚΟ ΔΙΑΣΜΗΜΑΣΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΣΑΠΣΤΧΙΑΚΩΝ ΠΟΤΔΩΝ ΨΤΧΟΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΗ ΕΝΣΑΞΗ: ΕΝΑ ΧΟΛΕΙΟ ΓΙΑ ΟΛΟΤ κατεφθυνση: Ψυχοπαιδαγωγικζς συνιστώσες των ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών W O R K IN P R O G R E S S! ΠΑΡΕΜΒΑΗ ΜΕΩ ΕΚΠΑΙΔΕΤΣΙΚΟΤ ΔΡΑΜΑΣΟ: Ένταξη ατόμων με ειδικϋσ εκπαιδευτικϋσ ανϊγκεσ ςτην ομϊδα των ςυνομηλύκων Χριστιάνα Μόσχου A.M xristiamo@yahoo.gr Θεσσαλονίκη 2013

2 Περιεχόμενα Πεξίιεςε... 3 Δηζαγσγή... 4 Α. Δληαμηαθή Δθπαίδεπζε... 6 Β. Ζ ηάμε σο νκάδα θαη νη ζρέζεηο ησλ ζπκκαζεηψλ Γ. Δθπαηδεπηηθφ Γξάκα (Drama in Education) Γ. Πεγέο Γξάκαηνο Γ.1. Παηδαγσγηθέο θαηαβνιέο Γ.2. Καιιηηερληθέο θαηαβνιέο Γ.3. Φπρνζεξαπεπηηθέο θαηαβνιέο Δ. Γνκή Γξάκαηνο Σ. Σν Δθπαηδεπηηθφ Γξάκα ζηελ Δηδηθή Αγσγή Ε. Μεζνδνινγία Ζ. Δθαξκνγή Πξνγξάκκαηνο Παξέκβαζεο Θ. Δπξήκαηα-ρνιηαζκφο Η. Απνηειέζκαηα - πκπεξάζκαηα Κείκελν θαη πξφγξακκα παξάζηαζεο: Αληί Δπηιφγνπ ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ

3 Περύληψη Σν εθπαηδεπηηθφ Γξάκα παξφιν πνπ έρεη ζεκαληηθά απνηειέζκαηα λα επηδείμεη ηφζν ζηελ έληαμε ησλ παηδηψλ, φζν θαη ζηε κάζεζε, αθφκα παιεχεη γηα ηελ αλαγλψξηζή ηνπ σο ηκήκα ηεο ζρνιηθήο θαζεκεξηλφηεηαο. Οη καζεηέο κέζα απφ ην εθπαηδεπηηθφ Γξάκα καζαίλνπλ λα ιεηηνπξγνχλ ζπλεξγαηηθά θαη φρη αληαγσληζηηθά, λα πξνζεγγίδνπλ ηε γλψζε βησκαηηθά κε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή, λα επηιχνπλ πξνβιήκαηα θαη λα παίξλνπλ απνθάζεηο, λα απνθηνχλ ελζπλαίζζεζε θαη λα αλαγλσξίδνπλ ην δηαθνξεηηθφ. ηελ παξνχζα εξγαζία πξνζεγγίδεηαη αξρηθά ην ζεσξεηηθφ πιαίζην ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Γξάκαηνο. Γίλεηαη ν νξηζκφο ηνπ, αληρλεχνληαη νη θαηαβνιέο ηνπ θαη παξνπζηάδεηαη ε δνκή ηνπ. Ζ ζεσξία κάζεζεο ηνπ επνηθνδνκηζκνχ θαη ε θνηλσληθνπνιηηηζηηθή ζεσξία ζπλζέηνπλ ηα ςπρνπαηδαγσγηθά ζεκέιηα ηνπ Γξάκαηνο. Αληίζηνηρα ε κέζνδνο ηαληζιάθζθη, ε κπξερηηθή απνζηαζηνπνίεζε θαη ην θνηλσληθφ ζέαηξν νξίδνπλ ηηο ηερληθέο θαη ηα κέζα ηνπ Γξάκαηνο. ην δεχηεξν κέξνο ηεο εξγαζίαο θαηαγξάθεηαη ε πξνζπάζεηα έληαμεο ηξηψλ παηδηψλ ζηελ νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ κέζα απφ έλα πξφγξακκα εθπαηδεπηηθνχ Γξάκαηνο πνπ εθπνλήζεθε απφ ηελ εθπαηδεπηηθφ παξάιιειεο ζηήξημεο θαη ζεαηξνιφγν κε αθνξκή ηε Υξηζηνπγελληάηηθε γηνξηή ηνπ ζρνιείνπ. Αλαιχνληαη νη ζηφρνη θάζε ζπλάληεζεο θαη νη αζθήζεηο πνπ επηιέρηεθαλ βάζεη απηψλ ησλ ζηφρσλ, ψζηε ε παξάζηαζε ζην ηέινο λα εμαρζεί κέζα απφ ηνπο καζεηέο ηεο ηάμεο θαη λα ιεηηνπξγήζεη σο κία δηαδηθαζία ζπιινγηθήο πξνζπάζεηαο θαη θνηλσληθήο έληαμεο. Λέμεηο θιεηδηά: έληαμε, εθπαηδεπηηθό Γξάκα, δξακαηνπνίεζε, δεκηνπξγηθό Γξάκα. 3

4 Ειςαγωγό The core concept of Drama in Educationmaking personal meaning and sense of universal, abstract, social, moral, and ethical concepts through the concrete experience of the drama Norman, 1981:50 Τπάξρνπλ δηάθνξεο κνξθέο ζεαηξηθήο έθθξαζεο ζην ζρνιείν. Σν εθπαηδεπηηθό δξάκα (Drama in Education) ρξεζηκνπνηεί ηε θφξκα ηνπ δξάκαηνο σο εθαξκνζκέλε παηδαγσγηθή γηα καζεηέο φισλ ησλ ειηθηψλ κε ζηφρν λα δηεπθνιχλεη ηελ ζσκαηηθή, θνηλσληθή, ζπλαηζζεκαηηθή θαη γλσζηηθή αλάπηπμε, επνκέλσο είλαη κία δηαδηθαζία νιφπιεπξεο αλάπηπμεο. Πξφθεηηαη γηα κία πνιπαηζζεηεξηαθή κέζνδν, ε νπνία: Απμάλεη ηελ επίγλσζε ηνπ εαπηνχ θαη ησλ άιισλ. Βειηηψλεη ηε ιεθηηθή θαη κε ιεθηηθή επηθνηλσλία Δκβαζχλεη ζηελ θαηαλφεζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο. Υξεζηκνπνηνχληαη ηα ζηνηρεία ηνπ ζεάηξνπ, θνζηνχκηα, ζθεληθά αληηθείκελα, ζελάξην, θσηηζκνί, κνπζηθή θαη ήρνο γηα λα εκπινπηηζηεί ε καζεζηαθή δηαδηθαζία. Αληίζηνηρα νη καζεηέο δνθηκάδνπλ πνηθίινπο ξφινπο, φπσο εζνπνηφο, ζθελνζέηεο, ζρεδηαζηήο, ζπγγξαθέαο θαη θπζηθά, θνηλφ. Σν εθπαηδεπηηθφ δξάκα ζπκπεξηιακβάλεη φιεο ηηο πηπρέο ηνπ ζεάηξνπ θαη ηνπ δξάκαηνο, φπσο παληνκίκα, θιφνπλ, ην ζεαηξηθφ παηρλίδη, ε αθήγεζε ηζηνξηψλ, ην κειφδξακα, ην θνπθινζέαηξν, απηνζρεδηαζκνί, κάζθα, ζπγγξαθή, ζθελνζεζία θ.α. Ξερσξηζηή θαηεγνξία είλαη ην ζέαηξν ζηελ εθπαίδεπζε. Σν ζέαηξν ζηελ εθπαίδεπζε (Theatre in Education) είλαη ε έλσζε ζεάηξνπ θαη εθπαίδεπζεο κε δηηηφ ξφιν θαη σο κέζν κάζεζεο θαη σο κνξθή ηέρλεο. θνπφο ηνπ είλαη λα δείμεη ζηνπο καζεηέο πψο λα καζαίλνπλ. Σν ζέαηξν ζηελ εθπαίδεπζε πεγάδεη απφ ηα θνηλσληθά θηλήκαηα θαη ην ελαιιαθηηθφ θνηλσληθφ ζέαηξν (community theatre θαη alternative theatre) κε ζηφρν ηελ ελδπλάκσζε ησλ καζεηψλ. Ζ έμηνπ (2005) νξίδεη: «ην ζέαηξν ζηελ εθπαίδεπζε είλαη έλα είδνο ζεάηξνπ πνπ βαζίδεηαη ζηηο δπλάκεηο ηεο θαιιηηερληθήο θφξκαο θαη ζπκβνπιεχεηαη ηελ παηδαγσγηθή ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα πξνζθέξεη ζε εηδηθφ θνηλφ (καζεηέο) θαη ζε εηδηθέο ζπλζήθεο (ζρνιεία) επθαηξίεο γηα κάζεζε κε απνηειεζκαηηθνχο ηξφπνπο. Δίλαη έλα είδνο ελαιιαθηηθνχ ζεάηξνπ γηα παηδηά θαη λένπο κε έκθαζε ζηα ζέκαηα ηεο ηνπηθήο θνηλσλίαο θαη πξνζθέξεη βησκαηηθή, θνηλσληθή, αληηθεηκεληθή, θξηηηθή θαη δεκηνπξγηθή κάζεζε.» Πεξηιακβάλεη α) ηελ παξάζηαζε εξέζηζκα, β) ηα βησκαηηθά εξγαζηήξηα γ) ηε ζπδήηεζε ησλ ελεξγψλ ζεαηψλ γηα ηε ιήςε απνθάζεσλ. Σα πξνγξάκκαηα ηνπ ζεάηξνπ ζηελ εθπαίδεπζε δελ είλαη κέξνο ηνπ εκεξήζηνπ πξνγξάκκαηνο. πλήζσο δηαξθνχλ αξθεηέο δηδαθηηθέο ψξεο θαη απεπζχλνληαη ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ καζεηψλ, ζε αληίζεζε κε κία παξάζηαζε πνπ κπνξεί λα ηελ παξαθνινπζήζεη φιν ην ζρνιείν. Ο ιφγνο είλαη πσο ζην ζέαηξν ζηελ εθπαίδεπζε ρξεηάδεηαη λα εκπιαθνχλ ελεξγεηηθά νη καζεηέο θαη λα ζπκκεηέρνπλ κε 4

5 ηε δξάζε ηνπο, γη απηφ θαη δελ ππεξβαίλνπλ ηνπο 30. Πξφθεηηαη ινηπφλ γηα κία παξέκβαζε εζηηαζκέλε πνπ ζπκβαίλεη γηα ζπγθεθξηκέλνπο ζθνπνχο. Σέινο, ππάξρεη θαη ην ζέαηξν σο κάζεκα φπνπ νη καζεηέο δηδάζθνληαη ην ζέαηξν σο δηδαθηηθφ αληηθείκελν είηε σο πξνο ηελ ηζηνξία θαη ηε κεζνδνινγία ηνπ, π.ρ. κάζεκα ζηνηρεία ζεαηξνινγίαο, είηε σο πξνο ηελ ζθεληθή έθθξαζε θαη ηελ ππνθξηηηθή, π.ρ. κάζεκα ζεαηξηθήο αγσγήο θαη ζεαηξηθά εξγαζηήξηα ζηελ ηδησηηθή εθπαίδεπζε. Με θάζε κνξθή ηνπ ην Θέαηξν θαη ην Γξάκα κπνξεί λα βνεζήζεη ζηελ έληαμε αηφκσλ κε δπζθνιίεο θαη κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηε δξακαηηθή νκάδα. Ζ θνηλσληθή ηνπ δηάζηαζε ιεηηνπξγεί σο εξγαιείν κείσζεο ησλ απνζηάζεσλ αλάκεζα ζηα άηνκα ηεο νκάδαο θαη σο εξγαιείν δεκηνπξγίαο δηαχισλ επηθνηλσλίαο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην ζέαηξν ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε κπνξεί λα επηηειέζεη πνιιαπινχο ζθνπνχο: Σελ ηφλσζε ηνπ απηνζπλαηζζήκαηνο κέζσ π.ρ. ηεο έθζεζεο. Σε δηδαζθαιία θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, π.ρ. έληαμε ζηελ νκάδα. Σε δηδαζθαιία επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ, π.ρ. ελεξγεηηθή αθξφαζε. Σελ ππνβνήζεζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο κέζσ π.ρ. ηνπ ξφινπ. Σελ ππνζηήξημε εθκάζεζεο ηεο γιψζζαο. Κπξίσο φκσο κπνξεί λα πξνζθέξεη κία κνλαδηθή εκπεηξία ζε φινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο, θαζψο δελ απνθιείεη θαλέλαλ, αιιά αληίζεηα ρξεζηκνπνηεί ηε δηαθνξεηηθφηεηα γηα λα γίλεη πην πινχζην θαη νινθιεξσκέλν. 5

6 Α. Ενταξιακό Εκπαύδευςη Ζ χπαξμε ηνπ άιινπ, ηνπ δηαθνξεηηθνχ, ζηε ζρνιηθή ηάμε εγείξεη ζεηξά δεηεκάησλ, εθπαηδεπηηθψλ θαη θνηλσληθψλ, ηφζν γηα ηελ παξερφκελε εθπαίδεπζε φζν θαη γηα ηελ έληαμε. Χο άιιν ζπλαληάκε δχν κεγάιεο θαηεγνξίεο ζηελ εθπαίδεπζε, ηνπο καζεηέο κε δηαθνξεηηθφ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή θαηαγσγή θαη ηνπο καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Ζ βηβιηνγξαθία σο πξνο ηε δηαπνιηηηζκηθή έληαμε νξίδεη πσο ζηελ εθπαίδεπζε, πξνέθπςαλ ηζηνξηθά πέληε κνληέια: 1. Σν Αθνκνησηηθφ Μνληέιν, 2. Σν Μνληέιν Δλζσκάησζεο, 3. Σν Πνιππνιηηηζκηθφ Μνληέιν, 4. Σν Αληηξαηζηζηηθφ Μνληέιν, 5. Σν Γηαπνιηηηζκηθφ Μνληέιν. ηε ζρνιηθή ηάμε παξαηεξείηαη λα θπξηαξρεί ην πξψην, ην Αθνκνησηηθφ Μνληέιν, θαηά ην νπνίν νη κεηαλαζηεπηηθνί πιεζπζκνί πξέπεη λα απνξξνθεζνχλ απφ ηνλ θπξίαξρν γεγελή πνιηηηζκφ γηα λα κπνξνχλ λα ζπκκεηέρνπλ ηζνδχλακα ζηελ θνηλσλία. Έηζη αληηκεησπίδνληαη νη κεηαλάζηεο καζεηέο σο «πξφβιεκα», θαζψο δε γλσξίδνπλ ηελ επίζεκε γιψζζα ηνπ ζρνιείνπ θαη ηνλ πνιηηηζκφ ηεο ρψξαο, βάδνληαο εκπφδηα ζηελ πξφνδν ησλ άιισλ καζεηψλ. Αλεμάξηεηα απφ ηηο δηαθεξχμεηο ηνπ Τπνπξγείνπ παηδείαο ε θνηλσληθή πίεζε πνπ αζθείηαη κε ηηο εζληθέο ζρνιηθέο γηνξηέο, ηελ εζλνθεληξηθή ηζηνξία, ηελ πξνζεπρή θαη ην κάζεκα ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαη θπξίσο κε ηελ αλειαζηηθή αληίιεςε πσο Έιιελαο γελληέζαη, δε γίλεζαη, νδεγεί είηε ζε απνθιεηζκφ θαη ζρνιηθή απνηπρία, είηε ζε άξλεζε ηεο δηαθνξεηηθήο πνιηηηζκηθήο ηαπηφηεηαο. Αληίζεηα, ην Γηαπνιηηηζκηθφ Μνληέιν αλαθέξεηαη ζηελ πνιππνιηηηζκηθή θνηλσλία, ζηελ νπνία ν φξνο δηαπνιηηηζκηθή εθπαίδεπζε ρξεζηκνπνηείηαη σο εξγαιείν δξάζεο γηα ηελ επίηεπμε ηεο ηζφηεηαο, ηφζν ζηελ εθπαίδεπζε φζν θαη ζηελ θνηλσλία. Σν δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν θηλείηαη ζε ηέζζεξηο βαζηθέο αξρέο: 1. ηελ θαηαλφεζε, 2. ηελ αιιειεγγχε, 3. ην ζεβαζκφ, 4. ηελ εμάιεηςε ζηεξενηχπσλ θαη πξνθαηαιήςεσλ. Ο Γεσξγνγηάλλεο ζην βηβιίν ηνπ «Θέκαηα Γηαπνιηηηζκηθήο Δθπαίδεπζεο» (1999:51) ζπκπεξαίλεη: «ε αληίζεζε κε ηα παξαπάλσ κνληέια, ην δηαπνιηηηζκηθφ κνληέιν είλαη έλα νινθιεξσκέλν κνληέιν εθπαίδεπζεο πνπ ιακβάλεη ππφςε ηνπ ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο αιιειεπίδξαζεο θαη ακνηβαίαο ζπλεξγαζίαο αλάκεζα ζε άηνκα δηαθφξσλ κεηαλαζηεπηηθψλ νκάδσλ θαη έρεη σο ζηφρν ηε δεκηνπξγία αλνηρηψλ θνηλσληψλ πνπ ζα ραξαθηεξίδνληαη απφ ηζνλνκία, αιιεινθαηαλφεζε θαη αιιειναπνδνρή» (Γεσξγνγηάλλεο, 1999:53). Αληίζηνηρα ζην ρψξν ηεο εηδηθήο αγσγήο ε βηβιηνγξαθία ηνλίδεη ηελ αλάγθε έληαμεο κέζσ ηεο απηνλνκίαο θαη ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο. Κνηλσληθέο θαη ιεηηνπξγηθέο δεμηφηεηεο δηαπιέθνληαη κε ηνλ γλσζηηθφ ηνκέα ψζηε λα επηηεπρζεί ε απηνλνκία. Ζ Lunsky (2006) θαηαγξάθεη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο ηαπηφηεηαο ησλ αηφκσλ απηψλ θαη ην πιένλ θεληξηθφ θνηλσληθφ ραξαθηεξηζηηθφ, ηελ εμάξηεζε απφ ηνπο άιινπο. Ζ θνηλσληθή ππφζηαζε ησλ αηφκσλ κε αλεπάξθεηα κειεηάηαη ππφ ην πξίζκα ηεο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο θαη ηεο θνηλσληθήο πίεζεο. Ζ θνηλσληθή ππνζηήξημε είλαη ζε έιιεηςε. Ζ αιιειεπίδξαζε ησλ αηφκσλ ζπρλά απνπζηάδεη αθνχ ε θαζεκεξηλφηεηα πεξηγξάθεηαη σο κία θαηάζηαζε απνκφλσζεο ρσξίο θίινπο θαη ελδηαθέξνληα. Χο αληηθαηάζηαζε ηεο απζφξκεηεο θαη 6

7 εθνχζηαο αλζξψπηλεο επαθήο ζεζπίζηεθαλ δνκέο θαη κνξθέο θνηλσληθήο ππνζηήξημεο, φπσο νη επαγγεικαηίεο. Ζ απνπζία θηιηθψλ ζρέζεσλ θαη ε εμάξηεζε απφ επαγγεικαηίεο ζπρλά δεκηνπξγεί άγρνο θνηλσληθήο πίεζεο θαη ελέξγεηεο πνπ έγηλαλ κε αγλέο πξνζέζεηο πξνο φθεινο ηνπ αηφκνπ θαη ηδίσο ηνπ καζεηή λα θαηαιήγνπλ λα ην βιάπηνπλ. Σν ράζηκν θίισλ-εζεινληψλ, νη πςειέο απαηηήζεηο ησλ δαζθάισλ, ε έιιεηςε ακνηβαηφηεηαο, ε δπζιεηηνπξγηθή επηθνηλσλία κε ηελ νηθνγέλεηα εληζρχνπλ ην θαηλφκελν ηεο θνηλσληθήο πίεζεο. Κάζε επηινγή πξέπεη λα γίλεηαη απφ ην ίδην ην παηδί ή ζε ζπλελλφεζε κε απηφ θαζψο αθφκα θαη νη πιένλ ππνζηεξηθηηθνί ζεζκνί, κπνξεί λα θαηαιήμνπλ δπζιεηηνπξγηθνί. Ζ έιιεηςε νπζηαζηηθψλ θνηλσληθψλ επαθψλ δίλεη ρψξν ψζηε ε θξνληίδα πνπ παξέρεηαη ζηα άηνκα πνπ εληάζζνληαη ζηελ εηδηθή αγσγή λα απνηειεί βαζηθφ ζηνηρείν ηαπηφηεηαο, «κε θξνληίδνπλ άξα ππάξρσ». Ζ έιιεηςε ζπλζεθψλ αλεμαξηεζίαο λνεκαηνδνηεί ηελ χπαξμε κέζσ ηεο εμάξηεζεο. Ζ Lunsky πξνηείλεη έλα κνληέιν θνηλσληθήο έληαμεο πνπ βαζίδεηαη πέξα απφ ηελ θηλεηνπνίεζε ηνπ αηφκνπ θαη ηελ θαιιηέξγεηα δεμηνηήησλ ζην πεξηβάιινλ πνπ ζα ην δερηεί. Δθπαίδεπζε ηεο θνηλφηεηαο, ακνηβαηφηεηα ελδηαθεξφλησλ, αιιαγή ζηάζεο θαη επθαηξία ζπλδηαιιαγήο κε άιια άηνκα. Σν εθπαηδεπηηθφ Γξάκα έρεη πνιιά λα ζπλεηζθέξεη πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε. Υξεζηκνπνηείηαη σο εξγαιείν εθκάζεζεο δεμηνηήησλ απηνλνκίαο, αιιά θαη σο κέζν αιιειεπίδξαζεο θαη νηθνδφκεζεο ζρέζεσλ κε ηελ νκάδα. Αληίζηνηρα νη Wehmeyer θαη Mithaug (2006) έζεζαλ ζην επίθεληξν ηνπ κνληέινπ πνπ πξνηείλνπλ πλεηδεηά Δλεξγείλ (Causal Agency) ηελ έλλνηα ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ (Self Determination), σο ηελ επηζπκία πξνο θάηη αιιά θαη ηε δηαδηθαζία επίιπζεο πξνβιεκάησλ πξνθεηκέλνπ λα θαηαθηήζνπκε ην επηζπκεηφ, εληαζζφκελν ζε κία αιιεινπρία κέζσλ θαη ζθνπψλ πνπ νδεγεί ζε έλα πιέγκα ελεξγεηψλ. Πξφθεηηαη γηα κία έλλνηα πνιχ θνληά ζηελ απηνξξχζκηζε. Σν κνληέιν ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνλ θνηλσληθφ ηνπ ραξαθηήξα θαζψο εθαξκφδεηαη ζε έλα θνηλσληθφ πιαίζην ην νπνίν είηε πξνάγεη είηε αλαζηέιιεη ηε ρεηξαθέηεζε. Ζ απηνπξνζδηνξηδφκελε ζπκπεξηθνξά πξνυπνζέηεη φηη ην άηνκν έδξαζε απηφλνκα βάζεη ηεο απηνξξχζκηζεο, αληηδξψληαο ζε γεγνλφηα ηεο δσήο ηνπ κε ζηφρν ηελ απηνπξαγκάησζε ζε θαζεζηψο ςπρνινγηθήο αλεμαξηεζίαο. Γηα λα γίλεη πην ζαθέο, ην κνληέιν ησλ Wehmeyer θαη Mithaug δηαηππψλεη ηελ αλάγθε εθκάζεζεο ηνπ απηνπξνζδηνξηζκνχ, δειαδή πψο λα ρεηξαθεηεζνχλ θαη λα απαληνχλ ζηηο πξνθιήζεηο ηεο δσήο φρη ζε θαζεζηψο απνκφλσζεο απφ ηελ θνηλσλία, αιιά εληφο απηήο, βαζηδφκελνη ζηηο επηζπκίεο ηνπο θαη ηηο ηθαλφηεηέο ηνπο, αςεθψληαο ηηο ππεξβνιηθέο παξεκβνιέο ηξίησλ. Γελ είλαη ιίγα ηα πξνηεηλφκελα πξνγξάκκαηα πνπ ζέηνπλ ηνπο άμνλεο δηδαζθαιίαο δεμηνηήησλ πνπ νδεγνχλ ζηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ: Self-determined learning model instruction (Wehmeyer, Palmer, Agran, Mithaug & Martin, 2000), Steps to Self-determination, Curriculum ησλ Hoffman & Field θαη Πξφγξακκα ησλ Abery et al (Malian/ Nevin, 2002) Haelewyck, Bara, Lachapelle (2005) Πξφγξακκα ησλ Faw, Davis & Peck (1996) Ζ βάζε ηνπ Απηνπξνζδηνξηζκνχ αληιεί απφ ηε Lunsky ηελ αλάγθε γηα απηνλνκία θαη απφ ηνλ Schalock ηηο δηαζηάζεηο ηεο Πνηφηεηα Εσήο. 7

8 Ζ Πνηφηεηα Εσήο ησλ Αηφκσλ Με Αλαπεξία ηέζεθε εδψ θαη δχν δεθαεηίεο ζην πξνζθήλην ηεο έξεπλαο ησλ επηζηεκψλ πνπ αζρνινχληαη κε ηελ Δηδηθή Αγσγή. Ο Schalock (2004) ζπλφςηζε ηα πνξίζκαηα ησλ εξεπλψλ ζε 4 αξρέο: 1. Ζ Πνηφηεηα Εσήο επηηπγράλεηαη κέζσ ησλ αλζξψπηλσλ ζρέζεσλ θαη φρη κέζσ ηεο ηερλνινγίαο, 2. Ζ αηνκηθή δσή ηνπ θαζελφο πξνζκεηξάηαη ζηελ θνηλσλία, 3. Γίλεηαη έκθαζε ζηηο πξνζσπνθεληξηθέο ζεσξίεο θαη ηνλ απηνπξνζδηνξηζκφ, 4. Ζ ππνθεηκεληθφηεηα θαη ε έλλνηα ηεο θαηαζθεπήο πξνζδίδνπλ ζηελ Πνηφηεηα Εσήο πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά ψζηε ν θαζέλαο λα ηελ νξίδεη αηνκηθά. Δπηπιένλ θαζφξηζε 8 ηνκείο-ππξήλεο ηεο Πνηφηεηαο Εσήο: 1. Γηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο 2. Κνηλσληθή έληαμε 3. Πξνζσπηθή αλάπηπμε 4. σκαηηθφ επ δελ 5. Απηνπξνζδηνξηζκφο 6. Τιηθφ επ δελ 7. πλαηζζεκαηηθή επεκεξία 8. Γηθαηψκαηα Δπεηδή φκσο θαη ν Απηνπξνζδηνξηζκφο θαη ε Πνηφηεηα Εσήο δελ κπνξνχλ λα εθαξκνζηνχλ ζε θνηλσληθφ θελφ θαη φπσο έδεημε ε Lunsky ρξεηάδεηαη εθπαίδεπζε ηεο θνηλφηεηαο. Ζ ζεσξία ηεο πκβνιηθήο Αιιειεπίδξαζεο (Symbolic Interactionism) έρεη απφ θαηξφ δψζεη θάπνηεο θαηεπζχλζεηο: ην λφεκα είλαη θνηλσληθφ παξάγσγν. Οη άλζξσπνη δξνπλ απέλαληη ζηα πξάγκαηα κε βάζε ην λφεκα πνπ έρνπλ γη απηνχο. Σν λφεκα φκσο πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ αιιειεπίδξαζε κε ηνπο άιινπο, επνκέλσο νη άλζξσπνη κέζσ ηεο αιιειεπίδξαζεο ηξνπνπνηνχλ, εξκελεχνπλ, λνεκαηνδνηνχλ θαη αλαιφγσο δξνπλ. πλεπψο ε θνηλσλία είλαη ζε δξάζε θαη νη άλζξσπνη αιιεινζπλδένληαη δξψληαο απφ θνηλνχ ζρεκαηίδνληαο δίθηπα δξάζεο (Blumer 1969). Απηφ νδεγεί ζηελ έλλνηα ηεο θνηλφηεηαο ζηελ νπνία ην άηνκν θαιείηαη λα δήζεη αιιά θαη ζην ζρνιείν ζην νπνίν ν καζεηήο θαιείηαη λα κάζεη θαη λα εληαρζεί. Σα άηνκα κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πνπ θνηηνχλ ζε γεληθφ ζρνιείν είηε κφλα ηνπο, είηε κε παξάιιειε ζηήξημε, είηε ζε ηκήκα έληαμεο έρνπλ αλάγθε ηφζν απφ εμαηνκηθεπκέλα πξνγξάκκαηα παξέκβαζεο, φζν θαη απφ ζπλεθπαίδεπζε γηα επηηεπρζεί ν δηηηφο ζθνπφο ηνπ ζρνιείνπ, ε θνηλσληθνπνίεζε θαη ε κάζεζε. Έρνπλ φκσο λα αληηπαιέςνπλ κε αξλεηηθέο θνηλσληθέο αλαπαξαζηάζεηο ηεο εηδηθήο αγσγήο. πσο ζπκβαίλεη ζηελ θνηλσλία, έηζη θαη ζην ζρνιείν επηθξαηεί ε αληίιεςε γηα ην άηνκν κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο σο αλήκπνξν εζηηάδνληαο ζε ηη πζηεξεί θαη επηπξνζζέησο απηή ε ειιεηκκαηηθή εηθφλα επελδχεηαη είηε κε ην αίζζεκα ηνπ νίθηνπ είηε ζπρλά κε ηελ απνζηξνθή (Goffman, 1963). Οη αλαπαξαζηάζεηο ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο κνλάδαο επεξεάδνπλ ηελ πξάμε πνπ ζπλαληάκε ζηε ζρνιηθή αίζνπζα θαη ζην πξναχιην, αλεμάξηεηα απφ ην αλ γίλνληαη ζπλεηδεηέο ή φρη. «Ζ 8

9 ζηάζε απέλαληη ζηε δηαθνξά θαζνξίδεηαη απφ ην λφεκα πνπ δηακνξθψλνπλ γη απηή ηα κέιε ηεο ζρνιηθήο νκάδαο» (Σδνπξηάδνπ, 2009). ε απηφ ην πιαίζην επαλαπξνζδηνξίδεηαη ε έληαμε, ε ζρέζε δαζθάινπ καζεηή θαη θπξίσο νη ζρέζεηο ζπλνκήιηθσλ θαζψο επαλαζεκαζηνδνηνχληαη απφ ηα ππνθείκελα. πλεπψο ην δηαπξαγκαηεπφκελν λφεκα ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο θέξλεη ηελ αιιαγή ζηάζεο πξνο ηελ αλαπεξία θνληά ζε έλαλ πην επηηεχμηκν θαη αηζηφδνμν ζηφρν, απηφλ ηεο ζεζκηθά θαηνρπξσκέλεο έληαμεο. Ζ πινπνίεζε ηεο έληαμεο απνηειεί αξκνδηφηεηα ηεο εθπαηδεπηηθήο νκάδαο ησλ εθάζηνηε εληαμηαθψλ ζρνιείσλ. Πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία πνπ εμεηδηθεχεηαη πξνο ηα θάησ φζν πξνρσξάκε απφ ηνλ θεληξηθφ εθπαηδεπηηθφ ζρεδηαζκφ (ππνπξγείν παηδείαο) πξνο ηελ εθπαηδεπηηθή πξάμε (δάζθαινο). Θεσξείηαη πσο ην ζρνιείν πξέπεη λα πξνζαξκνζηεί ψζηε λα εληάζζεη ηνπο καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θηλείηαη θαη ε εθαξκνγή θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πξνσζνχλ ηελ έληαμε ηεο εηεξφηεηαο θαη ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζηα ζρνιηθά πιαίζηα. Πιένλ, ζηηο γεληθέο ηάμεηο ζπκππθλψλνληαη επξχηεξεο αληηζέζεηο. Καινχληαη λα ζπκβηψζνπλ άηνκα εηεξφθιεηα ζηελ ίδηα ηάμε, δίρσο λα ππάξρεη εθ ησλ πξνηέξσλ κέξηκλα γηα ηηο δπζθνιίεο πνπ πξνθχπηνπλ απφ απηή ηελ αιιειεπίδξαζε. Δπηπιένλ νη ίδηνη νη εθπαηδεπηηθνί πνπ θαινχληαη λα πινπνηήζνπλ ηελ έληαμε δελ είλαη πάληα πξφζπκνη λα ππεξβνχλ δηθά ηνπο ζηεξεφηππα θαη αλαπαξαζηάζεηο. Ο Μπάξκπαο (2010) αλαθέξεη: «ε ζαθήο δηάθξηζε ηεο γεληθήο απφ ηελ εηδηθή εθπαίδεπζε θαίλεηαη φηη παξακέλεη φιε απηή ηελ πεξίνδν πνπ πινπνηείηαη ε πνιηηηθή ηεο έληαμεο. Ζ δηάθξηζε απηή αληαλαθιάηαη ζηελ παηδαγσγηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αληίζηνηρσλ δνκψλ.» Ζ ζεσξία ησλ θνηλσληθψλ ηαπηνηήησλ εθαξκνζκέλε ζηελ εηδηθή αγσγή ζπλαληά ζεκαληηθά εκπφδηα πνπ εθπνξεχνληαη απφ ηα απηνκαηνπνηεκέλα αληαλαθιαζηηθά ηεο αληίιεςεο (επίζεο θνηλσληθήο δηεξγαζίαο φπσο έρεη απνδείμεη ε γλσζηηθή ςπρνινγία). Ζ Gregory ηζρπξίδεηαη πσο «ε έλλνηα ηεο αλαπεξίαο πξνθχπηεη απφ κία ζπλζήθε φπνπ έρεη εδξαησζεί κία λφξκα θαη ζηε ζπλέρεηα νη απνθιίζεηο πξνζδηνξίδνληαη σο κε θαλνληθέο» (Gregory S. in Wetherell 2005:484). Ζ έλλνηα ηεο αλαπεξίαο θαηαζθεπάδεηαη θαηά θαλφλα απφ κε αλάπεξα άηνκα θαη εθαξκφδεηαη ζηε ζπλέρεηα πάλσ ζηα αλάπεξα άηνκα σο έλα εμνπζηαζηηθφ κνληέιν πνπ δελ είλαη ηπραίν πσο νδεγεί ζηελ θαλνληθνπνίεζε θαη ηελ νκαινπνίεζε (ζεσξψληαο ηα εθ ησλ πξνηέξσλ σο θάηη αλψκαιν), φηαλ βέβαηα δελ ηα θαηεπζχλεη απηνκάησο ζηνλ απνθιεηζκφ. εκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε εμνπζία σο πξνο ηελ θαηεγνξηνπνίεζε ηεο απφθιηζεο. Ζ έλλνηα ηεο θαλνληθφηεηαο πξνήιζε απφ ηελ ηαηξηθή εμέηαζε ζε θπιαθέο θαη λνζνθνκεία (Foucault 1979) ελψ o ιφγνο πνπ θαηεγνξηνπνηεί, εθπέκπεη θαη παξάγεη εμνπζία (Φνπθφ 1991). Οη Kavale θαη Mostert (2003) ζηελ αληηπαξάζεζή ηνπο ζην κνληέιν νιηθήο έληαμεο αληηθξνχνπλ ηελ θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο αλαπεξίαο θαη πξνηάζζνπλ ηελ εγγελή αδπλακία. ε απηφ ην ζεκείν ζα ήηαλ ζθφπηκν λα απνζαθεληζηεί ε έλλνηα ηεο θαηαζθεπήο. Με ηνλ φξν θαηαζθεπή ελλνείηαη ην βάξνο πνπ απνδίδεηαη ζηελ έλλνηα θαη νη θνηλσληθέο ζπληζηψζεο πνπ απηφ ζπλεπάγεηαη. Αο δνχκε σο παξάδεηγκα ηελ θαηαζθεπή ηνπ αηφκνπ απφ ηε ζεσξία ηνπ Μπαιηκπάξ: «ην άηνκν θαηαζθεπάδεηαη εληφο ηεο θνηλσλίαο» Σν άηνκν γελληέηαη αιιά απηφ πνπ ην ζπγθξνηεί θαη ην δηακνξθψλεη είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά 9

10 πνπ απνθηά εληφο ηεο θνηλσλίαο. Οπζηνινγηθά θαη νληνινγηθά απνθηά κηα ηδηαίηεξε πνηφηεηα πνπ ζθξαγίδεη ηελ χπαξμή ηνπ σο ππνθείκελν πιένλ (θαη φρη σο αληηθείκελν), ζπλζέηνληαο ηα ζηνηρεία θαηαζθεπήο ηνπ, ηηο ηδενινγηθέο θαη θνηλσληθέο κνλάδεο ζηνηρείσλ επηξξνήο νξίδεηαη σο θνηλσληθά θαηαζθεπαζκέλν. Ζ θαηαζθεπή αληηπαξαηίζεηαη ζην εθ θχζεσο θαη απηφ είλαη κία παξαδνρή πνπ εθαξκφδεηαη θαη ζηελ αλαπεξία. Χο πξνο ηελ θνηλσληθή θαηαζθεπή ηεο ςπρνινγηθήο γλψζεο παξαηίζεηαη: «ε ζεσξία ηεο θνηλσληθήο θαηαζθεπήο ηνλίδεη φηη ε γιψζζα [ ] έρεη ηε δχλακε λα δνκεί ηελ θνηλσληθή πξαγκαηηθφηεηα» (Fox & Prilleltensky 2003: 211). Ο αλάπεξνο δελ είλαη θχζεη αλάπεξνο, είλαη φπσο είλαη. Ο δηθφο καο ζηνραζκφο θαη ιφγνο έξρεηαη κεηά λα πξνζδηνξίζεη απηφ ην έηζη είλαη, λα ην αλαιχζεη, εξκελεχζεη, θαηεγνξηνπνηήζεη θαη ηέινο λα ην πξνζδηνξίζεη σο αλαπεξία. Άιισζηε ην ηη είλαη αλαπεξία δηαθέξεη θνηλσληθά θαη ηζηνξηθά αθξηβψο γηαηί είλαη κία έλλνηα θαηαζθεπαζκέλε θαη θνηλσληθά πξνζδηνξηδφκελε ζην θάζκα ησλ πεξηπηψζεσλ πνπ αλαθέξεηαη. Σν θηινζνθηθφ ιεμηθφ red feather ζηελ αξρή ηνπ νξηζκνχ ηεο θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο αλαθέξεη: «Σαπηφηεηα, θνηλσληθή: ε θνηλσληθά θαζνξηδφκελε απάληεζε ζηελ εξψηεζε πνηνο είκαη;» ελψ ζηνλ νξηζκφ ηεο ηαπηνπνίεζεο: «ε δηαδηθαζία κε ηελ νπνία έλα λεαξφ άηνκν εζσηεξηθεχεη κία θνηλσληθή ηαπηφηεηα ζην πξνζσπηθφ ζχζηεκα ηνπ εαπηνχ.». Απηή αθξηβψο ε δηαδηθαζία ζπληζηά κία θνηλσληθή θαηαζθεπή απφ ηελ νπνία δελ είλαη δπλαηφλ λα απνθιείζνπκε ηνπο αλαπήξνπο. Ο Goffman ζην θιαζηθφ πιένλ βηβιίν ηνπ «ην ζηίγκα» δίρσο λα θαηνλνκάδεη θαηαζθεπή ηελ θνηλσληθή ή ηελ πξνζσπηθή ηαπηφηεηα πξαγκαηεχεηαη ην ζέκα ηεο ηαπηνπνίεζεο ζεσξψληαο ην ζηίγκα σο βάζε γηα ηελ αληίιεςε ηνπ εαπηνχ: «ε θχζε ελφο αλζξψπνπ, φπσο απηφο ν ίδηνο θη εκείο ηνπ ηελ επηβάιινπκε, πεγάδεη απφ ηε θχζε ησλ δεζκψλ ηνπ κε ηελ νκάδα ηνπ [ηελ νκάδα ησλ νκνίσλ]» (Goffman 1963:193). ην πιαίζην ηεο θνηλσληθήο ηαπηφηεηαο κηιά γηα ηαπηνπνίεζε κε ηελ νκάδα ησλ νκνίσλ ζπλνδεπφκελε απφ ακθηζπκία, αιιά θαη κε νκάδεο ησλ «θπζηνινγηθψλ», ελψ σο πξνο ηελ πξνζσπηθή ηαπηφηεηα επηζεκαίλεη πσο επηδξά ζηελ θνηλσληθή νξγάλσζε ιφγσ ηνπ κνλαδηθνχ ηεο ραξαθηήξα. Δπηπιένλ ηζρπξίδεηαη πσο «ε επηηπρία ή ε απνηπρία ζε θαλνληζηηθά πξφηππα έρεη άκεζν αληίθηππν ζηελ ςπρνινγηθή αθεξαηφηεηά ηνπ» (Goffman 1963:211). Δπαλέξρεηαη ινηπφλ ε ζέζε πσο ε έληαμε πξνυπνζέηεη ηελ αλαγλψξηζε ηνπ άιινπ σο είλαη. ε αληίζεζε πξνο ηελ έληαμε νη αλάπεξνη θαη θπξίσο φζνη ε αλαπεξία ηνπο επηδξά ζηε δηαλφεζε, παξέκεηλαλ θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο παξακέλνπλ αθφκε θαη ζήκεξα απνθιεηζκέλνη απφ ηε δεζπφδνπζα νηθνλνκηθή θαη θνηλσληθή δσή (Oliver θαη Barnes 1998). Γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηνχ ηνπ θαηλνκέλνπ πξνηάζεθαλ δηάθνξα κνληέια έληαμεο πνπ αληίθεηληαη ζην θπξίαξρν ηαηξηθφ κνληέιν. Σν θνηλσληθφ κνληέιν ηεο αλαπεξίαο εζηηάδεη ζηα πεξηβαιινληηθά θαη θνηλσληθά φξηα πνπ νδεγνχλ ζηελ θνηλσληθή απνκφλσζε. ηνρεχεη ζηελ ζεηηθή αληίιεςε ηνπ εαπηνχ, ζηε ζεηηθή αμηνιφγεζε ηεο πξνζσπηθήο ηαπηφηεηαο θαη ζηελ θαηάθαζε ηεο ζπιινγηθήο δχλακεο (Oliver θαη Barnes 1998:70). Ο Norwich δηαθξίλεη ηα κνληέια ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο: ζηα αηνκηθά θαη ηα θνηλσληθά κνληέια. Σν βην-ςπρνθνηλσληθφ κνληέιν είλαη κία άιιε πξφηαζε πνπ πεξηιακβάλεη δηαθνξεηηθέο αξρέο, πνιιαπιά επίπεδα θαη ηελ αξρή ηεο αιιειεπίδξαζεο. Δδψ απνθεχγνληαη ε ππεξ- 10

11 αηνκηθνπνίεζε θαη ε ππεξ-θνηλσληθνπνίεζε ησλ πξνβιεκάησλ ηεο εθπαίδεπζεο παξφιν πνπ αλαγλσξίδνληαη θαη νη αηνκηθνί θαη νη θνηλσληθνί παξάγνληεο. ην θέληξν είλαη ν καζεηήο κε εηδηθέο καζεζηαθέο αλάγθεο θαη ε δηθή ηνπ πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή ηαπηφηεηα αηνκηθά θαζψο ε θνηλσληθή ηαπηνπνίεζε, γηα παξάδεηγκα, κπνξεί λα είλαη αξλεηηθή ζε έλαλ καζεηή ιφγσ ηεο θαηαπίεζεο αιιά ζεηηθή ζε έλαλ άιιν ιφγσ ηνπ ζπλαλήθεηλ (Norwich 2002). Ζ έληαμε θαηαδεηθλχεη ηελ αλάγθε λα πξνζαξκνζηεί ε εθπαίδεπζε ψζηε λα εληάζζεη ηνπο καζεηέο πνπ δηαθέξνπλ θαη φρη λα πξνζαξκνζηνχλ νη καζεηέο ψζηε λα ρσξέζνπλ ζηελ εθπαίδεπζε. Ζ δηαθήξπμε ηεο Salamanca (1994) αλαθέξεη πσο ηα θνηλά ζρνιεία κε ζπκκεηνρηθφ πξνζαλαηνιηζκφ είλαη πην απνηειεζκαηηθά, πεηπραίλνπλ επνηθνδνκεηηθή εθπαίδεπζε θαη θνηλσληθή ηζφηεηα κε ηελ πξνυπφζεζε φηη είλαη επζχλε ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο λα αληαπνθξίλεηαη ζε φινπο ηνπο καζεηέο. Πξνο απηή ηελ θαηεχζπλζε θηλείηαη θαη ε εθαξκνγή θαηάιιεισλ εθπαηδεπηηθψλ πξνγξακκάησλ πνπ πξνσζνχλ ηελ έληαμε ηεο εηεξφηεηαο θαη ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο ζηα ζρνιηθά πιαίζηα. Σα Αλαιπηηθά Πξνγξάκκαηα πνπδψλ Τπνρξεσηηθήο Δθπαίδεπζεο γηα καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο κέζσ ηνπ Γηαζεκαηηθνχ Δληαίνπ Πιαηζίνπ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ (ΑΠ ΓΔΠΠ, 2003), κε θξηηήξην ηε ιεηηνπξγηθφηεηα ησλ καζεηψλ θαη ηελ έληαμε ηεο εθπαίδεπζήο ηνπο ζηε γεληθή ηάμε, ζηνρεχνπλ ζηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ θαη γλσζηηθψλ δεμηνηήησλ πξνεπαγγεικαηηθψλ δεμηνηήησλ, δεκηνπξγηθφηεηα, ζπλαηζζεκαηηθή νξγάλσζε θ.α.. Σα Αλαιπηηθά απηά Πξνγξάκκαηα είλαη ζεκαηηθά θαη αλαθέξνληαη ζε ηνκείο πνπ δηδάζθνληαη εθαξκφδνληαο δηαζεκαηηθή πξνζέγγηζε, παξάιιεια θαη ζπκπιεξσκαηηθά κε ην Αλαιπηηθφ Πξφγξακκα γεληθήο εθπαίδεπζεο, είηε ηελ ψξα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο είηε θάπνηα άιιε ψξα πνπ κπνξεί ν εθπαηδεπηηθφο ηεο γεληθήο ηάμεο λα αθηεξψζεη ζε δξαζηεξηφηεηα εθηφο ηνπ επίζεκνπ πξνγξάκκαηνο. Δπηπιένλ ςεθηαθφ εθπαηδεπηηθφ πιηθφ γηα ηνπο καζεηέο κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο θαη έρεη ήδε δεκηνπξγεζεί, παξφιν πνπ δελ ην έρνπλ πξνκεζεπηεί φια ηα ζρνιεία. Γελ είλαη δεδνκέλν πσο νη εθπαηδεπηηθνί γεληθήο θαη εηδηθήο αγσγήο ρξεζηκνπνηνχλ απηά ηα πνλήκαηα. Δμαθνινπζεί λα επαθίεηαη ζηελ δηάζεζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ηεο έληαμεο λα θαηαξηίζεη ην πξφγξακκα ηνπ καζεηή θαη λα απαληήζεη ζην εξψηεκα, ζε ηη νθείιεη λα εζηηάδεη ην πξφγξακκα, ζε γλσζηηθνχο ζηφρνπο, ιεηηνπξγηθνχο ζηφρνπο ή θνηλσληθέο δεμηφηεηεο; Δπίζεο εμαθνινπζεί ν εθπαηδεπηηθφο ηεο γεληθήο ηάμεο λα κε ζεσξεί ην καζεηή κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, καζεηή ηνπ. εκαληηθφηεξν φκσο φισλ ίζσο λα είλαη ην θνκκάηη ησλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπλνκειίθνπο. χκθσλα κε ηνλ Μπάξκπα (2007) ε επαθή θαη νη θνηλσληθέο ζρέζεηο κε ηνπο ζπλνκειίθνπο δελ είλαη θνκκάηη ηεο εληαμηαθήο εθπαίδεπζεο, νχηε ζε ζεζκηθφ επίπεδν, νχηε ζε επίπεδν εθπαηδεπηηθήο πξαθηηθήο, παξφιν πνπ ν βαζκφο έληαμεο ζηελ νκάδα θαη ηελ θνπιηνχξα ησλ ζπλνκειίθσλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ πξφγλσζε καζεζηαθήο ζπκκεηνρήο. Σέινο, δπζηπρψο, δελ είλαη ζπάλην ην θαηλφκελν νη καζεηέο λα είλαη εληαγκέλνη ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, αιιά λα βξίζθνληαη απνκνλσκέλνη ζηελ απιή. 11

12 Β. Η τϊξη ωσ ομϊδα και οι ςχϋςεισ των ςυμμαθητών Ζ έληαμε ησλ αηφκσλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο πνπ θνηηνχλ ζε έλα γεληθφ ζρνιείν ιακβάλεη ρψξα πξσηίζησο ζηελ νκάδα ηεο ηάμεο. Οη Johnson θαη Johnson (1987:8) φξηζαλ ηελ νκάδα σο εμήο: «Οκάδα είλαη δχν ή πεξηζζφηεξα άηνκα πνπ αιιειεπηδξνχλ πξφζσπν κε πξφζσπν, έρνληαο ην θαζέλα επίγλσζε ηεο ππαγσγήο ζηελ νκάδα, επίγλσζε ησλ άιισλ αηφκσλ πνπ αλήθνπλ ζηελ νκάδα θαη επίγλσζε ηεο ζεηηθήο ηνπο αιιειεμάξηεζεο θαζψο πξνζπαζνχλ λα πεηχρνπλ ακνηβαίνπο ζηφρνπο.» Οη καζεηέο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο απνηεινχλ κία νκάδα, ε νπνία ζα απνδερηεί ή ζα απνθιείζεη άηνκα σο κέιε ηεο. χκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο (Hogg & Vaughan, 2010) ε κειέηε ηεο νκάδαο πεξηιακβάλεη ζηάζεηο, ζπκπεξηθνξέο θαη δπλακηθέο πνπ πξέπεη λα κειεηεζνχλ εληφο ηνπ νκαδηθνχ πιαηζίνπ θαη πέξαλ ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηνπ αηφκνπ. Δληφο ηεο νκάδαο αλαπηχζζνληαη δπλακηθέο πνπ επεξεάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ, έηζη ε απφδνζε ελφο αηφκνπ πνπ δξα εληφο κίαο νκάδαο, ή έζησ παξνπζία θνηλνχ δελ ηαπηίδεηαη κε ηελ αηνκηθή απφδνζε. Έηζη, ην λα πεη ην κάζεκα ν καζεηήο κπξνζηά ζηνπο ζπκκαζεηέο ηνπ κπνξεί λα επηδξάζεη είηε ζεηηθά είηε αξλεηηθά ζηελ επίδνζή ηνπ. Ζ θνηλσληθή δηεπθφιπλζε θαη ε θνηλσληθή νιηγσξία είλαη δπλάκεηο αληίξξνπεο πνπ νδεγνχλ ζηελ αχμεζε ή αληίζηνηρα ηε κείσζε ηεο αηνκηθήο απφδνζεο ζε νκαδηθφ πιαίζην. Οη ζρνιηθέο νκάδεο εξγαζίαο δελ κέλνπλ αλεπεξέαζηεο απφ απηέο ηα δπλάκεηο. Δπηπιένλ ε δξάζε εληφο νκάδαο ζρεηίδεηαη κε ηελ ηαμηλφκεζε ηνπ έξγνπ ηεο νκάδαο. Γηα παξάδεηγκα ε νκάδα κπνξεί αλά πεξηφδνπο λα είλαη πξνζαλαηνιηζκέλε ζε έλα έξγν πξνζζεηηθφ, φπνπ αζξνίδνληαη νη αηνκηθέο ζπλεηζθνξέο, ζπλζεηηθφ, φπνπ ζπληίζεληαη νη αηνκηθέο ζπλεηζθνξέο, δηαηξεηφ ή εληαίν, θνθ. Μία απφ ηηο πην βαζηθέο ηδηφηεηεο κηα νκάδαο είλαη ε ζπλεθηηθφηεηά ηεο, δειαδή ε ηδηφηεηα λα δέλεη ζπλαηζζεκαηηθά ηνπο αλζξψπνπο σο κέιε ηεο, ηνλ έλαλ κε ηνλ άιιν θαη κε νιφθιεξε ηελ νκάδα, δίλνληαο ζηελ νκάδα κηα αίζζεζε αιιειεγγχεο θαη ελφηεηαο. Ζ ζπλεθηηθφηεηα δελ είλαη έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ππάξρεη εμ αξρήο. Σα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο ησλ δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ θαη ηεο δνκήο ηεο νκάδαο είλαη 1. Γνθηκή θαη εμάξηεζε, ζηάδην δηακφξθσζεο, απφθηεζεο πξνζαλαηνιηζκνχ θαη εμνηθείσζεο, 2. πγθξνχζεηο, ζπειιψδεο ζηάδην, φπνπ ε νκάδα ιεηηνπξγεί κέζα απφ δηαθσλίεο ζρεηηθά κε ζηφρνπο θαη πξαθηηθέο, 3. Αλάπηπμε ζπλεθηηθφηεηαο, θαλνληζηηθφ ζηάδην, φπνπ ε δηαθαηέρεηαη απφ ζπλνρή, αίζζεζε θνηλήο ηαπηφηεηαο θαη θνηλνχ ζθνπνχ, 4. Λεηηνπξγηθφηεηα ζρεηηθά κε ηνπο ξφινπο, φπνπ ε νκάδα ιεηηνπξγεί νκαιά, έρνληαο βξεη ηηο λφξκεο θαη ηνλ θνηλφ ηεο θψδηθα. 5. πκπιεξψλεηαη εδψ έλα πέκπην ζηάδην, απηφ ηεο δηαθνπήο εξγαζηψλ θαη ηεο δηάιπζεο ηεο νκάδαο. ην πξψην ζηάδην, ην ζηάδην ηεο δνθηκήο θαη ηεο εμάξηεζεο, ηα κέιε αξρίδνπλ λα αληηιακβάλνληαη πνηεο ζπκπεξηθνξέο είλαη απνδεθηέο ζηα πιαίζηα ηεο νκάδαο θαη δηακνξθψλνπλ ην πιαίζην ηεο δηθήο ηνπο ζπκπεξηθνξάο. ην δεχηεξν 12

13 ζηάδην, ην ζηάδην ηεο ζχγθξνπζεο, ζπλεζίδνληαη νη ερζξηθέο ζπκπεξηθνξέο ησλ κειψλ κεηαμχ ηνπο αιιά θαη απέλαληη ζηνλ ζπληνληζηή ηεο. Ζ αληίζηαζε ζηελ ζπλνρή ηεο νκάδαο είλαη έθδειε. ην ηξίην ζηάδην αλαπηχζζεηαη ε ζπλεθηηθφηεηα ηεο νκάδαο, ε ζπλεξγαζία, ε ακνηβαία ππνζηήξημε θαη ν αιιεινζεβαζκφο κεηαμχ ησλ κειψλ. ηε θάζε απηή ηα κέιε εθθξάδνληαη ειεχζεξα θαη δέρνληαη ηελ δηαθνξεηηθφηεηα ησλ άιισλ. ηελ ηέηαξηε θαη ηειηθή θάζε, ε νκάδα γίλεηαη φξγαλν επίιπζεο πξνβιεκάησλ, φπνπ θάζε κέινο πηνζεηεί θαη παίδεη ηνπο θαηάιιεινπο ξφινπο ψζηε λα δηεπθνιχλεη ηε δηαδηθαζία (Tuckman, 1965). Μία άιιε έλλνηα, απηή ηεο λφξκαο θαλνλίδεη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ κειψλ ηεο νκάδαο. Κάζε νκάδα ζέηεη ηα θαλνληζηηθά πιαίζηα ζπκπεξηθνξάο ησλ κειψλ ηεο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ νκνηνκνξθία εληφο ηεο νκάδαο θαη δηαθνξνπνίεζε σο πξνο άιιεο νκάδεο. Απηή ε θαλνληζηηθή ζπκπεξηθνξά ζπλδέεηαη άκεζα κε ηα ζηεξεφηππα. Οη λφξκεο δεκηνπξγνχλ ην πεδίν δξάζεο ησλ αηφκσλ, δειαδή ηεο ζπκπεξηθνξέο πνπ είλαη απνδεθηέο απφ ηελ νκάδα. Έηζη, ε ζπλεθηηθφηεηα θαη νη λφξκεο νξίδνπλ ηελ νκνηνγέλεηα ηεο νκάδαο, ελψ ε δνκή ηεο νκάδαο νξίδεηαη απφ ηνπο ξφινπο, ην θχξνο θαη ηα δίθηπα επηθνηλσλίαο. Σν θάζε κέινο ηεο νκάδαο απνθηά εληφο ηεο έλαλ ζπγθεθξηκέλν ξφιν, δειαδή έρεη δηαθνξεηηθέο αξκνδηφηεηεο θαη ζπκπεξηθνξέο, ζπρλά άηππα, ελψ δελ απνθιείεηαη νη ξφινη λα ελαιιάζζνληαη ζηα πξφζσπα. Ο θάζε ξφινο απνθηά έλα θχξνο (status) εληφο ηεο νκάδαο, δειαδή δηαθέξεη σο πξνο ηε ηζρχ, ηελ επηξξνή, ηελ επηζπκία θιπ. Οη δεκνθηιείο καζεηέο αλαιακβάλνπλ εγεηηθνχο ξφινπο θαη ιεηηνπξγνχλ σο πξφηππα, ελψ ζπρλά θαίλεηαη λα ειέγρνπλ ηελ επηθνηλσλία ηεο νκάδαο. Ζ επηθνηλσλία ησλ κειψλ ηεο νκάδαο επηζπκβαίλεη κέζσ δηαθφξσλ δηθηχσλ επηθνηλσλίαο πνπ θαζνξίδνπλ ηε ζρέζε ησλ κειψλ κεηαμχ ηνπο θαη ην είδνο ηεο νκάδαο. Έηζη, ε επηθνηλσλία κπνξεί λα δηακεζνιαβείηαη απφ έλα άηνκν, κπνξεί λα είλαη πιήξσο ζπλδεδεκέλε, φπνπ φινη αδηακεζνιάβεηα επηθνηλσλνχλ κε φινπο, ή ζπλεζέζηεξα λα εληάζζεηαη ζε έλα πιέγκα ζρέζεσλ πνπ νξίδεη ππνζχλνια. Ζ δεκνηηθφηεηα ησλ κειψλ ηεο νκάδαο επηδξά ζηε κνξθή ησλ δηθηχσλ επηθνηλσλίαο. Καη αληηζηνηρία ε ζρνιηθή ηάμε είλαη κία νκάδα πνπ απνηειείηαη απφ ηα κέιε ηνπ ηκήκαηνο. Οξίδεηαη θαη αληηπαξάζεζε κε ην δάζθαιν θαη ηηο άιιεο ηάμεηο κε ηηο νπνίεο σζηφζν ζπλαπνηεινχλ ηελ επξχηεξε νκάδα ησλ καζεηψλ ηνπ ζρνιείνπ. Πεξλά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο ηα ζηάδηα ηεο αλάπηπμεο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ ηνπ Tuckman γηα λα παχζεη κε ην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, ή πην καθξνπξφζεζκα, λα δηαιπζεί κε ηελ αιιαγή ζρνιηθήο βαζκίδαο. Δληφο ηεο ζρεκαηίδνληαη ππννκάδεο κε θξηηήξην ην θχιν, ηε θηιία, ηε γεηηλίαζε, ηελ επίδνζε ζην παηρλίδη θ.α. Έηζη, ζρεκαηίδνληαη ηδηαίηεξα δίθηπα επηθνηλσλίαο πνπ πεξηιακβάλνπλ ηνπο ζπκκαζεηέο αιιά κπνξεί θαη λα ηνπο απνθιείνπλ. Ο Μπίθνο (1990) επηζεκαίλεη ηε ζπνπδαηφηεηα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κε ηνπο ζπκκαζεηέο, θαζφηη είλαη πνιππιεζέζηεξεο ησλ νηθνγελεηαθψλ, ηζφηηκεο, ζπληξνθηθέο αιιά ηαπηφρξνλα ιηγφηεξν ζηαζεξέο, ιηγφηεξν αζθαιείο θαη θαη επέθηαζε, ιηγφηεξν θαηαπηεζηηθέο. ην ίδην έξγν ηνπ ρξεζηκνπνηεί ηελ θνηλσληνκεηξία γηα λα κειεηήζεη απηέο ηηο ζρέζεηο. Οξίδεη ηε ζρνιηθή ηάμε σο έλα πεδίν φπνπ δηεμάγεηαη ην θνηλσληθφ παηρλίδη ηεο έιμεο ή ηεο απψζεζεο, ηε 13

14 επηθξάηεζεο ή ηεο ήηηαο. Ο εθπαηδεπηηθφο νθείιεη λα αλαγλσξίζεη ηηο δπλακηθέο ηεο νκάδαο εθαξκφδνληαο θνηλσληνκεηξηθά ηεζη θαη ζρεκαηίδνληαο νκάδεο εξγαζίαο πνπ ζα πεξηιακβάλνπλ καζεηέο κε πνηθίιεο δπλαηφηεηεο επίδνζεο θαη δηαθνξεηηθφ θνηλσληθφ θχξνο. Δπίζεο ε κεηαβνιή ηεο ζρνιηθήο ηάμεο απφ ηππηθή νκάδα ζε άηππε νκάδα, ρσξίο ζπγθξνχζεηο, θαη ηε κάζεζε λα εθπνξεχεηαη απφ ηα ελδηαθέξνληα ηεο νκάδαο απμάλεη ηελ απφδνζή ηεο. Ζ θνηλσληνκεηξία φκσο δελ πεξηνξίδεηαη ζηηο νκάδεο εξγαζίαο θαη δε βαζίδεηαη κφλν ζηε δηάθξηζε επηζπκεηψλ θαη απνξξηπηέσλ ζπκκαζεηψλ. Οη ζηξαηεγηθέο πνπ εκθαλίδεη έλα άηνκν φηαλ έξρεηαη ζε κε κία νκάδα είλαη είηε πξνο ηελ νκάδα, είηε ελαληίνλ ηεο νκάδαο είηε καθξηά απφ ηελ νκάδα. Έηζη νη θαηεγνξίεο ησλ απνθιεηφκελσλ κειψλ είλαη δχν, απηή ησλ απνξξηηέσλ θαη απηή ησλ απνκνλσκέλσλ/αγλνεκέλσλ. Οη Nowcomb, Bukowski θαη Pattee (1993), επηρεηξνχλ κία κεηα-αλάιπζε ησλ δηπνιηθψλ θνηλσληνκεηξηθψλ θαηαγξαθψλ θαη επηκεξίδνπλ 4 θαηεγνξίεο, αλάινγα κε ην θχξνο ηνπο ζηελ νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ: 1. Δπηζεηηθφηεηα (aggression), εκθαλίδεηαη θπξίσο ζηα παξακειεκέλα παηδηά, 2. Απφζπξζε (withdrawal), θπξίσο ζηα παηδηά πνπ ε νκάδα απνξξίπηεη, 3. Κνηλσληθφηεηα (sociability), ζηα δεκνθηιή θαη ηα ακθηιεγφκελα παηδηά, θαη 4. Γλσζηηθέο ηθαλφηεηεο (cognitive abilities), θπξίσο ζηνπο δεκνθηιήο καζεηέο. Σέινο, αμίδεη λα αλαθεξζεί πσο ε κνλαμηά πνπ βηψλνπλ νη καζεηέο πνπ απνθιείνληαη απφ ηελ νκάδα ηεο ηάμεο είλαη έλα πξαγκαηηθφ, ζπλεηδεηφ θαη δπζάξεζην ζπλαίζζεκα ήδε απφ ηελ πξνζρνιηθή ειηθία (Cassidy & Asher, 1992). 14

15 Γ. Εκπαιδευτικό Δρϊμα (Drama in Education) ηε βηβιηνγξαθία ζπλαληψληαη νη φξνη improvisational drama, developmental drama, creative dramatics, educational drama, informal drama, process drama, frame expertise,, mantle of the expert, εθπαηδεπηηθφ δξάκα, δεκηνπξγηθφ δξάκα θιπ κε ην ίδην πεξηερφκελν. ε απηέο ηηο κνξθέο κάζεζεο, ε κάζεζε αλαδχεηαη απφ ηηο επηινγέο θαη ηηο απνθάζεηο πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηε δηαδηθαζία θαη ηελ αλάπηπμε ηνπ απηνζρεδηαζκνχ (Andersen, 2004). Οη Απδή θαη Υαηδεγεσξγίνπ (2007) νξίδνπλ ην εθπαηδεπηηθφ δξάκα (Drama in Education) σο «κία κνξθή ζεαηξηθήο ηέρλεο κε θαζαξά παηδαγσγηθφ ραξαθηήξα πνπ κπνξεί λα δηδαρζεί είηε σο αλεμάξηεην κάζεκα ηέρλεο είηε παξάιιεια λα αμηνπνηεζεί σο κέζν γηα ηε δηδαζθαιία δηαθφξσλ καζεκάησλ ηνπ πξνγξάκκαηνο ζπνπδψλ. [ ] ην Γξάκα, ν ζπλδπαζκφο ζπλαηζζεκαηηθήο εκπινθήο θαη λνεηηθήο επεμεξγαζίαο, βίσζεο θαη αλαζηνραζκνχ, απνβιέπεη ζηε κάζεζε κε ηελ έλλνηα ηεο θαηαλφεζεο ηνπ εαπηνχ καο αιιά θαη ηνπ θφζκνπ.» Πην εζηηαζκέλνο είλαη ν νξηζκφο δφζεθε ζην Attleboro Conference, III, 26 Οθησβξίνπ 1973: «Γξάκα είλαη ε κεηαθνξηθή αλαπαξάζηαζε ελλνηψλ θαη πξνζψπσλ ζε ζχγθξνπζε, ζηελ νπνία νη ζπκκεηέρνληεο ρξεηάδεηαη θαληαζηαθά λα πξνβάινπλ ηνλ εαπηφ ηνπο ζε κία ηαπηφηεηα δηαθνξεηηθή απφ ηε δηθή ηνπο κέζσ ηεο ππνθξηηηθήο θαη λα απνθηήζνπλ ελζπλαίζζεζε. Απηή ε δξάζε έρεη δνκή, ζπκβαίλεη ζε αιεζηλφ ηφπν θαη ρξφλν θαη ζπλήζσο απαηηεί πλεπκαηηθή, ζσκαηηθή θαη ζπλαηζζεκαηηθή δέζκεπζε θαη απνδίδεη λέα καηηά ζηελ αλζξψπηλε θαηάζηαζε.» Έλαο πην πεξηγξαθηθφο νξηζκφο είλαη: «Σν Γεκηνπξγηθφ Γξάκα (Creative Drama) είλαη κία απηνζρεδηαζηηθή κνξθή δξάκαηνο πνπ ζέηεη ζην επίθεληξν ηε δηαδηθαζία θαη φρη ην απνηέιεζκα, θαζψο δε ζηνρεχεη ζηελ έθζεζή ηνπ. Καηά ηε δηαδηθαζία νη ζπκκεηέρνληεο νδεγνχληαη απφ έλαλ εκςπρσηή λα θαληαζηνχλ, λα δξάζνπλ θαη λα ζηνραζηνχλ ηηο αλζξψπηλεο εκπεηξίεο. Παξφιν πνπ ην δεκηνπξγηθφ ζέαηξν παξαδνζηαθά έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηα παηδηά θαη ηνπο λένπο, ε δηαδηθαζία είλαη θαηάιιειε γηα φιεο ηηο ειηθίεο. Σν Γεκηνπξγηθφ Γξάκα είλαη κία δπλακηθή δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία ν δάζθαινο-εκςπρσηήο νδεγεί ηελ νκάδα λα αλαθαιχςεη, λα αλαπηχμεη, λα εθθξάζεη θαη λα επηθνηλσλήζεη ηδέεο, έλλνηεο θαη ζπλαηζζήκαηα κέζα απφ ηελ δξακαηηθή ελαζρφιεζε. Ζ νκάδα απηνζρεδηάδεη ψζηε λα παξάγεη κία δξάζε θαη ηνλ θαηάιιειν δηάινγν ζην πεξηερφκελν πνπ εμεξεπλά, ρξεζηκνπνηψληαο ζηνηρεία ηνπ δξάκαηνο γηα λα απνδψζεη θφξκα θαη λφεκα ζηελ εκπεηξία. Ο πξσηαξρηθφο ζθνπφο ηνπ είλαη λα εληζρχζεη ηελ αλάπηπμε ηεο πξνζσπηθφηεηαο θαη λα δηεπθνιχλεη ηε κάζεζε, παξά λα εθπαηδεχζεη εζνπνηνχο γηα ηε ζθελή. Μπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα λα δηδαρζεί ε ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ θαη λα δψζεη θίλεηξα γηα ηελ πεξεηαίξσ κάζεζε ζε άιια πεδία. Ζ ζπκκεηνρή ζην εθπαηδεπηηθφ δξάκα δίλεη δπλαηφηεηεο αλάπηπμεο ηνπ ιφγνπ θαη ηεο επηθνηλσλίαο, επίιπζεο πξνβιεκάησλ, δεκηνπξγηθφηεηαο, ζεηηθήο απηναληίιεςεο, θνηλσληθήο ζπλεηδεηφηεηαο, ελζπλαίζζεζεο, αμίεο, ζπκπεξηθνξέο θαη θαηαλφεζε ηεο ηέρλεο ηνπ ζεάηξνπ.» (Brain Siks in McCaslin, 1981:6). 15

16 Με βάζε απηφλ ηνλ νξηζκφ πξνθχπηνπλ θαη νη ζηφρνη ηνπ Γξάκαηνο (Faulkes Jendyk in McCaslin, 1981:16) 1. Καιιηηερληθόο ζηόρνο. Σα παηδηά καζαίλνπλ ηε ζεαηξηθή ηέρλε. 2. Δθθξαζηηθόο ζηόρνο. Πξφθεηηαη γηα ηελ αλάπηπμε ησλ πξνζσπηθψλ πφξσλ θαη ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Ζ νπζία εληνπίδεηαη ζηε δηαδηθαζία ηνπ απηνζρεδηαζκνχ θαη φρη ζην θαιιηηερληθφ απνηέιεζκα. 3. Κνηλσληθόο ζηόρνο. Ζ αλάπηπμε θνηλσληθήο θαη πνιηηηθήο ζπλείδεζεο, ε εκπηζηνζχλε ζηελ νκάδα θαη νη δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο απνηεινχλ επηκέξνπο ζηφρνπο ηνπ θεληξηθνχ θνηλσληθνχ ζηφρνπ. 4. Παηδαγσγηθόο ζηόρνο. Γηδαζθαιία ησλ ζηφρσλ ηνπ Αλαιπηηθνχ Πξνγξάκκαηνο, παξάιιεια κε νηθνπκεληθέο παηδαγσγηθέο έλλνηεο, φπσο ελφξαζε (insight), ελζπλαίζζεζε (empathy) θαη δηεχξπλζε νξηδφλησλ (personal enrichment). Δπίζεο πξνηείλεηαη έλαο επηπιένλ ζηφρνο: 5. ε ςπραγσγία, θαζψο ην Γξάκα, φπσο θαη ην παηρλίδη απνηεινχλ ιπηξσηηθέο εκπεηξίεο. Σα δξακαηηθά ζηνηρεία πνπ ππνζηεξίδνπλ ηε ζπκκεηνρή ζην Γξάκα (Heathcote in McCaslin, 1981) είλαη: ην ζθνηάδη θαη ην θσο, ε αθηλεζία θαη ε θίλεζε, ε ζησπή θαη ν ήρνο. Χζηφζν απηφ πνπ θηλεηνπνηεί ηε κάζεζε είλαη ε αιιειεπίδξαζε θαη νη αλζξψπηλεο ζρέζεηο πνπ ηξνθνδνηνχληαη απφ ηελ ίδηα ηε δσή. Ο Bolton (1985) θαηαγξάθεη ηελ ηζηνξία αλάπηπμεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δξάκαηνο πνπ αξρίδεη κε ηνλ Dewey θαη ηε ζεσξία ηνπ learning by doing ζηελ νπνία θέληξν ηεο εθπαηδεπηηθήο δηαδηθαζίαο βξίζθεηαη φρη ε γλψζε αιιά ν καζεηήο. Σν δξάκα ζε απηφ ην πιαίζην είρε ζεσξεζεί σο ν παηγληψδεο ηξφπνο κάζεζεο θαηάιιεινο γηα παηδηά. Αθνινχζσο ε Finlay-Johnson είλαη ε πξψηε πνπ εθαξκφδεη ην εθπαηδεπηηθφ δξάκα σο make believe play. Σν δξάκα ζεσξνχληαλ ζηα πξψηα ηνπ βήκαηα σο ην φρεκα θαηάθηεζεο ηεο γλψζεο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο, κε έλα ειθπζηηθφ δηαδξαζηηθφ ηξφπν. ηε ζπλέρεηα, ε έθθξαζε θαη ζπλεπψο ν ιφγνο βξέζεθε ζην επίθεληξν θαη καδί κε απηφ θαη ην δξάκα σο κέζνδν γηα πξνπφλεζε ιφγνπ (speech training). Σελ ίδηα πεξίνδν άξρηζαλ νη εθπαηδεπηηθέο παξαζηάζεηο απφ δαζθάινπο θαη ην εξψηεκα κεηαηνπίζζεθε απφ ην ηη ζα δηδαρζεί ζην πψο ζα δηδαρζεί. Σν Γξάκα σο παξάζηαζε εμέθξαδε ηελ επηηνκή ηεο καζεηνθεληξηθήο πξνδεπηηθήο εθπαίδεπζεο. Αθνινχζσο, ζηελ πνξεία ηνπ Γξάκαηνο ζηαζκφο ππήξμε ν Slade, νπνίνο ήηαλ ν πξψηνο πνπ πξνζπάζεζε λα εηζάγεη ην θπζηθφ παηρλίδη ζηελ αίζνπζα. Πξνσζνχζε ηελ ειεχζεξε έθθξαζε πνπ εξρφηαλ ζε αληίζεζε κε ηελ ινγνθεληξηθή πξνζέγγηζε ηνπ δξάκαηνο (speech and drama approach). Γηα ηνλ Slade ην πην ζεκαληηθφ ζηνηρείν ήηαλ ε απηνέθθξαζε, φκσο γηα λα δψζεη θαηεπζχλζεηο ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ δελ κπνξνχζαλ λα δηαρεηξηζηνχλ ηελ πιήξε ειεπζεξία έθθξαζεο εηζήγαγε ηα «παηρλίδηα ηδεψλ» (ideas game). Με απηή ηε κέζνδν δεκηνπξγνχηαλ κηα ηζηνξία κε ηνπο καζεηέο λα ηελ δξακαηνπνηνχλ ππφ ηελ αθήγεζε ηνπ δαζθάινπ. Ο Way, ζπλερηζηήο ηνπ Slade, εκπινχηηζε ην δξάκα κε αζθήζεηο απφ ηε κέζνδν Stanislavski, αληιψληαο θαη απφ ην πξνεγνχκελν ξεχκα ηεο ινγνθεληξηθήο πξνζέγγηζεο. Έηζη ην εθπαηδεπηηθφ Γξάκα εζηίαζε ζηηο δεμηφηεηεο δσήο (life skills), 16

17 φπσο ε ζπγθέληξσζε θαη ε επαηζζεζία. Individuality of the individuals είλαη ε θξάζε πνπ απερνχζε ηε θηινζνθία ηεο πξννδεπηηθήο εθπαίδεπζεο ηε δεθαεηία ηνπ 60 θαη πάιη, ζεκεηψλεη ν Bolton, ην δξάκα ήηαλ ε επηηνκή ηεο θηιειεχζεξεο εθπαίδεπζεο. Χζηφζν ε αηνκνθεληξηθή αληίιεςε ηνπ δξάκαηνο θαηέιεμε επηβιαβήο δηφηη ην δξάκα πέξα απφ ηελ ειεχζεξε έθθξαζε ηνπ αηφκνπ είλαη κία ζπιινγηθή εκπεηξία, εθθξάδεη ηνλ ζπιινγηθφ ζπκβνιηζκφ, αλαδεηψληαο νηθνπκεληθέο θαη φρη αηνκηθέο αιήζεηεο. Χο ηφηε νη εθπαηδεπηηθνί είραλ κάζεη λα πξνζθέξνπλ αηζζεηεξηαθέο θαη φρη ζπκβνιηθέο εκπεηξίεο ζηνπο καζεηέο. Ζ Heathcote ήηαλ απηή πνπ πξνζπάζεζε λα επαλαπξνζδηνξίζεη ηε ζρέζε δξάκαηνο θαη εθπαίδεπζεο, λα επαλαθέξεη ην δξάκα ζηελ ηάμε θαη λα αλαδηαηππψζεη ην ξφιν ηνπ δαζθάινπ. Γηαηήξεζε απφ ηε Finlay- Johnson ηνλ ηξφπν ηνπ δηαρεηξηδφηαλ ηα ζέκαηα, ηηο αξρέο, ηηο εθαξκνγέο, ηηο ζπλέπεηεο θαη ηηο επζχλεο ζηελ πξάμε ηνπ δξάκαηνο. Ο αληηθεηκεληθφο θφζκνο βξίζθεηαη εθεί γηα λα εηδσζεί απφ ην παηδί. Δάλ ην παηδί δελ δεη πξψηα έμσ, ηνλ θφζκν, δε ζα κπνξεί λα δεη θαη κέζα, ηνλ εαπηφ ηνπ. Γηα ηε Heathcote, ε απηνέθθξαζε δε δίλεηαη εμ αξρήο, θεξδίδεηαη. Οη καζεηέο εξγάδνληαη γηα λα ελδπλακσζνχλ, λα θεξδίζνπλ «δχλακε». Δηζήγαγε ηελ ηερληθή δάζθαινο ζε ξόιν θαη καζεηέο ζε ξόιν (teacher in role θαη students in role) κε ηε κέζνδν ν καλδύαο ηνπ εηδηθνύ (the mandle of the expert). Οη καζεηέο κπαίλνπλ ζην ξφιν ηνπ εηδηθνχ θαη εμεηάδνπλ ηα εξεζίζκαηα κε ζθνπφ, φληαο ζε ξφιν. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα εληζρχνληαη νη εκπεηξίεο ζε βάζνο, φπσο θαη ε ίδηα νλφκαζε: Γξάκα ζε βάζνο (in depth drama). ε γεληθέο γξακκέο ε Heathcote αληιεί πεξηζζφηεξν απφ ηνλ αλαζηνραζκφ ηνπ Brecht θαη ηελ απνζηαζηνπνίεζε ε νπνία δείρλεη ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ Γξάκαηνο. Δπνκέλσο, νη ζεσξεηηθέο θαηαβνιέο ηνπ Γξάκαηνο αληινχλ απφ ην θίλεκα ηεο Νέαο Αγσγήο πνπ κεηαηφπηζε ην εξψηεκα απφ ηε γλψζε ζηε κάζεζε. θνπφο ηεο δηδαζθαιίαο δελ είλαη πιένλ λα παξέρεη γλψζεηο αιιά λα ππνβνεζά ηνπο καζεηέο λα κάζνπλ. Σν άηνκν κε φια ηνπ ηα ραξαθηεξηζηηθά, φπσο ελδηαθέξνληα, εκπεηξίεο, πξνζσπηθφηεηα εκπιέθεηαη ελεξγά ζηε καζεζηαθή δηαδηθαζία, απηελεξγψληαο θαη βηψλνληαο ηε δηαδηθαζία ηεο κάζεζεο. ηελ πνξεία ηεο παηδαγσγηθήο ζθέςεο επί ηνπ δξάκαηνο, νη αηνκνθεληξηθέο ζεσξήζεηο ηεο απηφ-έθθξαζεο εκπινπηίζηεθαλ κε ηηο ηδέεο ηεο θνηλσληθήο κάζεζεο θαη ηεο κάζεζεο εληφο ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ κε έληνλεο αλαθνξέο ζηνλ Vygotsky. 17

18 Δ. Πηγϋσ Δρϊματοσ Δ.1. Παιδαγωγικϋσ καταβολϋσ Σν Δθπαηδεπηηθφ Γξάκα έρεη σο ζηφρν ηελ κάζεζε, σο εθ ηνχηνπ δελ κπνξεί λα εηδσζεί έμσ απφ ηηο ζεσξίεο κάζεζεο πνπ ηνπ πξνζδίδνπλ ην ζεσξεηηθφ παηδαγσγηθφ ππφβαζξν. Ζ βηβιηνγξαθία θαη ε έξεπλα πξνηείλνπλ δηαθνξεηηθέο ζεσξίεο πνπ πξνζπαζνχλ λα απαληήζνπλ ζην εξψηεκα «πψο καζαίλεη ν άλζξσπνο». Γχν εθ δηακέηξνπ αληίζεηεο ζεσξίεο κάζεζεο είλαη αληηθεηκεληθέο-ζεηηθηζηηθέοζπκπεξηθνξηζηηθέο ζεσξίεο, θαη ε ππνθεηκεληθέο-θαηαζθεπαζηηθέο-επνηθνδνκηζηηθέο, (constructivism). χκθσλα κε ηηο πξψηεο, ν θφζκνο ππάξρεη σο πξαγκαηηθφηεηα θαη σο αιήζεηα θαη εγθαιείηαη ην άηνκν λα ηνλ κάζεη, λα απνθαιχςεη ηε θχζε ηνπ. χκθσλα κε ηηο δεχηεξεο ζεσξίεο, ε πξφζιεςε ηνπ θφζκνπ επηζπκβαίλεη ππνθεηκεληθά, θαηαζθεπάδεηαη κέζσ ησλ αλαπαξαζηάζεσλ εζσηεξηθά, εληφο ηνπ αηφκνπ. Ο Cakir (2008) ηζρπξίδεηαη πσο ν επνηθνδνκηζκφο δελ απνηειεί κφλν ζεσξία κάζεζεο αιιά θαη ηξφπν δσήο πνπ ζηεξίδεηαη ζηηο εμήο παξαδνρέο: Ζ θχζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο: λνεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο έρνπλ πξαγκαηηθή νληνινγηθή ππφζηαζε. Ζ θχζε ηεο γλψζεο: Ζ γλψζε θαηαζθεπάδεηαη αηνκηθά εληφο ησλ αηφκσλ. Ζ θχζε ηεο αλζξψπηλεο αιιειεπίδξαζεο: Μνηξαδφκαζηε θαη βαζηδφκαζηε ζε δηαπξαγκαηεπφκελα λνήκαηα. Ζ θχζε ηεο επηζηήκεο: Ζ επηζηήκε είλαη κία δξαζηεξηφηεηα απφδνζεο λνήκαηνο κε πξντδεαζκνχο θαη θίιηξα πνπ ζπλνδεχνπλ θάζε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Οη θνλζηξνπθηηβηζηέο ηζρπξίδνληαη πσο ε γλψζε δελ αλαθαιχπηεηαη θαη πσο νη ηδέεο πνπ δηδάζθεη ν εθπαηδεπηηθφο δελ αληαπνθξίλνληαη ζε κία αληηθεηκεληθή πξαγκαηηθφηεηα, φπσο παξαδέρνληαη νη ζεηηθηζηέο. Αληίζεηα ε γλψζε θαηαζθεπάδεηαη κέζα απφ δίθηπα ελλνηψλ θαη ζρεκάησλ ηα νπνία έρνπλ λφεκα γηα ηε δσή καο. Θεσξίεο, κνληέια, ζρήκαηα επηβηψλνπλ φζν καο παξέρνπλ επαξθείο απαληήζεηο. (von Glasersfeld 1995). Ο θφζκνο δνκείηαη-θαηαζθεπάδεηαη ελεξγά κέζσ ηεο εκπεηξίαο, ηεο επηθνηλσλίαο θαη ηεο λφεζεο, δειαδή κέζα απφ ην βίσκα. Απηή ε παξαδνρή αλ θαίλεηαη αξθεηά απφιπηε αλήθεη ζηνλ επνλνκαδφκελν radical constructivism, αληίζεηα ν social constructivism κεηξηάδεη ην αθξαίν ηεο αηνκηθήο πξφζιεςεο θαη θαηαζθεπήο θαη πξνζζέηεη ηελ θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε (Ernest, 1995). Ο Ernest ζπλνςίδεη ηηο θνηλέο παξαδνρέο ησλ δχν ξεπκάησλ: 1. Ζ γλψζε σο φιν είλαη ακθίβνιε, φρη κφλν ε ππνθεηκεληθή γλψζε ηνπ καζεηή, ζπκπεξηιακβαλνκέλεο ηεο καζεκαηηθήο γλψζεο θαη ηεο ινγηθήο. 2. Γελ ππάξρεη βαζηιηθφο δξφκνο πξνο ηελ αιήζεηα θαη γη απηφ νη κεζνδνινγηθέο πξνζεγγίζεηο ρξεηάδεηαη λα είλαη πην αληαλαθιαζηηθέο θαη πεξηζηαζηαθέο. 3. Σν ελδηαθέξνλ δελ πεξηνξίδεηαη ζηηο γλψζεηο ηνπ καζεηή αιιά ζηηο πεπνηζήζεηο θαη ζηα ελλνηνινγηθά ζρήκαηα. 4. Σν ελδηαθέξνλ σο πξνο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο δελ πεξηνξίδεηαη ζηελ εθπαίδεπζε, ζηηο γλψζεηο θαη ζηηο δεμηφηεηεο, αιιά ζηηο πεπνηζήζεηο, ζηα ελλνηνινγηθά 18

19 ζρήκαηα θαη ζηηο πξνζσπηθέο ζεσξίεο ηνπ αληηθεηκέλνπ, ηεο δηδαζθαιίαο θαη ηεο κάζεζεο. 5. Παξφιν πνπ δηζηαθηηθά κπνξνχκε λα γλσξίζνπκε ηε γλψζε ησλ άιισλ εξκελεχνληαο ηε γιψζζα ηνπο θαη ηηο πξάμεηο ηνπο κέζα απφ ηηο δηθέο καο ελλνηνινγηθέο θαηαζθεπέο, νη άιινη έρνπλ πξαγκαηηθφηεηεο αλεμάξηεηεο απφ ηηο δηθέο καο. πλππάξρνπλ νη πξαγκαηηθφηεηεο ησλ άιισλ καδί κε ηηο δηθέο καο πνπ πξνζπαζνχκε λα θαηαιάβνπκε, αιιά πνηέ δελ κπνξνχκε λα ιάβνπκε θάπνηα απφ απηέο ηηο πξαγκαηηθφηεηεο σο παγησκέλεο. 6. Ζ απνδνρή ηεο θνηλσληθήο θαηαζθεπήο ηεο γλψζεο πξνηείλεη παηδαγσγηθή έκθαζε ζην δηάινγν, ηε ζπλέξγηα, ηε δηαπξαγκάηεπζε, θαη ην δηακνηξαδφκελν λφεκα. Ζ κάζεζε ζπλεπψο είλαη ε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο ζεκαληηθψλ αλαπαξαζηάζεσλ, πνπ λνεκαηνδνηνχλ ηνλ εκπεηξηθφ θφζκν ελφο αηφκνπ. Τπφ απηή ηελ έλλνηα ην «ιάζνο» είλαη κία ζεηηθή απάληεζε ζε κία εδξαησκέλε θαηαζθεπή. πλεπψο ε πνιιαπιφηεηα αληηθαζηζηά ηελ έλλνηα ηνπ ιάζνπο, θαζψο είλαη απνδεθηέο δηαθνξεηηθέο απαληήζεηο, πνπ απαληνχλ ζε εζσηεξηθεπκέλνπο θφζκνπο, δηαθνξεηηθέο αλαπαξαζηάζεηο θαη πξαγκαηηθφηεηεο. Πξνο αληηθαηάζηαζε ηνπ ιάζνπο σο φξν έξρεηαη ε παξαλφεζε, φπνπ έλα ζρήκα απαληά κεξηθψο ζην εξψηεκα θαη παξακέλεη ε πξψηε αληαλαθιαζηηθή αληίδξαζε. Οη παξαλνήζεηο είλαη βαζηά ξηδσκέλεο. Σν κνληέιν ελλνηνινγηθήο αιιαγήο (Model of conceptual change) πξνβιέπεη φηη γηα λα επέιζεη ε ελλνηνινγηθή αιιαγή ρξεηάδεηαη: 1) πλεηδεηνπνίεζε 2) Αμηνιφγεζε 3) Δπαλνηθνδφκεζε έλλνηαο Παξάγνληαο θιεηδί είλαη ην θχξνο (status), ππαξρνπζψλ θαη λέσλ ελλνηψλ. (Cakir, 2008). Χο πξνο ηηο παξαλνήζεηο ν Ernest ζην ίδην θείκελν πξν πξναλαθέξζεθε (1995) πξνηείλεη ηνπο αθφινπζνπο ζπκπεξαζκνχο θνηλνχο ζηνλ θνηλσληθφ θαη ηνλ ξηδνζπαζηηθφ επνηθνδνκηζκφ: Δπαηζζεζία θαη πξνζνρή ζηηο πξνεγνχκελεο θαηαζθεπέο ηνπ καζεηή Γηαγλσζηηθή δηδαζθαιία πξνζπαζψληαο λα ζεξαπεπηνχλ νη παξαλνήζεηο θαη ηα ιάζε ηνπ καζεηή. Πξνζνρή ζηε κεηαγλψζε θαη ζηε ζηξαηεγηθή ηεο απηνξξχζκηζεο ηνπ καζεηή. Ζ Murfy (1997) πξνζπαζψληαο λα απνδψζεη απηφ θαη πξαθηηθφ ραξαθηήξα ζηνλ επνηθνδνκηζκφ θαηέγξαςε γηα ηνπο εθπαηδεπηηθνχο κία ιίζηα κε ηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ νθείιεη λα έρεη ε καζεζηαθή δηαδηθαζία. ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΟ ΤΠΟΣΖ- ΡΗΕΔΣΑΗ ΓΔΝ ΤΠΟΣΖ- ΡΗΕΔΣΑΗ ΓΔΝ ΠΑΡΑΣΖ- ΡΔΗΣΑΗ Πνιιαπιέο νπηηθέο γσλίεο 19

20 Καζνξηζκφο ζηφρσλ απφ ηνπο καζεηέο Γάζθαινη σο δηεπθνιπληέο Μεηαγλψζε Μαζεηηθφο έιεγρνο Απζεληηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη πιαίζηα Οηθνδφκεζε γλψζεο χκπξαμε γλψζεο Γνκέο πξνεγνχκελεο γλψζεο Δπίιπζε πξνβιεκάησλ Αλαζεψξεζε ιαζψλ Δμεξεχλεζε Μαζεηεία Γηαζχλδεζε ελλνηψλ Δλαιιαθηηθέο νπηηθέο θαισζηά Απζεληηθή εθηίκεζε Πξσηνγελείο πεγέο δεδνκέλσλ Ζ ζεσξία ηνπ επνηθνδνκηζκνχ έρεη ηηο ξίδεο ηεο ζηνλ Piaget, ν νπνίνο εξκήλεπζε ηε κάζεζε κέζσ ηεο θαηαζθεπήο ζρεκάησλ θαη φξηζε ζηε κάζεζε ηεο δηαδηθαζίεο ηεο ζπκκφξθσζεο θαη ηεο αθνκνίσζεο σο ιεηηνπξγίεο πξνζαξκνγήο. Ο ίδηνο ν Piaget (1955) αλαθέξεη: «Ζ δηαδνρηθή κειέηε ησλ ελλνηψλ ηνπ αληηθεηκέλνπ, ηνπ ρψξνπ, ηεο αηηηφηεηαο, θαη ηνπ ρξφλνπ καο έρεη νδεγήζεη ζηα ίδηα ζπκπεξάζκαηα: ε επεμεξγαζία ηνπ ζχκπαληνο απφ ηελ αηζζεηηθνθηλεηηθή λνεκνζχλε απνηειεί ηε κεηάβαζε απφ κηα θαηάζηαζε ζηελ νπνία ηα αληηθείκελα βξίζθνληαη ζην θέληξν ηνπ εαπηνχ πνπ πηζηεχεη φηη ηα θαηεπζχλεη, αλ θαη αγλνεί παληειψο ηνλ εαπηφ ηνπ σο αληηθείκελν, ζε κηα θαηάζηαζε ζηελ νπνία ν εαπηφο βξίζθεηαη, ηνπιάρηζηνλ ζηελ πξάμε, ζε έλα ζηαζεξφ θφζκν αληηιακβαλφκελν σο αλεμάξηεην απφ ηελ πξνζσπηθή δξαζηεξηφηεηα. Απηή ε εμέιημε κπνξεί λα εμεγεζεί κφλν απφ ηελ αλάπηπμε ηεο λνεκνζχλεο. Ζ λνεκνζχλε εμειίζζεηαη απφ κηα θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε ζπκκφξθσζε ζην πεξηβάιινλ είλαη αδηαθνξνπνίεηε απφ ηελ αθνκνίσζε ησλ πξαγκάησλ ζε ζρήκαηα ηνπ ππνθεηκέλνπ ζε κηα θαηάζηαζε ζηελ νπνία ε ζπκκφξθσζε πνιιψλ ζρεκάησλ δηαθξίλεηαη απφ αληίζηνηρε θαη ακνηβαία αθνκνίσζε ηνπο. Ο Cakir (2008) δηαζαθελίδεη ηηο βαζηθέο έλλνηεο ηεο ζεσξίαο ηνπ Piaget: παηδηά θαη ελήιηθνη ρξεζηκνπνηνχλ λνεηηθά ζρέδηα, ηα ζρήκαηα, γηα λα νδεγήζνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ή ηε λφεζε θαη λα εξκελεχζνπλ λέεο εκπεηξίεο ή πιηθά ζε ζρέζε κε ηα ππάξρνληα ζρήκαηα. ηαλ έλα ππάξρνλ ζρήκα επαξθεί γηα ηελ θαηαλφεζε λέσλ πιεξνθνξηψλ ηφηε νη ηειεπηαίεο αθνκνηώλνληαη ζηελ ππάξρνπζα δνκή. Αληίζεηα φηαλ έλα ππάξρνλ ζρήκα δελ επαξθεί γηα ηελ θαηαλφεζε λέσλ πιεξνθνξηψλ αλαζρεκαηίδεηαη ε ππάξρνπζα δνκή, ζπκκνξθώλεηαη πξνο ηηο λέεο πιεξνθνξίεο. Οη ιεηηνπξγίεο ηεο αθνκνίσζεο θαη ηεο ζπκκφξθσζε νδεγνχλ ζηελ πξνζαξκνγή, δειαδή ζηε κάζεζε. 20

21 Αληίζηνηρα ν Vygotsky κε ηελ θνηλσληθνπνιηηηζκηθή πξνζέγγηζε θαηαιήγεη ζε κία ζεσξία πνπ ζα δψζεη ηα ζεκέιηα ηνπ θνηλσληθνχ επνηθνδνκηζκνχ. Βαζηθή ζπλεηζθνξά ηνπ Vygotsky είλαη ε παξαδνρή πσο νη γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο έρνπλ πνιηηηζηηθή βάζε. Ο άλζξσπνο δε καζαίλεη κφλνο ηνπ, αιιά απφ ηελ αιιειεπίδξαζή ηνπ κε άιινπο αλζξψπνπο ζην πεξηβάιινλ. Έηζη έλα παηδί αλαπηχζζεη δηάλνηά ηνπ κέζσ ηεο εζσηεξίθεπζεο ελλνηψλ κε βάζε δηθή ηνπ εξκελεία κηαο δξαζηεξηφηεηαο πνπ εκθαλίδεηαη ζε έλα θνηλσληθφ πεξηβάιινλ. Ζ επηθνηλσλία πνπ ιακβάλεη ρψξα ζε απηφ ην ζθεληθφ κε ηηο γλψζεηο πνπ δηαζέηεη ν ίδηνο καζεηήο ή νη άιινη, πην ηθαλνί (γνλείο, δάζθαινη, ζπκκαζεηέο, θ.α.) βνεζνχλ ην παηδί λα θαηαζθεπάζεη ηελ έλλνηα (Bransford, Brown, & Cocking, 2000). Με απηφ ηνλ ηξφπν, ν Λεπθνξψζνο ςπρνιφγνο εηζεγείηαη ηελ Εψλε Δπηθείκελεο Αλάπηπμεο σο ηελ ε απφζηαζε κεηαμχ ηνπ πξαγκαηηθνχ αλαπηπμηαθνχ επηπέδνπ, φπσο θαζνξίδεηαη απφ ηελ αλεμάξηεηε, αδηακεζνιάβεηε επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη ηνπ επηπέδνπ ηεο ελ δπλάκεη αλάπηπμεο φπσο θαζνξίδεηαη κέζα απφ ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε ελειίθνπ ή ζε ζπλεξγαζία κε πην ηθαλνχο ζπλνκήιηθνπο. (Vygotsky, 1978). H Εψλε Δπηθείκελεο Αλάπηπμεο νδεγεί ζε κία άιιε έλλνηα, απηή ηεο ζθαισζηάο ηνπ Bruner. Οη εθπαηδεπηηθνί νξγαλψλνπλ ηα πξψηα ζεκεία αλαθνξάο («ζηεξίγκαηα»), πνπ επηηξέπνπλ ζηα παηδηά λα εθηειέζνπλ κε επηηπρία κηα ελέξγεηα θαη ζηε ζπλέρεηα λα δηαθνξνπνηνχλ ηε βνήζεηά ηνπο αλάινγα κε ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηδηψλ (Obukhova L., Korepanova I., 2009). Οη αληηιήςεηο ησλ δχν ςπρνιφγσλ βξίζθνληαη ζε ζπκθσλία θαη ζα κπνξνχζαλ λα ζεσξεζνχλ θαη ζπκπιεξσκαηηθέο, φπσο είρε παξαηεξήζεη ν ίδηνο ν Jean Piaget (1962). Καη νη δχν πξννπηηθέο πξνζθέξνπλ πνιχηηκεο πιεξνθνξίεο. Υσξίο πξνζνρή ζηελ θνηλφηεηα, ην άηνκν πνπ καζαίλεη κπνξεί λα θαλεί απιψο έλα ακεηάβιεην γλσζηνινγηθφ αληηθείκελν, εμεξεπλψληαο έλα αλεμάξηεην θφζκν. Αληίζηνηρα, ρσξίο πξνζνρή ζηε δξαζηεξηφηεηα θαη ηε ζηάζε ηνπ καζεηή, ν καζεηήο κπνξεί λα εκθαληζηεί σο πνιηηηζηηθή πξνέθηαζε ησλ ηξφπσλ ηεο θνηλφηεηαο (Packer M. and Goicoechea J., 2000). Δ.2. Καλλιτεχνικϋσ καταβολϋσ Σξία θχξηα ξεχκαηα ζην ρψξν ηνπ ζεάηξνπ δηακφξθσζαλ ην Δθπαηδεπηηθφ Γξάκα. Απηά είλαη ην ζχζηεκα Stanislavski, ην επηθφ ζέαηξν θαη ην θνηλσληθφ ζέαηξν, ή αιιηψο ην ζέαηξν ηνπ θαηαπηεζκέλνπ. Ζ έκθαζε ηνπ Stanislavski γηα ηνλ ςπρνινγηθφ ξεαιηζκφ θαη ηε ζπλαηζζεκαηηθή απζεληηθφηεηα, επέδξαζε θαηαιπηηθά ζηε δηακφξθσζε ηνπ Γξάκαηνο σο βησκαηηθή κάζεζε. Βαζηθέο αξρέο ηνπ ζπζηήκαηνο Stanislavski είλαη: 1. Χαιάξσζε: γηα λα επηηεπρζεί ε θπζηθφηεηα ζην παίμηκν, ν εζνπνηφο πξέπεη λα απνκαθξχλεη ηελ έληαζε θαη λα επηηχρεη κηα θαηάζηαζε ραιάξσζεο ζην ζψκα θαη ζην ιφγν. 2. Σπγθέληξσζε θαη πξνζνρή: ε ζθελή, είλαη ην εδψ θαη ην ηψξα. Ο εζνπνηφο αξρηθά εζηηάδεη ζε έλα ζεκείν θαη έπεηηα δηεπξχλεη ηνλ θχθιν ηεο πξνζνρή ηνπ ζε φιε ηε ζθελή. 21

22 3. Δζσηεξηθή αιήζεηα: ν εζνπνηφο λα αλαθαιχπηεη ηελ εζσηεξηθή αιήζεηα ηνπ ξφινπ, ηηο ζθέςεηο θαη ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπ. 4. Γξάζε επί ζθελήο: θάζε πξάμε επί ζθελήο πξέπεη λα έρεη εζσηεξηθή δηθαηνιφγεζε, ινγηθή ζπλέπεηα, ζπλέρεηα θαη αιήζεηα. 5. Τν ππεξαληηθείκελν θαη ε γξακκή ελεξγεηώλ πνπ δηαηξέρεη ην ξόιν: ν ηειηθφο ζηφρνο ηνπ ραξαθηήξα απνηειεί ην λήκα πνπ ζπλέρεη κηα νιφθιεξε γξακκή ελεξγεηψλ-ζπκπεξηθνξψλ, 6. Η ζεκαζία ηεο ιεπηνκέξεηαο θαη ηνπ ηδηαίηεξνπ: ν θάζε ραξαθηήξαο αλά ζηηγκέο έρεη ηδηαίηεξεο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο, ηηο νπνίεο εθθξάδεη θαη αληηκεησπίδεη κε ηδηαίηεξν πξνζσπηθφ ηξφπν πνπ αληαλαθιάηαη ζηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. 7. Σπγθηλεζηαθή κλήκε: ν εζνπνηφο πξέπεη λα αλαζχξεη απφ ηε κλήκε απζεληηθφ ζπγθηλεζηαθφ πιηθφ, ψζηε λα δεη αιεζηλέο ζθεληθέο εκπεηξίεο. 8. Σπιινγηθό παίμηκν: ν εζνπνηφο πξέπεη λα είλαη ζπγθεληξσκέλνο θαη λα πξνσζεί ηε ζθεληθή δξάζε αθφκα θαη φηαλ άιινο εζνπνηφο έρεη ην ιφγν. Ζ ελεξγεηηθή αθξφαζε θαη ν εζσηεξηθφο κνλφινγνο εληζρχνπλ ηελ αιιειεπίδξαζε θαη ην ζπιινγηθφ παίμηκν (Bablet, 2008). Ο Stanislavski εηζήγαγε έλα ζχζηεκα ππνθξηηηθήο πνπ ζηφρεπε ζην ξεαιηζκφ. Ο ξεαιηζκφο ηνπ Stanislavski πξνυπνζέηεη ην απζεληηθφ ζπλαίζζεκα επί ζθελήο θαη ηελ θπζηθφηεηα ζηελ θίλεζε θαη ην ιφγν. Ο εζνπνηφο πξέπεη λα δεη ην ξφιν ηνπ σο κία παξάιιειε πξαγκαηηθφηεηα. Γηα λα ην πεηχρεη απηφ νξγάλσζε ηελ πξνεηνηκαζία ηνπ ξφινπ πάλσ ζε ζπγθεθξηκέλεο ηερληθέο. Ζ ηερληθή ηνπ Stanislavski πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαηά βάζε ζην ζεξαπεπηηθφ θαη ην εθπαηδεπηηθφ Γξάκα είλαη ην «καγηθό εάλ» (magic if). Ο εζνπνηφο αλαξσηηέηαη ηη ζα έθαλε εάλ ήηαλ ζηε ζέζε ηνπ ήξσα, ηη ζα ζπλέβαηλε εάλ βξηζθφηαλ ν ίδηνο ζε απηέο ηηο θαηαζηάζεηο; Με απηφ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ν ξεαιηζκφο αιιά ηαπηφρξνλα ε ζπλεηδεηνπνίεζε ηνπ εαπηνχ θαη ε αιήζεηα ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Δπηπιένλ, ν εζνπνηφο ρξεηάδεηαη λα απνδίδεη θίλεηξα ζην ραξαθηήξα πνπ ελζαξθψλεη. Ζ απφδνζε θαη ε αλάιπζε θηλήηξσλ νδεγεί ζην ρηίζηκν ηνπ ξφινπ. Κάζε θίλεζε πξέπεη λα δηθαηνινγείηαη, λα γίλεηαη γηα έλαλ ζθνπφ. Με απηφ ηνλ ηξφπν επηηπγράλεηαη ε θαηαλφεζε ησλ θηλήζεσλ ηνπ ξφινπ. Δπίζεο ν ξφινο επηζπκεί λα πεηχρεη θάπνηνλ ζηφρν ζην έξγν. Ζ εξψηεζε «ηη ζέισ, ηη επηζπκψ» θέξλεη πέξα απφ ηα θίλεηξα ηελ έλλνηα ηεο επηζπκίαο ζην ραξαθηήξα θαη θαηεπζχλεη ηε δξάζε ηνπ. Απηή είλαη ε έλλνηα ηνπ ππεξαληηθεηκέλνπ, ε γξακκή ζθέςεο ηνπ ραξαθηήξα πνπ θαζνξίδεη θαη δηαπεξλά ην φιν ην έξγν. Γξάζε ινηπφλ ζην δξάκα ζπλίζηαηαη ζηνπο επηκέξνπο ζηφρνπο ηνπ ραξαθηήξα θαη ζηα θίλεηξά ηνπ, φπσο θαη ζην ππεξαληηθείκελν, δειαδή ηε βαζηθή ηνπ επηδίσμε (Carnicke, 2008).. Οη Απδή θαη Υαηδεγεσξγίνπ (2007) επηζεκαίλνπλ πσο ε Heathcote εκπλεχζηεθε απφ ηε κέζνδν Stanislavski ηηο έλλνηεο ηεο αιήζεηαο, ηεο πίζηεο θαη ηεο ηαχηηζεο θαη ηηο εθήξκνζε ζην Γξάκα ζε ζηφρν ηε ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή ησλ παηδηψλ ζην ξφιν ηνπο θαη ηε βίσζε ηεο δξακαηηθήο θαηάζηαζεο. 22

23 ηνλ αληίπνδα ηνπ ξεαιηζηηθνχ ζεάηξνπ βξίζθεηαη ην επηθφ ζέαηξν θαη ε ηερληθή ηεο απνζηαζηνπνίεζεο (Jomaron, 2009). Σν επηθφ ζέαηξν ή αιιηψο αθεγεκαηηθφ ζέαηξν ππήξμε γηα ην ζέαηξν φ,ηη ην κνληάδ γηα ηνλ θηλεκαηνγξάθν θαη ην θνιιάδ γηα ηε δσγξαθηθή. Γελ πξνσζεί ηελ ηαχηηζε, δελ ππάξρνπλ νινθιεξσκέλνη ραξαθηήξεο ηνπο νπνίνπο ελζαξθψλεη ν εζνπνηφο θαη κε ηνπο νπνίνπο ηαπηίδεηαη ν ζεαηήο. Αληί ηνπ ζπλαηζζήκαηνο πνπ θπξηαξρνχζε ζην παξαδνζηαθφ σο ηφηε ζέαηξν ην επηθφ ζέαηξν κε ηνλ Piscator θαη έπεηηα κε ηνλ Brecht δεκηνχξγεζε έλα ζέαηξν πνπ απεπζχλεηαη ζηε λφεζε. ηφρνο δελ είλαη λα παξνπζηαζηεί ε παξάζηαζε ξεαιηζηηθά, φπσο ζα ζπλέβαηλε ζηελ πξαγκαηηθφηεηα, αιιά λα μεζθεπάζεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα θαη ηηο αιήζεηεο πνπ θξχβεη. Ζ θξηηηθή ζηάζε είλαη ην θιεηδί. Ο εζνπνηφο παξνπζηάδεη θαη ζρνιηάδεη ην ξφιν ηνπ, φπσο θαη ν ζεαηήο ζηνράδεηαη ηε δξάζε θαη κεηαθέξεη ηελ αιιεγνξία ζηελ εθκεηαιιεπηηθή πξαγκαηηθφηεηα κε απψηεξν ζθνπφ λα ηελ αλαηξέςεη. Ο Piscator αληιψληαο απφ ηα πξνεγνχκελα ξεχκαηα ηνπ ληαληατζκνχ θαη ηνπ εμπξεζηνληζκνχ δεκηνχξγεζε έλα ζέακα πνιπκέζσλ εηζάγνληαο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξάζηαζεο ρνξφ, ηξαγνχδη, θηικ, απνζπάζκαηα εθεκεξίδσλ, κεραλέο θαη γεληθά, φ,ηη κπνξνχζε λα ζρνιηάζεη θαη λα απνθαιχςεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ο ξφινο ηνπ θνηλνχ ζε απηφ ην ζέαηξν είλαη πην άκεζνο θαη ελεξγεηηθφο. ηε ζπλέρεηα ν Brecht έδσζε αθφκε πην άκεζν ξφιν ζην θνηλφ εθαξκφδνληαο κία λέα ηερληθή ζθελνζεζίαο θαη ππνθξηηηθήο, γλσζηή σο «απνζηαζηνπνίεζε». Ζ ηερληθή ηεο απνζηαζηνπνίεζεο δίλεη ζηνλ εζνπνηφ ηελ νδεγία λα απνθαιχςεη ην παίμηκφ ηνπ, δειαδή λα απνζηαζηνπνηεζεί απφ ην ξφιν ηνπ, λα ηνλ παξνπζηάζεη ζην θνηλφ, κέρξη θαη λα βγεη «εθηφο ξφινπ» θαη λα ζρνιηάζεη - απεπζπλφκελνο άκεζα ζηνπο ζεαηέο- ηε ζθεληθή δξάζε. Ζ βαζηθή ηδέα πνπ ν Brecht ήζειε λα επηθνηλσλήζεη είλαη πσο ε ζεαηξηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη κηα θαηαζθεπή, νκνίσο θαη ε πξαγκαηηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη κηα θαηαζθεπή θαη σο εθ ηνχηνπ είλαη αλαζηξέςηκε. Σν δξάκα ζην επηθφ ζέαηξν ρξεζηκνπνηήζεθε σο κέζν γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ ζεαηψλ. Οη εθθξαζηέο απηήο ηεο κνξθήο ζεάηξνπ ήζειαλ λα αλακνξθψζνπλ ην ζέαηξν πξνο έλα λέν εθπαηδεπηηθφ-θνηλσληθφ ξφιν. Ζ ηδέα ηεο θνηλσληθή αιιαγήο κέζσ ηνπ ζεάηξνπ νδήγεζε ζηε δεκηνπξγία κηαο λέαο ζεαηξηθήο θφξκαο, «ην ζέαηξν ηνπ θαηαπηεζκέλνπ». Σν ζέαηξν ηνπ θαηαπηεζκέλνπ ζπλεηζέθεξε πεξηζζφηεξν απφ θάζε άιιν ξεχκα ζηε δηακφξθσζε ηνπ Θεάηξνπ ζηελ Δθπαίδεπζε. Ο εηζεγεηήο απηνχ ηνπ λένπ είδνπο, ν Augusto Boal (1979) δηαηππψλεη ηελ άπνςε πσο ην νινθιεξσκέλν ζεαηξηθφ πξντφλ φπσο παξνπζηάδεηαη απφ ηηο ηξαγσδίεο σο ην αζηηθφ δξάκα εληζρχεη ηελ εμνπζία θαη ηελ θαηαπίεζε. Τπνθαηεγνξίεο ηνπ ζεάηξνπ ηνπ θαηαπηεζκέλνπ είλαη: 1. Σν Θέαηξν ηνπ Σχπνπ, Newspaper Theatre, 2. Σν Θέαηξν ηεο Αγνξάο, Forum Theatre, 3. Σν Αφξαην Θέαηξν, Invisible Theatre, 4. Σν Θέαηξν ηεο Δηθφλαο, Image Theatre, 5. Σν Αλαιπηηθφ Θέαηξν, Analytical Theatre, 6. Playback Theatre. 23

24 ην πιένλ γλσζηφ ηνπ έξγν Games For Actors and Non-Actors, (Boal, 1992) ν Boal πξνηείλεη πξαθηηθά παξαδείγκαηα θαη αζθήζεηο Γξάκαηνο πνπ κε παηγληψδε ηξφπν πξνηξέπνπλ ην ζεαηή λα δξάζεη θαη λα απειεπζεξσζεί, ελψ ζε επφκελν έξγν ηνπ (1995) ζέηεη ηηο ηδηφηεηεο ηνπ αηζζεηηθνχ ρψξνπ 1. Πιαζηηθφηεηα: ηα αληηθείκελα κπνξνχλ λα απνθηήζνπλ δηαθνξεηηθφ λφεκα. 2. Γηρνηνκία: ν εζνπνηφο δεκηνπξγεί ηνλ δηθφ ηνπ ρψξν. 3. Σειε-κηθξνζθνπηθή ζθελή: ηίπνηα δελ κπνξεί λα κείλεη θξπθφ ζηε ζθελή. Σν ζέαηξν πξνάγεη ηελ θνηλσληθή έληαμε, ηελ πνιπκνξθία θαη ηελ ελεξγεηηθή ζηάζε ζηε δσή. Οδεγεί ζηελ απφθηεζε δεμηνηήησλ, γλψζεσλ, ζπκπεξηθνξψλ πνπ κε ηε ζεηξά ηνπο νδεγνχλ ζηελ πξνζσπηθή θαη θνηλσληθή αλάπηπμε. Δπηπιένλ είλαη θαιιηηερληθή δεκηνπξγία θαη απνηειεί έξγν ηέρλεο. Γη απηνχο ηνπο ιφγνπο, ην εθαξκνζκέλν ζέαηξν, φπσο είλαη ην εθπαηδεπηηθφ ζέαηξν, ην ζεξαπεπηηθφ ζέαηξν θαη ην ζέαηξν ηνπ θαηαπηεζκέλνπ, πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ θνηλφηεηα γηα ηελ θνηλφηεηα θαη ηελ θνηλσλία, κπνξεί λα εληαρζεί ζηελ παηδαγσγηθή παξέκβαζε. ην εθαξκνζκέλν ζέαηξν (Somers ζε Γθφβαο 2001:74) ε ζεαηξηθή εκπεηξία θαη νη δνκέο ηνπ ζεάηξνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ αληηκεηψπηζε θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ, δειαδή λα αιιάμνπκε ηνλ ηξφπν πνπ αληηιακβάλνληαη φζνη ζπκκεηέρνπλ κία δεδνκέλε θαηάζηαζε. Αξρέο εθαξκνζκέλνπ ζεάηξνπ 1. Υξεζηκνπνηνχκε ην ζέαηξν γηα λα θηηάμνπκε κηα κηθξνγξαθία ηεο πξαγκαηηθφηεηαο θαη λα εμεηάζνπκε ηηο δνκέο ηεο αιιάδνληαο παξακέηξνπο 2. Ζ ηαπηφηεηά καο κπνξεί λα ηδσζεί ζα κηα ηζηνξία πνπ θηηάρλνπκε εκείο νη ίδηνη. Αιιάδεη ζπλερψο επεξεαζκέλε απφ άιιεο ηζηνξίεο θαη εκπεηξίεο 3. Μπαίλνληαο ζηνλ θφζκν ηνπ θαληαζηηθνχ κέζα απφ ην ζέαηξν είλαη πηζαλφ λα θαηαλνήζνπκε πεξηζζφηεξν ηε δηθή καο πξνζσπηθή ηζηνξία. Με απηφ ηνλ ηξφπν κπνξνχκε λα πεηχρνπκε αιιαγή ζπκπεξηθνξάο κέζα απφ ην ζέαηξν. 4. Σν γεγνλφο φηη γλσξίδνπκε φηη ε ζεαηξηθή πξάμε δελ είλαη ε πξαγκαηηθφηεηα καο επηηξέπεη λα αθήζνπκε ηνπο εαπηνχο καο λα δξάζνπλ ειεχζεξα ρσξίο λα απεηινχληαη. Σν ζέαηξν δεκηνπξγεί κνλαδηθέο επθαηξίεο έθθξαζεο. Δπηπιένλ, ε ζεαηξηθή νκάδα είλαη κία εκπεηξία πνπ πξνζθέξεηαη γηα ηελ έληαμε θαη ηελ αλάπηπμε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ. Οη άλζξσπνη αιιειεπηδξνχλ κεηαμχ ηνπο θαη ζρεκαηίδνπλ δίθηπα. Σν εθαξκνζκέλν θνηλσληθφ ζέαηξν επηηξέπεη ζε απηά ηα δίθηπα λα ιάβνπλ λέν λφεκα λα ζρεκαηηζηνχλ ελεξγά κε ηνλ ίδην ηξφπν πνπ ηα κέιε ηεο ζεαηξηθήο νκάδαο βηψλνπλ κία θαηάζηαζε θαη εθθξάδνπλ ην απνηχπσκά ηνπο επεκβαίλνληαο επί απηήο. Ζ δηαδηθαζία ηεο ζεαηξηθήο πξάμεο πεξηιακβάλεη ηελ ππνθξηηηθή, ην θείκελν, ηε ζθελνζεζία, ηε κνπζηθή, ην θσηηζκφ, ηα ζθεληθά θαη φια απηά καδί ζπληίζεληαη ζην ζαλίδη γηα λα δεκηνπξγήζνπλ ηε δσληαλή παξάζηαζε. Σν θνηλσληθφ ζέαηξν πξνθχπηεη απφ ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη ηνπο απηνζρεδηαζκνχο ηεο νκάδαο. 24

25 Ζζνπνηνί θαη ζεαηέο απηνζρεδηάδνπλ θαη παξάγνπλ κηα ηζηνξία πνπ ζα ηελ αθεγεζνχλ κε πνιινχο δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο, σο παξάγσγν ησλ δηθψλ ηνπο ζθέςεσλ θαη αλαγθψλ. Γίλεη βήκα έθθξαζεο θαιιηηερληθήο θαη θνηλσληθήο ελψ επηηξέπεη λα δηαιέγεηαη κε ηηο αλάγθεο θαη ηηο αλεζπρίεο ηεο εηδηθήο νκάδαο. Δίλαη ζπρλφ θαηλφκελν ηα άηνκα πνπ πθίζηαληαη θνηλσληθφ απνθιεηζκφ λα κελ έρνπλ ηε δηθή ηνπο θσλή ελψ ζπρλά παξαπνηείηαη ε έθθξαζε ησλ αηφκσλ πνπ βηψλνπλ ην πεξηζψξην. Απηφ ην είδνο ζεάηξνπ δεκηνπξγήζεθε γηα λα δψζεη ιφγν ζηνπο αλζξψπνπο άιια θαη δξάζε. Δ.3. Ψυχοθεραπευτικϋσ καταβολϋσ Ζ ζεξαπεπηηθή δηαδηθαζία πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία αλαθάιπςεο ηνπ εαπηνχ θαη νηθνδφκεζεο γέθπξαο επηθνηλσλίαο κε ηηο επηζπκίεο θαη ηηο αλάγθεο ηνπ ππνθεηκέλνπ, θαζψο ηα αλσηέξσ απνηεινχλ πξνυπνζέζεηο επίιπζεο ησλ φπνησλ πξνβιεκάησλ. Ζ δεκηνπξγηθή έθθξαζε παξέρεη έλα εξγαιείν ελδπλάκσζεο ηνπ εαπηνχ. Ζ ηδέα ηεο δεκηνπξγηθήο ζεξαπείαο βαζίδεηαη ζηε ζπλερφκελε ζρέζε αλάκεζα ζηνλ πνιηηηζκφ, ηελ θαιιηηερληθή δξαζηεξηφηεηα θαη ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε (Warren 1993). Ζ βηνκεραληθή θνηλσλία έρεη δηαρσξίζεη ηελ ηέρλε απφ ηε δσή. Έρνπκε ιέμεηο πνπ κπνξνχκε λα θαηεγνξηνπνηήζνπκε θαη λα ηαμηλνκήζνπκε ηηο θαιιηηερληθέο θφξκεο. Ζ θνηλσλία έρεη κε επηηπρία απνκνλψζεη ηα άηνκα απφ ηε δεκηνπξγηθή δηαδηθαζία. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα ε ηέρλε λα γίλεηαη αληηιεπηή σο πξντφλ θαη κάιηζηα ιίγσλ ηαιαληνχρσλ αλζξψπσλ. Χζηφζν, φινη νη άλζξσπνη έρνπλ ηελ αλάγθε λα παξάγνπλ ην δηθφ ηνπο κνλαδηθφ έξγν, σο κία δήισζε ηεο χπαξμήο ηνπο, ζαλ έλα πξνζσπηθφ θαιιηηερληθφ απνηχπσκα. Άιισζηε ε παξαγσγή ηέρλεο αλάγεηαη ζηα πξψηα ρξφληα ηεο αλζξσπφηεηαο σο ε αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ λα εθθξαζηεί, λα επηθνηλσλήζεη, λα θαηαθηήζεη ηελ αηζζεηηθή θαη κέζσ απηψλ λα ππεξβεί, έζησ ηδεαιηζηηθά, ην ηέινο ηνπ. Ζ δεκηνπξγηθφηεηα θαη ε θαιιηηερληθή δξαζηεξηφηεηα είλαη κία αλάγθε ηνπ αλζξψπνπ πνπ θαλεξψλεηαη απφ ηα πξψηα ρξφληα ηεο δσήο ελφο παηδηνχ, αθνχ ην παηρλίδη πνιιέο θνξέο αληιεί κνξθή θαη πεξηερφκελν φκνην κε απηφ ησλ ηερλψλ. Ζ δσγξαθηθή, ε απφδνζε ξφισλ ζηα πιαίζηα παηρληδηνχ, ε κνπζηθή θαη ν ρνξφο ελππάξρνπλ ζηα απζφξκεηα παηρλίδηα ησλ παηδηψλ θαη ζηνλ ηξφπν επηθνηλσλίαο θαη αλαθάιπςεο ηνπ εαπηνχ θαη ηνπ θφζκνπ. ηελ παηγληνζεξαπεία κέζα απφ ην παηρλίδη ην παηδί αθνκνηψλεη ηα πεξηβαιινληηθά εξεζίζκαηα θαη δηαρεηξίδεηαη αξλεηηθά ζπλαηζζήκαηα πνπ βηψλεη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα (Cattanach, 2003). Καιείηαη ινηπφλ λα αλαπαξαζηήζεη θαηαζηάζεηο θαη ζπλαηζζήκαηα βεβησκέλα ή βηψκελα, λα πξνζδηνξίζεη ηε ζρέζε ηνπ κε ηνπο άιινπο, λα εμσηεξηθεχζεη ηνπο θφβνπο ηνπ, δηαηεξψληαο πάληα κηα απφζηαζε αζθαιείαο, φκνηα κε ηελ απνζηαζηνπνίεζε ηνπ επηθνχ ζεάηξνπ, πνπ επηηξέπεη ηελ θαηαλφεζε, ηελ επαλαδηαηχπσζε, ηελ επίιπζε. Χο πξνο ηελ ςπρνζεξαπεία θαη ηε ζπκβνπιεπηηθή, ε επίηεπμε ησλ ίδησλ ζηφρσλ κπνξεί λα ππνβνεζεζεί απφ ηελ Σέρλε θαη πην ζπγθεθξηκέλα ηελ εθαξκνγή θαιιηηερληθψλ ηερληθψλ. Γηα απηή ηε ζρέζε αλάκεζα ζηε ζπκβνπιεπηηθή θαη ηηο δεκηνπξγηθέο ζεξαπείεο ε Malchiodi (2009) επηζεκαίλεη πσο ε ζεξαπεία εληζρχεηαη κέζσ ηεο δεκηνπξγηθφηεηαο. Οη ζεξαπείεο κέζσ ηέρλεο βαζίδνληαη ζηελ 25

26 ςπραλάιπζε, ζηελ ζπνπδαηφηεηα πνπ έδσζε πξσηίζησο ν Freud ζηε δεκηνπξγηθφηεηα, σο έθθξαζε θαη απάληεζε ζηηο εζσηεξηθέο ζπγθξνχζεηο, θαη ελ ζπλερεία ζην Jung κε ηε ζεσξία ηνπ πεξί ζπιινγηθνχ αζπλεηδήηνπ. Χζηφζν θαζνξίδνληαη απφ ηελ ςπρνινγηθή πξνζέγγηζε ηνπ εκςπρσηή-ζπληνληζηή θαη ιακβάλνπλ ρψξα θαηά θχξην ιφγν ζε έλα πξνζσπνθεληξηθφ πεξηβάιινλ απνδνρήο θαη ειεχζεξεο έθθξαζεο πνπ νδεγεί ζηελ ηαπηνπνίεζε θαη ηελ δηακφξθσζε ηεο απηνεηθφλαο. Κεληξηθφ ξφιν θαηέρεη ε απνθαηάζηαζε ηεο παξαθζαξκέλεο ηαπηφηεηαο ηνπ εαπηνχ. Γξακαηνζεξαπεία (Drama-therapy) Απφ ηηο απαξρέο ηνπ δξάκαηνο δηαθξίλνπκε ηηο έλλνηεο ηεο ζπιινγηθφηεηαο, ηεο ηειεηνπξγίαο θαη κέζεμεο θαη θπξίσο ηεο θάζαξζεο. Μέζσ απηήο ηεο ηειεπηαίαο δηαδηθαζίαο ν ζεαηήο αλαθνπθίδεηαη απφ ηα αξλεηηθά ηνπ ζπλαηζζήκαηα, θαζψο επηιχεηαη ε επί ζθελήο ζχγθξνπζε. ηηο αξραίεο ηξαγσδίεο δελ βξίζθνπκε ηε κάρε ηνπ θαινχ κε ην θαθφ, φπσο αξγφηεξα ζηα δξάκαηα, αιιά ηε ζχγθξνπζε ηδαληθψλ, αξρψλ, πνιηηηζκψλ. Πξφθεηηαη γηα κία εζσηεξηθή πάιε πνπ βηψλεη θάζε άλζξσπνο δεκηνπξγψληαο ηε δσή ηνπ, δειαδή δηακνξθψλνληαο ηνλ ραξαθηήξα ηνπ, επηιέγνληαο ηελ πνξεία ηνπ, αλαιχνληαο ηα θίλεηξά ηνπ. Γελ ππάξρεη ζσζηφ ή ιάζνο, κφλν ε επζχλε ησλ πξάμεσλ θαη ε δηαθνξεηηθφηεηα πνπ νδεγεί ζηε ζχγθξνπζε θαη κέζσ απηήο ζηελ θάζαξζε. πκπεξαίλνπκε πσο ην ν ζεαηήο ησλ αξραίσλ δξακάησλ ζχκθσλα κε ην δηαιεθηηθφ ζρήκα ζέζε - αληίζεζε - ζχλζεζε νδεγνχηαλ ζε αλψηεξα επίπεδα ζπλεηδεηφηεηαο. Γη απηφ ην ιφγν νη ηξαγσδίεο δηδάζθνληαλ, δηφηη πξνζέθεξαλ έλα κάζεκα πνπ νη ζπκκεηέρνληεο πξνζιάκβαλαλ ζπλαηζζεκαηηθά θαη βησκαηηθά ηαπηηδφκελνη, παξάιιεια κε ηηο γλσζηηθέοαθαδεκατθέο παξακέηξνπο πνπ έρεη έλα ζέαηξν ιφγνπ. Δπξφθεηην γηα κία δηδαζθαιία δηαθνξεηηθή απφ ηε ζχγρξνλε. Δδψ θαη θπξίσο ζηελ ηειεηνπξγία θαη ηελ έλλνηα ηεο θάζαξζεο βξίζθνπκε ηηο ξίδεο ηνπ θνηλσληθνχ ζεάηξνπ θαη ηεο δξακαηνζεξαπείαο. χκθσλα κε ηε Sue Jennings (2005): «δξακαηνζεξαπεία είλαη ν φξνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα λα ραξαθηεξίζεη ηελ εθαξκνγή ηεο ζεαηξηθήο ηέρλεο ζε εηδηθέο πεξηπηψζεηο, κε ζηφρν λα είλαη ζεξαπεπηηθή, επαλνξζσηηθή ή σθέιηκε γηα ηνπο ζπκκεηέρνληεο», δηεπθξηλίδνληαο «ν δηθφο κνπ νξηζκφο αλαθέξεηαη ζην ζέαηξν θαη ζην δξάκα είηε εθαξκφδνληαη κε ζεξαπεπηηθφ ζθνπφ θαη πξφζεζε είηε φρη». Έλαο ηφζν πιαηχο νξηζκφο επηηξέπεη ηελ επηζηξνθή ζηε ζεξαπεπηηθή πιεπξά ηεο ηέρλεο γεληθφηεξα. Δπηπιένλ, κε βάζε ην πψο νξίζηεθε ε δξακαηνζεξαπεία θαίλνληαη γέθπξεο πνπ ηε ζπλδένπλ κε ηελ εθπαίδεπζε. Απνηειεί ζα ιέγακε κία κέζνδν ηφζν ζεξαπείαο, φζν θαη πξνζσπηθήο αλάπηπμεο. Μπνξεί λα δξάζεη εθπαηδεπηηθά, ζεξαπεπηηθά, ζπκβνπιεπηηθά ή θαη πξνιεπηηθά. Σε δξακαηνζεξαπεία κπνξνχκε λα ηε δνχκε είηε ζε ζπλδπαζκφ κε άιιεο ηερληθέο, είηε σο απνθιεηζηηθή κέζνδν. Πξφθεηηαη γηα κία βησκαηηθή δηαδηθαζία θαηά ηελ νπνία επηζηξαηεχνληαη δηάθνξεο ηερληθέο αλαπαξάζηαζεο. Τπάξρεη ε δπλαηφηεηα λα αμηνπνηεζεί κηα ηζηνξία, δειαδή έλα ζεαηξηθφ θείκελν, έλαο κχζνο, έλα παξακχζη ή αθφκα θαη λα γξαθεί απφ ηελ αξρή ε ηζηνξία πνπ ζα αλαπαξαζηαζεί. Αο δνχκε φκσο πψο 26

27 ιεηηνπξγεί απηή ε δηαδηθαζία. Καηά θχξην ιφγν ε δξακαηνζεξαπεία αζθείηαη ζε νκάδεο. Σν ζέαηξν είλαη ε κφλε ηέρλε πνπ ρξεηάδεηαη ζηνλ ίδην ηφπν θαη ρξφλν έλα θνηλφ. Μπνξνχκε λα έρνπκε ζέαηξν παξακεξίδνληαο φια ηα ζεαηξηθά ζηνηρεία, φπσο ην θηήξην ηνπ ζεάηξνπ, ηε ζθελή, ηα θνζηνχκηα, ηνπο εζνπνηνχο, ην θείκελν, ην ζθελνζέηε, φκσο δε κπνξεί λα ππάξμεη ζέαηξν ρσξίο «θνηλφ». Απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ απνηειεί ηε κνλαδηθφηεηα ηνπ ζεαηξηθνχ θαηλνκέλνπ θαη κεηαθέξεηαη θαη ζηε δξακαηνζεξαπεία. Έηζη ινηπφλ, ζπγθξνηείηαη κηα νκάδα ζηελ νπνία ν δξακαηνζεξαπεπηήο έρεη ην ξφιν ηνπ ζπληνληζηή θαη δηεπθνιπληή ηεο δηαδηθαζίαο. Δίλαη ζεκαληηθφ ζηηο πξψηεο ζπλαληήζεηο λα δνζνχλ ν απαξαίηεηνο ρξφλνο θαη νη απαξαίηεηεο αζθήζεηο ψζηε λα γλσξηζηνχλ ηα κέιε ηεο νκάδαο θαη λα απνθηήζνπλ δεζκνχο εκπηζηνζχλεο θαη αίζζεζε αζθάιεηαο. Με βησκαηηθέο αζθήζεηο νη ζπκκεηέρνληεο αξρίδνπλ λα «δέλνπλ», λα δεκηνπξγνχλ κηα νκάδα κε θνηλφ ζηφρν θαη επίηεπμε απηνχ κε θνηλέο ηερληθέο. Ζ νκάδα νξίδεηαη σο ηέηνηα ζην βαζκφ πνπ έρεη έλα θνηλφ ζηφρν, ζε κία νκάδα δξακαηνζεξαπείαο θνηλφο ζηφρνο ζεσξείηαη ε απνθάιπςε θαη απνδνρή ηνπ εαπηνχ, ε αληηκεηψπηζε ησλ δπζθνιηψλ, ε θαηάθηεζε πςειφηεξνπ επηπέδνπ απηνγλσζίαο. ηε ζπλέρεηα έξρεηαη ε εθαξκνγή ζεαηξηθψλ ηερληθψλ. Σν ζψκα θαη ε θίλεζή ηνπ, ε ζηάζε ηνπ, ε θσλή θαη ν ιφγνο γίλνληαη ηα εξγαιεία έθθξαζεο θαη αλαπαξάζηαζεο ζε ζπλδπαζκφ κε ζεαηξηθά εξγαιεία, φπσο είλαη ε κάζθα, ην καθηγηάδ, ηα θνζηνχκηα, ηα κεηακνξθψκελα αληηθείκελα. Οη ζπκκεηέρνληεο αξρίδνπλ ζηαδηαθά λα ρηίδνπλ ηνπο ξφινπο ηνπο, δειαδή λα αλαγλσξίδνπλ ηνλ εαπηφ ηνπο κέζα ζε απηνχο. Πξφθεηηαη γηα κία δηαδηθαζία πνπ νκνηάδεη κε ηελ ελζπλαίζζεζε. Ζ Δπδνθίκνπ-Παπαγεσξγίνπ (1999) αλαθέξεη: «ε ζεαηξηθή πξαγκαηηθφηεηα είλαη απηή πνπ επηηξέπεη ηε δηαηήξεζε ηεο απφζηαζεο, αθνχ έλαο ξφινο παίδεηαη «σο εάλ» λα ήηαλ κέζα ζε απηφλ. [ ] Οη δξακαηνπνηεκέλνη ξφινη γίλνληαη ην κέζν γηα ηελ εμεξεχλεζε ηνπ πξνζσπηθνχ καο εζσηεξηθνχ ζεάηξνπ πνπ έρεη ηνπο δηθνχο ηνπ, πξαγκαηηθνχο ξφινπο.» Σν ίδην ην δξάκα άιισζηε καο θέξλεη πην θνληά ζηελ πξαγκαηηθή δσή ηελ ίδηα ζηηγκή πνπ θαίλεηαη πσο καο απνκαθξχλεη απφ απηήλ. «Ζ θαηαζθεπή θάζε είδνπο δξάκαηνο είλαη ε απνκφλσζε ελφο θνκκαηηνχ δσήο θαη θαηφπηλ ε απφδνζε ζε απηφ φζν πην ξεαιηζηηθψλ ζηνηρείσλ είλαη δπλαηφλ, ππεξβάιινληαο θαη αλαπηχζζνληαο εθείλα πνπ δίλνπλ λφεκα ζηε δσή» (Grainger, 2000). Άξα κπνξνχκε λα απνδψζνπκε ζην δξάκα ην ραξαθηεξηζκφ ηεο αλαδφκεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο κε ζηφρν ηελ θαηαλφεζή ηεο. ρεκαηηθά ζα κπνξνχζακε λα απνδψζνπκε ηνλ θχθιν ηνπ δξάκαηνο σο εμήο: 27

28 Δηθόλα 1, ν θύθινο ηνπ Γξάκαηνο Ψπρόδξακα (Psychodrama) Έλα άιιν κνληέιν ζεξαπεπηηθήο παξέκβαζεο είλαη ην Φπρφδξακα (Psychodrama). χκθσλα κε ηνλ Fox (1987) «Σν ςπρφδξακα κπνξεί λα νξηζηεί σο ε επηζηήκε πνπ δηεξεπλά ηελ «αιήζεηα» κε δξακαηηθέο κεζφδνπο». Απνηειεί κηα άιιε ηερληθή, δηάθνξε απφ απηήλ ηεο δξακαηνζεξαπείαο. Δηζεγεηήο ηνπ ςπρνδξάκαηνο είλαη ν J.L. Moreno, ηνπ νπνίνπ «ε αληίιεςε γηα ηελ πλεπκαηηθή πγεία βαζίδεηαη ζηελ ηδέα κηαο πξνζσπηθφηεηαο πνιιαπιψλ ξφισλ, ελφο αηφκνπ κε δηαζέζηκν εχξνο ξεπεξηνξίνπ θαη ζηελ επειημία ηνπ λα δξα κε ην ζσζηφ ηξφπν ηε ζσζηή ζηηγκή» (Fox, 1987). ην ςπρφδξακα ζπλαληνχκε πνιιά ζηνηρεία ζεάηξνπ πνπ ελζσκαηψλνληαη ζε κία ςπρνινγηθή, ζεξαπεπηηθή, ζπκβνπιεπηηθή θαη θπξίσο ππνζηεξηθηηθή πξαγκαηηθφηεηα. Πέληε είλαη ζχκθσλα κε ηνλ Moreno ηα βαζηθά ζηνηρεία ηνπ ςπρνδξάκαηνο: 1. ν πξσηαγσληζηήο, 2. ν ζθελνζέηεο-νξγαλσηήο (director), 3. ηα ππνζηεξηθηηθά-βνεζεηηθά εγψ (auxiliary ego), 4. ην θνηλφ θαη 5. ε ζθελή. Καη εδψ ζα κπνξνχζακε λα απνδψζνπκε αληηζηνηρία κε ην αξραίν δξάκα, φπνπ ηα βνεζεηηθά εγψ είλαη νη δεπηεξαγσληζηέο θαη ην θνηλφ αληηζηνηρεί ζην ρνξφ ηνπ αξραίνπ δξάκαηνο. Πάιη ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδεη ε έλλνηα ηεο θάζαξζεο, αθνχ ζθνπφο πνπ ζθελνζέηε είλαη λα ππνβνεζήζεη κέζα απφ ςπρνδξακαηηθέο ηερληθέο ην άηνκν λα επηιχζεη έλα πξφβιεκα. Δίλαη ινηπφλ κηα ζπκβνπιεπηηθή δηαδηθαζία πνπ 28

29 ιακβάλεη ρψξα ζην πιαίζην κηαο νκάδαο θαη αληί ηεο ελεξγεηηθήο αθξφαζεο ρξεζηκνπνηεί ην ξφιν θαη ηελ αλαπαξάζηαζε. Ο αληηθαηνπηξηζκφο ησλ κειψλ ηεο νκάδαο νδεγεί ηνλ πξσηαγσληζηή έλα βήκα πην θνληά ζηε ιχζε, ελψ ε ελαιιαγή θαη αληηζηξνθή ξφισλ απφ ηα κέιε ηεο νκάδαο πξνζθέξεη δηαθνξεηηθή νπηηθή θαη δίλεη θσλή ζηα άηνκα πνπ απνπζηάδνπλ απφ ηελ νκάδα αιιά είλαη παξφληα ζηε δσή θαη ηηο δπζθνιίεο ηνπ πξσηαγσληζηή. Σν ςπρφδξακα επηθεληξψλεηαη ζην άηνκν θαη ηα δεηήκαηα πνπ ζέηεη ππφ δηαπξαγκάηεπζε ζηελ νκάδα, ελψ έλα άιιν κνληέιν, ην θνηλσληόδξακα έξρεηαη λα επηιχζεη ή λα πξνιάβεη δπζθνιίεο πνπ αλαθχπηνπλ ζε κία νκάδα, γη απηφ ην ιφγν θαη ην θνηλσληφγξακκα νξίδεηαη σο νκαδνθεληξηθφ, ελψ ην ςπρφδξακα σο αλζξσπνθεληξηθφ (Blatner, 1996). Δπηπιένλ ην ςπρφδξακα δηαθξίλεηαη απφ ηε δξακαηνζεξαπεία ζε δχν θπξίσο ζεκεία: Α) νη ςπρνδξακαηηζηέο είλαη ςπρνζεξαπεπηέο πνπ ζηελ πνξεία εηδηθεχνληαη ζηηο ηερληθέο ηνπ ςπρνδξάκαηνο, ελψ νη δξακαηνζεξαπεπηέο απνθηνχλ πξψηα ζεαηξηθή εθπαίδεπζε θαη ζηε ζπλέρεηα εηδηθεχνληαη ζηε ςπρνζεξαπείαδξακαηνζεξαπεία. Β) ην ςπρφδξακα έρνπκε πξνζσπηθέο ηζηνξίεο, δίρσο ηε δηακεζνιάβεζε ηνπ κχζνπ. ηε δξακαηνζεξαπεία ε πξνζσπηθή θαηάζεζε ηνπιάρηζηνλ ζηελ αξρή- είλαη έκκεζε θαη πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ ηαχηηζε κε ην ξφιν θαη ηνλ απηνζρεδηαζκφ (Blatner, 1996). 29

30 Ε. Δομό Δρϊματοσ Σν δξάκα ζηελ παηδηθή ειηθία έρεη σο ζθνπφ 1. λα εθπαηδεχζεη, 2. λα πξνζθέξεη επθαηξία ζπκκεηνρήο ζηελ ηέρλε ηνπ ζεάηξνπ, 3. λα βνεζήζεη ηελ θνηλσληθή αλάπηπμε ησλ ζπκκεηερφλησλ, 4. λα πξνζθέξεη έλα ζεξαπεπηηθφ κέζν θαη 5. λα πξνζθέξεη ςπραγσγία (McCaslin, 1981). Ζ Jendyk (Faulkes Jendyk in McCaslin, 1981:19-28) ζέηεη 3 θάζεηο ζην εθπαηδεπηηθφ δξάκα, φπσο θαη ζην ζέαηξν, νη νπνίεο αιιεινδηαπιέθνληαη, νξίδνληαο ηελ αξρή ηε κέζε θαη ην ηέινο ηνπ δξάκαηνο. I. Γεκηνπξγηθφ δξάκα: ζέηνληαο ηα ζεκέιηα. ηελ αξρή ε βαξχηεηα δίλεηαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ιηγφηεξν ζηελ θαιιηηερληθή θφξκα. Απηή ε θάζε, νδεγεί ζηε δεκηνπξγηθφηεηα θαη είλαη απαξαίηεηε πξνυπφζεζε φρη κφλν ζην εθπαηδεπηηθφ δξάκα, αιιά θαη ζην ζέαηξν. Γελ πεξηιακβάλεη θείκελν, αιιά πξφρεηξν θαη απζφξκεην ιφγν, αιιειεπηδξψληαο κε ηνπο άιινπο ζπκκεηέρνληεο ψζηε λα αλαπηπρζεί ε δπλακηθή πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα εμαρζεί ε εζσηεξηθφηεηα θαη λα παξαρζεί ε αλάπηπμε κε ηελ ςπρνινγηθή έλλνηα (growth). Δίλαη κία δηαδηθαζία κε ζεαηξηθά πξνζαλαηνιηζκέλε. «Κάζε νκάδα αξράξησλ, αλεμάξηεηα απφ ηελ ειηθία θαη ηε δξακαηηθή θαηαγσγή, ρξεηάδνληαη κία αξρηθή πεξίνδν εμεξεχλεζεο θαη πξνζαλαηνιηζκνχ γηα λα παξέρνπλ κία βάζε γηα πεξαηηέξσ δεκηνπξγηθέο εκπεηξίεο. Σν δεκηνπξγηθφ δξάκα ινηπφλ είλαη ην εθαιηήξην γηα θάζε δξάκα». II. Απηνζρεδηαζκφο: ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο δξακαηηθήο θαιιηηερληθήο θόξκαο. ε απηή ηε θάζε ν απηνζρεδηαζκφο είλαη ην θπξίαξρν ζηνηρείν, θαζψο απνηειεί ηε θπζηθή πξνέθηαζε ηνπ δεκηνπξγηθνχ δξάκαηνο πξνο ην θαιιηηερληθφ δξάκα. ε απηή ηε θάζε εμεξεπλψληαη νη δξακαηηθέο θφξκεο, δίρσο ηελ πίεζε ηεο παξάζηαζεο θαη ηεο απνηπρίαο πνπ κπνξεί λα επηθπιάζζεη. «Πνιιά παηδηά, λένη θαη ελήιηθεο, κπνξνχλ λα επραξηζηεζνχλ ηελ εκπεηξία ηεο δξακαηηθήο ηέρλεο εληφο ελφο εξγαζηεξηαθνχ πεξηβάιινληνο, ρσξίο ηελ αλάγθε ή ηελ επηζπκία λα επεθηείλνπλ απηή ηελ εκπεηξία ζε δεκφζηα παξάζηαζε. Ο απηνζρεδηαζκφο ινηπφλ απνηειεί έλα ελδηάκεζν επίπεδν δξάκαηνο ηδσκέλν γηα θάπνηνπο σο κία ελδηάκεζε κεηαβαηηθή εκπεηξία θαη γα άιινπο σο ην ηέξκα.» ε απηή ηε θάζε επηηπγράλεηαη ε θαιιηηερληθή σξίκαλζε. III. Θέαηξν: ε εκπεηξία ηεο Θεαηξηθήο Τέρλεο. Δλψ νη δχν πξνεγνχκελεο θάζεηο εκπεξηείραλ ηηο δηαδηθαζίεο, ε ηξίηε θάζε εκπεξηέρεη ην ηειηθφ πξντφλ, ην απνηέιεζκα, ηε ζεαηξηθή παξάζηαζε. «Ο ζπλδπαζκφο ελφο εχθακπηνπ αλεβάζκαηνο, ε ρξεζηκνπνίεζε ηεο θίλεζεο θαη ηνπ απηνζρεδηαζκνχ, ην θείκελν ηνπ ζεαηξηθνχ έξγνπ, ε πξνβνιή ησλ εηθφλσλ εληζρχνπλ ηηο δξακαηηθέο δειψζεηο ή ηα ζέκαηα ζρεηηθά κε ηε λεφηεηα απνηεινχλ παξάδεηγκα πεηξακαηηθνχ ζεάηξνπ, ην νπνίν έρεη θεξδίζεη ηε ζέζε ηνπ ζην αλζίδνλ δξάκα ηνπ 20 νπ αηψλα». χκθσλα κε ηε Heathcote (Heathcote in McCaslin, 1981) γηα λα δεκηνπξγεζεί έλα Γξάκα ζηελ ηάμε, ρξεηάδεηαη λα επηιεγεί έλα γεγνλφο πνπ ζα ζπλνδεχεηαη απφ 30

31 θάπνηα βαζηθά ζηνηρεία φπσο ν ηφπνο, ε δηάξθεηα, ηα πξφζσπα θαη γεληθά ζηαζεξά ζηνηρεία πνπ κπνξνχλ λα δηεπθνιχλνπλ. Απηφο ν θαζνξηζκφο αληαλαθιά ηελ νπηηθή ηεο ηάμεο. Τπάξρνπλ 3 ηξφπνη δφκεζεο ηεο δξακαηηθήο θαηάζηαζεο:1)πξνζνκνίσζε, 2)αλαινγία, 3)ξφινο. ηνλ ξφιν απαηηείηαη άκεζε ζπλαηζζεκαηηθή αληίδξαζε, φπσο θα ε αίζζεζε ηνπ εγθισβηζκνχ, απφ ηελ νπνία κπνξεί ην άηνκν λα δξαπεηεχζεη δνπιεχνληαο ηε δξακαηηθή θαηάζηαζε. Γηα λα επηηεπρζεί ε δξακαηηθή δηαδηθαζία: 1. Απνκνλψλεηαη κία πεξηνρή ελδηαθέξνληνο 2. Δκπιέθνληαη ζε απηήλ νκάδεο αηφκσλ πνπ παίξλνπλ απνθάζεηο 3. Θεζπίδνληαη νη βαζηθνί θαλφλεο: 3.1. Οξίδεηαη ε θαηάζηαζε ζηελ νπνία ν θαζέλαο αλαγλσξίδεη θάπνηα αιήζεηα Οξίδεηαη ε έλαξμε σο θνηλφ ζεκείν ζπκθσλίαο ησλ νκάδσλ Παξνηξχλεηαη ε εμέηαζε ηεο πξνφδνπ Αιιάδνπλ νη ζηξαηεγηθέο, ψζηε θαη ε ηάμε λα ελζαξξχλεηαη θαη λα πξνρσξά ε δξακαηηθή δξάζε Ζ δξάζε επηβξαδχλεηαη ζε ζηηγκέο, ψζηε λα απνθηνχλ νη καζεηέο καζεζηαθή εκπεηξία Απαηηείηαη έληαζε θαη ζπλαηζζεκαηηθή εκπινθή Δμσηεξηθεχνληαη ζθέςεηο θαη ζπλαηζζήκαηα ζηελ νκάδα. Έλα επφκελν πεδίν πνπ ρξεηάδεηαη λα δηεπθξηληζηεί είλαη ε κάζεζε ζε πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο δσήο (situated learning), δειαδή ε κάζεζεο πνπ ζπκβαίλεη ζε απζεληηθά πεξηβάιινληα. Αλ είλαη γλσζηά ηα νθέιε ηεο, ζπάληα εθαξκφδεηαη ζηελ ηάμε, ιφγσ ησλ αληηθεηκεληθψλ δπζθνιηψλ. Χζηφζν, ην Γξάκα κπνξεί λα βνεζήζεη, θαζψο παξέρεη ηε δπλαηφηεηα δεκηνπξγίαο ππνζεηηθψλ θαηαζηάζεσλ κέζσ ηνπ «σο εάλ», (as-if). Έηζη κπνξεί λα παξέρεη έλα πιαίζην, θνληά ζην απζεληηθφ, πνπ λα ην δηέπνπλ νη ίδηνη θαλφλεο. Έλαο ηξφπνο γηα λα επηηεπρζεί απηφ είλαη ε ηερληθή ηνπ «καλδχα ηνπ εηδηθνχ». Οη καζεηέο θαινχληαη λα κειεηήζνπλ έλα ζέκα ζα λα ήηαλ νη εηδηθνί. Οη Warner & Anderson (2004) δηεμήγαγαλ κία έξεπλα ζηελ νπνία ρψξηζαλ καζεηέο ζε δχν νκάδεο. Ζ πξψηε ιεηηνπξγνχζε ζαλ κία νκάδα εξγαζίαο inquiry group θαη ε δεχηεξε ζαλ κία νκάδα εξγαζίαο κέζα φκσο ζε δξακαηηθφ πιαίζην, ζρεκαηηζκέλν απφ ην «σο εάλ», inquiry & drama group. ηε ζπλέρεηα ηνπο δφζεθαλ δσληαλά ζαιηγθάξηα θαη ε νδεγία λα κάζνπλ φζα πεξηζζφηεξα κπνξνχλ γη απηά, ψζηε λα ζπληάμνπλ έλα εγρεηξίδην θξνληίδαο ζαιηγθαξηψλ. Καη ζηηο δχν νκάδεο παξέρνληαλ ν εμνπιηζκφο γηα λα ειέγμνπλ ηα ζαιηγθάξηα, φκσο ε δεχηεξε νκάδα, πξηλ αξρίζεη ε εξγαζία εηζήρζεζαλ ζε δξακαηηθφ πιαίζην ππφ ηνλ καλδχα ηνπ εηδηθνχ, αθνχ ν δάζθαινο ηνπο είπε πσο είλαη εηδηθνί ζηε δσνινγία θαη πσο θιήζεθαλ απφ ηα εξγαζηήξηά ηνπο γηα λα εξεπλήζνπλ ηα ζαιηγθάξηα. Απηή ε εηζαγσγή βνήζεζε λα δερηνχλ νη καζεηέο ην πιαίζην θαη ην ξφιν ηνπο σο εηδηθνί. Απηή ε εηζαγσγή βνήζεζε ζηελ απνδνρή απφ κέξνπο ησλ παηδηψλ ηνπ πεξηβάιινληνο πξνζνκνίσζεο θαη ηνπ ξφινπ ηνπο σο εάλ ήηαλ εηδηθνί ζε απηφ ην πιαίζην. Με απηφ ηνλ ηξφπν κεηαθηλήζεθε ε επζχλε ηεο κάζεζεο απφ ηνλ εθπαηδεπηηθφ ζην καζεηή, δηαηεξψληαο έλαλ ππνζηεξηθηηθφ θαη φρη θαζνδεγεηηθφ ξφιν. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο έδεημαλ φηη ε νκάδα ζην δξακαηηθφ πιαίζην είρε θαιχηεξεο επηδφζεηο ηφζν 31

32 ζην εγρεηξίδην πνπ ζπλέηαμε φζν θαη ζηελ αθξίβεηα ησλ δηαγξακκάησλ αλαηνκίαο ησλ ζαιηγθαξηψλ. Πέξα φκσο απφ ηηο σθέιεηεο ηνπ Γξάκαηνο ζηελ απφθηεζε ηεο γλψζεο, ην Γξάκα δηεπθνιχλεη ηε κεηαγλψζε, θαζψο πξνυπνζέηεη ηνλ αλαζηνραζκφ επί ηεο δξάζεο. Ζ Colleen Johnson (2002) αλαθέξεη πσο θαηά ηε δηαδηθαζία ηνπ Γξάκαηνο ηα παηδηά ππνδχνληαη ηνπο ελειίθνπο θαη πξνζπαζνχλ λα παξάγνπλ ιφγν θαηάιιειν γηα ην ξφιν θαη ηελ δξακαηηθή θαηάζηαζε. Απηέο νη δξαζηεξηφηεηεο ζέηνπλ απμεκέλεο απαηηήζεηο ζηε ζθέςε θαη ηε γιψζζα ησλ παηδηψλ θαη δνκνχλ ηε γλψζε σο θνηλσληθή δηαδηθαζία κε ηνλ ηξφπν πνπ έρεη πεξηγξάςεη ν Vygotsky. Δπίζεο ε ίδηα δηεμήγαγε κία ζχληνκε έξεπλα ζηε νπνία ζπκπέξαλε πσο ην Γξάκα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα πξνάγεη ηηο γλσζηηθέο δεμηφηεηεο ηεο ζθέςεο θαη ηε κεηαγλψζε, πνπ είλαη θξίζηκα ζηε κάζεζε ησλ παηδηψλ. Γηα λα νξίζεη ηε ζθέςε θαη κάιηζηα ηελ πςειήο πνηφηεηαο ζθέςε αληιεί απφ ηνλ Baldwin (2002): Σθέςε πςειήο πνηόηεηαο Σείλεη λα είλαη πνιχπινθε. Σν φινλ δε θαίλεηαη απφ κία νπηηθή γσλία Μπνξεί λα εκπεξηέρεη πνιιαπιά θξηηήξηα, ηα νπνία λα αληαγσλίδνληαη ην έλα ην άιιν Γξάκα πςειήο πνηόηεηαο Μέζσ ηνπ ξφινπ εμεξεπλά ηελ ίδηα θαηάζηαζε απφ δηαθνξεηηθέο νπηηθέο γσλίεο. Γελ είλαη κία γξακκηθή δηαδηθαζία Δκπεξηέρεη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη δηιεκκάησλ Δκπεξηέρεη απφδνζε λνήκαηνο, εχξεζε Δίλαη θαηεμνρήλ εχξεζε, δεκηνπξγία θαη δνκήο ζε εκθαλή δηαηαξαρή επηθνηλσλία λνήκαηνο. Τν Γξάκα πεξηζζόηεξν από θάζε άιιε κνξθή ηέρλεο ζπλδπάδεη ην ιεθηηθό, ην νπηηθό θαη ην θηλαηζζεηηθό. Σν δξάκα αληιεί απφ απηφ πνπ ν Piaget νλνκάδεη ζπκβνιηθή κίκεζε. Ζ κεηαθνξηθή ρεηξνλνκία ηνπνζεηεί ην θαληαζηηθφ γεγνλφο ζην παξφλ θαη αθήλεη ηε γλψζε γη απηφ λα εθθξαζηεί. Έηζη ην παηδί κεηαζρεκαηίδεη ηελ πξαγκαηηθφηεηα κέζα ζε επηιεγκέλεο δξάζεηο πνπ δηαπεξλψληαη απφ έληαζε. Ζ ζχιιεςε ηνπ έμσ θφζκνπ απαηηεί ηε θαλεξή ππφθξηζε φςεσλ ηνπ θφζκνπ πνπ δηαθνξνπνηείηαη απφ ην εγψ. Απηφ ην ζπκβνιηθφ παηρλίδη ζπληειεί ζηελ αλάπηπμε ηεο ηθαλφηεηαο λα δηαρσξίδεηαη ν εαπηφο θαη ν άιινο, λα ζπάλε λα φξηα ηνπ δηαλνεηηθνχ εγσθεληξηζκνχ θαη λα επηηπγράλεηαη ε θνηλσληθνπνίεζε. Δπηπιένλ ε θαληαζηαθή πξνβνιή ηνπ εαπηνχ, πνπ πξνυπνζέηεη θαλεξή ππφθξηζε (overt enactment) ζηα πξψηα ρξφληα, είλαη ην ζεκέιην ηεο απνθιίλνπζαο ζθέςεο (divergent thought) θαη ππνγξακκίδεη ζπλνιηθά ηελ ππνζεηηθή ζθέςε (hypothetical thinking). Ζ ηερληθή ηνπ «σο εάλ» (as if) είλαη ε βάζε θάζε ζπκβνιηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη ζεκειηψδεο ζηε κάζεζε ζε θάζε δηαλνεηηθή δνθηκαζία (Ann Shaw in McCaslin, 1981:69). Οη καζεηέο αλάινγα κε ηελ ειηθία ηνπο θαη ην αλαπηπμηαθφ ηνπο επίπεδν εθδειψλνπλ δηαθνξεηηθέο δξακαηηθέο ζπκπεξηθνξέο θαη επηηπγράλνπλ δηαθνξεηηθνχο δξακαηηθνχο ζηφρνπο αλά ειηθία (Gerald Tyler in McCaslin, 1981): Μέρξη ηα 4 έηε: θπξηαξρεί ε αλάγθε γηα αζθάιεηα, γηα παξνπζία ηεο κεηέξαο, ηνπ ζπηηηνχ θαη ηεο νηθνγέλεηαο, λα κηιάεη θαη λα παίδεη κε ην παηδί. ηαδηαθά 32

33 νη αλάγθεο ηνπ παηδηνχ βγαίλνπλ πξνο ηα έμσ. Υξεηάδεηαη λα θάλεη ζνξχβνπο, λα ηξέρεη, λα ζθαξθαιψλεη, λα θνπληέηαη, λα ερεί θαη λα θνπληέηαη ξπζκηθά. Απνδίδεη ζεκαζία ζε αληηθείκελα, παηρλίδηα θιπ. Αλαπηχζζεηαη θνηλσληθά απνθηψληαο θίινπο, έζησ θαη θαληαζηηθνχο. 4-5 εηψλ: Σν παηδί επηδεηά πιηθά, κεραληζκνχο, αληηθείκελα θαη θνκκάηηα θνπζηνπκηψλ γηα ηνπο ξφινπο. Μηκείηαη ηνπο γνλείο ηνπ θαη ηα δηάθνξα επαγγέικαηα. πρλά ππνδχεηαη φηη είλαη πέξα απφ άλζξσπνο θαη κεραλή, γηα παξάδεηγκα φηη είλαη ην απηνθίλεην, ε κεραλή ηνπ απηνθηλήηνπ, ν νδεγφο ηνπ ηελ ίδηα ζηηγκή. πιιέγεη δηάθνξα πξάγκαηα. Δλδηαθέξεηαη γηα κάγηζζεο, λεξάηδεο θιπ. Δλδίδεη ζηελ ειεχζεξε θίλεζε θαη ην ρνξφ. 5-6 εηψλ: Έρεη ηελ ηάζε λα ζέιεη λα είλαη ν αξρεγφο, ν βαζηιηάο, ηξηγπξλάεη δσεξά θαη ερεξά ρσξίο θάπνην ζθνπφ. Παίδεη πνιχ θαη ηνπ αξέζνπλ ηα κεραληθά παηρλίδηα. 6-7 εηψλ: Έρεη θφβνπο, παξνξκεηηζκφ παίδεη θιέθηεο θη αζηπλφκνπο θαη παηρλίδηα αηρκαισζίαο. Σα θνξίηζηα επηλννχλ ρνξνχο. Σα αγφξηα θαη ηα θνξίηζηα θηηάρλνπλ αζηεία ζηηράθηα θαη ηζηνξίεο. 7-8 εηψλ: Καηαηξνπψλεη ην θαθφ, απνιακβάλεη ηα νξγαλσκέλα παηρλίδηα, δεκηνπξγεί θξεζθχγεηα θαη απνιακβάλεη ην δηάβαζκα Γείρλεη ελδηαθέξνλ ζηηο κάζθεο θαη ηνπ αξέζνπλ ηα δξακαηηθά παηρλίδηα. Έρεη ηδέεο πνπ ηηο θξαηά θξπθέο εηψλ: Σν παηδί δξακαηνπνηεί ηζηνξίεο κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν, αιιά παίδεη θαη κε ηνπο άιινπο απνδίδνληαο ξφινπο: «εζχ ζα είζαη απηφο θη εγψ εθείλνο». Έρεη θσδηθνχο, κπζηηθέο ιέμεηο θαη ηνπ αξέζεη λα εμεξεπλά ην ρψξν. Σν δηάβαζκα είλαη αλαβαζκηζκέλν εηψλ: Σνπ αξέζνπλ ηα πξαθηηθά πξάγκαηα, φζα θαηαζθεπάδνληαη κε ηα ρέξηα (arts and crafts), θαη έρεη απαηηήζεηο. Σν δξάκα ηψξα είλαη αλαβαζκηζκέλν. Βέβαηα, απηά ηα ζηάδηα δελ είλαη παγησκέλα. Σν θάζε παηδί, αλάινγα κε ηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπ θαη ηελ πξνζσπηθφηεηά ηνπ δηέξρεηαη απφ ηα άλσ ζηάδηα. 33

34 Σ. Σο Εκπαιδευτικό Δρϊμα ςτην Ειδικό Αγωγό Με εηδηθή ρξήζε ησλ δξακαηηθψλ ζηνηρείσλ ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ, νη καζεηέο κπνξνχλ λα ππεξβνχλ ηηο καζεζηαθέο ηνπο δπζθνιίεο ζε έλα ζεκειηαθφ επίπεδν θαζψο αληηιακβάλνληαη ηνλ θφζκν αηζζεηηθά θαη φρη κέζα απφ ηελ αθαηξεηηθή λφεζε. Αηζζεηηθή γλψζε (aesthetic knowing) είλαη ε γλψζε πνπ απνθηάηαη κέζα απφ ηελ εκπεηξία θαη πξνζθέξεη ελφξαζε θαη δνκή γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ θφζκνπ θαη εθηίκεζε ηεο ζέζε καο ζε απηφλ. πζηαηηθά ζηνηρεία ηεο αηζζεηηθήο γλψζεο (Kempe, 1996) είλαη ε αίζζεζε, ε αληίιεςε, ε αλαπαξάζηαζε, ε ζχλζεζε θαη ε δνκή. Αξρηθά αληηιακβαλφκαζηε ηνλ θφζκν κέζσ ησλ αηζζήζεσλ. ηε ζπλέρεηα νη αηζζήζεηο εληάζζνληαη ζε γλσζηηθά ζρήκαηα. Απηά ηα ζρήκαηα αλαπαξηζηψληαη ζσκαηηθά, θαιιηηερληθά θαη αθαηξεηηθά κέζσ ηνπ δξάκαηνο, ην νπνίν δεκηνπξγεί λέα ζρήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ εκπεηξία. Ζ εκπεηξία ζπληίζεηαη θαη νη αδπλακίεο πνπ έρεη έλα άηνκα ζε θάπνηνλ ηνκέα αλαπιεξψλνληαη απφ ηνπο ηζρπξνχο ηνπ ηνκείο. Σέινο απηή ε δηαδηθαζία εξκελεχεη ηηο θαηαζηάζεηο θαη δνκεί ηε ζπκπεξηθνξά. Αλαγθαηφηεηα ηερλνινγίαο γηα εθεπξέζεηο, π.ρ. Μ.Μ.Μ.. Αθνξκή γηα εθαξκνγή ησλ καζεκαηηθψλ θαη δξάζε, π.ρ. κεηξήζεηο. Μαζεκαηηθά Σερλνινγία Σν δξάκα σο δξαζηεξηφηεηα αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο (Kempe, 1996:17) Φπζηθή Ηζηνξία Μειέηε αλζξψπηλνπ πεξηβάιινληνο θαη απνηειέζκαηα αλάπηπμεο. Δλζπλαίζζεζε, π.ρ. πσο ήηαλ ε δσή ζε ηζηνξηθέο ζηηγκέο. Αθνξκή γηα επηθνηλσλία, ιεθηηθή θαη κε ιεθηηθή. Γιψζζεο Γεσγξαθία Γιψζζα Μνπζηθή Δηθαζηηθά Γεκηνπξγία αηκφζθαηξαο θαη ζχλδεζε κε ην δξάκα. Υαξηνγξάθεζε πεξηνρψλ θαη αλαθάιπςε, π.ρ. ην λεζί ηνπ ζεζαπξνχ Δξέζηζκα γηα παξαγσγή πξνθνξηθνχ θαη γξαπηνχ ιφγνπ ζε ξφιν. Απφδνζε ζπλαηζζεκάησλ κε ρξψκα θαη ζρήκα, θαηαζθεπή κάζθαο Δηθόλα 2, Σν δξάκα ωο ζπκπιεξωκαηηθή δξαζηεξηόηεηα ηνπ Αλαιπηηθνύ πξνγξάκκαηνο (Kempe 1996:17) Ζ δηαδηθαζία ηεο ζθαισζηάο ζην Γξάκα πεξηιακβάλεη δχν επίπεδα δξάκαηνο, έλα δξάκα γηα ηα παηδηά θαη έλα γηα ηνλ δάζθαιν. Ο δάζθαινο ρξεηάδεηαη λα γίλεη θαη ζθελνζέηεο, ζπληνληζηήο, εκςπρσηήο, εζνπνηφο. Αληίζηνηρα ε πξφζιεςε ηνπ 34

35 καζεζηαθνχ πεδίνπ είλαη πεδίν δηεξεχλεζεο θαη δξάζεο ησλ παηδηψλ. ε απηφ βνεζά ην πξνζπνηεηφ παηρλίδη (make believe play). Χζηφζν νη καζεηέο κε καζεζηαθέο δπζθνιίεο κπνξεί λα δπζθνιεπηνχλ λα θάλνπλ ζπλδέζεηο θαη λα πξνσζήζνπλ ην δξάκα. Ο ξφινο ηνπ δαζθάινπ είλαη λα ππνβνεζήζεη ηηο ζπλδέζεηο θαη ηε κεηαθνξά ηεο εκπεηξίαο, ελψ ηαπηφρξνλά λα ηξνθνδνηεί κε ζηνηρεία ηνπο καζεηέο ψζηε λα κπνξνχλ λα επηιχζνπλ ηηο εθάζηνηε δξακαηηθέο θαηαζηάζεηο, π.ρ. ηελ θξίζηκε ζηηγκή κπνξεί λα εηζάγεη έλα ηειεθσληθφ ζάιακν θαη λα δηεπθνιχλεη ηελ πινθή. Δπίζεο ππάξρνπλ ηερληθέο θαη αζθήζεηο ζην εθπαηδεπηηθφ δξάκα πνπ ππνβνεζνχλ ζηνρεπκέλα ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο. Ο Kempe γηα παξάδεηγκά πξνηείλεη ζηνπο καζεηέο κε δπζθνιίεο ζηε γιψζζα θαη ην ιφγν λα ππνδχνληαη «ηνπο αλζξψπνπο πνπ». Έηζη θαηά θάπνηνλ ηξφπν νη καζεηέο αλαγθάδνληαη λα παξάγνπλ απζφξκεην πξνθνξηθφ ιφγν. Κεληξηθή έλλνηα ζην Γξάκα είλαη νη δηαζεκαηηθέο δεμηφηεηεο (cross curricular skills), δειαδή νη δεμηφηεηεο πνπ θαζηζηνχλ ην παηδί έηνηκν λα θαηαθηήζεη ηνπο ζηφρνπο ηνπ αλαιπηηθνχ πξνγξάκκαηνο θαη ην πξνεηνηκάδνπλ λα αλαιάβεη ελεξγφ ξφιν ζηελ θνηλσλία. Πην αλαιπηηθά (Peter, 1995:13-17) είλαη νη εμήο: Δπηθνηλσλία Υξήζε ηεο κε ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο γηα λα επηθνηλσλήζνπλ έλα κήλπκα Άκεζε επηθνηλσλία Καηάιιειε επηθνηλσληαθή ρξήζε Καηαλφεζε θαη ρξήζε ησλ νπηηθψλ αληηπξνζσπεπηηθψλ πιεξνθνξηψλ Δλίζρπζε δηαβάζκαηνο θαη γξαςίκαηνο Αξηζκεηηθή Γεμηφηεηεο πξφβιεςεο, αλάθιεζεο, εθηίκεζεο, ζχγθξηζεο θαη ηαμηλφκεζεο Πξαθηηθέο δεμηφηεηεο πνπ πεξηιακβάλνπλ ρξήκαηα, ρξφλν θαη κεηξήζεηο. Πξφζιεςε κνηίβσλ, ζρεκάησλ, ζέζεσλ, ζρέζεσλ θαη ηζνηήησλ Γεμηφηεηεο ζηελ αληηζηνίρηζε, ηαμηλφκεζε, νκαδνπνίεζε, αιιεινπρία θαη ηελ θαηαγξαθή. Δπίιπζε πξνβιεκάησλ Δπηινγέο θαη ιήςε απνθάζεσλ Καηαλφεζε πσο ε κία δξάζε πξνθαιεί άιιε Γηεξεχλεζε δξαζηεξηνηήησλ Καηαζηάζεηο πνπ απαηηνχλ ζπλεξγαζία Πξνζσπηθέο θαη θνηλσληθέο δεμηφηεηεο Αγσγή πγείαο ίηηζε Έλδπζε Κηλεηηθφηεηα ζην δξφκν Οηθηαθή νηθνλνκία Απηφ-νξγάλσζε Σερλνινγίεο επηθνηλσλίαο Δλίζρπζε ησλ παηδηψλ ψζηε λα ειέγρνπλ φςεηο ηνπ πεξηβάιινληφο ηνπο 35

36 Διαρηζηνπνίεζε επηθνηλσληαθψλ δπζθνιηψλ Γηεπθφιπλζε δεκηνπξγηθφηεηαο Γεμηφηεηεο δηαβάζκαηνο/κειέηεο Γεμηφηεηεο αηζζεηεξηαθνχ ειέγρνπ Γεμηφηεηεο πξνζνρήο πλήζεηεο εξγαζίαο Αιιειεπίδξαζε θαη ζπλεξγαζία Πέξα απφ ηηο θαζαξά γλσζηηθέο δεμηφηεηεο πνπ θαιιηεξγνχληαη κέζα απφ ην Γξάκα, έλα άιιν ζηνηρείν είλαη απηφ πνπ ην θαζηζηά ηδηαίηεξα ρξήζηκν εξγαιείν ζηελ εθπαίδεπζε αηφκσλ κε εηδηθέο καζεζηαθέο αλάγθεο. Σν ζηνηρείν απηφ δελ είλαη άιιν απφ ηελ έληαμε. Ζ ζπκκεηνρή ζηελ νκάδα, ε ζπιινγηθή δξάζε, ε έθζεζε θαη νη θνηλσληθή αιιειεπίδξαζε είλαη απηά πνπ θαζηζηνχλ ην εθπαηδεπηηθφ Γξάκα εληαμηαθή δηαδηθαζία θαη θαη επέθηαζε ππνβνεζά ην άηνκν ηα μεπεξάζεη ην ζηίγκα. Δπηπιένλ θαζαξά γλσζηηθέο ιεηηνπξγίεο, φπσο ε επίιπζε πξνβιεκάησλ θαη ε ιήςε απνθάζεσλ κεηαθέξνληαη ζε έλα κε αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ θαη ε δηαθνξεηηθφηεηα ζθέςεο θαη ζπκπεξηθνξάο εκθαλίδεηαη κε ζεηηθφ πξφζεκν. Μέζσ ηνπ δξάκαηνο ε νκάδα δέλεηαη γχξσ απφ έλα ζθνπφ θαη φια ηα κέιε ππνβνεζνχλ απηφ ην ζθνπφ. Ζ ζπγγέλεηα ηνπ Γξάκαηνο κε ην παηρλίδη ζε έλα ραιαξφ πιαίζην, δειαδή ρσξίο ληθεηέο θαη ρακέλνπο είλαη απηφ πνπ ην δηαθνξνπνηεί απφ άιιεο νκαδηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο είλαη ηα νκαδηθά αζιήκαηα. ε απηφ ην πιαίζην εμειίρζεθε ε παξέκβαζε γηα ηελ έληαμε ηξηψλ παηδηψλ κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο ζηελ νκάδα ησλ ζπλνκειίθσλ ηεο ηάμεο ηνπο. Τπφζεζε: Σα παηδηά ζα δέζνπλ σο νκάδα θαη ζα απνθηήζνπλ αλαγλψξηζε, απνδνρή θαη θηιία κέζα απφ ην Γξάκα. ηφρνη: 1. Να έξζνπλ νη καζεηέο ζε επαθή κε ηηο ζηξαηεγηθέο ηνπ Γξάκαηνο θαη ην Θέαηξν 2. Να επηθνηλσλνχλ θαη λα αιιειεπηδξνχλ θαιχηεξα κεηαμχ ηνπο (ρσξίο απνθιεηζκνχο ή βία). 36

37 Ζ. Μεθοδολογύα Μέζνδνο ζπιινγήο δεδνκέλσλ: πκκεηνρηθή παξαηήξεζε θαη θαηαγξαθή Γηάξθεηα Παξέκβαζεο: 3 ψξεο ηε βδνκάδα, ζηελ ψξα ηεο Δπέιηθηεο Εψλεο γηα 15 ζπλαληήζεηο. Γείγκα-χλζεζε παηδηψλ: 15 παηδηά Α Γεκνηηθνχ Ζ Α ηάμε ηνπ Γεκνηηθνχ απνηειεί κία δχζθνιε κεηαβαηηθή πεξίνδν ζηε δσή ησλ παηδηψλ. Δίλαη ε πξψηε επαθή κε ην νξγαλσκέλν ζρνιηθφ πιαίζην πνπ ζα δηαηεξεζεί γηα ηα επφκελα ρξφληα. Ζ ζπγθεθξηκέλε νκάδα έρεη ηελ ηδηαηηεξφηεηα φηη πεξηιακβάλεη έλα παηδί ζην θάζκα ηνπ απηηζκνχ (Γαλαφο), ην πξψην πνπ έξρεηαη ζην ζρνιείν. πλνιηθά απφ ην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ππήξρε έλα κνχδηαζκα, ελψ νη δάζθαινη θαη ε δηεχζπλζε πξνζπάζεζαλ λα απνηξέςνπλ ηνπο γνλείο λα εγγξάςνπλ ην καζεηή ζην ζρνιείν επηζεκαίλνληαο φηη δελ ππάξρεη ηκήκα έληαμεο. Οη γνλείο επέκεηλαλ θαη βάζηζαλ ηελ επηρεηξεκαηνινγία ηνπο ζηελ πξφηαζε ηνπ ΚΔΓΓΤ γηα παξάιιειε ζηήξημε θαη φρη γηα ηκήκα έληαμεο. Σν παηδί ππνζηεξίδεηαη απφ ηδησηηθή παξάιιειε ζηήξημε απφ ηελ πξψηε κέξα ζρνιείνπ. Παξάιιεια κε ην Γαλαφ, ηελ πξνζνρή ησλ δαζθάισλ θέληξηζε ν Λέαλδξνο, καζεηήο ραξαθηεξηζκέλνο απφ ην λεπηαγσγείν σο δχζθνιν παηδί. Ο Λέαλδξνο κνηάδεη ζα λα κελ θαηαιαβαίλεη ηη ζπκβαίλεη ζην ζρνιείν. Γελ αληαπνθξίλεηαη νχηε ζε βαζηθέο ξνπηίλεο, φπσο ην φηη κπαίλνπκε ζηελ ηάμε κε ην ρηχπεκα ηνπ θνπδνπληνχ. εκαληηθφηεξε δπζθνιία είλαη ε επηζεηηθφηεηα ηνπ Λέαλδξνπ. Γε δηζηάδεη λα ρηππήζεη ηα παηδηά θαη φηαλ εξσηάηαη εάλ φλησο ηα ρηχπεζε απαληά κε θπζηθφηεηα φηη ηνλ εθλεχξηζαλ θαη γη απηφ ηα ρηχπεζε. Παξφιν πνπ έρνπλ γίλεη ζπζηάζεηο επαλεηιεκκέλσο, ν Λέαλδξνο θαίλεηαη λα κελ αιιάδεη ηαθηηθή. Σα παηδηά δελ ηνλ ζέινπλ ζηελ παξέα ηνπο θαη νη δάζθαινη ζπρλά ηνλ βάδνπλ ηηκσξία γηα λα ζπλερίζνπλ ην κάζεκά ηνπο. Δπφκελε δπζθνιία είλαη νη δχν εθπαηδεπηηθνί ζηελ ηάμε. Ζ δαζθάια ηεο γεληθήο εθπαίδεπζεο δελ είρε αληηκεησπίζεη ζην παξειζφλ παηδί κε εηδηθέο εθπαηδεπηηθέο αλάγθεο, νχηε δεχηεξν εθπαηδεπηηθφ εηδηθήο αγσγήο ζηελ ηάμε ηεο. ην εμήο γηα λα γίλεηαη ε δηάθξηζε εθπαηδεπηηθόο ζα νλνκάδεηαη ε γξάθνπζα θαη εηδηθή παηδαγσγφο πνπ βξίζθεηαη ζην ζρνιείν σο ηδησηηθή παξάιιειε ζηήξημε γηα ην Γαλαφ θαη δαζθάια ε δαζθάια ηεο ηάμεο Α2, γεληθήο αγσγήο. Οη καζεηέο ζηφρνο: Γαλαόο, αγφξη κε απηηζκφ (κε δηάγλσζε), Άξγνο, αγφξη κε δηαηαξαρή ιφγνπ (δελ ππάξρεη πξφζβαζε ζηε δηάγλσζε, παξαθνινπζείηαη απφ ινγνζεξαπεχηξηα κφλν, ηδηαίηεξα λεπξηθφ θαη αργσκέλν), 37

38 Λέαλδξνο, αγφξη κε Τπεξθηλεηηθφηεηα, επηζεηηθφηεηα θαη πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο (ρσξίο δηάγλσζε αιιά κε ζχζηαζε απφ ην λεπηαγσγείν σο παηδί απείζαξρν, κε ζθαζηαξρείν θιπ) Οη καζεηέο: 1. Αγάπε 2. Άλλα 3. Άξγνο 4. Γαλαφο 5. Έιιε 6. Εάκπε 7. Λέαλδξνο 8. Λίδα 9. Μάλνο 10. Μήηξνο 11. Πάλνο 12. ακ 13. ηκφλε 14. νι 15. Φέληα Απφ ην λεπηαγσγείν: Αγάπε, Λέαλδξνο, Φέληα, Λίδα, Άξγνο, νι, Αλίηα, ηκφλε Εάκπε, ακ, Μάλνο, ζε δηπιαλφ ηκήκα Πάλνο, Μήηξνο, ζε δηπιαλφ ηκήκα Έιιε, ζε άιιε γεηηνληά Γαλαφο, ζε ηδησηηθφ λεπηαγσγείν Γηα ηελ απνηχπσζε ηνπ θνηλσληνγξάκκαηνο πνπ αθνινπζεί θαη ηνπ πξνθίι ησλ καζεηψλ, ρξεζηκνπνηήζεθε ε παξαηήξεζε ζην δηάιεηκκα θαη νη απαληήζεηο ησλ παηδηψλ ζηελ εξψηεζε: πνηνη είλαη νη δύν θαιύηεξνί ζνπ θίινη; Πξνθίι ησλ καζεηψλ: 1. Αγάπε Δίλαη ην πξψην παηδί ηεο νηθνγέλεηαο. Ζ κεηέξα δειψλεη πσο ζην ζπίηη είλαη πνιχ απαηηεηηθή θαη ζπλέρεηα ηζαθψλεηαη κε ηε κηθξή ηεο αδειθή. ην ζρνιείν θαίλεηαη πνιχ γιπθηά. Αγαπά πνιχ ην Γαλαφ θαη ε θαιχηεξή ηεο θίιε είλαη ε Λίδα, ηελ νπνία δε ζέιεη λα κνηξάδεηαη. Αλ θαη είλαη καδί απφ ην λεπηαγσγείν, ηζαθψλνληαη ζπλέρεηα θαη ιέεη ε κία ζηελ άιιε πσο δελ ηελ έρεη θίιε θαη θιαίλε. Αλά δηαζηήκαηα δε κηιάλε θαη δελ παίδνπλ καδί. 2. Αλίηα Ζ Αλίηα είλαη ε κεγάιε αδειθή ηεο νηθνγέλεηαο, έρεη κία κηθξφηεξε αδειθή ζην λεπηαγσγείν θαη έλαλ αδειθφ πνπ δελ έρεη ρξνλίζεη. Έρεη γελλεζεί ζηελ Αιβαλία, ελψ δελ είλαη πνιιά ρξφληα ζηελ Διιάδα. Οη γνλείο ηεο κηινχλ ζπαζηά Διιεληθά θαη ε γιψζζα ηνπ ζπηηηνχ είλαη ηα Αιβαληθά. Ζ Αλίηα θάλεη θάπνηα ιάζε ζηνλ πξνθνξηθφ ηεο ιφγν, φρη φκσο ηδηαίηεξα ζνβαξά. Γελ αλαθέξεη πνηέ φηη είλαη απφ ηελ Αιβαλία, δε ιέεη νχηε ιέμε ζηα Αιβαληθά κε ελήιηθεο κπξνζηά, νχηε φηαλ ηεο δεηήζεθε. Φαίλεηαη σζηφζν ηδηαίηεξα θνηλσληθή, ζα λα είλαη κέζα ζ φια. Δίλαη πνιχ δξαζηήξηα θαη πάληα ρακνγειαζηή. 38

39 3. Άξγνο Απφ ηελ πξψηε κέξα ηνπ ζην ζρνιείν ν Άξγνο ραξαθηεξίδεηαη γηα ην έληνλν άγρνο ηνπ. Αθφκα θαη ε αλάζα ηνπ βγαίλεη θνθηά θαη βηαζηηθά. ε θάζε ηη πνπ πξνηείλεηαη ε πξψηε ηνπ απζφξκεηε απάληεζε είλαη φρη. Αθφκα θαη ζηηο εθδξνκέο δε ζέιεη λα έξρεηαη. Χζηφζν θάπνηεο θνξέο βιέπεη ηε δξαζηεξηφηεηα θαη ζπκκεηέρεη θη απηφο. Εσγξαθίδεη πνιχ θαιά, αιιά ζηελ αλάγλσζε άγλσζηνπ θεηκέλνπ απνηπγράλεη. Γε δηζηάδεη λα δείξεη θπξίσο ηνλ Λέαλδξν, κε ηνλ νπνίν είλαη θίινη αιιά ηζαθψλνληαη θαη θαηά θαηξνχο δειψλεη φηη δελ ηνλ αληέρεη. Ζ κεηέξα έρεη αλαθέξεη ζηε δαζθάια ηεο ηάμε ηνπ φηη παξαθνινπζεί ινγνζεξαπεία. 4. Γαλαόο Ο Γαλαφο βξίζθεηαη ζην θάζκα ηνπ απηηζκνχ. Δίλαη ν κεγάινο αδειθφο. Ζ αδειθή ηνπ είλαη ηξηψλ εηψλ. Δίλαη αγαπεηφο ζην ζρνιείν, ηφζν ζηνπο δαζθάινπο φζν θαη ζηα παηδηά, θπξίσο επεηδή είλαη πνιχ ηξπθεξφο θαη ραξνχκελνο. Γε ιείπνπλ νη ζηηγκέο πνπ ηα παηδηά δελ ηνλ ζέινπλ γηαηί ηνπο ραιάεη ην παηρλίδη. Απηνί πνπ θπξίσο δειψλνπλ πσο δελ ηνλ ζέινπλ είλαη ν Άξγνο θαη ν Λέαλδξνο πνπ δείρλεη λα ηνλ δειεχεη. Ο Γαλαφο ζπκπαζεί πην πνιχ ηνλ Μάλν θαη θαη επέθηαζε θαη ηνλ Πάλν θαη κάιινλ ηνπ αξέζεη ε Φέληα. Ζ θαιχηεξή ηνπ θίιε απφ ηα θνξίηζηα είλαη ε Αλίηα, πνπ παίδεη καδί ηνπ ζπρλά. 5. Έιιε Ζ Έιιε έρεη έλα αδειθφ έλα ρξφλν κεγαιχηεξν ζην ίδην ζρνιείν. Δίλαη ε θαιχηεξε καζήηξηα ηεο ηάμεο θαη φια ηα παηδηά ηελ αγαπάλε. Παίδεη θάπνηεο θνξέο θαη κε ηα αγφξηα. Κάλεη πνιχ παξέα κε ηε Φέληα αιιά θαίλεηαη λα κελ κπαίλεη κέζα ζηηο ίληξηγθεο ηεο παξέαο ησλ θνξηηζηψλ. 6. Εάκπε Ζ Εάκπε είλαη πνιχ ήζπρε κέζα ζηελ ηάμε αιιά δελ ηζρχεη ην ίδην θαη ζηελ απιή. Αλαθαηψλεη κε ςέκαηα, θήκεο θαη απνθάιπςε κπζηηθψλ φιε ηελ ηάμε. ηα καζήκαηα είλαη κέηξηα. Θέιεη λα γίλεη θνιιεηή κε ηε Λίδα θαη ζαπκάδεη ηε Φέληα. Έρεη αξθεηά ηηθ κε ηα κάηηα πνπ ελαιιάζζνληαη θαηά θαηξνχο. 7. Λέαλδξνο Ο Λέαλδξνο έρεη έλαλ αδειθφ ζηελ Δ ηάμε. Δίρε ραξαθηεξηζηεί απφ ην λεπηαγσγείν σο αηίζαζν παηδί. Απφ ηελ πξψηε βδνκάδα ζρνιείνπ βγήθε ζηελ πξνζεπρή σο άηαθηνο. ινη νη δάζθαινη έκαζαλ ακέζσο ην φλνκά ηνπ θαη ηνπ έθαλαλ φιε ηελ ψξα παξαηεξήζεηο. πρλά βξίζθεηαη ζην πάησκα, θάλεη γθξηκάηζεο, δελ παίδεη κε θαλφλεο, ρεηξνδηθεί. Οη γνλείο ηνπ είλαη εθπαηδεπηηθνί θαη ε κεηέξα ηνπ είλαη πξνζσπηθή θίιε κε ηε δαζθάια ηελ ηάμεο, γεγνλφο πνπ νδήγεζε ηε δαζθάια λα αλαιάβεη πξνζσπηθά ηελ πεξίπησζε ηνπ Λέαλδξνπ. Απηή ε ελαζρφιεζε θαηέιεμε ζε εμάξηεζε. Ο Λέαλδξνο πεγαίλεη θαη παίξλεη απφ ην ρέξη ηε δαζθάια θάζε θνξά απφ ην γξαθείν ησλ δαζθάισλ, θιαςνπξίδεη ζε θάζε επθαηξία γηα λα ηνπ γίλνπλ ηα 39

40 ραηίξηα, ελψ θάλεη πξάκαηα πνπ ζα ηελ επραξηζηήζνπλ, φπσο λα κέλεη κέζα ζην δηάιεηκκα γηα λα ηαθηνπνηεί ηελ ηάμε. Δπίζεο δειεχεη θαη κηκείηαη ην Γαλαφ. 8. Λίδα Ζ Λίδα ζπγθαηαιέγεηαη ζηηο δεκνθηιείο θίιεο. Δίλαη ην κφλν κνλαρνπαίδη ηεο ηάμε. Οη γνλείο ηεο έρνπλ ρσξίζεη, ν παηέξαο ηεο δηακέλεη ζην εμσηεξηθφ. Σζαθψλεηαη αξθεηά κε ηελ Αγάπε θαη βάδνπλ θαη νη δχν ηα θιάκαηα. Γεληθά είλαη πξφζπκε, πξνζηηή θαη επράξηζηε. 9. Μάλνο Ο Μάλνο είλαη ην κεζαίν παηδί. Ζ κηθξή ηνπ αδειθή πάεη ζην ζπζηεγαδφκελν λεπηαγσγείν θαη ν κεγάινο ηνπ αδειθφο ζηελ Δ ηάμε. Δίλαη πνιχ ζπγθξνηεκέλνο θαη ηαθηηθφο. Μαδί κε ηελ Έιιε είλαη ν θαιχηεξνο καζεηήο ηνπ ζρνιείνπ. Έρεη ραξαθηεξηζηεί ζε πξνεγνχκελα πξνγξάκκαηα σο ν θαιχηεξνο θίινο. 10. Μήηξνο Ο Μήηξνο δίλεη ηελ εληχπσζε παηδηνχ ζηα φξηα ηεο παξακέιεζεο. Έξρεηαη γηα κέξεο πνιιέο ρσξίο λα έρεη θάλεη κπάλην. Γελ ηνπ έρνπλ αγνξάζεη καξθαδφξνπο απφ ηελ αξρή ηεο ρξνληάο. Αληίζεηα απφ πέξπζη θάλεη ηδηαίηεξα γαιιηθψλ. Ο Μήηξνο είλαη εληαγκέλνο ζηελ νκάδα. Δίλαη ν πξψηνο πνπ ζα θάλεη παξέα κε ηνλ ππξήλα ησλ αγνξηψλ. 11. Πάλνο Ηδηαίηεξα αγαπεηφο ζην ζρνιείν ιφγσ ηεο νηθνγέλεηάο ηνπ θαη ηνπ κεγάινπ ηνπ αδειθνχ πνπ πεγαίλεη ζηελ Γ. ηελ ηάμε ηνπ είλαη ν πην δεκνθηιήο. ινη ζέινπλ αλ ηνλ θάλνπλ παξέα. Δίλαη πάληα ν αξρεγφο ζηελ νκάδα. Παίδεη πνιχ θαιφ πνδφζθαηξν θαη ηξέρεη πην γξήγνξα απ φινπο. πρλά παξεμεγείηαη θαη κνπηξψλεη, θπξίσο φηαλ νη δάζθαινη δελ ηνπ θάλνπλ ην ραηίξη ή φηαλ ράλεη, θαη ηα δχν πξάκαηα ζπάληα! Αγαπάεη ηε Φέληα θαη θνιιεηφο ηνπ θίινο είλαη ν Μάλνο. Πεξπαηάλε ζπρλά αγθαιηά θαη παίδνπλ καδί ζε θάζε δηάιεηκκα. 12. ακ Ο ακ είλαη ν ηξίηνο ζηνλ ππξήλα ηεο παξέαο ησλ αγνξηψλ. Δίλαη απφ ηελ Αιβαλία θαη έρεη έλα αδειθάθη πνπ δελ έρεη ρξνλίζεη αθφκα. Αξθεηέο θνξέο πεηζκψλεη θαη δελ θάλεη πίζσ. Κάζεηαη κνπηξσκέλνο θαη βάδεη ηα θιάκαηα. ηε γπκλαζηηθή παίδεη κπάια κε ηνλ Μάλν θαη ηνλ Πάλν. 13. ηκόλε Ζ ηκφλε είλαη απφ ηε Γεσξγία, αιιά έρεη γελλεζεί ζηελ Διιάδα. Δίλαη έληνλνο ραξαθηήξαο, θάπσο εθθεληξηθή, θαη ζπρλά ιέεη ςέκαηα. ιεο ηεο νη ηζηνξίεο έρνπλ σο ζέκα ηελ νηθνγέλεηά ηεο θαη ηνλ κηθξφ ηεο αδειθφ. Μπνξεί λα αλαθέξεη πσο ην κάζεκα ην έγξαςε ζην ζπίηη 40 θνξέο! Γελ είλαη απφ ηα πην δεκνθηιή θνξίηζηα ηεο ηάμεο, φκσο δε θαίλεηαη λα ηελ ελνριεί απηφ, φπσο ελνριεί ηε Εάκπε πνπ πξνζπαζεί λα εληαρζεί ζηελ νκάδα κε θάζε ηξφπν. 40

41 14. νι Ζ νι είλαη επίζεο απφ ηελ Αιβαλία γεγνλφο πνπ ηνλίδεη ε ίδηα ζε θάζε επθαηξία. Ήηαλ ζην ίδην λεπηαγσγείν κε ηελ Αγάπε θαη ηε Λίδα, φκσο βγήθε εθηφο νκάδαο θνξηηζηψλ. Σν γεγνλφο απηφ εληζρχζεθε απφ θάπνηα πξνβιήκαηα πγείαο πνπ ηελ θξάηεζαλ κέζα ζην δηάιεηκκα θαη ηελ γπκλαζηηθή. Ζ νι έρεη παξαπνλεζεί αξθεηέο θνξέο φηη είλαη κφλε ηεο, φηη δελ έρεη θίινπο θαη φηη δελ ηελ παίδνπλ. 15. Φέληα Ζ Φέληα είλαη ε πην δεκνθηιήο ηεο ηάμεο. Έρεη κία αδειθή δπν ρξφληα κεγαιχηεξε. Φαίλεηαη λα αγαπάεη θη απηή ηνλ Πάλν. Σα θνξίηζηα ηε δσγξαθίδνπλ ζηηο δσγξαθηέο ηνπο θαη ηεο θάλνπλ δψξα. Δίλαη αλνηρηή θαη ζπάληα ηζαθψλεηαη νι Αλίηα ηκφλε Φέληα Εάκπε Έιιε Λίδα Αγάπε Δηθόλα 3, θνηλωληόγξακκα νκάδαο θνξηηζηώλ 41

42 Γαλαφο Άξγνο ακ Πάλνο Μάλν ο Μήηξνο Λέαλδξνο Δηθόλα 4, θνηλωληόγξακκα νκάδαο αγνξηώλ Μέζα ζε κηα δξακαηηθή ελφηεηα νη καζεηέο (Shaw in McCaslin, 1981:73) a) Αλαθαινχλ θαη ρξεζηκνπνηνχλ ηε γλψζε θαη ηελ εκπεηξία ηνπο γηα λα ηνλψζνπλ ηελ θαηαλφεζή ηνπο θαη λα επηθνηλσλήζνπλ ηε γλψζε ηνπο θαη λα βγάινπλ ζπκπεξάζκαηα ζρεηηθά κε φ,ηη είλαη άγλσζην b) Να θαληαζηνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο, θάπνηνλ άιιν ή θάηη άιιν λα αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα. c) Να ζρεηίδνληαη θαη λα αιιειεπηδξνχλ κε άιινπο. d) Να αλαιχνπλ ελαιιαθηηθέο πξνηάζεηο θαη λα παίξλνπλ απνθάζεηο. e) Να εμεξεπλνχλ, λα αλαπηχζζνπλ θαη λα εθθξάδνπλ ηδέεο θαη ζπλαηζζήκαηα κέζσ ηεο ππνθξηηηθήο. f) Να αμηνινγνχλ ηα απνηειέζκαηα ησλ ελεξγεηψλ ηνπο. Αθνινπζεί ε παξνπζίαζε ηνπ πξνγξάκκαηνο πνπ εθαξκφζηεθε, απφ ηελ πξψηε ζπλάληεζε σο ηελ παξάζηαζε. Σν πξφγξακκα βαζίζηεθε ζηηο αξρέο πνπ αλαθέξνληαη άλσζελ. Γηα θάζε ζπλάληεζε θαηαγξάθνληαη νη αζθήζεηο πνπ δφζεθαλ θαη νη παξαηεξήζεηο ηεο εθπαηδεπηηθνχ γηα ηελ ηάμε σο ζχλνιν, αιιά θαη γηα ηα παηδηά-ζηφρνο. 42

43 Η. Εφαρμογό Προγρϊμματοσ Παρϋμβαςησ Θεαηξηθή Παξάζηαζε Χξηζηνπγέλλσλ 1 ε ζπλάληεζε ηφρνο: ηα παηδηά λα δέζνπλ σο νκάδα. Να αληηιεθζνχλ πσο γηα λα πεηχρεη απηφ πνπ θάλνπλ πξέπεη λα δξάζνπλ φινη καδί. 1. Δηζαγσγηθή ζπδήηεζε γηα ην πιαίζην 2. Γλσξηκία ζε θχθιν. Αθνχ ζπζηεζνχκε ιέγνληαο θάπνηα βαζηθά ζηνηρεία γηα ηνλ εαπηφ καο πεηάκε ην κπαιάθη ζε θάπνηνλ ιέγνληαο ην φλνκά ηνπ (αλίρλεπζε ηεο δπλακηθήο ηεο νκάδαο). 3. Κφκπνη. Σα παηδηά βάδνπλ φια καδί ζην θέληξν ηα ρέξηα ηνπο θαη πηάλνπλ φπνην ρέξη βξνπλ. ηε ζπλέρεηα πξνζπαζνχλ λα ιπζνχλ ρσξίο λα αθήζνπλ ηα ρέξηα ηνπο. 4. Υσξηζκφο ζε ρξσκαηηζηέο νκάδεο. ια ηα παηδηά έρνπλ κηα ρξσκαηηζηή βνχια ζηελ πιάηε ηνπο, θφθθηλε, πξάζηλε, θίηξηλε ή κπιε. Οη ζπκκαζεηέο ηνπο θαζνδεγνχλ ζε πνηα ρξσκαηηθή νκάδα αλήθνπλ ρσξίο λα ηνπο πνπλ επζέσο ην ρξψκα. 5. Μνπζηθά γφλαηα. Ζ άζθεζε είλαη ζαλ ηηο κνπζηθέο θαξέθιεο κφλν πνπ φπνηνο δελ έρεη θαξέθια θάζεηαη ζηα γφλαηα άιινπ παηδηνχ. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Σα παηδηά ράξεθαλ πνιχ γηα ην πξφγξακκα. Σνπο άξεζε ε ηδέα φηη ζα παίμνπκε θαη ζα έρνπλ ηελ επθαηξία λα ζεθσζνχλ απφ ηηο θαξέθιεο ηνπο. ηελ πξψηε άζθεζε κε ην κπαιάθη ζηνλ θχθιν ζπλήζσο ην έξηρλαλ εθεί ζηα παηδηά ζε παηδηά ηνπ ίδηνπ θχινπ. Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ην κπαιάθη ην πήξαλ νη: Λίδα, Έιιε, Φέληα, Πάλνο. Με παξφηξπλζε ηνπ δαζθάινπ ην έξημαλ ζε φια ηα παηδηά. Ο Γαλαφο ρξεηαδφηαλ ζπλέρεηα ππνζηήξημε. Γελ έρεη κάζεη λα πηάλεη αθφκα ηελ κπάια, θαζψο δελ κπνξεί λα ηελ αθνινπζήζεη κε ην βιέκκα ηνπ. Ο Λέαλδξνο αξθεηέο θνξέο έπεθηε ζην πάησκα. ηελ επφκελε άζθεζε ηα παηδηά δπζθνιεχηεθαλ θαη ν Άξγνο θαηεγνξνχζε ηνλ Λέαλδξν, νπνίνο άθελε ηα ρέξηα ηνπ γηα λα δηεπθνιχλεη ην ιχζηκν θαη έηζη ηα κπέξδεπε πεξηζζφηεξν. Ο Γαλαφο ήηαλ ελζνπζηαζκέλνο θαη ήζειε λα ρνξνπεδάεη. Ο Άξγνο δελ ήζειε λα δψζεη ρέξηα κε ηνλ Γαλαφ. Σειηθά ρσξίζηεθαλ ζε δχν νκάδεο, έπαημαλ ηνπο θφκπνπο, είδαλ πσο γίλεηαη θαη κεηά μαλαελψζεθαλ ζε κία κεγάιε νκάδα θαη ιχζεθαλ. Γηα ηελ επφκελε άζθεζε κε ηηο νκάδεο ππήξμε ε πξφβιεςε ν Γαλαφο λα είλαη κε ηε ηκφλε, ηε νι θαη ηελ Αλίηα, νη νπνίεο ηνλ βνεζνχλ θαη ζέινπλ λα είλαη καδί ηνπ. Ζ Έιιε ήηαλ καδί κε ηνλ Μάλν θαη ηνλ Μήηξν, ε Φέληα κε ηελ Αγάπε θαη ηνλ ακ, ν Πάλνο κε ηε Λίδα, ηνλ Άξγνο θαη ηνλ Λέαλδξν. Γελ έιεηςαλ ηα παξάπνλα, θαζψο ηα παηδηά ήζειαλ λα είλαη κε ηνπο θίινπο ηνπο. Ζ ηειεπηαία άζθεζε ζπλνδεχηεθε απφ γέιηα, σζηφζν θαη πάιη ππήξμαλ νη πεξηπηψζεηο πνπ ηα παηδηά δελ ήζειαλ θάπηνλ ζηα γφλαηά ηνπο. Έηζη ε Εάκπε έδησμε ηελ Αγάπε, ελψ ν Άξγνο δελ άθελε θαλέλαλ λα θάηζεη καδί ηνπ. 43

44 Ζ ζπκκεηνρή ησλ παηδηψλ δηακνξθψζεθε σο εμήο: Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 5, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 1ε 2ε ζπλάληεζε ηφρνο: Σα παηδηά λα δνπλ ηε δηαθνξεηηθφηεηα, πσο ν θαζέλαο είλαη μερσξηζηφο θαη εθθξάδεηαη κνλαδηθά. Να απνθηήζνπλ δεζκνχο εκπηζηνζχλεο. 1. Κηλεηηθφ δέζηακα. Αζθήζεηο θηλεηηθέο ζε θχθιν κε παηγληψδε ηξφπν. Ξππλάσ, ηεληώλνκαη θαη ςειώλσ, ςειώλσ ςειώλσ όζν πην πνιύ κπνξώ. Μεηά ην κεηαληώλσ θαη μαλαπέθησ γηα ύπλν 2. Παηρλίδηα ζε θχθιν. ηε κέζε ηνπ θχθινπ είλαη έλα αληηθείκελν θαη ηξέρνπλ λα ην πηάζνπλ φζνη έρνπλ θάηη ην δηαθνξεηηθφ, π.ρ. φζνη θνξνχλ γπαιηά, φζνη γξάθνπλ κε ηα αξηζηεξφ, φζνη θνξνχλ θνπθνχια θ.ν.θ. 3. ήθσκα ςειά. Σα παηδηά είλαη ρσξηζκέλα ζηηο νκάδεο ηνπο. ιε ε νκάδα ζεθψλεη έλα παηδί μαπισκέλν κέρξη πάλσ θαη κεηά ην θαηεβάδεη απαιά. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: ε θάζε ζπλάληεζε ζα ππάξρεη ζηελ αξρή θηλεηηθφ δέζηακα ζε θχθιν, φπνπ ηα παηδηά εηζάγνληαη αξρίδνπλ λα θηλνχληαη, λα ελεξγνπνηνχλ ην ζψκα ηνπο πνπ παίδεη ηνλ θπξίαξρν ξφιν ζην δξάκα θαη απηφ κέζα απφ κία αθήγεζε πνπ δίλεη ζην ζψκα ην ξφιν ηνπ ζπκβφινπ ή ηεο αλαπαξάζηαζεο. Ζ επφκελε άζθεζε βνεζάεη λα παηδηά λα αλαγλσξίζνπλ θνηλά ζεκεία θαη δηαθνξέο κεηαμχ ηνπο. Δπηθεληξψλνληαη ζηνλ αλ έρνπλ ηηο ηδηφηεηεο πνπ αλαθέξεη ν ζπληνληζηήο θαη αληηιακβάλνληαη ηνλ εαπηφ ηνπο ζε ζρέζε κε ηνπο άιινπο βάζεη απηψλ ησλ ηδηνηήησλ. Απφ πνιχ απιέο νδεγίεο, φπσο όπνηνο θνξάεη θόθθηλε κπινύδα, ζε πην ζχλζεηεο θαη πξνζσπηθέο, φπσο όπνηνο δε γελλήζεθε ζηελ Διιάδα, όπνηνο ηζαθώλεηαη κε ηνλ αδειθό ηνπ, όπνηνο αγαπά ηα καζεκαηηθά. Σα παηδηά βιέπνπλ φηη είλαη φκνηνη ζε πνιιά θαη δηαθνξεηηθνί ζε άιια. Κάπνηεο θνξέο, φηαλ έλαο δελ έηξερε 44

45 ζην θέληξν, νη δηπιαλνί ηνπ ηνλ ξσηνχζαλ γηαηί. Π.ρ. ν Μάλνο δελ έηξεμε ζηελ νδεγία όπνηνο ηζαθώλεηαη κε ηνλ αδειθό ηνπ, θαη ν Πάλνο ηνλ ξσηνχζε γη απηφ. Δπίζεο ζηελ νδεγία όπνηνο δε γελλήζεθε ζηελ Διιάδα έηξεμε ε Λίδα, γεγνλφο πνπ δελ ην πεξίκελαλ ηα άιια παηδηά, έηζη ηε ξψηεζαλ θαη έκαζαλ πσο γελλήζεθε ζηε Γεξκαλία θαη πσο ν παηέξαο ηεο δεη αθφκα εθεί θαη κηιάλε κέζσ skype. Ζ ηειεπηαία άζθεζε είλαη άζθεζε εκπηζηνζχλεο. Σα παηδηά πξέπεη λα εκπηζηεπηνχλ ηα άιια παηδηά λα ηνπο ζεθψζνπλ ςειά θαη λα ηνπο θαηεβάζνπλ πάιη θάησ. Ο Άξγνο αξλήζεθε λα ζεθσζεί, αλ θαη ζπκκεηείρε κε ραξά ζην ζήθσκα άιισλ παηδηψλ. Ο Γαλαφο ράξεθε πνιχ, δήηεζε λα ζεθσζεί δχν θνξέο ελψ έδεημε ηδηαίηεξε ζνβαξφηεηα φηαλ θξαηνχζε θαη ζήθσλε άιινπο. Ζ νι ήηαλ ε κφλε πνπ ην αληηκεηψπηζε πην ραιαξά θαη νη θηλήζεηο ηεο ήηαλ άηζαιεο θαη απφηνκεο. ηαλ ζεθψζεθαλ ε Φέληα θαη ε Λίδα, φινη ήζειαλ λα ηηο ζεθψζνπλ εθείλνη. Αθνινχζεζε ζπδήηεζε κε ηα παηδηά γηα ην ηη κπνξνχκε λα θάλνπκε κφλνη καο θαη ηη κπνξνχκε φινη καδί Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 6, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 2ε 3 ε ζπλάληεζε ηφρνο: Να αλαθαιχςνπλ ηα εθθξαζηηθά ηνπο εξγαιεία 1. Οκάδεο έθθξαζεο. Οη καζεηέο ρσξίζηεθαλ ζε δχν ζεηξέο αληηθξηζηά. Βάδηδαλ εθθξάδνληαο κε ην ζψκα ηνπο πφηε ζπκφ, πφηε αγάπε, έθπιεμε, αλία θ.ιπ.. Αθνχ παξαηεξήζεθε ε αιιαγή ζην ζψκα αλάινγα κε ην ζπλαίζζεκα, πξνζηέζεθε θαη ιφγνο. 2. Μεραλή ζπλαηζζεκάησλ. Οη καζεηέο ζηηο νκάδεο ηνπο ζρεκάηηζαλ 3 κεραλέο ζπλαηζζεκάησλ κε ην ζψκα ηνπο, γηα ηε ραξά, ηελ αγάπε ηε ζιίςε θαη ην ζπκφ. 45

46 3. Μαζάδ παξακπζηνχ. Ζ δξάζε ζην γπκλαζηήξην έθιεηζε κε ηα παηδηά λα θάζνληαη ην έλα αλάκεζα ζηα πφδηα ηνπ άιινπ ζρεκαηίδνληαο κηα γξακκή θαη λα θάλνπλ καζάδ ζηνλ κπξνζηηλφ ηνπο αλάινγα κε ηελ αθήγεζε ηνπ παξακπζηνχ: Ήηαλ θάπνηε έλα δάζνο ζην νπνίν ην νπνίν θώηηδε ν ήιηνο. Έζηειλε ηηο αθηίλεο ηνπ θαη ηε δεζηαζηά ηνπ ζε όιν ηα δεληξάθηα ηνπ δάζνπο. Τα δσάθηα έλα έλα έβγαηλαλ λα απνιαύζνπλ ηελ σξαία κέξα θαη λα παίμνπλ. Η ρειώλα, ν ιαγόο, ε ηίγξεο, ην ιηνληάξη, ν ειέθαληαο, ην θηδάθη. Όκσο μαθληθά άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη ζύλλεθα ζηνλ νπξαλό. Τα ζύλλεθα όιν θαη πύθλσλαλ θαη γέκηδαλ ηνλ νπξαλό. Άξρηζε λα ξίρλεη κεξηθέο ςηράιεο. Οη ςηράιεο γίλνληαλ πην πνιιέο θαη πην πνιιέο πνπ γηλαλ βξνρή. Καη ε βξνρή κπόξα όκσο θαη ε κπόξα κεηά από ιίγε ώξα θόπαζε, μαλάγηλε βξνρή, κεηά ςηράιεο, κέρξη πνπ ζηακάηεζε ηειείσο. Τα ζύλλεθα άξρηζαλ θη απηά λα θεύγνπλ από ηνλ νπξαλό θαη βγήθε πάιη ν ήιηνο λα δεζηάλεη όιν ην δάζνο θαη ηα ζηεγλώλεη ην κνπζθεκέλν ρώκα. Τα δσάθηα βγήθαλ πάιη από ηηο θσιίηζεο ηνπο. Η ρειώλα, ν ιαγόο, ε ηίγξεο, ην ιηνληάξη, ν ειέθαληαο, ην θηδάθη βγήθαλ έμσ θαη άξρηζαλ πάιη λα παίδνπλ. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Ζ πξψηε άζθεζε ήηαλ ηδηαίηεξα ρξήζηκε ζηνλ Γαλαφ, ν νπνίνο δελ εθθξάδεη φια ηα ζπλαηζζήκαηα κε ηηο εθθξάζεηο ηνπ. Κάζε θνξά πνπ θάηη ηνλ δπζαξεζηεί βάδεη ηα θιάκαηα, ρσξίο δηαβαζκίζεηο. Θα κπνξνχζακ έλα πνχκε πσο θπξηαξρεί απνιπηφηεηα ζηηο αληηδξάζεηο ηνπ. Υνξνπεδάεη θαη γειά φηαλ ραίξεηαη, βάδεη ηα θιάκαηα θαη ρηππηέηαη φηαλ ζηελνρσξηέηαη. ινη νη καζεηέο κπήθαλ ζηε δηαδηθαζία λα αλαζηνραζηνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο θαη ην ζψκα ηνπο ζηηο δηάθνξεο θαηαζηάζεηο. Παξαηεξνχζαλ ηνπο άιινπο θαη ηνλ εαπηφ ηνπο θαη έδηλαλ νδεγίεο γηα ην πψο δειψλνληαη θαιχηεξα νη δηάθνξεο ζπλαηζζεκαηηθέο θαηαζηάζεηο. Ο Λέαλδξνο θαη ν Άξγνο ήζειαλ λα θάλνπλ ζπλέρεηα ηνπο ζπκσκέλνπο, ελψ ν Λέαλδξνο επηρείξεζε θαη λα ρεηξνδηθήζεη. Ζ άζθεζε έθιεηζε κε ην θάιεζκα έια καδί κνπ, εθθξάδνληαο ηελ αγάπε. Ζ κεραλή ησλ ζπλαηζζεκάησλ έδσζε ηελ αθνξκή γηα λα γίλεη θνπβέληα ζηελ ηάμε ηνπ ηη επηηξέπεηαη θαη ηη φρη. πδεηήζεθε ε βία θαη ν Λέαλδξνο επεζήκαλε πσο εθείλνο ρηππάεη φηαλ ηνλ εθλεπξίδνπλ. Σν ραιαξσηηθφ καζάδ πνπ αθνινχζεζε βνήζεζε ηα παηδηά λα δηψμνπλ ηελ έληαζε. 46

47 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 7, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 3ε 4 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα κπνξέζνπλ ηα παηδηά λα ζπλεξγαζηνχλ ζε δπάδεο, λα παξαηεξνχλ θαη λα αθνινπζνχλ ν έλαο ηνλ άιιν, λα ζπληνληζηνχλ. 1. πζηήλσ ην δεπγάξη κνπ. ε δεπγάξηα ην έλα παηδί κηιάεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ ζην άιιν θαη εθείλν κε ηε ζεηξά ηνπ παξνπζηάδεη ην δεπγάξη ηνπ ζηελ νκάδα. Οη ξφινη έπεηηα αληηζηξέθνληαη. 2. Καζξέθηεο. Πάιη ζε δεπγάξηα έλαο έρεη ηελ πξσηνβνπιία θίλεζεο θαη άιινο αθνινπζεί. Υσξίο ιφγηα. Οη ξφινη έπεηηα αληηζηξέθνληαη. 3. Μαγηθή θισζηή. ε δεπγάξηα, ν έλαο νδεγεί ηνλ άιιν απφ κία καγηθή θισζηή, ε νπνία κπνξεί λα είλαη δεκέλε ζηε κχηε ηνπ, ζην δάρηπιν, ζηνλ ψκν θιπ. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Ζ άζθεζε κε ηα δεπγάξηα φπνπ ν έλαο ζπζηήλεη ηνλ άιιν βαζίζηεθε ζηελ ελεξγεηηθή αθξφαζε. Οη καζεηέο κπήθαλ ζε πξνζσπηθέο ιεπηνκέξεηεο άγλσζηεο σο ηφηε ζηελ ηάμε. Δπίζεο νη εξσηήζεηο πνπ δηαηππψζεθαλ έδσζαλ ηξνθή γηα ζπδήηεζε πνπ ζπλερίζηεθε θαη έμσ απφ ην κάζεκα. Ο Γαλαφο δελ θαηάθεξε λα αληαπνθξηζεί ζηελ άζθεζε. Υξεηάζηεθε ηελ ππνζηήξημε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ γηα λα κηιήζεη γηα ηνλ εαπηφ ηνπ. Ζ ηκφλε ππεξέβαιιε γηα ηνλ εαπηφ ηεο θαη είπε ςέκαηα. Κάπνηεο θνξέο ιεηηνχξγεζε ε θαηαζθεπαζηηθή κλήκε θαη ηα παηδηά ζπζηήλνληαο ην δεπγάξη ηνπο πξφζζεζαλ ιεπηνκέξεηεο πνπ θαληάδνληαλ φηη θάλνπλ ηα παηδηά, ηηο νπνίεο φκσο δελ είραλ αλαθέξεη. ηνλ θαζξέθηε ηα δεπγάξηα άιιαμαλ. Απηή ε άζθεζε άξεζε πνιχ ζηα παηδηά πνπ πεηξακαηίζηεθαλ κε ηελ εηθφλα ηεο θίλεζήο ηνπο ζην δεπγάξη ηνπο. Ο Γαλαφο ηα 47

48 θαηάθεξε θαιά, ν Λέαλδξνο φκσο θαη πάιη έπεθηε ζην πάησκα κε απνηέιεζκα ην δεπγάξη ηνπ λα αξλείηαη λα ηνλ αθνινπζήζεη. Ο Άξγνο εμέθξαζε άγρνο θαη αξλήζεθε λα αξρίζεη απηφο λα θαζνδεγεί. ζν θπινχζε ε άζθεζε, βξήθε ην ξπζκφ ηνπ θαη νδήγεζε ην δεπγάξη ηνπ. Ζ ηειεπηαία άζθεζε είρε ζα ζηφρν ηνλ ζπληνληζκφ θαη ηε ζπλεξγαζία. Ο Γαλαφο επηδεηνχζε άκεζε επαθή θαη έηζη κφλν θαηάθεξε λα αληαπνθξηζεί ζηελ άζθεζε. Οη δπάδεο άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ ζαλ απηφλνκεο κνλάδεο πνπ ν έλαο θαζνδεγνχζε θαη ππνβνεζνχζε ηνλ άιιν. Ζ παξέκβαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ κεηψζεθε θαζψο ηα παηδηά ιεηηνπξγνχζαλ κφλα ηνπο. Ίζσο επεηδή ε άζθεζε απαηηνχζε θίλεζε, ν Λέαλδξνο πνπ ήηαλ δεπγάξη κε ην Μάλν θαηάθεξε λα αληαπνθξηζεί θαη λα ζπκκεηέρεη ρσξίο λα απνζπάηαη ή λα πέθηεη ζην πάησκα. Ο Άξγνο ζε δεπγάξη κε ηελ Έιιε ηελ νδήγεζε ζε ηδηαίηεξα πεξίπινθεο θηλήζεηο ηηο νπνίεο δπζθνιεχηεθε λα αθνινπζήζεη, φκσο ηα θαηάθεξε. Φάλεθε ζα λα πεηξακαηίδεηαη κε ηα φξηά ηεο Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 8, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 4ε 5 ε -6 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα εηζαρζνχλ ηα παηδηά ζην ζελάξην. 1. Εέζηακα ζε θχθιν. Κνηηάσ ην ξνιόη κνπ ζην δεμί ρέξη, δελ ην έρσ εθεί, θνηηάσ θαη ην αξηζηεξό ρέξη θαη βιέπσ πσο έρσ αξγήζεη. Αξρίδσ λα θαηεβάδσ ηα πξάκαηα πνπ ρξεηάδνκαη από ηελ αξηζηεξή ληνπιάπα, απηά πνπ ρξεηάδνκαη από ηε δεμηά ληνπιάπα, ηα θνξηώλνκαη θαη αξρίδσ λα ηξέρσ, ηξέρσ, ηξέρσ θαη θηάλσ! Πεξπαηάσ αξγά, θνπξαζκέλνο θαη θνξηνκέλνο, πεξπαηάσ βαξηά, αθήλσ ηα πξάκαηα θάησ θαη μεθνπξάδνκαη, ηηλάδνληαο ηα ρέξηα κνπ θαη ηα πόδηα κνπ. 2. Παηρλίδηα θηλεζηνινγίαο. Σα παηδηά πεξπαηάλε δηαζθνξπηζκέλα ζην ρψξν. Με θάζε ρηχπεκα ηνπο δίλεηαη θαη άιιε εληνιή. Πφηε πεξπαηάλε έηζη ψζηε λα 48

49 κελ μππλήζνπλ θαλέλαλ, πφηε πεξπαηάλε ζαλ λα είλαη κέζα ζε λεξφ, ζαλ λα είλαη ζθνηάδη θαη λα κελ βιέπνπλ θαιά. 3. Παηρλίδη θηλεζηνινγίαο δψσλ. Σα παηδηά πεξπαηάλε πάιη δηαζθνξπηζκέλα ζην ρψξν, φκσο ηψξα κε θάζε ρηχπεκα ηνπο παξηζηάλνπλ θαη άιιν δψν. Έηζη θάλνπλ ηα παπάθηα, ηηο αγειάδεο, ηα βαηξαράθηα, ηηο γαηνχιεο, ηα ιαγνπδάθηα. Γίλεηαη πξνζνρή ζηε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο. 4. Κάζε παηδί αλαιακβάλεη ην ξφιν ηνπ αξρεγνχ θαη δίλεη απηφ εληνιέο. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Αθνχ νινθιεξψζεθε ην δέζηακα ζηνλ θχθιν, ηα παηδηά δηαζθνξπίζηεθαλ ζην ρψξν θαη άξρηζαλ λα πεξπαηάλε. ηε ζπλέρεηα άξρηζαλ λα πεξπαηάλε ζην ξπζκφ πνπ έδηλε κε παιακάθηα ε δαζθάια, πφηε αξγά θαη πφηε γξήγνξα. Ζ ηκφλε ήζειε λα θιέςεη ηελ παξάζηαζε. Πεξπαηνχζε πάληα κε ζηπι θαη θνηηνχζε αλ ηελ πξνζέρνπλ νη άιινη. Οη εληνιέο πνπ δφζεθαλ είλαη πεξπαηάκε αξγά, γξήγνξα, ηξέρνπκε, πεξπαηάκε βαξηά, πεξπαηάκε ζηηο κχηεο, πεξπαηάκε κέζα ζε λεξφ, πεξπαηάκε ζε θαπηή άκκν, πεξπαηάκε πάλσ ζε πέηξεο. Ηδηαίηεξε έκθαζε, κε επαλάιεςε, δφζεθε ζηελ εληνιή πεξπαηάκε ζηηο κχηεο γηαηί ην απαηηεί ε ηζηνξία. ηελ επφκελε θάζε ηα παηδηά πεξπαηνχζαλ ζα δσάθηα. ε θάζε εληνιή έλα παηδί αλαιάκβαλε λα δείμεη πσο πεξπαηάεη ην θάζε δψν. Έηζη ηα παηδηά έθαλαλ ηα βαηξαράθηα, (ππνδείθλπε ν ακ), ηα αινγάθηα, (ππνδείθλπε ε Έιιε), ζαλ παπάθηα, (ππνδείθλπε ε νι), θαηζηθάθηα (ν Άξγνο), γαηάθηα (ε Φέληα), ζθπιάθηα (ν Γαλαφο), ιηνληάξηα (ν Πάλνο), ζπνπξγηηάθηα (ε Αλίηα), κατκνπδάθηα (ν Λέαλδξνο). Σελ άζθεζε απηή αθνινχζεζε ε αλάιεςε ηεο εληνιήο απφ άιινπο καζεηέο. Έλαο έλαο νη καζεηέο έβγαηλαλ απφ ην ζχλνιν θαη ρηππνχζαλ παιακάθηα ιέγνληαο ην δψν πνπ έπξεπε εθηειέζεη ε νκάδα. ια ηα παηδηά ήηαλ απφιπηα εληαγκέλα, ζπλεξγάδνληαλ θαη έπαηδαλ καδί εθηειψληαο κε επηηπρία ηηο αζθήζεηο Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 9, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 5ε 49

50 Σν ίδην επαλαιήθζεθε θαη ζηελ επφκελε ζπλάληεζε. Άξρηζε λα δηαθαίλεηαη πσο ε ηάμε ζα ρσξηζηεί ζε δχν νκάδεο. Σα παηδηά πνπ ιέλε ηα θάιαληα ζα είλαη νη: Λέαλδξνο, Λίδα, Άξγνο, νι, Αλίηα, Εάκπε, Μήηξνο, Γαλαφο, θαη ηα αδειθάθηα ηνπο νη: Αγάπε, Φέληα, ηκφλε, Μάλνο, Πάλνο, Έιιε, ακ Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 10, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 6ε 7 ε ζπλάληεζε ηφρνο: ν ίδηνο κε ηνλ παξαπάλσ. 1. Κηλεηηθφ δέζηακα. Αζθήζεηο θηλεηηθέο ζε θχθιν κε παηγληψδε ηξφπν. Δίκαζηε όινη δέληξα. Τα πόδηα καο παηάλε θαιά θαη ζηαζεξά ζηε γε γηαηί έρνπλ ξίδεο. Τα θιαδηά καο -από ηε κέζε θαη πάλσ- όκσο ηα θπζάεη ν άλεκνο δεμηά θαη αξηζηεξά, κα κεηά δπλακώλεη θαη ηα θπζά πνιύ δπλαηά. Λπγίδνπκε γηα λα κε ζπάζνπκε. Ωρ! Έζπαζε έλα θιαδάθη. Τώξα ηελησλόκαζηε ςειά ςειά λα θηάζνπκε ηνλ ήιην, λα ιηαζηνύλ ηα θπιιαξάθηα καο θαη ηα ινπινπδάθηα καο. 2. Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε ηξεηο νκάδεο. Γίλεηαη ε νδεγία φηη ε κία νκάδα είλαη θιεηζκέλε ζε έλαλ πχξγν. Ζ άιιε νκάδα ηε θπιάεη θαη ε ηξίηε πξνζπαζεί λα κπεη κέζα θαη λα ηελ ειεπζεξψζεη. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Σα παηδηά δειψλνπλ ζρεδφλ θάζε θνξά πσο ηνπο επραξηζηεί ην δέζηακα ζηνλ θχθιν. Έρεη θαηνρπξσζεί σο ξνπηίλα πνπ ηα εηζάγεη ζην Γξάκα. Ζ δηαδηθαζία πνπ αθνινπζείηαη είλαη ε εμήο: καδεπφκαζηε φινη ζε έλα θχθιν θαη δίλνπκε ηα ρέξηα καο. Κάλνπκε ιίγα βήκαηα πξνο ηα πίζσ λα αλνίμεη ν θχθινο θαη αθήλνπκε ηα ρέξηα καο. Αξρίδνπλ νη αζθήζεηο πνπ είλαη θάζε θνξά δηαθνξεηηθέο θαη ζπλήζσο αθνινπζνχλ κία κηθξή ηζηνξία πνπ πεξηγξάθεη θαη ηηο αζθήζεηο. Σειεηψλεη κε ηίλαγκα ησλ ρεξηψλ 50

51 θαη ησλ πνδηψλ. Γειψλεηαη ε θξάζε 1, 2, 3, θώηα, πάκε, αλνίγνπλ ηα θψηα ηεο ηάμεο θαη αξρίδνπλ νη αζθήζεηο. Γηα ηελ επφκελε άζθεζε ε ηάμε ρσξίζηεθε ζε ηξεηο νκάδεο. Κάζε νκάδα ήηαλ θπιαθηζκέλε απφ ηελ άιιε νκάδα θαη ε Σξίηε νκάδα πξνζπαζνχζε λα ηελ απειεπζεξψζεη. Ζ νκάδα πνπ θπινχζε ηνπο θπιαθηζκέλνπο θνηκφηαλ θαη μππλνχζε φηαλ ρηππνχζε ηα ρέξηα ηεο ε εθπαηδεπηηθφο θαη θπλεγνχζε ηα άιια παηδηά. αθνχ δφζεθαλ νη νδεγίεο ε εθπαηδεπηηθφο ρψξηζε ηελ ηάμε ζε νκάδεο θαη έηζη ζρεκαηίζηεθαλ νη εμήο ζπλδπαζκνί: I. Πάλνο, Λέαλδξνο, Λίδα, νι, Αγάπε, II. Αλίηα, Εάκπε, Μήηξνο, Γαλαφο, Φέληα, III. Άξγνο, ηκφλε, Μάλνο, Έιιε, ακ. Καηά ηελ εθηέιεζε ηεο άζθεζεο ν Λέαλδξνο δελ πεηζαξρνχζε σο θπιαθηζκέλνο θαη έηξερε γχξσ γχξσ. Δπίζεο δηακαξηπξφηαλ φηαλ ηνλ έπηαλαλ ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα απνδξάζεη. Γεληθά δελ ήζειε λα ζηεξείηαη ηελ ειεπζεξία ησλ θηλήζεψλ ηνπ θαη αξλήζεθε λα ζπλερίζεη ην παηρλίδη. Ζ εθπαηδεπηηθφο δήισζε ζαθψο πσο ην παηρλίδη έρεη θαλφλεο θαη δελ κπνξνχκε λα θάλνπκε δαβνιηέο. Ο Λέαλδξνο έθαηζε ζε κία θαξέθια θαη παξαθνινπζνχζε ηελ εμέιημε ηνπ παηρληδηνχ. Ο Γαλαφο αληίζεηα ραηξφηαλ κε ην παηρλίδη. Ηδηαίηεξα θαιφο θαη απνηειεζκαηηθφο απνδείρζεθε φηαλ ε νκάδα ηνπ έπαηδε ην ξφιν ηνπ θχιαθα ηεο θπιαθηζκέλεο νκάδαο. Ο Άξγνο επίζεο ζπκκεηείρε εληαγκέλνο ζην παηρλίδη Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 11, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 7ε 8 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα πξνρσξήζεη ε πινθή 51

52 1. Κηλεηηθφ δέζηακα. Πεξπαηάκε θπθιηθά έλαο καζεηήο επηιέγεη έλα δηθφ ηνπ κνηίβν πνπ ην κηκνχληαη φινη. Μπνξεί λα είλαη έλα βεκαηηζκφο, κία θίλεζε ησλ ρεξηψλ θ.ν.θ.. Με ην ρηχπεκα ησλ ρεξηψλ αιιάδεη ε θνξά ηνπ θχθινπ θαη έλαο άιινο καζεηήο νδεγεί ηνλ θχθιν. 2. Απηνζρεδηαζκφο. Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε νκάδεο θαη παίδνπλ ηη καγηθά δσκάηηα κπνξεί λα έρεη ν πύξγνο. 3. Απηνζρεδηαζκφο: Σα παηδηά αηνκηθά δξακαηνπνηνχλ ην δσκάηην κε ηνπο καγηθνχο θαζξέθηεο. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Οη καζεηέο δηαηήξεζαλ ηηο νκάδαο ηηο πξνεγνχκελεο ζπλάληεζεο θαη ηνπο αλαηέζεθε απηή ηε θνξά λα θαληαζηνχλ φηη κπαίλνπλ ζε έλα πχξγν. Δθεί είλαη θπιαθηζκέλνη νη θίινη ηνπο θαη πξέπεη λα ηνπο ειεπζεξψζνπλ. Σνπο δεηήζεθε λα θαληαζηνχλ ηη είδνπο πεξίεξγα θαη καγηθά δσκάηηα κπνξεί λα έρεη απηφο ν πχξγνο. Γφζεθε ρξφλνο ζηελ θάζε νκάδα λα ζπδεηήζεη θαη λα απνθαζίζεη πξηλ ηνλ απηνζρεδηαζκφ. Ο Γαλαφο δελ κπνξνχζε λα αληαπνθξηζεί ζηε ζπδήηεζε ησλ παηδηψλ, ρξεηάζηεθε ππνζηήξημε θαη δεηήζεθε απφ ηελ νκάδα λα ηνπ δψζνπλ ζαθείο νδεγίεο γηα ην ηη λα θάλεη αθξηβψο, αλ θαη ηα ππφινηπα κέιε κπνξνχζαλ λα έρνπλ κεγαιχηεξε ειεπζεξία θηλήζεσλ, ρσξίο λα έρνπλ πξναπνθαζίζεη ην ζχλνιν ηεο δξάζεο ηνπο. Έηζη, ε νκάδα απηνζρεδίαδε, αιιά ν Γαλαφο αθνινπζνχζε νδεγίεο,κε ηε βνήζεηα ησλ παηδηψλ θαη ηδίσο ηεο Αλίηαο. Ο Λέαλδξνο ήζειε λα ζπκκεηέρεη ρσξίο λα ζπδεηήζεη. πρλά άθελε ηελ νκάδα θαη εξρφηαλ ζηελ εθπαηδεπηηθφ λα πεη ηηο ηδέεο ηνπ γηα ην ηη λα θάλνπλ ηα άιια παηδηά, είηε έηξερε γχξσ γχξσ ζηελ ηάμε θαη έπεθηε ζην πάησκα. Ο Άξγνο ζπκκεηείρε ηζφηηκα, αλ θαη φηαλ έιεγε ηηο πξνηάζεηο ηνπ ηξαχιηδε ιίγν θαη θαηλφηαλ αγρσκέλνο (δάγθσλε ηα λχρηα ηνπ, έπαηξλε θνθηέο αλάζεο, έθαλε λεπξηθέο θηλήζεηο). Ζ πξψηε νκάδα (Άξγνο, ηκφλε, Μάλνο, Έιιε, ακ), πξφηεηλαλ ην δσκάηην ησλ επρψλ, κέζα ζην νπνίν βξηζθφηαλ ε κεγαιχηεξε επηζπκία ηνπο. Πξνθαλψο επεξεάζηεθαλ απφ ην Υάξξπ Πφηεξ. Ζ δεχηεξε νκάδα (Πάλνο, Λέαλδξνο, Λίδα, νι, Αγάπε) παξνπζίαζε έλα δσκάηην κε παηρλίδηα θαη νπξάληα ηφμα. Δθεί ηα παηδηά θάλνπλ ηζνπιήζξα ζην νπξάλην ηφμν θαη θαηαιήγνπλ ζηελ παηρληδνχπνιε πνπ έρεη φια ηνπο ηα αγαπεκέλα παηρλίδηα. Ζ ηξίηε νκάδα (Αλίηα, Εάκπε, Μήηξνο, Γαλαφο, Φέληα) παξνπζίαζε έλα δσκάηην κε θαληάζκαηα πνπ κπνξνχλ λα πεηάλε θαη ηνπο θπλεγάλε. Σα παηδηά ην επραξηζηήζεθαλ πνιχ, αιιά δελ έκεηλε ρξφλνο γηα ηελ ηειεπηαία άζθεζε, ην δσκάηην κε ηνπο καγηθνχο θαζξέθηεο, ε νπνία κεηαθέξζεθε ζηελ επφκελε ζπλάληεζε. 52

53 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 12, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 8ε 9 ε ζπλάληεζε ηφρνο: ν ίδηνο κε ηνλ πξνεγνχκελν 1. Απηνζρεδηαζκφο: Σα παηδηά αηνκηθά δξακαηνπνηνχλ ην δσκάηην κε ηνπο καγηθνχο θαζξέθηεο ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Οη καζεηέο δξακαηνπνηνχλ θαηά ηελ αθήγεζε: Μηα θνξά θη έλαλ θαηξό ήηαλ κηα παξέα από παηδηά πνπ έπαηδε κε κία κπάια κήια. Κάπνηα ζηηγκή έλα παηδί πέηαμε πνιύ καθξηά ηελ κπάια πνπ θαλείο δελ κπνξνύζε λα δεη σο πνύ έθηαζε. Άξρηζαλ ηόηε λα ηξέρνπλ γηα λα βξνπλ ηελ κπάια. Έθηαζαλ ζε έλα δάζνο. Σθέθηεθαλ πσο θάπνπ εθεί ρώζεθε ε κπάια ηνπο θαη δελ κπνξνύλ λα ηε βξνπλ. Άξρηζαλ λα παξακεξίδνπλ ηα ππθλά θιαδηά ησλ ζάκλσλ θάησ από ηα ςειά δέληξα γηα λα ηε βξνπλ. Μεηά από ιίγν ηα δέληξα αξαίσζαλ θαη βξέζεθαλ ζε έλα ιηβάδη. Σην ηέινο ηνπ ιηβαδηνύ θαηλόηαλ έλαο πύξγνο πνιύ πνιύ ςειόο θαη κεγάινο. Τα παηδηά ζθέθηεθαλ πσο είλαη θαιή ηδέα λα πάλε λα ηνλ δνπλ από θνληά. Άιισζηε θαλείο ηνπο δελ είρε κπεη πνηέ κέζα ζε πξαγκαηηθό πύξγν θαη όια είραλ ηελ πεξηέξγεηα γηα ην πώο ζα ήηαλ από κέζα. Πεξπάηεζαλ πάλσ ζηα ςειά ρόξηα ηνπ ιηβαδηνύ θαη έθηαζαλ ζηε είζνδν ηνπ πύξγνπ. Μία ηεξάζηηα πόξηα ήηαλ κηζάλνηρηε. Τελ έζπξσμαλ θαη κε θνκκέλε ηελ αλάζα, λπρνπαηώληαο κπήθαλ κέζα ζηνλ πύξγν. Έλα θόθθηλν ραιί μεθηλνύζε από ηελ πόξηα, αλέβαηλε ηηο καξκάξηλεο ζθάιεο θαη νδεγνύζε ζε έλα δσκάηην. Τα παηδηά ζήθσζαλ έλα θιεηδί πνπ βξηζθόηαλ πεζκέλν κπξνζηά ζηελ πόξηα, ην έβαιαλ ζηελ θιεηδαξηά, μεθιείδσζαλ, άλνημαλ ηελ πόξηα θαη βξέζεθαλ ζε έλα δσκάηην πνπ είρε παληνύ θαζξέθηεο. Τα παηδηά δηαζθνξπίζηεθαλ ζην δσκάηην θαη ν θαζέλαο δηάιεμε έλαλ 53

54 θαθξέθηε θαη θνίηαμε κέζα. Απηνί νη θαζξέθηεο όκσο ήηαλ καγηθνί, ν θαζέλαο έβιεπε ηνλ εαπηό ηνπ θάπσο δηαθνξεηηθό. Έηζη ηα παηδηά είδαλ ε απηφ ην ζεκείν ν ιφγνο δφζεθε ζηνπο καζεηέο θαη ν θαζέλαο είπε θαη θάηη δηαθνξεηηθφ. ιεο νη απαληήζεηο θαηαγξάθεθαλ ψζηε λα κπνπλ ζην θείκελν ηεο παξάζηαζεο. Γηα λα κπνξέζνπλ νη καζεηέο λα ζπγθεληξσζνχλ ζηελ άζθεζε, δεηήζεθε λα έρνπλ γπξηζκέλε ηελ πιάηε ζηελ ηάμε, δειαδή λα θνηηνχλ ηνλ ηνίρν θαη ν θαζέλαο λα πάξεη ην ρξφλν ηνπ. πνηνο ήηαλ έηνηκνο λα πεη ηη έβιεπε κηινχζε έπεηηα απφ ρηχπεκα ησλ ρεξηψλ ηεο εθπαηδεπηηθνχ αξρίδνληαο κε ηελ θξάζε: «εγψ κε βιέπσ». Ο Γαλαφο είπε: βιέπσ ην Γαλαό. Με επεμήγεζε, φηη ν θαζξέθηεο είλαη καγηθφο θαη κπνξεί λα δεη θαη άιια πξάγκαηα εθεί κέζα είπε φηη βιέπεη ην Γαλαφ θαη ηα πνληηθάθηα, αγαπεκέλε ηνπ θηγνχξα πνπ ππάξρεη ζρεδφλ ζε φιεο ηνπ ηηο δσγξαθηέο. Ο Άξγνο δελ ήζειε λα πεη ηίπνηα θαη ν Λέαλδξνο είπε πσο βιέπεη ηνλ εαπηφ ηνπ λα έρεη κεηακνξθσζεί ζε ξνκπφη. Καη ηα άιια παηδηά έδσζαλ ελδηαθέξνπζεο απαληήζεηο Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 13, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 9ε 10 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα γλσξίζνπλ νη καζεηέο ηελ ηζηνξία ηνπ Σξηβηδά, λα εθθξάζνπλ ηηο απφςεηο ηνπο πάλσ ζην έξγν θαη λα θαηαγξαθεί ε πνξεία ηνπ Γξάκαηνο σο ηψξα. 1. Γηαβάδεηαη ην παξακχζη ζηελ ηάμε θαη αθνινπζεί ζπδήηεζε κε ηα παηδηά. 2. Σα παηδηά δσγξάθηζαλ ζε έλα θχιιν ραξηί, πψο έλησζαλ θαη ηη ηνπο άξεζε σο ηψξα. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: 54

55 Σν θηλεηηθφ δέζηακα παξαιήθζεθε. Οη καζεηέο θάζηζαλ ζε θαξέθιεο πνπ ήηαλ ηνπνζεηεκέλεο ζε θχθιν θαη άθνπζαλ ηελ αλάγλσζε ηνπ παξακπζηνχ θαη είδαλ ηηο εηθφλεο. ηε ζπλέρεηα δήηεζαλ λα ηνπο ην δηαβάζεη ε εθπαηδεπηηθφο μαλά. Αθνινχζεζε ζπδήηεζε ζρεηηθά κε ην θείκελν ηνπ παξακπζηνχ. Οη εξσηήζεηο πνπ δηαηππψζεθαλ ήηαλ νη εμήο: Πνηνο είλαη ν ήξσαο ηεο ηζηνξίαο; Οη καζεηέο κε γέιηα πξνζπαζνχζαλ λα ζπκεζνχλ θαη λα πνπλ ην πιήξεο φλνκα ηεο κάγηζζαο Φξηθαληέιαο αικνλέιαο ηξηρλίλεο Πνύ δνύζε; Ο Μήηξνο κε ραξά πεξηέγξαθε ην θάζηξν ηεο, βάδνληαο θαη δηθέο ηνπ ιεπηνκέξεηεο. Γηαηί ε κάγηζζα Φξηθαληέια κηζνύζε όια ηα θαιά; Δδψ ηα παηδηά δηαηχπσζαλ δηάθνξεο απαληήζεηο. Ο Μάλνο είπε πσο ήηαλ κφλε ηεο, γη απηφ κηζνχζε φια ηα θαιά, απφ κνλαμηά. Πνηνη πήγαλ λα ηε δνπλ; Αλέθεξαλ φηη πήγαλ ηα παηδηά γηα λα ηεο πνπλ ηα θάιαληα θαη πσο δελ ήμεξαλ φηη ήηαλ κία θαθηά κάγηζζα Τη ηνπο ζπλέβε; Κάζε παηδί πξνζέζεηε θαη θάηη ζηελ απάληεζε. Μεηακνξθψζεθαλ, θπιαθίζηεθαλ, ηξφκαμαλ. Γηαηί ηα παηδηά σο δσάθηα ζπλέρηδαλ λα ιέλε ηα θάιαληα; ια ηα παηδηά ζε απηή ηελ εξψηεζε είπαλ πφζν ηνπο αξέζνπλ ηα θάιαληα θαη πσο ηα θάιαληα είλαη ηα Υξηζηνχγελλα. Γηαηί πήξε ηηο θσλέο ηνπο ζε κπαιφληα; Ο Πάλνο ζπκπιήξσζε φηη δελ ππήξρε άιινο ηξφπνο λα ζηακαηήζνπλ αλ ηξαγνπδνχλ γηαηί ηα Υξηζηνχγελλα φινη ραίξνληαη θαη ηξαγνπδνχλ ηα θάιαληα. Πνηνο πήγε λα ηνπο ζώζεη; Ζ Έιιε είπε φηη πήγαλ ηα κεγαιχηεξα αδειθάθηα ηνπο θαη επεζήκαλε θαη ηνπο ιφγνπο, επεηδή ηα αγαπνχζαλ θαη αλεζχρεζαλ θαη ήζειαλ λα γπξίζνπλ ζπίηη. Δζείο ζα πεγαίλαηε λα βνεζήζεηε ηα αδειθάθηα ζαο; Ζ Έιιε πάιη πήξε ην ιφγν θαη είπε ακέζσο φηη ζα πήγαηλε. Ζ ηκφλε άξρηζε λα ιέεη κία ηζηνξία γηα ηνλ αδειθφ ηεο ηνλ κηθξφ, φηη ήηαλ θάηη θαθνί άλζξσπνη πνπ ήζειαλ λα ηνλ πάξνπλ αιιά εθείλε πήγε θαη ηνλ έζσζε. Ζ ηζηνξία είρε πξνθαλή ςέκαηα θαη ππεξβνιέο, αιιά ε ηκφλε αξέζθεηαη ζην λα επηλνεί ηζηνξίεο θαη λα ππεξβάιιεη. Ο Μήηξνο κεηά δήισζε πσο απηφο πάληα πξνζηαηεχεη ηηο κηθξέο ηνπ αδειθέο, θαη πσο απηφο ηηο πξνζέρεη φηαλ είλαη έμσ θαη παίδνπλ. Δίλαη αιήζεηα πσο γηα παηδί έμη εηψλ έρεη απμεκέλεο επζχλεο φζνλ αθνξά ηηο αδειθέο ηνπ. Ήηαλ εύθνιν; ε απηή ηελ εξψηεζε ν Άξγνο απάληεζε γηα ην πφζν ςειφο θαη ηξνκαθηηθφο ήηαλ ν πχξγνο. Σα άιια παηδηά απάληεζαλ πσο δελ ήηαλ εχθνιν αιιά έπξεπε λα ην θάλνπλ 55

56 Αλ ήηαλ έλα παηδάθη κόλν ηνπ ζα ηα θαηάθεξλε ην ίδην; Ο Λέαλδξνο απάληεζε πσο απηφο κφλνο ηνπ ζα ηα θαηάθεξλε θαη πσο ζα ειεπζέξσλε φινπο ηνπο θπιαθηζκέλνπο κε ηα φπια ηνπ θαη ζα γηλφηαλ θάηη ζαλ ζνχπεξ ήξσαο. Ζ ηάμε αληίζεηα επεζήκαλε πσο ηα θαηάθεξαλ επεηδή ήηαλ φινη καδί, ελψ αλ ήηαλ κφλα ηνπο ηα παηδηά ζα θνβφληαλ. Τη δπζθνιίεο ζπλάληεζαλ ηα αδειθάθηα; Ζ Αγάπε κίιεζε γηα ηα καγηθά δσκάηηα θαη ηα παηδηά πξνζέζεηαλ ιεπηνκέξεηεο. Πώο ειεπζέξσζαλ ηηο θσλέο ησλ παηδηώλ; Ζ Φέληα απζφξκεηα ζεθψζεθε θαη καο έδεημε ην κπάκ! πνπ έθαλαλ ηα κπαιφληα φηαλ έζθαζαλ. Τη ζπλέβε ζην ηέινο; ινη νη καζεηέο ήζειαλ λα πνπλ φηη ε κάγηζζα απφ θαθηά έγηλε θαιή θαη έκεηλε θαιή θαη άξρηζαλ λα ηεο αξέζνπλ ηα θάιαληα. Σαο άξεζε ην παξακύζη; Με ελζνπζηαζκφ απάληεζαλ φινη λαη. Μνηάδεη κε όζα θάλακε σο ηώξα; Ζ νι άξρηζε πξψηε λα πεξηγξάθεη ηηο κεηακνξθψζεηο ζε δσάθηα θαη ε Αλίηα ζπκπιήξσλε. ηγά ζηγά ηα παηδηά έθαλαλ ηηο ζπλδέζεηο ησλ δξακαηηθψλ αζθήζεσλ κε ην παξακχζη. ηε ζπλέρεηα ηα παηδηά έθαηζαλ ζηηο ζέζεηο ηνπο θαη ηνπο δεηήζεθε λα δσγξαθίζνπλ φ,ηη ήζειαλ, ζπλνδεία κνπζηθήο (C.D.) απφ παξαδνζηαθά θάιαληα. ρεδφλ φινη δήηεζαλ λα δνπλ ηηο εηθφλεο απφ ην παξακχζη θαη πξνζπάζεζαλ λα αλαπαξάγνπλ ηε κάγηζζα Φξηθαληέια. Ο Γαλαφο δελ θαηάθεξε λα ζπγθεληξσζεί ζην άθνπζκα ηεο ηζηνξίαο θαη ρξεηαδφηαλ θάπνηνο λα ηνπ εθηζηά ηελ πξνζνρή, ελψ ζε ζηηγκέο άξρηδε λα ερνιαιεί. ηε δσγξαθηθή, κε γξήγνξεο θηλήζεηο δσγξάθηζε έλα θάζηξν θαη ηε κάγηζζα Φξηθαληέια, πξνζπαζψληαο λα αλαπαξαζηήζεη απφ ηελ εηθνλνγξάθεζε ηνπ βηβιίνπ ην θαπέιν ηεο θαη ην θνπζθσηφ ηεο θφξεκα. Ο Λέαλδξνο πξφζερε αιιά απνζπφηαλ θαη πείξαδε ηα άιια παηδηά ή ζεθσλφηαλ λα πηεη λεξφ. Δπέιεμε λα δσγξαθίζεη ηα αδειθάθηα ησλ παηδηψλ πνπ πάλε λα ηα ζψζνπλ. Ο Άξγνο ήηαλ αξθεηά ζπγθεληξσκέλνο. Εσγξάθηζε έλα κεγάιν θάζηξν, σο ην θάζηξν ηεο κάγηζζαο. 56

57 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 14, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 10ε 11 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα ζπζρεηηζηνχλ νη πξνεγνχκελεο αζθήζεηο κε ην έξγν. 1. Κηλεηηθφ δέζηακα 2. Σα παηδηά φια καδί δξακαηνπνηνχλ φιεο ηηο ζθελέο ηνπ παξακπζηνχ ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Σα παηδηά, φια καδί σο ζχλνιν δξακαηνπνηνχλ θαηά ηελ αθήγεζε ηεο εθπαηδεπηηθνχ: Μηα θνξά θη έλαλ θαηξό ήηαλ κηα παξέα παηδηώλ πνπ έιεγαλ ηα θάιαληα. Όπσο πξνρσξνύζαλ από ζπίηη ζε ζπίηη, έζηξηςαλ ζε έλα ζθνηεηλό δξνκάθη θαη εθεί είδαλ έλα πέηξηλν θάζηξν. Τα παηδηά ζθέθηεθαλ: Δθεί όκσο δνύζε ε κάγηζζα Φξηθαληέια πνπ κηζνύζε ηα θάιαληα! Τα παηδηά ρηύπεζαλ ηελ πόξηα θαη κόιηο ηνπο άλνημε ε Φξηθαληέια άξρηζαλ λα ηξαγνπδνύλ Ζ εθπαηδεπηηθφο ζε ξφιν, αρ ζηακαηήζηε, ζηακαηήζηε κηζώ ηα θάιαληα Αρ ζηακαηήζηε ζθνππηδέληα ζθνππηδόπαηδα, ζα ζαο κεηακνξθώζσ ζε Σα παηδηά ιέλε ηα θάιαληα. ν ιφγνο ζηα παηδηά πνπ εθθξάδνπλ απζφξκεην ιφγν, φπσο αο ρηππήζνπκε ζηελ πόξηα ηνπ θάζηξνπ, ή ζα καο δώζνπλ πνιιά κεινκαθάξνλα εδώ! Τα παηδηά ηξαγνπδάλε ηα θάιαληα. Τα παηδηά ηξαγνπδάλε ηα θάιαληα πην δπλαηά. Τα παηδηά παίδνπλ ηηο γάηεο θαη ηξαγνπδάλε ηα 57

58 γάηεο. Άκπξα θαηάκπξα! Απαπα! Γε ζηακαηάλε κε ηίπνηα! Θα ζαο κεηακνξθώζσ ζε βαηξάρηα. Άκπξα θαηάκπξα! Γελ ηα θαηάθεξα! Θα ηα κεηακνξθώζσ ζε παπάθηα. Άκπξα θαηάκπξα! Απηά ηα ζθνππηδόπαηδα δελ θαηαιαβαίλνπλ κε ηίπνηα! Θα θιέςσ ηηο θσλέο ηνπο θαη ζα ηηο θπιάμσ ζηα καγηθά κνπ κπαιόληα. Αθνύ λύρησζε ηα παηδηά πήγαλ λα πάξνπληηο θσλέο ηνπο πίζσ Πήγαλε λπρνπαηώληαο ζην πέηξηλν θάζηξν ηεο κάγηζζαο Η πύιε ήηαλ όκσο θιεηδακπαξσκέλε. Μόλν έλαο κηθξόο θεγγίηεο θαηλόηαλ αλνηρηόο θαη άξρηζαλ λα ζθαξθαιώλνπλ. Πξνρώξεζαλ κέζα θαη βξέζεθαλ ζε έλα δσκάηην κε καγηθά θαγεηά Έθπγαλ από ην δσκάηην κε ηα θαγεηά θαη βξέζεθαλ ζην δσκάηην κε ηνπο καγηθνύο θαζξέθηεο. Ο θαζέλαο δηάιεμε έλαλ θαζξέθηε θαη θνίηαμε κέζα Μεηά βξέζεθαλ ζηελ θφθθηλε ηξαπεδαξία ηεο κάγηζζαο. Δίδαλ έλα ζσξφ πεξίεξγα θαγεηά. Σα κχξηαζλ ηνπο έηξεραλ ηα ζάιηα έθαλαλ λα ηα θάλε αιιά ηα πέηαμαλ θάησ Άθεζαλ κεηά πίζσ ηνπο ηελ ηξαπεδαξία θαη άλνημαλ ηελ πφξηα ηηο θίηξηλεο απνζήθεο. Δίδαλ ηα καγηθά ζθνππφμπια θαη έλα ζσξφ αλαηξηρηαζηηθά πξάγκαηα πνπ κφλν νη κάγηζζεο έρνπλ. Φάρλνληαο θάιαληα ληανπξίδνληαο. Τα παηδηά παίδνπλ ηηο γάηεο θαη ηξαγνπδάλε ηα θάιαληα θνάδνληαο. Τα παηδηά παίδνπλ ηα παπάθηα θαη ηξαγνπδάλε ηα θάιαληα κε ηελ αληίζηνηρε θσλή. Ζ εθπαηδεπηηθφο καδεχεη ηα παηδηά ζε κηα γσλία θαη ηνπο «παίξλεη» ηηο θσλέο. Σα παηδηά κε Παληνκίκα ρσξίο θαζφινπ ιφγν ζπλελλννχληαη. Σα παηδηά πεξπαηάλε ζηηο κχηεο ησλ πνδηψλ ηνπο πξνζέρνληαο λα κελ αθνπζηνχλ. Σα παηδηά πξνζπαζνχλ λα αλνίμνπλ ηελ πφξηα Σα παηδηά θάλνπλ πσο ζθαξθαιψλνπλ ζην θάζηξν. Σα παηδηά πάλε λα δνθηκάζνπλ ηα θαγεηά θαη θάπνηα άιια ηα ζηακαηνχλ κε έληνλεο θηλήζεηο. Σα παηδηά κε παληνκίκα πεξηγξάθνπλ ηη βιέπνπλ κέζα ζηνλ θαζξέθηε. Σα παηδηά παληνκηκηθά δείρλνπλ λα ιαρηαξνχλ ηα θαγεηά, ηα κπξίδνπλ, ηα ζεθψλνπλ, ηα θέξλνπλ ζην ζηφκα ηνπο θαη ην κεηαληψλνπλ θαη ηα πεηάλε. Σα παηδηά πεξπαηνχλ ζηηο κχηεο, θνηηάλε γχξσ ηνπο, ςάρλνπλ ζηα πξάγκαηα θαη ζθχβνπλ θαη παίξλνπλ ηα αγθάζηα. 58

59 βξήθαλ έλα θαιαζάθη κε αγθάζηα ζθαηδφρνηξνπ θαη πήξαλ φια απφ έλα. Πξνρσξψληαο ζηε ξνδ θξεβαηνθάκαξα είδαλ ηε κάγηζζα λα θνηκάηαη θαη λα ξνραιίδεη! Δθέη ήηαλ ηα κπαιφληα κε ηηο θσλέο ηνπο. Ακέζσο πέηαμαλ ηα αγθάζηα λα ζθάζνπλ ηα κπαιφληα Ωρ, ζθνππηδέληα ζθνππηδόπαηδα, ηη ζέιε εζείο εδώ; Τώξα ζα δείηε ζα ζαο πηάζσ όια! Αιιά ηα παηδηά όια καδί άξρηζαλ λα ηξαγνπδνύλ αθηλεηνπνηώληαο ηε κάγηζζα Πσ πσ! Τη σξαία πνπ είλαη ηα θάιαληα! Τη έραλα ηόζα ρξόληα πνπ δε κνπ έιεγε θαλείο! Να έξρεζηε θάζε ρξόλν λα κνπ ιέηε ηα θάιαληα! Σα παηδηά θάλνπλ πσο πεηάλε ηα κπαιφληα θαη θσλάδνπλ φια καδί κπακ! Σα παηδηά θαη πάιη ηξαγνπδνχλ ηα θάιαληα φια καδί, δπλαηά θαη κεισδηθά, σο ην ηέινο. Σα παηδηά παλεγπξίδνπλ ηε λίθε ηνπο! ινη επραξηζηήζεθαλ πνιχ ηε δξακαηνπνίεζε θαη δήηεζαλ λα ηελ επαλαιάβνπλ. ια ηα παηδηά ζπκκεηείραλ ζην δξάκα ηζφηηκα θαη πιήξσο εληαγκέλα ρσξίο αλάγθε ππνζηήξημεο Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 15, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 11ε 12 ε ζπλάληεζε ηφρνο: λα ιάβεη κνξθή ε παξάζηαζε, ζεαηξηθέο ιχζεηο. 59

60 1. Κηλεηηθφ δέζηακα ζε θχθιν: Δίκαη ν ήιηνο! Αλαηέιισ πίζσ από ηα βνπλά θαη ζηγά ζηγά ζεθώλνκαη, ζεθώλνκαη πεξλάσ πάλσ από ηα βνπλά θαη θσηίδσ ηελ θνηιάδα! Οη αθηίλεο κνπ ζηξνβηιίδνληαη, θέγγνπλ θαη μππλνύλ όια ηα δσάθηα. Τα ιαγνπδάθηα, ηα αινγάθηα, ηα παπάθηα, ηα βαηξαράθηα, ηηο γαηνύιεο, ηηο θνηνύιεο. Όκσο ν ρξόλνο θπιά θαη ήξζε ε ώξα λα δύζσ. Σηγά ζηγά καδεύνκαη πίζσ από ηα βνπλά, βαζηιεύσ θαη μαπιώλσ! 2. Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε ξφινπο θαη δνπιεχνληαη νη ζθελέο μερσξηζηά. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Μνηξάδεηαη ζηα παηδηά ην θείκελν ηεο παξάζηαζεο, φπσο αθνινπζεί, θαη ηα παηδηά ρσξίδνληαη ζε ξφινπο. ρεκαηίδνληαη έηζη ηξεηο νκάδεο Σα παηδηά πνπ ιέλε ηα θάιαληα: Άξγνο, Λέαλδξνο, Λίδα, νι, Γαλαφο, Αλίηα, Εάκπε, Μήηξνο. Σα αδειθάθηα ηνπο: Πάλνο, Αγάπε, Μάλνο, Έιιε, ακ. Οη κάγηζζεο: Φέληα, ηκφλε. Οη νκάδεο ρσξίζηεθαλ αλάινγα κε ην ζε πνηεο δξαζηεξηφηεηεο ήηαλ κπνξνχζαλ λα αληαπνθξηζνχλ θαιχηεξα νη καζεηέο. Σνλίζηεθε πσο φινη νη ξφινη είλαη ηζφηηκνη θαη πσο κία θαιή παξάζηαζε ρξεηάδεηαη ηε ζπλεξγαζία φισλ. Γηαβάζηεθε ην θείκελν ζηελ ηάμε απφ ηα παηδηά θαη ηελ εθπαηδεπηηθφ ζην ξφιν ηνπ αθεγεηή θαη ακέζσο ππήξραλ ηα πξψηα παξάπνλα. ια ηα θνξίηζηα ήζειαλ λα είλαη κάγηζζεο θαη φια ηα αγφξηα ήζειαλ λα είλαη αδειθάθηα. ε απηφ ην ζεκείν επεμεγήζεθαλ θάπνηεο ζεαηξηθέο θαη δξακαηνινγηθέο έλλνηεο. Μηιήζακε γηα ην θνηλφ, γηα ηε ζθελή, ην ξφιν, ηε ζέζε θαη ηε ζηάζε πάλσ ζηε ζθελή, ηνλ θσηηζκφ, ηηο ζεαηξηθέο ιχζεηο θαη ην νκαδηθφ παίμηκν. Σα παηδηά έδεηρλαλ λα απνιακβάλνπλ απηέο ηηο λέεο έλλνηεο, θαη ηα παξάπνλα αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ηνλ ελζνπζηαζκφ γηα ηελ παξάζηαζε. Ο Λέαλδξνο φκσο παξέκεηλε ζηηο δηεθδηθήζεηο ηνπ θαη δήισζε πσο δε ζα παίμεη. Ο Μήηξνο ήηαλ ν αξρεγφο ηεο νκάδαο ησλ παηδηψλ. Ζ νι έγηλε αξρεγφο ζηα παπάθηα γηαηί ε θηλεζηνινγία ηεο ήηαλ πνιχ θαιή. Αληίζηνηρα αξρεγφο ζηηο γαηνχιεο ήηαλ ε Λίδα θαη ζηα βαηξαράθηα ν Άξγνο. Ζ Αλίηα ήηαλ ππεχζπλε γηα ην Γαλαφ, νπνίνο ρξεηάδεηαη θάπνηνλ λα ηνλ επαλαθέξεη φηαλ δηαζπάηαη θαη ε Εάκπε ήηαλ ε ππεχζπλε γηα ην ηξαγνχδη επεηδή είρε πνιχ θαιφ ξπζκφ. ηελ νκάδα ησλ αδειθψλ αξρεγφο ήηαλ ε Έιιε. Ξεθίλεζε ε πξψηε πξφβα κε ηελ εθπαηδεπηηθφ ζην ξφιν ηεο αθεγήηξηαο θαη ηνλ Λέαλδξν λα ε ζπκκεηέρεη. Οη καζεηέο κε ηνπο ξφινπο ζηα ρέξηα θαη εκθαλψο ελζνπζηαζκέλνη άξρηζαλ λα αλαπαξηζηνχλ ην έξγν. 60

61 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 16, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 12ε 13 ε 14 ε ζπλάληεζε ηφρνο: γεληθή πξφβα 1. θηλεηηθφ δέζηακα 2. θσλεηηθφ δέζηακα 3. θξαπγή Α2. ινη νη καζεηέο δίλνπλ ηα ρέξηα ζηε κέζε θαη θσλάδνπλ Δεε-Α2! 4. Πξφβα 5. Μαζάδ παξακπζηνχ, φπσο ζηε 3 ε ζπλάληεζε. ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Δλδεηθηηθφ ηνπ ελζνπζηαζκνχ ησλ καζεηψλ είλαη πσο κέρξη ηελ επφκελε ζπλάληεζε είραλ κάζεη φιν ην έξγν απέμσ. Οη πξφβεο έγηλαλ ζηελ αίζνπζα εθδειψζεσλ ηνπ ζρνιείνπ πάλσ ζηε ζθελή. Ο Λέαλδξνο ζηελ αξρή δελ ήξζε ζηνλ θχθιν γηα ηα δέζηακα. ηαλ μεθίλεζε ε πξφβα έθαηζε ζηε ζέζε ηνπ θνηλνχ θαη παξαθνινπζνχζε. ηαλ ήξζε ε ζεηξά ησλ αδειθψλ λα αλέβνπλ ζηε ζθελή αλέβεθε θη απηφο καδί ηνπο. Σα παηδηά ηνπ είπαλ φηη δελ κπνξεί λα παίμεη καδί ηνπο γηαηί απαθάζηζε λα κε ζπκκεηέρεη θαη ζηηο αζθήζεηο ζηνλ θχθιν δελ ήηαλ καδί κε ηελ νκάδα, αληί απηνχ θαζφηαλ ζηηο ζέζεηο ηνπ θνηλνχ. Μεηά ην ηέινο ηεο πξψηεο πξφβαο ήξζε ζηελ εθπαηδεπηηθφ θαη ηεο δήηεζε λα μαλαπάξεη ην ξφιν ηνπ ζηα παηδηά πνπ ιέλε ηα θάιαληα. Ο Άξγνο έπαηξλε ην ξφιν ηνπ πνιχ ζνβαξά. Ήζειε λα είλαη άςνγνο πάλσ ζηε ζθελή θαη εθλεπξηδφηαλ φηαλ ηα παηδηά έθαλαλ πιάθα πάλσ ζηελ πξφβα. Ήμεξε ηε ζέζε ηνπ, ηε ζέζε ησλ άιισλ ηεο νκάδα ηνπ, ηηο θηλήζεηο ηνπ, φια πξνζεγκέλα θαη άςνγα εθηειεζκέλα. Ο Γαλαφο θάπνηεο θνξέο ελζνπζηαδφηαλ ηφζν πνπ έθεπγε απφ ηελ νκάδα θαη ρνξνπεδνχζε γειψληαο θαη θσλάδνληαο κπξάβν! Καηά θαλφλα φκσο ζπκκεηείρε ελαξκνληζκέλνο ρσξίο λα δηαθνξνπνηείηαη. 61

62 Οη καζεηέο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξφβαο βξήθαλ ζθεληθέο ιχζεηο, φπσο ηα αδειθάθηα λα κπαίλνπλ απφ ην θνηλφ, ηξαβψληαο έλα ζρνηλί θαη λα θάλνπλ φηη ζθαξθαιψλνπλ, ηα παηδηά λα θξαηάλε ηξίγσλα πνπ κεηά ζα γίλνπλ ηα αγθάζηα, νη κάγηζζεο λα παίδνπλ παιακάθηα ζηελ αξρή ηεο ζθελήο θ.α. ην ηέινο ηεο πξψηεο πξφβαο, φιε ε ηάμε έθαηζε θαη ζπδήηεζε ηα ζθεληθά, ηα αληηθείκελα θαη ηα θνπζηνχκηα γηα ηελ παξάζηαζε. Ζ δαζθάια ηεο ηάμεο ζα εηνίκαδε ηα ζθεληθά, νκνηψκαηα θαζξεθηψλ απφ ραξηφλη ζηα παξαπεηάζκαηα, έλα παξάζπξν ζην βάζνο πνπ κέζα απφ ην παξάζπξν δηαθξίλνληαλ αζηέξηα. Απφ ζθεληθά αληηθείκελα ζα ππήξρε ηξίγσλα γηα ηα παηδηά, έλα ζηξσκαηάθη κε έλα θνπβεξιί γηα θξεβάηη ησλ καγηζζψλ, έλα θαιαζάθη πνπ κέζα ζα ήηαλ ηα αγθάζηα ζθαληδφρνηξνπ, κία θφθθηλε θφδξα πνπ ππνδείθλπε ηελ θφθθηλε ηξαπεδαξία, έλα ηνχιη γηα λα θπιαθηζηνχλ νη θσλέο ησλ παηδηψλ, έλα ζρνηλί γηα λα ζθαξθαιψζνπλ ηα αδέιθηα πάλσ ζηε ζθελή-θάζηξν. Σα θνζηνχκηα ησλ παηδηψλ πνπ ιέλε ηα θάιαληα ζα ήηαλ γάληηα θαη έλα θφθθηλν ζθνπθάθη, ησλ αδειθψλ ηδηλ θαη κπινπδάθη θαη ησλ καγηζζψλ καχξε θνχζηα θαη κπινχδα κε ζηξαο Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 17, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 13ε Ζ δεχηεξε πξφβα έιαβε ρψξα πάιη ζηελ αίζνπζα εθδειψζεσλ κε φια ηα ζθεληθά θαη ηα αληηθείκελα. Δπίζεο πξνζηέζεθαλ ηα θψηα θαη ε κνπζηθή. 62

63 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 18, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 14ε 15 ε ζπλάληεζε ηφρνο: Παξάζηαζε 1. ληχζηκν θαη βάςηκν ησλ παηδηψλ 2. θηλεηηθφ δέζηακα 3. θσλεηηθφ δέζηακα 4. παξάζηαζε ΠΑΡΑΣΖΡΖΖ: Σε κέξα ηεο παξάζηαζεο ηα παηδηά καδεχηεθαλ κηα ψξα λσξίηεξα ζηελ ηάμε γηα λα ληπζνχλ θαη λα βαθηνχλ. ινη βξίζθνληαλ ζε έληαζε. Μηινχζαλ δπλαηά, γεινχζαλ θαη έιεγαλ αηάθεο απφ ην έξγν. Αθνχ εηνηκάζηεθαλ πήγαλ ζην θακαξάθη δίπια απφ ηε ζθελή θαη πεξίκελαλ λα ηνπο θσλάμνπλ πάλσ. ηαλ ήξζε ε ψξα ηεο παξάζηαζεο, ην έξγν δελ μεθίλεζε ακέζσο. Σα παηδηά είραλ δεηήζεη λα αξρίζεη ε παξάζηαζε φπσο άξρηδαλ νη ζπλαληήζεηο. Έηζη αλέβεθαλ φινη πάλσ ζηε ζθελή κε ηελ εθπαηδεπηηθφ γηα ην δέζηακα ζε θχθιν, ην θσλεηηθφ δέζηακα θαη ηελ θξαπγή Α2. ηε ζπλέρεηα ε εθπαηδεπηηθφο αλαθνίλσζε 1, 2, 3, θώηα, πάκε! θαη φινη πήξαλ ηηο ζέζεηο ηνπο θαη άξρηζε ην έξγν. 63

64 Δαναός Λζανδρος Άργος Δηθόλα 19, ζπκκεηνρή παηδηώλ, ζπλάληεζε 15ε 64

65 πλάληεζε/ Άζθεζε Θ. Ευρόματα-χολιαςμόσ Γνκή Γξάκαηνο: αζθήζεηο θαη θάζεηο Γεκηνπξγηθφ δξάκα: ζέηνληαο ηα ζεκέιηα. Ζ βαξχηεηα δίλεηαη ζηελ πξνζσπηθή αλάπηπμε ησλ ζπκκεηερφλησλ θαη ιηγφηεξν ζηελ θαιιηηερληθή θφξκα. Απηνζρεδηαζκφο: ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο δξακαηηθήο θαιιηηερληθήο θόξκαο. Ο απηνζρεδηαζκφο είλαη ην θπξίαξρν ζηνηρείν. Θέαηξν: ε εκπεηξία ηεο Θεαηξηθήο Τέρλεο. Δλψ νη δχν πξνεγνχκελεο θάζεηο εκπεξηείραλ ηηο δηαδηθαζίεο, ε ηξίηε θάζε εκπεξηέρεη ην ηειηθφ πξντφλ. (Faulkes Jendyk in McCaslin, 1981:19-28) Ζ δξακαηηθή ελόηεηα: Αλάθιεζε θαη ρξεζηκνπνίεζε ηεο γλψζεο θαη ηεο εκπεηξίαο γηα λα ηνλσζεί ε θαηαλφεζε θαη ε επηθνηλσλία. Φαληαζηηθή αλαπαξάζηαζε ηνπ εαπηνχ σο θάπνηνλ άιιν ή θάηη άιιν πνπ αληηκεησπίδεη πξνβιήκαηα. πζρέηηζε θαη αιιειεπίδξαζε κε άιινπο. Αλάιπζε ελαιιαθηηθψλ πξνηάζεσλ θαη ιήςε απνθάζεσλ. Δμεξεχλεζε, αλάπηπμε θαη έθθξαζε ηδεψλ θαη ζπλαηζζεκάησλ κέζσ ηεο ππνθξηηηθήο. Αμηνιφγεζε ησλ απνηειεζκάησλ ησλ ελεξγεηψλ. ( Shaw in McCaslin, 1981:73) Καηά ηε δηαδηθαζία ηεο παξέκβαζεο εθαξκφζηεθαλ 48 αζθήζεηο, νη νπνίεο θαηεγνξηνπνηνχληαη θαη ζπλνςίδνληαη σο εμήο: Κηλε- πληνηηθή ληζκνύ πλεξγαζίαο/ Οκαδηθόηεηαο Αλαγλώξηζεο ζπλαηζζεκάηωλ Δπίιπζε πξνβιεκάηωλ Δπαη- ζε- Σνπνίεζεο Με ιεθηηθή επηθνηλωλία Δκπη- ηνζύλεο Πξνθνξηθνύ ιόγνπ 65 Καηάλόεζε αθήγεζεο 1.1 Υ 1.2 Υ Υ Υ 1.3 Υ Υ Υ Υ 1.4 Υ Υ Υ 1.5 Υ Υ Υ 2.1 Υ Υ Υ 2.2 Υ Υ Υ 2.3 Υ 3.1 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 3.2 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 3.3 Υ Υ Υ Υ Υ Υ 4.1 Υ Υ Υ Υ Υ 4.2 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Τπνθξηηηθή

66 4.3 Υ Υ Υ 5.1 Υ Υ Υ Υ Υ 5.2 Υ Υ Υ Υ Υ 5.3 Υ Υ Υ 5.4 Υ Υ Υ 6.1 Υ Υ Υ Υ Υ 6.2 Υ Υ Υ Υ Υ 6.3 Υ Υ Υ 6.4 Υ Υ Υ 7.1 Υ Υ Υ Υ 7.2 Υ Υ Υ Υ Υ Υ 8.1 Υ Υ Υ Υ Υ 8.2 Υ Υ Υ Υ 8.3 Υ Υ Υ Υ Υ 9.1 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 10.1 Υ Υ Υ 10.2 Υ Υ 11.1 Υ Υ Υ 11.2 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 12.1 Υ Υ Υ Υ 12.2 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 13.1 Υ Υ Υ 13.2 Υ Υ 13.3 Υ 13.4 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 13.5 Υ Υ Υ Υ 14.1 Υ Υ Υ 14.2 Υ Υ 14.3 Υ 14.4 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ 14.5 Υ Υ Υ Υ Υ Υ 15.3 Υ Υ 15.4 Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ Υ ύλνιν Οη δξαζηεξηφηεηεο/αζθήζεηο πνπ εθαξκφζηεθαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο είλαη 48 ζην ζχλνιν θαη κπνξνχλ λα εληαρζνχλ ζηηο εμήο θαηεγνξίεο: I. Κηλεηηθή II. πληνληζκνχ III. πλεξγαζίαο/οκαδηθφηεηαο IV. Αλαγλψξηζεο ζπλαηζζεκάησλ V. Δπίιπζεο πξνβιεκάησλ VI. Δκπηζηνζχλεο VII. Δπαηζζεηνπνίεζεο 66

67 VIII. Με ιεθηηθήο επηθνηλσλίαο IX. Πξνθνξηθνχ ιφγνπ X. Καηαλφεζεο αθήγεζεο/δλεξγεηηθήο αθξφαζεο XI. Τπνθξηηηθήο Ζ θάζε άζθεζε κπνξεί λα εληάζζεηαη ζε πνιιέο θαηεγνξίεο, φπσο γηα παξάδεηγκα ε άζθεζε 5.4: Παηρλίδη θηλεζηνινγίαο δώσλ. Σα παηδηά πεξπαηάλε πάιη δηαζθνξπηζκέλα ζην ρψξν, φκσο ηψξα κε θάζε ρηχπεκα ηνπο παξηζηάλνπλ θαη άιιν δψν. Έηζη θάλνπλ ηα παπάθηα, ηηο αγειάδεο, ηα βαηξαράθηα, ηηο γαηνχιεο, ηα ιαγνπδάθηα. Γίλεηαη πξνζνρή ζηε ζηάζε ηνπ ζψκαηνο. Κάζε παηδί αλαιακβάλεη ην ξφιν ηνπ αξρεγνχ θαη δίλεη απηφ εληνιέο. Ζ άζθεζε απηή πξνυπνζέηεη ηε ζπλεξγαζία ησλ παηδηψλ, ηελ εκπηζηνζχλε ψζηε λα δερηνχλ ηελ εληνιή θαη θπζηθά ηελ ππνθξηηηθή, αθνχ ππνδχνληαη έλα ξφιν. Αληίζηνηρα ε άζθεζε 2.3 δίλεη ην θέληξν βάξνπο ζηελ εκπηζηνζχλε, ελψ παξάιιεια είλαη κία άζθεζε θηλεηηθή θαη νκαδηθή/ζπλεξγαηηθή: Σήθσκα ςειά. Σα παηδηά είλαη ρσξηζκέλα ζηηο νκάδεο ηνπο. ιε ε νκάδα ζεθψλεη έλα παηδί μαπισκέλν κέρξη πάλσ θαη κεηά ην θαηεβάδεη απαιά. Πην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ε άζθεζε 3.1: Οκάδεο έθθξαζεο. Οη καζεηέο ρσξίζηεθαλ ζε δχν ζεηξέο αληηθξηζηά. Βάδηδαλ εθθξάδνληαο κε ην ζψκα ηνπο πφηε ζπκφ, πφηε αγάπε, έθπιεμε, αλία θ.ιπ.. Αθνχ παξαηεξήζεθε ε αιιαγή ζην ζψκα αλάινγα κε ην ζπλαίζζεκα, πξνζηέζεθε θαη ιφγνο. ε απηή ηελ άζθεζε νη καζεηέο θηλνχληαη, ζπληνλίδνπλ ην ζψκα ηνπο θαη ηηο εθθξάζεηο ηνπο, αλαγλσξίδνπλ ηα ζπλαηζζήκαηά ηνπο θαη ηνλ ηξφπν έθθξαζήο ηνπο, αζθνχληαη ζηε κε ιεθηηθή επηθνηλσλία, ελψ ζηε ζπλέρεηα παξάγνπλ θαη πξνθνξηθφ ιφγν θαηάιιειν ζηε ζπλαηζζεκαηηθή πεξίζηαζε, αλαζχξνπλ ηνπο δεζκνχο εκπηζηνζχλεο, αθνχ ν έλαο θηλείηαη απεηιεηηθά ελαληίνλ ηνπ άιινπ, ρσξίο φκσο λα βιάπηεη ηνλ άιιν θαη ηέινο αζθνχληαη ζηελ ππνθξηηηθή αθνχ δνπιεχνπλ φια ηα εξγαιεία ηνπ εζνπνηνχ. Σειεπηαίν παξάδεηγκα, ή άζθεζε 7.2 πνπ πέξαλ ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ, φπσο είλαη ε θίλεζε, ν ζπληνληζκφο, ε ζπλεξγαζία, ν πξνθνξηθφο απζφξκεηνο ιφγνο θαη ε ππνθξηηηθή, πεξηιακβάλεη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ: Απηνζρεδηαζκόο: Σα παηδηά ρσξίδνληαη ζε ηξεηο νκάδεο. Γίλεηαη ε νδεγία φηη ε κία νκάδα είλαη θιεηζκέλε ζε έλαλ πχξγν. Ζ άιιε νκάδα ηε θπιάεη θαη ε ηξίηε πξνζπαζεί λα κπεη κέζα θαη λα ηελ ειεπζεξψζεη. 67

68 Οη καζεηέο θαινχληαη λα επηιχζνπλ έλα πξφβιεκα ζε κία θαηάζηαζε, αλαζχξνληαο ηηο γλψζεηο θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο. πσο παξαηεξείηαη, νη αζθήζεηο επαηζζεηνπνίεζεο είλαη κφλν ηξεηο απφ ην ζχλνιν ησλ 48, θαη ηνπνζεηεκέλεο ζηηο πξψηεο ζπλαληήζεηο δηφηη, ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ άιινπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ επαθή θαη ηελ αιιειεπίδξαζε αβίαζηα. Αληίζεηα, νη αζθήζεηο θηλεηηθφηεηαο θαη ζπληνληζκνχ θπξηαξρνχλ, ζε απφιπηνπο αξηζκνχο, 25 θαη 27 αληίζηνηρα, γεγνλφο πνπ αηηηνινγείηαη απφ ηε βησκαηηθή δηάζηαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δξάκαηνο πνπ απεκπιέθεη ηνπο καζεηέο απφ ηελ θαξέθια θαη ην ζξαλίν. Δπίζεο θπξίαξρεο είλαη νη αζθήζεηο ππνθξηηηθήο. Απηφ ζπκβαίλεη, φρη γηαηί ζηφρνο είλαη ε ππνθξηηηθή άζθεζε ησλ καζεηψλ, αιιά γηαηί ζηελ ππνθξηηηθή θαη θαη επέθηαζε ζην ζέαηξν θαη ην δξάκα ζπλνςίδνληαη, ή κάιινλ ζπγθεθαιαηψλνληαη θαη φιεο νη άιιεο θαηεγνξίεο δξαζηεξηνηήησλ. Άιιν παξάδεηγκα, ε άζθεζε 7.2 πνπ πέξαλ ησλ άιισλ θαηεγνξηψλ, φπσο είλαη ε θίλεζε, ν ζπληνληζκφο, ε ζπλεξγαζία, ν πξνθνξηθφο απζφξκεηνο ιφγνο θαη ε ππνθξηηηθή, πεξηιακβάλεη ηελ επίιπζε πξνβιεκάησλ, θαζψο νη καζεηέο θαινχληαη λα επηιχζνπλ έλα πξφβιεκα ζε κία θαηάζηαζε, αλαζχξνληαο ηηο γλψζεηο θαη ηε δεκηνπξγηθφηεηά ηνπο. 68 Δηθόλα 20, θαηαλνκή ηωλ αζθήζεωλ ηεο Α' θάζεο

69 Δηθόλα 21, θαηαλνκή ηωλ αζθήζεωλ ηεο Β' θάζεο πσο παξαηεξείηαη, νη αζθήζεηο επαηζζεηνπνίεζεο είλαη κφλν ηξεηο απφ ην ζχλνιν ησλ 48, θαη ηνπνζεηεκέλεο ζηηο ζπλαληήζεηο ηεο Α θάζεο δηφηη, ε επαηζζεηνπνίεζε θαη ε αλαγλψξηζε ηνπ άιινπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηελ επαθή θαη ηελ αιιειεπίδξαζε αβίαζηα. 69

70 Δηθόλα 22, θαηαλνκή ηωλ αζθήζεωλ ηεο Γ' θάζεο Αληίζεηα, νη αζθήζεηο θηλεηηθφηεηαο θαη ζπληνληζκνχ θπξηαξρνχλ, ζε απφιπηνπο αξηζκνχο, 25 θαη 27 αληίζηνηρα, γεγνλφο πνπ αηηηνινγείηαη απφ ηε βησκαηηθή δηάζηαζε ηνπ εθπαηδεπηηθνχ δξάκαηνο πνπ απεκπιέθεη ηνπο καζεηέο απφ ηελ θαξέθια θαη ην ζξαλίν. Δπίζεο θπξίαξρεο είλαη νη αζθήζεηο ππνθξηηηθήο. Απηφ ζπκβαίλεη, φρη γηαηί ζηφρνο είλαη ε ππνθξηηηθή άζθεζε ησλ καζεηψλ, αιιά γηαηί ζηελ ππνθξηηηθή θαη θαη επέθηαζε ζην ζέαηξν θαη ην δξάκα ζπλνςίδνληαη, ή κάιινλ ζπγθεθαιαηψλνληαη θαη φιεο νη άιιεο θαηεγνξίεο δξαζηεξηνηήησλ. Ζ ζπκκεηνρή ησλ ηξηψλ παηδηψλ δηαθαίλεηαη ζην αθφινπζν δηάγξακκα, κε ηνλ Άξγν λα αληαπνθξίλεηαη θαιχηεξα θαη ην Γαλαφ λα πέθηεη σο πξνο ηε ζπκκεηνρή ζηηο ζπλαληήζεηο πνπ πξνυπνζέηνπλ πξνθνξηθφ ιφγν. Ο Λέαλδξνο παξνπζηάδεη κία θάκςε πνπ ζρεηίδεηαη κε ηελ άξλεζή ηνπ λα εληαρζεί ζηελ νκάδα πνπ επηιέρζεθε γη απηφλ. Ζ άξλεζε απηή θάησ απφ ηελ επίδξαζε ησλ ζπκκαζεηψλ ηνπ αίξεηαη θαη ζπκκεηέρεη πιήξσο κεηά ηελ 13 ε ζπλάληεζε. 70

71 Δηθόλα 23, ζπγθεληξωηηθόο πίλαθαο ζπκκεηνρήο παηδηώλ αλά ζπλάληεζε. Πην αλαιπηηθά: Δηθόλα 24, ζπκκεηνρή Γαλανύ αλά ζπλάληεζε θαη αλά θάζε Παξαηεξείηαη πσο ν Γαλαφο αληαπνθξίλεηαη ηθαλνπνηεηηθά ζην πξφγξακκα, ελψ θάηη ηέηνην δε ζπκβαίλεη ζηα ππφινηπα καζήκαηα, ή ζην απζφξκεην παηρλίδη ηεο απιήο. 71

72 Δηθόλα 25, ζπκκεηνρή Λέαλδξνπ αλά ζπλάληεζε θαη αλά θάζε Ο Λέαλδξνο παξνπζηάδεη κεγαιχηεξε δηαθχκαλζε ζηε ζπκκεηνρή, φκσο ζην ηέινο εληάζζεηαη ζηελ νκάδα θαη ζέηεη ηνλ θνηλφ ζθνπφ, ηελ παξάζηαζε πάλσ απφ ηελ πξνζσπηθή ηνπ επηζπκία. Δηθόλα 26, ζπκκεηνρή Άξγνπο αλά ζπλάληεζε θαη αλά θάζε Ο Άξγνο απφ ηελ 5 ε ζπλάληεζε, δειαδή απφ ηε δεχηεξε θάζε θη έπεηηα είλαη αθνζησκέλνο ζην πξφγξακκα θαη μεπεξλά ηε ζπζηνιή θαη ην άγρνο, πνπ σο ηφηε ηνλ εκπφδηδε λα ζπκκεηέρεη ζηηο δξαζηεξηφηεηεο ηεο ηάμεο. Ι. Αποτελϋςματα - υμπερϊςματα πσο αλαθέξζεθε θαη ζηελ εηζαγσγή, ην ζέαηξν ζηελ εληαμηαθή εθπαίδεπζε: ζηνρεχεη ζηελ ηφλσζε ηνπ απηνζπλαηζζήκαηνο, ζηε δηδαζθαιία θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, ζηε δηδαζθαιία επηθνηλσληαθψλ δεμηνηήησλ, ζηελ ππνβνήζεζε ηεο ζπλαηζζεκαηηθήο αλάπηπμεο θαη ζηελ ππνζηήξημε ιφγνπ. Μέζα απφ ηελ παξέκβαζε επεηεχρζεζαλ απηνί νη ζηφρνη, θαζψο νη καζεηέο εθηέζεθαλ ζην θνηλφ, εληάρζεθαλ 72